ΤΑΣΕΙΣ 2012 / Διέξοδοι - Ανάπτυξη

ΤΑΣΕ

ΙΣ 2

012

ISSN

110

5-25

2X

Θ. ΠΑΠΑλΕξΟΠΟυλΟΣ • Γ. ΣΤΟυρνΑρΑΣ • Σ. ΣΤρΑΤΗΓΗΣ • Θ. ΒΕρΕµΗΣ • Γ. µΕρΓΟΣ • ν. ΤΕΣΣΑρΟµΑΤΗΣ • Π. ΙωΑκΕΙµΙδΗΣ Σ. ΣκΑΠΕρδΑΣ • Π. ΠΑΠΑΣΤΑυρΟυ • Γ. ΑλΟΓΟΣκΟυφΗΣ • Ι. ΠΑΠΑδΟΠΟυλΟΣ • ρ. φΑκΙΟλΑΣ • Χ. ΖΕρΕφΟΣ • Α. λΙΒΙΕρΑΤΟΣ

δ. δΑΣκΑλΟΠΟυλΟΣ • ν. ΠΕνΤΖΟΣ • Γ. ΓρΑµµΑΤΙδΗΣ • Α. ΑνδρΕΑδΗΣ • Α. ΣυΓΓρΟΣ

∆ Ι Ε Ξ Ο ∆ Ο Ι & Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ

προοπτικήυπευθυνότητααξ

ίες

ρεαλισµόςηθική

κοινότητα

παιδεία εργασία

θεσµοί έρευνααξιοπιστίαεπιχειρείν

ευθύνη επίπεδοπολιτικοί

δράση πολίτεςύπαρξη

εκλογέςσυµµετοχή

σωστό

εξωστρέφεια

διαφάνεια

κοινωνίαψηφοφόροι

κουλτούρα

αρχές

µεταρρυθµίσειςκανόνες

όραµα

καινοτοµία

οικονοµία

λάθος

ύπαρξη

δικαιοσύνη στρατηγική

δηµόσιο

ασφάλεια

συνείδηση

ανάπτυξη

σύστηµα

2012

Ε Τ Η Σ Ι Α Ε κ δ Ο Σ Η Τ Ο υ Π Ε ρ Ι Ο δ Ι κ Ο υ Ε Π Ι Λ Ο Γ Η • Α Π ρ Ι λ Ι Ο Σ 2 0 1 2 • 2 9 o Ε Τ Ο Σ

Δ Ι Ε Ξ Ο Δ Ο Ι A ν α π τ y Ξ η

Organisers: Posidonia Exhibitions SA, e-mail: [email protected]

www.posidonia-events.com

Posidonia4-8 June 2012, Metropolitan Expo, Athens Greece

The International Shipping Exhibition

A unique blend ofbusiness and social interactions

at the heart of Shipping

Be part of the great Posidonia experienceat a state of the art new venue

Tasseis 2-02-12 20:18 ™ÂÏ›‰· 1

ΕΤΑΙΡΕΙΑ:

ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ: ΙΔΙΟΤΗΤΑ:

ΤΗΛΕΦΩΝΟ: FAX: E-MAIL:

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΥΠΟΓΡΑΦΗ:

Κατηγορία Συνδρομής Ετήσια Διετής

Ιδιώτες - Επιχειρήσεις 88 € 160 €

Τράπεζες - Ασφάλειες - Δημόσιο 125 € 225 €

Φοιτητές(αποστολή φοιτητικής ταυτότητας) 48 € 88 €

Επίσης: Ν.Π.Δ.Δ. - Οργανισμοί - Πρεσβείες - Βιομηχανικά & Επιχειρηματικά Συγκροτήματα

Συνδρομή Εξωτερικού 165 € 275 €

Συνδρομή φοιτητών εξωτερικού(αποστολή φοιτητικής ταυτότητας) 115 € 185 €

Στις τιμές περιλαμβάνεται Φ.Π.Α. 5%

ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΕΠΙΛΕΞΤΕ


ΤΡΟΠΟΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ:

ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΕ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ:ALPHABANK: GR15 0140 1030 1030 0232 0001 786 (ALL MEDIA A.E.)ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ: GR70 0110 0800 0000 0804 7142 701 (ALL MEDIA A.E.)ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: GR70 0172 0110 00 5011 016125 652 (ALL MEDIA A.E.)ΠΡΟΣΟΧΗ! Για να γίνει η πιστωση, παρακαλούμε γράψτε στο παραστατικό της κατάθεσης τον αποστολέα και στείλτε το στο fax: 210 64 24 850.

ΝΑ ΣΤΑΛΕΙ ΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΑΣ (για την περιοχή της Αθήνας)

ΘΑ ΠΕΡΑΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΣΑΣ

ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ VISA Αριθμος Κάρτας: .......................................................

Ονοματεπώνυμο: ..............................................................................................................................................

Λήξη: .......................................................................... Υπογραφή: .................................................................

ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ DINERS Αριθμος Κάρτας: .......................................................

Ονοματεπώνυμο: ..............................................................................................................................................

Λήξη: .......................................................................... Υπογραφή: ................................................................. Καποδιστρίου 2 & Λεωφ. Δημοκρατίας 83, 154 51, Νέο Ψυχικότηλ.: 210 64 23 688, fax: 210 64 24 850, [email protected]

Το πακέτο συνδροµής περιλαµβάνειτα 6 διµηνιαία τεύχη της Ε και τις ετήσιεςεκδόσεις της. Επιπλέον, παρέχεται 20% έκπτωση στις online βάσεις δεδοµένωντου economics.gr

∆ ε ί τ ε π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς γ ι α τ η ν Ε Π Ι Λ Ο Γ Η κ α ι τ ι ς ε τ ή σ ι ε ς ε κ δ ό σ ε ι ς τ η ς A L L M E D I A σ τ ο e p i l o g i m a g . g r

Γίνετε συνδροµητής στην Ε

4

Τ Α Σ Ε Ι Σ 2 0 1 2 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Σ Ε Λ . 1 8

Σ Ε Λ . 9 0

Σ Ε Λ . 26

Σ Ε Λ . 8 0

ΣΕΛ.14

ΣΕΛ. 84

08 | EDITORIAL

12 | τασεισΟικονοµία – Το µεγάλο ευρωπαϊκό πείραµα // Κόσµος – Πο-λιτικές πρακτικές και εµπιστοσύνη // Κόσµος – Οι πλανητικές ισορροπίες της πολιτικής // Κεφαλαιαγορές – Η Βασιλεία και το σκιώδες τραπεζικό σύστηµα // Τράπεζες – Αγώνας δρόµου // Τράπεζες – Οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Αρχής // Χρηµατιστήρια – Πτήσεις στα χαµηλά // Χρηµατιστήρια – Πρω-τοστατεί η Αµερική // Πετρέλαιο – Προβλέψεις και ανατροπές // Οµόλογα – Επενδύσεις, βεβαιότητες και αβεβαιότητες.Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

οι ΠροβλεΨεισ & η ΔΥΝαμικητησ ελληΝικησ οικοΝομιασΔιεισδυτική µατιά στην Ελληνική ΟικονοµίαΑπό το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

38 | Ύφεση και ελλείµµατα ο μακρΥσ Δρομοσ τησ αΝαΠτΥΞησ

42 | Επενδύσεις και κατανάλωσητο στοιΧημα τΩΝ εΠεΝΔΥσεΩΝ

46 | Παραγωγήορια – αΝτοΧεσ και τασεισ

50 | Εξωτερικές συναλλαγέςαΝασΥΝταΞη ΔΥΝαμεΩΝ

54 | Χρηµατοπιστωτικός τοµέαςΔημοσιοΝομικο ΝτομιΝο

58 | Δηµόσια οικονοµικάλιτοτητα αοριστοΥ ΧροΝοΥ

62 | ΤιµέςστοΧοσ η αΠοκλιμακΩση τΩΝ τιμΩΝ

66 | Αγορά Εργασίαςστα ΥΨη η αΝερΓια

οι ΠροβλεΨεισ & η ΔΥΝαμικη τησ ΠαΓκοσμιασ οικοΝομιασ

Διεισδυτική µατιά στην Παγκόσµια ΟικονοµίαΑπό το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

72 | ΚόσµοςκαΠιταλισμοσ και κοιΝΩΝια

78 | ΕυρώπηαμΦιλεΓομεΝο Πειραμα

84 | Αµερικήτο Διλλημα τοΥ BARACK OBAMA

86 | ΚίναΠροκλησεισ και κιΝΔΥΝοι

88 | ΙαπωνίασταΘερη αΝαΠτΥΞη

90 | Ρωσίαο PUTIN τΩΝ αΝτιΦασεΩΝ

92 | Πετρελαιοπαραγωγοί χώρεςοι ισΧΥροι τοΥ ΠετρελαιοΥ

94 | Λοιπές αναπτυσσόµενες οικονοµίεςμειΩμεΝη εΞαρτηση

6


Προβληματισμοι και τασεισ

98 | η ηΘικη – ορΓαΝΩτικη και λειτοΥρΓικη ΧρεοκοΠια Από τον Θεόδωρο Παπαλεξόπουλο, αντιπρόεδρο της ΜΚΟ Κίνηση Πολιτών

104 | η αΞια τησ αΥτοΓΝΩσιασ και το Νεο οικοΝομικο-κοιΝΩΝικο σΥμβολαιο Από τον Γιάννη Στουρνάρα, γενικό δ/ντή του ΙΟΒΕ και καθηγητή Οικονομικών του Πανεπιστημίου Αθηνών

110 | το τελοσ τοΥ ΠατρΩΝα ΠολιτεΥτη Από τον Στρατή Στρατήγη, δικηγόρο Δ.Ν.

114 | το ασΥΔοτο εΓΩ εΝαΝτια στο κοιΝΩΝικο ΥΠερεΓΩ Από τον Θάνο Βερέμη, αντιπρόεδρο του ΕΛΙΑΜΕΠ και ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών

118 | μοΝοΔρομοσ η αΝταΓΩΝιστικοτητα Από τον Γεώργιο Μέργο, καθηγητή Οικονομικών του Πανεπιστημίου Αθηνών

124 | οι ΔιερΓασιεσ τησ κρισησ στηΝ εΠικοΥρικη ασΦαλιση Από τον Νικόλαο Τεσσαρομάτη, δ.σ. της ΕΔΕΚΤ Asset Management και αναπληρωτή καθηγητή Χρηματοοικονομικής του ALBA

132 | σεΝαριο εκτοσ εΥρΩ: λεΩΦοροσ βαλκαΝοΠοιησησ Από τον Παναγιώτη Ιωακειμίδη, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος του δ.σ. του ΕΛΙΑΜΕΠ

136 | Γιατι οι ελληΝεσ Πολιτικοι ΔεΝ ΔιαΠραΓματεΥτηκαΝ Για το μΝημοΝιο Από τον Στέργιο Σκαπέρδα, καθηγητή Οικονομικών του University of California, Irvine

140 | εΞοΔοσ αΠο τηΝ ΥΦεση: η ελλαΔα ΔεΝ ΧρειαΖεται Να αΝακαλΥΨει τοΝ τροΧο Από τον Παναγιώτη Παπασταύρου, Μηχανολόγο- ηλεκτρολόγο μηχανικό, με θητεία προέδρου και δ.σ. σε πολυεθνικές και μεγάλες επιχειρήσεις και στον ΟΠΕ

144 | αΧιλλειοσ ΠτερΝα τησ ελληΝικησ ΔιασΩσησ η αΥΞηση τησ αμεσησ ΦορολοΓιασ Από τον Γιώργο Αλογοσκούφη, καθηγητή Oικονομικών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών & υπουργό Οικονομίας & Οικονομικών 2004-2008.

154 | ο λησμοΝημεμοσ ορκοσ τοΥ ιΠΠοκρατη Από τον Ιωάννη Παπαδόπουλο, τέως αναπληρωτή καθηγητή Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών

158 | εΥρΩΠη: λαΘη, ΠαραλειΨεισ και Προκλησεισ Από τον Ροσέτο Φακιολά, ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ

ΠρασιΝη οικοΝομια και αΝαΠτΥΞη

166 | η αλληλεΠιΔραση οικοΝομιασ – ΠεριβαλλοΝτοσ Από τον καθηγητή Χρήστο Ζερεφό, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και πρόεδρο της Διεθνούς Επιτροπής Όζοντος.

170 | ο κΥκλοσ τησ ΖΩησ και η οικοΝομικη Παρεμβατικοτητα Από τον Αντώνη Λιβιεράτο

Σ Ε Λ . 14 4

Σ Ε Λ . 1 5 8 Σ Ε Λ . 1 3 6ΣΕΛ. 124 ΣΕΛ. 118

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ, ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΤΟΥ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012

Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑALLMEDIA ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Α.Ε.ΚΑΠΟ∆ΙΣΤΡΙΟΥ 2 & ΛΕΩΦ. ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 83,154 51 Ν. ΨΥΧΙΚΟ, 115 23 Αθήνα,τηλ.: 210 - 6401850

ΕΚ∆ΟΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚ∆ΟΣΗΣΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΝΤΑΞΗΣΘΩΜΗ ΜΕΛΙ∆OY

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΗΣΜΑΡΙΝΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

ΤΜΗΜΑ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΗΣΦΛΩΡΑ ΛΕΝΟΥ, ΛΙΤΣΑ ΦΡΑΓΚΟΥ

ΑΤΕΛΙΕΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΠΑΠΑ∆ΕΑ

© Τα δηµοσιευόµενα άρθρα, στατιστικές σειρές, πίνακες και διαγράµµατα αποτελούν ιδιοκτησία της έκδοσης. Απα-γορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγή, αναδη-µοσίευση ή αναφορά µέρους ή συνόλου των περιεχοµένων χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

Τιµή πώλησης: €15

ΤΑΣΕΙΣ®

www.epilogimag.gr

8


176 | εΝερΓειακο μιΓμα & κρισηΑπό το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

180 | βιοκαΥσιμα: λοΓοσ και αΝτιλοΓοσΑπό το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

182 | αΠε: το ΠρασιΝο αΠοτΥΠΩμαΑπό το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

186 | ρΥΠοι και «ΠρασιΝεσ μεταΦορεσ»Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

η οικοΝομια τησ Δρασησ

190 | τα λαΘη τΩΝ ελληΝικΩΝ μΝημοΝιΩΝ & η εΥρΩΠαΪκη αΠοσΥΝΘεσηΑπό τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο, πρόεδρο του ΣΕΒ

194 | τα ορια τΩΝ εΠιΧειρηματικΩΝ αΝτοΧΩΝ και η αΞια τησ ελλαΔασΑπό τον Νικόλαο Πέντζο, πρόεδρο του ΣΒΒΕ

198 | ο λαβΥριΝΘοσ τησ ΥΦεσησ και το PUZZLE τησ αΝαΠτΥΞησΑπό τον Γιάννο Γραμματίδη, πρόεδρο του Ελληνοαμερικανικού

Εμπορικού Επιμελητηρίου

202 | τοΥρισμοσ: αΝεκμεταλλεΥτοσ ΠλοΥτοσΑπό τον Ανδρέα Ανδρεάδη, πρόεδρο του ΣΕΤΕ

206 | κλειΔι εΞοΔοΥ αΠο τηΝ ΥΦεση οι εΠεΝΔΥσεισΑπό τον Αριστομένη Συγγρό, πρόεδρο του Invest in Greece

Σ Ε Λ . 1 8 2

Σ Ε Λ . 1 8 6

Σ Ε Λ . 1 9 8

Σ Ε Λ . 1 9 0

ΣΕΛ. 170

ΣΕΛ. 180

10 A Π Ο Τ Η Ν Ε Κ Δ Ο Σ Η

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

H ΝEΑΕΛΛA∆Α

Τα προβλήµατα και οι αδυναµίες της χώρας είναι πλέον σχεδόν σε όλους γνωστά, αναλύονται και στις σελίδες της έκδοσης. Καθώς η χώρα αγωνίζεται να βγει από την κρίση, σε περιβάλλον µεγά-

λης µείωσης της ζήτησης στο εσωτερικό και επιβρά-δυνσης της ζήτησης για τις ελληνικές εξαγωγές, η ταχύτερη προώθηση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ, µε τεχνική βοήθεια από τους εταίρους, είναι η µόνη πηγή ενίσχυσης της ελληνικής οικονοµίας. Ωστόσο και αυτά τα έργα για να προχωρήσουν, αφού πρέ-πει να συνοδεύονται από συµµετοχή του ιδιωτικού τοµέα, απαιτείται κάτι που λείπει από την Ελλάδα: η ενδογενής δυναµική. Η απόκτησή της απαιτεί δρα-στική αλλαγή στην κλίµακα αξιών της χώρας. Έννοι-ες υποτιµηµένες από την πρακτική της πολιτικής σε όλους τους τοµείς πρέπει να αναχθούν στις πρώτες θέσεις: εύρυθµη λειτουργία των θεσµών, διαφάνεια και λογοδοσία σε όλους τους τοµείς του δηµοσίου, αξιολόγηση αποτελεσµατικότητας, συνέχεια στη διοίκηση, υπευθυνότητα, ρεαλισµός, σεβασµός στον φορολογούµενο, µε τα χρήµατα του οποίου κινείται η κρατική µηχανή. Οι µεταρρυθµίσεις πρέ-πει να εκτείνονται σε όλο το εύρος της οικονοµίας. ∆ιαφορετικά η χώρα θα καταφεύγει στη µείωση των αµοιβών για να ανακτήσει ανταγωνιστικότητα, σε µια διαδικασία πεπερασµένης αποτελεσµατικότη-τας. Το ότι τα νέα κρατικά οµόλογα τιµολογούνται όσο τα παλαιά -που αντικατέστησαν- δείχνει ότι

Ευαγγελία Παπαϊωάννου

η εκτίµηση για τις προοπτικές της Ελλάδας είναι εξαιρετικά χαµηλή. Η Ελλάδα για να προχωρήσει µπροστά και να βάλει τα θεµέλια ενός µέλλοντος όπου δεν θα υποτάσσεται στα κελεύσµατα των δα-νειστών της, θα πρέπει να αλλάξει άρδην. Πώς θα το εξασφαλίσει αυτό; Μόνο επεκτείνοντας την πα-ραγωγική της βάση, αυξάνοντας το περιεχόµενο γνώσης, καινοτοµίας και προστιθέµενης αξίας. Η µόνη οδός για τον στόχο αυτό είναι η αποτελεσµα-τική και διαφανής δηµόσια διοίκηση που θα προω-θεί τα επιχειρηµατικά σχέδια των πολιτών και των ξένων επενδυτών, χωρίς γραφειοκρατικά εµπόδια, όπου οι περιπτώσεις διαφθοράς στελεχών θα τιµω-ρούνται παραδειγµατικά. Όπου η λειτουργία της δι-καιοσύνης θα είναι ταχύτερη και δεν θα οδηγεί σε ατιµωρησία. Όπου τα πανεπιστήµια θα λειτουργούν µε τρόπο που θα επιτρέψει τη διεθνή αναγνώρισή τους και δεν θα αναλώνονται οι πρυτανικές αρχές στην αντίδραση σε ένα νόµο λειτουργίας που προ-βλέπει τα αυτονόητα και διεθνώς ισχύοντα. Όπου η πολυνοµία και η κακονοµία θα εξαφανιστούν, όπου θα υπάρχει χωροταξικό σχέδιο για κάθε οικονοµική δραστηριότητα και ο υποψήφιος επενδυτής θα γνω-ρίζει πού µπορεί να δραστηριοποιηθεί και σε ποιον τοµέα και οι διαδικασίες αδειοδότησης δεν θα είναι χρονοβόρες.

Η κρίση στην Ελλάδα ασφαλώς κατά ένα µέρος οφεί-λεται στο ότι ήταν απροετοίµαστη για τη συµµετοχή της στο ισχυρό ευρώ, άλλωστε και άλλες χώρες ενεπλάκησαν στην κρίση κρατικού χρέους. Ωστόσο, όπως έδειξε το µέγεθος της κατασπατάλησης του δηµόσιου χρήµατος πριν από την κρίση και η αναπο-τελεσµατικότητα, σε όλους τους τοµείς η κρίση ήταν πρωτίστως κρίση αξιών. Τώρα που συνειδητοποιείται από όλους το οικονοµικό κόστος της χαµηλής ιεράρ-χησης των αξιών στο συλλογικό θυµικό της κοινωνί-ας και της πολιτικής, η ελπίδα, βάσιµη πλέον, είναι να επανέλθουν ψηλά στην κλίµακα οι έννοιες που τονίζονται στο φετινό εξώφυλλο των ΤΑΣΕΩΝ.

11Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 1

12

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Στις αρχές του 2012, η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, σε ομιλία της στο Βερολίνο προειδοποιούσε για την

ανάγκη συντονισμένης δράσης από όλες τις χώρες του κόσμου, ανεπτυγμένες και ανα-πτυσσόμενες, πλεονασματικές και ελλειμμα-τικές, ώστε να αποφύγει ο κόσμος ένα καθο-δικό σπιράλ -όπου η μία δυσμενής εξέλιξη, ενισχυμένη θα ακολουθούσε την άλλη- και μια ύφεση ανάλογη εκείνης του 1930 που οδήγη-σε στην κατάρρευση της παγκόσμιας ζήτησης. Τρεις μήνες αργότερα, επαναλάμβανε ότι η γενικευμένη τάση μείωσης των ελλειμμάτων άμεσα είναι αυτοκαταστρεφόμενος στόχος, τονίζοντας βέβαια ότι τα μεσοπρόθεσμα μέ-τρα είναι απαραίτητα. Για την Ευρώπη, που βρίσκεται στο επίκεντρο του προβλήματος, συστήνει εκτός από μεγαλύτερη ενίσχυση του οπλοστασίου του Μηχανισμού Στήριξης και τη δημιουργία ενός κοινού μηχανισμού στήριξης των τραπεζών (κατά τα αμερικανικά πρότυπα), να μην επιδοθούν όλες οι χώρες σε αγώνα δρόμου μείωσης των δημοσίων ελλειμμάτων. Η οριζόντια μείωση ακόμα και στις χώρες που δεν έχουν υψηλά ελλείμματα θα οδηγήσει σε κατάρρευση της ζήτησης εξαφανίζοντας τις προοπτικές ανάκαμψης. Φυσικά και έχει δίκιο, ιδίως ως προς το τελευταίο. Όμως πώς πείθο-νται οι χώρες να μην προχωρούν σε δραστικές περικοπές, όταν η απειλή των αγορών είναι πιο έντονη φέτος; Όταν οι αγορές, όπως εκφράζο-νται από τα επιτόκια των κρατικών ομολόγων,

τιμωρούν με υψηλά επιτόκια τις υπερδανεισμέ-νες, ενώ κάνουν το ίδιο και για χώρες που προ-χωρούν σε δραστικές περικοπές δαπανών με το αιτιολογικό ότι υπονομεύουν τις προοπτικές ανάπτυξης; Το fine tuning μεταξύ της στήριξης της ανάπτυξης άμεσα και της μείωσης του δη-μοσίου χρέους μεσοπρόθεσμα, μέχρι στιγμής δεν έχει επιτευχθεί. Αυτό που διαφαίνεται εί-ναι ότι οι πολιτικοί και το ΔΝΤ πειραματίζονται σε πρακτικό επίπεδο, εφαρμόζοντας συνταγές που φαίνονται αναγκαίες, η απόδοσή τους όμως είναι εξαιρετικά αμφίβολη. Παράδειγμα η Ιταλία και η Ισπανία. Και οι δύο προβλέπονται σε ύφεση το 2012. Τι σημαίνει αυτό; Για την Ιτα-λία, με το υψηλό χρέος της, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ, που παρακολουθείται από τις αγο-ρές, θα αυξηθεί. Οι μεν Ιταλοί θα αισθανθούν ότι οι θυσίες τους δεν αποδίδουν και οι οίκοι αξιολόγησης θα επιδοθούν σε νέα κινδυνολο-γία αυξάνοντας τα επιτόκια δανεισμού τους ενώ και η Ισπανία δύσκολα θα πετύχει μείωση του ελλείμματος στον στόχο που έχει τεθεί με ανά-λογες εξελίξεις. Στη συνέχεια το πρόβλημα θα μεταδοθεί στις πλεονασματικές χώρες που χρη-ματοδοτούν τον Μηχανισμό Στήριξης, οι οποίες, με εξαίρεση φυσικά τη Γερμανία, θα υποβαθμι-σθούν από τους οίκους αξιολόγησης αφού θα υπάρχει η προοπτική να χρειασθεί να αυξήσουν το δημόσιο χρέος τους για να τον ενισχύσουν. Οι εξελίξεις αυτές αποτελούν το «παράδειγμα» ενός καθοδικού σπιράλ που αυξάνει την αβε-βαιότητα και συντηρεί την ύφεση.

Ε Υ Ρ Ω Π Η / Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι ΑΤΑΣΕΙΣ

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑTO FINE TUNING ΜΕΤΑΞΥ ΤΗΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑ-ΠΤΥΞΗΣ ΑΜΕΣΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΩΝ δΗΜοΣΙΩΝ ΕλλΕΙΜΜΑΤΩΝ ΜΕΣοΠΡο-ΘΕΣΜΑ, ΜΕΧΡΙ ΣΤΙΓΜΗΣ δΕΝ ΕΧΕΙ ΕΠΙΤΕΥΧΘΕΙ. ΑΥΤο ΠοΥ δΙΑΦΑΙΝΕΤΑΙ ΕΙ-ΝΑΙ οΤΙ οΙ ΠολΙΤΙΚοΙ ΚΑΙ Το δΝΤ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΖοΝΤΑΙ ΣΕ ΠΡΑΚΤΙΚο ΕΠΙΠΕδο, ΕΦΑΡΜοΖοΝΤΑΣ ΣΥΝΤΑ-ΓΕΣ ΠοΥ ΦΑΙΝοΝΤΑΙ ΑΝΑ-ΓΚΑΙΕΣ, Η ΑΠοδοΣΗ ΤοΥΣ οΜΩΣ ΕΙΝΑΙ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΑΜΦΙΒολΗ.

ΕΠΙΤΕλΕΙο

Christine Lagarde, επικεφαλής ΔΝΤ

13Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

14

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ε Υ Ρ Ω Π Η – Κ Ο Σ Μ Ο Σ / Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α

Τα προγράμματα λιτότητας που επι-βάλλουν μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων σε μικρό χρονικό ορί-

ζοντα είναι αναποτελεσματικά, η Ελλάδα το αποδεικνύει. Αυτό που διαφεύγει από τους ρυθμιστές της πολιτικής είναι ότι η πρώ-τη προτεραιότητα των κυβερνήσεων πρέ-πει να είναι η διασφάλιση ενός επαρκούς επιπέδου ζήτησης στις οικονομίες τους. Η μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων και η προσαρμογή των οικονομιών συνεπάγεται μείωση της ζήτησης το επόμενο διάστημα και πριν γίνουν αισθητά μακροπρόθεσμα τα θετικά αποτελέσματα στη σταθερότητα και την ανάπτυξη. Μια μειούμενη ζήτηση εξα-φανίζει τις προοπτικές ανάπτυξης και μαζί με αυτές την προοπτική μείωσης του δημό-σιου χρέους ως προς το ΑΕΠ, δείκτης που παρακολουθείται από τις αγορές. Οι πιέσεις των αγορών σε αυτή την περίπτωση οδηγούν σε αδιέξοδο στην Ευρώπη, που είναι απρό-θυμη να υιοθετήσει μια κοινή πλατφόρμα δανεισμού, όπως το ευρωομόλογο. Η Αμε-ρική φαίνεται να ανταπεξέρχεται καλύτερα στις τωρινές δυσκολίες, η οικονομία της εί-ναι δυναμική και καινοτόμα και αν ληφθούν μέτρα για την ελάφρυνση του στεγαστικού χρέους των νοικοκυριών, η ανάκαμψη θα διασφαλιστεί. Όσο για τις συστάσεις προς

τις αναπτυσσόμενες πλεονασματικές χώ-ρες να τονώσουν την εγχώρια ζήτηση ώστε να εισάγουν περισσότερα και να στηρίξουν την ανάπτυξη των πλούσιων χωρών, από την οποία θα επωφεληθούν (αφού χωρίς ζήτηση για τις εξαγωγές τους η ανάπτυξη τους θα υπονομευθεί), η στροφή θέλει χρόνο για να υλοποιηθεί. Πού βρισκόμαστε σήμερα; Στην εποχή της αβεβαιότητας, η οποία με τη σειρά της υπονομεύει τη ζήτηση και τις προοπτικές ανάκαμψης. Με μια βεβαιότητα: Ο μοραλι-σμός του τύπου της «τιμωρίας» των σπάτα-λων από τους συνετούς με στρατηγικές που πιθανότατα να αποδειχθούν αναποτελεσμα-τικές για την αποκατάσταση της εμπιστοσύ-νης, είναι επιζήμιος τελικά για όλους.Ίσως γι αυτό η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, πίεσε και πέτυχε να διπλασιαστεί το οπλοστάσιο του ΔΝΤ –από τα απρόθυμα πλην της ευρωζώνης μέλη του– στο 1 τρι-σεκ. δολ. για να ενισχύσει, εμμέσως, και τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης, τονίζοντας ότι καμία χώρα δεν έχασε επενδύοντας στο ΔΝΤ. Διευθυντής ορχήστρας για την παγκό-σμια οικονομία, που θα συντονίζει όλους στις συνταγές της, δεν υπάρχει. Μάλλον θέλει να αναλάβει αυτό τον ρόλο, ωστόσο το κατα-στατικό του ΔΝΤ δεν το επιτρέπει ακόμα. Και προετοιμάζει άμυνα για τα χειρότερα.

ΤΑΣΕΙΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ& ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗο ΜοΡΑλΙΣΜοΣ ΤοΥ ΤΥΠοΥ ΤΗΣ «ΤΙΜΩΡΙΑΣ» ΤΩΝ ΣΠΑΤΑ-λΩΝ ΑΠο ΤοΥΣ ΣΥΝΕΤοΥΣ, ΜΕ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠοΥ ΠΙΘΑΝο-ΤΑΤΑ ΝΑ ΑΠοδΕΙΧΘοΥΝ ΑΝΑ-ΠοΤΕλΕΣΜΑΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠοΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΙΣ-ΤοΣΥΝΗΣ, ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΖΗΜΙοΣ ΤΕλΙΚΑ ΓΙΑ ολοΥΣ.

ΕΠΙΤΕλΕΙο

Σ Υ Γ Χ Ρ Η Μ Α Τ Ο Δ Ο Τ Ο Υ Μ Ε Ν Α Δ Α Ν Ε Ι Α Σ Ε Σ Υ Ν Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Μ Ε Τ Ο Ε Υ Ρ Ω Π Α Ι Κ Ο Τ Α Μ Ε Ι Ο Ε Π Ε Ν Δ Υ Σ Ε Ω Ν

J E R E M I E

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Η Εθνική Τράπεζα συνεχίζοντας την προσπάθεια για την τόνωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων, εξασφάλισε τη συμμετοχή της σε δύο προϊόντα της

κοινοτικής πρωτοβουλίας JEREMIE, που υλοποιούνται στην Ελλάδα σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων και αφορούν σε συγχρηματοδοτούμενα δάνεια.

J E R E M I E

Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΓΙΑ ΤΗΝ AΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΣΑΣ

Το JEREMIE είναι μια πρωτοβουλία στο πλαίσιο του «ΕΠ Ανταγωνι-στικότητα και Επιχειρηματικότητα» μέσω του οποίου θα διατεθούν στην ελληνική αγορά συνολικά κεφάλαια ποσού 60 εκατ. ευρώ προερχόμενα κατά 50% από το ΕΣΠΑ 2007-2013/Ευρωπαϊκό Τα-μείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και κατά 50% από ίδια διαθέσιμα της Εθνικής Τράπεζας.

Τα δάνεια αυτά απευθύνονται σε μικρές και πολύ μικρές επιχειρή-σεις με προσωπικό μέχρι 50 άτομα, που σκοπεύουν στην ανάπτυξη και επέκταση των δραστηριοτήτων τους.

Χαρακτηριστικα των δανειων Σκοπός δανείου: • απόκτηση παγίων στοιχείων, • κεφάλαια κίνησης-επέκτασης δραστηριότητας (π.χ. δαπάνες προμήθειας α’ υλών και εμπορευμάτων, υπηρεσιών).

Ποσό Δανείου: μέχρι 250.000 ευρώ ανά επιχείρηση.

Διάρκεια αποπληρωμής: 72 μήνες με τρίμηνη καταβολή δόσεων.Περίοδος χάριτος: 6 μήνες (συμπεριλαμβάνεται στη συνολική δι-άρκεια του δανείου) με την καταβολή μόνο τόκων.

Τιμολόγηση: Εφάπαξ έξοδα αξιολόγησης 300 ευρώ, που εισπράττονται στην πρώτη εκταμίευση.

Επιτόκια:

Ιδιαίτερα ανταγωνιστικά επιτόκια, τα οποία ξεκινούν από 2,93%, λόγω της συγχρηματοδότησης με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης σε ποσοστό 50%, πλέον της αναλογούσας εισφοράς του Ν. 128/75 και διαμορφώνονται ανάλογα με τη διάρκεια λειτουργίας της επιχείρησης και τις προσφερόμενες εξασφαλίσεις.

Η γεωγραφική κατανομή των παρεχόμενων κονδυλίων θα γίνει σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:

Π Ε Ρ Ι Φ Ε Ρ Ε Ι Ε Σ Π Ο Σ Α Δ Α Ν Ε Ι Ω Ν σ ε ε υ ρ ώ

Αττική 9.325.000

Κεντρική Μακεδονία 7.350.000

Δυτική Μακεδονία 3.475.000

Νότιο Αιγαίο 750.000

Στερεά Ελλάδα 3.100.000

Ανατολική Μακεδονία - Θράκη,Θεσσαλία, Ήπειρος, Ιόνια Νησιά, Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος,Βόρειο Αιγαίο, Κρήτη

36.000.000

ΣΥΝΟΛΟ 60.000.000

Λήξη προθεσμίας υποβολής αιτημάτων: 31.10.2012 και μέχρι εξαντλήσεως των κεφαλαίων.

Σ Υ Γ Χ Ρ Η Μ Α Τ Ο Δ Ο Τ Ο Υ Μ Ε Ν Α Δ Α Ν Ε Ι Α Σ Ε Σ Υ Ν Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Μ Ε Τ Ο Ε Υ Ρ Ω Π Α Ι Κ Ο Τ Α Μ Ε Ι Ο Ε Π Ε Ν Δ Υ Σ Ε Ω Ν

J E R E M I E I C T

ΛΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΦΕΡΝΟΥΝ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΠΡΟΣΤΑ!

