ΙΣΤΟΡΙΑ (Γ’ Γυμνασίου)

1

Κεφάλαιο Πρώτο

Ενότητα 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Η εποχή του Διαφωτισμού

Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17ο και τον 18

ο αιώνα

Σημαντική αύξηση του πληθυσμού

Αγροτική επανάσταση

Δημιουργία μεγάλων αγροκτημάτων

Νέες μέθοδοι καλλιέργειας

Χρήση μηχανημάτων

Ανάπτυξη εμπορίου

Τριγωνικό εμπόριο ανάμεσα σε Ευρώπη, Αφρική και Αμερική

Συσσώρευση κεφαλαίων σε Ευρωπαίους επιχειρηματίες

Εκβιομηχάνιση - γέννηση της βιομηχανίας

Επιχειρηματίες που διέθεταν κεφάλαια

Χιλιάδες άνεργοι πρώην αγρότες

Χρήση ισχυρών μηχανών

Δημιουργία μεγάλων εργοστασίων

Κοινωνικές μεταβολές

Αστική τάξη (βιομήχανοι, τραπεζίτες, μεγαλέμποροι): Ενισχύεται διαρκώς

Αριστοκράτες: Προσπαθούν να διατηρήσουν τα προνόμιά τους

Αγρότες και ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα των πόλεων: Ζουν σε άσχημες

συνθήκες

Πολιτική κατάσταση

Παρέμενε στάσιμη

Απόλυτη μοναρχία σε όλα σχεδόν τα κράτη της Ευρώπης (όλη η εξουσία συγκεντρωμένη

στα χέρια του βασιλιά)

Εξαίρεση η Μεγάλη Βρετανία: μετά την ένδοξη επανάσταση του 1688 αναγνωρίστηκαν

ορισμένα δικαιώματα στα μέλη των οικονομικά ισχυρότερων τάξεων.

Πρόοδος των φυσικών επιστημών

Διανοούμενοι βασισμένοι στην λογική επιχειρούν να ανακαλύψουν τους φυσικούς

νόμους που διέπουν την λειτουργία του κόσμου.

Φράνσις Μπέικον (1561-1626) – Οι επιστημονικές θέσεις πρέπει να επαληθεύονται με

το πείραμα.

Ρενέ Ντεκάρτ (1596-1650) – Η συστηματική αμφιβολία είναι ο μόνος δρόμος για την

αληθινή γνώση.

Τζον Λοκ (1632-1704)- Όλοι οι άνθρωποι έχουν απαραβίαστα φυσικά δικαιώματα.

Ισαάκ Νεύτων(1642-1727) – Το σύμπαν λειτουργεί με βάση φυσικούς νόμους.

Διατυπώνει τον νόμο της παγκόσμιας έλξης.

Οι μεταβολές αυτές, που άρχισαν να συντελούνται στη Μ. Βρετανία γύρω στα 1750-1780,

αποτέλεσαν την πρώτη φάση του φαινομένου που ονομάστηκε βιομηχανική επανάσταση.

Είναι η πρώτη φάση του φαινομένου που ξεκίνησε στην Μ. Βρετανία (1750-1780)

ΙΣΤΟΡΙΑ (Γ’ Γυμνασίου)

2

Κεφάλαιο Πρώτο

Ενότητα 1

Το κίνημα του Διαφωτισμού

Διαφωτισμός (Siècle des Lumières)

Πρωτοεμφανίζεται στην Αγγλία (τέλη 17ου

αι.).

Κορυφώνεται στην Γαλλία (18ος

αι.)

Εξαπλώνεται στην Ευρώπη και έξω απ’ αυτήν.

Κορυφαίοι διαφωτιστές (φιλόσοφοι)

Ρουσό (1712-1778)

Βολταίρος (1694-1778)

Ντιντερό (1713-1784)

Μοντεσκιέ (1689-1755)

Ντ’ Αλαμπέρ (1717-1783)

Θέσεις των ευρωπαίων διανοουμένων που οδήγησαν στον Διαφωτισμό

Απόρριψη κάθε αυθεντίας

Κριτική κάθε υφιστάμενης γνώσης

Η λογική είναι ο μόνος ασφαλής τρόπος ερμηνείας του κόσμου

Ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει διαρκώς

Διαφωτισμός και πολιτική

Ο Διαφωτισμός είναι κίνημα βαθιά πολιτικό.

Βασιζόμενη στις ιδέες του Διαφωτισμού η κοινωνικά ανερχόμενη αστική τάξη διεκδικεί την

συμμετοχή της στην λήψη των πολιτικών αποφάσεων.

