РукапРукапіісысы татараў татараў Беларусі Беларусі

канца канца XVII XVII – пачатку – пачатку XXXX ст. ст.

з фондаў Цэнтральнай навуковай бібліятэкі Нацыянальнай акадэміі

навук Беларусі

У рукапісах змешчаны У рукапісах змешчаны тэкстытэксты на на

розных мовах:розных мовах: арабскай, цюркскай, беларускай, польскай

ўсе яны напісаны арабскім пісьмом

Фонд аддзела рэдкіх кніг Фонд аддзела рэдкіх кніг і рукапісаў ЦНБ НАН і рукапісаў ЦНБ НАН

БеларусіБеларусіўключае 15 рукапісных кніг канца XVII –

пачатку XX ст.: 3 Караны, 2 тэфсіры, 1 тэджвід, 1 дапаможнік па тэрміналогіі тэджвіда, 1 паўкітаб, 6 хамаілаў і 1 лячэбнік

Прататыпамі рукапісаў татараў Беларусі былі

арабскія і цюркскія рэлігійныя кнігі, але яны

мелі пэўныя адрозненні

КаранКаран

Мясцовыя Караны маглі змяшчаць прадмовы і

пасляслоўі з тэкстамі на “беларуска-польскай” ці

“польска-беларускай” мовах пра традыцыі і абрады,

звязаныя з чытаннем Карана

Каран Каран 18.02.185418.02.1854  г.г.

“Ад прарока, яго міласці, чуў: калі які чалавек хоча Каран пець па чыёй душы наперад – зрабі рытуальнае абмыванне, сядай апоўдні, сто разоў прароку, яго міласці, салават спявай”

прадмова на “беларуска-польскай” мове

Каран Каран 18.02.185418.02.1854  г.г.

“Алі ібн Мустафа Ждановіч дарагі, святы Каран, слова Алага Вялікага, у месяц джумада аль-ахір, у трынаццаты дзень, чацвер”

калафон 1

Каран Каран 18.02.185418.02.1854  г.г.

“Писалъ Сію Книгу Мустафа Ждановичъ февраля 18 дня 1854 года. тогжъ месяца февраля окончилъ”

калафон 2

Каран Каран 18.02.1854 г.18.02.1854 г.

“Сынъ Захария Мухи родился 11 декабря 1902 г. въ среду – 5 ч. 30 м. утра коему дано того дня имя Алей…”

запісы ўладальніка

ТэфсірТэфсір

Тэфсіры (“тлумачэнне Карана”) татараў Беларусі па

сутнасці з’яўляюцца перакладамі Карана з

некаторымі элементамі каментарыя

Тэфсір Тэфсір 1686 г .1686 г .

Тэкст Карана на арабскай мове з падрадковым перакладам на польскую мову (так званая “пальшчызна крэсова”)

Тэфсір Тэфсір 1686 г .1686 г .

Тэфсір 1686 г. змяшчае найстарэйшую захаваную копію перакладу Карана на польскую мову

Тэфсір Тэфсір 1686 г .1686 г .

“Імам Мінска, перакладчык Ур’яш ібн Ісмаіл”

запіс перакладчыка

Тэджвід Тэджвід першая палова ХІХ ст.першая палова ХІХ ст.

Тэджвід (чытанне нараспеў ) – кніга, якая навучала чытанню Карана (вымаўленне гукаў, інтанацыя, паўзы)

ПаўкітабПаўкітаб

Татары Беларусі называлі кітабамі (“кітаб” – кніга)

зборнікі, у якіх змяшчаліся паданні пра Мухамеда, апісанні

абрадаў, маральна-павучальныя апавяданні,

палемічныя тэксты. Паўкітабы (малыя кітабы) – маюць рысы

кітабаў і хамаілаў

Паўкітаб Паўкітаб апошняя трэць Хапошняя трэць ХVIIIVIIIст.ст.

