Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο V I

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το κεφάλαιο αυτό αναφέρεται στη ρύπανση του περιβάλλοντος που προέρχεται από βιομηχανικές δραστηριότητες. Οι πηγές της βιομηχανικής ρύπανσης διακρίνονται σε ατμοσφαιρική, ρύπανση υδάτινων αποδεκτών και ρύπανση από την διάθεση των βιομηχανικών απορριμμάτων Για κάθε περίπτωση αναφέρονται τόσο οι σημαντικότε-ροι ρύποι, όσο και οι προσπάθειες που γίνονται από τις επιμέρους βιομηχανίες για τον έλεγχο και τον περιορισμό της ρύπανσης που προκαλούν.

Σε ιδιαίτερη ενότητα, στα πλαίσια του ιδίου κεφαλαίου αναπτύσσονται οι βασικές αρχές των συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης καθώς και η συσχέτιση μεταξύ περιβάλλοντος και αειφόρου ανάπτυξης.

6. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

6.1 Εισαγωγή Με τον όρο περιβάλλον ορίζεται το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών πα-

ραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικο-λογική ισορροπία, την ποιότητα ζωής, την υγεία ανθρώπων και ζώων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση καθώς και τις αισθητικές αξίες.

Ρύπανση του περιβάλλοντος είναι η παρουσία σε αυτό ρύπων, δηλαδή ουσιών, θο-ρύβου, ακτινοβολίας και θερμότητας, σε συγκέντρωση ή διάρκεια που μπορούν να επιφέρουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισμούς και στα οικοδομήματα ή γενικότερα υλικές ζημιές και να καταστήσουν το περιβάλλον ακα-τάλληλο για τις επιθυμητές χρήσεις του.

Αν και οι ανθρωπογενείς επιπτώσεις και καταστροφές του φυσικού περιβάλλοντος ανάγονται στα πολύ παλιά χρόνια όπως μαρτυρούν οι αποψιλώσεις δασών στην Ευ-ρώπη, η περιβαλλοντική κρίση του αιώνα μας και ιδίως του δεύτερου μισού του έχει αποκτήσει μια εντελώς νέα δυναμική μέσα από τις διαστάσεις που έλαβε η βιομηχανι-κή οικονομία και η σύγχρονη κοινωνία.

Έτσι στη σημερινή κατάσταση του περιβάλλοντος, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που έχουν τη δική τους "συνεισφορά" στην ρύπανσή του. Σε ότι αφορά τις διάφορες βιομηχανικές δραστηριότητες η συμμετοχή τους είναι σημαντική στην εκπομπή ορι-σμένων ρύπων. Η βιομηχανική παραγωγή από τη μια μεριά είναι απαραίτητη για τη δημιουργία όλων των αγαθών που μας περιβάλλουν και τα οποία κάνουν τη ζωή μας πιο άνετη, αλλά από την άλλη μεριά είναι η βασική υπεύθυνη για την αλλαγή στην ατμόσφαιρα (μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος, φαινόμενο θερμοκηπίου), την αέρια ρύπανση που προέρχεται από την καύση υδρογονανθράκων για την παραγωγή ενέργειας, για τη ρύπανση των υδάτινων πόρων (θάλασσα, ποτάμια, λίμνες) με υγρά απόβλητα αλλά και στερεά απορρίμματα και τη δημιουργία τοξικών αποβλήτων που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες ουσίες. Ο θόρυβος επίσης που προέρχεται από ορισμένες βιομηχανικές διεργασίες (π.χ. άλεση σε σπαστήρες) και η αλλοίωση του φυσικού το-πίου ως συνέπεια λατομικών δραστηριοτήτων είναι σημαντικά περιβαλλοντικά προ-βλήματα που προέρχονται από βιομηχανικές δραστηριότητες.

Κάθε βιομηχανία έχει εντοπίσει τη ρύπανση που προκαλεί και σταδιακά λαμβάνο-νται τα κατάλληλα μέτρα. Προς την κατεύθυνση αυτή κινούνται και τα μέτρα που λαμβάνονται για την προστασία του περιβάλλοντος, με συνεχή μείωση των ανωτάτων ορίων των εκπεμπόμενων ρύπων. Τα μέτρα μάλιστα αυτά δεν περιορίζονται σε εθνι-κό επίπεδο αλλά έχουν παγκόσμιο χαρακτήρα μέσα από διεθνείς συνδιασκέψεις υπευ-θύνων από κάθε χώρα.

6.2 ΠΗΓΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Οι διάφορες βιομηχανίες ανάλογα με το αντικείμενο της δραστηριότητάς τους

έχουν διαφορετική συμμετοχή στη ρύπανση του περιβάλλοντος. Αλλες ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα κυρίως με τα παραγόμενα αέρια από τις εγκαταστάσεις καύσης αλλά και με τα εκπεμπόμενα σωματίδια με μορφή λεπτόκοκκωνν σκόνης. Άλλες πάλι διοχετεύ-

ουν τα απόβλητα τους που έχουν βεβαρημένο φορτίο στους κοντινότερους υδάτινους αποδέκτες ενώ άλλες συνοδεύουν την παραγωγή τους με στερεά υποπροϊόντα των οποίων η απόθεση δημιουργεί σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα. Οι αλλαγές στην ατμόσφαιρα σχετίζονται με την αέρια ρύπανση και χρεώνονται στη συνδυασμέ-νη δράση των βιομηχανιών μαζί με τη ρύπανση που προκαλείται από τα αυτοκίνητα.

6.2.1 Ατμοσφαιρική ρύπανση από βιομηχανίες Με τον όρο ατμοσφαιρική ρύπανση ορίζεται η μεταβολή της σύστασης του ατμο-

σφαιρικού αέρα, λόγω ρύπων. Εκτός από τη φυσική ρύπανση της ατμόσφαιρας που οφείλεται σε ηφαιστειακές δράσεις ή στη σήψη φυτών και ζώων, το συντριπτικά με-γαλύτερο ποσοστό της οφείλεται σε ανθρώπινες δραστηριότητες που προέρχονται από τη βιομηχανία, τη θέρμανση και τα αυτοκίνητα.

Οι ουσίες που προκαλούν ατμοσφαιρική ρύπανση διακρίνονται σε σωματίδια και αέριους ρυπαντές. Στα πρώτα υπάγονται τα ατμοσφαιρικά σωματίδια (η σκόνη, τα αιωρούμενα σωματίδια και ο καπνός) και τα αιωρούμενα σωματίδια βαρέων μετάλ-λων. Στους αέριους ρυπαντές υπάγονται τα οξείδια του θείου (SO2, SO3, H2S), τα οξείδια του αζώτου, το μονοξείδιο του άνθρακα, το όζον, οι υδρογονάνθρακες καθώς και οι ενώσεις χλωρίου και φθορίου. Οι περισσότερες πηγές θεωρούνται πρωτογενείς ρύποι, δηλαδή εκπέμπονται απ'ευθείας από τις διάφορες πηγές στην ατμόσφαιρα. Σε αντίθεση με αυτές υπάρχουν οι δευτερογενείς ρύποι (π.χ. το όζον), που σχηματίζονται από τους πρωτογενείς ρύπους με αντιδράσεις.

Ειδικότερα για τις ατμοσφαιρικές αλλαγές, από το σύνολο των αέριων ρύπων, την ευθύνη για τη μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος έχουν οι χλωριωμένοι και φθο-ριωμένοι υδρογονάνθρακες ενώ για το φαινόμενο του θερμοκηπίου αέρια όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το μεθάνιο (CH4) και το υποξείδιο του αζώτου.

Η υπερβολική χρήση ορυκτών καυσίμων σε κάποια κύρια ή δευτερεύουσα φάση της παραγωγικής διαδικασίας των βιομηχανιών σε συνδυασμό με τη διακίνηση των υλικών και άλλες ρυπογόνες διεργασίες της παραγωγικής διαδικασίας είναι από τις βασικές αιτίες ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τη βιομηχανία. Στον Πίνακα 6.1 παρουσιάζονται οι ρύποι που προέρχονται από χαρακτηριστικούς βιομηχανικούς κλάδους, ενώ στον Πίνακα 6.2 παρουσιάζονται τα ποσοστά συμμετο-χής, που έχουν αναχθεί σε ετήσια βάση, για τους τρεις μεγαλύτερους ρυπαντές της περιοχής Αθηνών.

Πίνακας 6.1 :Παραγωγή διαφόρων αερίων ρύπων από διάφορους βιομηχανικούς κλάδους.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΡΥΠΟΙ Θερμοηλεκτρικοί σταθμοί Καπνός, σωματίδια,

οξείδια του θείου, οξείδια του αζώτου, υδρογονάνδρακες

Διυλιστήρια πετρελαίου Υδρογονάνδρακες μονοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του θείου, οξείδια του αζώτου, σωματίδια, υδρόδειο

Εργοστάσια τσιμέντου Σωματίδια, οξείδια του θείου, οξείδια του αζώτου

Χαλυβουργεία Σωματίδια, μονοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του θείου, οξείδια του αζώτου, υδρογονάνθρακες

Λιπάσματα Σωματίδια, αμμωνία ή / και φθοριούχα ή / και φωσφορούχα ή / και θειικά ή / και νιτρικά παράγωγα

Βιομηχανία γυαλιού οξείδια του θείου, οξείδια του αζώτου, οξείδια του θείου φθοριούχα παράγωγα, σωματίδια

Πίνακας 6.2: Κατανομή κυριότερων ρυπαντών της Περιοχής Αθηνών

ΠΗΓΕΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΥΝΟΛΟ

ΡΥΠΟΙ τόννοι % τόννοι % τόννοι % τόννοι % καπνός 3300 64 859 17 1035 19 5195 100

σωματίδια 90 0 0 0 21206 100 21296 100

διοξ. άνθρακα 1410 7 3690 21 12696 72 17796 100

οξείδ. του αζώτου 17400 67 1391 5 7181 28 25972 100

μον.άνθρακα 323750 100 380 0 449 0 324579 100

υδρογονάνθρακες 40200 68 190 0 21747 32 68137 100

Τα οξείδια του θείου είναι από τους σημαντικότερους αέριους ρύπους για τα οποία η βιομηχανία έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ευθύνης(Εικόνα 6.1). Εκτός από τις καύ-σεις, άλλες βιομηχανικές διεργασίες που οδηγούν στην έκλυση οξειδίων του θείου εί-ναι η παραγωγή μετάλλων από θειούχα μεταλλεύματα αλλά και από βιογεωχημικές δραστηριότητες ενώ σημαντικό ποσοστό SΟ2 προέρχεται από φυσικές πηγές όπως εί-ναι το ηφαίστειο. Οι κυριότερες μέθοδοι προστασίας της ατμόσφαιρας από το SΟ2 εί-ναι: α) χρησιμοποίηση φυσικού αερίου, β) αποθείωση των καυσίμων και γ) αποθείωση των αερίων αποβλήτων. Στην εικόνα 6.1 φαίνεται ο κύκλος των SΟ2 με εμφανή τη συμβολή της βιομηχανικής παραγωγής στην αύξηση της συγκέντρωσης των SΟ2 στην ατμό-σφαιρα.

