ชุดการสอนที่ 1ต่อมไร้ท่อ.ในร่างกาย

ชดการสอนวชาชววทยา ว32241 เรอง ระบบตอมไรทอกบฮอรโมน ชนมธยมศกษาปท 5

ชดการสอนท 1 เรอง ตอมไรทอในรางกาย

2

แบบทดสอบกอนเรยน เรอง ตอมไรทอในรางกาย

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกตองทสดเพยงขอเดยว

(คะแนนเตม 5 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)

1. ขอใดตอไปนเปนกลมเซลลทอยในตอมไรทอ ก. Adrenal gland ข. Pituitary gland ค. Neurotransmitters ง. Islets of Langerhans of pancreas

2. ขอใดตอไปนไมใชตอมไรทอ ก. ไทมส ข. ไพเนยล ค. ไฮโพทาลามส ง. ไอสเลตออฟแลงเกอรฮาสน

3. ลกษณะใดตอไปน ไมใช ลกษณะของตอมไรทอ ก. สรางสารเคมทเรยกวา ฮอรโมน ข. ล าเลยงสารสงไปยงอวยวะเปาหมายทางทอล าเลยง ค. ล าเลยงสารสงไปยงอวยวะเปาหมายทางกระแสเลอด ง. เปนเซลลส าคญทเรยงตวเปนกลม ขดเปนกลม หรอแผน มเสนเลอดฝอยมาก

4. ขอใดตอไปน คอ ตอมไรทอทจ าเปน ก. ตอมเพศ ข. ตอมไทมส ค. ตอมไพเนยล ง. ตอมในตบออน

5. ขอใดตอไปน ไมใช ตอมไรทอทพบอยเดยว ก. Adrenal gland ข. Pituitary gland ค. Thyroid gland ง. Interstitial cells of Leydig in testis



3

6. ขอใด ไมใช หนาทของฮอรโมน

ก. สรางและสลายระบบภมคมกน ข. กระตนหรอยบยงการเจรญเตบโต ค. ควบคม กระบวนการสรางและสลาย ง. กระตนหรอยบยงโปรแกรมการสลายตวของเซลล

7. ขอใดตอไปน ไม ถกตอง ก. ฮอรโมนคอสารเคมทสรางขนมาจากตอมไรทอ ข. ฮอรโมนจะล าเลยงไปยงอวยวะเปาหมายทางเลอด ค. กรดไลโนเลนก (linoleic acid) เปน ลพดฮอรโมน ง. วาโซเพรสซน เปนสเตอรอยดฮอรโมน (Steroid hormone)

8. ฮอรโมนหว (Hunger Hormones) คอขอใด ก. กรลน (ghrelin) ข. เอสโทรเจน (Estrogen) ค. วาโซเพรสซน (vasopressin) ง. อลโดสเตอโรน (aldosterone)

9. ฮอรโมนในขอใดมสมบตทางเคมเปน สเตอรรอยด ทงหมด ก. ไลโนเลนก แอนโดรเจน กลคากอน ข. ไลโนเลนก กลคากอน อลโดสเตอโรน ค. อลโดสเตอโรน แอนโดรเจน เอสโทเจน ง. แอนโดรเจน กลคากอน อลโดสเตอโรน

10. ฮอรโมนชนดใดทสรางมาจากเนอเยอเซลลประสาท ก. ซครตน ข. แกสตรน ค. กลคากอน ง. ออกซโทซน



4

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน เรอง ตอมไรทอในรางกาย

ขอท ค าตอบ 1 ง 2 ค 3 ข 4 ง 5 ง 6 ก 7 ง 8 ก 9 ค 10 ง

ไดกขอครบ ไมเปนไร เขาไปศกษาเนอหากนกอนนะครบ



5

จดประสงคการเรยนร

เพอใหนกเรยนสามารถ 1. บอกความหมาย หนาทของตอมมทอ

ตอมไรทอและฮอรโมนได 2. บอกลกษณะโครงสรางและต าแหนงของ

ตอมไรทอได 3. 4. บอกชนดของตอมไรทอทส าคญได



6

บตรค าสงท 1.1 ตอมในรางกาย

โปรดอานบตรค าสงใหเขาใจ แลวปฏบตตามล าดบขนตอนดวยความตงใจ

1. หวหนากลมแจกบตรทงหมดใหสมาชก ยกเวนบตรเฉลย 2. หวหนากลมใหสมาชกอานบตรค าสง พรอมกบปฏบตตามค าสง 3. สมาชกศกษาบตรเนอหาท 1.1 ใชเวลา 10 นาท 4. สมาชกอานบตรค าถามท 1.1 แลวตอบค าถามลงในสมด ใชเวลา 3 นาท 5. หวหนาอานบตรเฉลยท 1.1 นกเรยนตรวจค าตอบพรอมกน ใชเวลา 2 นาท 6. เวลาท ากจกรรมทงหมด ประมาณ 15 นาท เมอปฏบตกจกรรมเรยบรอย แลวใหทกคนเกบบตรทกใบใสในซองใหเรยบรอยและถกตอง



