ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

1

photo .panoramio.com/photo/78260272

Ο τόπος και ο χρόνος γέννησης του ανθρώπου αποτελούν αναφορές απαραίτητες και αναγκαίες για την ταυτότητά του. Παράλληλα, η γεωγραφία και η ιστορία, καθώς υπεισέρχονται στην πολιτιστική ταυτότητα του ανθρώπου, διαμορφώνουν τη συνείδησή του.

Στην παρούσα εργασία επιλέξαμε υλικά και πνευματικά νήματα του χώρου και του χρόνου, όσο γίνεται πιο ουδέτερα και περισσότερο αντικειμενικά, για να υφάνουμε την οικιστική γεωγραφία της Ηπείρου και συγκεκριμένα του Δήμου Ζίτσας, χωρίς να αποκλείουμε βέβαια και τη δική μας υποκειμενικότητα.

Αποδεχόμενοι την οικιστική και αρχιτεκτονική τέχνη, ως μια εκφραστική διαδικασία των πνευματικών και μηχανικών δυνατοτήτων του ανθρώπου, θα αναδείξουμε ορισμένα εξαιρετικά, κατά τη γνώμη μας, σημεία του έργου της στον αγροτικό χώρο της Ηπείρου.

Με το αισθητικά πλούσιο φωτογραφικό υλικό θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τη σύνθεση του φυσικού αρχιτεκτονικού και πολιτιστικού

, . πλούτου της Ηπείρου έτσι όπως σωρεύτηκε στο πέρασμα των αιώνων

2

Η ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΖΙΤΣΑΣ

Η ηπειρώτικη αρχιτεκτονική εντάσσεται στο ευρύτερο βαλκανικό γεωγραφικό πλαίσιο. Είναι η ανθρώπινη προέκταση του φυσικού χώρου, αφού προσαρμόζεται οργανικά, λειτουργικά και αισθητικά στα ιδιαίτερα γεωγραφικά, γεωμορφολογικά και κλιματολογικά δεδομένα.

Το τοπίο είναι το αποτέλεσμα ενός δυναμικού συνδυασμού στοιχείων, εδαφολογικά, βιολογικά και ανθρώπινα, τα οποία σχετίζονται μεταξύ τους και αλληλεπιδρούν το ένα στο άλλο.

Απεικονίζει τον Τόπο και τον Χώρο και αποτελεί ένα ενιαίο, αδιαίρετο και ολοκληρωμένο σύνολο, το οποίο βρίσκεται σε διαρκή λειτουργία, εξέλιξη και μετασχηματισμό. Έτσι η εικόνα του τοπίου καταγράφει τον γεωγραφικό περίγυρο, τα αρχιτεκτονικά και οικιστικά οικοδομήματα, τις κοινωνικές και οικονομικές δομές, τις φυσικές ή τεχνητές διαμορφώσεις του εδάφους, καθώς και άλλα αποτελέσματα της ανθρώπινης ζωής και δράσης.

3

Οι οικήσεις του χώρου, οι χωρικές και χρονικές αναπλάσεις του εδάφους, τα κατά τόπους τοπία και ότι άλλο συναρθρώνεται πάνω και γύρω απ αυτά, αποτελούν πρωταρχικό στόχο αυτής της εργασίας και προσδιορίζουν το περιεχόμενο και τον χαρακτήρα της.

Ουσιαστικά, πρόκειται για μια ανθρωπογεωγραφία, η οποία ανιχνεύοντας διαμέσου της οικιστικής και αρχιτεκτονικής τέχνης, την κατοικία, τον συνοικισμό, τον οικισμό, το χωριό, τις υποδομές, τις παραγωγικές εγκαταστάσεις, καθώς και το τοπίο του αγροτικού χώρου της Ηπείρου, καταλήγει εν τέλει στις κοινωνικές ομάδες και τις σχέσεις τους με τον φυσικό περίγυρο.

Ταυτόχρονα ιχνηλατεί το παρελθόν και την εξέλιξη της οικήσεως του χώρου, το οποίο ασκεί μια σημαντική και ποικίλη επίδραση στο παρόν, αλλά και το οποίο παρουσιάζει ένα πολυδιάστατο ενδιαφέρον για τις τεχνικές και τις κοινωνικοοικονομικές σχέσεις.

Για τις πληροφορίες μας στην εργασία αυτή, στηριχθήκαμε στο βιβλίο του Μ. Αράπογλου “Οικιστική Γεωγραφία της Ηπείρου” καθώς και στη “Σύγχρονη Πολιτισμική Γεωγραφία” των Β. Νιτσιάκου, Μ. Αράπογλου, Κ.Καρανάτση.

4

Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΤΗΝ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Μέχρι σήμερα η παραδοσιακή αρχιτεκτονική αποτελεί πολύτιμη πηγή γνώσεων και βάση αναφοράς για τη σύγχρονη βιοκλιματική δόμηση. Η σύγχρονη εικόνα του αρχιτεκτονικού έργου και του οικιστικού τοπίου της Ηπείρου καταγράφει και τις αλλαγές του 20ου αιώνα και διαπιστώνεται ότι έχει χάσει την ιστορική της συνοχή.