Όπως φαίνεται στην Εικόνα 6.2, τα οξείδια του αζώτου αποτελούν συνήθεις ρύ-πους και είναι προϊόντα καύσεων στερεών υγρών και αερίων καυσίμων. Τα οξείδια του αζώτου και ιδιαίτερα το ΝΟ2 είναι τοξικά και προκαλούν είτε παράλυση του κε-ντρικού νευρικού συστήματος (το NO) είτε ερεθισμούς των πνευμόνων και πνευμονι-κά οιδήματα (το ΝΟ2). Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τη μείωση των εκπο-μπών σε ΝΟχ είναι: α) η καύση σε δύο επίπεδα, β) η χρήση μικρής περίσσειας αέρα, γ) η αναγωγή των ΝΟχ σε στοιχειακό Ν2 .

Το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) απελευθερώνεται σε μεγάλες ποσότητες κατά την παραγωγή χυτοσιδήρου καθώς και σε άλλες μεταλλουργικές διεργασίες, όπου εί-ναι επιθυμητή η ελαχιστοποίηση της παρουσίας του οξυγόνου. Επίσης προέρχεται από καύσεις οργανικών υλών με ανεπάρκεια οξυγόνου. Η ποσότητα του CO που εκ-πέμπεται εξαρτάται από τη ρύθμιση της καύσης, γι'αυτό και η αυτόματη ρύθμισή της καθώς και η συστηματική επίβλεψή της αποτελούν τη λύση για τον συγκεκριμένο ρύ-πο.

Τέλος, οι υδρογονάνθρακες που εκπέμπονται από ένα πλήθος βιομηχανικών διερ-γασιών σχετιζόμενων με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, βρίσκονται υπό μορφή ατμών, υγρών ή και σωματιδίων. Οι κυριότεροι τρόποι αντιμετώπισης του συγκεκρι-μένου ρύπου είναι: α) ο έλεγχος της εξάτμισης στη βιομηχανία, β) η καύση των ατμών που εξέρχονται, γ) η προσρόφηση των υδρογονανθράκων και δ) η απορρόφηση των υδρογονανθράκων.

Εικόνα 6.1:Ο κύκλος του SO2

Εικόνα 6.2.

6.2.1.1 Έλεγχος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης Από την εμφάνιση του προβλήματος έχουν ληφθεί μια σειρά μέτρων που έχουν

οδηγήσει σε σημαντική μείωση των αερίων ρύπων. Εκτός από τη θέσπιση ανώτατων ορίων εκπομπής αερίων στη βιομηχανία, που

εναρμονίζονται με όρια που θέτει η ευρωπαϊκή νομοθεσία, ειδικότερα η βιομηχανία δαπανά μεγάλα ποσά για τη μείωση των απωλειών εξάτμισης, για τη μεταφορά ρυπο-γόνων μονάδων εκτός των μεγάλων πόλεων και την αποκατάσταση των τοπίων των ορυχείων τόσο από τη σκόνη των εξορύξεων (βωξίτης, ασβεστόλιθος, λιγνίτης) όσο και από την άσχημη εικόνα που δίνει η συνεχής εκμετάλλευση.

Για την υλοποίηση της μείωσης των εκπεμπόμενων ρυπαντών οι προσπάθειες έχουν στραφεί στα σωματίδια, τα οξείδια του θείου και τα οξείδια του αζώτου.

Για τον έλεγχο των αιωρούμενων σωματιδίων ανάλογα με το μέγεθος, το σχήμα, την πυκνότητα, το ιξώδες, την υγροσκοπικότητα, τις ηλεκτρικές ιδιότητες, την παρο-χή και τη συγκέντρωση σωματιδίων υπάρχουν διάφορες διατάξεις κατακράτησης που διαφέρουν στην απόδοση, στο κόστος εγκατάστασης και συντήρησης, στην κατανά-λωση ενέργειας και βέβαια στον τρόπο λειτουργίας.

Για την αποθείωση των καυσαερίων χρησιμοποιούνται ειδικές μονάδες αποθείω-σης, που τοποθετούνται στην έξοδο των καυσαερίων και χρησιμοποιούν κάποιο χη-μικό μέσο, συνήθως διάλυμα βάσης, (Ca(OH)2 ή ΝaOΗ),για την αντίδραση με τα καυσαέρια και την δέσμευση του θείου. Για τον έλεγχο των οξειδίων του αζώτου υπάρχει η δυνατότητα τροποποίησης της καύσης (μείωση του πλεονάζοντος οξυγό-νου, μείωση της θερμοκρασία της φλόγας) και μέθοδος όπως η επιλεκτική καταλυτική μετατροπή που χρησιμοποιεί αμμωνία για να μετατρέψει τα οξείδια του αζώτου σε άζωτο και νερό.

6.2.1.2 Επιπτώσεις της βιομηχανικής ατμοσφαιρικής ρύπανσης Οι κυριότερες επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι : α) το φωτοχημικό

νέφος, β) το φαινόμενο θερμοκηπίου, γ) οι τρύπες όζοντος και δ) η όξινη βροχή. Όσον αφορά το φωτοχημικό νέφος, αυτό σχηματίζεται όταν η στασιμότητα της

ατμόσφαιρας, στην οποία υπάρχει υψηλή συγκέντρωση υδρογονανθράκων και οξει-δίων του αζώτου, συνδυαστεί με έντονη ηλιακή ακτινοβολία. Οι σημαντικότερες επι-πτώσεις του φωτοχημικού νέφους μπορούν να συνοψισθούν στα προβλήματα υγείας στους ανθρώπους, στα προβλήματα στα υλικά, στην επίδραση στα ατμοσφαιρικά φαι-νόμενα καθώς και στην εμφάνιση τοξικότητας των φυτών.

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου οφείλεται στο γεγονός ότι τα αέρια της ατμόσφαι-ρας είναι πρακτικά διαφανή στην εισερχόμενη ηλιακή ακτινοβολία μικρού μήκους κύ-ματος ενώ ταυτόχρονα απορροφούν μεγάλο μέρος από την εξερχόμενη γήινη ακτινο-βολία μεγάλου μήκους κύματος. Αυτό έχει ως συνέπεια να παγιδεύεται ένα μέρος της ενέργειας μέσα στην ατμόσφαιρα. Η ατμόσφαιρα θερμαίνεται μέσα από αυτή την δια-δικασία και εκπέμπει ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος. Οι επιπτώσεις του φαι-νομένου του θερμοκηπίου είναι: α) αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, β) μετα-βολές στην κίνηση των ανέμων, γ) μεταβολές στη νεφοκάλυψη και στις βροχοπτώσεις και δ) άνοδος της στάθμης των θαλασσών.

Το όζον (O3) συνιστά ένα μικρό ποσοστό των συστατικών της γήινης ατμόσφαιρας, όμως είναι άκρως απαραίτητο στοιχείο για την ύπαρξη ζωής στον πλανήτη. Το λεπτό στρώμα του όζοντος που περιβάλλει τη γη προστατεύει τους ζωντανούς οργανισμούς από τις υπεριώδεις ακτινοβολίες (UV) και ιδιαίτερα από τις υπεριώδεις Β (UV-B). Οι ακτινοβολίες αυτές μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο του δέρματος, βλάβες στα μά-τια και σημαντικές ζημιές στα οικοσυστήματα στη γεωργία. Η μεγαλύτερη κατα-στροφή του όζοντος προκύπτει από τη χρήση χλωροφθορανθράκων ως ψυκτικών, γιατί διασπούν το όζον της στρατόσφαιρας προς οξυγόνο.

Η όξινη βροχή παρατηρείται σε περιοχές στις οποίες οι βιομηχανικές δραστηριό-τητες προκαλούν σημαντικές εκπομπές SO2 και ΝΟχ. Τα αέρια αυτά μετατρέπονται σε αραιό θειικό και νιτρικό οξύ. Τα οξέα αυτά επιστρέφουν στο έδαφος ως δροσιά, ομίχλη, βροχή και χιόνι. Το φαινόμενο είναι ανησυχητικό γιατί η όξινη βροχή έχει βλα-βερές συνέπειες στους πληθυσμούς των ψαριών και στα δάση, ενώ ταυτόχρονα επι-ταχύνει τη διάβρωση των δομικών στοιχείων των κτιρίων και των μνημείων.

6.2.2 Ρύπανση υδάτινων αποδεκτών από βιομηχανίες Ρύπανση υδάτων μπορεί να χαρακτηρισθεί κάθε απόκλιση από τη φυσική σύσταση

του νερού που μπορεί να έχει βλαβερές συνέπειες στην ζωή των ανθρώπων, των ζωι-κών ή φυτικών οργανισμών καθώς και στα υλικά που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος. Οι βλαβερές αυτές συνέπειες περιλαμβάνουν τις δραστηριότητες που γίνονται στη θά-λασσα, στις λίμνες και τα ποτάμια (συμπεριλαμβανομένων και των δραστηριοτήτων της αλιείας), καθώς και την υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων για χρηστικούς και για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Οι ρυπαντές των υδάτων κατατάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες : 1. Παθογόνοι μικροοργανισμοί 2. Απόβλητα που απαιτούν οξυγόνο 3. Ανόργανες ενώσεις 4. Υδρογονάνθρακες 5. Συνθετικές οργανικές ενώσεις

6. Αιωρούμενα στερεά 7. Ραδιενεργά υλικά 8. Απορρίμματα 9. Θερμότητα

Σε όλες αυτές τις κατηγορίες "συνεισφέρει" και η βιομηχανική παραγωγή δεδομέ-νου ότι το σύνολο σχεδόν των βιομηχανιών σε κάποια φάση της παραγωγικής τους διαδικασίας χρησιμοποιούν νερό το οποίο ρυπαίνουν με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με το αντικείμενο της δραστηριότητας. Υπολογίζεται ότι η βιομηχανία παγκοσμίως χρησιμοποιεί το 23% της συνολικής ποσότητας νερού που καταναλώνεται . Θα πρέ-πει πάντως να σημειωθεί ότι εκτός από τα βιομηχανικά απόβλητα, άλλες σημαντικές πηγές ρύπανσης των υδάτινων αποδεκτών είναι τα αστικά λύματα καθώς και τα γε-ωργικά απόβλητα λόγω της έντονης χρήσης λιπασμάτων, εντομοκτόνων και ζιζανιο-κτόνων.

