ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

ΕΥΤΥΧΙΑ Κ. ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥΔΡ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

Το Παρίσι του Φλωμπέρ19ος αιώνας

ΑΘΗΝΑ 2011

19ος αιώνας

ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥΔΡ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

Το Παρίσι του Φλωμπέρ

Η Ευτυχία Νικολακοπού-λου γεννήθηκε στην Αθή-να. Είναι απόφοιτος της Ελληνο-Γαλλικής Σχολής Άγιος-Ιωσήφ. Είναι Διδά-κτωρ της Ελληνικής και Γαλλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.(ΕΚΠΑ). Σπούδασε στο Παρίσι, και είναι κάτοχος του πτυχίου Γαλλικής Φιλολογίας του Πανεπι-στημίου της Σορβόννης Παρίσι 3. Κατέχει μεταπτυ-χιακό τίτλο στην Γαλλική Λογοτεχνία και Πολιτι-σμό Παρίσι 4, καθώς και Μεταπτυχιακή Ειδίκευση Παιδαγωγικής κατάρτισης Παρίσι 3.Είναι μέλος του Πειραϊκού Συνδέσμου του Πειραιά, και μέλος της UNESCO.Έχει διδάξει στη γαλλική Σχολή Άγιος Ιωσήφ, στο Κολέγιο Αθηνών και στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Επίσης έχει διδάξει στο Τμήμα Στατιστικής και Ασφα-λιστικής Επιστήμης στο Τμήμα Διεθνών Ευρωπαϊ-κών Σπουδών του Πανεπι-στημίου Πειραιώς και στη Σχολή Δημόσιας Διοίκη-σης. Ανήκει στο μητρώο

των Εκπαιδευτών Γαλλικής Γλώσσας της Σχολής Δημό-σιας Διοίκησης.Είναι δοκιμιογράφος, αρθρογράφος και συγγρα-φέας. Έχει συνεργαστεί με τα περιοδικά Ομπρέλα, Έρευνα, Πειραϊκά Γράμματα, Ιστορι-κά Γράμματα, Εικονογραφη-μένη Ιστορία, Φιλολογική Πρωτοχρονιά.Έχει συγγράψει τέσσερα βιβλία με τους τίτλους, «Συ-γκριτική Φωνητική Μελέτη Ελληνικλης και Γαλλικής Γλώσσας» (1981), «Συγκρού-σεις λογικής και Φαντασίας στους ήρωες του Μολιέρου», (2003), «Δομές Ευρωπαϊκής Ένωσης» (2003), Παρισινά χρώματα στο Παρίσι του 19ου αιώνα στην Αισθημα-τική Αγωγή του Γκυστάβ Φλωμπέρ»(2011).Είναι Καθηγήτρια Μέσης Εκπαίδευσης και Σύμβουλος Επαγγελματικής Κατάρτι-σης στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Είναι υποψήφια σχολική Σύμβουλος.Κύρια ενδιαφέροντά της είναι τα θέματα και τα συγ-γράμματα που προάγουν την Γαλλικλη Γλώσσα και τον Πολιτισμό.

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣοσελότος

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com, ocelotos@otenet.grwww. ocelotos. gr

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣοσελότος

Ο Γκυστάβ Φλωμπέρ (1821-1880)Γάλλος λογοτέχνης. Γεννήθηκε το

1821 στη Ρουάν της Νορμανδίας. Το όνομα του συνδέθηκε με το μυθιστόρη-μα και πολλοί χαρακτηρίζουν το έργο του ως την έναρξη μιας άλλης εποχής για το συγκεκριμένο είδος. Η Αισθη-ματική αγωγή, Το διαβολικό όνειρο, και το Πάθος και αρετή είναι τα πρώτα

έργα του που έγραψε σε νεαρή ηλικία. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Παρίσι - τις οποίες εγκατέλειψε νωρίς - γρά-φει την αυτοβιογραφία Απομνημονεύματα ενός τρελού. Ακο-λούθησαν τα μυθιστορήματα: Εκείνος και O Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου. Ωστόσο το πρώτο έργο που κυκλοφόρησε και σημείωσε επιτυχία ήταν, H Κυρία Μποβαρύ. Ο Φλωμπέρ πέθανε σε ηλικία 59 χρονών από αποπληξία.

Η μεγαλύτερη πρωτοτυπία του έργου του, είναι ο ενθουσι-ώδης λυρισμός και η έμμονη ιδέα του ρεαλισμού. Απαράκα-μπτος σταθμός της γαλλικής λογοτεχνίας, αυτός ο αισθητής του λόγου, επιδόθηκε σε μια σχολαστική αναζήτηση και συγκομιδή στοιχείων γύρω από την ανθρώπινη ψυχή. Ιστορι-κά δεδομένα, ψυχολογικές μελέτες ή συνταραχτικά δράματα, τα νεανικά του αφηγήματα που γράφτηκαν από το 1836 έως το 1842, έγιναν προάγγελοι ήδη του φλωμπεριανού ενθουσια-σμού των γραπτών της ωριμότητας του συγγραφέα.