Το γεγονός προσλαμβάνεται ως αισθητικό πρόβλημα και αποδίδεται στους σύγχρονους τρόπους δόμησης και τα σύγχρονα δομικά υλικά. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία οικισμών απόλυτα ενσωματωμένων στο τοπικό, φυσικό τους περιβάλλον, λειτουργικά και αισθητικά. Βέβαια στον αγροτικό χώρο, υπάρχει ένα αισθητικό πρόβλημα, που είναι αποτέλεσμα όχι των νέων τρόπων δόμησης, όσο μιας σύγχυσης της πολιτισμικής ταυτότητας. Γιατί οι έννοιες και οι τοπικές ιδέες είναι αυτές οι οποίες καθορίζουν τις διαφορές στην ταυτότητα του οικιστικού τοπίου και του αρχιτεκτονικού έργου, είτε πρόκειται για ιστορικό, είτε για σύγχρονο.

5

Αναμφίβολα το σύγχρονο ηπειρώτικο οικιστικό αρχιτεκτονικό τοπίο διατηρεί τμήματα από προγενέστερες εποχές, η ανίχνευση των οποίων στοχεύει στην αναγνώριση των αμιγώς ηπειρώτικων χαρακτηριστικών, εννοιών και ιδεών, τα οποία προβάλλονται άρρηκτα στην εικόνα του.

Στοιχεία ηπειρώτικου οικιστικού και αρχιτεκτονικού τοπίου είναι π.χ. κάθε εδαφική διαμόρφωση, κάθε μηχανικό και οικοδομικό έργο, κάθε δομικό υλικό, διάταξη κτηρίου ή οικισμού, καθώς και πολλά άλλα υλικά σώματα διάσπαρτα στον αγροτικό χώρο.

Ο μύλος στην Παλιουρή

Η άντληση πληροφοριών από ένα πέτρινο αλώνι, μπορεί για παράδειγμα να είναι πολλές και διάφορες. Αρχής γενομένης από την τεχνική της κατασκευής, τα χρησιμοποιηθέντα δομικά υλικά, την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας και την αισθητική του, η επιστάμενη παρατήρηση και εμπεριστατωμένη μελέτη του παρέχει τη δυνατότητα να επεκταθεί η πληροφόρηση και σε άλλους τομείς, όπως ο άνεμος και η κατεύθυνσή του, η γεωργική παραγωγή , το είδος ή τα είδη καλλιεργειών, η αποθήκευση των παραγόμενων

6

προϊόντων, το ανάγλυφο και η σύνθεση του εδάφους, η εδαφική οργάνωση της κοινοτικής έκτασης, ο τρόπος ζωής της τοπικής κοινωνίας, η οικονομία της και η ενδεχόμενη παραμονή της οικογένειας στο αλώνι κατά το χρονικό διάστημα του αλωνίσματος.

Εσωτερικό του μύλου

Χωρίς καμιά αμφιβολία λοιπόν , η αντίληψη του χώρου ή του τόπου ή του τοπίου απαιτεί μια υποδομή πρόσληψης για την ανάγνωση της εικόνας τους. Πρόκειται δηλαδή για ένα επαρκές σύνολο συνδιασμένων γνώσεων και πληροφοριών, οι οποίες αντλούνται μέσα από πολλές και διάφορες πηγές.

Έτσι το τοπίο, το αρχιτεκτονικό έργο και η ανάπλαση του χώρου, φαίνεται σαφώς ότι καταλαμβάνουν ένα μεγάλο και σημαντικό μέρος στην διαδικασία προσέγγισής τους τόσο, γιατί παρουσιάζουν ενδιαφέρον από την ίδια την κατασκευή τους όσο και γιατί συσχετίζονται , εξηγούν, ερμηνεύουν και παραπέμπουν πέραν από τη χρήση τους, σε πολλές ιδέες και πράγματα. Κατά συνέπεια η αντίληψη του χώρου γίνεται πληρέστερη, βαθύτερη και όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική.

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω θα προσπαθήσουμε να δώσουμε το ιδιαίτερο στίγμα και χρώμα, όσο είναι δυνατόν, στην περιοχή του Δήμου Ζίτσας.

7

ΤΑ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΓΕΦΥΡΙΑ

Αναμφίβολα, η οικιστική και αρχιτεκτονική τέχνη, θεωρείται ένας από τους σημαντικούς παράγοντες της διαμόρφωσης και της συνεχούς ανάπλασης του τοπίου. Οι μορφολογικές ιδιαιτερότητες της ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής είναι προϊόντα τόπου και χρόνου και καθορίζονται από τα κατά τόπους δομικά υλικά. Η τοπική ηπειρώτικη αρχιτεκτονική προσδιορίζεται κατ εξοχήν από την τοπική πέτρα, η οποία χρησιμοποιείται χωρίς κανένα κονίαμα.

Όταν χρειάζεται πλαισιώνεται τεχνικά από το ξύλο, τη σχιστόπλακα, το κεραμίδι, τα επιχρίσματα και το σίδηρο. Πρόκειται για την αρχιτεκτονική της πέτρας ή της ξερολιθιάς.