Το προϊόν JEREMIE ICT αφορά συγχρηματοδοτούμενα χαμηλότο-κα δάνεια για την υλοποίηση επενδύσεων σε Τεχνολογίες Πληρο-φορικής και Επικοινωνιών (ICT - Information and Communication Technologies). Μέσω των συγχρηματοδοτούμενων δανείων JEREMIE ICT (Information and Communication Technologies), συ-νολικά κεφάλαια 60 εκατ. ευρώ, προερχόμενα κατά 50% από το ΕΣΠΑ 2007-2013/Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και κατά 50% από κεφάλαια της Εθνικής Τράπεζας, πρόκειται να διατεθούν:

• προς επιχειρήσεις ή ελεύθερους επαγγελµατίες που δραστη-ριοποιούνται στους Τομείς των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών για χρηματοδότηση αναγκών σε Κεφάλαιο Κίνη-σης, αλλά και απόκτησης παγίων στοιχείων,

• προς επιχειρήσεις ή ελεύθερους επαγγελµατίες λοιπών κλά-δων μόνο για χρηματοδότηση παγίων στοιχείων (π.χ. αγορά μη-χανολογικού εξοπλισμού, υπηρεσιών κ.λ.π.) τα οποία θα αφο-ρούν σε Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών.

Βασικα Χαρακτηριστικα των δανειων

Οι επιχειρήσεις και οι ελεύθεροι επαγγελματίες που μπορούν να χρηματοδοτηθούν μέσω της κοινοτικής πρωτοβουλίας JEREMIE ICT πρέπει να έχουν έδρα την Ελλάδα και να απασχολούν μέχρι και 250 εργαζόμενους.

• Ποσό Δανείου: € 25.000 - € 500.000 ανά επιχείρηση.

διαρκεια αΠΟΠΛηρωΜησ:

έως 48 μήνες για χρηματοδοτήσεις κεφαλαίου κίνησης

έως 96 μήνες για χρηματοδοτήσεις παγίων στοιχείων

καταβολή δόσεων ανά τρίμηνο

Περίοδος χάριτος: 12 μήνες (συμπεριλαμβάνεται στη συνολική διάρκεια του δανείου) με την καταβολή μόνο τόκων.

Τιμολόγηση: Εφάπαξ έξοδα αξιολόγησης από 450-1.500 ευρώ, ανάλογα με το ύψος του δανείου που εισπράττονται στην πρώτη εκταμίευση.

Επιτόκια: Ιδιαίτερα ανταγωνιστικά επιτόκια, τα οποία ξεκινούν από 2,93%, λόγω της συγχρηματοδότησης με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερει-ακής Ανάπτυξης σε ποσοστό 50%, πλέον της αναλογούσας εισφο-ράς του Ν. 128/75 και διαμορφώνονται ανάλογα με την πιστοληπτι-κή ικανότητα του πελάτη και τις προσφερόμενες εξασφαλίσεις.

Η γεωγραφική κατανομή των παρεχόμενων κονδυλίων θα γίνει σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:

Π Ε Ρ Ι Φ Ε Ρ Ε Ι Ε Σ Π Ο Σ Α Δ Α Ν Ε Ι Ω Ν σ ε ε υ ρ ώ

Αττική 12.133.000

Κεντρική Μακεδονία 4.133.000

Δυτική Μακεδονία 2.834.000

Νότιο Αιγαίο 1.834.000

Στερεά Ελλάδα 4.733.000

Ανατολική Μακεδονία - Θράκη,

Θεσσαλία, Ήπειρος, Ιόνια Νησιά,

Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος,

Βόρειο Αιγαίο, Κρήτη.

34.333.000

ΣΥΝΟΛΟ 60.000.000

Λήξη προθεσμίας υποβολής αιτημάτων: 27.9.2013 και μέχρι εξαντλήσεως των κεφαλαίων.

Περισσότερες πληροφορίες και διευκρινήσεις για τους όρους και τις προϋποθέσεις της χρηματοδότησης παρέχονται από τα αρμόδια τμήματα χρηματοδοτήσεων των Καταστημάτων της Εθνικής Τράπεζας.

18

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Κ Ο Σ Μ Ο Σ / Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ ΗΤΑΣΕΙΣ

ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΙΚΕΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣO KEYNES ΕΙΧΕ ΠΕΙ οΤΙ Η ΡοΗ ΤοΥ ΧΡΗΜΑΤοΣ ΕΙΝΑΙ ο δΕΣΜοΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤοΥ ΠΑΡοΝΤοΣ ΚΑΙ ΤοΥ ΜΕλλοΝΤοΣ. ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤο ΠΡοΣΚΗΝΙο, ΑΥΤο δΕΝ ΘΑ ΜΠοΡοΥΣΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙο ΕΠΙΚΑΙΡο. ΓΙΑΤΙ ΑΝ Το δοΥΜΕ ΣΕ ΠΑΓΚοΣΜΙΑ ΚλΙΜΑΚΑ ΘΑ δΙΑΠΙΣΤΩΣοΥΜΕ οΤΙ Η ΡοΗ ΑΥΤΗ ΘΑ ΚΑΘοΡΙΣΕΙ ΤΗΝ ΕΙΚοΝΑ ΤοΥ ΚοΣΜοΥ Το ΕΠοΜΕΝο δΙΑΣΤΗΜΑ.

ΕΠΙΤΕλΕΙο

19Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ε Υ Ρ ΩΠ ΗΚΑΤΑΛΥΤΗΣ ΑΛΛΑΓΩΝ Η ΚΡΙΣΗ ΧΡΕΟΥΣ

Στην Ευρώπη, η εξελισσόμενη κρίση χρέους θα αποτελέσει τον κα-ταλύτη αλλαγών. Από τη μια πλευρά, μεσοπρόθεσμα θα οδηγήσει, τους απρόθυμους Βορειοευρωπαίους και ιδίως τη Γερμανία, να συναινέσουν σε μια μεγαλύτερη επίδειξη αλληλεγγύης αν θέλουν να επιβιώσει η νομισματική ένωση. Ήδη, η επιβολή συνταγών λι-τότητας δεν φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα και χώρες όπως η Ιταλία, έχουν εκφράσει τη δυσφορία τους για τον καθορισμό της πολιτικής της ευρωζώνης από δύο μόνο χώρες, τη Γερμανία κυρίως και τη Γαλλία. Η κρίση έχει ισχυροποιήσει στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή τη Γερμανία και μένει να αποδειχθεί αν θα μπορέσει να αντα-ποκριθεί στον ρόλο του ηγέτη -προστατεύοντας την Ευρώπη από μια μεγάλη ύφεση που θα συνεπαγόταν μια νέα αναστάτωση στις αγορές κρατικών ομολόγων- προχωρώντας σε ουσιαστικά βήματα για τη δημοσιονομική ένωση. Η οποία αναγκαστικά σημαίνει μετα-φορά πόρων από τις πλεονασματικές στις ελλειμματικές χώρες, κάτι άλλωστε που συνέβαινε και πριν την κρίση αφού η ανάπτυξη του Νότου χρηματοδοτήθηκε με δάνεια του ευρωπαϊκού Βορρά. Αν συμβεί αυτό η πολιτική ταυτότητα της Ευρώπης θα ισχυροποιηθεί. Διαφορετικά, οι αντιδράσεις στις χώρες σε κρίση, που βλέπουν τις προσπάθειες τους να αποτυγχάνουν, θα οδηγήσουν σε ένα ογκού-μενο κύμα δυσαρεστημένων πολιτών, που θα αποτελεί εν δυνάμει απειλή για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Α Μ Ε Ρ Ι Κ ΗΟ ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Στην Αμερική, που η οικονομία της κινείται με σταθερή ταχύτητα, με τη βοήθεια του κρατικού χρήματος, μια νέα τάση αναδεικνύε-ται. Επιχειρήσεις επαναπατρίζουν την παραγωγή τους, καθώς η παραγωγή στην Κίνα σε ορισμένους τομείς γίνεται ακριβότερη ενώ διατηρεί το προβάδισμα στην τεχνολογία και την καινοτομία. Ο πρό-εδρος Ομπάμα θέλει να ενισχύσει την τάση με φοροαπαλλαγές στις επιχειρήσεις που επανέρχονται. Επίσης, σχεδιάζει να περιορίσει την αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα, με μέτρα μεταξύ άλλων αύξησης της φορολογίας των εισοδημάτων από επενδύσεις, ώστε οι πλούσιοι να μην φορολογούνται με συντελεστές χαμηλότερους από των μεσαίων εισοδημάτων. Έχοντας τελειώσει με το Ιράκ, σχε-διάζει τη σταδιακή αποχώρηση από το Αφγανιστάν και παρά την έμφαση που δίνει στη διατήρηση της στρατιωτικής της ισχύος, ιδι-αίτερη βαρύτητα δίνεται στη ροή του χρήματος που θα ενισχύσει τη δυναμική μεσαία τάξη της, τη μεγαλύτερη του κόσμου.

Ι Α ΠΩΝ Ι ΑΙΣΧΥΡΟ ΝΟΜΙΣΜΑ

Στην Ιαπωνία, το ισχυρό γιεν που πλήττει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών επιδιώκεται να καταστεί πλεονέκτημα για την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Η κυβέρνηση καλεί τις επιχει-

20

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

k Ο Σ Μ Ο Σ / Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η

ρήσεις να εκμεταλλευτούν το ισχυρό γιεν, με εξαγορές και επενδύ-σεις στο εξωτερικό σε ενέργεια και πρώτες ύλες. Έτσι, ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας κεφαλαίων στον κόσμο θα αυξήσει την επιρροή του στην παγκόσμια σκηνή.

Κ Ι ΝΑ ΒΗΜΑΤΑ

ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣΗ Κίνα, βλέπει ότι το μοντέλο ανάπτυξής της, βασισμένο στις επεν-δύσεις και τις εξαγωγές, μπορεί να έχει φθάσει στα όριά του. Καθώς οι μισθοί στις νοτιοανατολικές εξαγωγικές της περιοχές αυξάνονται ταχύτατα, διαπιστώνει ότι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα με βάση το χαμηλό εργατικό κόστος είναι πεπερασμένο. Έχει ισχυρό πλε-ονέκτημα στην εφοδιαστική αλυσίδα και τις υποδομές, ωστόσο το κρίσιμο σήμερα είναι να ενισχυθεί η εγχώρια ζήτηση. Στον μετασχη-ματισμό αυτό και καθώς θα βελτιώνεται η εισοδηματική θέση της μεσαίας και των χαμηλότερων τάξεων η έννοια της δημοκρατίας δεν μπορεί παρά να αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους πολίτες της. Η νέα ηγεσία του κομουνιστικού κόμματος που θα αναδειχθεί στα τέλη του έτους, στη δεκαετή θητεία της, το πιθανότερο είναι να αντιμετωπίσει το ζήτημα αυτό. Άλλωστε, ο απερχόμενος πρω-θυπουργός Wen Jiabao αναφέρθηκε πρόσφατα σε πιθανά βήματα φιλελευθεροποίησης, μεταξύ των οποίων και η άμεση εκλογή των κυβερνώντων από τον λαό και όχι από το Κόμμα.

Ρ ΩΣ Ι ΑΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ

Η Ρωσία, με τα τρίτα μεγαλύτερα συναλλαγματικά αποθέματα στον κόσμο, είναι σημαντικός ενεργειακός παίκτης. Με την ισχύ του πετρε-λαίου και του φυσικού αερίου, πέτυχε να βελτιώσει την εισοδηματική θέση των κατοίκων της. Σήμερα, το στοίχημα για τον επανεκλεγέντα πρόεδρο Πούτιν είναι να μειώσει τον έλεγχο της γραφειοκρατίας στο κράτος και την οικονομία, να δημιουργήσει ειδικευμένες θέσεις ερ-

γασίας στον ιδιωτικό τομέα. Όπως άλλωστε είχε πει ο προηγούμενος πρόεδρος, Μεντβέντεφ, «Σήμερα όλο και περισσότεροι νέοι στοχεύ-ουν στον δημόσιο τομέα. Οι ευκαιρίες για πλουτισμό (από διαφθορά) είναι ένα από τα κίνητρα», σε μια χώρα όπου η εισοδηματική ανισότη-τα είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ.

Α ΡΑ βΙ Κ Ε Σ χ ΩΡ Ε ΣΜΕΓΑΛΕΣ ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ

Η Αραβική άνοιξη, με την ανατροπή των πατερναλιστικών καθεστώ-των στην Αίγυπτο, την Τυνησία και τη Λιβύη, θέτει τις βάσεις για αλ-λαγές μεσοπρόθεσμα στην πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή της Μέσης Ανατολής, καθώς οι πληθυσμοί των χωρών αυτών, πιο ενημερωμένοι και δικτυωμένοι με την τεχνολογία, σταδιακά θα απαιτούν μεγαλύτε-ρο λόγο στη διακυβέρνηση της χώρας τους. Η αναταραχή στη Συρία, επιπλέον, έχει και γεωστρατηγική σημασία, αν το καθεστώς Άσσαντ ανατραπεί θα σημάνει και την απώλεια ενός «συμμάχου» για τη Ρωσία.

Α ΝΑ Π Τ Υ Σ ΣΟΜ Ε Ν Ε Σ χ ΩΡ Ε Σ «ΑΝΘΕΚΤΙΚΕΣ» ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Οι άλλες αναπτυσσόμενες χώρες αυξάνουν το ειδικό βάρος τους στην παγκόσμια σκηνή. Οι μεγάλες όπως η Ινδία, η Βραζιλία αλλά και μικρότερες όπως η Νότια Αφρική, που βγήκαν σχεδόν αλώβη-τες από την κρίση και αναπτύσσονται σταθερά, ωστόσο διαπιστώ-νουν ότι αυτό συνεπάγεται και υποχρεώσεις, καθώς τους ζητήθη-κε να συμβάλλουν στην αύξηση του οπλοστασίου του ΔΝΤ για την αντιμετώπιση της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους. Αρχικά αντιδρού-σαν –όπως άλλωστε και η Αμερική και η Βρετανία– το επιχείρημα ότι δεν μπορούν να στηρίξουν πλουσιότερες από αυτές χώρες φυ-σικά ευσταθεί. Τελικά συναίνεσαν, αναγνωρίζοντας ότι στην περί-πτωση που η κρίση αναζωπυρωθεί θα επηρεαστούν και αυτές, ώστε και εδώ η ροή του χρήματος θα επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις.

ΑΝΑΔΙΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΟΓΚΟΥ ΑΜΥΝΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ

Μία άλλη παράπλευρη επίπτωση της δημοσιονομικής λι-τότητας σε Ευρώπη και Αμερική, που περιορίζει τους

προϋπολογισμούς των αμυντικών δαπανών, είναι η διαφαι-νόμενη τάση αναδιανομής του όγκου των αμυντικών δαπα-νών με άνοδο του ειδικού βάρους των χωρών της Ασίας, οι οποίες με την ισχυρή ανάπτυξή τους μπορούν να χρηματο-δοτούν αυξανόμενες δαπάνες. Φυσικά και η Αμερική παρα-μένει η στρατιωτική υπερδύναμη του πλανήτη, η μόνη χώρα του ΝΑΤΟ, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών, που μπορεί να υποστηρίξει μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις αέρος-θαλάσσης και να διατηρήσει για μεγά-

λο διάστημα δυνάμεις εδάφους στο εξωτερικό. Ωστόσο, η Κίνα έχει υπερδιπλασιάσει τις δαπάνες της σε μια δεκαετία, και η ανοδική τάση συνεχίζεται. Βέβαια η απόσταση στα μεγέθη είναι ακόμα μεγά-λη: Οι αμυντικές δαπάνες των ΗΠΑ έφθασαν τα 739 δις δολ. το 2011 με επόμενες, στην πρώτη πεντάδα, την Κίνα με 89 δισ., τη Βρετανία με 63 δισ., τη Γαλλία με 59 δισ. και την Ιαπωνία με 58 δισ. δολ

22

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α Γ Ο Ρ Ε Σ

Οι εποπτικές αρχές σήμερα έχουν

προχωρήσει σε σημαντικά βή-

ματα προς μια αποτελεσματική εποπτεία του τραπεζικού τομέα που θα αποτρέψει την επανάληψη μιας κρίσης όπως του 2008. Τα υψηλότερα όρια κεφα-λαιακής επάρκειας, η μεγαλύτερη διαφά-νεια στις πρακτικές και τις επενδύσεις τους είναι θετικά βήματα. Ακόμα και η κατάρτι-ση της λίστας των συστημικά σημαντικών τραπεζών παγκοσμίως, που υποχρεού-νται να καταρτίσουν τη «διαθήκη» τους, με την έννοια να προετοιμάσουν σχέδια για μια ακραία περίπτωση όπου καταρρέ-ουν, ώστε να μην χρειαστεί να τις στηρίξει πάλι ο φορολογούμενος, είναι ένα βήμα προστασίας, όσο και αν μέχρι στιγμής δεν έχουν γίνει πολλά. Ωστόσο, μια άλλη πρό-κληση για τη σταθερότητα του συστήματος αναδύεται στην ατζέντα των εποπτικών αρχών: ο έλεγχος και η εποπτεία του σκιώ-δους τραπεζικού συστήματος. Τι σημαίνει σκιώδες; Σύμφωνα με το Financial Stability Board, το εποπτικό όργανο για το παγκό-σμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, «πιστω-τική διαμεσολάβηση από οργανισμούς και δραστηριότητες εκτός του τραπεζικού συ-στήματος». Μαζί με τον έλεγχο των συστη-μικά σημαντικών τραπεζών αποτελούν το

μεγάλο θέμα σήμερα. Πολύ περισσότερο, αφού οι αυστηρότεροι κανόνες κεφαλαια-κής επάρκειας αποτελούν κίνητρο για τις τράπεζες να μεταφέρουν δραστηριότητες τους εκτός της δικαιοδοσίας των εποπτι-κών αρχών, σε άλλα οχήματα. Τυχόν υπερ-βολές τους στον σκιώδη τομέα μπορούν να οδηγήσουν σε κρίση που θα συμπαρα-σύρει τις τράπεζες και την οικονομία. Το Financial Stability Board θέλει να θέσει σε εποπτεία και το σκιώδες τραπεζικό σύστη-μα, ιδιαίτερα στην αγορά εταιρικών ομολό-γων, τον δανεισμό από hedge funds και τις τιτλοποιήσεις. Πόσο μάλλον που αρκετές φορές οι τράπεζες χρηματοδοτούνται από το σκιώδες τραπεζικό σύστημα (τα money market funds, πανίσχυρα στις ΗΠΑ που χρηματοδοτούσαν και ευρωπαϊκές τράπε-ζες μέχρι πρόσφατα). Εκτιμά ότι η αγορά αυτή έχει φθάσει τα 60 τρισεκ. δολ. (4 φο-ρές το αεπ των ΗΠΑ) και σήμερα αναλογεί περίπου σε 25-30% του χρηματοπιστω-τικού συστήματος. Ανεξέλεγκτο μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους. Ο σκιώδης τραπεζικός τομέας –money market funds (αμοιβαία κεφάλαια διαθεσίμων), δομη-μένα επενδυτικά οχήματα, επενδυτικά και κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου/ hedge funds- αυξάνουν μεν την ανθεκτικότητα

ΤΑΣΕΙΣ

Η βΑΣΙΛΕΙΑ & ΤΟ ΣΚΙΩΔΕΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑοΙ ΕΠοΠΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΡοΧΩΡοΥΝ ΣΤοΝ ΕλΕΓΧο ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΜΕ Το ΒλΕΜΜΑ ΣΤΡΑΜΕΝο ΚΑΙ ΣΕ ΕΝΑΝ ΤοΜΕΑ ΠοΥ δΡΑ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΑΚΑ ΜΕΝ, ΑλλΑ ΜΕ ΜΕΓΑλΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ Το ΠΡοΣΚΗΝΙο. ο λοΓοΣ ΓΙΑ ΤοΝ ΣΚΙΩδΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚο ΤοΜΕΑ οΠοΥ δΕΝ ΦΤΑΝΕΙ Η ΒΑΣΙλΕΙΑ. ΓΙΑΤΙ ΣΗΜΕΡΑ οΙ ΑΥΣΤΗΡοΤΕΡοΙ ΚΑΝοΝΕΣ ΚΕΦΑλΑΙΑΚΗΣ ΕΠΑΡ-ΚΕΙΑΣ, ΑΠοΤΕλοΥΝ ΚΙΝΗΤΡο ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΝΑ ΜΕΤΑΦΕΡοΥΝ δΡΑΣΤΗΡΙοΤΗΤΕΣ ΤοΥΣ ΕΚΤοΣ ΤΗΣ δΙΚΑΙοδοΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΠοΠΤΙ-ΚΩΝ ΑΡΧΩΝ, ΣΕ ΑλλΑ οΧΗΜΑΤΑ.

ΕΠΙΤΕλΕΙο

23Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τον ανταγωνισμό προς τις τράπεζες, που είναι επι-θυμητός, ωστόσο ο έλεγχος είναι απαραίτητος αφού οι δραστηριότητές του είναι στην ουσία παρόμοιες με των τραπεζών. Οι οργανισμοί αυτοί παρέχουν πιστώσεις με δικά τους κεφά-λαια ή μέσω πολύπλοκων συναλλαγών που αυξάνουν εκθετικά τη μόχλευση, τη δική τους και των δανειζόμενων. Όμως οι ίδιοι βασίζο-νται σε βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση από τις αγορές, συνεπώς είναι ευάλωτοι σε αλ-λαγές των συνθηκών, αν υπάρξει αναταραχή στις αγορές μπορεί να αποτελέσουν πηγή συ-στημικού κινδύνου, άμεσου ή μέσω της δια-σύνδεσής τους με τις τράπεζες. Πόσο μάλλον που οι ίδιες οι τράπεζες, με τη διαμεσολάβησή τους, και πιθανώς με οχήματά τους αποτελούν μέρος του σκιώδους τραπεζικού συστήμα-τος. Οι οργανισμοί του σκιώδους τραπεζικού τομέα, επενδύουν σε χρηματοοικονομικά προϊόντα ο ένας του άλλου, τράπεζες σε εξω-τραπεζικά οχήματα και το αντίστροφο, με συ-νέπεια αν καταρρεύσει ένα shadow banking entity, π.χ. ένα money market fund, θα δημι-ουργήσει πρόβλημα στις συνδεδεμένες με αυτό τράπεζες. Ιδιαίτερα για τα money market funds, ο οίκος Fitch σε πρόσφατη έκθεσή του εκτιμά ότι έχει αυξηθεί και πάλι η χρήση από τις τράπεζες, ως εγγύηση για πράξεις repos,

δομημένων τίτλων υψηλότερου κινδύνου -όπως χαμηλότερης αξιολόγησης στεγαστικά δάνεια- για άντληση κεφαλαίων από αυτά. Τα funds αυτά χρηματοδοτούν βραχυπρόθε-σμα μακροχρόνιους τίτλους των τραπεζών, με αποτέλεσμα μια μεταβολή συνθηκών -όπως μια κρίση εμπιστοσύνης στην οποία είναι ευ-άλωτα αφού βασίζονται σε βραχυπρόθεσμες τοποθετήσεις κεφαλαίων από επενδυτές με χαμηλή επιθυμία κινδύνου- που θα επηρεά-σει ένα fund να επηρεάσει και τις τράπεζες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα αμερικανικά ΜΜF, που μείωσαν τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών τραπεζών (ιδίως των γαλλικών που κάνουν και τη μεγαλύτερη χρήση τους), κατά 42% το 2ο εξάμηνο του 2011, στο από-γειο της κρίσης χρέους, επιδεινώνοντας τα ευρωπαϊκά προβλήματα. Όπως τονίζει το FSB, το σκιώδες τραπεζικό σύστημα χρησιμοποιεί-ται για να παρακαμφθεί η τραπεζική εποπτεία και οδηγεί σε μεγάλη μόχλευση (ένα κούρεμα στην αξία της εγγύησης 5% επιτρέπει μόχλευ-ση στον εκδότη 21 φορές) και συσσώρευση συστημικών κινδύνων. Αυτό αφορά ιδίως τα MMF, τα οποία στην Αμερική κυριαρχούν στην αγορά βραχυπρόθεσμης χρηματοδότησης, και την αγορά repos που έχει το επίκεντρό της σε αυτή, με συστημική σημασία αφού σε αυτή εμπλέκονται οι μεγαλύτερες τράπεζες του

κόσμου (στις Bank of America, Barclays, JP

Morgan, Deutsche Bank και RBS αναλογεί το

60% των συναλλαγών repos).

Το μεγαλύτερο μερίδιο στον σκιώδη τραπε-

ζικό τομέα έχουν οι ΗΠΑ, περίπου 24 τρισεκ.

δολ. ή 46% (το ευνοϊκό καθεστώς φορολό-

γησης των κερδών από επενδύσεις σε hedge

funds ή άλλα συνεταιριστικά επενδυτικά

οχήματα όπως οι εταιρείες ιδιωτικών συμμε-

τοχών, με συντελεστή 15% αποτελεί κίνητρο

όπως και πηγή τεράστιου πλουτισμού για

τους executives αυτών των σχημάτων) και με

περίπου 50% συνολικά ακολουθούν οι Γερ-

μανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία και Ισπανία.

Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή των hedge

funds από την αμερικανική SEC: «Παρέχουν

υπηρεσίες στους πελάτες τους και ρευστότη-

τα στην αγορά. Ωστόσο χαρακτηρίζονται από

απουσία διαφάνειας στις πρακτικές trading,

μεγάλη δύναμη στην αγορά που μπορεί να

τους δώσει δύναμη επηρεασμού εκείνων

που έχουν πρόσβαση σε εσωτερική πληρο-

φόρηση, πρόσβαση σε δανεισμό, τεράστια

κεφάλαια όπως και τεχνικές που τους επιτρέ-

πουν trading με εξαιρετικά υψηλή ταχύτητα.

Αυτά τα χαρακτηριστικά, αν συνδυαστούν με

παράνομες τακτικές, συνιστούν απειλή για την

εύρυθμη λειτουργία της αγοράς».

24

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Κ Ο Σ Μ Ο Σ / Τ Ρ Α Π Ε Ζ Ε Σ

Παρά το ότι με τη Βασιλεία ΙΙΙ το ελά-χιστο όριο βασικών ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών τοποθετείται στο 7%, η

Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή έχει θέσει όριο το 9%, το οποίο οι ευρωπαϊκές τράπεζες πρέπει να έχουν καλύψει ως τον Ιούνιο του 2012. Σύμ-φωνα με τις εκτιμήσεις της, το κενό κεφαλαίων για την κάλυψη του νέου ορίου φθάνει περίπου τα 80 δισ. ευρώ (χωρίς τα περίπου 30 δισ. που απαιτούνται για την κεφαλαιακή ενίσχυση των ελληνικών τραπεζών και οι τράπεζες έχουν επιδοθεί σε αγώνα δρόμου για να καλύψουν τις απαιτήσεις αυτές. Ο γαλλικός τραπεζικός τομέ-ας, ο μεγαλύτερος στην ευρωζώνη με 19% των κεφαλαίων, έναντι 12% των γερμανικών (και 29% των εκτός ευρώ βρετανικών τραπεζών), παρά τη μεγάλη έκθεσή του σε χρέος της ευ-ρωπαϊκής περιφέρειας, από το οποίο εγγράφει ζημίες, παραμένει ισχυρός. Οι ανάγκες σε νέα κεφάλαια των γαλλικών τραπεζών υπολογί-ζονται σε μόλις 7 δισ. ευρώ, έναντι 13 δισ. της Γερμανίας (ιδίως από τις περιφερειακές τράπε-ζες), 15 δισ. της Ιταλίας, 26 δισ. της Ισπανίας, 7 δισ. της Πορτογαλίας και 6 δισ. του Βελγίου. Η άντληση νέου μετοχικού κεφαλαίου όμως συ-

ναντά αντιστάσεις από τους μετόχους και τις δι-οικήσεις λόγω των χαμηλών αποτιμήσεων στα χρηματιστήρια (dilution effect). Χαρακτηριστι-κό είναι το παράδειγμα της ιταλικής Unicredit, όπου η έκδοση δικαιωμάτων μετοχών 7,5 δισ. ευρώ (όσα απαιτούνται για να καλύψει το όριο 9%) οδήγησε σε υποχώρηση της τιμής της μετο-χής της 45%. Έτσι προσφεύγουν σε επαναγορά υβριδικών τίτλων (πχ η Ισπανική Santander με 6,8 δισ. ευρώ), μείωση ή μη διανομή μερισμά-των και πώληση στοιχείων ενεργητικού (γαλλι-κές και ισπανικές τράπεζες πώλησαν στοιχεία ενεργητικού σε δολάρια και μονάδες στο εξω-τερικό, ενώ και μεγάλες βρετανικές τράπεζες περιόρισαν τον ισολογισμό τους παρόλο που κάλυπταν το όριο κεφαλαιακής επάρκειας 9%). Όσον αφορά τις υποχρεώσεις από τη Βασιλεία ΙΙΙ, ο γαλλογερμανικός άξονας ζητά 3ετή παρά-ταση της υποχρέωσης των τραπεζών (από το 2015 στο 2018) να δημοσιοποιούν τους δείκτες μόχλευσης, που αποτελούν δείκτες κινδύνου, με το αιτιολογικό ότι θα οδηγήσει σε περιορι-σμό της χρηματοδότησης της οικονομίας. Σε αυτό συναντά την αντίδραση της Βρετανίας που επιμένει σε εφαρμογή των κανόνων.

ΤΑΣΕΙΣ

ΑΓΩΝΑΣ ΔΡΟΜΟΥΚΑΘΩΣ Το ΡΥΘΜΙΣΤΙΚο ΠΕ-ΡΙΒΑλλοΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΥΣΤΗ-ΡοΤΕΡο, οΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΑΝΤΙ-ΜΕΤΩΠΙΖοΥΝ ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡδοΦοΡΙΑ ΤοΥΣ, ΤοΥλΑ-ΧΙΣΤοΝ ΜΕΣοΠΡοΘΕΣΜΑ. ΚΑΙ ΑΥΤο ΓΙΑΤΙ οΙ ΑΥΞΗΜΕ-ΝοΙ δΕΙΚΤΕΣ ΚΕΦΑλΑΙΑΚΗΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΣΗΜΑΙΝοΥΝ οΤΙ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ δΙΑΤΗΡοΥΝ ΜΕΓΑλΥΤΕΡΑ ΚΕΦΑλΑΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΚΙΝδΥΝΩΝ ΠοΥ ΑΝΑλΑΜΒΑΝοΥΝ ΣΕ ολΕΣ ΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤοΥΣ.

ΕΠΙΤΕλΕΙο

Η παρούσα ασφαλιστική κάλυψη παρέχεται από την ασφαλιστική εταιρία Chartis Europe Limited, με νόμιμο αντιπρόσωπο στην Ελλάδα την Chartis ΕΛΛΑΣ Α.Ε. H διαφημιστική καταχώρηση εξυπηρετεί μόνο ενημερωτικούς

σκοπούς και δεν παρέχει καμία απολύτως ασφαλιστική κάλυψη. Η Ασφαλιστική κάλυψη και το σχετικό εύρος αυτής παρέχονται σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις της εκάστοτε Ασφαλιστικής Σύμβασης

Ασφαλιστικές λύσεις Ευθύνης

Στελεχών Διοίκησης από την Chartis.

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, διευθυντικά και διοικητικά στελέχη

αντιμετωπίζουν μεγαλύτερους κινδύνους λόγω της αυξημένης πολυπλοκότητας και

της διαρκώς αυστηρότερης εφαρμογής του κανονιστικού πλαισίου στο οποίο

δραστηριοποιούνται και παίρνουν αποφάσεις. Η επαρκής ασφαλιστική κάλυψη καθίσταται

απαραίτητη. Στην Chartis, προσφέρουμε πρωτοποριακές ασφαλιστικές λύσεις ειδικά

προσαρμοσμένες στις προκλήσεις της ευθύνης των στελεχών διοίκησης του σήμερα-και συνεχίζουμε να

καινοτομούμε για να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις του αύριο. Μάθετε περισσότερα στο

www.chartisinsurance.gr/BusinessGuard ή επικοινωνήστε με τον ασφαλιστικό σας σύμβουλο.

ΣιγουριΑ στις επιχειρηματικές αποφάσεις

26

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Κ Ο Σ Μ Ο Σ / Τ Ρ Α Π Ε Ζ Ε Σ

Ο Ι Σ Τ ΟΧΟ Ι Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Τ ΡΑ Π Ε Ζ Ι Κ Η Σ Α Ρ Χ Η ΣΗ Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή, με τα υψηλότερα όρια κεφαλαια-

κής επάρκειας που θέτει επιδιώκει την αποκατάσταση της εμπιστο-σύνης στο τραπεζικό σύστημα, που αντιμετώπισε κλυδωνισμούς λόγω της κρίσης κρατικού χρέους και ενώ η διατραπεζική αγορά υπολειτουργούσε λόγω της αβεβαιότητας αντισυμβαλλομένου και τα αμερικανικά money market funds μείωναν την προσφορά κεφα-λαίων στις ευρωπαϊκές τράπεζες. Η ΕΚΤ παρενέβη χορηγώντας για πρώτη φορά 3ετή δάνεια στις τράπεζες, καθώς έληγαν τραπεζικά ομόλογα άνω των 200 δισ. ευρώ το πρώτο τρίμηνο του 2012, με συ-νέπεια κινδύνους αναχρηματοδότησής τους. Επίσης, χαλάρωσε τα κριτήρια για τους τίτλους που προσκόμιζαν ως εγγύηση, επιτρέπο-ντας έτσι και σε μικρότερες τράπεζες να αντλήσουν ρευστότητα, οι οποίες και χρηματοδοτούν περισσότερο τις μικρομεσαίες επιχειρή-σεις, ώστε τα κεφάλαια να διοχετευθούν, όσο αυτό είναι δυνατό, στην πραγματική οικονομία. Βέβαια, οι πράξεις αυτές αντιμετωπί-

ζουν κυρίως προβλήματα ρευστότητας και όχι τόσο έλλειψης κεφα-λαίων για χορηγήσεις στην οικονομία, τα οποία οφείλονται στη δυ-σλειτουργία της διατραπεζικής αγοράς. Η απομόχλευση στην οποία οδηγούνται οι τράπεζες για την ενίσχυση των κεφαλαιακών δεικτών αν γίνει κυρίως με περιορισμό των πιστώσεων στην οικονομία θα εντείνει τα προβλήματα, περιορίζοντας τις προοπτικές ανάκαμψης. Ωστόσο, στις χώρες όπου η ροή πιστώσεων υποχωρεί περισσότερο, δηλαδή την Ιταλία και την Ισπανία, εκτός από τον περιορισμό της προσφοράς, περιορίζεται και η ζήτηση δανείων εξαιτίας της αβε-βαιότητας για τις οικονομικές εξελίξεις, ενώ και οι τράπεζες έχουν κάνει αυστηρότερα τα πιστοληπτικά κριτήρια των πελατών. Πρόσθε-τη πρόκληση για τις ευρωπαϊκές τράπεζες (και όχι μόνο αφού ανά-λογες κινήσεις δρομολογούνται και στην Αμερική) είναι η κατάρτιση «διαθηκών εν ζωή» για τις συστηματικά σημαντικές, δηλαδή σχεδί-ων εκκαθάρισης χωρίς να χρειαστεί να δαπανηθούν για άλλη μια

27Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

φορά ως εγγυήσεις, χρήματα των φορολογουμένων. Όσον αφο-ρά τις «διαθήκες» υπάρχουν απόψεις ότι μπορεί να επιφέρουν καίριο πλήγμα στην αγορά τραπεζικών ομολόγων, οι επενδυτές δεν θα αισθάνονται ασφαλείς για τις τοποθετήσεις τους αφού οι senior ομολογιούχοι θα καλούνται να υποστούν ζημιές. Συνολι-κά για την αντιμετώπιση τραπεζικών κρίσεων η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, προτείνει ένα νέο σύστημα αντιμετώπι-σής τους στην ευρωζώνη. Θεωρεί ότι για τη διάρρηξη του δεσμού ανατροφοδότησης προβλημάτων μεταξύ κρατών και τραπεζών, που τα χρηματοδοτούν με τις τοποθετήσεις τους σε κρατικά ομό-λογα, απαιτείται περισσότερη διασυνοριακή ανάληψη κινδύνου. Συγκεκριμένα, προτείνει βραχυπρόθεσμα έναν πανευρωπαϊκό οργανισμό που θα μπορούσε να αποκτά άμεση συμμετοχή σε τρά-πεζες σε πρόβλημα και σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα μια πανευρω-παϊκή αρχή για κεφαλαιακή ενίσχυση ή εκκαθάριση και ένα ενιαίο ταμείο ασφάλισης καταθέσεων (κατά τα πρότυπα των ΗΠΑ όπου τον ρόλο αυτό έχουν Fed και η Federal Deposit Insurance Corporation). Για πρώτη φορά, και από επίσημα χείλη της ΕΚΤ, τα μέλη του εκτε-λεστικού συμβουλίου της, Peter Praet και Jose Manuel Gonzales-Paramo, αναγνώρισαν ως αδυναμία την έλλειψη ενός ευρωπαϊκού πλαισίου εκκαθάρισης των συστημικά σημαντικών τραπεζών και αντιμετώπισης τραπεζικών κρίσεων.