ΤιΤλος Το Παρίσι του Φλωμπέρ, 19ος αιώνας ςυγγραφέας Ευτυχία Κ. Νικολακοπούλου ςειρα Επιστημονικά [5358]0311/01 Copyright© 2011 Ευτυχία Κ. Νικολακοπούλου ΠρώΤη εκδοςη Αθήνα, Μάρτιος 2011 ISBN 978-960-9499-47-7

Η επιμέλεια της έκδοσης έγινε από τις εκδόσεις οσελότος

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ.: 210 6431108e-mail: ekdoseis.ocelotos@gmail.com

www. ocelotos. gr

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η κατ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτο-ανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορ-φή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγ-γραφέα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣοσελότος

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ..................................................................................... 11Α. Η Λογοτεχνία και η πόλη ......................................................... 13Β. Η Λογοτεχνία και το Παρίσι .................................................... 15Γ. Το Παρίσι μέσα στο έργο του Γκυστάβ Φλωμπέρ .................. 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ........................... 27Α. Το Παρίσι από το 1840 μέχρι το 1867 ..................................... 27 1) Κατάσταση της Αισθηματικής Αγωγής μέσα στον αιώνα 27 2) Πολιτική και ιστορική κατάσταση ..................................... 28 3) Η Κατάσταση του Παρισιού από το 1840 μέχρι το 1867 32Β. Το καινούργιο Παρίσι του Ηaussmann 1852-1890 ............... 40 1) Καινούργιες ζώνες: Μπελβίλ και Μπατινιόλ .................... 43 2) Χώροι πρασίνου και αποχετευτικό σύστημα του νερού. 45Γ. Η Πόλη και οι διασκεδάσεις των παρισινών .......................... 46 1) Δημόσιοι χοροί ..................................................................... 46 2) Χοροί μεταμφιεσμένων και χοροεσπερίδες ...................... 51 3) Διάφορα είδη χορών ............................................................ 52 4) Κέντρα διασκέδασης............................................................ 53 5) Θέατρα, παραστάσεις, δεξιώσεις ........................................ 55 6) Ένας αλλιώτικος ρόλος του Θεάτρου ............................... 59Δ. Οι τόποι και η τέχνη της γαστρονομίας στον 19ο αιώνα..... 60 1) Παρισινά εστιατόρια ............................................................ 61 2) Παρισινά Καφενεία ............................................................. 67Ε. Ο Τύπος ...................................................................................... 69ΣΤ. Η παριζιάνικη εμπειρία του Γκυστάβ Φλωμπέρ .................. 75

4 ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΑΙΣΘΗΜΑ-

ΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ .......................................................................... 83Α. Θέση και ρόλος του Παρισιού μέσα στο μυθιστόρημα ....... 83 Διπολικότητα ............................................................................. 85 1) Το ταξίδι από το Νοζάν στο Παρίσι ................................... 85 2) Μελέτη των ανοιγμάτων των ενοτήτων I και II .............. 89 3) Αναπαραγωγή και επανάληψη ως στοιχεία της γραφής . 94Β. Ο χρόνος μέσα στην Αισθηματική Αγωγή ............................ 96Γ. Η Περιγραφή στην Αισθηματική Αγωγή ................................ 97

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΑΡΙΣΙΝΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ .......................................................... 105Α. Το αστικό Παρίσι .................................................................... 105Β. Τρεις συνοικίες και η σχέση μεταξύ τους ............................. 108 1) Η διαδρομή των συνοικιών ............................................... 110 2) Αριστερή όχθη ................................................................... 115 3) Δεξιά όχθη .......................................................................... 117

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ ................................................ 121Α. «Εκτός Παρισίων» ................................................................... 121 1) Η πορεία του Φρεντερίκ ................................................... 121 2) Ζωγραφική τοπίων και περιβάλλοντος εκτός Παρισίων 123 3) Η επαρχία ως πειρασμός ευκολίας και αδράνειας ......... 124Β. Παρίσι, το φανάρι του γκαζιού ............................................. 128 1) Το Παρίσι και ο πολιτισμός ............................................... 128 2) Το Παρίσι και η φύση ......................................................... 129 3) Το ορυκτό Παρίσι ............................................................... 133 4) Το μνημειώδες Παρίσι ....................................................... 134 5) Ο δρόμος και η λεωφόρος: παριζιάνικη οδοποιία ......... 137Γ. ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΥΛΗ ...................................................................... 142 1) Φωτισμένες λεωφόροι ....................................................... 142 2) Ο Σηκουάνας ...................................................................... 143

ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΤΟΥ ΦΛΩΜΠΕΡ 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ................................................... 146Α. Παρίσι: Μια αισθητική, δυο φυσιογνωμίες .......................... 146Β. Η νοσταλγία του Παρισιού ..................................................... 147Γ. Παρισινή ζωντάνια ................................................................... 152 1) «Το Παρίσι είναι σαν θάλασσα» ....................................... 152Δ. Η έκφραση της ποσότητας ..................................................... 154 1) Το πλήθος ............................................................................ 154 2) Το αυτοκίνητο ..................................................................... 157 3) Ο θόρυβος .......................................................................... 159 4) Η κίνηση ............................................................................. 164 5) Χρώμα και φως ................................................................... 168Ε. Το Παρίσι σαν ένας χώρος απόλαυσης ................................. 173 1) Η επιθυμία ........................................................................... 173 2) Η καταστροφή ως είδος κατάκτησης .............................. 174 3) Τέρψη κατανάλωση και διαφθορά ................................... 178 4) Παρίσι και μοντερνισμός ................................................... 184

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ( ΙΙ ) ......................................... 190Α. Το Παρίσι, η απογοήτευση ..................................................... 190 1) Το κάλεσμα του θανάτου .................................................. 193 2) Η ομοιομορφία ................................................................... 194 3) Η σιωπή: Το Παρίσι ερημώνεται ...................................... 195 4) Η κυριαρχία του μαύρου ................................................... 196 5) Η ακινησία........................................................................... 198Β. Η διάλυση και η διαφθορά ..................................................... 200 1) Η απώλεια ........................................................................... 202Γ. Παρίσι, μια κενή δομή ............................................................. 204Δ. Το Παρίσι – η μεταμόρφωση .................................................. 205 1) Επιθυμία για φωταγωγίες.................................................. 205 2) Η Μεταμόρφωση της Πόλης ............................................ 206 3) Το Παρίσι, σαν μια πόλη της Ανατολής ........................... 209

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ .......................................................................... 213Το Παρίσι του Φλωμπέρ και το Παρίσι των Ρομαντικών ........ 213

6 ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Βιβλιογραφία ................................................................................. 215 ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΦΛΩΜΠΕΡ ............................................................... 215 ΕΡΓΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΦΛΩΜΠΕΡ ....................................... 215 ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ........................ 215 EΡΓΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΗΜΙΣΥ

ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ..................................... 216 ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ .................................... 217 Ο ΦΛΩΜΠΕΡ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ ................................ 219

Το αφιερώνω στον γιο μου Πέτρο-Χριστόφορο και στο σύζυγό μου Κώστα

ΠΡόΛΟΓΟΣ

Στην Αισθηματική αγωγή του Φλωμπέρ, ένας νε-αρός επαρχιώτης, 18 ετών, γεμάτος όνειρα και μάλλον γοητευτικός, πάει στο Παρίσι για σπου-δές. Από το 1840 ως το βράδυ της εξέγερσης του 1851, διδάσκεται τον κόσμο μέσα σε μια κοινω-νία σε πλήρη αναστάτωση. Στο δρόμο του, συ-ναντάει το μεγάλο έρωτα και τις δυνατότητες της απόλαυσης, την Επανάσταση και τους υπο-στηρικτές της, την τέχνη, τη δύναμη των χρημά-των και της ανοησίας, την πλαστότητα των πε-ποιθήσεων, την αδελφική φιλία και τις μοιραί-ες προδοσίες, χωρίς να καταφέρει να συμμετέχει στη δράση, παρά μόνον για να παρακολουθεί τις χαμένες ψευδαισθήσεις του.

Συγχρόνως, ιστορικός πίνακας και πορτρέτο της Επανάστασης του 1848, αυτό το μυθιστόρη-μα είναι κυρίως η αφήγηση της ήττας που εν-σαρκώνεται από τον Φρεντερίκ Μορώ. Μέσω του ήρωα ο Γκυστάβ Φλωμπέρ μας περιγράφει λεπτομερώς της παρισινή ζωή του 19ου αιώνα καθώς προσφέρει πίνακες, τόνους και αρμονίες της πρωτεύουσας.

Η παρούσα μελέτη που έχει βασιστεί στο έρ-γο Αισθηματική Αγωγή του Φλωμπέρ, που ανα-φέρεται στο Παρίσι του παλιού καιρού, που ένα μεγάλο μέρος του έχει εκλείψει με τις επεμβά-σεις που έγιναν – διάνοιξη μεγάλων λεωφόρων

και άλλα ρυμοτομικά έργα- υπό την εποπτεία του βαρόνου Haussmann, περιφερειάρχη του Παρι-σιού επί Ναπολέοντα Γ’.

Αναδεικνύει και ερμηνεύει στοιχεία από τη ζωή, την κοινωνία, την πόλη, τα εστιατόρια, τα καφενεία, τον τύπο, τις απολαύσεις, τους χορούς, τα δείπνα και τα θεάματα. Το έργο μεταφέρει σε μια άλλη εποχή που δεν υπάρχει πια σήμερα. Με άξονα το Παρίσι, που όπως γνωρίζουμε είναι μια πόλη που έχει διατηρήσει και την αρχιτεκτονική της και τα μουσεία της, τα μεγάλα καταστήματά της και τις μεγάλες λεωφόρους της, ο διαχρονι-κός αναγνώστης δε νοιώθει αποξενωμένος από το Φλωμπερτιανό Παρίσι.