8

Ωστόσο εκείνο που ξεχωρίζει περισσότερο είναι η τέχνη των τοξοτών γεφυριών. Τα πέτρινα τόξα αποτελούν το τεχνικό, λειτουργικό και αισθητικό επίτευγμα των ηπειρωτών μαστόρων και την αισθητική κορύφωση της αρχιτεκτονικής. Ήταν η έκφραση μιας βασικής ανάγκης των ανθρώπων και δείγμα του σεβασμού που έτρεφε ο άνθρωπος για το φυσικό περιβάλλον.

Κάθε γεφύρι είναι και μία ιστορία, που εκφράζει την ανάγκη της επικοινωνίας των ανθρώπων μεταξύ τους, την ανάγκη να εκτεθεί σε άλλες κουλτούρες και να ανταλλάξει κοινωνικά και πολιτισμικά στοιχεία.

Όλη η περιοχή της Ηπείρου διατρέχεται από ποτάμια, τα οποία το χειμώνα γίνονται πολύ άγρια και ορμητικά. Τα γεφύρια συνδέουν τους οικισμούς μεταξύ τους αλλά και τις γειτονιές κάθε χωριού, τα χωράφια, τα αμπέλια, τα βοσκοτόπια. Όταν οι Ηπειρώτες άρχισαν να ταξιδεύουν και να μεταφέρουν εμπορεύματα με τα καραβάνια σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, τα γεφύρια ήταν πλέον απαραίτητα, για τη διάβαση των ποταμών. Έτσι για να καλύψουν μια ανάγκη τους «προέκτειναν τη φύση» και κατασκεύασαν« γιοφύρια». Η ανάγκη είχε σχέση με το βιοπορισμό. Οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών ασχολούνταν κυρίως με την κτηνοτροφία και το εμπόριο και έπρεπε συνεχώς να μετακινούνται.

Για τους αγωγιάτες του παλιού καιρού, τους κυρατζήδες που οδηγούσαν τα καραβάνια από τη Ήπειρο στο μακρινό Βουκουρέστι στο Βελιγράδι και τη Βουδαπέστη, πρώτος και μεγαλύτερος κίνδυνος στάθηκαν οι οπλισμένοι και αδίστακτοι ληστές. Αμέσως μετά, δεύτερο σοβαρό εμπόδιο στο δρόμο τους, θεωρήθηκαν τα πολλά ποτάμια, που ψηλά, τολμηρά γεφύρια βοηθούσαν να τα διαβούν, όχι όμως πάντα χωρίς απώλειες.

9

Το πέρασμα ενός τέτοιου πετρογέφυρου μαρτυρούσε όλο το θάρρος μα και την τέχνη ενός έμπειρου κυρατζή.

Πέτρινο γεφύρι Κόκκορου Ζαγοροχώρια photo panoramio.

Όλα τα γεφύρια στην Ήπειρο χτίστηκαν στην εποχή της Τουρκοκρατίας . Η οικονομική ανάπτυξη του 18ου και 19ου αι., οι εμπορικές συναλλαγές με τα Βαλκάνια και τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης οδήγησαν στην ανοικοδόμηση νέων γεφυριών ή στη βελτίωση παλαιότερων. Η επιλογή της τοποθεσίας των γεφυριών γινόταν από τον πρωτομάστορα

Ο πρωτομάστορας επέλεγε την τοποθεσία μετά από αναζήτηση, η οποία έπρεπε να είναι βραχώδης στις όχθες του ποταμού για να μπορεί να στηρίξει με ασφάλεια τα βάθρα της γέφυρας. Τις περισσότερες φορές επέλεγαν θέσεις όπου προϋπήρχαν γεφύρια ξύλινα ή περάσματα. Έτσι προέκυψε η ανάγκη να " ενώσουν " τα ποτάμια για να μπορέσουν να μετακινήσουν τα κοπάδια , τα εμπορεύματα, να μετακινηθούν τα καραβάνια και οι μάστοροι.

Τα γεφύρια ταξινομούνται ανάλογα με τον αριθμό των τόξων τους.

Στα μονότοξα τα οποία βρίσκονται στα βουνά, διότι εκεί τα ποτάμια έχουν μικρό πλάτος και είναι πιο ορμητικά.

10

Ζαλογγογέφυρο

11

Στα πολύτοξα γεφύρια τα οποία βρίσκονται στις πεδιάδες, διότι τα ποτάμια έχουν πολύ μεγάλο πλάτος και χάνουν την ορμητικότητά τους.

Γεφύρι Βροσίνας panoramio.com/photo/19290859

Στα πολύτοξα γεφύρια ο αριθμός των τόξων εξαρτάται και από τη δημιουργικότητα του μάστορα. Το σχήμα των τόξων είναι ημικυκλικό.Ένα γεφύρι μπορεί να έχει και μικρότερα τόξα ή καμάρες για να ελαφραίνουν την κατασκευή ή να επιτρέπουν τη γρήγορη διέλευση του νερού σε περίπτωση πλημμύρας. Τα τόξα αυτά ονομάζονται ανακουφιστικά Το πλάτος τους είναι περίπου δύο μέτρα.Στα πολύτοξα γεφύρια, στις άκρες των τόξων υπάρχουν οι πρόβολοι, ο «κόφτης» μπροστά να αναχαιτίζει τη δύναμη του νερού και η «κόντρα» πίσω να στηρίζει και να μειώνει το στροβιλισμό του νερού.