7

บตรเนอหาท 1.1

ตอมในรางกาย

ความแตกตางระหวางตอมมทอกบตอมไรทอ ตอม (gland) หมายถง กลมเซลลหรอกลมของเนอเยอทเปลยนแปลงรปรางเพอผลตสารเคมให กบ รางกาย สารบางชนดขบออกมาเพอใชในการ ด ารงชวต และสารบางอยางถกขบออกมาเพอเปนของเสยทตองก าจดทง ตอมมทอ ( exocrine gland ) เปนตอมทผลตสารออกมาแลวมทอล าเลยงออกมาภายนอกได เชน ตอมเหงอ ตอมน าตา ตอมน าลาย ตอมไรทอ ( endocrine gland ) เปนตอมทผลตสารออกมาแลวไมมทอล าเลยงออกมาภายนอก ตองอาศยการล าเลยงไปกบน าเลอด ในสตวทไมมเลอดกจะแพรผานไปตามเนอเยอ สารทสรางขน เรยกวา ฮอรโมน ( hormone ) ซงมผลตอเนอเยอหรออวยวะเฉพาะอยาง เรยกอวยวะทฮอรโมนไปมผลเรยกวา "อวยวะเปาหมาย" ไดแกตอมใตสมอง ตอมหมวกไต ตอมไพเนยล ตอมไทรอยด เปนตน

พ ๆ รหรอไมวาตอมในรางกายมอะไรบาง และตอมมทอ แตกตางจากตอมไรทออยางไร อยากรเชญทางนครบ



8

ภาพเปรยบเทยบลกษณะของตอมทอและตอมไรทอ ก ตอมมทอ ข ตอมไรทอ

ทมา : http//www.thaigoodview.com496 × 340 (10 มนาคม 2555)

การล าเลยงสารไปยงอวยวะเปาหมายของตอมมทอ จะล าเลยงไปตามทอ ดงภาพ

การล าเลยงสารไปยงอวยวะเปาหมายของตอมมทอ

ทมา : http://www. watchawan.blogspot.com1174 × 467 (10 มนาคม 2555)



9

บตรค าถามท 1.1 ตอมในรางกาย

ค าชแจง ใหนกเรยนน าอกษรขางหนาขอความทางลาง

มาวางใน หนาขอความทางดานซายมอใหถกตอง (คะแนนเตม 5 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)

1. ตอมเหงอ ตอมน าลาย

2. ตอมใตสมอง ตอมหมวกไต

3. สารทสรางขนจากตอมมทอถกล าเลยงไปยงอวยวะเปาหมายทางใด

4. สารทสรางขนจากตอมไรทอถกล าเลยงไปยงอวยวะเปาหมายทางใด

5. กลมเซลลหรอกลมของเนอเยอทเปลยนแปลงรปรางเพอผลตสารเคม ใหกบรางกาย

ก. ทอ ข. ตอม ค. ตอมมทอ ง. ตอมไรทอ จ. กระแสเลอด หรอเสนเลอด



10

บตรเฉยค าถามท 1.1

ตอมในรางกาย

ขอท ค าตอบ 1 ค 2 ง 3 ก 4 จ 5 ข

เกงมากครบ ถกหมดทกขอเลย



11

บตรค าสงท 1.2

ตอมไรทอคออะไร

โปรดอานบตรค าสงใหเขาใจ แลวปฏบตตามล าดบขนตอนดวยความตงใจ 1. หวหนากลมแจกบตรทงหมดใหสมาชก ยกเวนบตรเฉลย 2. หวหนากลมใหสมาชกอานบตรค าสง พรอมกบปฏบตตามค าสง 3. สมาชกศกษาบตรเนอหาท 1.2 ใชเวลา 10 นาท 4. สมาชกอานบตรค าถามท 1.2 แลวตอบค าถามลงในสมด ใชเวลา 3 นาท 5. หวหนาอานบตรเฉลยท 1.2 นกเรยนตรวจค าตอบพรอมกน ใชเวลา 2 นาท 6. เวลาท ากจกรรมทงหมด ประมาณ 15 นาท เมอปฏบตกจกรรมเรยบรอย

แลวใหทกคนเกบบตรทกใบใสในซองใหเรยบรอยและถกตอง



12

บตรเนอหาท 1.2 ตอมไรทอคออะไร

ตอมใตสมอง

ทมา:http://www. nenfe.nfe.go.th 225 × 204 (10 มนาคม 2555)

พ ๆ รไหมวาตอมไรทอคออะไร มอะไรบาง ถาอยากรตามมาทางนซ



13

บตรเนอหาท 1.2 ตอมไรทอคออะไร

ตอมไรทอ (endocrine system) คอ ตอมทไมมทอเปนของตวเอง ประกอบดวย

กลมเซลลทท าหนาทสรางและหลงพวกฮอรโมน (Hormones) แลวสงออกนอกตวเซลล โดยผานทางกระแสเลอด หรอน าเหลองไปยงเปาหมาย คอ อวยวะตางๆ ทวรางกาย ตอมไรทอบางชนดสรางฮอรโมน ออกมารวมท างาน หรอถกควบคมการหลงโดย ระบบประสาท เรยกวา neuroendocrine system