ΑΚΡΙΒOΤΕΡΗ Η ΤΡΑΠΕΖΙΚH ΛΕΙΤΟΥΡΓIΑ

Έτσι, και ενώ οι συνθήκες στον ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτι-κό τομέα δείχνουν τάσεις βελτίωσης, οι τράπεζες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού θα βλέπουν τις προοπτικές κερδοφο-ρίας τους να υποχωρούν, η τραπεζική λειτουργία θα καθίστα-ται ακριβότερη. Στην Ευρώπη εξετάζεται η επιβολή φόρου στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, παρά την ισχυρή αντίσταση της Βρετανίας που επιδιώκει να διαφυλάξει την ανταγωνιστι-κότητα του City του Λονδίνου και ενώ έχει την υποστήριξη της Γερμανίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τα έσοδα να κα-τευθύνονται στη μείωση των εθνικών συνεισφορών στον κοι-νοτικό προϋπολογισμό. Ωστόσο, τίποτα ακόμα δεν είναι βέβαιο. Η Γαλλία πάντως κάνει το πρώτο βήμα, με την επιβολή φόρου

με συντελεστή 0,1% στις συναλλαγές μετοχών εταιρειών στο χρηματιστήριο του Παρισιού από τον ερχόμενο Αύγουστο. Στην Αμερική, ο κεντρικός τραπεζίτης κινείται στην ίδια κατεύθυνση, επιμένει στην επιβολή πρόσθετου φόρου (surcharge όπως τον αποκαλεί) στις μεγάλες τράπεζες, θεωρεί ότι έχουν μια άτυπη επιδότηση του επιτοκίου τους όταν αντλούν κεφάλαια από τις αγορές μόνο και μόνο επειδή θεωρούνται too big to fail. Επί-σης, σχεδιάζει νέο «κτύπημα»: προτείνει να αυξηθεί η στάθμιση κινδύνου στα τιτλοποιημένα δάνεια, με ελάχιστο ποσοστό 20%, και να μην λαμβάνονται υπόψη οι εκτιμήσεις των οίκων αξιολό-γησης που αποδείχτηκαν ανεπαρκείς στη διάρκεια της χρημα-τοπιστωτικής κρίσης. Αν τελικά η πρότασή του υιοθετηθεί, θα συνεπάγεται μείωση των δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών και θα υποχρεωθούν σε αύξηση κεφαλαίων. Επίσης, το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για τις αμερικανικές τράπεζες προχω-ρά ένα βήμα πιο μπροστά από τις ευρωπαϊκές. Με τον κανόνα Volcker -από τον εμπνευστή του, πρώην επικεφαλής της Fed την περίοδο 1979-1987 και πρόσφατα σύμβουλο του προέδρου Ομπάμα- θα απαγορεύεται στις τράπεζες να τοποθετούνται στις αγορές με δικά τους κεφάλαια και όχι για λογαριασμό των πελα-τών τους (proprietary trading) ώστε να μην αναλαμβάνουν κιν-δύνους ασυμβίβαστους με την αμιγώς τραπεζική τους δραστη-ριότητα και στη συνέχεια να διασώζονται με χρήματα των φορο-λογουμένων (θα μπορούν βέβαια να τοποθετούνται σε κρατικά ομόλογα της χώρας τους). Ο κανόνας Volcker επικρίνεται από Βρετανούς και Ιάπωνες που υποστηρίζουν ότι θα οδηγήσει σε έλλειψη ρευστότητας στη διεθνή αγορά κρατικών ομολόγων. Την κριτική απορρίπτει ο Paul Volcker, τονίζοντας ότι η ευρω-παϊκή αγορά (που αντιμετωπίζει προβλήματα) μπορεί να κινηθεί και χωρίς τις 5 ή 6 αμερικανικές τράπεζες που δραστηριοποιού-νται σε αυτή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Fed στα stress test των τραπεζών υπό εξαιρετικά δυσμενές σενάριο έθεσε όριο κεφαλαιακής επάρκειας 5%, χαμηλότερο από το ευρωπαϊκό (9%). Από τις 19 μεγάλες τράπεζες μόνο η Citigroup υποχώρησε οριακά κάτω από το όριο αυτό. Σήμερα, ο μέσος όρος για τις με-γάλες αμερικανικές τράπεζες κινείται στο 10% και στο ακραία δυσμενές σενάριο υποχωρεί στο 6,3%.

28

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Κ Ο Σ Μ Ο Σ / Χ Ρ Η Μ Α Τ Ι Σ Τ Η Ρ Ι Α

Η νέα τάση που διαγράφεται τα τελευταία χρόνια, αυτή των λι-γότερων νέων εγγραφών, οφεί-

λεται στο υψηλό κόστος που κάνει απο-τρεπτική για τις μικρότερες εταιρείες την άντληση κεφαλαίων από την πηγή αυτή. Συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ οι εγγραφές για άντληση κεφαλαίων μικρότερες των 50 εκατ. δολ. έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από τα ταμπλό, ενώ και στην Ευρώπη οι υπερ-βολικές προσδοκίες που συνόδευσαν τις περισσότερες φορές τα IPOS έχουν πλέον κάνει δύσπιστους τους επενδυτές, διαρρηγνύοντας τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των εταιρειών και των αναδόχων τραπεζών και του επενδυτικού κοινού. Αποτέλεσμα των τάσεων αυτών, τα χρη-ματιστήρια που πλέον έχουν εξελιχθεί σε εταιρείες που στοχεύουν σε μεγιστο-ποίηση των κερδών των μετόχων τους, εστιάζουν πλέον περισσότερο στα παρά-γωγα και δραστηριότητα clearing όπου τα περιθώρια κέρδους είναι υψηλότερα και δημιουργούν πλατφόρμες για τους

χρήστες μεγάλης συχνότητας. Από αυτή την άποψη, η λειτουργία τους ως όχημα άντλησης νέων κεφαλαίων από τις επιχει-ρήσεις έχει πλέον μικρότερο βάρος στη συνολική δραστηριότητά τους. Φυσικά για την Ευρώπη, που εισέρχεται σε ύφε-ση, επόμενο είναι οι νέες εγγραφές να υποχωρούν. Λαμβανομένων όμως υπό-ψη και των προβλημάτων των τραπεζών, που χορηγούν δάνεια με φειδώ, οι επι-πτώσεις στην πραγματική οικονομία με-γεθύνονται. Το 2010 οι αρχικές δημόσιες εγγραφές διπλασιάστηκαν στις 1.400 με τη μέση άντληση κεφαλαίων στα 200 εκατ. δολ. και συνολικά αντλήθηκαν 285 δισ. δολ, με πρώτους τομείς σε αντληθέ-ντα κεφάλαια τον χρηματοοικονομικό, τις βιομηχανίες, τα εμπορεύματα και την ενέργεια. Ήδη οι τράπεζες αντιμετώπιζαν προβλήματα στην άντληση κεφαλαίων, οι χαμηλές αποτιμήσεις καθιστούσαν ασύμφορη την έκδοση νέων μετοχών. Ο παράγοντας αυτός ίσχυσε και το 2011 και ισχύει περισσότερο το 2012.

ΤΑΣΕΙΣ

ΠΤΗΣΕΙΣΣΤΑ χΑΜΗΛΑ Η οΙΚοΝοΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΧΕΙ ΕΠΗΡΕΑΣΕΙ ΚΑΙ ΤΗ δΡΑΣΤΗΡΙοΤΗΤΑ ΣΤΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑ ΣΤΙΣ ΜΕΓΑλΕΣ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΕΣ οΙΚοΝοΜΙΕΣ. ΥΠοΧΩΡΗΣΗ δΕΙΚΤΩΝ, ΧΑΜΗλοΤΕΡοΣ οΓΚοΣ ΣΥΝΑλλΑΓΩΝ ΚΑΙ ΠολΥ ΧΑΜΗλοΤΕΡοΣ ΑΡΙΘΜοΣ ΑΡΧΙΚΩΝ δΗΜοΣΙΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ (IpOS) ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ.

ΕΠΙΤΕλΕΙο

9117_Taseis_2012_23x30.pdf 1 28/03/2012 6:58 µ.µ.

9117_Taseis_2012_23x30.pdf 1 28/03/2012 6:58 µ.µ.

30

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Κ Ο Σ Μ Ο Σ / Χ Ρ Η Μ Α Τ Ι Σ Τ Η Ρ Ι Α

Σύμφωνα με στοιχεία της Ernst & Young οι αντλήσεις νέων κεφαλαί-ων το 3ο τρίμηνο του 2011 είχαν

υποχωρήσει στο μισό του επιπέδου του 2ου τριμήνου, με το 1/5 να αναλογεί στο κινεζικό χρηματιστήριο Σεντζέν και 1/5 επίσης στο χρηματιστήριο της Μαδρίτης. Συνολικά το 2011 τα κεφάλαια από δημόσιες εγγραφές μειώθηκαν 45%, στα 170 δισ. δολ με τη με-γαλύτερη πτώση να καταγράφεται το 2ο μισό του έτους, οπότε και κλιμακώθηκε η κρίση χρέους στην Ευρώπη. Ο αριθμός των δημο-σίων εγγραφών μειώθηκε 20%. Το 72% της δραστηριότητας πραγματοποιήθηκε το 1ο εξάμηνο, κάτι που προδιαγράφει χαμηλό-τερα μεγέθη για το 2012 (το 1ο τρίμηνο του έτους η αξία των αρχικών δημόσιων εγγρα-φών (IPOs) μειώθηκε κατά 69% σε σχέση με ένα χρόνο πριν). Στην Ευρώπη ο αριθμός δι-

ατηρήθηκε περίπου σταθερός στις 251 αλλά τα κεφάλαια μειώθηκαν στα 30 δισ. δολ. από 37 δισ. δολ. Στα αμερικανικά χρηματιστήρια οι δημόσιες εγγραφές μειώθηκαν στις 114 (από 163) και τα κεφάλαια 16% στα 36 δισ. δολ. Παρά τη μείωση, τα αμερικανικά χρη-ματιστήρια είναι πρώτα στη λίστα των IPOs (18% των συνολικών κεφαλαίων), από το NYSE αντλήθηκαν τα περισσότερα κεφά-λαια. Ακολουθεί το κινεζικό Σεντζέν με 17% και του Χονγκ-Κονγκ με 13%. Στο ελληνικό χρηματιστήριο τα αντληθέντα κεφάλαια μει-ώθηκαν 13% το 2011, στα 3,3 δισ. ευρώ και αφορούσαν αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου ήδη εισηγμένων εταιρειών, σχεδόν στο σύ-νολό τους τράπεζες (93%). Συνολικά, στη μειωμένη δραστηριότητα, τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια αύξησαν τη συμμετοχή τους από 13% το 2010 σε 19% το 2011.

Πανοραμική άποψη της Wall Street.

ΠΡΩΤΟΣΤΑΤΕΙ Η ΑΜΕΡΙΚΗΣΤΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΥοΡΚΗΣ, ΤοΥ ΧοΝΚ-ΚοΝΓΚ, ΤΗΣ ΣΕΝΤΖΕΝ, ΤΗΣ ΣΑΓΚΑΗΣ ΚΑΙ ΤοΥ ΤοΚΥο ΑΝΤλοΥΝΤΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙΣΣοΤΕ-ΡΑ ΚΕΦΑλΑΙΑ.

ΕΠΙΤΕλΕΙο

ΤΑΣΕ

ΙΣ

31Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

32

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ε Μ Π Ο Ρ Ε Υ Μ Α Τ Α – Ε Π Ε Ν Δ Υ Σ Ε Ι Σ / Π Ε Τ Ρ Ε Λ Α Ι Ο

Η τιμή του πετρελαίου, λόγω των νέων εντάσεων στις σχέσεις Ιράν – Δύσης εξαιτίας του πυρη-

νικού του προγράμματος, κινείται ήδη στα 120 δολ./βαρέλι και ενώ τα προθεσμιακά συμβόλαια «δείχνουν» τιμές 125 δολ. ένα-ντι προηγούμενης πρόβλεψης 100 δολ/βαρέλι. Όπως τόνισε πρόσφατα, η επικε-φαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, η άνο-δος της τιμής αποτελεί απειλή για την πα-γκόσμια ανάπτυξη ενώ και ο Διεθνής Ορ-γανισμός Ενέργειας αναφέρει ότι αν οι τι-μές διατηρηθούν στο επίπεδο αυτό (+20% το πρώτο τρίμηνο του 2012 από τα τέλη του 2011), η επιβάρυνση για τις μεγάλες εισα-γωγικές οικονομίες, ιδίως την ΕΕ, θα είναι πολύ μεγάλη με το κόστος των εισαγωγών τους να εκτοξευτεί στο 1,5 τρισεκ. δολ. Η μικρή υποχώρηση, περίπου 5%, που προ-έβλεπαν στα τέλη του 2011 το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα για το 2012 (από 104 δολ. στα 98) βασιζόταν στην εκτίμηση ότι η ασθενέστερη ζήτηση στις ανεπτυγμένες οικονομίες (+0,9% προβλέπεται συνολικά) θα αντισταθμίσει τις ανοδικές τάσεις στην Κίνα και τις άλλες αναδυόμενες οικονομί-

ες. Αυτό σε συνδυασμό με το ότι αυξάνεται η προσφορά από τις χώρες του ΟΠΕΚ, ιδί-ως τη Σαουδική Αραβία σε υψηλό τριακο-νταετίας, για να αντισταθμίσουν τη μείωση του Ιράν που έχει υποχωρήσει σε χαμηλά δεκαετίας λόγω των τωρινών κυρώσεων –που θα περιορίσουν τις εξαγωγές του κατά σχεδόν 40%– αλλά και των κατά καιρούς κυρώσεων που έχουν αποτρέψει επενδύ-σεις από δυτικές εταιρείες για μεγαλύτερη αξιοποίηση των κοιτασμάτων του. Ωστόσο, σχετικά με τη μελλοντική πορεία των τι-μών, δεν πρέπει να παραβλέπεται το ότι ο ΔΟΕ εκτιμά ότι απαιτούνται τιμές περίπου στα 120 δολ./βαρέλι μεσοπρόθεσμα για να καταστούν αποδοτικές οι επενδύσεις σε νέα και ακριβότερης εκμετάλλευσης αποθέματα. Μετά την κερδοσκοπία του 2008 που οδήγησε τις τιμές του στα ύψη, την υποχώρηση κατά 36% που ακολούθη-σε το 2009 διαδέχθηκαν αυξήσεις 28% και 31% το 2010 και 2011. Για το 2012 η ΕΚΤ εκτιμά άνοδο των τιμών 10% περίπου σε μέσα επίπεδα, πρόβλεψη που βασίζεται σε εκτιμήσεις αποκλιμάκωσης των τιμών το επόμενο διάστημα.

ΤΑΣΕΙΣ

ΠΡΟβΛΕΨΕΙΣ & ΑΝΑΤΡΟΠΕΣΗ ΕΚΤ ΕΚΤΙΜΑ ΑΝοδο ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤοΥ ΠΕΤΡΕλΑΙοΥ 10% ΠΕΡΙΠοΥ ΣΕ ΜΕΣΑ ΕΠΙΠΕδΑ Το 2012, ΠΡοΒλΕΨΗ ΠοΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΕ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΑΠοΚλΙΜΑΚΩΣΗΣ ΤΩΝ ΤΙ-ΜΩΝ Το ΕΠοΜΕΝο δΙΑΣΤΗ-ΜΑ. οΙ ΕΞΕλΙΞΕΙΣ οΜΩΣ δΕΙ-ΧΝοΥΝ οΤΙ οΙ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΑΥΤΕΣ δΕΝ ΑΠοΚλΕΙΕΤΑΙ ΝΑ ΑΝΑΤΡΑΠοΥΝ.

ΕΠΙΤΕλΕΙο

34

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ε Π Ε Ν Δ Υ Σ Ε Ι Σ / Μ Η Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι Α Κ Α Ε Μ Π Ο Ρ Ε Υ Μ Α Τ Α / Ο Μ Ο Λ Ο Γ Α

Σε μέσα επίπεδα οι τιμές των μη ενεργει-ακών εμπορευμάτων αυξήθηκαν 18% το 2011 και προβλέπεται υποχώρηση

10% - 14% το 2012 σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα ή 3% σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κε-ντρική Τράπεζα, καθώς η ζήτηση αναμένεται χα-μηλότερη. Ωστόσο, το πρώτο τρίμηνο του 2012 αυξήθηκαν: των μετάλλων από τις αυξανόμενες εισαγωγές των αναδυόμενων οικονομιών (και ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει μείωση τι-μών 6% το 2012), ενώ των τροφίμων συγκρατή-θηκαν λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών σε μεγάλες χώρες παραγωγούς σιτηρών κ.λπ. (οι προβλέψεις της μιλούν για μείωση 9% περίπου). Συνεπώς, η πρόβλεψη της ΕΚΤ βρίσκεται πιο κοντά στις εξελίξεις και αυτό εφόσον δεν υπάρ-ξουν προβλήματα από την πλευρά της προσφο-ράς. Το περιβάλλον αβεβαιότητας πιθανότατα να παίξει και αυτό κάποιο ρόλο, με τους επενδυτές απρόθυμους να αναλάβουν κινδύνους στα χρη-ματιστήρια εμπορευμάτων. Αυτό άλλωστε συνέ-βη το 2ο εξάμηνο του 2011 (ενώ η κρίση χρέους στην ευρωζώνη ήταν στο επίκεντρο) με τις τιμές των μετάλλων και άλλων ορυκτών να υποχω-ρούν 19%. Οι υψηλές τιμές του 1ου εξαμήνου ωστόσο είχαν ως αποτέλεσμα σε μέσα επίπεδα άνοδο των τιμών 14%. Αντίστοιχα, οι τιμές των τροφίμων – εμπορευμάτων, υποχώρησαν μεν το 2ο εξάμηνο του 2011, ωστόσο συνολικά το έτος σε μέσα επίπεδα αυξήθηκαν 24%. Γενικά, τις τιμές θα επηρεάσουν πτωτικά τυχόν επιδεί-νωση της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους που θα έχει επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία –θα επηρεάσει και τις αναδυόμενες με συνέπεια τη χαλάρωση της αυξανόμενης ζήτησης μετάλλων, πετρελαίου και άλλων εμπορευμάτων από αυ-τές. Ανοδικές πιέσεις θα ασκήσει τυχόν κλιμά-κωση της αναστάτωσης στις περιοχή της Μέσης

Ανατολής, οι υψηλότερες τιμές του πετρελαίου θα συμπαρασύρουν και τα μέταλλα. Προς την ίδια κατεύθυνση θα λειτουργήσει και ισχυρότε-ρη ζήτηση από την Κίνα (της αναλογεί το 40% της παγκόσμιας ζήτησης χαλκού) όπως και πε-ριορισμοί στις εξαγωγές ορισμένων χωρών για να εξασφαλίσουν τον εφοδιασμό της εγχώριας βιομηχανίας. Ανοδικά αναμένεται να επιδρά-σουν και οι διάφοροι περιβαλλοντικοί περιορι-σμοί. Εξαίρεση το αλουμίνιο, υπάρχει μεγάλη προσφορά και οι τιμές υποχωρούν. Όσον αφορά τις επενδύσεις σε ομόλογα, τα καταφύγια ασφά-λειας έχουν την τιμητική τους. Οι αποδόσεις των αμερικανικών τίτλων, παρά το υψηλό έλλειμμα και χρέος, όπως και της Γερμανίας βρίσκονται σήμερα στο 2% για τα 10ετή ομόλογα, ενώ στις αρχές του έτους οι επενδυτές δέχτηκαν αρνητι-κές αποδόσεις προκειμένου να τοποθετήσουν τα κεφάλαια τους στα ασφαλή ομόλογά τους. Αντίστοιχα, ψηλά στις προτιμήσεις των επενδυ-τών τα ελβετικά και ιαπωνικά ομόλογα με απόδο-ση περίπου 1%. Η αβεβαιότητα για την εξέλιξη της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη έχει οδη-γήσει σε υψηλές αποδόσεις στα υψηλότερου κινδύνου ομόλογα των χωρών της περιφέρειας και σε άνοδο των αποδόσεων στις άλλες χώρες, σε ένα περιβάλλον ευκαιριών αλλά και υψηλό-τερου κινδύνου. Χαρακτηριστικό του ρευστού περιβάλλοντος, η τιμή του χρυσού. Στη διάρκεια του 2011 η τιμή του σε δολάρια αυξήθηκε 9% και ανοδικά κινείται στις αρχές του 2012, η αποστρο-φή προς τον κίνδυνο σε περίπτωση επιδείνωσης της κρίσης χρέους μπορεί να οδηγήσει σε νέο ράλι τιμών. Οι κεντρικές τράπεζες αγόρασαν 200 τόνους χρυσού το 2011 και ο επικεφαλής του World Gold Council θεωρεί ότι τώρα αρχίζει μια νέα περίοδος επανεκτίμησης της αξίας του στον ταραγμένο κόσμο.

ΤΑΣΕΙΣ

EΠΕΝΔΥΣΕΙΣ βΕβΑΙΟΤΗΤΕΣ & ΑβΕβΑΙΟΤΗΤΕΣΧΑΜΗλοΤΕΡΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΩΝ ΜΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΕΜΠοΡΕΥ-ΜΑΤΩΝ ΠΡοΒλΕΠοΥΝ ΓΙΑ Το 2012 Η ΕΚΤ ΚΑΙ Η ΠΑΓΚοΣΜΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ. ΩΣΤοΣο οΙ ΠΡοΒλΕ-ΨΕΙΣ ΤοΥΣ ΑΝΑΤΡΕΠοΝΤΑΙ ΑΠο ΤΙΣ ΕΞΕλΙΞΕΙΣ ΤοΥ ΠΡΩ-ΤοΥ ΤΡΙΜΗΝοΥ.

ΕΠΙΤΕλΕΙο

37

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Σ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

Ο ΕΓΚΥΡΟΣ ΣΥΝΕΡΓAΤΗΣΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚH

ΕΝΗΜEΡΩΣΗ

epilogimag.grepilogimag.grepilogimag.grepilogimag.grepilogimag.gr

38

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι Π Ρ Ο Β Λ Ε Ψ Ε Ι Σ & Η Δ Υ Ν Α Μ Ι Κ Η Τ Η Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Σ

> Υ Φ Ε Σ Η Κ Α Ι Ε Λ Λ Ε Ι Μ M Α Τ Α _ Ο ΜΑΚΡΥΣ ΔΡΟΜΟΣ

ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣΠΩΣ ΘΑ ΟΡΙΖΑΜΕ ΜΙΑ ΑΝΤΑΓΩ-ΝΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ; ΚΑΙ ΠΟΣΟ ΑΠΕΧΕΙ Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΑΥΤΗ; ΕΝΑΣ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΘΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΕΓΡΑΦΕ ΩΣ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΕΙ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙ-ΒΑΛΛΟΝ ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥ-ΧΘΟΥΝ ΥΨΗΛΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ-ΤΗΤΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ. ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΜΕ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟ-ΜΙΕΣ ΕΧΟΥΝ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΤΕ-ΧΝΟΛΟΓΙΑ, ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΕΞΩΣ-ΤΡΕΦΗ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΕΧΟΥΝ ΔΙΑΣ-ΦΑΛΙΣΕΙ ΙΣΧΥΡΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ. ΣΥΓ-ΧΡΟΝΩΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΥΘΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, ΕΧΟΥΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΥΓΙΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗ-ΜΑ. ΠΟΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΥΤΕΣ ΙΣΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

39

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Μέχρι πριν από την ελληνική δημοσιονομι-κή κρίση η Ελλάδα διέθετε μόνο ισχυρό τραπεζικό σύστημα. Σήμερα, το δημόσιο με τα προβλήματά του πέτυχε να υπονο-

μεύσει και αυτό, να αποδυναμώσει δηλαδή το τραπεζικό σύστημα το οποίο πλέον αναγκαστικά περιορίζει τη ροή πιστώσεων στην οικονομία. Με μια κραυγαλέα αναποτε-λεσματικότητα, κατασπατάλησε τους φόρους του Έλληνα φορολογούμενου, και όταν πλέον δεν μπορούσε να χρη-ματοδοτήσει τα ελλείμματά του, η κρίση μαζί με τις χρόνιες παθογένειες βύθισαν την οικονομία σε βαθιά ύφεση, της οποίας το τέλος δεν είναι ακόμα ορατό. Ένα μόνο παρά-δειγμα, πρόσφατο στην επικαιρότητα, αρκεί για την αναπο-τελεσματικότητα της δημόσιας διαχείρισης. Ενώ η Ελλάδα έχει διαθέσει περίπου 7 δισ. ευρώ για τη μηχανοργάνωση του Δημοσίου, ακόμη δεν διαθέτει ένα ολοκληρωμένο σύ-στημα παρακολούθησης των αμοιβών στο Δημόσιο, των δαπανών Υγείας και του ασφαλιστικού συστήματος, όπου παρά τον πολυδιαφημισμένο ΑΜΚΑ (ο οποίος λογικά θα κατέγραφε όλες τις πληροφορίες του πολίτη σε κεντρικό σύστημα), συντάξεις πληρώνονταν σε θανόντες και προ-νοιακά επιδόματα 2 και 3 φορές στον ίδιο δικαιούχο από διαφορετικές περιοχές, χωρίς κεντρική διασύνδεση των σχετικών φορέων. Πού βρισκόμαστε σήμερα; To ΑΕΠ της χώρας το 2012 θα είναι χαμηλότερο από το 2006. Το δε κατά κεφαλή προϊόν των κατοίκων της θα έχει υποχωρήσει στο 72% του μέσου όρου της ΕΕ των 15 χωρών από 87% όταν η Ελλάδα έγινε μέλος της ΕΕ, το 1981. Γιατί φυσικά δεν μας ενδιαφέρει η σύγκλιση με το χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο των νέων χωρών της διεύρυνσης. Η Ελλάδα κα-λείται να κάνει τώρα το μεγάλο άλμα της αλλαγής της δο-μής της οικονομίας της, με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στο δημόσιο κυρίως και τις γραφειοκρατικές δομές του που αποθάρρυναν την επιχειρηματικότητα αλλά και γενι-κότερα στη λειτουργία της οικονομίας. Όλα αυτά θα πρέ-πει να γίνουν σε αντίξοο περιβάλλον με τη δραστηριότητα στην ευρωζώνη να υποχωρεί και να μειώνεται η ζήτηση για τις ελληνικές εξαγωγές, στο εσωτερικό με μειούμενες αμοιβές και άνοδο της φορολογικής επιβάρυνσης των πολιτών που μειώνει τη ζήτηση, το τραπεζικό σύστημα σε αδυναμία χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, την ανερ-γία στα ύψη και το οικονομικό κλίμα στο ναδίρ. Και το πιο σημαντικό, με τα δημόσια οικονομικά της χώρας, μετά την αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους στα χέρια ιδιωτών και τα δάνεια της τρόικας, σε εξαιρετικά κρίσιμη κατάστα-ση, ώστε να μην αποκλείεται και νέο δάνειο σε 2-3 χρόνια.Με τεράστια εξάρτηση από τους δανειστές μας, χαρακτη-ριστικό είναι ότι το χρέος του δημοσίου προς το εξωτερικό το 2012 αναλογεί στο 148% του ΑΕΠ της χώρας, και που εφόσον όλα εξελιχθούν ομαλά ελπίζεται να έχει μειωθεί στο 100% το 2020. Το εγχείρημα παρουσιάζει εξαιρετικές

40

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


ισχυρός ανταγωνισμός στην εσωτερική αγορά. Αλλά ακόμα και όταν υπάρχουν οι συνθήκες αυτές, οι επιχειρήσεις λόγω της ύφεσης, προτιμούν να μειώνουν τα κόστη τους με μείωση προσωπικού ενώ η μετα-φορά της μείωσης των αμοιβών στις τιμές είναι περιορισμένη, όπως δείχνει η εμπει-ρία άλλων χωρών. Εξάλλου, η διαδικασία μετακίνησης πόρων από μη εμπορεύσι-μους σε διεθνώς εμπορεύσιμους τομείς απαιτεί χρόνο. Συγχρόνως αυξάνονται τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, καθώς τα εισοδήματα υποχωρούν, το βάρος των δανείων αυξάνεται και οι τιμές των περιου-σιακών στοιχείων υποχωρούν. Δεν πρέπει άλλωστε να παραβλέπονται οι επισημάν-σεις της Τράπεζας της Ελλάδος σύμφωνα με τις οποίες, μόνο το 1/3 των απωλειών ανταγωνιστικότητας της χώρας οφείλο-νταν στο κόστος εργασίας. Συνεπώς, η διαδικασία, που έχει μεγάλες αδυναμίες και υψηλό κοινωνικό κόστος, θα έχει πι-θανότητες να φέρει αποτελέσματα και να μην εγκλωβίσει την οικονομία σε ένα κα-θοδικό σπιράλ, μόνο εφόσον η χώρα προ-χωρήσει ταχύτατα στις μεταρρυθμίσεις εκείνες που θα κάνουν ορατή την έξοδο από την ύφεση. Πιο βασικές εκείνες που τόσα χρόνια αμελήθηκαν και αφορούν στη βελτίωση του επιχειρηματικού περι-βάλλοντος και τη μείωση του μεγέθους του δημόσιου τομέα σε εκείνο που μπορεί να συντηρεί η οικονομία.

Καθώς η ύφεση, η υποχώρηση της κα-τανάλωσης και η αδυναμία χρηματο-δότησης έχουν διπλασιάσει το ποσοστό ασυνέπειας των επιχειρήσεων τη διετία 2010-2011, καθοριστική είναι η επιτάχυν-ση (και η εξασφάλιση της συνοδευτικής χρηματοδότησης) των έργων του ΕΣΠΑ που θα αποτελέσουν τη μόνη πηγή ενί-σχυσης της δραστηριότητας το επόμενο διάστημα. Βήματα γίνονται με την υπαγω-γή στη διαδικασία έγκρισης fast track και μικρότερων επενδύσεων, ο οργανισμός Invest in Greece αναλαμβάνει ως one stop shop και για μη στρατηγικές επενδύσεις, απλοποιούνται οι διαδικασίες για τους εξα-γωγείς, απελευθερώνεται πλήρως η αγο-ρά κρουαζιέρας για πλοία τρίτων χωρών. Επίσης ενισχύεται ο ανταγωνισμός με την απελευθέρωση των κλειστών επαγγελ-

μάτων, την κατάργηση της υποχρέωσης υποβολής στο Υπουργείο Ανάπτυξης τιμο-καταλόγων χονδρικής (συντηρούσε υψηλά τις τιμές) κ.ά.

Ωστόσο, το μη μισθολογικό κόστος πα-ραμένει υψηλό στην Ελλάδα και αντικί-νητρο για τις επιχειρήσεις εντάσεως εργα-σίας, ώστε επιτυχημένα μοντέλα κάλυψης μεγαλύτερου μέρους από τη φορολογία εισοδήματος (αφού φυσικά μειωθεί η ανα-ποτελεσματική οικονομική διαχείριση του δημοσίου) να ήταν σκόπιμο να εξεταστούν. Επίσης, η διαδικασία αποκρατικοποίησης παρότι αποδεικνύεται χρονοβόρα και σε δυσμενές περιβάλλον αγορών, εκτός της ενίσχυσης κρατικών ταμείων, θα έχει ευ-νοϊκές επιδράσεις στην οικονομία με τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα που τη συνοδεύουν. Η πορεία μπροστά μας θα είναι δύσκολη. Η ανάκτηση της εμπιστο-σύνης στις προοπτικές μας είναι ακόμη μακρινό όνειρο. Άλλωστε το ότι τα νέα ομόλογα, που αντικατέστησαν με μεγάλο κούρεμα της αξίας τους τα παλαιά κρατικά ομόλογα στα χέρια ιδιωτών στο πλαίσιο του PSI, διαπραγματεύονται στο ¼ της αξίας τους δείχνει ότι για τις αγορές ο κίνδυνος της χρεοκοπίας είναι ακόμα υπαρκτός. Άλ-λωστε και το ΔΝΤ στο πρόγραμμά του για την Ελλάδα αναφέρει ότι αν η εφαρμογή της πολιτικής αλλά και οι οικονομικές και χρηματοοικονομικές μεταβλητές δεν εξε-λιχθούν σύμφωνα με τις υποθέσεις και τις προβλέψεις του (κάτι πιθανό, αφού είχε υποεκτιμήσει το βάθος της ύφεσης στο πρώτο μνημόνιο) το πρόγραμμα θα βρε-θεί εκτός πλαισίου, πράγμα που σημαίνει ότι θα χρειαστούν είτε νέα μέτρα από την Ελλάδα (ενώ έχουν εξαντληθεί οι αντοχές της κοινωνίας) είτε μεγαλύτερη στήριξη από την ευρωζώνη. Οι αβεβαιότητες είναι μεγάλες, η μόνη βεβαιότητα, είναι ότι η Ελλάδα πρέπει με ανασύνταξη δυνάμεων να αντιπαρέλθει τους αντίθετους ανέμους. Με τα δάνεια της τρόικας και το PSI (όπου το χρέος από τις γαλλογερμανικές τράπεζες μεταφέρθηκε στα κράτη της ευρωζώνης) το δημόσιο χρέος κατά κύριο λόγο μεταφέρ-θηκε σε αγγλικό δίκαιο, που σημαίνει εξό-φληση κατά προτεραιότητα άλλων αναγκών της χώρας. Συνεπώς, Ελλάδα κουράγιο, ο ορίζοντας ποτέ δεν είναι κλειστός.