Η επιφάνεια των γεφυριών είναι πέτρινη και είναι φτιαγμένη με την τεχνική του καλντεριμιού. Στα πλάγια του γεφυριού υπήρχαν πεζούλια για την προστασία των διαβατών.

12

Αυτά διαμορφώνονταν με στενόμακρες πέτρες που τοποθετούνταν κάθετα στην επιφάνεια τους και ονομάζονταν αρκάδες.

Γεφύρι Παλιουρής

Πολλά γεφύρια με μεγάλο άνοιγμα στερεώνονταν με σιδερένιες άρπιζες που ήταν κάθετοι ράβδοι αγκίστρωσης με τις οποίες έδεναν τα σίδερα στα δύο άκρα της καμάρας.

13

Τα γεφύρια είναι απλά κι απέριττα, δίχως υπερβολικές διακοσμήσεις. Δεν υπάρχουν πολλά λιθόγλυπτα διακοσμητικά στοιχεία. Τα λιγοστά που υπάρχουν αφορούν οικοδομικές επιγραφές με χρονολογίες κτίσης ή ανακαίνισης, ενώ αναφέρονται ονόματα χορηγών και σπανιότατα των μαστόρων.

Οι κιοπρουλήδες αντί να αγνοήσουν τη φύση προτίμησαν να συνεργαστούν μαζί της και αυτό είχε ως συνέπεια όχι μόνο να λύσουν τα προβλήματα της κατασκευής αλλά να ομορφύνουν και το χώρο μετατρέποντας τα γεφύρια σε έργα λαϊκής τέχνης.Δομικό υλικό είναι η πέτρα, η οποία πρέπει να είναι ομοιογενής, συμπαγής και ανθεκτική, να μην έχει ρωγμές και να μην αποσαθρώνεται με το νερό ή τον αέρα. Στην Ήπειρο χρησιμοποιείται κυρίως σχιστόλιθος, πέτρωμα που αφθονεί στην περιοχή. Ως συνδετικό κονίαμα χρησιμοποιείται το κουρασάνι, το οποίο διαφοροποιείται ανά περιοχή και ανά γεφύρι.

Βασικά συστατικά του είναι ο σβησμένος ασβέστης, το νερό, το χώμα και το κεραμίδι. Συχνά στο μίγμα προστίθεται και ελαφρόπετρα, ξερά χόρτα, ασπράδια αυγών και τρίχες ζώων, τα οποία λειτουργούν ως ενισχυτικές ίνες. Το πάχος του κονιάματος είναι μικρό, δεδομένης της μικρότερης, συγκριτικά με την πέτρα, αντοχής του, η οποία επίσης μειώνεται με το χρόνο. Για την κατασκευή του, αρχικά στήνεται ο ξυλότυπος. Το χτίσιμο ξεκινά ταυτόχρονα και από τις δύο πλευρές, της βάσης του γεφυριού, και προχωρά σταδιακά προς την κορυφή, διαμορφώνοντας το τόξο. Στην κορυφή του τόξου τοποθετείται η πέτρα "κλειδί". Στη συνέχεια χτίζεται το γέμισμα του γεφυριού, επάνω στο τόξο, το οποίο γίνεται από ξηροδομή (χωρίς κονίαμα). Το γεφύρι κατασκευάζεται έτσι ώστε να αντέχει στην πίεση του νερού. Σημαντικό στοιχείο στην κατασκευή αποτελεί η θεμελίωση. Χρησιμοποιούνται πέτρες μικρού μεγέθους, εκτός από εκείνες οι οποίες χρησιμοποιούνται στα σημεία της

14

έδρασης στους βράχους, οι οποίες είναι μεγαλύτερες. Οι σκαλωσιές κατασκευάζονται έτσι ώστε να ελαττώνονται οι παραμορφώσεις του τόξου και ο χρόνος κατασκευής του γεφυριού, αλλά και να ελαχιστοποιείται ο απαιτούμενος όγκος ξυλείας. Τα γεφύρια τοποθετούνται στα σημεία όπου το ποτάμι στενεύει και υπάρχουν πολλά και στέρεα βράχια.