ภาพแสดงระบบตอมไรทอในเพศหญงและเพศชาย ทมา : http://www. thaigoodview.com 534 × 401 (10 มนาคม 2555)

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%A5%E0%B8%A5%E0%B9%8C

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AE%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%82%E0%B8%A1%E0%B8%99

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%94

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%87

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%97



14

ลกษณะส าคญของตอมไรทอ 1.ไมมทอล าเลยงสารทผลตไดออกภายนอกตอม แตถกล าเลยงทางเสนเลอด 2.มเสนเลอดจ านวนมากเพอท าหนาทล าเลยงสารทตอมผลตไดไปยงอวยวะทเกยวของ 3.cell ทเปนองคประกอบของตอมมรปรางพเศษ สงเกตไดวาแตกตางจาก cell อนๆ 4.สารทผลตไดจะมลกษณะเฉพาะไมสามารถถกสรางไดจากตอมอน 5.สารทผลตไดมผลตอเนอเยอและอวยวะของตนเองในลกษณะจ าเพาะ

ภาพแสดงการล าเลยงสารไปยงอวยวะเปาหมายของตอมไรทอ ทมา : http://www. watchawan.blogspot.com1174 × 467 (10 มนาคม 2555)



15

ตอมไรทอทส าคญ

ชนดของตอมไรทอทส าคญ ประกอบไปดวย

1. ตอมใตสมอง (Pituitary Gland) เปนตอมทอยตดกบสวนลางของสมอง สวนไฮโพทาลามส

ภาพแสดงลกษณะตอมใตสมอง ทมา : http://www. nenfe.nfe.go.th 225 × 204 (10 มนาคม 2555)

2. ตอมไพเนยล (Pineal) คอ นาฬกาชวภาพทมอยในตวคนเราทกคน เปนตอมอยเหนอสมอง

ภาพแสดงลกษณะตอมไพเนยล ทมา : http://www. bknowledge.org 482 × 400 (10 มนาคม 2555)



16

3. ตอมไทรอยด (Thyroid Glands) เปนตอมไรทอซงอยบรเวณล าคอ อยดานหนาของกลองเสยง ตดกบฐานของคอหอย 4. ตอมพาราไทรอยด (Parathyroid Glands) เปนตอมไรทอประเภททจ าเปน ตอชวต (Essential endocrine gland) ขนาดเลกเทาเมลดถวเขยว ฝงอยดานหลงของตอมไทรอยด

ภาพแสดงลกษณะตอมไทรอยดและตอมพาราไทรอยด

ทมา : http://www. endocrinesyst.blogspot.com 482 × 400 (10 มนาคม 2555)

5. ตอมหมวกไต (adrenal gland) เปนตอมไรทอทอยเหนอไตทง 2 ขาง

ภาพแสดงลกษณะตอมหมวกไต ทมา : http://www. 3.ipst.ac.th 380 × 456 (10 มนาคม 2555)



17

6. ตอมเพศ (Gonad) เปนตอมไรทอทอยภายในรงไขของเพศหญง และอณฑะของเพศชาย

ภาพแสดงรงไขของเพศหญง

ทมา : http://www. thaigoodview.com 400 × 261 (10 มนาคม 2555)

ภาพแสดงอณฑะของเพศชาย ทมา : http://www. thaigoodview.com 285 × 258 (10 มนาคม 2555)



18

7. ตอมไทมส ( Thymus gland ) เปนตอมไรทอขนาดเลก เปนพของเนอเยอ ทคลายกบตอมน าเหลอง อยทขวหวใจ

ภาพแสดงลกษณะตอมไทมส ทมา : http://www. watchawan.blogspot.com 428 × 325 (10 มนาคม 2555)

8. ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานสหรอตอมในตบออน (Islets of Langerhans) เปนกลมเซลลเลกๆ จ านวนมากกระจายอยเปนหยอมๆ ในตบออน เปนตอมไรทอทมขนาดเลกทสด

ภาพแสดงลกษณะตอมไอสเลตในตบออน ทมา : http://www. thaigoodview.com 400 × 320 (10 มนาคม 2555)



19

บตรค าถามท 1.2 ตอมไรทอคออะไร

ค าชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย ใน หนาขอความทถกตอง และท าเครองหมาย ใน หนาขอความทผด (คะแนนเตม 5 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)

1. ตอมไรทอในตบออน คอ เนอเยอไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส 2. ตอมเพศ (Gonad) เปนตอมไรทอทพบเฉพาะภายในรงไขของเพศหญง 3. ตอมไทรอยด (Thyroid Glands) เปนตอมไรทอซงอยบรเวณล าคออย

ดานหนาของกลองเสยง ตดกบฐานของคอหอย 4. นาฬกาชวภาพทมอยในตวคนเราทกคน เปนตอมไรทอทอยเหนอสมอง

เรยกวา ตอมใตสมอง (Pituitary Gland) 5. ตอมไทมส ( Thymus gland ) เปนตอมไรทอขนาดเลกทสด

เปนพของเนอเยอทคลายกบตอมน าเหลอง อยทขวหวใจ



20

เฉลยบตรค าถามท 1.2

ตอมไรทอคออะไร

9vตอ

1. 2. 3. 4. 5.