Αναφορικά με τις εννέα κατηγορίες ρυπαντών που αναφέρθηκαν, η βιομηχανική παραγωγή δεν ευθύνεται για τους παθογόνους μικροοργανισμούς για τους οποίους εί-ναι υπεύθυνα τα οικιακά λύματα καθώς επίσης και για τα απορρίμματα. Στις άλλες κατηγορίες η επιμέρους συμμετοχή βιομηχανικών κλάδων είναι η παρακάτω :

Απόβλητα που απαιτούν οξυγόνο : Ανόργανες ενώσεις:

Βιομηχανίες τροφίμων και κατεργασίας δέρματος. Σε αυτές περιλαμβάνονται βαριά μέταλλα, οξέα, άλατα κ,.α. Προέρχονται από δραστηριό-τητες όπως η εξόρυξη, η επεξεργασία και κυ-ρίως ο εμπλουτισμός μεταλλευμάτων καθώς και από βιομηχανίες που χρησιμοποιούν τα μέταλ-λα ως καταλύτες. Τα υφαλοχρώματα στις ναυ-πηγικές δραστηριότητες είναι ρύπανσης αυτής της κατηγορίας αυτής.

Υδρογονάνθρακες: Διαρροές από διυλιστήρια. Συνθετικές οργανικές ενώσεις : Παραπροϊόντα κατεργασίας πετρελαίου. Τα

πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB's), εφόσον άλλες ενώσεις της κατηγορίας αυτής (ζιζανιο-κτόνα, εντομοκτόνα) υπάγονται στη γεωργική ρύπανση και άλλες (απορρυπαντικά) στην οι-κιακή ρύπανση.

Ραδιενεργά υλικά: Στερεά που απομένουν κατά την εξόρυξη του ουρανίου, ατυχήματα στους πυρηνικούς αντι-δραστήρες, χρήση ραδιενεργών υλικών για βιο-μηχανικές εφαρμογές.

Θερμότητα: Η θερμική αλλοίωση προκαλείται από απόβλη-τα εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρικής ενέρ-γειας, διυλιστηρίων και άλλων βιομηχανιών που χρησιμοποιούν το νερό. Από τις ποσότητες νε-ρού που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία το 70% προορίζεται για ψύξη. Όσο και αν ανακυ-

Κλάδος Βιομηχανίας

Κατηγορία Βασικές Συμπληρωματικές κατά περίπτωση

(1) (2) (3) (4)

Τροφών &

Ποτών

Αλλαντοποιία Σφαγεία BOD5 COD αιωρούμε-να στερεά λίπη και

έλαια pH

Αμμωνία Ρ θεϊκά και θειού-χα κολοβακτηριοειδή συ-νολ. οργαν. άνθρακας

Τροφών &

Ποτών

Γαλακτοκομία BOD5 COD pH αιω-ρούμενα στερεά

Χλωριούχο χρώμα Ν.Ρ. ολικός οργανικός άνθρα-κας (TOC) θολερότητα

Τροφών &

Ποτών

Κονσερβοποιία φρούτων και λαχανικών

BOD5 COD pH αιω-ρούμενα στερεά

Χρώμα θερμοκρασία ολικά διαλυμένα στερεά

Τροφών &

Ποτών

Βρώσιμα λίπη και έλαια BOD5 COD αιωρούμε-να στερεά διαλυμένα

στερεά pH Ν.Ρ. θειικά θειούχα Τροφών

&

Ποτών Αλευροποιία BOD2 αιωρούμενα στε-ρεά pH

COD ολικός οργανικός άν-θρακας ολικά διαλυμένα στερεά

Τροφών &

Ποτών

Αρτοποιία Μπισκοτοποιία σοκολο-τοποιϊα ζαχαροπλαστική παραγωγή αμύλου & γλυκόζης παραγωγή μα-

BOD5 COD αιωρούμε-να στερεά Ν. Ρ. θειικά θειούχα

Τροφών &

Ποτών

γιάς οινοπνευματοποιϊα οινο-ποιία ζυθοποιία αναψυ-

BOD5 ,pH αιωρούμενα στερεά καθιζάνοντα στερεά

Ν.Ρ. θερμοκρασία ολικά διαλ στερεά χρώμα Θολε-ρότητα αφρός

Χημικές

κτικά Οξέα-βάσεις-Άλατα

Οξύτης αλκαλικότης διαλυτικά στερεά, pH

αιωρούμενα στερεά

Χλωριούχα Θειικά νιτρικά φαινόλες φθοριούχα BOD5 COD συνολική απαίτηση οξυγ. (TOD)

Χημικές Παραγωγή τεχνικών ινών ( RAYON )

BOD5 ,COD, αιωρού-μενα στερεά θειούχα

θεϊκά pH Χημικές

Λιπάσματα (φωσφορικά) Αιωρούμενα στερεά διαλ. στε-

ρεά ασβέστιο φθοριούχα pH θερμοκρασία φωσφορικά

Οξύτης Αl, As, Fe, Hg ,Ν θειικά

Χημικές

Λιπαρά Οξέα Γλυκερίνη και σάπωνες

BOD2 COD ,επιφανει-ακές ενεργοί ουσίες, pH, έλαια και λίπη

θειικά θειούχα Ρ χλωριού-χα

κλώνεται, η αποβολή θερμού νερού στους υδά-τινους αποδέκτες έχει ιδιαίτερα σημαντική επί-πτωση στη μείωση του διαλυμένου οξυγόνου σε άλλους.

Αιωρούμενα στερεά : Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται σωματί-δια δυσδιάλυτων υλικών που περιέχονται στα υγρά απόβλητα πολλών βιομηχανιών κυρίως των κλάδων τροφίμων και των χημικών βιομη-χανιών.

Οι παράμετροι για εξέταση (βασικές και συμπληρωματικές κατά περίπτωση) για δύο κατεξοχήν ρυπογόνους βιομηχανικούς κλάδους των τροφίμων και χημικών προϊόντων φαίνονται στον Πίνακα 6.3.

Πίνακας 6.3:Παράμετροι για εξέταση

6.2.2.1 Χαρακτηριστικά των υγρών βιομηχανικών αποβλήτων Προκειμένου η μελέτη επεξεργασίας των υγρών βιομηχανικών αποβλήτων να είναι

αποτελεσματική, είναι αναγκαίο να γνωρίζει ο μελετητής μηχανικός την ποσότητα, αλλά πολύ περισσότερο την ποιότητα, τα φυσικά, χημικά και μικροβιολογικά χαρα-κτηριστικά τους.

Τα σημαντικότερα από τα φυσικά χαρακτηριστικά είναι α) τα αιωρούμενα στερεά, τα οποία χωρίζονται σε αυτά που καθιζάνουν και σε μη καθιζάνοντα οργανικά ή ανόργανα και αποτελούν την κύρια αιτία της θολερότητας των αποβλήτων, β) τα δια-λυτά στερεά, στα οποία περιλαμβάνονται διαλυτά άλατα, οξέα, βάσεις, έλαια κλπ., γ) η θερμοκρασία και δ) το PH.

Όσον αφορά τα χημικά χαρακτηριστικά, τα κυριότερα είναι: α) Βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο - BOD, το οποίο εκφράζει την ποσότητα του οξυ-γόνου που απαιτείται από τους μικροοργανισμούς για τη βιολογική διάσπαση ουσιών που περιέχονται σε ένα δείγμα και επομένως αποτελεί ένδειξη του οργανικού φορτί-ου του αποβλήτου και της ρύπανσης που μπορεί να προκαλέσει. Το βιοχημικά απαι-τούμενο οξυγόνο για πέντε ημέρες (BODs) είναι η περισσότερο ευρείας χρήσης πα-ράμετρος για τον χαρακτηρισμό των αποβλήτων. β) Χημικά απαιτούμενο οξυγόνο - COD, το COD εκφράζει την ποσότητα του οξυγό-νου που απαιτείται για τη χημική οξείδωση (παρουσία θειικού οξέος ως καταλύτη) των οργανικών ενώσεων των αποβλήτων. To COD δίνει το ολικό οργανικό φορτίο του αποβλήτου ανεξάρτητα εάν μπορεί να διασπαστεί βιολογικά και επομένως από την αναλογία BOD/COD μπορεί να υπολογιστεί η ποσότητα του οργανικού φορτίου που μπορεί να διασπαστεί βιολογικά. Άλλα χημικά χαρακτηριστικά είναι ο ολικός οργανικός άνθρακας (TOC), η αμμωνία, τα λίπη/τα έλαια τοξικές ουσίες (θειούχες, κυανούχες, φαινόλες, φορμαλδεύδη), τα τοξικά μέταλλα, τα απορρυπαντικά και εύφλεκτα υλικά.

6.2.2.2 Καθαρισμός νερού και επεξεργασία υγρών αποβλήτων Όπως και στην ατμοσφαιρική ρύπανση, έτσι και στη ρύπανση των υδάτινων απο-

δεκτών η βιομηχανία έχει δραστηριοποιηθεί σημαντικά, ιδίως τα τελευταία χρόνια, στην κατεύθυνση των περιορισμών των προβλημάτων που αυτή προκαλεί στο νερό. Εκτός όμως από την αντιμετώπιση των προβλημάτων που η ίδια επιφέρει, η επεξερ-γασία των οικιακών λυμάτων γίνεται σε εγκαταστάσεις αρκετά πολύπλοκες που δεν υστερούν από τις εγκαταστάσεις των άλλων βιομηχανιών, με μόνη διαφορά ότι το "προϊόν" στην περίπτωση αυτή είναι καθαρότερο νερό για την θάλασσα, τα ποτάμια και τις λίμνες. Οι τεχνολογίες που εφαρμόζονται σήμερα διακρίνονται σε συστήματα καθαρισμού των νερών και συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων.