Με ΤεΡAΣΤιΑ εξάρτηση από τους

δανειστές μας, χαρακτηριστικό είναι

ότι το χρέος του δημοσίου προς το εξωτερικό το 2012

αναλογεί στο 148% του ΑΕΠ της χώρας, και

εφόσον όλα εξελιχθούν ομαλά ελπίζεται να έχει

μειωθεί στο 100% το 2020.

δυσκολίες. Η διαδικασία της εσωτερικής υποτίμησης -με τη μεγάλη μείωση των αμοιβών και των συντάξεων- συνδέεται αναπόδραστα με βαθιές και παρατεταμέ-νες υφέσεις, αφού το βάρος της προσαρ-μογής εναποτίθεται στην οικονομική δρα-στηριότητα, τα εισοδήματα και την ανεργία. Πόσο μάλλον σε μια οικονομία με περιο-ρισμένο εξαγωγικό τομέα όπως η ελλη-νική, με τις εξαγωγές να αναλογούν στην καλύτερη περίπτωση στο 10% του ΑΕΠ της χώρας την περασμένη 20ετία. Συνεπώς, η μείωση των αμοιβών δύσκολα θα τονώσει τη δραστηριότητα, ίσως συμβάλλει στη διατήρηση των θέσεων εργασίας. Όπως άλλωστε αναφέρει το ΔΝΤ στην πρόσφα-τη αξιολόγηση της Ελλάδας, η ανάκτηση ανταγωνιστικότητας με εσωτερική υποτί-μηση έχει αποδειχθεί εξαιρετικά επίπονη διαδικασία και με πολύ λίγες περιπτώσεις επιτυχίας. Απαιτείται μια ανοικτή οικονομία με μεγάλο εξαγωγικό τομέα (δεν τον έχει η Ελλάδα), ένα ανεπτυγμένο σύστημα με-ταβιβάσεων (απουσιάζει στην Ευρωζώνη, υπήρχε στη Γερμανία μετά την ενοποίηση), ευέλικτες αγορές εργασίας (στην Ελλάδα αγκυλώσεις από κλαδικές συμβάσεις, το κόστος και οι περιορισμοί στις απολύσεις αποθαρρύνουν τις προσλήψεις όσο και να μειωθεί ο μισθός, ιδίως σε ύφεση) και

41

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

προφιλ

Το προφίλ της οικονομίας

ΑΚ. ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ, ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ, ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 2013* 2014* 2015*

ΑΚΑΘ. ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ, δισ. ευρώ 222,8 232,9 231,6 227,3 215,1 203,7 202,9 207,9 216,3

ΑΚΑΘ. ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ, % μεταβολή όγκου 3,0 -0,2 -3,3 -3,5 -6,9 -4,8 0 2,5 3,1

ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ, % μεταβολή όγκου 5,4 -6,7 -15,2 -15,0 -20,7 -6,6 5,8 8,5 8,5

Κατοικίες, % μεταβολή όγκου -9,0 -28,2 -23,5 -18,0 -23,6 … … … …

Εξοπλισμός, % μεταβολή όγκου 37,0 1,4 -24,0 -19,8 -19,8 … … … …

∆ημόσιες, % μεταβολή σε τρέχουσες τιμές 7,6 9,3 -0,4 -11,9 -18,4 0,1 … … …

ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ, % μεταβολή όγκου 3,9 2,9 0,3 -4,9 -7,5 -6,6 -2,5 0,0 0,6

Ιδιωτική 3,7 4,0 -1,3 -3,6 -7,1 -5,7 -1,1 0,9 0,5

∆ημόσια 7,6 -2,1 4,8 -7,2 -9,1 -11,0 -9,5 -4,7 1,0

ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΑΕΠ

Σε ευρώ 19.903 20.728 20.531 20.103 19.018 17.868 17.739 18.120 18.801

% μέσου όρου ΕΕ των 15 (πριν από τη διεύρυνση προς Κ&Α Ευρώπη) 81 83 84 80 74 72 72 … …

ΚΑΘΑΡΟ ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΘΕΣΙΜΟ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑ 16.772 17.345 17.033 16.257 14.907 … … … …

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

Καταθέσεις επιχειρήσεων & νοικοκυριών, % μεταβολή 14,9 13,5 5,0 -12,4 -16,9 -10,5 -2,7 4,4 8,5

Χρηματοδότηση επιχειρήσεων & νοικοκυριών 21,5 15,9 4,2 0,0 -3,1 -4,0 -2,2 3,1 3,5

Επιτόκιο επιχ. δανείων, κυμαινόμενο ή σταθερό ως 1 έτος, ως 1 εκατ. ευρώ 6,6 6,8 4,6 5,5 6,8 … … … …

Επιτόκιο επιχ. δανείων, κυμαινόμενο ή σταθερό ως 1 έτος, ως 1 εκατ. ευρώ, ευρωζώνη 5,6 6,1 3,7 3,3 3,7 … … … …

Κεφαλαιοποίηση Χρηματιστηρίου Αθηνών % ΑΕΠ, τέλος έτους 86,1 28,8 35,6 24,1 12,1 … … … …

∆ολ. ανά ευρώ, μέση τιμή έτους 1,37 1,47 1,39 1,33 1,39 … … … …

ΤΙΜΕΣ

Τιμές καταναλωτή, % μεταβολή (εναρμονισμένος δείκτης) 3,0 4,2 1,3 4,7 3,1 1,0 0,5 0,1 1,1

Τιμές παραγωγού στη βιομηχανία, χωρίς την ενέργεια, % μεταβολή 2,7 5,5 0,1 1,7 2,92 … … … …

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΛΙΑΝΙΚΕΣ ΠΩΛΗΣΕΙΣ

Βιομηχανική παραγωγή, % μεταβολή όγκου 2,2 -4,7 -11,2 -5,0 -9,5 … … … …

Λιανικές πωλήσεις εκτός καυσίμων, % μεταβολή όγκου 2,2 -1,4 -9,3 -6,9 -8,7 … … … …

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣΣ

Ισοζύγιο τρεχ. συναλλαγών % ΑΕΠ -14,6 -14,9 -11,1 -10,1 -9,8 -7,5 -6,7 -5,4 -3,3

Εξωτερικό χρέος % αεπ 138,5 155,7 176,1 179,1 192,5 193,4 199,7 200,5 193,4

ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ποσοστό ανεργίας (% εργατικού δυναμικού) 8,3 7,7 9,5 12,5 17,7 19,4 19,4 18,2 16,8

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές, σύνολο οικονομίας, % μεταβολή 5,2 6,2 4,6 -4,8 -3,0 -8,7 -7,0 … …

Κόστος εργ. /μον. προϊόντος, επιχειρηματικός τομέας, % μεταβολή5,8 7,9 4,6 -2,7 -3,9 -8,0 -8,0 … …

∆ΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ

Έλλειμμα γενικής κυβέρνησης %αεπ -6,5 -9,8 -16,0 -10,8 -9,3 -7,3 -4,6 -2,1 -1,7

∆ημόσιο χρέος % ΑΕΠ 107,4 113,0 129,3 145,0 165,4 160,5 164,1 161,1 153,0

Εξωτερικό χρέος δημόσιου τομέα % αεπ 84,3 97,6 118,3 118,3 139,6 147,9 146,9 139,4 129,7

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ, χιλιάδες 11.193 11.237 11.283 11.308 11.310 11.400 11.438 11.473 11.505

Πηγές στοιχείων: ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδος, Υπουργείο Οικονομικών * Προβλέψεις ∆ΝΤ Μαρτίου 2012, για τα δημοσιονομικά στόχοι προγράμματος ΕΕ/∆ΝΤ, για τις αμοιβές και κόστος εργασίας Τράπεζα της Ελλάδος

Page 1

TO ΠΡ Ο ΦΙΛ Τ ΗΣ ΟΙΚΟ ΝΟ ΜΙ Α Σ

42

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2 42 Ο Ι Π Ρ Ο Β Λ Ε Ψ Ε Ι Σ & Η Δ Υ Ν Α Μ Ι Κ Η Τ Η Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Σ

> Ε Π Ε Ν Δ Υ Σ Ε Ι Σ Κ Α Ι Κ Α Τ Α Ν Α Λ Ω Σ Η _

ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ

Με την ιδιωτικη καταναλω-ση να υποχωρει για τεταρτο συνεχοΜενο ετοσ και τισ επενδυσεισ για πεΜπτο, εποΜενο ηταν η δραστικη συρρικνωση τησ οικονοΜι-κησ δραστηριοτητασ και η υφεση. καθωσ τα εισοδη-Ματα υποχωρουν και η φο-ρολογικη επιβαρυνση των πολιτων αυξανεται, η κα-ταναλωση συρρικνωνεται. αυτο ειναι επιθυΜητο, ωσ ενα βαθΜο, σε Μια οικονο-Μια οπου η καταναλωση αναλογει στο 92% του αεπ τησ χωρασ, 75% η ιδιωτικη και 17% η δηΜοσια το 2011. το ποσοστο τησ ιδιωτικησ καταναλωσησ ειναι πολυ υψηλο για τα δεδοΜενα τησ ευρωζωνησ, οπου ο Με-σοσ οροσ ειναι 58%.

απο το επιτελειο των τασεων

για επενδύσεις σε τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών

ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΑ ΔΑΝΕΙΑ

JEREMIE ICT

43

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2



JEREMIE ICT

44

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2



JEREMIE ICTΛύσεις που φέρνουν την τεχνολογία μπροστά

Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη των προηγούμενων ετών χρημα-τοδοτήθηκε με αυξανόμενο δανεισμό και συνέβαλλε σε

αυξανόμενα εξωτερικά ελλείμματα. Ωστό-σο, η απότομη μεταστροφή του μοντέλου ανάπτυξης, με στόχο τη μεγαλύτερη συμ-μετοχή των επενδύσεων (και φυσικά της αποταμίευσης στην οικονομία) μιας και η χρηματοδότησή του έφτασε στα όρια της, έχει μεγάλο κόστος. Δεδομένου δε ότι οι επενδύσεις κατευθύνονται κυρίως στις αγορές σε ανάπτυξη ή με προοπτικές ανά-πτυξης και από την πλευρά των επενδύ-σεων, χωρίς ευρωπαϊκή στήριξη, το τοπίο είναι εξίσου δυσμενές. Το 2011 η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε 7% και οι προβλέ-ψεις μιλούν για νέα μείωση 6% το 2012. Δεδομένου μάλιστα ότι η ανεργία έχει ξε-περάσει τις προβλέψεις του ΔΝΤ, (19% το 2012 και ενώ το ποσοστό βρίσκεται ήδη στο 22%), σε συνδυασμό με τη μείωση των ει-σοδημάτων και την απομόχλευση των νοι-κοκυριών (που οδηγεί σε δυσανάλογη της μείωσης των εισοδημάτων υποχώρηση της ζήτησης) πιθανόν η μείωση να είναι μεγα-λύτερη. Η μείωση έχει μεγάλες επιπτώσεις στις εμπορικές επιχειρήσεις της χώρας, ιδίως στις μικρομεσαίες του κλάδου που κλείνουν ή αντιμετωπίζουν το ενδεχόμε-

νο διακοπής λειτουργίας και όπου το 2011 χάθηκαν 78 χιλ. θέσεις εργασίας. Ο όγκος των λιανικών πωλήσεων μειώθηκε για 3ο συνεχόμενο έτος, το 2011 κατά 10%. Όσον αφορά τη μείωση της κατανάλωσης του δημοσίου, αυτή είναι ευπρόσδεκτη. Γιατί ενώ το δημόσιο δαπανούσε σε κατανάλω-ση ως ποσοστό του ΑΕΠ περίπου όσο ο μέ-σος όρος στην ευρωζώνη, η σπατάλη και η κακοδιαχείριση ήταν διαδεδομένη όπως και οι αδικαιολόγητα υψηλές αμοιβές σε πολλές περιπτώσεις, με συνέπεια το απο-τέλεσμα για τον πολίτη να είναι εξαιρετικά χαμηλό, οδηγώντας και στην εξωτερική ελλειμματικότητα και την υπερχρέωση.Το στοίχημα για την Ελλάδα θα κριθεί στις επενδύσεις. Το 2011 μειώθηκαν 21% σύμ-φωνα με την ΕΛΣΤΑΤ. Η μείωση αυτή έρ-χεται σε συνέχεια μειώσεων της τάξης του 15% την προηγούμενη διετία, σηματοδο-τώντας σημαντική συρρίκνωση των παρα-γωγικών δυνατοτήτων της χώρας. Σε συν-δυασμό με τη μείωση των δημοσίων επεν-δύσεων, κατά 400 εκατ. ευρώ το 2012 για να ανταποκριθούμε στους στόχους για το έλλειμμα – και ενώ οι δημόσιες επενδύσεις έχουν ισχυρά πολλαπλασιαστικά αποτελέ-σματα στην οικονομία- το επενδυτικό κενό στην Ελλάδα είναι μεγάλο. Οι δημόσιες επενδύσεις έχουν περικοπεί κατά 2,5 δισ.

ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣσταθερές τιμές % μεταβολή

-226101418

σταθερές τιμές, % μεταβολή

-22-18-14-10-62

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Ιδιωτική κατανάλωση Επενδύσεις

Η υλοποίΗσΗ

του μεγάλου προγράμματος

παραγωγής ηλεκτρισμού από φωτοβολταϊκά σε

δημόσια έκταση, το πρόγραμμα Helios,

η αξιοποίηση της έκτασης στο Ελληνικό,

η διαχείριση των απορριμμάτων,

είναι επενδύσεις με σημαντική επίδραση

στην οικονομία. Ωστόσο, πολύ

σημαντική πρόκληση για τη χώρα, είναι να

πετύχει, με την τεχνική βοήθεια από την ΕΕ,

την ενίσχυση της νέας και καινοτόμου

επιχειρηματικότητας, να τη στρέψει προς

κλάδους και προϊόντα με προοπτικές στις

ξένες αγορές και ανταγωνιστικά των

εισαγωγών.

45

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2



ευρώ από τα προ της κρίσης επίπεδα, στα 6,9 δισ. ευρώ το 2012. Οι ιδιωτικές υπο-χώρησαν το 2011 στα 25 δισ. ευρώ από 31 δισ. το 2010 και 43 δισ. ευρώ το 2008. Από το ποσό του 2011 τα 8 δισ. αφορούν επεν-δύσεις σε κατοικίες, από 17 δισ. ευρώ πριν από την κρίση, το 2008. Σε περιβάλλον αδυναμίας των τραπεζών να χρηματοδο-τήσουν επενδυτικά σχέδια αλλά και απρο-θυμίας των επιχειρήσεων, σε περιβάλλον ύφεσης και αβεβαιότητας, να αναλάβουν δεσμεύσεις, θετική επίπτωση μπορεί να προέλθει μόνο από την επιτάχυνση (και διευκόλυνση από την Ομάδα Δράσης για την Ελλάδα) της ροής των κεφαλαίων του ΕΣΠΑ. Ήδη, με την αύξηση της ευρωπαϊκής συμμετοχής στα συγχρηματοδοτούμενα έργα στο 85%-95% κατά περίπτωση, η ει-κόνα βελτιώθηκε και το ποσοστό απορρό-φησης του ΕΣΠΑ αυξήθηκε στο 40% στις αρχές του 2012 από 25% ένα χρόνο πριν.

Η δ ι ε ξ ο δ ο ς των κοινοτικών κονδυλίων

Η αξιοποίηση των κοινοτικών κονδυλίων είναι και ο βασικός άξονας της ολοκλη-ρωμένης πρότασης για την οδό προς την ανάπτυξη της Ομάδας Δράσης για την Ελλάδα που συστήθηκε με πρωτοβουλία του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτρο-πής. Κεντρικό πρόσωπο ο επικεφαλής της, Χορστ Ράιχενμπαχ. Προτεραιότητες του η στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η επανεκκίνηση των έργων υποδομής (οδικοί άξονες, ενέργεια κ.ά) που έχουν οδηγηθεί σε αδιέξοδο λόγω αδυναμίας χρηματοδότησης. Για τις πρώτες η ενίσχυ-ση αναμένεται να φθάσει τα 4 δισ. ευρώ για κεφάλαια κίνησης και επενδύσεις. Με τη σύσταση του Ταμείου Εγγυήσεων, 500 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ θα μοχλευτούν από την ΕΤΕπ ώστε το προς διάθεση ποσό να φθάνει το 1 δισ., από τα οποία στόχος είναι τα 600 εκατ. να διοχετευτούν στις επιχειρήσεις μέσα στο 2012. Όσον αφο-ρά τα έργα υποδομής, για την επανεκκί-

νησή τους πρέπει να προσαρμοστούν οι αρχικές συμβάσεις, καθώς οι συνθήκες της αγοράς έχουν μεταβληθεί. Η επιτυχία των διεργασιών αυτών είναι σημαντική για τον χρόνο που θα ενεργοποιηθούν πάλι μεγάλες επενδύσεις με σημαντικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στις τοπικές οικονομίες αλλά και γενικότερα. Η υλοποίηση του μεγάλου προγράμματος παραγωγής ηλεκτρισμού από φωτοβολ-ταϊκά σε δημόσια έκταση, το πρόγραμμα Helios, η αξιοποίηση της έκτασης στο Ελ-ληνικό, η διαχείριση των απορριμμάτων, είναι επενδύσεις με σημαντική επίδραση στην οικονομία. Ωστόσο, πολύ σημαντική πρόκληση για τη χώρα, είναι να πετύχει, με την τεχνική βοήθεια από την ΕΕ, την ενίσχυση της νέας και καινοτόμου επι-χειρηματικότητας, να τη στρέψει προς κλάδους και προϊόντα με προοπτικές στις ξένες αγορές και ανταγωνιστικά των εισα-γωγών. Μαζί με την υπαγωγή επενδυτικών σχεδίων σε διαδικασίες fast track θα οδη-γήσουν σε αναθέρμανση της επενδυτικής δραστηριότητας σε μια εξαιρετικά κρίσιμη εποχή για τη χώρα. Καθοριστική για την αναστροφή του δυσμενούς οικονομικού

κλίματος, όπου η συνεχής προαναγγελία νέων μέτρων μείωσης των εισοδημάτων το επιδεινώνει, με τους καταναλωτές να απέ-χουν από δαπάνες και τις επιχειρήσεις να μειώνουν προσωπικό και να απέχουν από επενδύσεις, είναι επίσης η άμεση υλοποί-ηση των παρεμβάσεων που θα κάνουν ευ-νοϊκό το περιβάλλον για τις επιχειρήσεις. Η κυβέρνηση προγραμματίζει την απλοποίη-ση των διαδικασιών για τις εξαγωγές, τον εκσυγχρονισμό των διαδικασιών για τις κρατικές προμήθειες, ωστόσο πρέπει να επιταχυνθούν οι χρονοβόρες διαδικασίες αδειοδότησης, περιβαλλοντικών εγκρί-σεων και επίσης να υπάρξει απλοποίηση του φορολογικού συστήματος, με ουσια-στική κατάργηση του κώδικα βιβλίων και στοιχείων και όχι μεταφορά διατάξεων σε άλλες ρυθμίσεις όπως δρομολογείται. Όλα αυτά θα συμβάλλουν στην ταχύτερη απορ-ρόφηση των υπόλοιπων 11,5 δισ. ευρώ που είναι στη διάθεση της Ελλάδας από το ΕΣΠΑ, ώστε να αναστραφεί σταδιακά η μείωση των επενδύσεων (προβλέπεται άνοδος το 2013) και να δημιουργηθούν οι προοπτικές για έξοδο από την ύφεση και αύξηση της απασχόλησης.

Sheet1

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ∆ΑΠΑΝΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ(μεταβολές %, σταθερές τιμές)

Κατανάλωση Επενδύσεις

Έτη ∆ημόσια Ιδιωτική Σύνολο Σύνολο Εξοπλισμός ΚατοικίεςΆλλες

κατασκευές∆ημόσιες

2004 3,5 3,8 3,8 0,4 4,5 -1,0 -5,6 12,9

2005 1,1 4,5 3,8 -6,3 -4,8 -0,5 -18,1 -21,0

2006 2,3 4,3 5,9 20,4 15,6 31,4 0,1 8,8

2007 7,6 3,7 3,9 5,4 37,0 -9,0 -8,7 7,6

2008 -2,1 4,0 2,9 -6,7 1,4 -28,2 39,6 9,3

2009 4,8 -1,3 0,3 -15,2 -24,0 -23,5 13,3 -0,4

2010 -7,2 -3,6 -4,9 -15,0 -19,8 -18,0 -5,5 -11,9

2011 -9,1 -7,1 -7,5 -20,7 -19,8 -23,6 -19,1 -18,4

2012* -11,0 -5,7 -6,6 -6,6 … … … 0,1

2013* -9,5 -1,1 -2,5 5,8 … … … …

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ * Προβλέψεις ∆ΝΤ/EE, Μαρτίου 2012, στις δημόσιες επενδύσεις μεταβολή προγράμματος δημοσίων επενδύσεων σε τρέχουσες τιμές

Page 1

46


> Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η _

ΟΡΙΑ – ΑΝΤΟΧΕΣ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ

Το 2012 θα εΙναΙ Το πεμπΤο εΤος Υφεςης γΙα Την ελληνΙκη οΙκονομΙα καΙ ελπΙζεΤαΙ Το ΤελεΥΤαΙο. Το 2011 ηΤαν εΤος πρωΤοφανοΥς Υφεςης γΙα Την ελλαδα. η μεγαλη επΙδεΙνωςη Της οΙκονομΙκης δραςΤηρΙο-ΤηΤας, αποΤελεςμα Της απο-Τομης δημοςΙονομΙκης προ-ςαρμογης, εΙχε ως αποΤελεςμα μεΙωςη ΤοΥ ακ. προϊονΤος Της καΤα 6,9%. γΙα Το 2012 προβλεπε-ΤαΙ νεα μεΙωςη καΤα 4,8%, οποΤε η χωρα Την ΤελεΥΤαΙα πενΤαε-ΤΙα θα εχεΙ χαςεΙ Το 17% ΤοΥ προ-ϊονΤος Της. αναλογοΥ μεγεθοΥς μεΙωςη ςΤην εΥρωπη ςημεΙωθη-κε, ως αποΤελεςμα Της χρημα-ΤοπΙςΤωΤΙκης κρΙςης, μονο ςΤη λεΤονΙα Το 2009 καΙ εκΤοΤε η χωρα ανακαμπΤεΙ ςΤαθερα.

απο Το επΙΤελεΙο Των Ταςεων



JEREMIE ICT

47

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2



JEREMIE ICT

48

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Η Ελλάδα, κινδυνεύει να εγκλω-βιστεί σε ένα καθοδικό σπιράλ μείωσης δημοσίων ελλειμμά-των, ύφεσης και αυξανόμενης

ανεργίας και μόνη διέξοδος είναι η αντι-στάθμιση της μειούμενης ζήτησης με ευ-ρωπαϊκή αναπτυξιακή βοήθεια, με τη μορ-φή της επιτάχυνσης της ροής των ευρωπα-ϊκών κονδυλίων του ΕΣΠΑ, με τη συμβολή της τεχνικής υποστήριξης από την Ομάδα Δράσης για την Ελλάδα. Οι ενδείξεις γι’ αυτό είναι θετικές, από την άποψη ότι πλέ-ον η ανάγκη έχει αναγνωριστεί από τους Ευρωπαίους πιστωτές μας. Άλλωστε η για 6ο έτος μείωση των επενδύσεων σηματο-δοτεί μεγάλη μείωση των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας και προοιωνίζεται δυσκολίες για τη μελλοντική της ανάκαμ-ψη. Έξοδος από την ύφεση προβλέπεται μόνο από το 2ο εξάμηνο του 2013. Το 2012 το ΑΕΠ της χώρας θα υποχωρήσει στα 204 δισ. ευρώ, χαμηλότερα από το επίπεδο του 2006. Το 2011, ο μόνος τομέας που κινή-θηκε ανοδικά ήταν ο αγροτικός τομέας με άνοδο του προϊόντος του (σε όγκο) κατά 2,5%. Η μείωση των δυνατοτήτων απασχό-λησης στους υπόλοιπους τομείς έχει στρέ-

ψει το ενδιαφέρον σε τομείς παραγνωρι-σμένους ως πρόσφατα και σε προϊόντα με ζήτηση στο εξωτερικό, όπως δείχνει η άνοδος των εξαγωγών του τομέα. Το προϊ-όν της βιομηχανίας μειώθηκε 9% μετά από μείωση 5% το 2010, καθώς η ζήτηση από το εξωτερικό δεν μπορεί να αντισταθμίσει τη μείωση των παραγγελιών από το εσωτε-ρικό. Ο δείκτης παραγωγής της ελληνικής μεταποίησης μειώθηκε 9,5% το 2011, με το επίπεδο παραγωγής 24% χαμηλότερο από του 2005. Οι μεγαλύτερες απώλειες το 2011 σημειώθηκαν στους κλάδους ενδυμά-των, κλωστοϋφαντουργίας, εκτυπώσεων-εκδόσεων που σε ένα έτος έχασαν σχεδόν το ¼ της παραγωγής τους και τα μεταφορικά μέσα με το 1/3. Πολύ μεγάλες ήταν οι απώ-λειες και στα μη μεταλλικά προϊόντα, με τις τσιμεντοβιομηχανίες της χώρας να μειώ-σουν την παραγωγή τους κατά 36%, καθώς η καθίζηση της οικοδομής συνεπάγεται κά-θετη μείωση της ζήτησης για τα προϊόντα τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο κύκλος εργασιών των κατασκευαστικών επιχειρή-σεων μειώθηκε 28% το 2011 και ειδικότερα των οικοδομικών έργων κατά 44%. Οι νέες παραγγελίες της βιομηχανίας αυξήθηκαν

2-exoria para

-6,0

-4,0

-2,0

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

2009

2010

2011

2012

Ελλάδα Ευρωζώνη ΗΠΑ Ιαπωνία Κίνα

ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ % μεταβολή αεπ

Page 1

ΣημΑΝΤΙΚη ευκαιρία για

την τόνωση της οικονομικής

δραστηριότητας, μπορεί να αποτελέσει

η εκμετάλλευση των σημαντικών

αποθεμάτων ορυκτού πλούτου στη Βόρεια

Ελλάδα. Το πρώτο βήμα έχει γίνει με

την επανεκκίνηση της εκμετάλλευσης των

κοιτασμάτων χρυσού, αν αξιοποιηθούν πλήρως στην Β. Ελλάδα η χώρα

μπορεί να είναι 3η ή 4η παραγωγός στην

Ευρώπη.



49

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

1,2% το 2011, αποκλειστικό αποτέλεσμα της σημαντικής ανόδου των παραγγελιών από το εξωτερικό. Οι παραγγελίες από την εσωτερική αγορά μειώθηκαν 17% και μετά τις μειώσεις της προηγούμενης διετίας, από την αρχή της κρίσης, το 2009, έχουν μειωθεί κατά 44%. Η ανάσα στην εγχώρια βιομηχανία δόθηκε από το εξωτερικό, οι παραγγελίες από τις ξένες αγορές αυξή-θηκαν 20%. Ωστόσο, σήμα κινδύνου απο-τελεί η μεγάλη επιβράδυνση της ανόδου τους τελευταίους μήνες του 2011 και στις αρχές του 2012, καθώς η οικονομία της ευρωζώνης –που αποτελεί τον μεγαλύτε-ρο πελάτη για τις ελληνικές εξαγωγές- ει-σέρχεται σε ύφεση.Μείωση της παραγωγής καταγράφεται και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, (9%) καθώς μαζί με τη ζήτηση της βιο-μηχανίας και οι ιδιώτες περιορίζουν την κατανάλωσή τους λόγω της ύφεσης, τάση που συνεχίζεται και το 2012. Όσον αφορά τις υπηρεσίες, η μείωση της παραγωγής του τομέα εκτιμάται στο 6% το 2011, μετά από μείωση 3% την προηγούμενη διετία. Μείωση της τάξης του 9% καταγράφεται στον τραπεζικό τομέα και στις εκδόσεις-επικοινωνίες, καθώς στις μεν τράπεζες, λόγω των προβλημάτων ρευστότητας και την περιορισμένη ζήτηση δανείων, η δραστηριότητα υποχωρεί ενώ ο δεύτερος κλάδος πλήττεται ιδιαίτερα από τη μείω-ση της ζήτησης. Στον τουριστικό τομέα, ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων του τομέα μειώθηκε 7%, μετά από μείωση 8% και 9% το 2010 και 2009 αντίστοιχα, επιφέροντας σημαντικά προβλήματα στις επιχειρήσεις. Σημάδι ανησυχίας για το 2012, η μείωση των κρατήσεων από τις δύο μεγαλύτερες αγορές για την Ελλά-δα, τη Γερμανία και τη Βρετανία, λόγω του δυσμενούς κλίματος που έχει δημι-ουργηθεί για τη χώρα, που σημαίνει ότι οι επιδόσεις του τομέα το 2012 θα είναι χαμηλότερες. Ο κύκλος εργασιών στο χονδρικό εμπόριο μειώθηκε 14%.

Ο ανεκμετάλλευτος ορυκτός πλούτος

Σημαντική ευκαιρία για την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας, μπορεί να αποτελέσει η εκμετάλλευση των σημαντι-κών αποθεμάτων ορυκτού πλούτου στη Βόρεια Ελλάδα. Το πρώτο βήμα έχει γίνει με την επανεκκίνηση της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων χρυσού, αν αξιοποιηθούν πλήρως στην Β. Ελλάδα η χώρα μπορεί να είναι 3η ή 4η παραγωγός στην Ευρώπη. Οι δραστηριότητες αυτές έχουν ισχυρά πολ-λαπλασιαστικά αποτελέσματα στις τοπικές οικονομίες. Φυσικά, η αντίδραση των το-πικών κοινωνιών λόγω ανησυχιών για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αποτελεί ανα-σχετικό παράγοντα για τους υποψήφιους επενδυτές, ωστόσο η Ελλάδα έχει ενσω-ματώσει στο εθνικό δίκαιο τις ευρωπαϊκές οδηγίες ώστε με σωστή ενημέρωση να μπο-ρεί να διασφαλιστεί. Αν μάλιστα οι σχεδια-ζόμενες έρευνες στο Αιγαίο και τη θαλάσια περιοχή νότια της Κρήτης για υδρογονάν-

θρακες στεφθούν με επιτυχία, μπορούν να αποτελέσουν μια σημαντική ενίσχυση μιας οικονομίας σε βαθιά ύφεση και αδύναμες προοπτικές. Ήδη 8 ξένες εταιρείες έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για επενδύσεις.Όσον αφορά το οικονομικό κλίμα, αξίζει να αναφερθεί ότι στις τωρινές δυσκολίες η Ελλάδα έχει τη χειρότερη επίδοση στην ΕΕ, με εξαιρετικά απαισιόδοξους καταναλωτές και γενικευμένη απαισιοδοξία στις επιχει-ρήσεις-βιομηχανία, εμπόριο, κατασκευές και υπηρεσίες. Αυτό που μπορεί βάσιμα να υποστηριχθεί είναι ότι το κλίμα μπορεί να βελτιωθεί αφενός με την επίσπευση της ροής των ευρωπαϊκών κεφαλαίων και του ΕΣΠΑ και αφετέρου με συνεπείς ενέργειες της κυβέρνησης για διευκόλυνση της επι-χειρηματικής δράσης, μεταξύ των οποίων και η πρόσφατη απλοποίηση των διαδικα-σιών για τις εξαγωγές. Φυσικά παραμένει το πρόβλημα των επιστροφών ΦΠΑ, η αδυ-ναμία ασφάλισης εισαγωγών/εξαγωγών και χρηματοδότησης, απόρροια της «χρε-οκοπίας» του ελληνικού δημοσίου.

Sheet2

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (μεταβολές %, σταθερές τιμές)

ΑΕΠ Γεωργία Ορυχεία Μετα- Ενέργεια Σύνολο Κατα- Υπηρεσίες

Έτη ΕΕ Ευρωζώνη Ελλάδα ποίηση Βιομηχανίας σκευές

2004 2,5 2,2 4,4 10,8 6,7 -1,0 2,3 -0,1 8,3 5,2

2005 2,0 1,7 2,3 1,2 3,0 11,6 3,9 7,5 -4,7 2,2

2006 3,2 3,1 5,5 -15,2 -1,7 -5,2 -6,1 9,6 21,8 3,5

2007 30,2 3,0 3,0 -6,8 3,4 1,0 1,4 0,1 -10,4 4,1

2008 0,3 0,4 -0,2 -2,3 2,2 3,7 -9,6 -10,8 -10,6 3,3

2009 -4,2 -4,2 -3,3 1,2 -13,7 4,6 -13,1 1,6 -2,1 -3,2

2010 2,0 1,9 -3,5 -0,6 0,6 -12,6 -9,2 -5,0 -8,1 -3,1

2011 1,5 1,4 -6,9 2,5 … … … -9,1 -17,9 -5,9

2012* 0,0 -0,3 -4,8 … … … … … … …

2013* 1,5 0,8 0,0

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, * Προβλέψεις ∆ΝΤ/EE, Μαρτίου 2012 για την Ελλάδα, Ευρωπαϊκής Επιτροπής Φεβρουαρίου 2012 για ΕΕ και Ευρωζώνη

Page 1



50


> Ε Ξ Ω Τ Ε Ρ Ι Κ Ε Σ Σ Υ Ν Α Λ Λ Α Γ Ε Σ _

α ν α σ υ ν τ α ξ η

δυναμεωνΣημαντικh αyξηΣη κατeγραψαν το 2011 οι ελ-ληνικεΣ εξαγωγeΣ αγαθων και υπηρεΣιών κατα 15%. αν αναλογιΣτουμε ομωΣ οτι το Συνολο των ειΣπραξεων κατευθυνθηκε Στην εξυ-πηρετηΣη του εξωτερικου χρεουΣ τηΣ χωραΣ, γινεται αντιληπτο το μεγεθοΣ του προβληματοΣ τηΣ ελλα-δαΣ. η ευνοϊκη εξελιξη των εξαγωγων το 2011 αποτελεί μια πρωτη ενδειξη αντιΣ-τροΦηΣ των δυΣμενων εξε-λιξεων τηΣ προηγουμενηΣ διετιαΣ, οΣον αΦορα τα προ-ϊοντα. οι εξαγωγικεΣ ειΣπρα-ξειΣ αυξηθηκαν 17%, χωριΣ ομωΣ να ΦθαΣουν το υψη-λοτερο επιπεδο του 2008. αντιΣτοιχα οι τουριΣτικεΣ ειΣπραξειΣ αυξηθηκαν 10%.