ตอบถกหมดเลยใชไหมครบ ปรบมอใหตนเองหนอยครบ



21

บตรค าสงท 1.3

ชนดของตอมไรทอ

โปรดอานบตรค าสงใหเขาใจ แลวปฏบตตามล าดบขนตอนดวยความตงใจ 1. หวหนากลมแจกบตรทงหมดใหสมาชก ยกเวนบตรเฉลย 2. หวหนากลมใหสมาชกอานบตรค าสง พรอมกบปฏบตตามค าสง 3. สมาชกศกษาบตรเนอหาท 1.3 ใชเวลา 10 นาท 4. สมาชกอานบตรค าถามท 1.3 แลวตอบค าถามลงในสมด ใชเวลา 3 นาท 5. หวหนาอานบตรเฉลยท 1.3 นกเรยนตรวจค าตอบพรอมกน ใชเวลา 2 นาท 6. เวลาท ากจกรรมทงหมด ประมาณ 15 นาท เมอปฏบตกจกรรมเรยบรอย

แลวใหทกคนเกบบตรทกใบใสในซองใหเรยบรอยและถกตอง



22

บตรเนอหาท 1.3 ชนดของตอมไรทอ

ลกษณะโครงสรางของตอมไรทอ

1.Parenchyma (เนอตอม) ประกอบดวย เซลลเนอผวชนดทเรยกวา secretory cells และเปนเซลลส าคญทสรางฮอรโมน ซงเซลลเหลาน อาจเรยงตว

เปนกลม (clumps) ขดเปนกลม (cord) หรอแผน (plates) โดยมเสนเลอดฝอย ชนด fenestrated หรอ sinusoid capillaries และเสนน าเหลอง จ านวนมากแทรก เพอท าหนาทหลอเลยง และล าเลยงฮอรโมน ออกจากเนอตอมเขาสวงจรไหลเวยน ของกระแสเลอดไปกระตนอวยวะตาง ๆ ตามเปาหมาย (target organs)

2. Stroma (โครงรางพยงเนอตอม) ประกอบดวย เนอประสานซงเปนเปลอกหม และโครงรางใหเซลลของเนอตอมเกาะ ในตอมไรทอ บางชนดพบมสวนของเปลอกหม

ยนเขาไป แบงเนอตอม ออกเปนสวน เรยกวา Trabaeculae

ภาพแสดงลกษณะของเนอตอม ทมา : http://www. punnravipa.blogspot.com 221 × 152 (10 มนาคม 2555)

พ ๆ รหรอไม ตอมไรทอแบงไดอยางไรบาง และมโครงสรางอยางไร อยากรเชญทางนครบ



23

การแบงชนดของตอมไรทอ

ตอมไรทอแบงตามแหลงทพบออกเปน 2 ชนด คอ 1. ตอมทพบอยเดยว ไดแก

1.1 ตอมใตสมอง (Pituitary gland หรอ Hypophysis) มเปลอกหมท ประกอบดวย เนอประสาน เนอตอมแบงยอยออกเปน 4 สวน คอ

1) Pars Anterior (Pars distalis) สวนนมลกษณะคลายตอม ประกอบดวย เซลล 2 ชนดคอ

a) Chromophils เปนเซลลทชอบตดส แบงยอยออกเปน 2 ชนด คอ Acidophils เซลลชนดน cytoplasm ตดสชมพ พบสวนใหญบรเวณ - สวนกลางของ pars distalis และ Basophils เปนเซลลท cytoplasm ตดสน าเงนเขมและมขนาด ใหญกวาเซลลชนดแรก พบบอยบรเวณรอบนอกของ pars distalis

b) Chromophobe เปนเซลลทไมชอบตดส มขนาดเลกทสด ภายใน cytoplasm ไมบรรจ granules มกพบเปนกลมเหนแตเฉพาะนวเคลยส

2) Pars Intermedia มลกษณะเปนกลมของถงน า (colloid-filled follicles) เปลอกของถงน าคาดดวยเซลลชนเดยวขนาดเลกตดสน าเงนเขม

3) Pars Nervosa and Infundibular Stalk สวนนมลกษณะเหมอนเนอประสาท เซลลทพบใน pars nervosa คอ pituicytes มลกษณะคลาย neuroglial cells (เซลลพยง ของเซลลประสาท) นอกจากนนพบ unmyelinated nerve fibers ทมบรเวณสวนปลาย ขยายออกและบรรจ neurosecretions ทเรยกวา Herring bodies

4) Pars Tuberalis สวนนประกอบดวยเซลลทรงลกเตาทเรยงตว มวนเปนขด อาจจะพบมลกษณะเปนถงน าทบรรจ colloid