6.2.2.3. Μέθοδοι επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων Οι μέθοδοι επεξεργασίας των υγρών βιομηχανικών αποβλήτων καλύπτουν ένα ευ-

ρύ φάσμα διεργασιών που κυμαίνονται από την απλή καθίζηση για την αφαίρεση του αιωρούμενου υλικού με συνακόλουθη μικρή σχετικά μείωση στο οργανικό φορτίο έ ως

τον προχωρημένο καθαρισμό που μπορεί να καταστήσει εφικτή την άμεση ανακύκλω-ση της επεξεργασμένης εκροής. Στον Πίνακα 6.4 αναφέρονται οι πιο συνηθισμένες μέθοδοι επεξεργασίας :

Πίνακας 6.4

Σχάρισμα ή Αλεση Αμμοσυλλογή

: για τα μεγάλου μεγέθους υλικά : για τα βαριά, κυρίως αδρανή, υλικά (άμμος, χαλίκια, σπόροι)

Εξαφρισμός - Λιποσυλλογή, Επίπλευση : για τα επιπλέοντα υλικά

(λάδια, λίπη, λεπτά υλικά) Καθίζηση : για την απομάκρυνση μέρους των αιωρου-

μένων λεπτών στερεών. Η καθίζηση διακρί-νεται σε απλή (πρωτοβάθμια), στην καθίζη-ση με χημική υποστήριξη (κροκίδωση) και στην καθίζηση μετά από βιολογική επεξεργα-σία (δευτεροβάθμια)

Διύλιση : είναι μηχανική κατά βάση επεξεργασία, που εφαρμόζεται σε ορισμένες περιπτώσεις για τα πολύ λεπτά υλικά, αλλά συνδυάζεται ταυ-τόχρονα με βιολογική αποδόμηση των οργα-νικών συστατικών με τη βοήθεια του εδαφι-κού οξυγόνου

Κροκίδωση (χημική) : για τα κολλοειδή υλικά (ανόργανα και ορ-γανικά)

Βιολογική επεξεργασία : για τα πολύ λεπτά ή διαλυμένα οργανικά υλικά όταν δεν περιέχουν τοξικές ουσίες

Χημική επεξεργασία : για τα διαλυμένα ανόργανα συστατικά (οξέα, άλατα)

Απολύμανση : για τους παθογόνους παράγοντες

Η αλληλουχία των βημάτων που ακολουθείται για την επεξεργασία των υγρών βιο-μηχανικών αποβλήτων είναι η εξής : 1. Προεπεξεργασία : στο στάδιο αυτό λαμβάνεται αρχικά χημική εξουδετέρωση και στη συνέχεια εξισορρόπηση ροής των αποβλήτων. Τα απόβλητα παραμένουν σε κά-ποιες δεξαμενές για να εξομαλυνθεί η παροχή και η συγκέντρωση των αποβλήτων. 2. Πρωτοβάθμια επεξεργασία : στο στάδιο αυτό πραγματοποιούνται οι εξής διεργα-σίες : α) εσχαρισμός, για απομάκρυνση μεγάλου μεγέθους στερεών, β) αμμοσυλλογή, για την απομάκρυνση ανοργάνων σωματιδίων με διάμετρο πάνω από 200μ, γ) πρω-τοβάθμια καθίζηση, όπου απομακρύνονται τα αιωρούμενα στερεά ώστε να μειωθεί το ρυπαντικό φορτίο. Το υγρό που προκύπτει από την παραπάνω διαδικασία οδηγείται στον υδάτινο αποδέκτη. 3. Δευτεροβάθμια επεξεργασία : η επεξεργασία αυτή αποτελείται είτε από βιολογική αποδόμηση των οργανικών ουσιών και στη συνέχεια απομάκρυνση των σχηματιζόμε-

νων αιωρημάτων με δευτεροβάθμια καθίζηση είτε κυρίως από χημική υποστήριξη της αρχικής απλής καθίζησης με κροκίδωση σε συνδυασμό με άλλες χημικές διεργασίες. 4. Τριτοβάθμια ή προχωρημένη επεξεργασία : στο στάδιο αυτό γίνεται απομάκρυνση του αζώτου (με την μορφή ΝΗ3 ή ΝO -

3και φωσφόρου (με τη μορφή ΡO3-4) είτε για την

αντιμετώπιση των κινδύνων ευτροφισμού του τελικού αποδέκτη (λίμνη, θάλασσα) εί-τε για την επαναχρησιμοποίηση της τελικής εκροής για δευτερεύουσες χρήσεις. 6.2.3 Στερεό βιομηχανικά απορρίμματα

Τα στερεά βιομηχανικά απόβλητα-απορρίμματα είναι στερεά υλικά ή υλικά που εμ-φανίζονται κυρίως σε στερεή φυσική κατάσταση (μπορεί να περιέχουν και μικρή σχε-τικά ποσότητα υγρών ουσιών ) από τα οποία η βιομηχανία θέλει ή πρέπει να απαλ-λαγεί . Ένας διαφορετικός ορισμός που δίνεται για τα στερεά απόβλητα συνδέεται άμεσα με τον διαχωρισμό τους από τα υγρά απόβλητα. Ετσι λοιπόν, όταν οι κύριες ύλες ξεπερνούν το 20% τα απόβλητα χαρακτηρίζονται ως στερεά , ενώ σε αντίθετη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με υγρά απόβλητα.

Τα περισσότερο συνηθισμένα βιομηχανικά στερεά απορρίμματα καθώς και οι αντί-στοιχες βιομηχανικές δραστηριότητες που τα παράγουν παρουσιάζονται στον Πίνα-κα 6.5.

Πίνακας 6.5:Ενδεικτικά παραδείγματα βιομηχανικών απορριμμάτων και αντίστοιχες πηγές προέλευσης τους:

Είδη απορριμμάτων Βιομηχανική προέλευση

Ουσίες λιπαρές, ζωικές, φυτικές, σκελετοί • Κτηνοτροφία, σφαγεία, βυρσοδεψία

• Βιομηχανία μετατροπής αγροτικών προϊόντων σε

προϊόντα για κατανάλωση

Φυτικές οργανικές ύλες • Υφαντουργικές βιομηχανίες

• Βιομηχανία μετατροπής αγροτικών προϊόντων

• Φαρμακευτικές βιομηχανίες

Ξύλα, χαρτί, χαρτόνια • Πριονιστήρια

• Κατασκευή, χρησιμοποίηση συσκευασιών

• Κατασκευή πινακίδων, χαρτιών, χαρτονιών

Υφάσματα • Βιομηχανίες υφασμάτων

Γαίες και ορυκτοί άμμοι • Βιομηχανία γυαλιού και κεραμικών

• Βιομηχανίες μεταλλουργικές, μηχανολογικές και

ηλεκτρικές

Στάχτες, σκουριές, σκόνες • Σιδηρουργία, χυτήρια

• Μεταλλουργία μη σιδηρούχων μετάλλων

• Εγκαταστάσεις καύσης

Μέταλλα σιδηρούχα • Μεταλλουργία, σιδηρουργία, κατασκευές συσκευασιών

Μέταλλα μη σιδηρούχα • Μεταλλουργία, τυπογραφεία, κατασκευή μπατα-

ριών, ηλεκτρονική

Ενώσεις χρωμίου • Επεξεργασία επιφάνειας, βυρσοδεψία, βαφή

• Μεταλλουργία, εργασία μετάλλων, φωτογραφία, εργαστήρια

Προκειμένου να εξαχθούν πλήρη και σωστά συμπεράσματα, είναι σκόπιμο ο μελετη-τής μηχανικός να γνωρίζει τις πρώτες ύλες, τις παραγωγικές διαδικασίες που χρησι-μοποιούνται καθώς επίσης τα τελικά, τα ενδιάμεσα αλλά και τα παραπροϊόντα της βιομηχανικής δραστηριότητας από την οποία προέρχονται τα στερεά απορρίμματα. Τα βιομηχανικά στερεά απορρίμματα διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: • Αδρανή απορρίμματα • Απορρίμματα εξομοιούμενα με τα οικιακά • Ειδικά απορρίμματα με υλικά σε μικρές ή μεγάλες συγκεντρώσεις που παρουσιά-ζουν αργότερα - κάτω από κατάλληλες συνθήκες - κινδύνους για το περιβάλλον, γι'αυ-τό και η διάθεσή τους πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη φροντίδα και • Επικίνδυνα απορρίμματα των οποίων η διάθεση απαιτεί ειδικούς ελέγχους.

Στην τελευταία κατηγορία εντάσσονται: i) τα τοξικά στερεά απορρίμματα, τα

οποία μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τους ζωντανούς οργανισμούς με την είσοδο τους στην τροφική αλυσίδα, μέσω της αναπνοής ή του δέρματος (ενώσεις αρσενικού, φυτοφάρμακα, αμίαντος κ.ά.), ii) ουσίες που έχουν αθροιστική δράση και δεν απο-βάλλονται από τους ζωντανούς οργανισμούς εύκολα (μόλυβδος, κάδμιο κ.α.), iii) εύ-φλεκτα υλικά, iv) απορρίμματα ικανά να εκραγούν, ν) διαβρωτικά και vi) ραδιενερ-γά υλικά.

Όπως σε όλες τις περιπτώσεις ρύπανσης, έτσι και στην περίπτωση των βιομηχανι-κών απορριμμάτων ο στόχος είναι να υπάρχει συνολικά σωστή διαχείριση ώστε να επιτυγχάνεται η ανάκτηση του μεγαλύτερου μέρους των χρήσιμων υλικών που περιέ-χουν, αλλά κυρίως να ελαχιστοποιείται η παραγωγή τους επιτυγχάνοντας ταυτόχρο-να και την εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας καθώς και την εγγενή και συνο-λική περιβαλλοντική ασφάλεια. 6.2.3.1 Διαχείριση στερεών βιομηχανικών απορριμμάτων

Η διαχείριση των βιομηχανικών απορριμμάτων αρχίζει με την κατανόηση του προϊ-όντος, τον προσδιορισμό των χρησιμοποιούμενων πρώτων υλών και τη μελέτη των διαδικασιών κατασκευής.

Στη φάση της κατασκευής αυτό που πρέπει να αποφεύγεται είναι οι απώλειες σε πρώτες ύλες και σε προϊόντα αναγκαία για την κατασκευή. Η αποφυγή των απωλει-ών στηρίζεται στη χρησιμοποίηση των ελαχίστων υλών για κάθε λειτουργία και στη συστηματική ανάκτηση των καταλοίπων και των άλλων προϊόντων που μπορούν να ανακυκλωθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν.

Τα απορρίμματα που τελικά προκύπτουν πρέπει να αξιολογούνται από έναν ειδικό προκειμένου να διαπιστωθεί εάν έχουν αξία, ώστε να αποφεύγεται η σπατάλη των υλικών. Εάν τα απορρίμματα δεν μπορούν να αξιοποιηθούν, τότε πρέπει να επιδιω-χθεί η διάθεσή τους χωρίς την πρόκληση ενοχλήσεων και με την ελάχιστη δαπάνη, λαμβανομένων υπόψη των τοπικών συνθηκών. 6.2.3.2 Διάθεση στερεών βιομηχανικών απορριμμάτων

Στον τομέα της διάθεσης των στερεών βιομηχανικών απορριμμάτων, ιδιαίτερη προ-σοχή πρέπει να δίνεται, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, στα επικίνδυνα απορρίμ-ματα ενώ για τα υπόλοιπα εφαρμόζεται ό,τι και για τα οικιακά απορρίμματα.