Στο Παρίσι του παλιού καιρού, έβρισκε κανείς οδούς που δεν υπάρχουν σήμερα ή που έχουν αλ-λάξει ονομασία, στενά δρομάκια που εξαφανί-στηκαν, μικρά και άσημα παρισινά καφέ, φοιτη-τικά και καλλιτεχνικά στέκια, λέσχες ανάγνωσης, εστιατόρια, καμπαρέ, καφέ-κονσέρ, καταστήμα-τα κατανάλωσης οινοπνευματωδών, που προσέ-φεραν και ζωντανή μουσική στο κοινό, χορευτικά κέντρα, θέατρα κ.λπ. Το έργο θα μας καταπλήξει από την λεπτομερή αποτύπωση των κουστου-μιών και της μόδας γενικότερα.

Πρόκειται για μια ιστορική, γεωγραφική, στα-τιστική, κοινωνιολογική και πολιτιστική ανά-λυση-παρουσίαση της παρισινής κοινωνίας του 19ου αιώνα.

Παλιά εικονογράφηση του εσωτερικού του θεάτρου της Porte Saint-Martin, Παρίσι, 1860. Aπό την εφημερίδα ( L’illustration, Journal Universel).

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Παρίσι ενέπνευσε πολλούς συγγραφείς. Τον δέκατο πέμπτο αιώνα, o Φρανσουά Βιγιόν εισέβαλε στις φτω-χογειτονιές για να ξεκινήσει το μεγαλύτερό του έργο

με τον τίτλο Η Διαθήκη. Ωστόσο, στον δέκατο έβδομο αιώ-να, και σε μικρότερο βαθμό, στον δέκατο όγδοο, η περιγρα-φή της Παρισινής πραγματικότητας ενδιέφερε ελάχιστα τους συγγραφείς.

Κατά το δέκατο ένατο αιώνα, οι Γάλλοι διανοούμενοι ασχο-λήθηκαν περισσότερο με την περιγραφή της πραγματικότητας της εποχής τους αν και με σημαντικότερη ακρίβεια. Κατά την Μοναρχία του Ιουλίου, ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ επιχείρησε να παρουσιάσει έναν σύγχρονο και λεπτομερή πίνακα της γαλ-λικής κοινωνίας. Πρόκειται για την Ανθρώπινη κωμωδία που αποτελεί το σύνολο 95 ολοκληρωμένων και 48 ημιτελών έρ-γων του, μεταξύ των οποίων υπήρχαν νουβέλες, μυθιστορή-ματα και πραγματείες.1 Το Παρίσι κατέχει μια ιδιαίτερη θέση σ’ αυτό το έργο και όχι απλά στις Σκηνές της παρισινής ζωής. Εξέχει λόγω της ποικιλίας των κοινωνικών σχέσεων και είναι ο τόπος που πραγματώνονται οι πιο λαμπρές επιτυχίες, που ψάχνει κανείς τη δόξα, αλλά και όπου μπορεί να περιέλθει στην απόλυτη ανωνυμία.

Αν ο Μπαλζάκ καταπιάστηκε πρώτιστα με την υψηλή κοι-νωνία ή με τους φιλόδοξους αδέκαρους, την ίδια στιγμή και άλ-λοι συγγραφείς άρχισαν να ενδιαφέρονται για μια λαϊκή πόλη

1 Επιλεγμένοι τίτλοι της Ανθρώπινης Κωμωδίας:(1831) Οι Σουάνοι (Les Chouans)/(1831-1844) Η τριαντάχρονη γυναίκα (La Femme de trente ans)(1832) Ο συνταγμα-τάρχης Σαμπέρ (Le Colonel Chambert)(1832-1833) Λουί Λαμπέρ (Louis Lambert)(1833), La Recherche de l’absolu (Η Αναζήτηση του απόλυτου) (1834), Le lys dans la vallée (Ο Κρίνος μέσα στην κοιλάδα) (1835), Ευγενία Γκραντέ (Eugénie Grandet)(1835), Το μαγικό δέρμα (La Peau de chagrin) (1835) Μπαρμπα-Γκοριό (Le Père Goriot)(1835) Συμβόλαιο γάμου (Le Contrat de mariage)(1837) Χαμένες ψευδαισθήσεις (Les Illusions Perdues) (I, 1837; II, 1839; III, 1843)(1839) Μπεατρίς (Beatrix)(1846) Η Η ε-ξαδέλφη Μπέτυ (La Cousine Bette)(1847) Μεγαλεία και δυστυχίες των κουρτιζάνων (Splendeurs et misères des courtisanes)(1847) Ο εξάδελφος Πονς (Le Cousin Pons)Δεν περιέχονται ωστόσο τα θεατρικά του έργα ή οι Κωμικές ιστορίες Contes drôlatiques (1832-37).