1.2 ตอมไทรอยด (Thyroid gland) มเปลอกหมและยนใหเปน septa แทรกเขาไป ในเนอตอม เซลลของเนอตอมมลกษณะเปน colloid-filled follicles โดยเปลอกหมถงน า

ประกอบดวยเซลล 2 ชนด คอ 1) Follicular cells เปน simple cuboidal epithelium (สวนใหญ)

สรางและหลง iodine-containing hormone T3 และ T4 2) Parafollicular cells (clear cells) แทรกอยกบ follicular cells

สรางและหลง Calcitonin



24

1.3 ตอมพาราไทรอยด (Parathyroid gland) มเปลอกหมและ septa ลกษณะของเซลลเรยงตวเปนแผน ประกอบดวยเซลล 2 ชนด

1) Chief cells พบจ านวนมาก พวกเซลลมขนาดเลกแตมนวเคลยส คอนขางใหญ

2) Oxyphils พบจ านวนนอย พวกเซลลมขนาดใหญ cytoplasm ตดสกรด (ชมพ) และ มกอยกนเปนกลมๆ 1.4 ตอมหมวกไต (Suprarenal หรอ Adrenal gland) มเปลอกหมเนอตอม

แบงออกเปน 2 สวน เพราะมแหลงก าเนดทแตกตางกน คอ 1) Cortex เนอตอมสวนนอกก าเนดมาจาก mesodermal cells

แบงยอย ออกเปน 3 บรเวณตามลกษณะของขนาด รปราง และการเรยงตวของพวกเซลล โดยมเสนเลอดฝอยชนด sinusoidal capillaries แทรกไดแก

a) Zona Glomerulosa พบอยใตเปลอกทหมการเรยงตวของเซลล มลกษณะขดเปนกลม คลาย glomerulus ของเนอไต

b) Zona Fasciculata พบอยถดลงมา เนอตอมสวนนหนาทสด เซลลเรยงตวเปนแทง และมลกษณะรปทรงลกเตา ภายในเซลลใสบางครงเรยกเซลลชนดนวา spongiocyte

c) Zona Reticularis พบอยดานในสดของเนอตอมสวนนอก ประกอบดวย เซลลขนาดเลก ตดสเขม และตอเนองกนคลายรางแห

2) Medulla เนอตอมสวนในสดมแหลงก าเนดมาจาก neural crest cells ประกอบดวยเซลลขนาดใหญ ภายใน cytoplasm บรรจ granules เรยกเซลลชนดนวา chromaffin cells นอกจากนนยงพบ autonomic ganglion cells ขนาดใหญ ลกษณะส าคญของเนอตอมสวนนคอพบวาม เสนเลอดด าขนาดใหญบรรจอย

1.5 ตอมไพเนยล (Pineal gland) เปลอกทหมมาจาก piamater ม septa แทรกในเนอตอม ประกอบดวยเซลล 2 ชนด คอ

1) Pinealocytes เปนเซลลทมนวเคลยสขนาดใหญ 2) Neuroglial cells เปนเซลลขนาดเลกมนวเคลยสตดสเขมกวา



25

15ตอมไพเนยล (Pineal gland) เปลอกทหมมาจาก pia mater ม septa แทรกใน 2. พวกเซลลตอมไรทอทกระจดกระจายหรอเปนกลม

โดยพบอยรวมกบพวกเซลลตอมมทอ หรอรวมกบอวยวะอนของรางกาย เชน 1. Islets of Langerhans of pancreas 2. Interstitial cells of Leydig in testis 3. APUD cells (Amine Precursor Uptake and Decarboxylation) ซงกลมเซลลชนดหลงสดประกอบดวย hormone-secreting cells

สรางและหลง สารเคมทมโครงสรางคลาย peptides และ active amines สารเหลานท าหนาทเปนฮอรโมนหรอ สารสอประสาท (Neurotransmitters) พบเซลลเหลาน กระจดกระจายแทรกในเนอผวทดานในของทอทางเดนอาหาร ทางเดนลมหายใจ ในระบบไตและทางเดนปสสาวะ เปนตน

ต าแหนงของตอมไรทอ

ภาพแสดงต าแหนงของตอมไรทอ ทมา : http://www. hattaya-t.blogspot.com 300 × 449 (10 มนาคม 2555)



26

ตอมไรทอแบงตามความส าคญ

ตอมไรทอเปนทผลตฮอรโมนทใหญทสด ซงมทงตอมไรทอทจ าเปน

และตอมไรทอทไมจ าเปน 1. ตอมไรทอทจ าเปน หมายถงตอมทผลตฮอรโมนทส าคญตอรางกาย

ซงถารางกายขาดฮอรโมนเหลาน จะท าใหถงแกชวตได ไดแก ตอมอะดรนลคอรเทกซ ตอมพาราไทรอยด ตอมใตสมอง ตอมในตบออน เปนตน