Στην περίπτωση των επικίνδυνων απορριμμάτων η διάθεση γίνεται κυρίως με δύο τρόπους- τεχνικές: 1). Αποτέφρωση: η μέθοδος αυτή είναι περισσότερο κατάλληλη στην περίπτωση στε-ρεών οργανικών αποβλήτων, ωστόσο είναι αρκετά δαπανηρή δεδομένου ότι απαιτού-νται επιπλέον κατάλληλες διατάξεις καθαρισμού των παραγόμενων καυσαερίων. Εί-ναι κατάλληλη για πλήρη καταστροφή επικίνδυνων απορριμμάτων, αρκεί η θερμο-κρασία να είναι αρκετά υψηλή ( πάνω από 900 °C ). Η συγκεκριμένη μέθοδος ενδεί-κνυται για την καταστροφή των υπολειμμάτων πετρελαιοειδών και ορυκτελαίων. 2).Ελεγχόμενη διάθεση στο έδαφος (υγειονομική ταφή): η υγειονομική ταφή πραγμα-τοποιείται διασκορπίζοντας τα απορρίμματα σε λεπτά στρώματα με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκτήσουν τον μικρότερο δυνατό όγκο, ενώ στο τέλος κάθε εργάσιμης ημέ-ρας τα απορρίμματα επικαλύπτονται με χώμα ή με ειδικό υλικό. Στη συγκεκριμένη πε-ρίπτωση πρέπει να έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα για την ασφαλή αποκα-

τάσταση του χώρου μετά την ολοκλήρωση του χρόνου ζωής του έργου. Η μέθοδος αυ-τή είναι η ευρύτερα χρησιμοποιούμενη. Διακρίνονται οι παρακάτω τρόποι υγειονομι-κής ταφής: • Την παραδοσιακή διάθεση των απορριμάτων. • Τη διάθεση με συμπίεση. • Τη διάθεση μετά από προηγούμενη θραύση των απορριμάτων. • Την αερόβια διάθεση. • Τη δεματοποίηση. • Την εξόρυξη παλαιών απορριμάτων (landfill mining ) και την ταφή νέων. • Την αποθήκευση απορριμάτων σε υπερυψωμένα κτίρια από σκυρόδεμα.

Ο σχεδιασμός της εγκατάστασης έχει άμεση σχέση με τη γεωλογία του τόπου απόρ-ριψης. Έτσι, υπάρχει, απαίτηση το έδαφος να είναι αδιαπέραστο ( π.χ. αργιλλώδες ), αλλιώς πρέπει ο πυθμένας και τα τοιχώματα του χώρου απόθεσης να κατασκευα-στούν κατάλληλα (π.χ. με τσιμέντο ), ώστε να υπάρχει ένα φράγμα ανάμεσα στο χώ-μα και στα στερεά βιομηχανικά απόβλητα. Στην Εικόνα 6.3 φαίνονται δύο χώροι διά-θεσης απορριμμάτων σε διαφορετικό τύπο εδάφους :

Εικόνα 6.3: Χώρος διάθεσης απορριμμάτων σε διαφορετικό τύπο εδάφους

Αλλο σημείο στο οποίο πρέπει να δοθεί προσοχή είναι να υπάρχει η δυνατότητα τα αποστραγγίσματα να μπορούν να συγκεντρωθούν και να υποστούν την απαραίτητη επεξεργασία πρίν αποδοθούν στο περιβάλλον, ενώ επίσης επιβάλλεται η συστηματική παρακολούθηση του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής. Τέλος πρέπει να καθορίζε-ται ο όγκος των βιομηχανικών απορριμμάτων, ο ρυθμός παραγωγής τους καθώς και οι φυσικοχημικές και μηχανικές τους ιδιότητες ώστε να μπορούν να υπολογιστούν οι απαιτήσεις σε ενδιάμεσα επικαλυπτικά υλικά ( αν χρειάζονται τέτοια ), σε προσωπι-κό και μηχανήματα. Επιπλέον πρέπει να ελέγχεται κατά πόσο από την ανάμειξη των διαφόρων απορριμμάτων δημιουργούνται εκρηκτικά ή διαβρωτικά μίγματα και εκλύο-νται επικίνδυνα αέρια.

Εκτός από τους δύο τρόπους διάθεσης που αναφέρθηκαν, άλλοι τρόποι που χρησι-μοποιούνται ( σε μικρότερη κλίμακα ) είναι η λιπασματοποίηση και ο εγκλωβισμός. Με τον όρο λιπασματοποίηση ορίζεται το σύνολο των μηχανικών και βιολογικών λει-τουργιών που οδηγούν στην απόκτηση του λιπάσματος (compost). Η λειτουργία του μετασχηματισμού των οικιακών απορριμμάτων σε λίπασμα οφείλεται σε διαδοχικές σειρές βακτηρίων και μυκήτων, που συμβιώνουν και εξασφαλίζουν αλυσιδωτές αντι-δράσεις. Η λιπασματοποίηση αφήνει κατάλοιπα, τα οποία κυμαίνονται από 40%-60% της ποσότητας των επεξεργαζόμενων απορριμμάτων και γι' αυτό το λόγο απαι-τείται χώρος σημαντικής έκτασης για τη διάθεση των καταλοίπων.

Ο εγκλωβισμός από την άλλη πλευρά χρησιμοποιείται κυρίως για τη σταθεροποίη-ση των επικίνδυνων αποβλήτων, όπως είναι τα οργανικά πολυμερή και η άσφαλτος. Ωστόσο αυτή η μέθοδος περιορίζει μόνο την επικινδυνότητα των απορριμμάτων ενώ το βασικό της μειονέκτημα είναι η αβεβαιότητα σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επι-πτώσεις της. 6.2.3.3. Επιπτώσεις από τη διάθεση των στερεών βιομηχανικών αποβλήτων

Οι κυριότεροι κίνδυνοι που μπορούν να προκύψουν από την αυθαίρετη και χωρίς έλεγχο διάθεση επικίνδυνων στερεών βιομηχανικών αποβλήτων είναι:

1). Ρύπανση των επιφανειακών ή υπόγειων υδάτων από από στραγγίσματα, που δημι-ουργούνται από τα ίδια τα απόβλητα ή σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου τα νερά της βροχής διαλύουν ή παρασύρουν ορισμένες επικίνδυνες ουσίες. 2). Διείσδυση στο υπέδαφος τοξικών ουσιών, που δημιουργούνται από την επίδραση όξινων υγρών πάνω σε ενώσεις βαρέων μετάλλων. Τα όξινα υγρά είναι δυνατόν να δη-μιουργηθούν από τη διάλυση όξινων βιομηχανικών αποβλήτων αλλά και από τη διά-σπαση οργανικών στερεών βιομηχανικών αποβλήτων. 3). Κίνδυνος να παρασυρθούν από τον άνεμο όταν είναι ακάλυπτα 4). Δημιουργία επικίνδυνων και τοξικών αερίων από την αποσύνθεση ή από τυχόν αντιδράσεις διαφορετικών ειδών στερεών βιομηχανικών αποβλήτων. 5). Καταστροφή της αισθητικής του τοπίου στην περιοχή της απόθεσης.

* Η ενεργειακή αξιοποίηση των βιομηχανικών στερεών απορριμμάτων Οι δύο τύποι ενεργειακής αξιοποίησης που συνηθίζονται είναι η χρησιμοποίηση

των απορριμμάτων ως καυσίμου αντικατάστασης (π.χ. τσιμεντοβιομηχανίες) και για

την ανάκτηση θερμότητας, μέσω μιας μονάδας καύσης απορριμμάτων. Η παραγόμε-νη ενέργεια χρησιμοποιείται κυρίως για θέρμανση ή για παραγωγή ατμού. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την ξήρανση των προϊόντων ή για την πώληση σε ένα εργοστάσιο ή σε μια εταιρία αστικής θέρμανσης.

6.3 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ (ΣΙΙΔ)

6.3.1 Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια η φιλοσοφία ότι "ο ρυπαίνων πληρώνει" αντικαθίσταται από

τη συνεργασία και την παροχή κατάλληλων επιστημονικών εργαλείων και διαχειρι-στικών μεθόδων ώστε η πρόληψη να γίνει η βασική ιδέα άσκησης της περιβαλλοντικής πολιτικής αντί εκείνης της επιβολής κυρώσεων και προστίμων. Η υιοθέτηση και η εφαρμογή ενός Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ) καθίσταται στις μέ-ρες μας μια ολοένα και πιο πιεστική ανάγκη αποτελώντας ταυτόχρονα και ένα απτό δείγμα των επιδιώξεων στα θέματα περιβάλλοντος που ακολουθείται πανευρωπαϊκά αλλά και παγκόσμια. Τα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης και Ελέγχου απο-τελούν ένα πολύ σημαντικό εργαλείο παρέμβασης στην παραγωγική διαδικασία, αλ-λά και στις διοικητικές και οργανωτικές δομές των επιχειρήσεων του βιομηχανικού τομέα με στόχο την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των δραστη-ριοτήτων τους, αλλά και την εξοικονόμηση φυσικών πόρων και ενέργειας. Το ΣΠΔ αποτελεί το μέρος εκείνο του συνολικού συστήματος διαχείρισης, το οποίο περιλαμ-βάνει την οργανωτική δομή, τις δραστηριότητες σχεδιασμού, τις ευθύνες, τις πρακτι-κές, τις διαδικασίες, τις διεργασίες και τους πόρους για την ανάπτυξη, την εφαρμογή, την επίτευξη και τη διατήρηση της περιβαλλοντικής πολιτικής.

Περιβαλλοντική πολιτική είναι ο καθορισμός των προθέσεων της πολιτείας και των αρχών που εφαρμόζει, σε σχέση με τη συνολική περιβαλλοντική επίδοσή της. Η περι-βαλλοντική πολιτική καθορίζει το πεδίο δράσης και προσδιορίζει τους περιβαλλοντι-κούς σκοπούς και στόχους.