Όλοι οι άνθρωποι έχουν φυσικά δικαιώματα που δεν μπορεί να καταργήσει καμιά

εξουσία (ζωής, ιδιοκτησίας, ισονομίας, ελευθερίας σκέψης και έκφρασης)

Το κοινωνικό συμβόλαιο (Τζον Λοκ).

Τα άτομα δέχτηκαν να παραχωρήσουν ορισμένες ελευθερίες τους προκειμένου να

συμβιώσουν.

Το κράτος εγγυήθηκε αυτή την συμφωνία (το κοινωνικό συμβόλαιο)

Αν το κράτος παραβεί τους όρους του συμβολαίου και γίνει τυραννικό, οι άνθρωποι έχουν

το δικαίωμα της αντίστασης.

Νόμος παγκόσμιας έλξης:

Οι ελκτικές δυνάμεις μεταξύ δύο ουρανίων σωμάτων είναι ανάλογες του γινομένου των μαζών τους και

αντιστρόφως ανάλογες του τετραγώνου της μεταξύ των κέντρων μάζας τους απόστασης.

Ο παραπάνω νόμος εκφράζεται με τη μαθηματική σχέση:

όπου F είναι η ελκτική δύναμη σε Νιούτον, G η σταθερά της παγκόσμιας έλξης, m1 και m2 οι μάζες αδράνειας

των δύο σωμάτων σε χιλιόγραμμα, και r η μεταξύ τους απόσταση σε μέτρα.

Προς χάριν του νόμου αυτού ο Νεύτων θεωρήθηκε "πατέρας της ουράνιας μηχανικής". Η δύναμη αυτή παίζει

σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του σύμπαντος, καθώς αυτή είναι η αιτία που:

Η Γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο

Υπάρχουν οι παλιρροϊκές δυνάμεις που προκαλούν και το φαινόμενο της παλίρροιας.

Οι γαλαξίες συγκρούονται μεταξύ τους στο σύμπαν.

ΙΣΤΟΡΙΑ (Γ’ Γυμνασίου)

3

Κεφάλαιο Πρώτο

Ενότητα 1

Η γενική βούληση (Ρουσό).

Η πολιτική ηγεσία πρέπει να βρίσκεται στα χέρια του λαού και όχι κάποιου ηγεμόνα.

Η γενική βούληση είναι η σύνθεση των ατομικών βουλήσεων μέσα από την οποία

εκφράζεται το δημόσιο συμφέρον.

Η γενική βούληση εκφράζεται με την συμμετοχή του λαού στην λήψη των αποφάσεων.

Η διάκριση των εξουσιών (Μοντεσκιέ):

Οι φορείς των εξουσιών θα πρέπει να είναι διαφορετικοί. Έτσι δεν θα είναι εύκολο η

κάθε εκτελεστική εξουσία να κάνει κατάχρηση της δύναμής της

Η εκτελεστική εξουσία εφαρμόζει τους νόμους (κυβέρνηση)

Η νομοθετική εξουσία θεσπίζει τους νόμους (βούλη)

Η δικαστική εξουσία ελέγχει την τήρηση των νόμων (δικαστές)

Οι θέσεις του Διαφωτισμού επηρέασαν τα πολιτικά πράγματα του 18ου

αι.

Ο Διαφωτισμός ενέπνευσε την Αμερικανική (1774) και την Γαλλική επανάσταση (1789).

Πολλές από αυτές αποτελούν θεμέλια των σύγχρονων δημοκρατιών. (π.χ. διάκριση των

εξουσιών)

Η (πε)φωτισμένη δεσποτεία

Ορισμένοι μονάρχες εφάρμοσαν κάποιες ιδέες του Διαφωτισμού για να γίνει το κράτος τους

αποτελεσματικότερο και να ισχυροποιήσουν την εξουσία τους. (περιορισμός των προνομίων των

ανώτερων τάξεων, λήψη μέτρων κοινωνικής πρόνοιας, ενίσχυση των Γραμμάτων και των

Τεχνών)

Φρειδερίκος Β’ της Πρωσίας

Μαρία Θηρεσία της Αυστρίας και ο γιος της Ιωσήφ

Αικατερίνη β’ της Ρωσίας

Διαφωτισμός και θρησκεία

Ορισμένοι Διαφωτιστές υιοθετούσαν τον Ντεϊσμό και άλλοι ήταν άθεοι.

(Ο Ντεϊσμός αναφέρεται σε πίστη στην ύπαρξη υπέρτατου όντος η οποία βασίζεται στην

λογική και όχι σε κάποια εξ αποκαλύψεως θρησκεία όπως ο χριστιανισμός ή ο

μωαμεθανισμός.)