2. ตอมไรทอทไมจ าเปน หมายถงตอมทผลตฮอรโมนทรางกายขาดฮอรโมน รางกายยงสามารถด ารงอยได แตจะมความผดปกตตามหนาทของฮอรโมนทขาดไป ไดแก ตอมไพเนยล ตอมไทมส รงไข และอณฑะ เปนตน

ตอมไรทอแบงตามผลทมตอเซลล

ตอมไรทอแบงตามการหลงของฮอรโมนทมผลตอเซลลตางๆ แบงไดดงน 1. โอโตครน (autocrine) เปนเซลลตอมไรทอทผลตฮอรโมนแลวมผล

ตอเซลลตอมเอง 2. พาราครน (paracrine : para : รอบๆ) เปนเซลลตอมไรทอทผลตฮอรโมน

แลวมผลตอเซลลขางเคยง 3. เอนโดครน (endocrine) เปนเซลลตอมไรทอทผลตฮอรโมนแลวมผลตอ

อวยวะทหางออกไป



27

บตรค าถามท 1.3 ชนดของตอมไรทอ

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกตองทสดเพยงขอเดยวแลวเขยนค าตอบ ก ข ค ง ลงในสมด (คะแนนเตม 5 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)








28

บตรเฉลยค าถามท 1.3

ชนดของตอมไรทอ

1. ค 2. ข 3. ง 4. ง 5. ง

ตอบถกหมดเลยใชไหมเกงมากครบ



29

บตรค าสงท 1.4 ฮอรโมนคออะไร

โปรดอานบตรค าสงใหเขาใจ แลวปฏบตตามล าดบขนตอนดวยความตงใจ

1. หวหนากลมแจกบตรทงหมดใหสมาชก ยกเวนบตรเฉลย 2. หวหนากลมใหสมาชกอานบตรค าสง พรอมกบปฏบตตามค าสง 3. สมาชกศกษาบตรเนอหาท 1.4 ใชเวลา 10 นาท 4. สมาชกอานบตรค าถามท 1.4 แลวตอบค าถามลงในสมด ใชเวลา 3 นาท 5. หวหนาอานบตรเฉลยท 1.4 นกเรยนตรวจค าตอบพรอมกน ใชเวลา 2 นาท 6. เวลาท ากจกรรมทงหมด ประมาณ 15 นาท เมอปฏบตกจกรรมเรยบรอย แลวใหทกคนเกบบตรทกใบใสในซองใหเรยบรอยและถกตอง



30

บตรเนอหาท 1.4

ฮอรโมนคออะไร

ความหมายของฮอรโมน ฮอรโมน (hormone) คอ สารเคมจากทสงมชวตหลายเซลล (multicellular organism) ทงมนษย สตวและพชสรางขนมาจากตอมไรทอ (endocrine gland) และเนอเยอตาง ๆ ของรางกาย แลวไหลเขาสกระแสเลอด ไปยงอวยวะเปาหมาย มหนาทดงน 1. กระตนหรอยบยงการเจรญเตบโต 2. กระตนหรอยบยงโปรแกรมการสลายตวของเซลล 3. กระตนหรอยบยงระบบภมคมกน 4. ควบคม กระบวนการสรางและสลาย (metabolism) และเตรยมพรอมส าหรบบทบาทใหมๆ เชน การตอส หน หรอ ก าหนดชวงเวลาของชวต เชน วยรน วยมครอบครว มลกหลานไวสบสกล และวยทอง

พ ๆ รหรอไม วาฮอรโมนคออะไร มกประเภทอะไรบาง อยากรตามผมมาทางนครบ



31

สมบตทางเคมของฮอรโมน

ฮอรโมนของสตวมกระดกสนหลงแบงออกเปน 4 กลมดงน

1. ฮอรโมน อนพนธของอะมน (Amine-derived hormone) เปนอนพนธ ของ กรดอะมโน ไทโรซน และ ทรปโตแฟน (tryptophan) ตวอยาง เชน แคทคอลามน (catecholamine) อะดรนาลน (adrenaline or epinephrine) มลาโทนน (melatonin) นอรอะดรนาลน (noradrenaline or norepinephrine) และ ไทโรซน (thyroxine)

2. เพปไทดฮอรโมน (Peptide hormone) ประกอบดวยโซของ กรดอะมโน ตวอยาง เชน เพปไทดฮอรโมน เลกอยาง TRH และ วาโซเพรสซน เพปไทดประกอบดวย โซกรดอะมโน ทตอกนเปนโมเลกลของ โปรตนตวอยาง โปรตนฮอรโมน ไดแก อนซลน (insulin) แอนตไดยรตก ฮอรโมน (ADH, vasopressin) แคลซโทนน (calcitonin) แกสตรน (gastrin) กลคากอน (glucagon) และโกรทฮอรโมน (GH )

3. สเตอรอยดฮอรโมน (Steroid hormone) เปนอนพนธจาก คอเลสเตอรอล (cholesterol) แหลงผลตในรางกายไดแก เปลอกตอมหมวกไต (adrenal cortex) และ ตอมเพศ (gonad) ตวอยางเชน