Паўкітаб змяшчае паданні пра Мухамеда, палемічныя тэксты, апісанні абрадаў, рытуалаў мусульман, каляндар шчаслівых і нешчаслівых дзён, гадзін

Паўкітаб Паўкітаб апошняя трэць Хапошняя трэць ХVIIIVIIIст.ст.

“ Як крук (крумкач) крычыць –усю весць кажа. Калі ў палёце пэўным голасам будзе клікаць, потым, сеўшы на зямлю, таксама будзе крычаць – трэба сцерагчыся… ад непрыяцеля альбо ад разбойніка… ”

прадказанне па паводзінах крумкача

Паўкітаб Паўкітаб апошняя трэць Хапошняя трэць ХVIIIVIIIст.ст.

“У нядзелю адзенне кроіць нядобра – гора мець будзеш. У панядзелак адзенне кроіць добра – пакуль зносіш, гора мець не будзеш. Калі ў аўторак будзеш кроіць, тое адзенне злодзей украдзе...”

каляндар удалых і няўдалых дзён

ХамаілХамаіл

Татары Беларусі называлі хамаіламі (“хамала” – насіць) зборнікі малога фармату, якія

змяшчалі малітвы, асобныя суры Карана, тлумачэнні

рэлігійных абрадаў, а таксама парады па лячэнні хвароб,

тлумачэнні сноў, календары “шчаслівых” дзён, гадзін і г.д.

ХамХамаіл аіл апошняя чвэрць ХІХ ст.апошняя чвэрць ХІХ ст.

“Ай Муса, у годзе дваццаць чатыры дні ёсць. У тыя дні дзіця народзіцца – недаўгавечнае [будзе]. У тыя дні ў дарогу ехаць – здаровым не прыехаць. У тыя дні захварэць – не ачуняць. У тыя дні ў войска пайсці – здаровым не прыйсці…”

каляндар удалых і няўдалых дзён

Лячэбнік Лячэбнік канец ХІХ – пачатак ХХ ст.канец ХІХ – пачатак ХХ ст.

“Ад трасцы ў новым гаршку жабу высушыць і з водкай піць”

рэцэпт з выкарыстаннем алкагольных напояў

Рукапісаў татараў Рукапісаў татараў Беларусі засталося Беларусі засталося

вельмі малавельмі малаУ дзяржаўных калекцыях Літвы

захоўваецца 40 рукапісаў, у кнігазборах Польшчы – 10, Расійскай Федэрацыі – 11,

Вялікабрытаніі – 3, Украіны – 1, Германіі – 1, Латвіі – 1.

У дзяржаўных калекцыях Беларусі – 50

Рукапісы татараў Беларусі канца XVII – пачатку XX ст. з дзяржаўных кнігазбораў

краіны: каталог / (склад.: М.У.Тарэлка, А.І.Цітавец; рэд. бібліягр. запісаў

І.П.Гародка; рэдкал.: Н.Ю.Бярозкіна [і інш.]. –

Мінск : Беларуская навука, 2011

Апісанне рукапісаў, якія захоўваюцца ў ЦНБ НАН Беларусі, Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі, Гродзенскім дзяржаўным музеі гісторыі рэлігіі, Беларускім дзяржаўным універсітэце культуры і мастацтваў, музеі гісторыі Клеччыны

КаталоКаталогг

Выданне каталога Выданне каталога –– вынік шматгадовай вынік шматгадовай

працы супрацоўнікаў працы супрацоўнікаў ЦНБ НАН Беларусі, іх ЦНБ НАН Беларусі, іх

сціплы ўнёсак у справу сціплы ўнёсак у справу вывучэння і захавання вывучэння і захавання культурнай спадчыны культурнай спадчыны

БеларусіБеларусі

РукапРукапіісысы татараў Беларусі татараў Беларусі

канца канца XVII XVII – пачатку – пачатку XXXX ст. ст.