Σοσιαλισμός (σελ. 114-116)

Αρχές Κοινωνικών Επιστημών, Β’ Λυκείου-Ανθρωπιστικές Σπουδές

Κριπαροπούλου Αντιγόνη

Ο σοσιαλισμός γεννήθηκε σε χώρες που επικράτησε η βιομηχανική επανάσταση και όπου εκδηλώθηκαν οι συνέπειές της (εξαθλίωση

εργατών, προβλήματα κοινωνικής παθογένειας όπως π.χ. πορνεία, αλκοολισμός, παιδική εργασία κ.λπ.).

Έχει προηγηθεί η Γαλλική επανάσταση. H επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος βοηθά ώστε οι άνθρωποι να νιώσουν κύριοι της ζωής και του

πεπρωμένου τους καθώς απελευθερώνονται από τον θεοκρατισμό και τις προλήψεις. Τότε, εμφανίζονται και οι ουτοπικοί σοσιαλιστές. Αυτοί πριν τους

μαρξιστές και τους αναρχικούς, θα εναντιωθούν στον καπιταλισμό και θα βάλουν τις βάσεις για το κτίσιμο μίας νέας κοινωνίας.

O Βρετανός Ρόμπερτ Όουεν ήταν βιομήχανος

και μάλιστα επιτυχημένος ως επιχειρηματίας.

Προσπάθησε να εφαρμόσει στην

επιχείρηση του κοινωνικές μεταρρυθμίσεις για να

βοηθήσει τους εργαζόμενους.

Ο Όουεν είναι ο πρώτος που βλέπει ότι οι εργάτες

γίνονται ανήθικοι (σύμφωνα με τις απόψεις

περί ηθικής της αστικής τάξης) γιατί οι συνθήκες

διαβίωσης τους είναι άθλιες.

Στις κοινωνικές

μεταρρυθμίσεις που

εφάρμοσε προσπάθησε να

οργανώσει τη ζωή των

εργατών πιο ανθρώπινα (π.χ.

είναι ο πρώτος που

δημιουργεί νηπιαγωγεία για

τα παιδιά των εργατών).

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι

εργάτες να εργάζονται με

περισσότερο ζήλο και έτσι να

μεγαλώνει η παραγωγή και

τα κέρδη.

Όταν όμως ο Όουεν

προσπαθεί να περάσει αυτές

τις μεταρρυθμίσεις σε εθνικό

επίπεδο συναντά την άρνηση

της εξουσίας.

Ο Όουεν προτείνει τη

δημιουργία μιας μορφής

κοινωνικής ενότητας,

βασισμένη στην αλληλεγγύη

και την αλληλοβοήθεια.

Υποστηρίζει ότι για να

βελτιωθεί η ζωή των εργατών

πρέπει να ζουν σε

«συνεταιριστικά χωριά» που

δε θα πρέπει να ξεπερνούν

τους 1500 κατοίκους.

Σε αυτά τα χωριά οι

εργαζόμενοι θα δουλεύουν

σε αγροκτήματα και

εργοστάσια με τελικό σκοπό

την αυτοσυντήρηση.

Για να εφαρμόσει τις ιδέες του

θα ταξιδέψει στην Αμερική

όπου θα αγοράσει ένα χωριό

και θα το ονομάσει Νέα

Αρμονία στα 1825. Το χωριό

αυτό αποτελούνταν από με

μία κεντρική πλατεία

περιτριγυρισμένη από μεγάλα

τούβλινα κτίρια (κάποιος που

επισκέφτηκε το χωριό εκείνη

την εποχή σχολίασε ότι τα

πάντα σε αυτό το χωριό «είναι

χτισμένα στην πιο τέλεια

συμμετρία»).

Σκοπός του Όουεν, βέβαια,

ήταν να μετατρέψει το χωριό

αυτό σε κάτι παραπλήσιο με

το δικό του ιδανικό-ουτοπικό

χωριό.

Οι άντρες και οι γυναίκες στο χωριό αυτό ήταν ίσοι.

Το εργασιακό ωράριο περιορίστηκε από τις 12 στις 10 ώρες και τα παιδιά κάτω

των 10 ετών δεν ήταν υποχρεωμένα να

δουλέψουν. Θυμίζουμε ότι βρισκόμαστε στα 1825!

Διατέθηκαν για τους εργαζόμενους φτηνές αξιοπρεπείς κατοικίες, δωρεάν μόρφωση και

υγειονομική περίθαλψη.