12 ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

του πλήθους, απειλητική και παράλληλα συναρπαστική.2 Το μυθιστόρημα με τον τίτλο Τα Μυστήρια του Παρισιού3 του Ευ-γένιου Σύη, ο οποίος εκχώρησε μια πολύ σημαντική θέση στον υπόκοσμο του Παρισιού, γνώρισε τεράστια επιτυχία όταν δη-μοσιεύτηκε για πρώτη φορά σε συνέχειες το 1842-1843. Είκο-σι χρόνια αργότερα, ένας σπουδαιότερος μυθιστοριογράφος, ο Βικτόρ Ουγκώ, δημοσίευσε τους Αθλίους, ένα ογκώδες έργο όπου ανέλυε το λαϊκό Παρίσι και το οποίο έγινε γρήγορα κλα-σικό μυθιστόρημα.

Ως εκ τούτου, το Παρίσι γοήτευε με τη διπλή εικόνα μιας υπέροχης και αριστοκρατικής πόλης αλλά και μιας λαϊκής πό-λης όπου κυριαρχούσε το πάθος. Ο Σταντάλ εξυμνούσε το Φρασκάτι, ο Μπαλζάκ τραγουδούσε την Λεωφόρο των Ιτα-λών, και ο Νερβάλ ή ο Μπωντλαίρ εκθείαζαν το Ντιβάν Λε Πελλετιέ.4

Οι μεταβολές του Παρισιού από τον Haussmann, περιγρά-φηκαν επίσης εκτενώς από τον Εμίλ Ζολά, στα έργα Ρουγκόν-Μακάρ, Στομάχι του Παρισιού, Νανά, Στην Ευτυχία των Γυναι-κών, και είναι το πλαίσιο των περιπλανήσεων και των συναι-σθηματικών καταστάσεων των Παρνασσιστών5 και των Συμ-

2 Έγιναν μελέτες πάνω στις «επικίνδυνες τάξεις» μιας αναπτυσσόμενης πόλης.3 Ο Ευγένιος Σύη είναι ένας Γάλλος συγγραφέας που γεννήθηκε στο Παρίσι (1804-

1857), έγραψε Τα Μυστήρια του Παρισιού (1842-1843), τον Περιπλανώμενο Ιουδαίο, τα πέντε Βασικά αμαρτήματα. Tα έργα του είναι μεγάλα ανθρωπιστικά μυθιστορήμα-τα. Μέσα στο μυθιστόρημα σε συνέχειες Τα Μυστήρια των Παρισίων (1842-1843) που εξέδωσε στην Εφημερίδα των Συζητήσεων, ο Σύη έθεσε το πρόβλημα της αθλιότητας της μεγαλούπολης πριν από τον Ουγκώ και συνέτεινε στο να καθιερώσει τη λογοτε-χνία μέσα στο λαό.

4 Βρισκόταν στην έξοδο του περάσματος της Όπερας (Passage de l’Opéra) στην οδό Πελετιέ. Έκλεισε τις πόρτες του το 1859. Στην αρχή (γύρω στα 1840) πελάτες του ήταν οι Pétrus Borel, Charles Lassailly, Courbet, Nerval, Berlioz, Constantin Guy, Gautier, Dumas et Nadar. Έπειτα, με τα μάτια των αδελφών Goncourt, το μέρος υ-ποβιβάστηκε με την άφιξη της «χαμηλής μποέμ»: Manet, Baudelaire, ο διοικητής Lejosne, ο ταραξίας του Ιουνίου 48: Οι Poulet-Malassis, βιβλιοπώλης και συγγραφέας του Περάσματος των Πριγκίπων, (Passage des Princes), πάντα με τη συνοδεία του φί-λου του Delvau. Ο Murger δεν έχανε παρά σπάνια την ώρα του αψινθίου και βέβαια ο Aurélien Scholl, οι φιλόσοφοι Fioupiou και ο Saisset συμπλήρωναν την πελατεία.

5 Παρνασσιστές είναι το όνομα που δόθηκε στους ποιητές ενάντια στο ρομαντικό λ -ρισμό από το 1850 και οι οποίοι καλλιέργησαν μια επιστημονική και απρόσωπη ποίη-ση.

ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΤΟΥ ΦΛΩΜΠΕΡ 13

Α. Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ Η ΠΟΛΗ

βολιστών6, κυρίως δε, του Μπωντλαίρ με το έργο του Ο Σπλή-νας του Παρισιού.7

Το Παρίσι επέλεξε και ο συγγραφέας Οκτάβ Φεγιέ ως σκη-νή, πάνω στην οποία εκτυλίσσεται το μυθιστόρημά του, Ιστο-ρία μιας Παριζιάνας (1881), περιγράφοντάς το σαν ένα θερμο-κήπιο πρόσφορο για ιλιγγιώδη ανάπτυξη

Οι αρετές αλλά και οι ηθικές παρεκτροπές, όπως άλλωστε και τα χαρίσματα, αναπτύσσονται σε υπερβολικό βαθμό, προ-σεγγίζοντας τα όρια της άκρας λεπταισθησίας. Η Παριζιάνα βρίσκει επίσης τη θέση της και στην εικόνα, δηλαδή, την έκθε-ση από την οποία εξαρτάται η σταδιοδρομία των καλλιτεχνών, που υπηρετούν τη ζωγραφική και τη γλυπτική.