6.3.2. Παρουσίαση των ΣΙΙΔ Η ιστορία των ΣΠΔ ξεκινάει το 1992 με τη δημοσίευση του προτύπου BS 7750 που

αποτελεί το πρώτο επίσημο παγκοσμίως πρότυπο για τα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης. Μετά την εφαρμογή αυτού του προτύπου σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα, εκ-δόθηκε μια δεύτερη έκδοση το 1994 με βάση τις πρακτικές εμπειρίες που είχαν απο-κτηθεί. Συγχρόνως, το πρότυπο αυτό εναρμονίσθηκε με τον κανονισμό EMAS (1836/93 ΕΟΚ) (Eco-Management & Audit Scheme). To BS 7750 έχει αποτελέσει το μοντέλο ανάπτυξης αρκετών άλλων εθνικών προτύπων, όπως το γαλλικό, το ισπανι-κό και το ιρλανδικό, ενώ αποτέλεσε το ουσιαστικό σημείο έναρξης των συνομιλιών για την ανάπτυξη του προτύπου ISO 14001. Όσον αφορά το EMAS, τον Απρίλιο του 1995 τέθηκε σε ισχύ ο κανονισμός 1863/93 του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο οποίος θε-σπίζει το Ευρωπαϊκό Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και Επιθεώρησης με την επωνυμία EMAS, που αποσκοπεί στην προστασία του περιβάλλοντος στα κράτη-μέ-λη και αποτελεί ένα ακόμα χρήσιμο εργαλείο για τη βελτίωση των οικονομικών μεγε-

θών και την αύξηση της απόδοσης και ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Αρχι-κά υπήρχε η ιδέα της επιβολής ενός υποχρεωτικού συστήματος περιβαλλοντικών επι-θεωρήσεων για συγκεκριμένους τύπους εταιρειών και δημοσιοποίησης των σχετικών αποτελεσμάτων. Αργότερα η έμφαση μετατοπίσθηκε στην εισαγωγή ενός ΣΠΔ επί εθελοντικής βάσης και αυτό ισχύει και σήμερα. Το τελευταίο ΣΠΔ που έχει δημοσι-ευτεί μέχρι σήμερα είναι το ISO 14001, το οποίο άρχισε να συζητείται από το 1993 και ολοκληρώθηκε το 1996 και έχει παγκόσμια ισχύ σε αντιδιαστολή με το EMAS που αφορά τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η σειρά των διεθνών προτύπων ISO 14000 για τη διασφάλιση της ποιότητας του περιβάλλοντος δημιουργήθηκε σε αντι-στοιχία των προτύπων της σειράς ISO 9000 που έχουν παρουσιαστεί σε προηγούμε-νο κεφάλαιο. Ωστόσο, η εμπειρία έχει αποδείξει ότι είναι δύσκολο να αναπτυχθεί ένα παγκοσμίως αποδεκτό ΣΠΔ λόγω των διαφορών που υπάρχουν στις σχέσεις μεταξύ της επιχειρηματικής κοινότητας, της δημόσιας διοίκησης και του κοινού από χώρα σε χώρα. Επομένως το ISO 14001 πρέπει από τη μια πλευρά να είναι αρκετά ευέλικτο για να εφαρμόζεται σε περιπτώσεις εταιρειών διαφορετικών τύπων, ενώ από την άλ-λη πλευρά πρέπει να είναι αρκετά αυστηρό για να οδηγεί στη βελτίωση της περιβαλ-λοντικής απόδοσης. Επιπλέον, για τις Ευρωπαϊκές χώρες το ISO 14001 πρέπει να κα-λύπτει τους στόχους και τις απαιτήσεις του EMAS.

6.3.3. Βασικές αρχές των συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης Στη χώρα μας τα ΣΠΔ αναπτύχθηκαν σχετικά πρόσφατα και αρκετές Ελληνικές

επιχειρήσεις έχουν υιοθετήσει τέτοια συστήματα σε συνδυασμό με τα πρότυπα της σει-ράς ISO 9000 για τη Διασφάλιση της Ποιότητας που ήδη εφαρμόζονται. Ένα τέτοιο σύστημα έχει ως στόχο μεταξύ άλλων να βοηθήσει τις επιχειρήσεις, να ελέγχουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη δραστηριότητά τους, βάσει της περιβαλλοντικής πολιτικής και των στόχων που έχουν θέσει οι ίδιες σε συνδυασμό με την ισχύουσα ευ-ρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία. Οι στόχοι αναφέρονται πάντα σε εκείνες τις επιπτώ-σεις τις οποίες οι επιχειρήσεις μπορούν να ελέγξουν και να επηρεάσουν. Σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι μια βασική αρχή των ΣΠΔ είναι ότι αυτά πρέπει να αξιο-λογούνται περιοδικά και να βελτιώνονται από τις ίδιες τις επιχειρήσεις. Τα τρία ΣΠΔ που αναφέρθηκαν παραπάνω (BS 7750, EMAS και ISO 14001) παρουσιάζουν πολ-λές ομοιότητες αλλά και αρκετές διαφορές μεταξύ τους. Στον Πίνακα 6.6 που πα-ρουσιάζεται παρακάτω γίνεται αναφορά των Βασικών Αρχών του EMAS που είναι "αυστηρότερο" από όλα τα άλλα.

Πίνακας 6 .6 : Βασικές Αρχές του EMAS

ΑΡΧΕΣ TOY EMAS ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ

• Ανάλυση της περιβαλλοντικής νομο-θεσίας που αφορά τη συγκεκριμένη βιομηχανία

* Συλλογή των σχετικών Νομοθετικών Ρυθμίσεων και Αδειών που αφορούν τη συγκεκριμένη επιχείρηση.

• Υφιστάμενη περιβαλλοντική ανάλυση * Ελεγχόμενες και μη εκπομπές αερίων ρύπων, υγρών αποβλήτων κλπ.

* Χρήση γης, καυσίμων, ενέργειας * Απελευθερωση θερμότητας, θορύβου σκόνης κλπ.

• Περιβαλλοντικοί στόχοι * Πρέπει να είναι σε αντιστοιχία με την περιβαλλο-ντική πολιτική και να εκφράζουν τη δέσμευση για βελτίωση (ποσοτικά) των περιβαλλοντικών επιδό-σεων της επιχείρησης.

• Περιβαλλοντική πολιτική * Περιλαμβάνει τους στόχους και τις αρχές δράσεις

• Περιβαλλοντικό πρόγραμμα και ΣΠΔ * Σύνταξη εγχειριδίου περιβαλλοντικής διαχείρισης στο οποίο αναφέρονται μεταξύ άλλων: α) τα μέτρα τα οποία έχουν ληφθεί ή θα ληφθούν νια την επίτευξη των στόχων β) το χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή τους γ) τα οικονομικά και διοικητικά μέσα επίτευξης των στόχων.

• Περιβαλλοντικός έλεγχος * Ένας ολοκληρωμένος έλεγχος περιλαμβάνει: α) το περιβάλλον β) την ασφάλεια και την υγιεινή γ)την υπευθυνότητα για τα παραγόμενα προϊόντα

• Ευαισθητοποίηση του προσωπικού-Επι-κοινωνία

* Το προσωπικό να ενημερωθεί για στόχους, για τη νομοθεσία, για την περιβαλλοντική επίδοση κλπ

* Επικοινωνία με πελάτες, φορείς, οικολογικές οργα-νώσεις και οργανώσεις καταναλωτών, ασφάλειες, χρηματοδότες κλπ.

• Περιβαλλοντική δήλωση και κοινοποίη-ση της

* Η δήλωση πρέπει να περιλαμβάνει το σύνολο των ενεργειών της επιχείρησης στο συγκεκριμένο χώ-ρο δραστηριοτήτων και περιγραφή αυτών των δραστηριοτήτων. Επίσης η επιχείρηση θα πρέπει να δεσμεύεται για συνεχή εξέλιξη.

Τα πλεονεκτήματα από την εφαρμογή του ΣΠΔ μπορούν να εντοπιστούν α) στην εξοικονόμηση φυσικών πόρων (μείωση κατανάλωσης πρώτων και βοηθητικών πρώ-των υλών, ενέργειας, νερού κλπ), β) στη μείωση του κόστους επεξεργασίας και απόρ-ριψης λυμάτων και παραπροϊόντων, γ) στην ελαχιστοποίηση προστίμων από παρα-βιάσεις νόμων, δ) στη μείωση ασφαλίστρων λόγω μείωσης δυνητικών κινδύνων και ύπαρξης σχεδίων αντιμετώπισής τους και τέλος ε) στη βελτίωση της εικόνας της επι-χείρησης προς το κοινό, αφού είναι σε θέση να τεκμηριώνει αποτελεσματικά την πε-ριβαλλοντική της αξιοπιστία.

Στο σύστημα EMAS μπορεί να συμμετάσχει εθελοντικά οποιαδήποτε επιχείρηση αναπτύσσει βιομηχανικές δραστηριότητες. Σε κάθε κράτος-μέλος θα καταρτίζεται επίσημος πίνακας των επιχειρήσεων που συμμετέχουν. Ο πίνακας αυτός θα διαβιβά-ζεται κάθε χρόνο στην Επιτροπή η οποία θα δημοσιεύει τα συγκεντρωτικά στοιχεία στην επίσημη εφημερίδα της Ε.Ε.

Η Ελλάδα, δεν διαθέτει μέχρι σήμερα κάποια εθνικά πρότυπα για συστήματα περι-βαλλοντικής διαχείρισης. Το γεγονός αυτό έχει τη θετική αλλά και την αρνητική του χροιά. Θετική, υπό την έννοια, ότι η οντότητα της περιβαλλοντικής διαχείρισης εισά-γεται κατευθείαν εντός μίας ευρωπαϊκής ενοποιημένης διάστασης γεγονός που καθι-στά αναγκαία την παρέλευση κάποιου μεταβατικού σταδίου για την προσαρμογή του εθνικού συστήματος στο ευρωπαϊκό. Αρνητική, υπό την έννοια ότι θα απαιτηθεί με-γαλύτερη προσπάθεια εξοικείωσης με τις νέες έννοιες που εμπλέκονται στην περι-βαλλοντική διαχείριση.

6.4. ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Αειφόρος Ανάπτυξη μεταφράστηκε στα ελληνικά ο αγγλικός όρος sustainable

development, ο οποίος έχει τις ρίζες του στο λατινικό 'sus tenere' που σημαίνει συ-γκρατώ-υποστηρίζω. Ξεκινώντας από την ανάγκη διασφάλισης της προτεραιότητας της ζωής εντός οικολογικών ορίων και δυνατοτήτων, χωρίς όμως ταυτόχρονα να απορρίπτει τη συμβολή της επιστήμης και την αισιόδοξη συμβολή της προόδου, η Αει-φόρος Ανάπτυξη φαίνεται να προσπαθεί να συμβιβάσει τις δύο ακραίες θεωρίες για το μέλλον του κόσμου: την άκρατη "τεχνοκρατική" από τη μια, που έχει τις ρίζες της στον 19ο αιώνα και κυριάρχησε κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, και την ακραία "οικολογική" από την άλλη, που αναπτύχθηκε τις τελευταίες δεκαετίες ως αντίδραση στην τρέχουσα κυρίαρχη αντίληψη της τεχνολογικής προόδου.

Η σύζευξη της παραδοχής της αειφορίας με τη θεμελιώδη αρχή της ανάπτυξης φαί-νεται να αποτελεί μια ιστορική εξέλιξη για την υπόθεση του περιβάλλοντος καθώς ση-ματοδοτεί μια νέα εποχή για την ανθρωπότητα. Οι αρχές της ανάπτυξης και της προ-όδου τώρα μπορούν να νομιμοποιηθούν, καθώς σύμφωνα με την παραδοχή της αει-φορίας συνδέονται άρρηκτα πλέον με τα φυσικά όρια και τους περιβαλλοντικούς πε-ριορισμούς. Η Αειφόρος Ανάπτυξη γίνεται λοιπόν ένα μοντέλο σχεδιασμού για τη διαχείριση του περιβάλλοντος αλλά και μια κοινωνική και πολιτική θεωρία, διάδοχος της τρέχουσας τεχνοκρατικής, που υπόσχεται την έξοδο από τη σημερινή περιβαλλο-ντική κρίση και συγχρόνως εγγυάται τη διατήρηση της ζωής.