Τα γεφύρια διαφέρουν ως προς τη μορφή τους. Διαφέρουν σε μέγεθος και σε αριθμό τόξων. Τα τόξα μπορεί να είναι ένα, δύο, τρία ή περισσότερα, ημικυκλικά ή οξυκόρυφα και χαρακτηρίζουν κάθε γεφύρι. Προκύπτουν από το πλάτος του ποταμού (όταν το πλάτος είναι μικρό αρκεί ένα μόνο τόξο για να γεφυρωθεί η απόσταση), αλλά και από τη δημιουργικότητα του μάστορα. Εκτός από τα βασικά τόξα υπάρχουν και μικρότερα τόξα ή καμάρες που ελαφραίνουν την κατασκευή και επιτρέπουν τη γρήγορη διέλευση του νερού σε περίπτωση πλημμύρας του ποταμού (ανακουφιστικά τόξα). Το πλάτος τους είναι περίπου 2μ. και η επιφάνειά τους είναι καλυμμένη με πέτρα, διαμορφωμένη όπως τα καλντερίμια. Στα πλάγια του γεφυριού κατασκευάζονταν πεζούλια για την προστασία των περαστικών. Τα πεζούλια διαμορφώνονται με στενόμακρες πέτρες (αρκάδες), τοποθετημένες κάθετα στην επιφάνεια του λιθόστρωτου. Συχνά δίπλα σε κάθε γεφύρι υπήρχε και κάποιο κτίσμα (μύλος ή χάνι).

Τα πέτρινα γεφύρια της Ηπείρου ανάγονται σχεδόν όλα στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας και ιδιαίτερα στην περίοδο του 18ου και 19ου αιώνα. Αυτά αποτελούσαν τμήματα του οδικού δικτύου για τη διακίνηση και ανάπτυξη του εμπορίου. Είναι δημιουργήματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής και αποτελούν με την αισθητική τους αξία ένα κόσμημα για την περιοχή της Ηπείρου.

Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε περισσότερες πληροφορίες αλλά και έντυπο φωτογραφικό υλικό για τα γεφύρια του Δήμου Ζίτσας.

15

ΤΟ ΠΈΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΓΕΡΟΜΗΤΣΑΝΗΣ

Γερομήτσανη λέγεται ο παραπόταμος του Καλαμά, που πηγάζει από τον κάμπο του Δεσποτικού. Το γεφύρι πήρε την ονομασία του παραπόταμου και βρίσκεται διακόσια περίπου μέτρα μετά τη μεγάλη γέφυρα του Καλαμά (πρώην Σίμου) στη συμβολή του εθνικού δρόμου Ιωαννίνων -Ηγουμενίτσας με τη διακλάδωση προς Σουλόπουλο- Δεσποτικό.

Το μονότοξο γεφύρι της Γερομήτσανης άρχισε να κατασκευάζεται στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, με πρώτο του χρηματοδότη τον Αναστάσιο Βασιλείου, από τον Σουλόπουλο, πατέρα του γνωστού λογοτέχνη, δημοσιογράφου και πολιτικού, Χρήστου Χριστοβασίλη.

Το έργο συνέχισε ο Θεόδωρος Λώλης από τη Ζελίστα (σήμερα Φωτεινό). Ο Λώλης είχε νοικιασμένο φούρνο στα Γιάννενα, στην περιοχή “Οβραίικα μνήματα”. Το προσωνύμιό του ήταν “Λούτσας” από το γεγονός ότι τα νερά της βροχής δημιουργούσαν πάντοτε κοντά στο φούρνο του μια μικρή λίμνη (λούτσα). Αυτός συμπλήρωσε όλο το ποσό για την ολοκλήρωση του σπουδαίου αυτού έργου για τους κατοίκους δεκάδων χωριών της περιοχής πέρα του Καλαμά. Λέγεται ότι στην προτροπή της γυναίκας του ν χαράξει ο πρωτομάστορας στο γεφύρι το όνομά του η απάντησή του ήταν πως “οι άνθρωποι θα με σχωρνάνε και χωρίς να ξέρουν το όνομά μου”.

Άλλοι καιροί και άλλα ήθη. !!!!

16

Στο Δεσποτικό σήμερα υπάρχουν περιοχές με ιδιαίτερη φυσική ομορφιά. Τέτοιες περιοχές που συγκεντρώνουν σημαντική χλωρίδα και πανίδα, είναι γύρω από το βουνό Κασιδιάρη, και το νερόμυλο.

Δάση, πλατάνια, φυτά διαφόρων ειδών, ρίγανη, μέντα, πηγές σε διάφορα σημεία που αναβλύζουν καθαρά και γάργαρα νερά και ρέματα, χαρακτηρίζουν το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Εκεί που ξεκινάνε οι πηγές της Γερομήτσανης υπάρχει μικρός καταρράκτης.

17

ΤΟ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΟ ΤΗΣ ΤΎΡΙΑΣ.

Η Τύρια, παραπόταμος του Καλερού, που πηγάζει από την Ολύτσικα, είναι ένα απρόβλεπτο και επικίνδυνο ποτάμι. Οι ποσότητες νερού που κουβαλάει τους χειμερινούς μήνες ή μετά από έντονες βροχοπτώσεις όλες τις εποχές του χρόνου είναι πολύ μεγάλες. Στο πέρασμά του το νερό πλημμυρίζει γεωργικές εκτάσεις, ξεριζώνει πλατάνια και γκρεμίζει οτιδήποτε θέλει να αντισταθεί στην ορμή του. Σε όλες τις περιπτώσεις η επικοινωνία των ανθρώπων γινόταν εξαιρετικά δύσκολη και επικίνδυνη.