Α. Η ΛΟΓΟΤΕχΝίΑ ΚΑΙ Η ΠόΛΗ

Στη λογοτεχνία γράφτηκαν πολλές μελέτες με θέμα την πόλη. Μια από αυτές είναι και οι Λογοτεχνικές εικόνες του Πα-ρισιού «στα τέλη του αιώνα»8, της Μαρί-Κλαιρ Μπανκάρ. Η σταθερότητα αυτού του θέματος αναφέρεται στο σύγχρονο προσανατολισμό της κριτικής σκέψης για τα λογοτεχνικά θέ-ματα: πρόκειται για την αποσαφήνιση των δεσμών ανάμεσα στη λογοτεχνία και την κοινωνία. Όπως γνωρίζουμε, το λογο-τεχνικό έργο δεν είναι ένα άσημο αντικείμενο χωρίς ταυτότη-6 Ο γαλλικός συμβολισμός γεννήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως μια αντίδραση απέναντι

στον Νατουραλισμό και τον Ρεαλισμό, που ήταν προγενέστερα ρεύματα που προ-σπάθησαν να αποτυπώσουν πιστά την πραγματικότητα. Ο συμβολισμός από την πλευρά του αντιπαρέβαλε την πνευματικότητα, τη φαντασία και το όνειρο ως ανα-πόσπαστο μέρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Το κίνημα του συμβολισμού στη λογοτεχνία έχει τις ρίζες του στα «Άνθη του Κακού» του Σαρλ Μπωντλαίρ. Τα αισθη-τικά του χαρακτηριστικά εξελίχθηκαν και αποσαφηνίστηκαν κυρίως από τους Στε-φάν Μαλλαρμέ και Πωλ Βερλαίν κατά την δεκαετία του 1870. Το 1880 μια σειρά από μανιφέστα των συμβολιστών εμφανίστηκαν δημοσίως και ενέπνευσαν τους περισσό-τερους καλλιτέχνες. Ο συμβολισμός έκανε την εμφάνισή του στο ευρύ κοινό μέσω του δράματος του Μάτερλινγκ και πήρε μια διεθνή διάσταση με τους Bέλγους ποιη-τές (Rodenback Ρ. Ε. Verbaeren), τους Άγγλους (O. Wilde), το Γερμανό (G.Sand), το Ρώσο (Γ. Balmont) , τον Ισπανό (R. Dario), και το Δανό (G. Brandes).

7 Σαρλ Μπωντλαίρ, Petits poèmes en prose, (Μικρά πεζά ποιήματα) ή Le Spleen de Paris, (Ο Σπλήνας του Παρισιού), 1869.

8 Marie-Claire Bancquart: Images littéraires du Paris «fin de siècle», Paris, Editions de la Différence, Le Passé composé, 1979.

14 ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

τα, αφιερωμένο στο βωμό της έκδοσης χωρίς αρμονία και λο-γική, ακόμη δε λιγότερο χωρίς ρίζες. Η κοινωνία που το δη-μιουργεί είναι η βάση από την οποία αντλεί την ενέργειά της. Από αυτές λοιπόν τις σχέσεις, η Αισθηματική Αγωγή του Γκυ-στάβ Φλωμπέρ δίνει μια πειστική μαρτυρία.

Επομένως, πρόκειται για μια κοινωνία, η οποία, από τα τέ-λη του 18ου αιώνα αλλάζει όψη. Η φυσιογνωμία της Γαλλίας αρχίζει να μεταβάλλεται. Η τεχνολογική πρόοδος επιφέρει την αστικοποίηση της κοινωνίας. Η έξοδος προς τις πόλεις, προς αναζήτηση εργασίας και περιουσίας, γρήγορα διπλασι-άζεται από την εξάπλωση της ανεργίας, της φτώχειας και της εγκληματικότητας. Εμφανίζονται οι επικίνδυνες τάξεις καθώς η πόλη δημιουργεί τους περιθωριακούς της. Η αντίθεση ανά-μεσα στην παραδοσιακή κοινωνία που είναι ακόμη κοντά στο Παλιό Καθεστώς, και την σύγχρονη κοινωνία, που πλησιάζει στην βιομηχανική εποχή, δεν εμφανίζεται πουθενά αλλού τό-σο ξεκάθαρα όσο στην αστική ανάπτυξη. Κάτω από τη Μο-ναρχία του Ιουλίου, ένας Γάλλος στους τέσσερις ζει σε μια πό-λη. Την παραμονή του πολέμου, οι πόλεις στεγάζουν το μισό ποσοστό των κατοίκων. Επιπλέον, η πόλη, σαν τοπικό σύνο-λο, αποκαλύπτεται με τις διάφορες αντιθετικές και αντιφατι-κές όψεις της, σαν μια συντόμευση ολόκληρης της κοινωνίας, μια σύμπτυξη ζωής, μια υπαρξιακή ένταση που ευνοεί τη λο-γοτεχνία, και που η λογοτεχνία προτείνεται ν’ αναλύσει.