Ήταν όλοι αντίθετοι με την καθολική εκκλησία και την κατηγορούσαν για φανατισμό, ενώ

θεωρούσαν ότι η καθιέρωση της ανεξιθρησκίας θα εξαφάνιζε την μισαλλοδοξία.

Διαφωτισμός και εκπαίδευση

Για τους Διαφωτιστές η εκπαίδευση είναι μέσο που διασφαλίζει την συνεχή πρόοδο του

ανθρώπου.

Ο Ρουσό (Αιμίλιος) υποστήριζε ότι:

Η εκπαίδευση πρέπει να βασίζεται στην προσωπική αναζήτηση του διδασκομένου.

Ο δάσκαλος δεν λειτουργεί σαν αυθεντία αλλά απλώς θέτει ερωτήματα και οδηγεί τον μαθητή

στην ανακάλυψη απαντήσεων

ΙΣΤΟΡΙΑ (Γ’ Γυμνασίου)

4

Κεφάλαιο Πρώτο

Ενότητα 1

Διαφωτισμός και οικονομικός φιλελευθερισμός

Φυσιοκρατία – φυσιοκράτες

Γάλλοι οικονομολόγοι υποστήριζαν ότι η οικονομία θα έπρεπε να αφεθεί να λειτουργήσει

«φυσικά», χωρίς κρατικές παρεμβάσεις σε αντίθεση με τον μερκαντιλισμό που

επικρατούσε.

(Μερκαντιλισμός: οικονομικό σύστημα του 18ου

αι. που πρεσβεύει την κρατική παρέμβαση

για την ρύθμιση όλων των εμπορικών συμφερόντων ενός κράτους)

Στη Γαλλία ο κύριος εκπρόσωπος της φυσιοκρατίας ήταν ο οικονομολόγος Κενέ.

Στην Αγγλία ο Άνταμ Σμιθ ήταν ο εισηγητής του οικονομικού φιλελευθερισμού που

υποστήριζε ότι το κράτος δεν πρέπει να επεμβαίνει παρά ελάχιστα στην οικονομική ζωή.

«Έρευνες για την φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών (1776)»

Η διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού

Οι ιδέες του Διαφωτισμού συνοψίστηκαν στην Εγκυκλοπαίδεια, ένα συλλογικό έργο 33 τόμων

που περιείχε οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, επιστημονικά και άλλα θέματα με πρωτεργάτες

τους:

Ντιντερό

Ντ’ Αλαμπέρ

Οι ιδέες του Διαφωτισμού

Αρχικά διαδόθηκαν στα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικά στρώματα.

Μέσα από την κυκλοφορία πολλών εκλαϊκευτικών βιβλίων διαδόθηκαν και έγιναν

δημοφιλείς σε ευρύτερα τμήματα της κοινωνίας.

Σύντομα ξεπέρασαν τα σύνορα της Γαλλίας και διαδόθηκαν σε ολόκληρη την Ευρώπη

αλλά και έξω από αυτήν.

Κύριοι όροι της ενότητας:

1. Αγροτική επανάσταση

2. Βιομηχανική

Επανάσταση

3. Γενική Βούληση

4. Διάκριση των εξουσιών

5. Διαφωτισμός

6. Διαφωτιστές ή φιλόσοφοι

7. Μερκαντιλισμός

8. Ντεϊσμός

9. Πεφωτισμένη δεσποτεία

10. Φυσικά δικαιώματα

Α. Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:

1. Με ποια κοινωνική τάξη συνδέθηκε η πολιτική

διάσταση του κινήματος του Διαφωτισμού και

ποιες υπήρξαν οι βασικές πολιτικές της έννοιες;

2. Ποια υπήρξε η ερμηνεία του όρου «φυσιοκρατία»

που αναπτύχθηκε από τους οικονομολόγους και

ποιοι οι κύριοι εκφραστές της νέας αυτής

οικονομικής αντίληψης;

Β. Να αντιστοιχίσετε τα παρακάτω:

1 Τζον Λοκ α Νόμος της παγκόσμιας έλξης

2 Μοντεσκιέ β Έννοια των φυσικών δικαιωμάτων

3 Νεύτων γ Θεωρία του κοινωνικού

συμβολαίου

4 Φρειδερίκος Β’

της Πρωσίας

δ Όρος γενική βούληση

5 Πολιτική έννοια ε Διάκριση των εξουσιών

6 Άνταμ Σμιθ στ Πεφωτισμένη δεσποτεία

7 Ρουσό ζ Οικονομικός φιλελευθερισμός