Σύμφωνα με τον αρχικό ορισμό η Αειφόρος Ανάπτυξη για το Περιβάλλον ορίζεται ως η ανάπτυξη με την προσοχή στραμμένη στο μέλλον, η ανάπτυξη δηλαδή που προ-σπαθεί να καλύψει τις ανάγκες της σημερινής γενιάς, χωρίς όμως να θέτει σε κίνδυνο την προσπάθεια και των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες. Στον Πίνακα 6.7 γίνεται μια αντιπαράθεση του παραδοσιακού μοντέλου ανάπτυξης με εκείνο της Αειφόρου Ανάπτυξης.

Πίνακας 6.7: Από την Περιβαλλοντική Προστασία στην Αειφόρο Ανάπτυξη.

Παραδοσιακό μοντέλο Ανάπτυξης Αειφόρος Ανάπτυξη

Διαχείριση Αποβλήτων Ελαχιστοποίηση αποβλήτων * Επαναχρησιμοποίηση * Περιορισμός * Ανακύκλωση

Έλεγχος ρύπανσης Πρόληψη - παρεμπόδιση ρύπανσης * Έλεγχος στην πηγή * Τροποποίηση διαδικασιών * Επιλογή προϊόντων

Διάχυση, διασπορά και αραίωση ρυπαντών Έλεγχος σημειακών πηγών ρύπανσης

Μηδενική διάθεση ρυπαντών Διαχείριση Οικοσυστημάτων (Ολοκληρωμένες Παρεμβάσεις)

Διαχείριση παροχής ενέργειας Ενημέρωση του κοινού πληροφόρηση

Διαχείριση ενεργειακής ζήτησης Ενίσχυση του ρόλου των πολιτών Συμμετοχή στη διαμόρφωση πολιτι-κών αποφάσεων

Διμερείς διαπραγματεύσεις και συμφωνίες (π.χ κυβέρνηση - Βιομηχανία) Λήψη αποφάσεων με συμμετοχή

όλων των αρμόδιων φορέων

Εθνικά πρότυπα και οδηγίες Διεθνείς -Παγκόσμιες Συμφωνίες

Περιβάλλον -Οικονομία διαχωρισμός Περιβάλλον - Οικονομία ολοκλήρωση * χρήση οικονομικών εργαλείων * αποτίμηση περιβαλλοντικών παρα-μέτρων σύμφωνα με την πλήρη αξία τους

Περιβαλλοντική Προστασία Αειφόρος Ανάπτυξη

Η αειφόρος ανάπτυξη είναι πρωτίστως μία διαδικασία οικονομικής και κοινωνικής μεταβολής, της οποίας βασικό στοιχείο είναι η θεώρηση των πόρων στο σύνολο τους ως μη ελεύθερων αγαθών, που απαιτούν συνετή διαχείριση, για την αποφυγή της κα-τασπατάλησης και τελικά της εξάντλησή τους. Έτσι από αυτή τη διαδικασία θα δια-μορφωθεί σε σημαντικό βαθμό το νέο παγκόσμιο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης. Συνεπώς η αρχή της αειφορίας αποτελεί μία ευρύτατη προσέγγιση, η οποία αφορά όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και ιδιαίτερα μάλιστα τις παραγωγικές. Γι' αυ-τό το λόγο είναι συνδεδεμένη ως διαδικασία με την κατάσταση του περιβάλλοντος, όσο και με τη γενικότερη οικονομική κατάσταση, που διαφοροποιείται, βεβαίως σε σχέση με το επίπεδο ανάπτυξης της κάθε χώρας.

Μια άλλη πλευρά που σπάνια θίγεται είναι κατά πόσο τα θέματα της περιβαλλο-ντικής διαχείρισης και της έννοιας της αειφόρου ανάπτυξης επηρεάζουν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της παγκόσμιας κοινότητας, την ανεργεία. Ωστόσο, πρέπει να είναι σαφές ότι η απασχόληση κερδίζει από την δράση και για το περιβάλλον σε τομείς όπως: i) η επεξεργασία των αποβλήτων, ii) ο έλεγχος της ατμοσφαιρικής ρύ-πανσης, iii) η ενέργεια (εξοικονόμηση ενέργειας, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας), iv) η διατήρηση της φύσης, ν) το πόσιμο νερό, vi) η διαχείριση των στερερών αποβλήτων,

vii) η ανακύκλωση, viii) η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, ix) η διατήρηση και η ανάπλαση των αστικών περιοχών. Η απασχόληση που είναι συνδεδεμένη με το πε-ριβάλλον στην Ε.Ε το 1994 ήταν 3-4 εκατομμύρια θέσεων εργασίας αριθμός που αντι-στοιχεί στο 2% της συνολικής απασχόλησης στην Ε.Ε. Επίσης κάτω και από το πρί-σμα της αειφόρου ανάπτυξης ο τομέας του περιβάλλοντος είναι ένας από τους λίγους στους οποίους μπορούν να γίνουν θετικές προβλέψεις για τη δημιουργία απασχόλη-σης. Από την άλλη μεριά η απασχόληση σε "καθαρές" τεχνολογίες, οι οποίες κερδί-ζουν όλο και περισσότερο έδαφος, δεν μπορούν να προσδιοριστούν ακριβώς.

Τελειώνοντας, αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η αειφόρος ανάπτυξη επιτυγχάνεται με την ενεργή συμμετοχή όλων μας, με την απαίτηση για την ανάπτυξη μέσω ενός τεχνολογικού συστήματος ικανού να αναζητά και να βρίσκει διαρκώς νέες λύσεις εξασφαλίζοντας περιβαλλοντική προστασία και οικολογική ακεραιότητα.

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α 1 ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

Μελέτη στοιχείων της 5ετίας 1992 - 1996 Η εξάρτηση της χώρας από εισαγόμενη ενέργεια ανέρχεται στο 63,74% (15.51 X 106 ΤΙΠ) της ενεργειακής ζήτησης για το 1996. Το 94,2% της ποσότητας αυτής είναι πετρέλαιο (14,61 Χ 106ΤΙΠ). Το υπόλοιπο ποσό κατανέμεται ως εξής :

Στερεά Καύσιμα 4,97 % Ηλεκτρική Ενέργεια 0,77 % Φυσικό Αέριο 0,06%

Πρωτογενής παραγωγή ενέργειας Η εγχώρια παραγωγή ενέργειας ανέρχεται σε 8,82 · 106 ΤΙΠ για το 1996, 33,3% της συνολικής ζήτησης.

Εξέλιξη της συνολικής παραγόμενης ενέργειας και ποσοστό συμμετοχής των επιμέρους καυσίμων σε αυτή (106 ΤΙΠ)

1992 1993 1994 1995 1996 Σύνολο 8,56 8,59 8,76 8,99 8,82 Λιγνίτης 7,00 81,8% 7,16 83,3% 7,36 84% 7,51 83,5% 7.20 81,6% Πετρέλαιο 0,67 7,8% 0,57 6,6% 0,55 6,3% 0,46 5,1% 0,53 6% Υδροηλ/κά 0,21 2,4% 0,22 2,6% 0,25 2,8% 0,33 3,7% 0.40 4,5% Αέρια-Καύσ. 0,13 1,6% 0,09 1,1% 0,05 0,6% 0,04 0,5% 0,04 0,5% Καυσόξυλα 0,55 6,4% 0,55 6,4% 0,55 6,3% 0,55 6,1% 0,55 6,2% Αναν. Πηγές (Ανεμογεν. Ηλιακοί Θ.)

0,00 0,00 0,00 0,10 1,1% 0,10 1,2%

Εξέλιξη της συνολικής ζήτησης ενέργειας στη Χώρα (106 ΤΙΠ)

1992 22,57 1993 22,66 0,4% 1994 23,49 3,4% 1995 23,74 1,3% 1996 24,30 2,5%

Κατανάλωση Ενέργειας στην Ελληνική Βιομηχανία το 1996

Εξέλιξη της συνολικής κατανάλωσης και ποσοστό συμμετοχής των επιμέρους τομέων σε αυτή (106ΤΙΠ)

19 92 1993 1994 19 95 1996 Σύνολο 15.26 15.52 15.6

1 16.10 17.13

Βιομηχ 3.71 24.3% 3.69 23.8% 3.68 23.6% 4.08 25.3% 4.18 24.4% Μεταφ. 6.36 41.7% 6.67 43.0% 6.66 42,7% 6.61 41.1% 6.71 39.2% Λοιποί 4.82 31.6% 4.85 31.3% 4.99 32.0% 5.05 31.4% 5.78 33.7% Μ.Ε.Χ. 0.37 2.4% 0.31 2.0% 0.28 1.8% 0.36 2.2% 0.46 2.7%

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α 2

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Η ομάδα των "επτά ισχυρών" ή G7 Ως ομάδα των "επτά ισχυρών" κρατών, γνωστή με την ονομασία G7, εννοούμε την άτυπη ομάδα που απαρτίζεται από τις επτά ισχυρότερες οικονομικά χώρες του κόσμου που είναι: οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Γερμανία, η Γαλλία, η Μ. Βρετανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία. Οι χώρες αυτές συναντώνται μια φορά το χρόνο μέσω των υπουργών Οικονομικών και των διοικητών των Κεντρικών Τραπεζών και εκτιμούν την παγκόσμια οικονομική κατάσταση. Αυτό συμβαίνει γιατί οι οικονομίες των χωρών αυτών έχουν ειδικό βάρος, λόγω του μεγέθους τους, στην παγκόσμια οικονομία. Στόχος τους είναι να συνεισφέρουν στην παγκόσμια οικονομική σταθερότητα και ευημερία, προτείνοντας νέες οικονομικές πολιτικές και στρατηγικές, αναθεωρώντας παλαιότερες πολιτικές που δεν απέδωσαν ικανοποιητικά και λαμβάνοντας μέτρα για την πρόληψη ή την αντιμετώπιση οικονομικών κρίσεων σε όποιο σημείο του πλανήτη κι αν συμβούν. Παράλληλα χρηματοδοτούν μεγάλους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς, όπως είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Δ.Ν.Τ.) και η Διεθνής Τράπεζα. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Διεθνής Τράπεζα είναι δύο ισχυροί οικονομικοί οργανισμοί σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα καθήκοντα των δύο οργανισμών καθορίστηκαν στη διάρκεια μιας διάσκεψης που έγινε το 1944 μεταξύ των ΗΠΑ, της Βρετανίας και των υπολοίπων συμμάχων, με σκοπό να στηρίξουν τη μεταπολεμική διεθνή οικονομική τάξη. Η Διεθνής Τράπεζα δανείζεται με εμπορικούς όρους εκδίδοντας ομόλογα. Παράλληλα χρηματοδοτεί την αναπτυξιακή διαδικασία σε χώρες που βρίσκονται σε ανάγκη. Ο ρόλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ήταν αρχικά να διατηρήσει την ισορροπία στο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα. Οι χώρες -μέλη του Δ.Ν.Τ. πληρώνουν συνδρομή και συμφωνούν να ακολουθήσουν έναν αμοιβαία συμφέροντα κώδικα οικονομικής πολιτικής. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι χώρες μέλη έχουν δικαίωμα να χρηματοδοτηθούν βραχυπρόθεσμα από το "ταμείο" των συνδρομών ανάλογα με το ύψος της συνδρομής τους. Η χρηματοδότηση των δύο οργανισμών συνοδεύεται από συστάσεις οικονομικής πολιτικής προς τις χρηματοδοτούμενες χώρες.