Αυτές οι διαφορετικές καινοτομίες, [μας λέει ο Ροζέ Γκαγιουά στο έργο του Ο Μύθος και ο άνθρωπος9 υποδηλώνοντας διάφορες αναταραχές που μόλις έχουμε επισημάνει] κα-ταλήγουν σε μια ολική πλήρη μετατροπή του αστικού ντεκόρ και καθιστούν την μεγάλη σύγχρονη πόλη, τον τόπο επιλογής όλων των περιπετειών, όλων των τραγωδιών, που οι συγγρα-φείς πρόβαλλαν άλλοτε σ’ ένα προηγούμενο τυποποιημένο πα-ρελθόν ή σε άγνωστες τοποθεσίες.

9 Roger Gaillois: Le Mythe et l’homme, Paris, Gallimard, Idées, 1958.

ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΤΟΥ ΦΛΩΜΠΕΡ 15

Β. Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ

Β. Η ΛΟΓΟΤΕχΝίΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡίΣΙ

Παράλληλα με την αντίθεση πόλη-εξοχή, αναπτύσσεται η αντίθεση Παρίσι-Επαρχία, στο βαθμό που το 1843, ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ θα μπορέσει να αναφωνήσει στη Μούσα του Nο-μού:

Ας το γνωρίσουμε καλά! Η Γαλλία κατά τον 19ο αιώνα είναι μοι-ρασμένη σε δυο μεγάλες ζώνες, το Παρίσι και την επαρχία. 10

Αυτή η πρωτοκαθεδρία του Παρισιού εξηγείται από τον ιστορικό του ρόλο ως πολιτική και πολιτισμική πρωτεύουσα, που η υπέρμετρη αστυφιλία της βασιλείας του Λουδοβίκου-Φιλίππου συμβάλλει να ενισχύσει. Πρωτοκαθεδρία που η πε-ριορισμένη ανάπτυξη των μέσων αναγνωρίζει εμποδίζοντας το αμάλγαμα των ιδεών και την κατανομή των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στο Παρίσι και την επαρχία. Τελικά, η επανάσταση του 1789, αυτός ο θρίαμβος του Παρισινού λαού, που κατέστη-σε την πρωτεύουσα μια κατ’ εξοχήν επαναστατική πόλη, κέρδι-σε την εκτίμηση πολλών αστών μέσα σ’ αυτή την παριζιάνικη υπεροψία και το συναίσθημα του παρισινού μεγαλείου κυριάρ-χησε στη δημιουργία της παρισινής ποιητικής του 19ου αιώνα.

Για τον Βικτόρ Ουγκό, [σύμφωνα με την Υμπέρ Ζουέν] τα πάντα πλάθονται κι εκτυλίσσονται στο Παρίσι. Σε απόσταση 30 λευγών από την Πόλη-Πρωτεύουσα, τα πάντα αλλάζουν μορφή, ακόμη και υποβαθμίζονται.

Την ίδια ιδέα εκφράζει και ο Ροζέ Γκαγιουά11 μ’ αυτά τα λόγια:Φάνηκε ότι τα πάντα προέρχονταν από το Παρίσι, ότι εκεί τα πάντα κατέληγαν. Εκεί μόνο μπορούσε να ολοκληρωθεί αυτό που αποσκοπούσε κάποιο αποτέλεσμα, κάποια αξία, κάποια ακτινοβολία.

10 Hubert Juin: Lectures du XIXème siècle, Paris, 10/18, «Fins de siècles”, 1976, T.I., p. 230.

11 Roger Caillois: Le Mythe et l’homme, Paris, Gallimard, Idées, 1958.

16 ΕΥΤΥΧΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Παρίσι που αγαπήθηκε ή μισήθηκε, δοξάστηκε ή κατα-κρίθηκε βλέπει τον εαυτό του, από τα τέλη του 18ου αιώνα, μέ-σα στη λογοτεχνία. Έχουμε άλλωστε τη μαρτυρία από τα έρ-γα του Μαριβώ με τη Ζωή της Μαριάννας, του Ρουσώ, του Σε-μπαστιέν Μερσιέ και του Ρεστίφ ντε λα Μπρετόν με τις Νύ-χτες των Παρισίων. Αλλά είναι κυρίως στον δέκατο ένατο αι-ώνα, μετά από μια περίοδο σιωπής που διαρκεί μέχρι το 1825, που το θέμα όπου Παρισιού θα αναδειχθεί σ’ όλο του το μεγα-λείο. Πολλοί τίτλοι πιστοποιούν τη σπουδαιότητά του μετα-ξύ των οποίων τα Μυστήρια του Παρισιού του Ευγένιου Σύη, οι Γλεντζέδες του Παρισιού του Ξαβιέ Μοντεπέν, οι Μοϊκανοί του Παρισιού, του Αλεξάνδρου Δουμά. Είναι επίσης η περίο-δος, όπως δηλώνει το 1844 ο Λουί-Φρανσουά Νικολάι επονο-μαζόμενος Κλαιρβίλ με το έργο του Παρίσι σε όλους τους δια-βόλους, που μέσα στα προοριζόμενα για το κοινό εμπορικά έρ-γα, το Παρίσι γίνεται το πιο δημοφιλές λογοτεχνικό θέμα.