απο το επιτελειο των ταΣεων



JEREMIE ICT

51

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2



JEREMIE ICT

52

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Οι εισπράξεις, συνολικά από εξαγωγές αγαθών και υπηρε-σιών αυξήθηκαν κατά 15% το 2011 και σε συνδυασμό με τη

μείωση, λόγω της ύφεσης των εισαγωγών, μειώθηκε το εμπορικό έλλειμμα. Ωστόσο, το ότι το σύνολο των εισπράξεων (48 δισ. ευρώ το 2011) είναι ίσο με τις δαπάνες εξυ-πηρέτησης του εξωτερικού χρέους (εκτός βραχυπρόθεσμων τίτλων) της χώρας δεί-χνει την έκταση του ελληνικού προβλή-ματος και την αφαίμαξη εισοδήματος που αποτελεί η υπερχρέωση της χώρας στο εξωτερικό. Χαρακτηριστικό είναι ότι στις άλλες δύο χώρες που βρίσκονται σε ευρω-παϊκά προγράμματα στήριξης, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, τα ποσοστά είναι 77% και 70% αντίστοιχα. Το εξωτερικό χρέος της χώρας αυξήθηκε κατά 19 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ στο 192% το 2011 ή στα 414 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, προ-βλέπεται στο 193% του ΑΕΠ το 2012 και 200% το 2013, πριν ξεκινήσει πορεία βρα-δείας αποκλιμάκωσης για να περιορισθεί στο 141% του ΑΕΠ το 2020. Από το εξωτε-ρικό χρέος των 394 δισ. ευρώ το 2012, τα 301 δισ. είναι χρέος του δημόσιου τομέα

(148% του αεπ της χώρας) το μεγαλύτερο μέρος του οποίου έχει μεταφερθεί στους επίσημους πιστωτές της χώρας, το EFSF και το ΔΝΤ. Συγκεκριμένα, οι οφειλές μας προς EFSF/ΔΝΤ το 2013 θα αυξηθούν στα 187 δισ. ευρώ, δηλαδή ποσοστό 92% του ΑΕΠ της χώρας.

Η δυνατότητα εξυπηρέτησής του εξωτερι-κού χρέους πλέον καθίσταται εφικτή μόνο με τα δάνεια της τρόικας, άλλωστε ήταν σα-φής, ανέλαβε να καλύψει την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους και εμείς θα πρέπει να μειώσουμε (και να αναλάβουμε) τα τρέχοντα δημόσια ελλείμματα. Το εξωτερικό χρέος του ιδιωτικού τομέα αναλογεί στο 24% του συνολικού το 2012 (94 δισ. ευρώ). Το 2011 στις τράπεζες αναλογούσε ποσοστό σχεδόν 85% του χρέους του ιδιωτικού τομέα. Το εξωτερικό χρέος βέβαια δεν αποδίδει την πραγματική εικόνα της εξωτερικής θέσης της χώρας, αφού δεν λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις της χώρας έναντι του εξωτερι-κού, παράδειγμα οι σημαντικές επενδύσεις των ελληνικών τραπεζών στο εξωτερικό. Καλύτερη εικόνα αποδίδει η καθαρή επεν-δυτική θέση, δηλαδή το καθαρό αποτέλε-

-140-100

-60-20

2060

100

140180

220

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

εξωτερικό χρέος καθαρή επενδυτική θέση

ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ και ΕΠΕΝ∆ΥΤΙΚΗ ΘΕΣΗ % αεπ

Οι δυσκΟλIεσ

της χώρας θα έχουν μεγάλη διάρκεια,

λαμβανομένων υπόψη και των πολύ χαμηλών

επιδόσεών της στην προσέλκυση άμεσων

ξένων επενδύσεων, που θα ελάφρυναν το

σε βάρος της ισοζύγιο. Μάλιστα, το PSI και

τα δάνεια της τρόικας (seniority, δηλαδή θα εξυπηρετούνται

κατά προτεραιότητα) αυξάνουν την ακαμψία του ελληνικού χρέους, κάτι που θα αποτελέσει

ισχυρό ανασχετικό παράγοντα στις

δυνατότητες άντλησης νέων κεφαλαίων από τον ιδιωτικό τομέα σε

επαρκή έκταση ακόμα και όταν η οικονομία

ανακάμψει, υποστηρίζει το ΔΝΤ.



53

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

σμα των εισροών-εκροών δανείων, άμεσων επενδύσεων και επενδύσεων χαρτοφυλα-κίου, που δείχνει και τις προοπτικές/δυνα-τότητες χρηματοδότησης του χρέους. Τον παράγοντα αυτό εξετάζουν οι αγορές. Και εδώ η εικόνα της υπερχρέωσης είναι απο-γοητευτική. Η Ελλάδα το 2011 «χρωστούσε στο εξωτερικό περισσότερο από το σύνολο του ετησίως παραγόμενου προϊόντος της, 113% του αεπ από μόλις 50% δέκα χρόνια πριν, που δείχνει τις ολέθριες επιπτώσεις του ανεξέλεγκτου δανεισμού του δημοσίου από το εξωτερικό (η διαδικασία μετατροπής του εσωτερικού δημοσίου χρέους σε εξω-τερικό, αφού δεν επαρκούσε η εσωτερική αποταμίευση και οι ξένες τράπεζες προσέ-φεραν χαμηλότερα επιτόκια, ξεκίνησε την προηγούμενη δεκαετία). Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ, η αρνητική επενδυτι-κή θέση της χώρας το 2012 θα αυξηθεί στο 125% του αεπ, το 2013 στο 131% και το 2016 θα χρωστά στο εξωτερικό 126% του ετησίως παραγόμενου αεπ της. Συνεπώς, οι δυσκο-λίες της χώρας θα έχουν μεγάλη διάρκεια, λαμβανομένων υπόψη και των πολύ χαμη-λών επιδόσεών της στην προσέλκυση άμε-σων ξένων επενδύσεων, που θα ελάφρυναν το σε βάρος της ισοζύγιο. Μάλιστα, το PSI και τα δάνεια της τρόικας (seniority, δηλαδή θα εξυπηρετούνται κατά προτεραιότητα) αυ-ξάνουν την ακαμψία του ελληνικού χρέους, κάτι που θα αποτελέσει ισχυρό ανασχετικό παράγοντα στις δυνατότητες άντλησης νέων κεφαλαίων από τον ιδιωτικό τομέα σε επαρ-κή έκταση ακόμα και όταν η οικονομία ανα-κάμψει, υποστηρίζει το ΔΝΤ.

Επενδύσεις, έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών & ανταγωνιστικότητα

Όπως ήταν αναμενόμενο και το 2011 οι ξένες άμεσες επενδύσεις στην Ελλάδα ήταν πολύ χαμηλές. Μπορεί να έφτασαν τα 1,3 δισ. ευρώ, αλλά αν δεν είχαν συμ-μετάσχει οι ξένες μητρικές στην αύξηση

κεφαλαίου των θυγατρικών τους στην Ελ-λάδα για την αντιμετώπιση των συνεπειών του PSI και των απωλειών στην ελληνική αγορά (η Credit Agricole με 1 δισ. ευρώ στην Εμπορική, η Societe Generale στη Γε-νική με 575 εκατ. και η Banco Commercial Portugues στη Μillenium με 105 εκατ. ευρώ) το ισοζύγιο θα ήταν αρνητικό. Όσον αφορά τις εξελίξεις στο ισοζύγιο τρεχου-σών συναλλαγών, το έλλειμμα του προ-βλέπεται το 2012 να περιορισθεί στο 7% του ΑΕΠ της χώρας, από 9,8% το 2011. Αν δεν συνυπολογισθούν το έλλειμμα του ισοζυγίου καυσίμων και οι πληρωμές τόκων του δημοσίου χρέους, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ήταν σχεδόν ισοσκελισμένο, κάτι που σηματοδοτεί πρόοδο. Το έλλειμμα του ισοζυγίου αγα-θών (εκτός καυσίμων) εξανεμίζει σχεδόν το πλεόνασμα στις υπηρεσίες (τουρισμός, ναυτιλία). Αν προσθέσουμε και το έλ-λειμμα του ισοζυγίου καυσίμων, που επι-βαρύνεται από την άνοδο των τιμών του πετρελαίου, καταλήγουμε σε εμπορικό

έλλειμμα (προϊόντα και υπηρεσίες) ίσο με 5,8% του αεπ το 2011 από 6,6% το 2010, με πρόβλεψη υποχώρησης στο 4,5% το 2012. Η άνοδος κατά 17% των εξαγωγι-κών εισπράξεων αγαθών εκτός πετρελαί-ου το 2011 δείχνει ότι η Ελλάδα μπορεί να πετύχει καλύτερα αποτελέσματα, αρκεί να στραφεί σε τομείς με ζήτηση στις ξένες αγορές και να μην στηριχθεί στη μείωση των εισαγωγών λόγω της ύφεσης για τη μείωση του εμπορικού της ελλείμματος. Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας είναι προϋπόθεση τόσο για την αύξηση των εξαγωγών όσο και για την υποκατάσταση εισαγόμενων με εγχωρίως παραγόμενα. Οι δυσλειτουργίες στις αγορές προϊόντων/εργασίας έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζονται, αν συμπλη-ρωθούν με ταχύτατα βήματα μείωσης της γραφειοκρατίας και των χρονοβόρων δια-δικασιών για την επιχειρηματικότητα ώστε να ενισχυθούν οι ξένες επενδύσεις, η βι-ώσιμη πορεία στις συναλλαγές μας με το εξωτερικό μπορεί να διασφαλιστεί.

Sheet6

Καυ-σίμων,

Υπηρε-σιών,

Εισοδη-μάτων,

Τρεχουσών μεταβι-

Κεφαλαιακές μεταβι-

Εισροέςξένων

Έτη Εξα-γωγές

Εισα-γωγές

Αποτέ-λεσμα

αποτέ-λεσμα



βάσεων,αποτέλεσμα

βάσεις από ΕΕ**

άμεσων επενδύσεων

δισ. ευρώ

% ΑΕΠ

2004 9,8 30,9 -21,1 -4,5 15,5 -4,4 3,6 2,4 1,7 -10,7 -5,8 -67

2005 10,3 30,5 -20,2 -6,6 15,4 -5,7 3,1 2,0 0,5 -14,7 -7,6 -77

2006 11,6 34,7 -23,1 -8,8 15,3 -7,1 3,4 3,0 4,3 -23,7 -11,2 -84

2007 12,1 38,9 -26,8 -9,2 16,6 -9,3 1,6 4,3 1,5 -32,6 -14,4 -94

2008 14,0 41,2 -27,2 -12,2 17,1 -10,6 2,8 4,1 3,1 -34,8 -14,7 -76

2009 11,5 31,3 -19,8 -7,6 12,6 -9,0 1,3 2,0 1,8 -25,8 -11,0 -85

2010 11,3 27,4 -16,0 -8,6 13,2 -8,1 0,2 2,1 0,3 -23,0 -10,0 -98

2011 13,3 26,1 -12,8 -11,1 14,6 -9,1 0,6 2,7 1,3 -21,1 -9,8 -113

2012* … … … … … … … … … … -7,0 -125

2013* … … … … … … … … … … -6,7 -131

∆ιεθνής επενδυτική θέση % αεπ

* Προβλέψεις Τράπεζας της Ελλάδος για το έλλειμμα, ∆ΝΤ Μαρτίου 2012 για την επενδυτική θέση

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ (δισ. ευρώ)

Έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών

Εμπορικό (χωρίς καύσιμα και πλοία)

Page 1



54


> Χ Ρ Η Μ Α Τ Ο Π Ι Σ Τ Ω Τ Ι Κ Ο Σ Τ Ο Μ Ε Α Σ _ δημοσιονομικο ν τ ο μ ι ν ο

Με τις απΩλειες απΟ τΟ PSI να φθανΟυν τα 22 δις. ευρΩ, εξαφανιζΟντας ςχεδΟν τΟ ςυνΟλΟ τΩν κυριΩν βαςικΩν ιδιΩν κε-φαλαιΩν τΟυ τΟΜεα και Με απΩλειες ςτην κατα-θετικη τΟυς βαςη πΟυ φθανΟυν τΟ 31% ςε Μια διετια, λΟγΩ της υφεςης και της κριςης εΜπιςτΟ-ςυνης ςτην ελληνικη ΟικΟνΟΜια, Οι ελληνι-κες τραπεζες υπεςτηςαν πρΩτες τις επιπτΩςεις της ελληνικης δηΜΟςιΟ-νΟΜικης κριςης.

απΟ τΟ επιτελειΟ τΩν ταςεΩν

55

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Το 2011 έφυγαν από τις τράπεζες καταθέσεις 35 δισ. ευρώ, ποσό μεγαλύτερο από τα 28 δισ. του 2010. Με διψήφια μείωση των κατα-θέσεων, 12% το 2010 και 17% το 2011, αλλά

και τον αποκλεισμό τους από τις αγορές, η κρίση ρευ-στότητας των τραπεζών μεταφέρεται στην οικονομία. Η βαθιά ύφεση και η αυξημένη φορολογική επιβάρυνση των πολιτών είχαν ως συνέπεια την απόσυρση καταθέ-σεων για την αντιμετώπιση τρεχουσών αναγκών. Επί-σης, η αβεβαιότητα από τη δημοσιονομική κρίση και την αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους είχαν ως συνέπεια τη διαρροή καταθέσεων στο εξωτερικό, κυρίως προς τις βρετανικές τράπεζες. Η διαρροή συνεχίστηκε και στις αρχές του 2012, ανεβάζοντας τις συνολικές απώλειες στα 73 δισ. ευρώ. Και έπεται και συνέχεια, αφού ο πα-ράγοντας ύφεση ισχύει και το 2012 και τουλάχιστον το 1ο μισό του 2013. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, οι καταθέσεις προβλέπεται να μειωθούν 10% το 2012 και 3% το 2013, πριν αρχίσει η διαδικασία σταδιακής επιστροφής τους στις τράπεζες. Η επιστροφή στις τράπεζες είναι βασική προϋπόθεση για τη σταδιακή επιστροφή τους στις αγο-ρές για άντληση κεφαλαίων. Σε συνδυασμό με την αδυ-ναμία πρόσβασης στις αγορές και με την ΕΚΤ μοναδική πηγή άντλησης ρευστότητας, επόμενο ήταν η αδυναμία χρηματοδότησης της οικονομίας, παρά την εξαιρετικά μειωμένη ζήτηση δανείων λόγω της ύφεσης. Φυσικά η ρευστότητα από την ΕΚΤ, προορίζεται για την αντιμετώ-πιση κινδύνων ρευστότητας των τραπεζών πρωτίστως και όχι έλλειψης κεφαλαίων για χορήγηση δανείων. Συ-νολικά η ρευστότητα που άντλησαν οι τράπεζες από το ευρωσύστημα – ΕΚΤ και Τράπεζα της Ελλάδος- ως τα τέλη του 2011 έφθασε τα 130 δισ. ευρώ καθώς από το 2ο μισό του 2011 η ρευστότητα από την ΕΚΤ σταδιακά υποκαθίσταται από τον μηχανισμό έκτακτης ρευστότη-τας της Τράπεζας της Ελλάδος (λόγω της μεγαλύτερης

56

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


υποβάθμισης των ελληνικών ομολόγων που δεν ήταν πλέον αποδεκτά από την κε-ντρική τράπεζα της ευρωζώνης), η οποία είναι κατά τι ακριβότερη από της ΕΚΤ. Όσον αφορά τη χρηματοδότηση της οικονομίας, η ροή δανείων είναι αρνητική, οι επιχειρή-σεις και τα νοικοκυριά το 2011 επέστρεψαν στις τράπεζες 8,1 δισ. ευρώ περισσότερα από όσα δανείστηκαν. Το αντίστοιχο μέγε-θος για το 2010 ήταν +50 εκατ. Έτσι, ο ρυθ-μός ανόδου των δανείων από μηδενικός το 2010, έγινε αρνητικός -3% το 2011, ενώ το ΔΝΤ προβλέπει περαιτέρω μείωση 4% το 2012 και 2% το 2013. Ανάλογες μειώσεις το 2011 σημειώθηκαν και στις χώρες σε δημο-σιονομική κρίση, την Ιρλανδία, την Πορτο-γαλία και την Ισπανία. Ήδη όμως, στην Ελ-λάδα, ο ρυθμός μείωσης έφθασε το 3,8% τον Φεβρουάριο 2012, που σημαίνει ότι η μείωση πιθανότατα να αποδειχθεί πολύ μεγαλύτερη. Η επιδείνωση του χαρτοφυ-λακίου δανείων λόγω της παρατεταμένης ύφεσης -το ποσοστό των μη εξυπηρετού-μενων δανείων τριπλασιάστηκε από 5% το 2008 σε 15% το 2011- είχε ως συνέπεια την εφαρμογή αυστηρότερων κριτηρίων πιστο-ληπτικής αξιολόγησης των δανειοληπτών, την απαίτηση υψηλότερων εμπράγματων εγγυήσεων, την κάλυψη μικρότερου πο-σοστού της αξίας του ακινήτου στα στεγα-στικά δάνεια και τον περιορισμό του ύψους των δανείων γενικά. Συγχρόνως, οι τράπε-ζες αύξησαν τα επιτόκια αφού το κόστος κεφαλαίων αυξήθηκε και γι’ αυτές ως συ-νέπεια της κρίσης φερεγγυότητας του ελ-

ληνικού δημοσίου. Από την άλλη πλευρά, η αβεβαιότητα για τις προοπτικές απασχόλη-σης και της ζήτησης, απόρροια της ύφεσης, οδήγησαν σε μεγάλη μείωση της ζήτησης δανείων από τις επιχειρήσεις, ήδη από το 2009. Ωστόσο, το γεγονός ότι σύμφωνα με έρευνα της ΕΚΤ, οι μικρομεσαίες επιχει-ρήσεις στην Ελλάδα σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από τις άλλες χώρες της ευρωζώ-νης βλέπουν τις αιτήσεις δανείων τους να απορρίπτονται, υποδηλώνει ότι η οικονο-μία υποχρηματοδοτείται. Πιθανή βελτίωση των συνθηκών θα προκύψει μόνο εφόσον βελτιωθούν οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, ώστε να μειωθεί ο πιστωτικός κίνδυνος αλλά και από την εξέλιξη της κεφαλαιακής ενίσχυσής τους, ιδίως με τη συμμετοχή των ιδιωτών επενδυτών.Όσον αφορά τη ρευστότητα και την κεφαλαι-ακή τους επάρκεια, οι δείκτες εμφανίζουν επιδείνωση. Η μείωση των καταθέσεων είχε ως συνέπεια την άνοδο του λόγου δανεί-ων προς καταθέσεις από 117% το 2010 σε 130% τον Σεπτέμβριο του 2011. Ο δείκτης αυτός είναι σχετικά χαμηλός σε σύγκριση με διεθνή δεδομένα, ωστόσο αποτελεί σαφή ένδειξη περιορισμού των δυνατοτήτων τους για στήριξη της οικονομίας. Όσον αφορά τον δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας κύριων βα-σικών ιδίων κεφαλαίων ως τον Σεπτέμβριο 2011, αν και υποχωρούσε, βρισκόταν οριακά μόνο κάτω από το όριο 9% που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή, με 8,9%. Ωστόσο, αυτά πριν την απομείωση κατά 53,5% της αξίας των ελληνικών κρατικών

7- nomismatika

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Καταθέσεις Χορηγήσεις

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΧΟΡΗΓΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ Ι∆ΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ, %

Page 1

Το PSI συνεπαγεΤαι απώλειες για τις τράπεζες 22 δισ.

ευρώ περίπου σε σύνολο εποπτικών

κεφαλαίων 23,8 δισ. ευρώ. Για

ορισμένες μεγάλες τράπεζες συνεπάγεται

υποχώρηση του δείκτη κύριων βασικών ιδίων κεφαλαίων στο

2%-4%, ενώ για ορισμένες μικρότερες

ως και αρνητικό. Το τελευταίο ισχύει

ιδίως εφόσον συνυπολογιστούν

και επισφάλειες, το μέγεθος των οποίων

για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα

εκτιμά ο οίκος BlackRock.

57

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

ομολόγων στο χαρτοφυλάκιό τους (PSI) και τη χρονική μετάθεσή τους που ανέβα-ζε τις απώλειες σε όρους παρούσας αξίας στο 74%. Το PSI συνεπάγεται απώλειες για τις τράπεζες 22 δισ. ευρώ περίπου σε σύ-νολο εποπτικών κεφαλαίων 23,8 δισ. ευρώ σύμφωνα με το ΔΝΤ. Οι εκτιμήσεις της Τρά-πεζας της Ελλάδος ανέβαζαν τα κεφάλαια που θα απαιτηθούν άμεσα στα 26 δισ. ευρώ. Με την απόφαση χορήγησης εγγυήσεων από το ΤΧΣ, θα περιοριστεί η ζημία των τραπεζών στο 53,5%, αφού τα νέα 30ετή ομόλογα που αντικατέστησαν τα παλαιά θα υπολογίζονται στο 100% της αξίας τους (το υπόλοιπο της ζημιάς ως το 74% οφειλόταν στην αποτίμηση mark to market των νέων ομολόγων) περιορίζοντας τα απαιτούμενα κεφάλαια για τις τράπεζες κατά 8-10 δισ. ευρώ. Το PSI, για ορισμένες μεγάλες συ-νεπάγεται υποχώρηση του δείκτη κύριων βασικών ιδίων κεφαλαίων στο 2%-4%, ενώ για ορισμένες μικρότερες ως και αρνητικό, εφόσον συνυπολογιστούν οι επισφάλειες. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το PSI «εξαφανίζει» τα κύρια εποπτικά κεφάλαια 4 τραπεζών, στις οποίες αναλογεί 44% του ενεργητικού του τραπεζικού συστήματος. Όσον αφορά τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, ο οίκος BlackRock εκτιμά απώλειες (προ προβλέψεων) 30-35 δισ. ευρώ σε μια τριετία, καθώς η ύφεση πε-ριορίζει τις δυνατότητες των δανειοληπτών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, συνεπώς τα συνολικά κεφάλαια που θα χρειαστούν οι τράπεζες, μαζί με τις πιθανές δαπάνες εκκαθάρισης μικρότερων μη βιώ-σιμων, μπορεί να φτάσουν τα 45 δισ. ευρώ.Οι τράπεζες προχωρούσαν ήδη πριν το PSI σε ενέργειες ενίσχυσης της κεφαλαιακής τους θέσης, με επαναγορά υβριδικών τίτ-λων, πωλήσεις θυγατρικών, έκδοση προνο-μιούχων μετοχών στα χέρια του Δημοσίου, από τις οποίες άντλησαν περίπου 4,3 δισ. ευρώ. Το εγχείρημα τώρα είναι η ανακεφα-λαιοποίηση για κάλυψη των ζημιών του PSI και των κενών που μπορεί να προκύψουν. Στόχος είναι ο δείκτης κύριων βασικών ιδί-ων κεφαλαίων ως τον Σεπτέμβριο του 2012 να διαμορφωθεί τουλάχιστον στο 9% και σε 10% τον Ιούνιο 2013, όπως απαιτεί η Τράπεζα της Ελλάδος, υψηλότερα από το όριο 9% που θέτει η Ευρωπαϊκή Τραπεζι-κή Αρχή, ώστε να θωρακιστεί το τραπεζικό σύστημα έναντι μελλοντικών κινδύνων. Οι τράπεζες θα προσπαθήσουν να αντλήσουν

τα απαιτούμενα κεφάλαια όσο το δυνατόν περισσότερο από τον ιδιωτικό τομέα και να περιορίσουν την προσφυγή τους στο Τα-μείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Η συμμετοχή του ΤΧΣ θα γίνει με την έκδοση κοινών μετοχών με προσωρινή αναστο-λή του δικαιώματος ψήφου του Δημοσίου στις περιπτώσεις σημαντικής συνεισφοράς ιδιωτικών κεφαλαίων στην ανακεφαλαιο-ποίηση και να αποφύγουν την κρατικοποί-ηση. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, αν το όριο της ιδιωτικής συμμετοχής για την αναστολή του δικαιώματος ψήφου τεθεί στο 10% των κεφαλαιακών αναγκών, αρκούν 3 δισ. ευρώ για να διατηρηθούν οι βιώσιμες στον ιδιωτικό τομέα. Αυτός είναι και ο στόχος της κυβέρνησης, με παροχή «κινήτρων» προς τους ιδιώτες μετόχους, όπως δικαιώ-ματα επαναγοράς μετοχών σε μεγαλύτερη αναλογία προς τον αριθμό μετοχών που θα αποκτήσουν στην αρχική διαδικασία αυξήσεων κεφαλαίου, αλλά και η εφαρ-μογή εργαλείων όπως οι ομολογίες cocos που μετατρέπονται σε μετοχές (contigent convertible bonds), μόνο αν παραβιαστεί

προκαθορισμένος στόχος –πχ υποχωρήσει ο δείκτης κύριων βασικών ιδίων κεφαλαί-ων κάτω από ένα όριο– ώστε αυτόματα να ενισχύεται κεφαλαιακά η τράπεζα. To υβρι-δικό αυτό εργαλείο χρησιμοποιείται από ευρωπαϊκές τράπεζες, και η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή θέτει το όριο για μετατρο-πή στο 7%. Το περιβάλλον δεν είναι ευνο-ϊκό, πολλές ευρωπαϊκές τράπεζες προχω-ρούν σε αυξήσεις κεφαλαίου για να καλύ-ψουν τα νέα όρια κεφαλαιακής επάρκειας, με συνέπεια τον μεγάλο ανταγωνισμό για κεφάλαια. Όσον αφορά τα αποτελέσματάα τους, καταγράφουν ζημιές από το PSI (26 δισ. ευρώ το 2011 οι 4 μεγαλύτερες) και την αύξηση των προβλέψεων για επισφάλειες ενώ επιβαρύνονται με υψηλά επιτόκια για να προσελκύσουν καταθέσεις (το 4,79% για διάρκειες ως 1 έτος είναι 2 μονάδες υψηλότερο του μέσου όρου της ευρωζώ-νης). Το περιθώριο επιτοκίου (διαφορά επι-τοκίου δανείων και καταθέσεων) 3,84 είναι υψηλότερο του 2,33 κατά μέσο όρο στην ευρωζώνη, σταθερό χαρακτηριστικό του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.

Sheet8

ρυθμός ανόδου %, τέλος έτους 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 2013*

∆είκτης ρευστότητας M3 στην Ευρωζώνη 11,4 7,6 -0,3 1,7 1,5 … …

∆άνεια μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων στην Ευρωζώνη 14,5 9,5 -2,2 -0,2 1,1 … …

∆άνεια νοικοκυριών στην Ευρωζώνη 6,1 1,6 1,3 3,0 1,5 … …

Χρηματοδότηση επιχειρήσεων & νοικοκυριών στην Ελλάδα 21,5 15,9 4,2 0,0 -3,1 -4,0 -2,2

Χρηματοδότηση επιχειρήσειων (δάνεια και εκδόσεις ομολόγων) 20,8 18,9 5,2 1,1 -2,0 … …

Χρηματοδότηση βιομηχανίας 11,2 15,9 -3,5 -2 0,1 … …

Χρηματοδότηση εμπορίου 17,8 19,5 4,2 -3,5 -6 … …

Χρηματοδότηση τουρισμού 23,9 19,8 7,8 2,9 -2,3 … …

Χρηματοδότηση κατασκευών 29,6 35,2 2,7 1,9 -7,4 … …

Χρηματοδότηση ενεργειακού κλάδου 44,4 29,8 14,7 21,6 12,3 … …

Χρηματοδότηση ναυτιλίας 32,0 18,8 4,1 4,2 2,4 … …

Χρηματοδότηση λοιπών μεταφορών και επικοινωνιών 50,5 26,8 25,2 -9,2 -3,7 … …

∆άνεια νοικοκυριών 22,2 12,6 3,1 -1,2 -3,9 … …

Στεγαστικά δάνεια 21,5 11,2 3,7 -0,3 -2,9 … …

Καταναλωτικά δάνεια 22,4 16 2 -4,2 -6,4 … …

∆άνεια σε καθυστέρηση % συνόλου 4,5 5 7,7 10,5 14,7* … …

∆άνεια σε καθυστέρηση, επιχειρήσεις, % 4,6 4,3 6,7 8,8 13 … …

∆άνεια σε καθυστέρηση, καταναλωτικά, % 6,0 8,2 13,4 20 26,4* … …

∆άνεια σε καθυστέρηση, στεγαστικά, % 3,6 5,3 7,4 10,3 14,0* … …

Καταθέσεις επιχειρήσεων & νοικοκυριών 14,9 13,5 5,0 -12,4 -16,9 -10,5 -2,7

Επιτόκιο επιχ. δανείων, κυμαινόμενο ή σταθερό ως 1 έτος ως 1 εκατ. ευρώ (μ.ό.) 6,6 6,8 4,6 5,5 6,8 … …

'' στην Ευρωζώνη 5,6 6,1 3,7 3,3 3,7 … …

Αποδόσεις 10ετών κρατικών ομολόγων (μέσος όρος έτους) 4,5 4,8 5,2 9,1 15,8 … …

'' στην Ευρωζώνη 4,3 4,2 3,8 3,1 3,1 … …

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ

Page 1

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΚΤ * προβλέψεις ΔΝΤ Μαρτίου 2012

58


> Δ Η Μ Ο Σ Ι Α Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Α _ ΛΙΤΟΤΗΤΑ

ΑΟΡΙΣΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥΣε νεα περΙοδο ακομη μεγαλΥτερηΣ καΙ πΙο αΥ-ΣτηρηΣ λΙτοτηταΣ εΙΣερ-χεταΙ η χΩρα, γΙα να τη-ρήΣεΙ τΙΣ δεΣμεΥΣεΙΣ ποΥ ΣΥνοδεΥΣαν τη νεα δα-νεΙακη ΣτηρΙξη απο την εε/δντ. το προγραμμα απαΙτεΙ νεεΣ περΙκοπεΣ δημοΣΙΩν δαπανΩν καΙ αΥξηΣη εΣοδΩν καΙ ενΩ η οΙκονομΙα ΣΥναντα τοΥΣ αντΙθετοΥΣ ανεμοΥΣ τηΣ ΥφεΣηΣ, με ΣΥνεπεΙα οΙ ΣτοχοΙ να καθΙΣτανταΙ αΥτοαναΙροΥμενοΙ.

απο το επΙτελεΙο τΩν ταΣεΩν

59

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

60

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


την υπερχρέωση, είναι οι υψηλές δαπάνες εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους. Οι τόκοι και τα χρεολύσια, αν δεν προχωρού-σε το PSI και δεν μετατίθεντο τα δάνεια της τρόικας για μετά το 2020, θα αναλογούσαν στο 30% του αεπ της χώρας το 2012, και στο 24% το 2013. Αν μάλιστα ληφθεί υπό-ψη ότι το μεγαλύτερο μέρος του δημοσίου χρέους είναι πλέον εξωτερικό (το 2012 από το δημόσιο χρέος 160% του αεπ, το 92% του αεπ είναι χρέος προς τους επίσημους πιστωτές, ευρωζώνη και ΔΝΤ) γίνεται φα-

νερή η μεγάλη διαρροή εισοδήματος προς το εξωτερικό. Το 2012 οι δαπάνες εξυπη-ρέτησης του εξωτερικού χρέους του δημό-σιου τομέα αναλογούν στο 19% του αεπ. Τα στοιχεία αυτά αρκούν για να αναδείξουν την κρισιμότητα της κατάστασης. Το 2012 απαι-τήθηκαν πρόσθετα μέτρα 3 δισ. ευρώ ώστε το συνολικό έλλειμμα να μειωθεί από 9,1% του ΑΕΠ το 2011 σε 7,3%. Για να υλοποιηθεί το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμο-γής σύμφωνα με τους στόχους, δηλαδή να μειωθεί το έλλειμμα στο 2% του αεπ από το 2014 και να επιτευχθούν πρωτογενή πλεονάσματα περίπου 4,5% του αεπ (που επιτρέπουν την αποπληρωμή του δημόσιου χρέους), απαιτούνται σύμφωνα με την πρό-σφατη έκθεση του ΔΝΤ συνολικά μέτρα, από έσοδα και δαπάνες, 42 δισ. ευρώ την τετραετία 2013-2016. Από τα μέτρα αυτά τα 19 δισ. ευρώ (9,4% του αεπ) αφορούν τη διετία 2013-2014. Η κυβέρνηση προγραμ-ματίζει μέτρα 7% του αεπ τη διετία από τα οποία τα 11,5 δισ. (5,5% του αεπ) αφορούν περικοπές δαπανών. Συνεπώς, οι δυσκο-λίες βρίσκονται μπροστά μας. Άλλωστε, το ίδιο το ΔΝΤ -μετά και την εμπειρία της υποεκτίμησης των επιπτώσεων της δημο-σιονομικής προσαρμογής στην πραγματική οικονομία- εκφράζει αμφιβολίες για τη δυ-νατότητα και τη σκοπιμότητα μείωσης του ελλείμματος στο 2% σε τόσο σύντομο διά-στημα. Αναφέρει ότι υποστηρίχθηκε από τις ελληνικές αρχές, με το αιτιολογικό ότι μεγα-

7-dimosion (2)

80

90

100

110

120

130

140

150

160

170

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

∆ΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ % ΑΕΠ

Page 1Page 1

oπως αναφeρει η Τράπεζα της Ελλάδος

τα 2/3 της μείωσης των φορολογικών εσόδων το 2011

οφείλονται στη μείωση της οικονομικής

δραστηριότητας και το 1/3 στη φοροδιαφυγή,τη

μειωμένη ρευστότητα και τις αδυναμίες του

φοροεισπρακτικού μηχανισμού.

Το νέο δάνειο της ΕΕ/ΔΝΤ των 130 δισ. ευρώ, που θα εκτα-μιευθεί σταδιακά και υπό την προϋπόθεση ότι η χώρα τηρεί

τις δεσμεύσεις που το συνοδεύουν όπως και η απομείωση της αξίας των ομολόγων στα χαρτοφυλάκια ιδιωτών κατά 53,5%, με το οποίο αφαιρέθηκαν περίπου 100 δισ. δημοσίου χρέους, μικρή ανακούφι-ση προσφέρουν στην Ελλάδα. Σχεδόν το μισό του νέου δανείου θα κατευθυνθεί στην κεφαλαιακή στήριξη των ελληνικών τραπεζών (περίπου 30 δισ. ευρώ) και την ενίσχυση της πιστοληπτικής αξιολόγησης των νέων ομολόγων στα χαρτοφυλάκια του ιδιωτικού τομέα που αντικατέστησαν τα παλαιά (περίπου 30 δισ.). Το υπόλοιπο, μαζί με τα 34 δισ. του δανείου του 2010 που δεν έχουν εκταμιευτεί ακόμα, θα κα-τευθυνθεί σε δανειακές υποχρεώσεις της χώρας ως το 2014, που έχουν μειωθεί κατά 59 δισ. ευρώ με τη μετάθεση μετά το 2020 των μειωμένης αξίας ομολόγων του ιδιω-τικού τομέα. Τα δάνεια της τρόικας έχουν μετατεθεί για μετά το 2020 (28 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ). Εφόσον το νέο δανειακό πρόγραμμα εξελιχθεί ομαλά, το δημόσιο χρέος θα παραμείνει εξαιρετικά υψηλό, περίπου στο 160% του ΑΕΠ της χώρας ως το 2014 -αφού το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων συνοδεύεται από το δάνειο των 130 δισ.-, οπότε και θα αρχίσει η βραδεία αποκλιμάκωση για να φθάσει στο 117% το 2020 (και στο 90% του ΑΕΠ το 2030).