Από τις πηγές της Τύριας μέχρι τη συμβολή της με τον Καλαμά, χτίστηκαν πέντε πέτρινα γεφύρια. Τα τρία πρώτα βρίσκονται κοντά στη σημερινή Εγνατία οδό και εξυπηρετούσαν τα χωριά Σενίκο, Κερασέα, Άγιο Νικόλαο, Κουμαριά, Ανθοχώρι και πολλούς άλλους οικισμούς της περιοχής. Το τέταρτο γεφύρι βρισκόταν στην περιοχή του χωριού Λάλιζα και εξυπηρετούσε την επικοινωνία μεταξύ Κουρεντοχωρίων και Ντουσκάρας. Το γεφύρι αυτό έχει καταστραφεί ολοσχερώς. Το τελευταίο γεφύρι της Τύριας είναι το “παλιογέφυρο” στα όρια των χωριών Γκρίμποβου-Πολύδωρου. Από το γεφύρι αυτό σώζεται μόνο η κεντρική βάση από την οποία άρχιζαν τα δύο τόξα.

Ο χρόνος κατασκευής του, το όνομα του πρωτομάστορα, αν το έργο ήταν δημόσιο ή δωρεά κάποιου ιδιώτη, μας είναι άγνωστα καθώς λείπουν παντελώς οι γραπτές πηγές. Η κεντρική βάση του δίτοξου γεφυριού είναι θεμελιωμένη σε φυσικό βράχο γι αυτό και

18

παρέμεινε απείραχτη από την ορμή του ποταμού. Το γεγονός αυτό μας επιτρέπει να μελετήσουμε το “παλιογέφυρο” και να το αποκαταστήσουμε σχεδιαστικά με ακρίβεια.

Η σχεδιαστική απόπειρα είναι έργο του ζωγράφου -καθηγητή καλλιτεχνικών Γιώργου Μήτση.

ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΠΑΛΙΟΥΡΉΣ

Στο κάμπο του χωριού Παλιουρή, στον παραπόταμο του Καλαμά Σμολίτσα,

19

βρίσκεται κτισμένο από το 1835 με ύψος επτά μέτρα πάνω από το νερό και πλάτος δύο το πέτρινο γεφύρι της Παλιουρής. Το ένα από τα δύο γεφύρια του ποταμού Σμολίτσα που στέκουν ακόμη όρθια. Ένα πανέμορφο γεφύρι στο πίο στενό σημείο της κοίτης του Σμολίτσα. Είναι θεμελιωμένο πάνω σε βράχια.Παρότι όμως το γεφύρι αυτό είχε συντηρηθεί πριν μερικά χρόνια, έχει υποστεί και πάλι σημαντικές φθορές τόσο στο κατάστρωμα όσο και στις αρκάδες του.

20

21

ΤΟ ΠΈΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΗΝ ΠΗΓΉ ΚΕΦΑΛΗ

Το γεφύρι στην πηγή Κεφαλή βρίσκεται ανάμεσα στη Λευκοθέα και το Κοκκινόχωμα, στον παραπόταμο Σμολίτσα. Τεράστια πηγή βρίσκεταικάτω από τον γκρεμό και τροφοδοτεί με άφθονο νερό το ποτάμι.

22

23

Τα νερά της πηγής τροφοδοτούν τον Σμολίτσα.

ΤΟ ΖΑΛΟΓΓΟΓΈΦΥΡΟ

Πρόκειται για μονότοξο γεφύρι με άνοιγμα τόξου 11.30μ., ύψος 8μ. και πλάτος 2μ. Γεφυρώνει τον Ζαλογγίτικο ( ή Μπανιά) που είναι ένας από τους

.παραπόταμους του Καλαμά

24

Ο παραπόταμος του Καλαμά Ζαλογγίτικος ή Ζαλογγοπόταμο, στο φαράγγι κάτω από το χωριό Ζάλογγο.

panoramio.com/photo/19290738

Βρίσκεται στα όρια του χωριού Κάτω Ζάλογγο που ανήκει στον παλιό Δήμο Μολοσσών, ο οποίος από το 2011 ενσωματώθηκε στον Δήμο Ζίτσας.

Το Ζαλογγογέφυρο κατασκευάστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα (το 1605) με χρήματα που έδωσε η Μονή Μακραλέξη.

Έχει ύψος 11.30 μέτρα και το άνοιγμα του τόξου του φτάνει τα 8 μέτρα. Στο ιδιαίτερα στενό και απότομα ανηφορικό κατάστρωμα του, που το πλάτος του φτάνει τα 2 μέτρα, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι δεν υπάρχει κάποιο προστατευτικό στηθαίο. Από αυτό το γεφύρι παλιότερα περνούσε ο δρόμος από τα Ιωάννινα προς τη Παραμυθιά και η κατασκευή του εξυπηρέτησε πολύ κόσμο.

Σήμερα το Ζαλογγογέφυρο βρίσκεται ξεχασμένο και απουσιάζουν ακόμη και οι σχετικές πινακίδες που θα έπρεπε να υπήρχαν στο χωριό και που θα οδηγούσαν τον επισκέπτη στον πανέμορφο αυτό δείγμα της Ηπειρωτικής μαστορικής τέχνης.