Υπολογισμός του Δείκτη Τιμών Ο Δείκτης Τιμών εκφράζει την τιμή (οποιουδήποτε οικονομικού μεγέθους) σε μια χρονική περίοδο σε σχέση με την τιμή μιας άλλης χρονικής περιόδου που επιλέγεται ως βάση σύγκρισης. Αν διαιρέσουμε την τιμή σε κάθε έτος με την τιμή στο πρώτο έτος (έτος βάσης), το αποτέλεσμα θα είναι ένας δείκτης τιμών με βάση το έτος αυτό. Αν πολλαπλασιάσουμε το δείκτη επί 100 θα προκύψει ο δείκτης σε %. Στο έτος βάσης ο δείκτης θα είναι 1,0 ή 100%. Όπως είναι φανερό, όταν ο δείκτης τιμών ενός έτους είναι μεγαλύτερος από τη μονάδα ή μεγαλύτερος από 100%, η τιμή έχει αυξηθεί σε σχέση με το έτος βάσης (σύγκρισης), ενώ αντίστροφα όταν ο δείκτης τιμών ενός έτους είναι μικρότερος από τη μονάδα ή από 100%, η τιμή έχει μειωθεί σε σχέση με το έτος βάσης. Όταν ο δείκτης τιμών είναι ίσος με τη μονάδα ή 100%, η τιμή δεν έχει μεταβληθεί.

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α 3

ΕΙΔΙΚΑ Κ Ρ Ι Τ Η Ρ Ι Α 1. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

Ε Ι Δ Ο Σ Ε Ρ Μ Η Ν Ε Ι Α

Βελτίωση παραγωγικής δραστηριότητας ή βελτίωση προϊόντων.

Αξιολόγηση όλων των τμημάτων του εξοπλισμού της παραγωγικής μονάδας και εξέταση όλων των σχεδίων βελτίωσης των δραστηριοτήτων της επιχείρησης με σκοπό την απόκτηση, την εγκατάσταση και τη πιστοποίηση συστήματος διασφάλισης ποιότητας.

2. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΕΥΕΛΙΞΙΑΣ ΣΤΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

Με την έννοια ευελιξία εννοούμε πόσο εύκολα μπορούμε στα διάφορα τμήματα της παραγωγής να αλλάξουμε τα χαρακτηριστικά των προϊόντων ή να παράγουμε νέα προϊόντα διαφορετικά από αυτά που ήδη παράγονται.

Ε Ι Δ Ο Σ Ε Ρ Μ Η Ν Ε Ι Α

Επίπεδο οργάνωσης της παραγωγής. Αξιολόγηση του συστήματος οργάνωσης της παραγωγικής διαδικασίας.

Δυνατότητα αλλαγής χαρακτηριστικών των προϊόντων που παράγονται και δυνατότητα παραγωγής νέων διαφοροποιημένων προϊόντων.

Εξέταση κατά πόσο μπορούν να αλλάξουν ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά των προϊόντων που θα παραχθούν με τον νέο εξοπλισμό.

Χρόνος ανταπόκρισης. Εξέταση του χρόνου που απαιτείται για να αλλάξουν τα χαρακτηριστικά των προϊόντων, δηλαδή πόσος χρόνος χρειάζεται στη γραμμή παραγωγής ώστε από ένα τύπο προϊόντων να παραχθούν προϊόντα με άλλες ιδιότητες.

Βαθμός ολοκλήρωσης της παραγωγικής διαδικασίας.

Αξιολόγηση της προοπτικής εγκατάστασης αυτοματισμών και ηλεκτρονικού ελέγχου των διαφόρων τμημάτων της παραγωγής.

3. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Τα κριτήρια αυτά αναφέρονται στην τεχνικοοικονομική μελέτη, με την οποία σχεδιάζεται η παραγωγή προϊόντων με συγκεκριμένες τεχνολογικές μεθόδους, ώστε να μην επιβαρύνεται το περιβάλλον. Επομένως αναφερόμαστε σε επαναχρησιμοποίηση υλικών, υποκατάσταση πρώτων υλών, μείωση υλικών που ρυπαίνουν και επεξεργασία λυμάτων.

Κ Ρ Ι Τ Η Ρ Ι Ο Ε Ρ Μ Η Ν Ε Ι Α

Μείωση καταλοίπων ή αποβλήτων.

Εξέταση κατά πόσο η μελέτη προσδιορίζει τη μείωση καταλοίπων και κυρίως τοξικών ουσιών.

Υποκατάσταση πρώτων υλών και ενεργειακών πηγών.

Εξέταση κατά πόσο υπάρχει η δυνατότητα χρήσης άλλων ουσιών στη θέση των πρώτων υλών ή εναλλακτικών ενεργειακών πηγών με σκοπό τα ίδια αποτελέσματα στην

παραγωγή και ταυτόχρονη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Κόστος επένδυσης ανά μονάδα βάρους καταλοίπου που μειώνεται.

Αξιολόγηση του κόστους επένδυσης για την εισαγωγή φιλικής προς το περιβάλλον τεχνολογίας.

4. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

Με αυτά τα κριτήρια αξιολογούνται τεχνικοοικονομικές μελέτες που αναφέρονται στην παραγωγή νέων προϊόντων με εξειδικευμένες και πρωτότυπες μεθόδους σχεδιασμού και παραγωγής.

Κ Ρ Ι Τ Η Ρ Ι Ο Ε Ρ Μ Η Ν Ε Ι Α

Έρευνα, ανάπτυξη, σχεδιασμός καινοτομικών προϊόντων.

Αξιολόγηση της υποδομής της επιχείρησης για υποστήριξη και εξέλιξη της τεχνολογίας με τμήματα έρευνας, σχεδιασμού και ανάπτυξης.

Έλεγχος ποιότητας. Αξιολόγηση αξιοπιστίας και επάρκειας του τμήματος ελέγχου ποιότητας της βιομηχανικής παραγωγής.

Εξειδικευμένο προσωπικό. Αξιολόγηση γνώσεων και δεξιοτήτων του ειδικού και εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού.

Διεθνής εγχώρια καινοτομία. Εξέταση της πρωτοτυπίας του προϊόντος σε διεθνές ή εγχώριο επίπεδο.

Κάλυψη αναγκών - διάρκεια ζωής καινοτομίας.

Αξιολόγηση του βαθμού και του χρόνου κάλυψης των διαφόρων αναγκών της αγοράς.

Μείωση ενεργειακής κατανάλωσης.

Εξέταση της επερχόμενης μείωσης κατανάλωσης ενέργειας σε συνδυασμό με τη μείωση του κόστους παραγωγής.

5. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

Ε Ι Δ Ο Σ Ε Ρ Μ Η Ν Ε Ι Α

Επικινδυνότητα καταλοίπων.

Ταξινόμηση των καταλοίπων που απομένουν μετά την αξιοποίηση των προϊόντων ανάλογα με την τοξικότητά τους.

Βαθμός επεξεργασίας των καταλοίπων.

Εξέταση κατά πόσο τα προϊόντα μπορούν να ανακυκλωθούν και να ξαναχρησιμοποιηθούν.

Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας & Αναπτύξεως (Ο.Ο.Σ.Α.) στον οργανισμό αυτό εκτός από τα Ευρωπαϊκά κράτη-μέλη που τον ίδρυσαν, προσχώρησαν αργότερα και άλλα κράτη όπως π.χ. οι Η.Π.Α. και ο Καναδάς. Κυριότερη αρμοδιότητα αυτού του οργανισμού είναι η ενίσχυση και η παρακολούθηση της οικονομικής ανάπτυξης των χωρών. Τα κράτη που συμμετέχουν στον Ο.Ο.Σ.Α. είναι τα ακόλουθα : Χώρες Ε.Ε. : Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Μεγ. Βρετανία, Ιρλανδία, Δανία, Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Αυστρία, Σουηδία, Φινλανδία. Λοιπές χώρες Ευρώπης : Γιουγκοσλαβία, Ελβετία, Ισλανδία, Νορβηγία, Τουρκία. Λοιπές χώρες : Αυστραλία, Η.Π.Α., Ιαπωνία, Καναδάς, Νέα Ζηλανδία.

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α 4

Σχέσεις μεταξύ μονάδων ενέργειας Ονομασ. Erg Kp· m Joule Kwh Cal Btu eV

1erg 1 1,019 · 1081 10-7 2,78 · 10-14 2,389 ·10-8 9,48 10-11

6,242 · 1011

1 kp· m 9,81 · 107 0,102 9,81 2,72 · 10-6 2,343 9,3 · 10-3 6,121 · 1019

1 Joule 107 3,67 · 105 1 2,78 · 10-7 0,2389 9.48 · 10-4 6,242 · 1018

1 kwh 3,6 · 1013 0,427 3,6 · 10-6 1 8,6· 105 3413 2,247 · 1025

1 cal 4,186· 107 10,756 4,186 1.162 · 10-6 1 3,97 · 10-3 2,613 · 10196

1 Btu 1,055 · 1010 1.634· 10-20 1055 2.93 · 10-4 252 1 6,585 · 1021

1 eV 1,602 · 10- 12 1,602 · 10-26 4,44 ·10-26 3,827 · 10-20 1,52· 10-22 1

ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΟΝΑΛΩΝ ΙΣΧΥΟΣ

1 Watt = 1 Joule/sec = 341 Btu/h 1Η.Ρ. = 2545 Btu/h = 746 Watts MWe : Ηλεκτρική ισχύς MWth : Θερμική ισχύς

Προθέματα μονάδων Παράγων Πρόθεμα Σύμβολο Παράγων Πρόθεμα Σύμβολο

1012 tera Τ 10-1 1 deci d 109 giga G

10-2

centi c 106 mega Μ 10-3 milli m 103 kilo k 10-6 micro μ 102 hecto h 10-9 nano n 101 deka da 10-12 pico p

ΣΧΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΙΣΧΥΟΥΝ ΣΤΑ ΥΓΡΑ ΚΑΙ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΥΣΙΜΑ

1 ΤΙΠ= 107kcal = 4.186x 1010 J = 11600 kwh 1 βαρέλι αργού πετρελαίου = 6.12 109 Joules = 5.8 · 106 Btu

(barell crude oil (bbl)} 1 τόνος κάρβουνου = 20 - 40 x 106 Btu 1 τόνος 235U = 70 x 1012 Btu