Δε πρόλαβε όμως καθώς η χρονική ζωή της αρμονίας ήταν περιορισμένη. Σύντομα εμφανίστηκαν συγκρούσεις μεταξύ των μελών και το πείραμα απέτυχε.

Ο Σαρλ Φουριέ έζησε σε εποχές μεγάλων κοινωνικών και

οικονομικών αλλαγών.

Δεν είχε αριστοκρατική καταγωγή, σε αντίθεση με πολλούς γνωστούς

επαναστάτες της εποχής.

Κάποιοι τον θεωρούν «πρόδρομο του

ειρηνικού αναρχισμού» και κάποιοι άλλοι τον θεωρούν «πατέρα του

ελευθεριακού σοσιαλισμού».

Πίστευε ότι η επανάσταση έπρεπε να στηριχθεί στη λογική και στην επιστήμη και

έτσι δεν θα οδηγούσε τα πράγματα στην βία.

Η κοινωνία που οραματιζόταν μετά την επανάσταση ονομαζόταν Αρμονία (μια

κοινωνία χωρίς κράτος όπου θα υπήρχαν κοινότητες που θα ήταν συνεργατικές

επιχειρήσεις και κάθε μέλος θα διέθετε ένα αριθμό ίσων μετοχών).

Ο Φουριέ σχεδίαζε μια «ουτοπική» πόλη που η οποία θα αντικαθιστούσε την πόλη της

βιομηχανικής εποχής.

Αυτή η πόλη θα ήταν μόνο έναν κτίριο τεραστίων διαστάσεων που θα ονομαζόταν φαλανστήριο. Το κάθε φαλανστήριο θα είχε

πληθυσμό περίπου 1600 ατόμων που θα αποτελούσε μία κοινότητα που θα

ονομάζεται φάλαγγα.

Ο Φουριέ οραματιζόταν μία κοινωνία χωρίς οικογένεια αλλά με πολυγαμία. Η επιρροή

του Φουριέ υπήρξε μεγάλη.

Ο κόμης Σαιν-Σιμόν ήταν Γάλλος.

Αν και αριστοκράτης, αφιέρωσε

τη ζωή στην υπόθεση της

ανατροπής της υπάρχουσας

κοινωνίας.

Πίστευε σε μία ουτοπική

κοινωνία που την εξουσία θα

την ασκούσαν οι επιστήμονες.

Αν και ήταν χριστιανός,

θεωρούσε τη θρησκεία,

κατώτερη των επιστημών, όσο

αφορά την υπόθεση της

ανθρώπινης εξέλιξης.

Ο κόμης ντε Σαιν Σιμόν

υποστήριξε επίσης την

κατάργηση του χρήματος.

Ο Σαιν Σιμόν ήθελε να εκδιώξει

από την εξουσία τους ευγενείς,

τους δικαστές και τους ιερείς.

Μετά το θάνατο του Σαιν Σιμόν, ο μαθητής του Μπαρτελεμύ Προσπέρ Ανφαντέν αποφάσισε να εφαρμόσει

τον Κοινωνισμό στην πράξη.

Το 1832, ο Ανφαντέν με τους μαθητές του εγκαταστάθηκαν σε ένα μεγάλο κτήμα στο Μενιλμοντάν, κοντά στο

Παρίσι.

Στο κοινόβιο αυτό δεν υπήρχαν υπηρέτες ούτε ατομική ιδιοκτησία.

Αποκαλούσαν ο ένας τον άλλον αδελφό. Φορούσαν ειδική στολή:

παντελόνι λευκό, το χρώμα της αγάπης, χιτώνιο μπλε-βιολέ, το

χρώμα της πίστης, γραβάτα λευκή, σκούφο κόκκινο.

Το γιλέκο τους λευκό και κόκκινο, το χρώμα της εργασίας.

Πίστευαν στην αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια.

Ο Σαιν Σιμόν επηρέασε αρκετά τον Μαρξ. Ο Βίκτορ Ουγκό (συγγραφέας του μυθιστορήματος «Οι Άθλιοι») ήταν οπαδός του Σαιν Σιμόν. Ο Λουί Μπλαν επίσης,

επηρεασμένος από τον Σαιν Σιμόν πρότεινε να οργανωθούν κρατικά εργοστάσια, όπου οι εργάτες θα διευθύνουν την παραγωγή και θα εισπράττουν

τα κέρδη της εργασίας τους.

Οι Μαρξ και Ένγκελς

προχώρησαν περισσότερο

τον στοχασμό των

ουτοπικών σοσιαλιστών και

δημιούργησαν τον

επιστημονικό σοσιαλισμό.