25

Παρότι απέχει μόλις 4 χιλιόμετρα από το Κάτω Ζάλογγο, το να το επισκεφτεί κάποιος δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα.

Χαρακτηρίζεται ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, το πέτρινο γεφύρι “Ζαλογγογέφυρο " στο Νομό Ιωαννίνων, διότι αποτελεί δείγμα της λαϊκής αρχιτεκτονικής, είναι συνδεδεμένο με τις μνήμες των κατοίκων της περιοχής και είναι σημαντικό για την μελέτη της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής".

ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΒΡΟΣΙΝΑΣ

Το πέτρινο γεφύρι της Βροσύνας ενώνει τις όχθες του Ζαλογγίτικου παραπόταμου του Καλαμά. Βρίσκεται μέσα στον οικισμό, σε ένα ειδυλλιακό τοπίο με σκιερά πλατάνια

Κατασκευάστηκε χάρη σε χρήματα που διέθεσε η Μονή Μακραλέξη .Πρόκειται για ένα μονότοξο γεφύρι με δυο ανακουφιστικά τόξα στα πλαϊνά της κύριας καμάρας του, και το ύψος του φτάνει τα 5,3 μέτρα, ενώ το μήκος του ξεπερνάει τα 10 μέτρα.

26

Στα πλαϊνά του δίμετρου καλντεριμοτού καταστρώματος του έχει κατασκευαστεί προστατευτικό στηθαίο.

27

ΤΟ ΘΕΟΓΕΦΥΡΟ

Το Θεογέφυρο είναι ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της περιοχής των Ιωαννίνων για το οποίο έγραψαν επώνυμοι και ανώνυμοι ιστορικοί. Άνθρωποι στους οποίους οφείλουμε πάρα πολλά για την γνώση της ιστορίας μας. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Λίθινο

και είναι ένα φυσικό γεφύρι που σχηματίσθηκε από βράχια που ενώθηκαν πάνω από το ποταμό Θύαμη ή Καλαμά. Δεν είναι ορατό από το δρόμο.

Θεογέφυρο. Γεφύρι φτιαγμένο από τον Θεό. Έτσι το αποκαλούσαν ανέκαθεν οι κάτοικοι της περιοχής. Αλλά και οι ιστορικοί έτσι το μνημονεύουνΑπό τα σπάνια γεωλογικά φαινόμενα, αποτέλεσμα ή καλύτερα έργο των ορμητικών νερών του Καλαμά. Έχει μήκος περίπου 45 μέτρα, πλάτος 3-4 μέτρα και βρίσκεται 20περίπου μέτρα πιο ψηλά από τα νερά του ποταμού. Το σχήμα του όμοιο με αυτό που το ανθρώπινο χέρι έχει δώσει στα διάφορα πέτρινα γεφύρια. Τοξωτό. Με την διαφορά ότι η φύση, που πήρε την θέση του ανθρώπινου παράγοντα στην προκειμένη περίπτωση, δεν ήταν τόσο λεπτομερειακή. Τόσο τελειομανής. Περιορίστηκε στο να δώσει ένα βασικό σχήμα στο

28

γεφύρι και απέφυγε τις λεπτομέρειες. Η διαδρομή του Θύαμη, μετά την πεδιάδα της Βελλάς, συνεχίζεται μέσα από απότομους βράχους και γκρεμούς. Ειδικότερα μετά το χωριό Καταρράκτης η μορφολογία του εδάφους είναι τέτοια που υποχρέωνε, χρόνια τώρα τα νερά του Καλαμά να κονταροχτυπιούνται με τους βράχους. Η διάβρωση του εδάφους από τα νερά ήταν τέτοια στο πέρασμα του χρόνου, που οι χαράδρες μεγάλωσαν. Το τοπίο έγινε ακόμη πιο εντυπωσιακό ακόμη πιο όμορφο.

29

Πριν από χιλιάδες χρόνια ο Θύαμης κυλούσε σε μεγαλύτερο υψόμετρο απ ότι σήμερα. Στο διάβα του όμως, εκεί ανάμεσα στους λόφους της Μπακής και του Ανηλίου συνάντησε αντίσταση. Το έδαφος σκληρό. Το πέτρωμα πωρόλιθος κατά Το μεγαλύτερο μέρος της σύνθεσή του, προσπάθησε να αντισταθεί. Μάταια όμως.

Οι αρχαίοι αποκαλούσαν το ποτάμι Θύαμη για να προσδώσουν σ αυτόν τον χαρακτηρισμό του "θυμωμένου". Άλλωστε Θύω στα αρχαία σημαίνει θυμός. Και δεν είχαν άδικο. Τα άγρια ορμητικά νερά του κατόρθωσαν να βρουν διέξοδο στο πρόσκαιρο εμπόδιο που δημιούργησε ο βράχος και άνοιξαν κάτω απ αυτόν δίοδο, δημιουργώντας έτσι με τον χρόνο, φυσικό γεφύρι.