1) สเตอรอยดฮอรโมน คอ เทสโตสเตอโรน (testosterone) แอนโดรเจน (Androgen) เอสโทรเจน (Estrogen) และ อลโดสเตอโรน (aldosterone)

2) สเตอรอลฮอรโมน (Sterol hormone) เชน แคลซตรออล 4. ลพด และ ฟอสโฟลพด มฮอรโมน ดงน

1) ลพดเชน กรดไลโนเลนก (linoleic acid) 2) ฟอสโฟลพด เชน กรดอาแรคคโดนก (arachidonic acid) 3) อไอโคซานอยด (eicosanoid) เชน โปรสตาแกลนดน (prostaglandin)

ภาพแสดงการล าเลยงฮอรโมน ทมา : http://www. skinrelax.com 806 × 532 (10 มนาคม 2555)



32

ประเภทของฮอรโมน

ฮอรโมนของคนแบงตามชนดของเนอเยอและอวยวะทสราง ได 3 ประเภท ดงน

1. ฮอรโมนทสรางจากตอมไรทอ (glandular hormone) เปนฮอรโมน สวนใหญทพบในรางกาย เชน แคลซโทนน (calcitonin) กลคากอน (glucagon) แอนโดรเจน (Androgen) เอสโทรเจน (Estrogen) และ อลโดสเตอโรน (aldosterone) และโกรทฮอรโมน (GH ) เปนตน

2. ฮอรโมนทสรางจากเซลลหรอเนอเยอของอวยวะตาง ๆ ทไมใชตอมไรทอ ฮอรโมนกลมน เรยกวา Tissue hormone เชน ซครตน (Secretin) และแกสตรน (Gastrin)

3. ฮอรโมนทสรางจากเนอเยอเซลลประสาทหรอเซลลในไฮโพทาลามส ( Neurohormone) เชน ออกซโทซน (Oxytosin) และ แอนตไดยเรตกฮอรโมน

หรอ วาโซเพรสซน (ADH, Vasopressin)

ภาพแสดงการท างานของไฮโพทาลามส ทมา : http://www. vcharkarn.com 580 × 334 (10 มนาคม 2555)



33

อตราการผลตฮอรโมนจะถกควบคมโดยระบบ ภาวะธ ารงดล (Homeostasis) ซงจะเปนแบบผลปอนกลบทางลบ (negative feedback) ระบบควบคม ภาวะธ ารงดล ของฮอรโมนจะมสวนของการผลตทขนกบกระบวนการสรางและสลาย (metabolism) ของฮอรโมนเปนตวก าหนดทส าคญ การหลงฮอรโมน ถกกระตนหรอยบยง โดย

1. ฮอรโมน อน (กระตน หรอ ปลอย ฮอรโมน) 2. ความเขมขนของไออนในพลาสมา หรอสารอาหาร และการเชอมตอกบ กลอบลน

(globulin) 3. นวรอน (Neuron) และบทบาททางจตใจ 4. การเปลยนแปลงของสงแวดลอม เชน แสงและอณหภม

ภาพแสดงการหลงฮอรโมนอสโทรเจนและโพรเจสเทอโรน ทมา : http://www. il.mahidol.ac.th 540 × 576 (10 มนาคม 2555)

การหลงฮอรโมน



34

ฮอรโมนกลมพเศษไดแก โทรฟกฮอรโมน (trophic hormone) มบทบาทกระตน

การผลตฮอรโมนในตอมไรทออน เชน ไทรอยด - สตมเลตง ฮอรโมน (thyroid-stimulating hormone (TSH)) มบทบาทเกยวกบการเจรญเตบโต และกระตนฮอรโมนอนของตอมไทรอยด

ลาสดพบกลมฮอรโมนใหม ชอ "ฮอรโมนหว" (Hunger Hormones) ซงประกอบดวย 1. กรลน (ghrelin) 2. โอรซน (orexin ) 3. พวายวาย 3-36 (PYY 3-36) 4. และ แอนตาโกนสต ของมนชอ เลปตน (leptin)

ภาพแสดงการล าเลยงฮอรโมนไปตามกระแสเลอด ทมา : http://www. ruksukaphab.com 665 × 454 (10 มนาคม 2555)



35

บตรค าถามท 1.4 ฮอรโมนคออะไร

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกตองทสดเพยงขอเดยวแลวเขยนค าตอบ ก ข ค ง ลงในสมด (คะแนนเตม 5 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)

1. ขอใดตอไปน ไม ถกตอง ก. ฮอรโมนคอสารเคมทสรางขนมาจากตอมไรทอ ข. ฮอรโมนจะล าเลยงไปยงอวยวะเปาหมายทางเลอด ค. กรดไลโนเลนก (linoleic acid) เปน ลพดฮอรโมน ง. วาโซเพรสซน เปนสเตอรอยดฮอรโมน (Steroid hormone)