Πρωτογενή πλεονάσματα

Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός θα απαιτη-θούν σημαντικά πρωτογενή πλεονάσματα, δηλαδή αποτέλεσμα της δημοσιονομικής διαχείρισης χωρίς τις πληρωμές τόκων του δημοσίου χρέους, περίπου 5% του ΑΕΠ. Ενδεικτικό του μεγέθους της απαιτούμε-νης προσαρμογής, είναι ότι παρά τη μεγά-λη άνοδο της φορολογικής επιβάρυνσης και φυσικά ενώ το δημόσιο δεν περιέκοψε επαρκώς τις δαπάνες του, το 2011 έκλεισε με πρωτογενές έλλειμμα 2,2% του ΑΕΠ. Επίσης, ενδεικτικό του μεγάλου βάρους που επισώρευσε στην οικονομία η συνεχής ελλειμματικότητα στο δημόσιο με συνέπεια

61

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

λύτερη περίοδος προσαρμογής θα εκλαμ-βανόταν από τους Ευρωπαίους ως έλλειψη δέσμευσης στους στόχους του δημοσιο-νομικού συμφώνου. Βασική αδυναμία του προγράμματος στήριξης της Ελλάδας ήταν ότι υποεκτίμησε το βάθος της ύφεσης στην οικονομία και τις επιπτώσεις στα δημόσια έσοδα –παράγοντες που ανατροφοδοτού-νται– αλλά και ότι δεν επέβαλλε εξαρχής μεγαλύτερη έμφαση στην περικοπή δαπα-νών αλλά επέτρεψε τη μεγάλη άνοδο των φόρων. Οι γνωστές ελληνικές καθυστε-ρήσεις και η κυβερνητική αδράνεια (τώρα μόνο σχεδιάζεται το κλείσιμο φορέων του δημοσίου και το ενιαίο μισθολόγιο εφαρ-μόσθηκε μόλις τον Νοέμβριο του 2011) οδήγησαν σε έκτακτα φορολογικά μέτρα (όπως το ειδικό τέλος ακινήτων) που, μαζί με την απότομη δημοσιονομική προσαρμο-γή, βύθισαν την οικονομία σε βαθιά ύφεση. Επίσης, η συνεχής προαναγγελία νέων μέ-τρων εντείνει την αβεβαιότητα των πολιτών, με συνέπεια την κάθετη πτώση της κατανά-λωσης και των φορολογικών εσόδων. Άλ-λωστε, αυτό έδειξε το 2011. Τα έσοδα από τους έμμεσους φόρους ήταν 2 δισ. ευρώ χαμηλότερα από το 2010. Ο στόχος για τους άμεσους φόρους ήταν να αυξηθούν κατά 3%. Τελικά αυξήθηκαν 2% μόνο χάρη στην επιβολή του έκτακτου τέλους ακινήτων. Τώρα προβλέπεται αύξηση των εισπράξεων το 2012 κατά 14%. Ασφαλώς η επιβολή του τέλους ακινήτων διασφαλίζει μερικώς την επίτευξη του στόχου όπως και η κατάργηση όλων των φοροαπαλλαγών, ωστόσο η μεί-ωση των εισοδημάτων λειτουργεί προς την αντίθετη κατεύθυνση. Πιο ρεαλιστική είναι η πρόβλεψη μείωσης 7,6% των εισπράξε-ων από έμμεσους φόρους, δεδομένου ότι η κατανάλωση υποχωρεί, παρά τους υψη-λότερους ειδικούς φόρους κατανάλωσης. Επιπλέον η άνοδος της ανεργίας και η μεί-ωση των αμοιβών συνεπάγονται μεγάλες απώλειες για τα ασφαλιστικά ταμεία, 4,2 δισ. ευρώ την περίοδο 2009-2011 και η μείωση των αμοιβών το 2012 (-22% στην κατώτατη) θα συνεπάγεται νέες. Ήδη το ΙΚΑ έχει εισπράξει το πρώτο δίμηνο του 2012 το 50% της ετήσιας επιχορήγησης και ενώ τα ταμεία έχουν υποστεί μεγάλες απώλειες από τη συμμετοχή τους στο πρό-

γραμμα ανταλλαγής κρατικών ομολόγων. Όπως άλλωστε αναφέρει, η Τράπεζα της Ελλάδος τα 2/3 της μείωσης των φορολο-γικών εσόδων οφείλονται στη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και το 1/3 στη φοροδιαφυγή, τη μειωμένη ρευστότητα των ιδιωτών και των επιχειρήσεων και τις

αδυναμίες του φοροεισπρακτικού μηχανι-σμού. Τα νέα μέτρα, περίπου 1,5% του ΑΕΠ

ώστε να επιτευχθεί ο στόχος για πρωτογε-νές έλλειμμα 1% του ΑΕΠ (όχι μεγαλύτερο

των 2 δισ. ευρώ) το 2012 περιλαμβάνουν περικοπές στη φαρμακευτική δαπάνη,

κατά 1 δισ. ευρώ, μείωση των αμυντικών δαπανών κατά 300 εκατ., ισόποση μείωση

των λειτουργικών δαπανών, περικοπές στα ειδικά μισθολόγια (12% κατά μέσο όρο),

περιορισμό προσωπικού και στην τοπική αυτοδιοίκηση, μείωση κύριων και επικου-

ρικών συντάξεων, που έπρεπε να έχουν γίνει προ πολλού στα πρώτα και λιγότερο

στις συντάξεις. Επίσης πιθανή κατάργηση του αφορολόγητου ορίου, ενιαία φορολό-γηση στην κλίμακα των εισοδημάτων από όλες τις πηγές, π.χ. τόκοι, μείωση των προ-ϋπολογισμών των υπουργείων 15%, αύξη-ση των αντικειμενικών αξιών των ακινήτων

Περικοπές στις επενδύσεις

Δυστυχώς, οι περικοπές περιλαμβάνουν και το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσε-ων, το οποίο σήμερα (6,9 δισ. ευρώ) είναι 28% χαμηλότερο από το 2009. Οι δημό-σιες επενδύσεις έχουν ισχυρά πολλαπλα-σιαστικά αποτελέσματα στην οικονομία και η μείωσή τους είναι σημαντικός πα-ράγοντας ύφεσης. Το συνολικό έλλειμμα πρέπει να μειωθεί κατά 5,2 δισ. ευρώ το 2012, στόχος εξαιρετικά δύσκολος αν η νέα κυβέρνηση δεν προχωρήσει άμεσα σε δραστικές περικοπές δαπανών αφού η φοροδοτική ικανότητα των πολιτών έχει εξαντληθεί. Η ύφεση θέτει όρια στη δημο-σιονομική προσαρμογή, χαμηλότερο ΑΕΠ σημαίνει δυσμενέστερο λόγο ελλείμμα-τος και χρέους/ ΑΕΠ, σε μια ανατροφο-δοτούμενη διαδικασία. Ο επικεφαλής του ΔΝΤ για την Ελλάδα, Ποουλ Τόμσεν, εκτι-μά ότι η κρίση θα διαρκέσει τουλάχιστον 10 χρόνια, με άγνωστο το πότε το ελληνι-κό δημόσιο θα μπορέσει να δανειστεί από τις αγορές μετά την καταστροφή της εμπι-στοσύνης στο εσωτερικό και το εξωτερικό που προκάλεσε το PSI.

Sheet7

Έτη Έλλειμμα χωρίς τους τόκους, δισ. ευρώ

Συνολικό έλλειμμα

Έσοδα % αεπ

∆απάνες % αεπ

Έλλειμμα % αεπ

Χρέος δημόσιου τομέα % αεπ

Εξωτερικό χρέος δημoσίου τομέα % αεπ

Τόκοιδημοσίου χρέους % αεπ

Εξυπηρέτηση δημοσίου χρέους % αεπ

Εξυπηρέτηση εξωτερικού

δημοσίου χρέους % αεπ

2005 -1,2 -6,3 38,6 43,8 -5,2 101,2 71,0 5,1 15,6 …

2006 0,4 -4,2 39,6 45,7 -6,1 107,3 … 4,6 12,5 …

2007 -2,1 -6,5 40,7 47,5 -6,5 107 84 4,4 14,4 …

2008 -5,2 -10,0 40,7 50,6 -9,8 113 98 4,8 15,9 …

2009 -9,2 -14,5 38,2 53,8 -15,6 129 118 5,3 17,9 …

2010 -3,6 -9,4 39,7 50,2 -10,3 145 118 5,8 18,4 …

2011 -3,1 -10,7 40,9 50,1 -9,1 165 140 6,9 24,3 …

2012* -0,3 -6,7 42,2 49,5 -7,3 163 148 6,3 … 19,1

2013* … … 42,2 50,7 -4,6 167 147 6,4 … 11,3

2014* … … 42,0 49,8 -2,1 161 139 6,6 … 17,4

2015* … … 40,0 47,0 -1,7 153 130 6,1 … 12,9

2016* … … 40,1 47,2 -1,9 145 121 6,4 … 9,1

∆ΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ

* Προβλέψεις προϋπολογισμού 2012, γενικής κυβέρνησης και χρέος: προβλέψεις/στόχοι προγράμματος προσαρμογής, ∆ΝΤ Μάρτιος 2012, προβλέπονται πρόσθετα μέτρα 7,8 δισ. ευρώ για το 2013, 11,7 το 2014, 11,4 το 2015 και 11,9 δισ ευρω για το 2016 ώστε να τηρηθούν οι στόχοι για το έλλειμμα. (α)

Εξυπηρέτηση δημοσίου χρέους: τόκοι και χρεολύσια

Κρατικός προϋπολογισμός Γενική κυβέρνηση

Page 1

62


> Τ Ι Μ Ε Σ _

Σ τ οχοΣΗ ΑΠοΚΛΙΜΑΚΩΣΗ τΙΜΩΝ

Σε ΑΠΟΚΛΙΜΑΚΩΣΗ τΩν τΙΜΩν ΟδΗγεΙ Η ΥφεΣΗ ΣτΗν ΟΙΚΟνΟΜΙΑ, Αν ΚΑΙ βΑΣΙ-ΚεΣ ΚΑτΗγΟρΙεΣ, ΟΠΩΣ τΑ τρΟφΙΜΑ δεν ΑΚΟΛΟΥθΟΥν. Αν εΠΙβεβΑΙΩθΟΥν ΟΙ -ΥΠΟ ΠρΟΥΠΟθεΣεΙΣ- ΠρΟβΛεψεΙΣ τΗΣ τρΟΙΚΑΣ, Η εΠΟΜενΗ δΙετΙΑ ΜΠΟρεΙ νΑ εΙνΑΙ ΠερΙΟ-δΟΣ ΑΠΟΠΛΗθΩρΙΣΜΟΥ, ΚΑτΙ ΠρΩτΟγνΩρΟ ΜεχρΙ ΣΗΜερΑ γΙΑ τΗν εΛΛΑδΑ. Η ΥφεΣΗ, Ο ΠερΙΟρΙΣΜΟΣ τΗΣ ζΗτΗΣΗΣ ΚΑΙ Η ΜεΙΩΣΗ τΟΥ ΚΟΣτΟΥΣ εργΑΣΙΑΣ ΣΥ-νεΠΑγΟντΑΙ χΑΜΗΛΟτερΗ δΥνΑτΟτΗτΑ ΑΣΚΗΣΗΣ τΙΜΟΛΟγΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙτΙΚΗΣ ΑΠΟ τΙΣ εΠΙχεΙρΗΣεΙΣ. ετΣΙ, ΜεΙΩθΗΚε Ο ρΥθ-ΜΟΣ ΠΛΗθΩρΙΣΜΟΥ (ενΑρΜΟνΙΣΜενΟΣ δεΙ-ΚτΗΣ) τΟ 2011 ΣτΟ 3,1% Σε ΜεΣΑ εΠΙΠεδΑ ΚΑΙ ΠερΙΠΟΥ ΣτΟ 1,5% ΣτΙΣ ΑρχεΣ τΟΥ 2012. Αν δεν ΛΗφθΟΥν ΥΠΟψΗ ΟΙ ΑΥξΗΣεΙΣ τΗΣ εΜΜεΣΗΣ φΟρΟΛΟγΙΑΣ τΟ 2011, Ο ρΥθΜΟΣ τΟΥ ΠΛΗθΩρΙΣΜΟΥ θΑ εΙχε ΠερΙΟρΙΣθεΙ ΣτΟ 1,1% ΚΑΙ Σε ΜΟΛΙΣ 0,2% γΙΑ τΟν ΠΥρΗ-νΑ τΟΥ ΠΛΗθΩρΙΣΜΟΥ (χΩρΙΣ ΚΑΥΣΙΜΑ ΚΑΙ ΜΗ εΠεξεργΑΣΜενΑ τρΟφΙΜΑ).

ΑΠΟ τΟ εΠΙτεΛεΙΟ τΩν τΑΣεΩν

63

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

64

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Το 2012, αν δεν υπάρξει υψηλό-τερη άνοδος των τιμών του πε-τρελαίου, η οποία προβλέπεται στο 10% περίπου με τη μέση

τιμή στα 115 δολ./βαρέλι – θα υποχωρήσει στο 1% ή και χαμηλότερα, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος. Ωστόσο, οι πρόσφα-τες προβλέψεις της τρόικας, ΕΕ και ΔΝΤ, μιλούν για υποχώρηση των τιμών τη διετία 2012-2013, με αρνητικό πληθωρισμό 0,5% και 0,3% αντίστοιχα. Για να συμβεί αυτό όμως απαιτούνται συγκεκριμένες προϋ-ποθέσεις. Όπως τονίζεται στην έκθεση του ΔΝΤ για την Ελλάδα, αναλογικά με το βά-θος της ύφεσης οι τιμές έπρεπε να έχουν υποχωρήσει και όχι να αυξάνονται έστω με χαμηλότερο ρυθμό. Το ότι αυτό δεν έγινε οφείλεται στην ακαμψία στις ολιγοπωλια-κές αγορές προϊόντων (λιανικό εμπόριο) και τις υψηλής ρύθμισης αγορές υπηρεσι-ών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η άνοδος των τιμών των τροφίμων κατά 3% το 2011 αλλά και το ότι η Ελλάδα είναι ακριβότερη σε ορισμένες κατηγορίες καταναλωτικών προϊόντων ακόμη και από τη Γερμανία (το υπουργείο Ανάπτυξης διαπίστωσε σε συ-γκεκριμένο προϊόν διπλάσιο ποσοστό μι-κτού περιθωρίου κέρδους στις αλυσίδες σούπερ μάρκετ από ότι στην υπόλοιπη Ευ-ρώπη). Πράγματι σε επίπεδο βιομηχανίας

η άνοδος των τιμών είναι χαμηλότερη. Ο δείκτης τιμών παραγωγής το 2011 αυξή-θηκε 7,7%. Αν εξαιρεθεί όμως ο κλάδος ενέργειας (που επιβάρυνε τις τιμές λόγω της ανόδου κατά 32% των διεθνών τιμών του πετρελαίου) η άνοδος περιορίζεται σε 2,9% για το σύνολο της αγοράς και 2,6% για την εγχώρια αγορά. Οι τιμές των κατα-ναλωτικών αγαθών αυξήθηκαν 1,1%.Ωστόσο, για μια οικονομία που διανύει το 5ο έτος ύφεσης, η θετική μεταβολή των τιμών, ακόμη και το 1,1% το 2011 χωρίς την επίδραση της αύξησης ορισμένων έμ-μεσων φόρων, θεωρείται υψηλή. Στο ίδιο μήκος κύματος η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που αναφέρει στην πρόσφατη έκθεσή της για την Ελλάδα ότι η εσωτερική υποτίμηση που προήλθε από τη μείωση των αμοιβών θα έπρεπε να έχει ήδη περάσει στις τιμές. Οι προβλέψεις της για αρνητικό πληθω-ρισμό το 2012 και 2013 θα πραγματοποι-ηθούν μόνο αν η σημαντική μείωση των αμοιβών το 2012 συνοδευτεί από δράσεις ενίσχυσης του ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Διαφορετικά η μείωση των αμοιβών δεν θα γίνει αισθητή στους καταναλωτές, με συνέπεια μεγαλύ-τερες απώλειες στη ζήτηση και την οικονο-μική δραστηριότητα.

5- exel

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

2007 2008 2009 2010 2011 2012

Πετρέλαιο Μη ενεργειακά εμπορεύματα

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥΚΑΙ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ, %

Page 1Page 1

Η δΙΑδΙΚΑΣΙΑ της εσωτερικής

υποτίμησης στην οποία έχει εισέλθει η Ελλάδα προβλέπεται

επίπονη. Όπως δείχνει η ανάλογη εμπειρία

άλλων χωρών σε περίοδο κρίσης (π.χ.

χώρες Βαλτικής στη διάρκεια της

χρηματοπιστωτικής κρίσης της το 2009), η

μείωση των αμοιβών μερικώς μόνο

μεταφέρεται στις τιμές, καθώς οι επιχειρήσεις

προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στις

επιπτώσεις της ύφεσης στα οικονομικά τους με απολύσεις κυρίως, ενώ

η διαδικασία μεταφοράς εργατικού δυναμικού

σε εξωστρεφείς και ανταγωνιστικούς των

εισαγωγών τομείς απαιτεί χρόνο.

65

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Μακρύς δρόμος

Η διαδικασία της εσωτερικής υποτίμησης στην οποία έχει εισέλθει η Ελλάδα προ-βλέπεται μια επίπονη διαδικασία. Όπως δείχνει η ανάλογη εμπειρία άλλων χω-ρών σε περίοδο κρίσης (π.χ. χώρες Βαλτι-κής στη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2009), η μείωση των αμοιβών μερικώς μόνο μεταφέρεται στις τιμές, καθώς οι επιχειρήσεις προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στις επιπτώσεις της ύφε-σης στα οικονομικά τους με απολύσεις κυρίως, ενώ η διαδικασία μεταφοράς εργατικού δυναμικού σε εξωστρεφείς και ανταγωνιστικούς των εισαγωγών τομείς απαιτεί χρόνο. Δεδομένου δε ότι η ισοτι-μία του ευρώ θα κινείται περίπου στο 1,3 δολ., δηλαδή το ευρώ θα παραμένει ισχυ-ρό, η διαδικασία ανάκτησης ανταγωνιστι-κότητας μέσα από τις τιμές για την Ελλάδα αποτελεί εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα.

Αν μάλιστα οι τιμές του πετρελαίου αυ-ξηθούν περισσότερο, η επιβάρυνση των τιμών θα είναι σε μεγάλη αναντιστοιχία με τα εισοδήματα. Οι τιμές του ηλεκτρι-κού ρεύματος στις αρχές του 2012 ήταν 14% υψηλότερες από ένα χρόνο πριν, του πετρελαίου και φυσικού αερίου 25% και της βενζίνης (που επιβαρύνεται με υψη-λή φορολόγηση) κατά 8%. Όσον αφορά το διεθνές περιβάλλον, ο πληθωρισμός στην ευρωζώνη προβλέπεται φέτος στο 2%, λόγω των υψηλότερων τιμών του πε-τρελαίου. Μάλιστα θα διαμορφωθεί στο επίπεδο αυτό λόγω αυξήσεων στην έμ-μεση φορολογία και τις διοικητικά καθο-ριζόμενες τιμές, που θα αντισταθμίζουν την αντίθετη επίδραση που θα ασκούν η χαλαρή ζήτηση και οι συγκρατημένες (λόγω της οριακής ύφεσης συνολικά στην ευρωζώνη) μισθολογικές αυξήσεις. Όσον αφορά τις τιμές των κατοικιών μετά από τριετία μείωσης, δεν υπάρχουν ενδείξεις

ανάκαμψης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, υποχώρησαν 5% το 2011. Η υπερβάλλουσα προσφορά λόγω των υψηλών επενδύσεων πριν από την κρίση, η αβεβαιότητα για την απασχόλη-ση και γενικά τις οικονομικές προοπτικές των καταναλωτών, η μεγάλη στενότητα χρηματοδότησης από τις τράπεζες και η αυστηροποίηση των κριτηρίων χορήγη-σης και κυρίως οι προσδοκίες, λόγω της ύφεσης, για συνεχιζόμενη υποχώρηση των τιμών προδιαγράφουν ότι οι πτωτικές πιέσεις στις τιμές θα συνεχιστούν. Ανθε-κτικότητα στις τιμές έναντι της ύφεσης συνεπάγονται η υψηλή πλέον φορολογι-κή επιβάρυνση των μεταβιβάσεων και η προγραμματισμένη αύξηση των αντικει-μενικών αξιών των ακινήτων. Χαρακτηρι-στικές των τάσεων είναι οι εκτιμήσεις της Eurobank Property Services για μεγαλύ-τερη μείωση, 10%-20%, στην Αθήνα και τα βόρεια προάστεια το 2011.

Sheet5

Έτη Ευρω-ζώνη

Ελλάδα ∆ομι-κός**

Τρόφιμα Εγχώρια αγορά

Χωρίς την ενέργεια

Εξωτερική αγορά

Τιμές κατοικιών

Μη ενεργειακά εμπορεύματα

Πετρέλαιο Πετρέλαιο, τιμή σε δολάρια

2004 2,2 3,0 3,3 0,5 3,5 4,7 5,0 … 15,3 30,7 37,8

2005 2,2 3,5 3,1 0,6 5,9 3,0 3,7 … 6,0 41,3 53,4

2006 2,2 3,3 2,7 3,7 7,3 6,5 4,8 … 23,2 20,5 64,3

2007 2,1 3,0 3,2 3,2 4,1 2,7 3,0 5,9 17,1 10,6 71,1

2008 3,3 4,2 3,4 5,4 10,0 6,4 6,4 1,7 21,0 36,4 97,0

2009 0,3 1,3 2,2 1,9 -5,8 -0,1 -6,0 -3,7 -18,7 -36,3 61,8

2010 1,6 4,7 3,0 0,1 6,1 0,9 8,8 -4,7 26,3 27,9 79,0

2011 2,7 3,1 1,7 3,1 7,4 2,6 8,8 -5,1 17,7 31,9 104,2

2012* 2,1 1,0 -0,1 … … … … … -3,1 10,4 115,1

2013* 1,6 0,5 -0,2 … … … … … 3,8 -4,4 110,0

Τιμές παραγωγού στη βιομηχανία

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΤΙΜΕΣ (μεταβολές %)

* Προβλέψεις Τράπεζας της Ελλάδος για πληθωρισμό στην Ελλάδα, Eurostat για ευρωζώνη, EKT για εμπορεύματα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat, ∆ΝΤ ** εκτός μη επεξεργασμένων τροφίμων και ενέργειας

Πληθωρισμός Εμπορεύματα

Page 1

66


> Α Γ Ο Ρ Α Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ _ στα υψη

η ανεργιαΜε την ανεργια σε πρωτο-φανή υψη και τισ αΜοιβεσ να υποχωρουν για τριτο συνεχοΜενο ετοσ, η κριση στην αγορα εργασιασ προ-βλεπεται διαρκειασ. στο 21% του εργατικου δυ-ναΜικου εκλεισε το 2011 το ποσοστο ανεργιασ, απο 15% στισ αρχεσ του ετουσ. στη διαρκεια του δωδεκαΜη-νου ωσ τον δεκεΜβριο 2011 χαθηκαν 334 χιλ. θεσεισ εργασιασ και οι ανεργοι αυξηθηκαν, κατα 300 χιλ., στο 1 εκατ. τα Μεγεθη αυτα ειναι πρωτογνωρα για την ελλαδα, οπωσ φυσικα και η πρωτοφανησ, στη συγχρονη ιστορια τησ, υφεση.

απο το επιτελειο των τασεων

67

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

68

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Σε μέσα επίπεδα το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε το 2011 στο 17,7% - κατά 5 μονάδες υψη-λότερο από το 2010- και προ-

βλέπεται νέα άνοδος τη διετία 2012-2013. Μάλιστα σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας ξεπέρασε το 24%. Σύμφωνα με τις προβλέ-ψεις του ΔΝΤ, οι οποίες είναι δυσμενέ-στερες από της ΕΕ, το ποσοστό ανεργίας προβλέπεται να διατηρηθεί στο 19%, με τη διαδικασία σταδιακής αποκλιμάκωσης να ξεκινά από το 2014 (18%) υποχωρώ-ντας στο 16% το 2016. Αν η σύγκριση γίνει σε μέσα επίπεδα έτους, η απασχόληση τo 2011 μειώθηκε κατά 6,8% (περίπου 300 χιλ.), με τις μεγαλύτερες απώλειες στις κατασκευές (-23%), τα ορυχεία-μεταλλεία (-15%), τη μεταποίηση (-11%), τον κλά-δο ύδρευσης-επεξεργασίας αποβλήτων (-18%), ηλεκτρισμού (-6%) και τις υπηρε-σίες (-4%). Για τη μεταποίηση ειδικότερα, στην οποία αναλογεί το 57% της απασχό-λησης στον δευτερογενή τομέα της οικο-νομίας, οι απώλειες από το 2008, δηλαδή πριν την έναρξη της κρίσης, φθάνουν το 23% καθώς η παραγωγή του κλάδου συρ-ρικνώνεται. Στις υπηρεσίες, τις μεγαλύτε-ρες απώλειες θέσεων εργασίας (-12%) είχε ο κλάδος ενημέρωσης και επικοινωνίας, καθώς η μεγάλη μείωση των διαφημιστι-κών εσόδων έχει οδηγήσει τις επιχειρήσεις σε σημαντικό περιορισμό του προσωπικού τους. Δύο είναι τα εξαιρετικά δυσμενή χα-ρακτηριστικά της αγοράς σήμερα: το στα-θερά υψηλό ποσοστό των μακροχρόνια

(>12 μήνες) ανέργων και το ραγδαία ανο-δικό ποσοστό ανεργίας των νέων. Όσον αφορά το πρώτο, που έχει φτάσει πλέον το 51% του συνόλου, σηματοδοτεί κινδύ-νους απαξίωσης των δεξιοτήτων αλλά και τις αδυναμίες, στα έτη πριν την κρίση, των προγραμμάτων επανακατάρτισης. Όσον αφορά το δεύτερο, που πλέον έχει φθάσει επίσης το 50%, σηματοδοτεί επίσης κιν-δύνους απαξίωσης των δεξιοτήτων τους. Αλλά συγχρόνως είναι αντανάκλαση των αγκυλώσεων στο ρυθμιστικό καθεστώς, με κλαδικές συμβάσεις εξαιρετικά περιοριστι-κές (που αύξαναν κατά πολύ τον κατώτατο μισθό) αλλά και της υψηλής αποζημίωση απόλυσης που αποτελούν αντικίνητρο, φυσικά ιδίως σε περιόδους βαθιάς ύφε-σης όπως η τωρινή, για νέες προσλήψεις. Έτσι, η τρόικα των δανειστών μας επέβαλε τη μείωση του κατώτατου μισθού κατά 22% και κατά 32% για τους νέους ως 25 ετών, ώστε να διευκολυνθεί η πρόσβασή τους στην αγορά εργασίας. Βασικό επιχείρημα ήταν ότι ήταν σημαντικά υψηλότερος του αντίστοιχου στην Ισπανία (κατά 17%) και στην Πορτογαλία (κατά 54%) και επίσης ότι με το μέτρο αυτό (αφορά λιγότερο από το 15% των εργαζόμενων στον ιδιωτικό τομέα αλλά θα συμπαρασύρει προς τα κάτω, με την κατάργηση της μετενέργειας των κλα-δικών συμβάσεων που λήγουν, τις αμοιβές συνολικά) θα αντισταθμιστούν οι απώλειες ανταγωνιστικότητας των προηγούμενων ετών. Όσον αφορά το πρώτο, θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι δύο αυτές χώρες έχουν

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Ποσοστό ανεργίας Ποσοστό ανεργίας νέων 15-24 ετών

ΠΟΣΟΣΤΟΑΝΕΡΓΙΑΣ, %

η εε εκτιμα

ότι η άνοδος των αμοιβών στην Ελλάδα ήταν

πολύ υψηλότερη της ανόδου της

παραγωγικότητας από την είσοδό μας

στο ευρώ ως το 2010, με συνέπεια το κόστος εργασίας ανά

μονάδα προϊόντος (βασικός δείκτης

ανταγωνιστικότητας, η άνοδος του δείκτη

σημαίνει επιδείνωση) να αυξηθεί κατά

35% έναντι μέσου όρου 20% στην

ευρωζώνη. H Τράπεζα της Ελλάδος

ωστόσο εκτιμά ότι ο σημαντικότερος

παράγοντας επιδείνωσης είναι η

ανατίμηση του ευρώ.

69

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

πολύ υψηλά επίπεδα ανεργίας των νέων που δεν απέτρεψε ο χαμηλός κατώτατος μισθός. (Η ακραία σύγκριση των αμοιβών με το επίπεδο των μισθών στους Βαλκανι-κούς γείτονές μας, που αναφέρθηκε από μέλη της τρόικας, μόνο ατυχής μπορεί να χαρακτηριστεί). Το πρόβλημα έγκειται στην ακαμψία των ρυθμίσεων και στο πολύ υψη-λό μη-μισθολογικό κόστος εργασίας στην Ελλάδα, το οποίο λειτουργεί ιδίως σε βά-ρος των επιχειρήσεων εντάσεως εργασίας.

οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν

Ο κίνδυνος από τη μεγάλη μείωση των αμοιβών είναι οι απώλειες από τη μείω-ση της ζήτησης που συνεπάγονται να εί-ναι πολλαπλάσιες του οφέλους από την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας στις ξένες αγορές (ο εξαγωγικός τομέας είναι σχετικά μικρός, περίπου 10% του ΑΕΠ), με συνέπεια τη βαθύτερη ύφεση στην οι-κονομία. Με την πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, δηλαδή τη μείωση των αμοι-βών αφού η δυνατότητα υποτίμησης του

νομίσματος δεν υπάρχει και δεδομένου ότι η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας με άνοδο της παραγωγικότητας (μέσω δι-αρθρωτικών μεταρρυθμίσεων) δεν είναι εφικτή βραχυπρόθεσμα, επιδιώκεται η ανάκτηση του χαμένου εδάφους των προ-ηγουμένων ετών. Η ΕΕ εκτιμά ότι η άνο-δος των αμοιβών στην Ελλάδα ήταν πολύ υψηλότερη της ανόδου της παραγωγικό-τητας από την είσοδό μας στο ευρώ ως το 2010, με συνέπεια το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (βασικός δείκτης αντα-γωνιστικότητας, η άνοδος του δείκτη ση-μαίνει επιδείνωση) να αυξηθεί κατά 35% έναντι μέσου όρου 20% στην ευρωζώνη. Ωστόσο, θα πρέπει εδώ να αναφερθούν οι εκτιμήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, στην πρόσφατη έκθεση για τη Νομισματική Πολιτική που απενοχοποιεί ως ένα βαθμό το εργατικό κόστος για τις απώλειες αντα-γωνιστικότητας. Σύμφωνα με αυτές η υπο-χώρηση των αμοιβών τη διετία 2010-2011 (σωρευτικά κατά 8%) είχαν ως συνέπεια την ανάκτηση του 1/3 των απωλειών αντα-

γωνιστικότητας των προηγούμενων ετών. Συνεπώς, συνολικά οι απώλειες περιορί-στηκαν στο 18% την ενδεκαετία 2001-2011 (από 32% την περίοδο 2001-2009). Στο ποσοστό αυτό το κόστος εργασίας συνέ-βαλλε το πολύ κατά το 1/5 με το υπόλοιπο να οφείλεται στην ανατίμηση του ευρώ. Για δε την περίοδο 2001-2009 η άνοδος του κόστους εργασίας συνέβαλλε κατά το 1/3 μόνο στις απώλειες ανταγωνιστικότητας με τα 2/3 να οφείλονται στην ανατίμηση του ευρώ. Όπως και να έχουν τα πράγματα, τα γεγονότα είναι τετελεσμένα. Η τρόικα ζητά μείωση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος κατά 15% τη διετία 2012-2013. Με τα μέτρα που ελήφθησαν αυτό επιτυγ-χάνεται, εκτιμάται μείωση 12% περίπου στο σύνολο της οικονομίας και 16% στις επιχει-ρήσεις. Εκεί όπου η μείωση των αμοιβών ήταν αναγκαία ήταν ο δημόσιος τομέας. Ως το 2009 αναλογούσαν στο 12,5% του ΑΕΠ της χώρας έναντι μέσου όρου 10,5% στην ΕΕ, με τους μισθούς κατά μέσο όρο μιάμιση φορά υψηλότερους από τον ιδιωτικό.