Ωστόσο για τον τρόπο δημιουργίας υπάρχει και η άποψη που διατυπώνει ο Π. Αραβαντινός ο οποίος υποστηρίζει ότι μετά από μια ισχυρή σεισμική δόνηση της περιοχή, κάποιος βράχος από το διπλανό βουνό, μάλλον της Μπακής, έφυγε από την θέση του και κατρακύλησε στο βάθος της μικρής χαράδρας. Σταμάτησε στο πιο στενό σημείο της και ένωσε της δύο όχθες του ποταμού, δημιουργώντας ένα φυσικό γεφύρι. Την άποψη αυτή ασπάζεται και ο Σ. Μπέτης στο βιβλίο του Ονοματολογία των χωριών Νομού Ιωαννίνων..

30

Από τότε που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο δημιουργήθηκε το γεφύρι, αποτέλεσε τον βασικό συγκοινωνιακό κόμβο μεταξύ των χωριών που βρίσκονται στις δύο όχθες του Καλαμά.

ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΟ ΜΠΡΑΧΟ.

Γεφυρώνει το λάκκο Παρασκιάτη που πέφτει στο ρέμα Καναλίτσα κι αυτό με τη σειρά του στον Καλαμά.Είναι λίγο πιο κάτω από το Ριζό.

31

ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΒΕΛΤΣΙΣΤΑΣ.

32

Αυτό εδώ το γεφύρι ακολούθησε αντίστροφη πορεία και βγήκε στο 2008. ( φως το καλοκαίρι του Το Γεφύρι είχε μπαζωθεί όπως και οι

) 1958 .γειτονικοί μύλοι όταν το έγινε η σύνδεση με τα νερά της Λαψίστας

33

ΓΕΦΎΡΙ ΤΟΥ ΓΚΟΥΣΝΤΆΝΗ

Το μονότοξο γεφύρι του Γκουσντάνη βρίσκεται στο Βασιλόπουλο και δυστυχώς είναι θαμμένο απο νεώτερη επίστρωση του καταστρώματός του!

34

ΟΔΟΓΈΦΥΡΟ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΌΡΦΩΣΗ Βρίσκεται λίγο μετά τη διασταύρωση τηςΜεταμόρφωσης στο δρόμο προς

( ). το κεντρικό Ζαγόρι νομός Ιωαννίνων Εξυπηρετούσε παλαιότερη χάραξη . του οδικού δικτύου Άνοιγμα Τόξου: 1.00μ Ύψος Τόξου: 2,60

ΓΕΦΎΡΙ ΤΟΥ ΓΚΊΝΟΥ . Γκρεμισμένο πλέον το γεφύρι του Γκίνου κάτω απο το Σουλόπουλο

22 1943 Το γεφύρι καταστράφηκε στις Ιουνίου του απο τον ΕΔΕΣ σε .συνεργασία με άγγλους

35

ΓΕΦΎΡΙ ΣΤΟ ΒΑΓΕΝΊΤΙ

Μονότοξο γεφυράκι το οποίο γεφυρώνει τον Βαρκό ο οποίος χύνεται στο Σμολίτσα..Ο Βαρκός είναι ξηροπόταμος του Σμόλιτσα που φουντώνει το χειμώνα. Το γεφύρι το κατασκεύασαν για να πηγαίνουν στην Πογδορά (Μπογδορά) σημερινή

36

Λυκοστάνη. Απο το γεφύρι περνούσαν και οι Ιταλοί που εβγάζαν τα πετρέλαια στη Πογδόρα. Δυστυχώς πλέον έχει τσιμεντωθεί το μισό για να περνάνε τα αυτοκίνητα .Άνοιγμα Τόξου: 5,00 μ. Ύψος Τόξου:4,40

ΓΕΦΎΡΙ ΣΤΗ ΜΠΡΙΆΜΙΝΑ

Πέτρινο μονότοξο γεφύρι, έξω από το Σακελλαρικό. Βρίσκεται στη περιοχή της Μπριάμινας, θαμμένο σήμερα κάτω από την άσφαλτο του οδικού δικτύου.Κατεβαίνοντας από το Σακελλαρικό προς τον Καλαμά θα το συναντήσουμε κάτω απο την τσιμεντογέφυρα που γεφυρώνει το ρέμα της Μπριάμινας.

ΘΑΜΜΈΝΟ ΓΕΦΎΡΙ ΣΤΗΝ ΚΛΗΜΑΤΙΆ

37

Πέτρινο μονότοξο γεφύρι που συναντάται λίγο έξω από το χωριό Κληματιά. Είναι θαμμένο κάτω από το σύγχρονο οδικό δίκτυο.Κατεβαίνοντας προς το ποτάμι θα συναντήσουμε το γεφύρι την στιγμή που περνάμε το μοναδικό ρέμα της διαδρμομής κάτω απο την τσιμεντένια γέφυρα

ΟΔΟΓΈΦΥΡΟ ΣΤΗΝ ΚΛΗΜΑΤΙΆ

Πέτρινο οδογέφυρο που βρίσκεται, εντός του οικισμού. Μπαίνοντας στο χωριό θα το συναντήσουμε στο αριστερό μας χέρι.

38