Στήριξαν τις θέσεις τους στην

κοινωνική και οικονομική

ανάλυση της καπιταλιστικής

κοινωνίας και δεν

αναφέρονταν αφηρημένα

στον ερχομό της ισότητας.

Δεν αποδέχονταν την άποψη

των ουτοπικών σοσιαλιστών

για συνεργασία των

κοινωνικών τάξεων αλλά

θεωρούσαν ως μοιραία την

σύγκρουσή τους λόγω

αντίθετων συμφερόντων

(πάλη των τάξεων).

Το προλεταριάτο (οικονομική τάξη που αποτελείται από μισθωτούς εργάτες, το

εισόδημα των οποίων προέρχεται αποκλειστικά από την πώληση της

εργατικής τους δύναμης) υποφέρει μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα από τους

αστούς, καπιταλιστές (κεφαλαιοκράτες/μπουρζουάδες).

Ακριβώς, επειδή το προλεταριάτο υφίσταται αυτή την εκμετάλλευση, αφού

συνειδητοποιήσει την δεινή του θέση (ταξική συνείδηση) και αφού συνεργαστεί με άλλες κοινωνικές ομάδες (π.χ. αγρότες – ταξική αλληλεγγύη) θα επαναστατήσει εναντίον της καπιταλιστικής τάξης (πάλη

των τάξεων) και στο τέλος, θα ανατραπεί ο καπιταλισμός.

Το στάδιο που θα ακολουθήσει (σοσιαλιστικό κράτος) - θα είναι

μεταβατικό –ο τελικός στόχος είναι η επικράτηση της κομμουνιστικής/αταξικής

κοινωνίας- και η ύπαρξη αυτού του κράτους θα βρίσκεται στην υπηρεσία της

εργατικής τάξης.

Χαρακτηριστικά σοσιαλιστικού κράτους:

Δικτατορία του προλεταριάτου: κατάληψη της κρατικής εξουσίας από την εργατική τάξη προς όφελος όλης

της κοινωνίας. Η δικτατορία του προλεταριάτου έχει επίσης

ονομαστεί σοσιαλιστική δημοκρατίακαι εργατική εξουσία.

Ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής (κεφάλαιο) από το σοσιαλιστικό κράτος: Το πέρασμα των βασικών μέσων παραγωγής, ιδιαίτερα των

μεγάλων επιχειρήσεων (βιομηχανιών, τραπεζών, υποδομών, φυσικών

πόρων, γης, κ.λπ.), στον έλεγχο της κοινωνίας. Έτσι, θα υπάρχει

κοινωνική δικαιοσύνη, σε αντίθεση με την ανισότητα και την αδικία που

προέκυπτε από τη μεγιστοποίηση του καπιταλιστικού κέρδους.

Η υπεραξία των εργατών που στον καπιταλισμό καρπωνόταν ο επιχειρηματίας, θα αποτελέσει

πλεόνασμα το οποίο θα επενδύεται στην παραγωγή ή θα χρησιμοποιείται για την βελτίωση

των όρων ζωή της κοινωνίας.

Το ποσό που λαμβάνει ο εργαζόμενος για την εργασία που προσφέρει είναι μικρότερης αξίας από την αξία των προϊόντων που παράγει. Τις περισσότερες φορές φτάνει μόνο για να επιβιώσει. Την διαφορά αυτή, μεταξύ αξίας που

παράγεται και αξίας που αμείβεται, την καρπώνεται ο κεφαλαιοκράτης και γίνεται

ολοένα και πλουσιότερος (Υπεραξία).

Το σοσιαλιστικό στάδιο θα το διαδεχθεί η κομμουνιστική κοινωνία (λατιν. communis δηλ. «κοινός» - common άρα

«κοινοκτημοσύνη») που θα έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

Απουσία κοινωνικών τάξεων (α-ταξική κοινωνία) και κατά

συνέπεια, απουσία κράτους (αν-αρχική κοινωνία δηλ. αρχή

(=εξουσία) και το στερητικό α).

Τα μέσα παραγωγής (π.χ. γαίες, εργοστάσια κ.λπ.) θα αποτελούν κοινωνική / κοινοτική ιδιοκτησία και όχι ατομική, ενώ θα υπάρχει συλλογική διαχείριση από τους

εργαζόμενους με στόχο την κάλυψη των υλικών αναγκών

όλων των πολιτών κατά το ρητό «από τον καθένα ανάλογα με τις

δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του».