Οι «Φυσιολογίες» πληθαίνουν: Φυσιολογία του επαρχιώτη στο Παρίσι του Π. Ντυράν, το 1841, Φυσιολογία της Παριζιά-νας του Ταξίλ Ντελόρ, το 1841. Ένας μεγάλος αριθμός συλλο-γών αποδεικνύει την δυναμική παρουσία της πρωτεύουσας. Έτσι έχουμε τις σειρές των Μικρών Παρισίων (1854-1855), και το Γραφικό και δευτερεύον Παρίσι που ανήκει στην ίδια περί-οδο. Οι μελέτες πληθαίνουν επίσης, όπως με τις Αναμνήσεις ενός Παριζιάνου του Ανρί Μπουσέ (1830-1852). Στις συλλογές αυτές, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ένα σημαντικό αριθμό ποιημάτων και στίχων, αφιερωμένων στη δόξα του Παρισιού.

Επομένως το Παρίσι βρίσκεται στο επίκεντρο της γραφής. Ωστόσο, πέρα από το κυρίαρχο θέμα, η πρωτεύουσα αποκτά-ει διαφορετικό κύρος. Από ένα συνεχές και συναφές δίκτυο ει-κόνων, εξάγεται μια θεώρηση του Παρισιού που μπορούμε να αξιολογήσουμε ως μυθική. Ο Ροζέ Γκαγιουά, στο προαναφε-ρόμενο έργο, συνεχίζει:

Γρήγορα, η μυθική δομή αναπτύσσεται· στην απέραντη πόλη αντιτίθεται ο μυθικός ήρωας που είναι προορισμένος να την κα-τακτήσει.

οσελότοςΒατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com, ocelotos@otenet.grwww. ocelotos. gr

οσελότος

ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΤΟΥ ΦΛΩΜΠΕΡ 17

Β. Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ

Σε κάποιο άλλο σημείο λέει ο ίδιος:Έτσι, γύρω στο 1840, διαπιστώνουμε μια αισθητή αλλαγή στον εξωτερικό κόσμο, κυρίως στον αστικό διάκοσμο, και, συγ-χρόνως, γεννιέται μια αντίληψη της πόλης με χαρακτήρα καθα-ρά μυθικό που επισύρει μια βελτίωση της μορφής του ήρωα και μια ενσυνείδητη αναθεώρηση των αξιών του ρομαντισμού.12

Από το 1830, για να επαναλάβουμε τη χρονολογία που επέλεξε ο Πιέρ Σιτρόν στη μελέτη του: Η ποίηση του Παρι-σιού στη γαλλική λογοτεχνία από τον Ρουσσώ ως τον Μπω-ντλαίρ13, προετοιμάζεται η λογοτεχνική θεώρηση του παρισι-νού μύθου στην οποία από τους πιο γνωστούς συνέβαλαν οι Nερβάλ, Ουγκώ, Μπαλζάκ και Μπωντλαίρ.

Το Παρίσι ως ιερή και επαναστατική πόλη, αξιοθαύμαστη και απόκοσμη, αρχιτεκτονική και μεσαιωνική, τόπος αναψυ-χής ή εγωισμού, θεωρείται για πρώτη φορά σαν ένας ανθρώ-πινος χώρος. Τα διάφορα σώματα και οι ψυχές των κατοίκων του, συνθέτουν ένα Παρίσι ως ανθρώπινο σύνολο, με την προ-σωπική του ζωή. Είναι μέσα στο λαό του, που αυτό το Παρίσι, έρημος και δάσος, επιφάνεια και βάθος, βρίσκει την ενότητά του. Όπως το αποδεικνύει με δεξιότητα ο Ροζέ Γκαγιουά, ο μύ-θος έχει για αρετή να προκαλεί την δράση και

Aυτός ο νέος πολιτισμός που η μεγάλη πόλη μόλις εγκαθίδρυ-σε, τους επιβάλλει ένα διπλό νομοθέτημα που ισχύει για όλους: την τυφλή, άπληστη και ανυπόμονη αναζήτηση του χρυσού και της απόλαυσης, κλειδί όλων των εξουσιών.

Από το 1870, θα αντικατασταθεί σταδιακά με αυτό τον ρο-μαντικό μύθο, μια διαδοχή ή μάλλον προσέγγιση λεπτομερών και ασύμμετρων απεικονίσεων του Παρισιού. Η Μαρί-Κλαιρ Μπανκάρ υπογραμμίζει14:

Mέχρι το 1900, δεν εκδηλώνεται καμία ομοφωνία [...].Και από τη διάσπαση αυτή μέσα στην ποιητική της πρω-

12 R. Gaillois: Le Mythe et l’homme, Paris, Gallimard, Idées, 1958.13 P. Citron:La poésie de Paris. Paris, Editions de Minuit, 1961.14 Μαρί-Κλαιρ Μπανκάρ: Images littéraires du Paris «fin-de-siècle», Paris, Editions de la

Différence, Le Passé Composé, 1979.