Sheet3

Ποσοστό ανεργίας,

%

Απασχό-ληση

Παραγωγικότητα, προϊόν ανά

απασχολούμενο

Κατώτατεςαποδοχές

ΈτηΣύνολο οικονομίας

Σύνολο οικονομίας

Επιχειρηματικόςτομέας

Σύνολο οικονομίας

Επιχ. Τομέας πλην τραπεζών

Γενιική κυβέρνηση

∆ΕΚΟ

ονομα-στικές

2004 10,5 0,9 1,7 4,3 3,0 7,2 5,8 9,7 9,9 4,8

2005 9,9 1,3 2,3 3,4 3,8 4,4 5,6 2,3 7,6 4,9

2006 8,9 1,9 1,2 2,2 2,8 5,7 6,8 3,1 7,0 6,2

2007 8,3 1,3 2,5 5,0 5,8 5,2 6,1 3,8 7,1 5,4

2008 7,7 1,1 1,1 8,7 7,9 6,2 6,5 7,1 8,2 6,2

2009 9,5 -1,1 -0,7 6,6 4,6 4,6 2,8 5,2 7,7 5,7

2010 12,5 -2,7 -1,7 -3,8 -2,7 -4,8 -2,9 -8,5 -5,5 1,7

2011 17,7 -6,8 -1,8 -2,0 -3,9 -3,0 -1,7 -4,9 -7,9 0,9

2012* 19,4 -4,8 -0,2 -6,0 -8,0 -8,7 -9,3 -7,4 -9,5 -20,0

2013* 19,4 -0,3 0,0 -6,2 -8,0 -7,0 -9,0** -3,0 … …

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδος, * προβλέψεις ∆ΝΤ Μαρτίου 2012 για την ανεργία και Τράπεζας της Ελλάδος Μαρτίου 2012 για τις αμοιβές ** σύνολο μαζί με τις τράπεζες

AΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΑΜΟΙΒΕΣ, ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ μεταβολές %

Κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές, ονομαστικές

Page 1

70

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι Π Ρ Ο Β Λ Ε Ψ Ε Ι Σ & Η Δ Υ Ν Α Μ Ι Κ Η Τ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Σ

Every story has a bead™

i-DEROSΚολοκοτρώνη 11, Αθήνα 10562, Τ: 210 3221801, [email protected]

Spring2012_AD_210 x297mm.indd 1 3/9/12 3:29 PM

71

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣΟ Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Σ

72

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι Π Ρ Ο Β Λ Ε Ψ Ε Ι Σ & Η Δ Υ Ν Α Μ Ι Κ Η Τ Η Σ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Σ

Κάτι νέο συνέβη φέτος στη συνηθισμένη συνάντηση ηγετών της πολιτικής και της επιχειρηματικότητας ανά τον κόσμο στο νταβός. το θέμα της αυξανόμενης εισοδη-ματικής ανισότητας, της διανομής του εισοδήματος από την ανάπτυξη, αποτέλεσε

για πρώτη φορά αντικείμενο συζήτησης, ενώ οι εκπρόσωποι του κινήματος occupy Wall str, δηλαδή οι ομόλογοι των αγανακτισμένων της ευρώπης στη νέα υόρκη, έκαναν αισθητή την παρουσία τους. θα μπορούσε ίσως κάποιος να υποστηρίξει ότι αποτελούν αυτά εκδηλώσεις ήσσονος σημασίας, χωρίς ουσιαστική επιρροή στις συζητήσεις για τα οικονομικά θέματα του πλανήτη. Όμως, σηματοδοτούν έναν άλλο παράγοντα που υπεισέρχεται στις συζητήσεις, τη φωνή της κοινωνίας που αναπόδραστα θα επηρεάσει την πολιτική. καθώς η απόσταση βορρά νότου μειώνεται, ένα νέο άνοιγμα δημιουργείται στο εσωτερικό των χωρών, ανεπτυγμένων και αναδυόμενων όπως η ρωσία και η κίνα: η εισοδηματική ανισότητα διευρύνεται, δημιουρ-

Η ΑυτΟΡΡυθμΙσΗ τΟυ κΑπΙτΑλΙσμΟυ δεν θΑ γΙνεΙ τΟσΟ με τΙσ νΈεσ ΡυθμΙσεΙσ γΙΑ μεΙΩσΗ τΩν κΙνδυνΩν στΙσ χΡΗμΑτΑγΟΡΈσ ΑλλΑ εμμεσΑ, κΑθΩσ Ο πΑΡΑγΟντΑσ κΟΙνΩ-νΙΑ πΟυ υφΙστΑτΑΙ τΙσ επΙπτΩσεΙσ τΗσ πΟλΙ-τΙκΗσ θΑ λΑμΒΑνετΑΙ πεΡΙσσΟτεΡΟ υπΟψΗ.

ΑπΟ τΟ επΙτελεΙΟ τΩν τΑσεΩν

> Κ Ο Σ Μ Ο Σ _

ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

73

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

ΜΕΤΑIΧΜΙΟ ΕΠΟΧHΣ

Με κατάληψη πλατείας διαµαρτύρονται οι

Λονδρέζοι για την αυξανόµενη ανεργία

στη χώρα. Καθώς η απόσταση Βορρά Νότου

µειώνεται, ένα νέο άνοιγµα δηµιουργείται

στο εσωτερικό των χωρών, η εισοδηµατική

ανισότητα διευρύνεται, ενώ τα οφέλη της

παγκοσµιοποίησης δεν διαχέονται στην κοι-

νωνία. Ήδη οι κυβερνήσεις αφυπνίζονται,

στη Βρετανία πλέον το καθεστώς των αµοι-

βών των ανώτατων στελεχών θα πρέπει να

εγκρίνεται από τους µετόχους των εταιριών.

γείται μια νέα τάξη υπερπλουσίων και πλουσίων, ενώ τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης δεν διαχέονται στην κοινωνία. Ήδη οι κυβερνήσεις αφυπνίζονται, στη βρετανία το καθεστώς των αμοιβών των ανώτατων στελεχών θα πρέπει να εγκρίνεται από τους μετόχους των εταιριών, στην αμερική θα αυξηθεί η πολύ χαμηλή φορολόγηση των κερδών από επενδύσεις. θέματα όπως η χαμηλή κοινωνικοοικονομική κινη-τικότητα αρχίζουν να αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς οργα-νισμοί όπως ο οοσα εφιστούν την προσοχή στη σημασία τους για την ανάπτυξη και τη σταθερότητα. από αυτή την άποψη θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η αυτορρύθμιση του καπιταλισμού δεν θα γίνει τόσο με τις νέες ρυθμίσεις για μείωση των κινδύνων στις χρηματαγορές

αλλά έμμεσα, καθώς ο παράγοντας κοινωνία που υφίσταται τις επι-

πτώσεις της πολιτικής θα λαμβάνεται περισσότερο υπόψη. η συζήτη-

ση για βιώσιμη ανάπτυξη, δηλαδή μια ανάπτυξη που δεν θα οδηγεί

σε φούσκες (όπως αυτή που τροφοδοτήθηκε από την υπερανάπτυξη

χρηματοοικονομικών εργαλείων που οδήγησαν στη χρηματοπιστωτική

κρίση, την ύφεση, την κρίση κρατικού χρέους και τραπεζών) αλλά σε

μια νέα ισορροπία μεταξύ ανάπτυξης και σταθερότητας, δεν εξαντλεί-

ται. σε μια διαδικασία συνεχή ο κόσμος θα αναζητά νέες ισορροπίες.

στόχος, σήμερα, η διασφάλισή της, με νέες πολιτικές και νέο ρυθμιστι-

κό καθεστώς στις χρηματοοικονομικές αγορές.

74

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


ΑπΟ τΟ ΟμΩνυμΟ ΑλμπΟυμ τΩν Pink Floyd. στΗν τΩΡΙνΗ επΟχή ΟλΟ κΑΙ πεΡΙσσΟτεΡΟ δΙΑπΙστΩνετΑΙ ΟτΙ τΟ δυτΙ-κΟ κΑπΙτΑλΙστΙκΟ μΟντελΟ ΑνΑπτυξΗσ πΡΟκεΙμενΟυ νΑ «ΙΑθεΙ» θΑ πΡεπεΙ νΑ ΑπΑ-ντΗσεΙ σε σΗμΑντΙκΑ θε-μΑτΑ Ωστε Η «ΙΑσΗ» νΑ εχεΙ δΙΑτΗΡΙσΙμΑ ΑπΟτελεσμΑτΑ. πΟΙΑ εΙνΑΙ τΑ θεμΑτΑ πΟυ θΑ ΑπΟτελεσΟυν τΡΟφΗ γΙΑ σκε-ψΗ τΟ επΟμενΟ δΙΑστΗμΑ;

ΑπΟ τΟ επΙτελεΙΟ τΩν τΑσεΩν

> A n o t h e r _

Brick in the Wall(;)

Η απομaκρυνση απo τισ παραδοσιακeσ αρχeσ τησ οικονομικhσ θεωρiασ στην ευρωπη, σύμφωνα με

τις οποίες οι αυτόματοι σταθεροποιητές της οικονομίας θα

πρέπει να αφήνονται να λειτουργήσουν σε περίοδο ύφεσης με μείωση

φορολογικών εσόδων και αύξηση δαπανών (επιδόματα ανεργίας,

κοινωνική στήριξη) ώστε να μην εγκλωβιστεί η οικονομία σε στασιμότητα

ή ένα καθολικό σπιράλ. καθώς όλες οι χώρες προχωρούν σε δραστική

περικοπή των ελλειμμάτων σε περίοδο ύφεσης, η έκβαση του πειράματος

θα αποτελέσει τεστ δοκιμασίας. πρώτη δοκιμασία θα αποτελέσει η

ισπανία (και δευτερευόντως η πορτογαλία). η νέα κυβέρνηση της

πρώτης ανακοίνωσε μέτρα μείωσης του δημόσιου ελλείμματος κατά 5,5

ποσοστιαίες μονάδες του αεπ τη διετία 2012-2013 ώστε να κλείσει στο

3% του αεπ. Ήδη πριν ανακοινωθούν τα μέτρα προβλεπόταν ύφεση με

μείωση του αεπ 1%. αν τα νέα μέτρα οδηγήσουν σε βαθύτερη ύφεση, ο

στόχος για το έλλειμμα δεν θα επιτευχθεί και ένα καθοδικό σπιράλ τύπου

ελλάδας (αν και η οικονομία της είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από

την ελληνική με χαμηλό δημόσιο χρέος αλλά υπερδανεισμένο ιδιωτικό

τομέα) θα ακολουθήσει. το ερώτημα είναι, οι συστάσεις του δντ να

επιτραπεί στους αυτόματους σταθεροποιητές να λειτουργήσουν, αφορούν

μόνο τις χώρες που δεν έχουν πρόβλημα;

Πισω απο την σπουδη στη μειωση των δημοσιων ελλειμματων βρισκεται η πιεση των αγορών. οι

κυβερνήσεις θέλουν να μειώσουν τα ελλείμματα για να

αποφύγουν την υποβάθμισή τους από τους οίκους αξιολόγησης που

θα αυξήσει το κόστος δανεισμού τους, μετατρέποντας προβλήματα

ρευστότητας ή σχετικά περιορισμένα δημοσιονομικά προβλήματα σε

καταστροφικά προβλήματα φερεγγυότητας. Όμως οι οίκοι αξιολόγησης

υποβαθμίζουν τις χώρες που ήδη δέχονται πιέσεις στο κόστος

δανεισμού τους όταν οι προοπτικές ανάπτυξής τους επιδεινώνονται

εξαιτίας αυστηρής περιοριστικής πολιτικής. το ερώτημα είναι: οι

οίκοι αξιολόγησης είναι πλέον εδραιωμένοι ρυθμιστές πολιτικής; και

πόσο αυτό, μαζί με τον προηγούμενο παράγοντα, έχουν εισάγει μια

προκυκλικότητα στο σύστημα που δύσκολα ανατρέπεται;

75

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Καθωσ στισ ανεπτυγμενεσ χωρεσ οι πολιτεσ βλεπουν να περιοριζονται οι κοινωνικέσ παροχέσ υπό το βάρος των

δημοσίων ελλειμμάτων, η πολιτική θα πρέπει να στραφεί

στην αύξηση της απασχόλησης και σε αυτό η λύση ακόμα

αναζητείται. πολύ σημαντικό, το θέμα της διευρυνόμενης

ανισότητας, σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες,

της αγοράς ή κεντρικά κατευθυνόμενες όπως η κίνα. πέρα

από την ηθική του διάσταση όσον αφορά την ισότητα ευκαιριών,

αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη (μειώνεται η κατανάλωση

με συνέπεια χαμηλότερη δαπάνη στην οικονομία και λιγότερες

επενδύσεις) και εν δυνάμει απειλή για τη σταθερότητα (αυξάνεται

η κοινωνική δυσαρέσκεια). στις ανεπτυγμένες χώρες είναι

απόρροια της παγκοσμιοποίησης που πιέζει προς τα κάτω

τις αμοιβές των χαμηλής ειδίκευσης εργαζόμενων (αυξάνει

την προσφορά εργατικού δυναμικού χαμηλού κόστους), της

τεχνολογικής προόδου που περιορίζει τις ανάγκες σε εργατικό

δυναμικό βραχυχρόνια, ιδίως σε εποχή χαμηλής ή και αρνητικής

ανάπτυξης, αλλαγών στα συστήματα αμοιβών και της μεγάλης

ανάπτυξης του χρηματοπιστωτικού τομέα. επίσης, το φορολογικό

καθεστώς σε πολλές χώρες ευνοεί τα κεφαλαιακά κέρδη που

φορολογούνται με πολύ χαμηλότερο συντελεστή από το εισόδημα

από εργασία ενώ η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση διεύρυναν

την αγορά και για υψηλά στελέχη (όπως και τις απαιτήσεις από

αυτά) και οδήγησαν στα ύψη –ιδίως πριν από την κρίση του

2008- τις αμοιβές τους. συγχρόνως μια νέα τάξη εργαζομένων

δημιουργείται, αυτή των εργαζόμενων με συμβόλαια

προσωρινής ή μερικής απασχόλησης που έχουν χαμηλότερη

προστασία της απασχόλησης και μικρότερες αμοιβές. στην

ευρώπη, η ισορροπία μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών αγαθών

σε εποχή αναδίπλωσης του κράτους αλλάζει. η πρόκληση

σήμερα για την ευρώπη που, όπως η ιαπωνία, έχει ένα

κοινωνικό κράτος πιο «γενναιόδωρο» από των αγγλοσαξονικών

χωρών είναι να προσαρμοστεί στις συνθήκες που απορρέουν

από την παγκοσμιοποίηση των χρηματαγορών και των αγορών

εργασίας-προϊόντων χωρίς αυτό να καταρρεύσει.

Έργο της ζωγράφου Εύης Τσακνιάς από την έκθεση «EUROPA 80s – 90s» στην αίθουσα «ΠΕΡΙΤΕΧΝΩΝ» της Αθήνας. Τα έργα της ζωγράφου, ένα ταξίδι στην Ευρώπη των δεκαετιών του ’80 και του ’90 και στα γεγονότα που σημάδεψαν τις δύο αυτές δεκαετίες.

Η προληπτικη προστασια (macropruden-tial policy) θα αποδειχθει το κρισιμο στοιχειο για την προληψη κρισεων

(όσο αυτό είναι δυνατό) στον τωρινό καπιταλισμό όπου η

κυριαρχία των χρηματαγορών είναι πλέον δεδομένη. σε

τι αυτή συνίσταται; βασικά της στοιχεία είναι η εποπτεία

από τις ρυθμιστικές αρχές ώστε να τεθούν όρια στη

μόχλευση των τραπεζών. οι ρυθμιστικές αρχές σε ευρώπη

και αμερική έχουν ήδη κάνει σημαντικά βήματα, ωστόσο

το σκιώδες χρηματοπιστωτικό σύστημα - money market

funds, δομημένα επενδυτικά οχήματα, επενδυτικά και

κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου/ hedge funds- είναι

ακόμη εκτός κανόνων. η μόχλευση (δημιουργία χρήματος

με συνεχή δανεισμό πάνω σε μια μικρή βάση με τις

τεχνικές του financial engineering) με τις υπερβολές από

την αντιστάθμιση κινδύνου οδηγεί στην κερδοσκοπία,

με την έννοια ότι κέρδη αποκομίζονται από τόκους

ενώ τα δανειακά κεφάλαια δεν αποπληρώνονται ποτέ

αλλά μετακυλίονται συνεχώς (phony financial profits τα

αποκάλεσε ο πρόεδρος ομπάμα). στην τωρινή διασύνδεση

των αγορών και αυτών με τα οικονομικά των χωρών, η

εποπτεία θα προστατεύσει την οικονομία των χωρών από

τις υπερβολές του χρηματοπιστωτικού συστήματος και

το τελευταίο (με την υποχρέωση υψηλότερων δεικτών

κεφαλαιακής επάρκειας) από σοκ στα δημόσια οικονομικά.

από αυτή την αποτελεσματική εποπτεία όλων των παικτών

θα κριθεί η σταθερότητα του συστήματος. βήματα έχουν

γίνει (στην αμερική με τον νόμο dodd-Frank και τον

κανόνα Volker, στη βρετανία με την επιτροπή Vickers, στην

ευρώπη με τη στόχευση για έναν φόρο χρηματοπιστωτικών

συναλλαγών και συνολικά με τις ρυθμίσεις της επιτροπής

της βασιλείας) και στόχος είναι η επαναδιάταξη

ισορροπιών στην οικονομία, με περισσότερη έμφαση στην

πραγματική οικονομία και λιγότερη στη χρηματοπιστωτική

σφαίρα. Όπως είπε ο πρόεδρος μπαράκ ομπάμα λιγότερη

Wall str και περισσότερη main str.

76

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Στην ευρωπη, το συστημα ληψησ αποφασεων οπωσ εδειξε η προσφατη κριση ειναι εξαιρετικα αργο στην απάντησή

του σε μια κρίση των αγορών. η υποχρέωση ομοφωνίας και

έγκρισης από τα εθνικά κοινοβούλια, κάτι θεμελιακό στις

σύγχρονες δημοκρατίες, δεν επιτρέπει άμεση αντίδραση

στους μηχανισμούς της αγοράς. αν η ευρώπη δεν θέλει να

«υποταχθεί» στην κυριαρχία μιας χώρας, της γερμανίας, θα

πρέπει να αποκτήσει ένα ταχύτερο σύστημα λήψης αποφάσεων.

ο καπιταλισμός των αγορών ανέδειξε τις αδυναμίες των

ευρωπαϊκών μηχανισμών, όπου η κρίση μιας μικρής χώρας

μετατράπηκε σε κρίση της ευρωζώνης.

Καθωσ η συνεχΉσ επαναληψη τησ αναγκησ διαρθρωτικων μεταρρυθμισεων, δημοσι-ονομικΉσ λιτοτητασ, μεγαλυτερησ ευελι-

ξιασ στην αγορα εργασιασ και επανεκπαιδευσησ των εργαζομενων απΌ τουσ ηγετεσ των ανεπτυγμένων χωρων ωστε να επανελθουν σε σταθερη αναπτυξη αφήνει αδιάφορους πλέον τους πολίτες που βλέπουν την

προοπτικές τους να περιορίζονται λόγω της ύφεσης ή αναιμικής

ανάπτυξης, μια νέα τάση διαγράφεται. στην αμερική και τη

γαλλία που βαδίζουν προς προεδρικές εκλογές οι υποψήφιοι

πρόεδροι- ομπάμα και ολλάντ- μεταδίδουν ένα άλλο μήνυμα.

ο πρώτος ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός νέου οργανισμού,

του trade enforcement unit, που θα ερευνά αθέμιτες

εμπορικές πρακτικές χωρών όπως η κίνα που υπονομεύουν

τη βιομηχανική παραγωγή της χώρας του. επίσης, δήλωσε ότι

δεν θα επιτρέψει να επανέλθει η οικονομία σε μια κατάσταση

όπου εξασθενεί με τη μεταφορά παραγωγής σε άλλες χώρες

και σχεδιάζει την κατάργηση της έκπτωσης των δαπανών για

μεταφορά παραγωγής σε άλλες χώρες. κάλεσε τις επιχειρήσεις

να κάνουν ότι μπορούν για να επιστρέψουν θέσεις εργασίας

στη χώρα υποσχόμενος ότι η κυβέρνηση θα κάνει ότι μπορεί

για να τις στηρίξει στην προσπάθεια αυτή. προχωρώντας ένα

βήμα πιο μπροστά, ο ολλάντ σχεδιάζει την επιβολή δασμών στα

προϊόντα χωρών που δεν πληρούν συγκεκριμένα κοινωνικά

στάνταρντ για τους εργαζόμενους και περιβαλλοντικά κριτήρια.

επίσης, η ευρωπαϊκή επιτροπή προτείνει να αποκλείονται από

τους διαγωνισμούς μεγάλων κρατικών προμηθειών χωρών της

εε εταιρείες από χώρες που επιβάλλουν με τον ένα ή τον άλλο

τρόπο (πχ με προτίμηση εγχώριων παραγωγών) περιορισμούς

στο δικό τους πρόγραμμα κρατικών προμηθειών σε ευρωπαϊκές

ΑΕΠ, δισ δολ.

% παγκόσμιου αεπ, σε ισοτιμίες αγοραστικής

δύνμης

Κατά κεφαλή αεπ, χιλ. δολ.

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, δισ. δολ.

2012 2012 2012 2011 2012 2013* 2011 2012 2013 2012 2011 2012 2013 2011 2012 2013

Ευρωζώνη 12.781,4 14,3 Ευρωζώνη 1,4 -0,3 0,9 10,0 10,9 10,8 81,1 -4,1 -3,4 -3,0 88,0 90,4 90,9

Γερμανία 3.478,8 3,8 42,6 Γερμανία 3,0 0,6 1,5 6,0 5,6 5,5 180,3 -1,0 -0,8 -0,5 81,5 78,9 77,5

Γαλλία 2.712,0 2,7 42,8 Γαλλία 1,7 0,5 1,0 9,8 10,0 10,1 -52,5 -5,3 -4,5 -3,9 86,3 89,0 90,8

Ιταλία 2.066,9 2,2 33,9 Ιταλία 0,4 -1,9 -0,3 8,4 9,5 9,7 -45,9 -4,0 -2,4 -1,5 120,1 123,4 123,8

Ισπανία 1.397,8 1,7 30,2 Ισπανία 0,7 -1,8 0,1 21,6 24,2 23,9 -30,0 -8,5 -6,0 -5,7 68,5 79,0 84,0

Ολλανδία 802,1 0,9 47,8 Ολλανδία 1,2 -0,5 0,8 4,5 5,5 5,5 65,8 -5,0 -4,5 -4,9 66,2 70,1 73,7

Βέλγιο 496,8 0,5 45,1 Βέλγιο 1,9 0,0 0,8 7,2 8,0 8,3 -1,3 -4,1 -2,9 -2,1 98,5 99,1 98,5

Αυστρία 409,0 0,4 48,5 Αυστρία 3,1 0,9 1,8 4,2 4,4 4,3 5,6 -2,5 -3,0 -2,4 72,2 73,9 74,3

Ελλάδα 271,1 0,3 24,2 Ελλάδα -6,9 -4,7 0,0 17,3 19,4 19,4 -20,0 -9,5 -6,7 -4,7 165,4 163,2 167,3

Φινλανδία 257,8 0,2 47,5 Φινλανδία 2,9 0,6 1,8 7,8 7,7 7,8 -2,5 -0,8 -1,4 -0,8 48,6 51,6 52,8

Πορτογαλία 220,6 0,3 20,7 Πορτογαλία -1,5 -3,3 0,3 12,6 14,4 14,0 -9,2 -4,0 -4,5 -3,0 106,8 112,4 115,3

Ιρλανδία 209,6 0,2 45,9 Ιρλανδία 0,7 0,5 2,0 14,4 14,5 13,8 2,0 -9,8 -8,6 -7,4 105,0 113,1 117,7

Βρετανία 2.452,7 2,8 38,9 Βρετανία 0,7 0,8 2,0 8,0 8,3 8,2 -42,0 -8,7 -8,0 -6,6 82,5 88,4 91,4

Πολωνία 528,5 1,0 14,0 Πολωνία 4,3 2,6 3,2 9,6 9,4 9,1 -24,0 -5,2 -3,2 -2,8 55,4 55,7 55,2

Σουηδία 549,4 0,5 57,9 Σουηδία 4,0 0,9 2,3 7,5 7,5 7,7 16,6 0,1 -0,1 0,5 37,4 35,5 33,5

Σύνολο ΕΕ 17.070,0 … Σύνολο ΕΕ 1,5 0,0 9,7 9,8 9,6 -4,7 -3,9 -3,2 82,5 84,9 84,9

ΗΠΑ 15.609,7 18,9 49,6 ΗΠΑ 1,7 2,1 2,4 9,0 8,2 7,9 -509,9 -9,5 -8,0 -6,4 102,9 106,6 110,2

Κίνα 7.991,7 15,0 5,9 Κίνα 9,2 8,2 8,8 4,0 4,0 4,0 181,7 -1,2 -1,3 -0,9 25,8 22,0 19,4

Ιαπωνία 5.981,0 5,6 47,0 Ιαπωνία -0,7 2,0 1,7 4,5 4,5 4,4 130,0 -10,0 -10,0 -8,7 229,8 235,8 241,1

Ινδία 1.779,3 5,8 1,5 Ινδία 7,2 6,9 7,3 … … … -57,0 -8,6 -8,3 -8,2 68,0 67,6 66,7

Βραζιλία 2.493,0 2,9 12,5 Βραζιλία 2,7 3,0 4,1 6,0 6,0 6,5 -78,0 -2,7 -2,3 -2,4 66,2 65,0 63,1

Ρωσία 2.021,9 3,0 14,2 Ρωσία 4,3 4,0 3,9 6,5 6,0 6,0 96,4 1,5 0,6 -0,3 9,6 8,4 7,9

Τουρκία 817,3 1,3 10,9 Τουρκία 8,5 2,3 3,2 9,9 10,3 10,5 -71,0 -0,2 -1,7 -2,0 39,4 36,0 34,5

Πηγή: ΔΝΤ Απρίλιος 2012, Εurostat

Ματιές στον κόσμο, οι αριθμοί και οι τάσεις σε έναν κόσμο που όλα κρίνονται από την εμπιστοσύνη.

ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΟΔΟΥ ΑΕΠ Ποσοστό ανεργίας ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑΔημόσιο χρέος

% αεπ

Μεγαλύτερες εκτός ευρώ οικονομίες της ΕΕ Μεγαλύτερες εκτός ευρώ οικονομίες της ΕΕ

εταιρείες. σε αυτό αντιδρά η γερμανία, που θεωρεί ότι θα

προκαλέσει αντίποινα από την κίνα, που αποτελεί σημαντική

αγορά για τις εξαγωγές της (το ισοζύγιο της με την κίνα

είναι οριακά μόνο ελλειμματικό). η τάση αυτή αποτελεί μια

ανάσχεση της παγκοσμιοποίησης, που αν επικρατήσει μπορεί

να οδηγήσει σε νέες ισορροπίες και ίσως σε εξορθολογισμό

τον καπιταλισμό της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.

ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟΝ ΚOΣΜΟ, ΟΙ ΑΡΙθΜΟI ΚΑΙ ΟΙ ΤAΣΕΙΣ ΣΕ EΝΑΝ ΚOΣΜΟ ΠΟΥ OΛΑ ΚΡIΝΟΝΤΑΙ ΑΠO ΤΗΝ ΕΜΠΙΣΤΟΣYΝΗ

77

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2



δύνμης

Κατά κεφαλή αεπ, χιλ. δολ.

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, δισ. δολ.

2012 2012 2012 2011 2012 2013* 2011 2012 2013 2012 2011 2012 2013 2011 2012 2013

Ευρωζώνη 12.781,4 14,3 Ευρωζώνη 1,4 -0,3 0,9 10,0 10,9 10,8 81,1 -4,1 -3,4 -3,0 88,0 90,4 90,9

Γερμανία 3.478,8 3,8 42,6 Γερμανία 3,0 0,6 1,5 6,0 5,6 5,5 180,3 -1,0 -0,8 -0,5 81,5 78,9 77,5

Γαλλία 2.712,0 2,7 42,8 Γαλλία 1,7 0,5 1,0 9,8 10,0 10,1 -52,5 -5,3 -4,5 -3,9 86,3 89,0 90,8

Ιταλία 2.066,9 2,2 33,9 Ιταλία 0,4 -1,9 -0,3 8,4 9,5 9,7 -45,9 -4,0 -2,4 -1,5 120,1 123,4 123,8

Ισπανία 1.397,8 1,7 30,2 Ισπανία 0,7 -1,8 0,1 21,6 24,2 23,9 -30,0 -8,5 -6,0 -5,7 68,5 79,0 84,0

Ολλανδία 802,1 0,9 47,8 Ολλανδία 1,2 -0,5 0,8 4,5 5,5 5,5 65,8 -5,0 -4,5 -4,9 66,2 70,1 73,7

Βέλγιο 496,8 0,5 45,1 Βέλγιο 1,9 0,0 0,8 7,2 8,0 8,3 -1,3 -4,1 -2,9 -2,1 98,5 99,1 98,5

Αυστρία 409,0 0,4 48,5 Αυστρία 3,1 0,9 1,8 4,2 4,4 4,3 5,6 -2,5 -3,0 -2,4 72,2 73,9 74,3

Ελλάδα 271,1 0,3 24,2 Ελλάδα -6,9 -4,7 0,0 17,3 19,4 19,4 -20,0 -9,5 -6,7 -4,7 165,4 163,2 167,3

Φινλανδία 257,8 0,2 47,5 Φινλανδία 2,9 0,6 1,8 7,8 7,7 7,8 -2,5 -0,8 -1,4 -0,8 48,6 51,6 52,8

Πορτογαλία 220,6 0,3 20,7 Πορτογαλία -1,5 -3,3 0,3 12,6 14,4 14,0 -9,2 -4,0 -4,5 -3,0 106,8 112,4 115,3

Ιρλανδία 209,6 0,2 45,9 Ιρλανδία 0,7 0,5 2,0 14,4 14,5 13,8 2,0 -9,8 -8,6 -7,4 105,0 113,1 117,7

Βρετανία 2.452,7 2,8 38,9 Βρετανία 0,7 0,8 2,0 8,0 8,3 8,2 -42,0 -8,7 -8,0 -6,6 82,5 88,4 91,4

Πολωνία 528,5 1,0 14,0 Πολωνία 4,3 2,6 3,2 9,6 9,4 9,1 -24,0 -5,2 -3,2 -2,8 55,4 55,7 55,2

Σουηδία 549,4 0,5 57,9 Σουηδία 4,0 0,9 2,3 7,5 7,5 7,7 16,6 0,1 -0,1 0,5 37,4 35,5 33,5

Σύνολο ΕΕ 17.070,0 … Σύνολο ΕΕ 1,5 0,0 9,7 9,8 9,6 -4,7 -3,9 -3,2 82,5 84,9 84,9

ΗΠΑ 15.609,7 18,9 49,6 ΗΠΑ 1,7 2,1 2,4 9,0 8,2 7,9 -509,9 -9,5 -8,0 -6,4 102,9 106,6 110,2

Κίνα 7.991,7 15,0 5,9 Κίνα 9,2 8,2 8,8 4,0 4,0 4,0 181,7 -1,2 -1,3 -0,9 25,8 22,0 19,4

Ιαπωνία 5.981,0 5,6 47,0 Ιαπωνία -0,7 2,0 1,7 4,5 4,5 4,4 130,0 -10,0 -10,0 -8,7 229,8 235,8 241,1

Ινδία 1.779,3 5,8 1,5 Ινδία 7,2 6,9 7,3 … … … -57,0 -8,6 -8,3 -8,2 68,0 67,6 66,7

Βραζιλία 2.493,0 2,9 12,5 Βραζιλία 2,7 3,0 4,1 6,0 6,0 6,5 -78,0 -2,7 -2,3 -2,4 66,2 65,0 63,1

Ρωσία 2.021,9 3,0 14,2 Ρωσία 4,3 4,0 3,9 6,5 6,0 6,0 96,4 1,5 0,6 -0,3 9,6 8,4 7,9

Τουρκία 817,3 1,3 10,9 Τουρκία 8,5 2,3 3,2 9,9 10,3 10,5 -71,0 -0,2 -1,7 -2,0 39,4 36,0 34,5

Πηγή: ΔΝΤ Απρίλιος 2012, Εurostat

Ματιές στον κόσμο, οι αριθμοί και οι τάσεις σε έναν κόσμο που όλα κρίνονται από την εμπιστοσύνη.

ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΟΔΟΥ ΑΕΠ Ποσοστό ανεργίας ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑΔημόσιο χρέος

% αεπ

Μεγαλύτερες εκτός ευρώ οικονομίες της ΕΕ Μεγαλύτερες εκτός ευρώ οικονομίες της ΕΕ



δύνμης

2012 2011 2012 2013*Ανεπτυγμένες οικονομίες 36.146 51,1 1,6 1,4 2

Αναδυόμενες της αγοράς και αναπτυσσόμενες 34.589 48,9 6,2 5,7 6

Από τις οποίες πετρελαιοπαραγωγοί (εκτός Ρωσίας)* 6.154 8,7 4 4,8 3,7

Κόσμος 70.735 100 3,9 3,5 4,1

Πηγή: ΔΝΤ Απρίλιος 2012* Ο ρυθμός ανάπτυξης αφορά μόνο τις χώρες της Μ.Ανατολής. Προβλέψεις ΔΝΤ Aπριλίου 2012, Τα δημοσιονομικά ελλείμματα στις Κίνα, Βραζιλία, Ινδία & Ρωσία δεν είναι συγκρίσιμα με των υπολοίπων χωρών.

Ρυθμός ανόδου αεπΜατιά στον κόσμο,οι αριθμοίκαι οι τάσεις σε έναν κόσμο

που όλα κρίνονται από την εμπιστοσύνη.

ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟΝ ΚOΣΜΟ, ΟΙ ΑΡΙθΜΟI ΚΑΙ ΟΙ ΤAΣΕΙΣ ΣΕ EΝΑΝ ΚOΣΜΟ ΠΟΥ OΛΑ ΚΡIΝΟΝΤΑΙ ΑΠO ΤΗΝ ΕΜΠΙΣΤΟΣYΝΗ

78

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


> Ε Υ Ρ Ω Π Η _ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΟ ΠΕΙΡΑΜΑ

Στην Ευρώπη, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα απειλεί και θα επιβάλ-λει πλέον, με τη διακυβερνητική

συμφωνία του Δεκεμβρίου 2011, αυστηρές ποινές στις χώρες που δεν μειώνουν το δη-μόσιο έλλειμμά τους σύμφωνα με τα προ-γράμματα που έχουν συμφωνηθεί με αυτή, οι πολίτες τους θα συνειδητοποιούν ότι ένα μεγαλύτερο βήμα για την εκχώρηση εθνι-κών πολιτικών σε υπερεθνικά όργανα έχει γίνει. Με την έννοια όχι μόνο των στόχων καθοριζόμενων από τις Βρυξέλλες αλλά και των τρόπων επίτευξής τους. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα βήμα προς τη δημοσιονομική ένωση, πολύ αργότερα και εφόσον έχει σταθεροποιηθεί η εικόνα των δημόσιων οικονομικών, με κοινή πλατφόρ-μα δανεισμού, δηλαδή το ευρωομόλογο. Ωστόσο, όλα θα κριθούν από την έκβαση του «πειράματος» που διεξάγεται σήμερα στην Ευρώπη και συγκεκριμένα της γενικευ-μένης εφαρμογής πολιτικών αυστηρής λιτό-τητας, μείωσης των δημοσίων ελλειμμάτων

που αναπόδραστα καθιστούν δυσχερή ή και αδύνατη την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων. Χωρίς αναπροσαρμογή των στόχων σε ρεαλιστικά χρονοδιαγράμματα, η αντί-δραση των αγορών στη συνεχή αποτυχία επίτευξής τους, μπορεί να οδηγήσει σε νέα άνοδο των spreads, κλιμάκωση της κρίσης χρέους, νέα επιδείνωση της εμπιστοσύνης με συνέπεια μια βαθιά και παρατεταμένη ύφεση, η οποία θα πλήξει και τις χώρες που αποδείχθηκαν ανθεκτικές. Η κλιμάκωση της κρίσης χρέους είναι άλλωστε, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ευρωπαϊκή οικονομία. Η συμφωνία για τη διάσωση της Ελλάδας, αποτελεί το πρώτο βήμα. Ωστόσο, τα επόμε-να θα είναι εξίσου κρίσιμα για την ευρωζώ-νη, που εξελίσσεται σε ένα διπολικό σύστη-μα, με ηγέτιδα τη Γερμανία και τις μικρότε-ρες χώρες υψηλής πιστοληπτικής αξιολόγη-σης και ισχυρών δημόσιων οικονομικών και τον άλλο πόλο να αποτελείται από τις χώρες του Νότου, την Ιρλανδία, το υπερχρεωμένο

Ενα μΕγαλΥτΕρο βΗμα για τΗν ΕΚΧΩρΗΣΗ ΕθνιΚΩν πολιτιΚΩν ΣΕ ΥπΕρΕθνιΚα οργανα ΕΧΕι γινΕι ΣτΗν ΕΥρΩπΗ. αΥτο θα μποροΥΣΕ να αποτΕλΕΣΕι Ενα βΗμα προΣ τΗ δΗμοΣιονο-μιΚΗ ΕνΩΣΗ. ομΩΣ Η τΕλιΚΗ ΕΚβαΣΗ τοΥ ΕΥ-ρΩπαϊΚοΥ πΕιραματοΣ ποΥ βριΣΚΕται ΣΗμΕρα ΣΕ ΕξΕλιξΗ, δΗλαδΗ τΗΣ γΕνιΚΕΥμΕνΗΣ ΕφαρμογΗΣ πολιτιΚΗΣ αΥΣτΗρΗΣ λιτοτΗταΣ -μΕιΩΣΗΣ τΩν δΗμοΣι-Ων ΕλλΕιμματΩν ποΥ αναποδραΣτα Καθι-ΣτοΥν δΥΣΧΕρή Η Και αδΥνατΗ τΗν ΕπιτΕΥ-ξΗ τΩν δΗμοΣιονο-μιΚΩν ΣτοΧΩν- Ειναι Κατι ποΥ ΚανΕιΣ δΕν μπορΕι να πΕι ΣΗμΕρα μΕ βΕβαιοτΗτα οτι θα Ειναι θΕτιΚΗ.