5. ขอใดไมใชหนาทของฮอรโมน ก. สรางและสลายระบบภมคมกน ข. กระตนหรอยบยงการเจรญเตบโต ค. ควบคม กระบวนการสรางและสลาย ง. กระตนหรอยบยงโปรแกรมการสลายตวของเซลล



36

บตรเฉลยค าถามท 1.4

ฮอรโมนคออะไร

1. ง 2. ก 3. ค 4. ง 5. ก

เกงมาก ๆ ตอบถกหมดเลยใชไหม



37

แบบทดสอบหลงเรยน เรอง ตอมไรทอในรางกาย

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกตองทสดเพยงขอเดยว

(คะแนนเตม 10 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)








38

6. ขอใดตอไปน ไม ถกตอง

ก. ฮอรโมนคอสารเคมทสรางขนมาจากตอมไรทอ ข. ฮอรโมนจะล าเลยงไปยงอวยวะเปาหมายทางเลอด ค. กรดไลโนเลนก (linoleic acid) เปน ลพดฮอรโมน ง. วาโซเพรสซน เปนสเตอรอยดฮอรโมน (Steroid hormone)




10. ขอใดไมใชหนาทของฮอรโมน ก. สรางและสลายระบบภมคมกน ข. กระตนหรอยบยงการเจรญเตบโต ค. ควบคม กระบวนการสรางและสลาย ง. กระตนหรอยบยงโปรแกรมการสลายตวของเซลล



39

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน

ขอท ค าตอบ 1 ค 2 ข 3 ง 4 ง 5 ง 6 ง 7 ก 8 ค 9 ง 10 ก

เกงมากครบ ศกษาชดตอไปไดเลยครบ



40

บรรณานกรม

เกษม ศรพงษ และคณะ. ชววทยา. กรงเทพฯ : ชมรมบณฑตแนะแนว, 2540. ____________. คมอเตรยมสอบ ชววทยา เลม 1 ชวงชนท 4 (ม.4- ม.6). กรงเทพฯ : ภมบณฑตการพมพ, 2537. ธนะชย ทองศรนช และคณะ. คมอชววทยา 6 ว 044. กรงเทพ ฯ : ส านกพมพประสานมตร, 2533. นนทยา บญเคลอบ และคณะ. พจนานกรมวทยาศาสตร ฉบบภาพประกอบ. กรงเทพ ฯ : โปรดคทฟ บค จ ากด, 2541. ประพนธ พนธารา. สรปเขมชววทยาพนฐานและเพมเตมใหม . กรงเทพ ฯ : ซแอนดเอนบค. ส านกพมพแมค, 2552. ปรชา สวรรณพนจ และ นงลกษณ สวรรณพนจ. ชววทยา ม.6 เลม 5. กรงเทพฯ: เจรญดการพมพ, 2536. มลนธ สอวน, โครงการต าราวทยาศาสตรและคณตศาสตร. ชววทยา สตววทยา 1. กรงเทพฯ : ดานสทธาการพมพ จ ากด, 2547. สมาน แกวไวยทธ. คมอเตรยมสอบชววทยา ม.4 – 5 – 6 . กรงเทพฯ : ไทเนรมต อนเตอรโปรเกรสซฟ. 2537. สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน, โครงการ. สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน เลม 10. กรงเทพ ฯ : ไทยวฒนาพานช, 2531. สมใจ รกษาศร. ชววทยา Essential Atlas of Biology. กรงเทพฯ : สวรยาสาสน, 2547. สงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, สถาบน. กระทรวงศกษาธการ . หนงสอเรยนชววทยา เลม 3. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2548 ____________. คมอครชววทยา เลม 3. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2548. ____________. หนงสอเรยนวชาชววทยา ว044 ชนมธยมศกษาตอนปลาย พทธศกราช 2524 . กรงเทพ ฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2536.

http://www. nenfe.nfe.go.th 225 × 204 (10 มนาคม 2555) http://www. thaigoodview.com 534 × 401 (10 มนาคม 2555) http://www. nenfe.nfe.go.th 225 × 204 (10 มนาคม 2555) http://www. bknowledge.org 482 × 400 (10 มนาคม 2555) http://www. endocrinesyst.blogspot.com 482 × 400 (10 มนาคม 2555) http://www. 3.ipst.ac.th 380 × 456 (10 มนาคม 2555) http://www. thaigoodview.com 400 × 261 (10 มนาคม 2555) http://www. thaigoodview.com 285 × 258 (10 มนาคม 2555)



41

http://www. watchawan.blogspot.com 428 × 325 (10 มนาคม 2555) http://www. thaigoodview.com 400 × 320 (10 มนาคม 2555) http://www. hattaya-t.blogspot.com 300 × 449 (10 มนาคม 2555) http://www. skinrelax.com 806 × 532 (10 มนาคม 2555) http://www. vcharkarn.com 580 × 334 (10 มนาคม 2555) http://www. il.mahidol.ac.th 540 × 576 (10 มนาคม 2555) http://www. ruksukaphab.com 665 × 454 (10 มนาคม 2555)

ชุดการสอนที่ 1ต่อมไร้ท่อ.ในร่างกาย

Technology