απο το ΕπιτΕλΕιο τΩν ταΣΕΩν

79

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Βέλγιο και γενικά τις χώρες με αδύναμα δη-μόσια οικονομικά. Η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, ζητά από τη Γερμανία, να επιδείξει ισχυρό ηγετικό ρόλο στην επίλυση των προβλημάτων της ευρωζώνης και αλ-ληλεγγύη. Επίσης, τονίζει ότι η γενικευμένη πολιτική μείωσης των ελλειμμάτων σε όλες τις χώρες θα εντείνει τις υφεσιακές πιέσεις. Και αυτό δεν είναι κάτι που αφήνει αδιάφο-ρες τις αγορές. Η πρόσφατη υποβάθμιση της Γαλλίας και της Αυστρίας από τον οίκο Standard & Poors, 2 από τις 6 χώρες της ευρωζώνης με την ανώτατη αξιολόγηση ΑΑΑ, οφειλόταν σε αυτόν τον παράγοντα όπως και στη σημαντική έκθεση των τρα-πεζών τους σε χρέος της περιφέρειας και ιδιαίτερα των χωρών της Αν. Ευρώπης για τη δεύτερη. Ο φαύλος κύκλος διασύνδεσης κρατικού χρέους, εύθραυστων ισορροπιών στις χρηματαγορές και επιβράδυνσης/ύφε-σης παραμένει. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι χώρες της ευρωζώνης και οι τράπεζές τους θα χρειαστεί να αναχρηματοδοτήσουν το 2012 χρέος που ισοδυναμεί με 23% του συ-νολικού αεπ της, δηλαδή 2,2 τρισεκ. ευρώ περίπου. Η επίσπευση της ισχύος του ESM

για το καλοκαίρι του 2012 είναι η άμυνα της

ευρωζώνης έναντι του ενδεχόμενου επι-

δείνωσης της κατάστασης στην Ισπανία και

την Ιταλία. Ήδη η οικονομία της ευρωζώνης

συρρικνώνεται το 2012, με την ύφεση να

προβλέπεται στο 0,3% και 6 χώρες της, η

Ελλάδα, η Πορτογαλία, το Βέλγιο, η Ισπα-

νία, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Ιρλανδία και η

Κύπρος βρίσκονται σε ύφεση. Σήμερα, η

απουσία ενός ομοσπονδιακού προϋπολογι-

σμού στερεί από την ευρωζώνη ένα φυσι-

κό σταθεροποιητή στη νομισματική ένωση

(κατά το αμερικανικό πρότυπο) με την ανα-

διανομή εισοδήματος μεταξύ ισχυρών και

χωρών σε κρίση. Προσπαθεί να καλύψει το

κενό με προληπτικά μέτρα, όπως το δημο-

σιονομικό σύμφωνο και η εποπτεία της μα-

κροοικονομικής πολιτικής των χωρών–με-

λών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορεί να

επιβάλλει μέτρα πολιτικής και κυρώσεις αν

διαπιστώσει ότι μια χώρα οδηγείται σε ανι-

σορροπία, κάτι που δεν προβλέπεται στην

Αμερική όπου η ομοσπονδιακή κυβέρνηση

δεν μπορεί να παρέμβει πχ. στη φορολογική

πολιτική των πολιτειακών κυβερνήσεων.

Στόχος η ανταγωνιστικότητα

Το εγχείρημα βελτίωσης της ανταγωνιστι-κότητας των ελλειμματικών χωρών της ευ-ρωζώνης με εσωτερική υποτίμηση είναι ιδιαίτερα δύσκολο και επίπονο. Η εσωτερική υποτίμηση, με μείωση μισθών, οδηγεί σε χα-μηλότερο ΑΕΠ, ανεπαρκές για την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων. Η μείωση των εξωτερικών ελλειμμάτων θα πρέπει να συ-νοδεύεται με μείωση των πλεονασμάτων στη Γερμανία, της οποίας η πολιτική θα πρέπει να προσαρμοσθεί, δηλαδή να επιτρέψει υψηλό-τερο πληθωρισμό μισθών που θα αυξήσει την εγχώρια ζήτηση. Άλλωστε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να εξετάσει τους παρά-γοντες που συντηρούν τα μόνιμα μεγάλα πλεονάσματα αλλά και τις εμπορικές και χρηματοοικονομικές διασυνδέσεις μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών. Η προσαρμογή πρέπει να αφορά και τις δύο πλευρές και σε αυτό παραδοσιακά η στάση της Γερμανίας είναι αρνητική. Τη στάση της υποστηρίζει ο Ευρωπαίος κεντρικός τραπε-ζίτης Μάριο Ντράγκι ενώ αντίθετα ο Ολιβιέ Μπλανσάρ, του ΔΝΤ, τονίζει ότι η ΕΚΤ θα πρέπει να προχωρήσει σε μεγαλύτερη νομι-σματική χαλάρωση, η οποία θα οδηγήσει μεν σε υψηλότερο πληθωρισμό στις πλεονασμα-τικές χώρες όμως θα στηρίξει τις χώρες σε κρίση. Αν πρόκειται να υπάρξει ισορροπία, τα πλεονάσματά της θα μειωθούν. Και αν ακόμη στόχος είναι να καταστεί η ευρωζώνη στο σύ-νολό της πλεονασματική, η διαδικασία έχει τα όριά της. Π.χ., τα πλεονάσματα της ευρωζώ-νης, της Κίνας, της Ρωσίας και της Ιαπωνίας (συνολικά 39% του παγκόσμιου ΑΕΠ), δεν θα μπορεί να συντηρήσει η ελλειμματική αμερι-κανική οικονομία ( 19%). Συνεπώς μέσα από την κρίση η διαδικασία προσαρμογής των πα-γκόσμιων ανισορροπιών θα ξεκινήσει.

Η ΣΥνΕΧΕια τΗΣ προβλΗματιΚΗΣ

ποιά είναι όμως τα βασικά θέματα στις

μεγάλες οικονομίες της Ευρωζώνης που

θα τροφοδοτήσουν τις εξελίξεις το επόμενο

διάστημα; θα τα δούμε συγκεκριμένα στο

επόμενο κείμενο που επιμελήθηκε το

Επιτελείο των τάσεων.

80

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


μΕ το ΕλλΕιμμα τΗΣ να προβλΕπΕται Στο 1% τοΥ αΕπ φΕτοΣ, το ΧαμΗλοτΕρο ΣτΗν ΕΥρΩζΩνΗ μΕτα τΗΣ φινλανδιαΣ, Η ΚαγΚΕ-λαριοΣ μΕρΚΕλ, μΕτα τΗν ιΣΧΥρΗ αναπτΥξΗ τοΥ 2011 μΕ ρΥθμο 3%, θα πρΕπΕι να δια-ΧΕιριΣθΕι μια οιΚονο-μια ποΥ ΕπιβραδΥνΕι.

απο το ΕπιτΕλΕιο τΩν ταΣΕΩν

> Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ι Α _

ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΤΗΣ MERKEL

Ο ρυθμός ανάπτυξης της Γερ-

μανίας υποχωρεί φέτος στο

0,6% που πιθανόν να επιτα-

χυνθεί ελαφρά το 2013. Η ανεργία έχει

υποχωρήσει στο χαμηλότερο επίπεδο της

τελευταίας 20ετίας και η ανάπτυξή της

μετά την ύφεση του 2009 βασίστηκε στις

αυξανόμενες επενδύσεις και εξαγωγές.

Οι εξαγωγές της όμως επιβραδύνουν κα-

θώς η ζήτηση από τον κυριότερο εμπορι-

κό της εταίρο στην ευρωζώνη, τη Γαλλία,

αλλά και τις άλλες χώρες της περιοχής

υποχωρεί. Έτσι, τη σκυτάλη στην τόνωση

της οικονομίας παίρνει φέτος η ιδιωτική

κατανάλωση καθώς οι Γερμανοί κατανα-

λωτές (μαζί με εκείνους των Σκανδιναβι-

κών χωρών) είναι οι πιο αισιόδοξοι στην

Ευρώπη). Ωστόσο, έχει ισχυρές θέσεις

στην αναπτυσσόμενη Ασία, οι εξαγωγές

της προς την Κίνα αυξήθηκαν 23% το

2011 και το εμπορικό της έλλειμμα με τη

χώρα αυτή είναι μόλις 1% των εξαγωγών

της. Επίσης, η φυγή προς την ασφάλεια

των κρατικών ομολόγων της είναι ισχυ-

ρή, το κόστος δανεισμού της βρίσκεται

σε σχεδόν ιστορικά χαμηλά. Οι τράπεζες

της έχουν υποστεί απώλειες από τις το-

ποθετήσεις τους στα ομόλογα της ευρω-

παϊκής περιφέρειας και πλέον μειώνουν

τις χρηματοδοτήσεις τους προς αυτή και

γενικά στο εξωτερικό. Έτσι, στρέφονται

στην εσωτερική αγορά, προσφέροντας

ελκυστικούς όρους στις επιχειρήσεις.

Ωστόσο, η κεφαλαιακή θέση των τελευ-

ταίων έχει ισχυροποιηθεί με αποτέλεσμα

η ζήτηση δανείων να είναι χαμηλή. Σε μια

αναδιάταξη ισορροπιών θα διαπιστώσουν

ότι η απουσία των υψηλών αποδόσεων

που προσέφερε η περιφέρεια θα τις επη-

ρεάσει. Η γερμανική κυβέρνηση παρά τις

αρχικές αντιρρήσεις της στη αύξηση των

κεφαλαίων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού

Σταθερότητας επιτρέποντας την παράλλη-

λη λειτουργία του προσωρινού EFSF (θε-

ωρεί ότι θα οδηγήσει σε νομισματοποίηση

του χρέους αναπόφευκτα από την ΕΚΤ

και αύξηση των γερμανικών εγγυήσεων),

τελικά, και υπό την πίεση της ανόδου του

κόστους δανεισμού σε Ιταλία και Ισπανία

που θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες

εντάσεις στις αγορές κρατικών ομολόγων,

αποδέχτηκε την αύξηση της δύναμης πυ-

ρός του στα 700 δισ. ευρώ, χαμηλότερα

από το ποσό των 940 δισ. που ζητούσε η

Ευρωπαϊκή Επιτροπή και που θεωρούσαν

αναγκαίο το ΔΝΤ και ο ΟΟΣΑ.

81

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Στις εκλογές του 2013 η καγκελάριος Μέρκελ θα έχει διπλό πεδίο αποτελεσμάτων που θα πρέπει να παρουσιάσει στους

ψηφοφόρους της: σταθερή ανάπτυξη για την οικονομία της που καλύπτει το 27% της οικονομίας της ευρωζώνης και επιτυχία στην

επίλυση της κρίσης της ευρωζώνης. Αποτυχία στο δεύτερο αναπόδραστα θα επηρεάσει και το πρώτο.

82

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


— Γ Α Λ Λ Ι Α —ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ & Η ΚΡΙΣΗ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ

Με τον Φρανσουά Ολλάντ να έχει μέχρι στιγμής προβάδισμα στις δημοσκοπήσεις έναντι του προέδρου Σαρκοζί, στις προεδρικές εκλογές του Απριλίου - Μαΐου το ενδεχόμενο οι σοσιαλιστές να επανέλθουν στην εξουσία μετά από δύο σχεδόν δεκαετίες είναι πολύ πιθανό. Στις προεκλογικές του δεσμεύσεις είναι η ανατροπή της κυριαρχίας του χρηματοοικονομικού τομέα με την έμφαση να μετατοπίζεται στην πραγματική οικονομία και ιδίως τη βιομηχανία. Ωστόσο, αυτά είναι προεκλογικές κινήσεις εντυπωσιασμού των ψηφοφόρων σε μια οικονομία που επιβραδύνει, για φέτος προ-βλέπεται άνοδος του ΑΕΠ μόλις 0,5% και η ανεργία διατηρείται σταθερά στο 10% του εργατικού δυναμικού (24% στους νέους). Ο τραπεζικός της τομέας είναι ο μεγαλύτερος στην ευρωζώνη και παρά τη μεγάλη έκθεσή του στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία, από την οποία έχει εγγρά-ψει σημαντικές ζημιές, οι γαλλικές τράπεζες παραμένουν ισχυρές, με τις τιμές των μετοχών τους να ανακάμπτουν το 2012, μετά από τεράστιες απώλειες το 2011 για τις μεγαλύτερες. Η έκβαση του εκλογικού αποτελέσματος θα έχει σημασία για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη και γενικότερα την πορεία των δημοσιονομικών στην ευρωζώνη. Ο Φρανσουά Ολλάντ έχει δη-λώσει ότι αν εκλεγεί θα επαναδιαπραγματευθεί τη διακυβερνητική συμφωνία του Δεκεμβρίου -με την οποία δεσμεύονται τα κράτη για πλεονασματική δημόσια διαχείριση με το διαρθρωτικό έλλειμμα όχι μεγαλύτερο του 0,5% του ΑΕΠ με κανόνες που θα αποτελέσουν νόμους- διαφωνεί με τις αυστηρές ποινές στους παραβάτες και με την ανεπαρκή έμφαση στην ανάπτυξη. Εύλογα η καγκελάριος Μέρκελ έδειξε αρχικά τη σαφή υποστήριξή της στον Νικολά Σαρ-κοζί, ο οποίος υπέγραψε τη συμφωνία. Σε κίνηση αντιπερισπασμού ο τελευταίος άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο η συμφωνία να τεθεί σε δημοψήφισμα για έγκριση από τους Γάλλους. Συνεπώς, οι πολιτικές εξελίξεις στη Γαλλία, τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης με 20% του ΑΕΠ της, θα είναι καθοριστικές για τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους αλλά και τη μελλοντική εξέλιξή της.

— Ι Τ Α Λ Ι Α —ΣΥΡΡΙΚΝΩΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ

Η οικονομία εισέρχεται σε ύφεση το 2012, μετά από δύο χρόνια χαμηλής ανάπτυξης, καθώς η πολιτική αυστηρής λιτότητας της κυβέρνησης τεχνοκρατών του Μάριο Μόντι λαμβάνει τα μέτρα 30 δισ. ευρώ που υπαγορεύονται από την ΕΕ και την ΕΚΤ (ως όρο από την τελευταία για στήριξη της αγοράς ομολόγων της). Το κόστος δανεισμού της που είχε αυξηθεί σε μη βιώσιμα επίπεδα

το 2011, πάνω από 6%, από τις αρχές του 2012 έχει υποχωρήσει

ελαφρά (με τη βοήθεια της νέας δυνατότητας για τις τράπεζες

άντλησης τριετών δανείων από την ΕΚΤ, στην οποία προσέφυγαν

οι ιταλικές τράπεζες που στη συνέχεια αγόρασαν κρατικά ομόλογα)

και η χώρα μπόρεσε να εξυπηρετήσει τις δανειακές της ανάγκες,

δοκιμασία κρίσιμη για την ευρωζώνη. Ρεαλιστής ο Μόντι, του

οποίου η δημοτικότητα αρχικά αυξανόταν, κάλεσε την Γερμανία να

αξιοποιήσει τις δυνατότητες που έχει λόγω των ισχυρών δημόσιων

οικονομικών της και να μειώσει το κόστος δανεισμού της, αλλά και

των άλλων χωρών του ευρωπαϊκού νότου, σε μια άμεση αναφορά

στη σκοπιμότητα του ευρωομολόγου αλλά και αύξησης των κεφα-

λαίων/δυνατοτήτων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας.

Διαφορετικά, όπως τόνισε, η απογοήτευση των ψηφοφόρων –που

θα βλέπουν τις θυσίες τους να μην ανταμείβονται– μπορεί να οδη-

γήσει σε ανατροπές στην πολιτική σκηνή, σε μια σαφή αναφορά

στις κοινωνικές εντάσεις που προκαλεί η μείωση των εισοδημάτων.

Προχωρά σε μέτρα διευκόλυνσης των απολύσεων, υπόθεση δύ-

σκολη στη χώρα αυτή, αφού μέχρι σήμερα η απόλυση μπορούσε να

αναστραφεί από τα δικαστήρια ως άδικη -με υποχρέωση του εργο-

δότη να καταβάλλει την αμοιβή για το διάστημα που ο εργαζόμενος

ήταν εκτός εργασίας- ακόμα και αν η επιχείρηση αντιμετώπιζε δυ-

σκολίες. Στόχος είναι να ενθαρρυνθούν οι επιχειρήσεις να προχω-

ρούν σε προσλήψεις μόνιμου προσωπικού, καθώς σήμερα το 90%

των νέων συμβάσεων αφορά προσωρινή απασχόληση με περιορι-

σμένα δικαιώματα για τους εργαζόμενους. Οι πιθανότητες η ύφεση

να αποδειχθεί βαθύτερη από τις προβλέψεις (-1,9%) είναι μεγάλες,

με τη χρηματοδότηση της οικονομίας να συρρικνώνεται (η άνοδος

από 8% το 2010 σε 1,4% το 2011) αφού οι τράπεζες οδηγούνται σε

απομόχλευση για να ισχυροποιήσουν τους ισολογισμούς τους ενώ

δυσκολεύονται να αντλήσουν κεφάλαια σε λογικά επιτόκια από τις

αγορές, και η ανεργία αυξάνεται (στο 10%). O Μάριο Μόντι θεωρεί

πάντως ότι τα χειρότερα έχουν παρέλθει για την ευρωζώνη.

— Ι Σ Π Α Ν Ι Α —ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΒΑΘΙΑΣ ΥΦΕΣΗΣ

Με την οικονομία της χώρας του να επανέρχεται σε ύφεση το

2012 με μείωση του ΑΕΠ 1,8%, μετά από οριακή άνοδο το 2011

και μείωση την προηγούμενη διετία, ο πρωθυπουργός Μαριάνο

Ραχόι, που ανέλαβε τον περασμένο Νοέμβριο τα ηνία της χώρας,

ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χαλαρώσει το χρονοδιά-

γραμμα μείωσης του δημοσίου ελλείμματος καθώς αυτό που έχει

συμφωνηθεί είναι «μη ρεαλιστικό και αντιπαραγωγικό». Ο στόχος

που έχει τεθεί στην κυβέρνηση είναι να το μειώσει από 8,5% του

ΑΕΠ το 2011 σε 5,5% το 2012 (μετά από διαπραγματεύσεις με την

ΕΕ ο πρωθυπουργός αφού τόνισε τον κίνδυνο βαθιάς ύφεσης, πέ-

τυχε την αναθεώρηση του στόχου 4,4%) και 3% το 2013. Ωστόσο,

83

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

με την οικονομία σε ύφεση, την ανεργία στο 24% του εργατικού

δυναμικού, τη χρηματοδότηση της οικονομίας να συρρικνώνεται

με ρυθμό 3%, οι πιθανότητες επιτυχίας στην επίτευξη του στό-

χου είναι ισχνές. Μάλιστα, η συρρίκνωση της χρηματοδότησης

εντείνεται το τελευταίο διάστημα, κάτι που ισχύει και για την Πορ-

τογαλία. Η περίπτωση της Ισπανίας διαφέρει από των υπολοίπων

χωρών της ευρωζώνης που είτε βρίσκονται σε ευρωπαϊκά προ-

γράμματα στήριξης ή σε ευρωπαϊκή επιτήρηση, υπό την πίεση των

αγορών και κάτω από «άτυπα» προγράμματα όπως η Ιταλία. Το δη-

μόσιο χρέος της είναι σχετικά χαμηλό, 75% του ΑΕΠ έναντι 120%

της Ιρλανδίας, 111% της Πορτογαλίας, 121% της Ιταλίας και 100%

του Βελγίου. Αν η αδυναμία τήρησης των στόχων οδηγήσει σε νέα

άνοδο των επιτοκίων δανεισμού της (ήδη τον Απρίλιο επανήλθαν

σε επίπεδα κινδύνου πάνω από 6%), μια κρίση ρευστότητας μπο-

ρεί να μετατραπεί σε κρίση φερεγγυότητας που δεν δικαιολογούν

τα θεμελιώδη δεδομένα της. Ο περιορισμός των δαπανών και η

αύξηση των φόρων (τα νέα μέτρα για το 2012 φθάνουν τα 27 δισ.

ευρώ), η διόρθωση της αγοράς ακινήτων, ο υπερδανεισμένος

ιδιωτικός τομέας (τα στεγαστικά και τα δάνεια των κατασκευα-

στικών επιχειρήσεων αναλογούν σε 45% του αεπ της χώρας και

συνέβαλλαν στη φούσκα ακινήτων) που πλέον οδηγείται σε απο-

μόχλευση, πιέζουν πτωτικά την οικονομία. Αν οι πιέσεις ενταθούν,

η 4η μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης –με 12% του ΑΕΠ

της– θα βυθισθεί σε μεγαλύτερη ύφεση και η ευρωπαϊκή στρατη-

γική απότομης μείωσης των ελλειμμάτων θα φθάσει στα όρια της.

Με το 1/3 της οικονομίας της ευρωζώνης σε ύφεση (μαζί με την

Ιταλία) το διακύβευμα είναι μεγάλο. Προχωρά σε μεταρρυθμίσεις

στην αγορά εργασίας, μειώνοντας την πολύ υψηλή αποζημίωση

απόλυσης, σε μια αγορά όπου το ¼ σχεδόν των θέσεων εργασίας

αφορά θέσεις προσωρινής απασχόλησης και μειωμένης προ-

στασίας που ωστόσο διατηρούν υψηλή την ανεργία. Πρόσφατα,

εντείνονται οι φήμες ότι θα χρειαστεί ευρωπαϊκή βοήθεια για να

αναχρηματοδοτήσει τις περιφερειακές της τράπεζες.

— Π Ο Ρ Τ Ο Γ Α Λ Ι Α — ΑΥΣΤΗΡΗ ΛΙΤΟΤΗΤΑ

Με βαθύτερη την ύφεση το 2012, η υποχώρηση του ΑΕΠ υπολογί-

ζεται σε 3,3%, η τρίτη χώρα μετά την Ελλάδα που τέθηκε υπό την

προστασία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης, αντιμετωπίζει

τις αναμενόμενες δυσκολίες. Υπό την επίδραση των προγραμμά-

των δραστικής λιτότητας η δυναμική της ύφεσης εντείνεται. Παρά

το γεγονός ότι το δημόσιο έλλειμμά της το 2011 ήταν πολύ χαμη-

λότερο από το ελληνικό (5,8% του ΑΕΠ) η μείωση στο 4,5% το

2012 είναι δυσχερής σε περιβάλλον μειούμενης δραστηριότητας.

Ένα δεύτερο πακέτο στήριξης δεν αποκλείεται -η ύφεση είχε ως

συνέπεια τον τριπλασιασμό του δημόσιου ελλείμματος το 1ο δί-

μηνο του 2012- όπως και μια μερική διαγραφή χρέους, καθώς τα

spread των ομολόγων της δεν επιτρέπουν τη σύντομη πρόσβαση

στις αγορές, η οποία στο σχέδιο διάσωσης προβλεπόταν για τον

Σεπτέμβριο 2013. Ωστόσο, στα ισχυρά της σημεία που συμβάλ-

λουν στην ευνοϊκή στάση των Ευρωπαίων, η συμφωνία κυβέρ-

νησης και αντιπολίτευσης (και πριν τις εκλογές) για την αναγκαι-

ότητα των μέτρων για μείωση των δημόσιων ελλειμμάτων και

ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς της. Οι αποκρατικοποιήσεις και

η απελευθέρωση των επαγγελμάτων προχωρούν, ενώ μειώνει

την αποζημίωση απόλυσης για τους νεοπροσλαμβανόμενους.

— Η n . Β Α Σ Ι Λ Ε Ι Ο — ΑΣΠΙΔΑ Η ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΧΑΛΑΡΩΣΗ

Ο πρωθυπουργός, Ντέιβιντ Κάμερον μαζί με τον Τσέχο ομό-

λογό του, δεν συμφώνησε με τους Ευρωπαίους εταίρους στη

διακυβερνητική συμφωνία υποχρεωτικών ισοσκελισμένων

προϋπολογισμών και αυστηρών ποινών στις χώρες παραβάτες.

Το δημόσιο έλλειμμα της μειώνεται, ωστόσο παραμένει υψηλό,

προβλέπεται σχεδόν στο 8% του ΑΕΠ το 2012 και το δημόσιο

χρέος της στο 89% του ΑΕΠ. Ωστόσο, η ποσοτική χαλάρωση της

κεντρικής τράπεζας για να τονώσει την οικονομία και η ισχυρή

επενδυτική της θέση με το εξωτερικό (παρά το υψηλό εξωτερικό

χρέος το καθαρό αποτέλεσμα στις σχέσεις της με το εξωτερικό

είναι μόλις -13% του ΑΕΠ) την προστατεύουν από τις πιέσεις

των αγορών, που γνωρίζουν ότι η κεντρική τράπεζα θα στηρίξει

τα κρατικά ομόλογα. Με οριακή ανάπτυξη το 2012, η κεντρική

τράπεζα διατηρεί το επιτόκιο της στο 0,5%. Έχει τον μεγαλύτερο

τραπεζικό τομέα στην ΕΕ και τον δεύτερο μεγαλύτερο παγκο-

σμίως. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το ενεργητικό των βρετανικών τρα-

πεζών ανερχόταν σε 12,1 τρισεκ. δολ (στοιχεία 2010), με 14,3

τρισεκ. στις ΗΠΑ, 7,8 στη Γαλλία και στη Γερμανία. Αν συνυπο-

λογισθεί και η αγορά μετοχών και ομολόγων (με βάση την κεφα-

λαιοποίηση) η κεφαλαιαγορά της είναι η 3η μεγαλύτερη με 20,5

τρισεκ. μετά την αμερικανική (64 τρισεκ.) και την ιαπωνική (30

τρισεκ.). Συνεπώς η κυβέρνηση της έχει κάθε λόγο να προσπα-

θεί να μπλοκάρει οποιαδήποτε ευρωπαϊκή νομοθεσία που θεω-

ρεί ότι μπορεί να μειώσει την ανταγωνιστικότητα του Λονδίνου

ως διεθνούς χρηματοπιστωτικού κέντρου, σε μια χώρα όπου

το 1/3 του ΑΕΠ προέρχεται από τον χρηματοπιστωτικό τομέα.

Αντιδρά στον φόρο χρηματοπιστωτικών συναλλαγών που προω-

θεί η ΕΕ, θεωρεί ότι τα μέτρα που προτείνει η επιτροπή Vickers

επαρκούν για τη διασφάλιση της σταθερότητας του συστήματος.

Αρχικά αντίθετη στην αύξηση των κεφαλαίων του ΔΝΤ, που θα

επέτρεπε την έμμεση ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού

Σταθερότητας, τελικά συνεισφέρει 15 δισ. δολ. αφού η Γερμανία

συναίνεσε στην αύξηση των κεφαλαίων του ΕΜΣ.

84

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Το δΙλλημα γΙα Τον προεδρο ομπαμα κα-θΩς βαδΙζεΙ προς ΤΙς εκλογες Του νοεμβρΙ-ου καΙ Την προοπΤΙ-κη δευΤερης θηΤεΙας εςΤΙαζεΙ ςΤην οΙκονο-μΙα: μεΤρα γΙα μεΙΩςη Του ομοςπονδΙακου ελλεΙμμαΤος Ή εμΦα-ςη ςΤην αναπΤυΞη, που Τα πρΩΤα πληΤΤουν;

απο Το επΙΤελεΙο ΤΩν ΤαςεΩν

> Η Π Α _ ΤΟ ΔΙΛΛΗΜΑ ΤΟΥ BARACK OBAMA

85

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Μια νέα τάση διαγράφεται στη µεγαλύτερη οικονοµία του πλανήτη: το χαµηλό δολάριο, η άνοδος της τιµής του πετρε-

λαίου που αυξάνει το µεταφορικό κόστος και η

υψηλή παραγωγικότητα των Αµερικανών εργα-

ζόµενων αποτελούν πλέον κίνητρο για αρκετές

επιχειρήσεις να επαναπατρίσουν την παραγωγή

τους, από χώρες της ΝΑ Ασίας στο αµερικανι-

κό έδαφος. Ακόµα και σήµερα, η παραγωγικό-

τητα ανά ώρα εργασίας στην Κίνα είναι 85%

χαµηλότερη της αµερικανικής (σύµφωνα µε το

Conference Board), ενώ η ανταγωνιστικότητά

της βιοµηχανίας της (µε βάση το κόστος εργα-

σίας, στοιχεία Eurostat) έχει βελτιωθεί µέσα σε

µια δεκαετία κατά 32% έναντι της Ευρωζώνης

και 24% έναντι των µεγαλυτέρων εµπορικών

της εταίρων, µε τη βοήθεια φυσικά της υποχώ-

ρησης του δολαρίου. Το 2011 η αµερικανική

µεταποίηση δηµιούργησε 225 χιλ. θέσεις ερ-

γασίας, όµως δεν επαρκούν για να καλυφθούν

τα 2 εκατ. που χάθηκαν τη διετία 2008-2010.

Ωστόσο, αποτελεί µια αντιστροφή της τάσης µε

βασικό χαρακτηριστικό τη δηµιουργία θέσεων

υψηλής ειδίκευσης αλλά και την οριστική απώ-

λεια των θέσεων εργασίας για τους χαµηλής

ειδίκευσης Αµερικανούς, καθώς η παραγωγή

στρέφεται σε προηγµένο εξοπλισµό.

Το ∆ΝΤ προβλέπει για φέτος ρυθµό ανάπτυξης

1,8%, µε την ανεργία ωστόσο να διατηρείται

υψηλή. Η αµερικανική οικονοµία, µε τη βοήθεια

της Fed, αντιµετώπισε αποτελεσµατικότερα

από την Ευρώπη τη χρηµατοπιστωτική κρίση,

η ύφεση περιορίστηκε στη διετία 2008-2009

και ήδη το χρηµατοπιστωτικό της σύστηµα δεν

αντιµετωπίζει προβλήµατα. Χαρακτηριστικό της

εµπιστοσύνης στον δυναµισµό και τις προοπτι-

κές της είναι οι ιστορικά χαµηλές αποδόσεις

των οµολόγων της, µε τη βοήθεια βέβαια του

αποθεµατικού νοµίσµατος (παρά το υψηλό δη-

µοσιονοµικό έλλειµµα και χρέος), µάλιστα τον

Ιανουάριο για πρώτη φορά οι επενδυτές δέχθη-

καν αρνητικό επιτόκιο, δηλαδή πλήρωσαν το

αµερικανικό δηµόσιο για να τοποθετήσουν στην

ασφάλειά του τα κεφάλαια τους (σε τίτλους µε

ρήτρα πληθωρισµού, Tips) όπως και η ανάκαµ-

ψη των τιµών στα χρηµατιστήριά της. Η Fed µε

τις κινήσεις αγοράς µακροπρόθεσµων κρατι-

κών τίτλων στο πλαίσιο της πολιτικής ποσοτικής

χαλάρωσης (operation Twist µε την οποία τοπο-

θετείται σε µακροπρόθεσµης διάρκειας τίτλους

πουλώντας βραχυπρόθεσµους) επιδιώκει τη

µείωση των µακροπρόθεσµων επιτοκίων, που

επηρεάζουν τις επενδύσεις και την κατανάλω-ση. Ο µεγαλύτερος πιστωτής του αµερικανικού δηµοσίου είναι η κεντρική τράπεζα της χώρας (κάτι που σύµφωνα µε µελέτη του ∆ΝΤ ενισχύει την εµπιστοσύνη των επενδυτών) µε 6,2 τρισεκ. δολ. και ακολουθούν η Κίνα µε 1,1 τρισεκ, η Ια-πωνία µε 1, συνταξιοδοτικά ταµεία µε 842 εκατ, τράπεζες και ασφαλιστικές επιχειρήσεις µε 530 εκατ., οι πολιτειακές κυβερνήσεις µε 484 εκατ., η Βρετανία µε 429, και οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες (κυρίως η Σαουδική Αραβία) µε 232 εκατ. Το δίλληµα για τον πρόεδρο Οµπάµα καθώς βα-δίζει προς τις εκλογές του Νοεµβρίου και την προοπτική δεύτερης θητείας εστιάζει στην οικο-νοµία. Ο στόχος είναι να µειωθεί το οµοσπονδι-ακό έλλειµµα από 9% του ΑΕΠ (των 14,5 τρισ. δολ, ¼ του παγκόσµιου) φέτος και να σταθερο-ποιηθεί το χρέος που αγγίζει το 100% του αεπ.

η στρατηγική του Obama

Σχεδιάζει να µην επεκτείνει χρονικά τις φορο-απαλλαγές για τα µεσαία και ανώτερα εισοδή-µατα που εισήγαγε ο πρόεδρος Μπους πριν 10 χρόνια και εκπνέουν το 2013 αλλά να µειώσει τον συντελεστή φορολόγησης των επιχειρήσε-ων από 35% σε 28% (µε κατάργηση όµως των σηµαντικών φοροαπαλλαγών) και να αυξήσει τις δαπάνες για υποδοµές, εκπαίδευση, επι-στηµονική έρευνα. Σε αυτά συναντά τις αντι-δράσεις των Ρεπουµπλικάνων στο Κογκρέσο. Ο ΟΟΣΑ προειδοποιεί αν δεν αναστραφούν µερικώς οι αποφάσεις για τις φοροαπαλλαγές και οι προγραµµατισµένες από το καλοκαίρι του 2011 περικοπές δαπανών (µε τις οποίες το δηµόσιο έλλειµµα θα µειωθεί στο 5% το 2013), η οικονοµία µπορεί να εισέλθει σε ύφεση ανά-λογη του 2009 που ούτε η νοµισµατική πολιτι-κή, που άλλωστε εξαντλεί το οπλοστάσιό της, θα µπορεί να αντιµετωπίσει. Θεωρεί ότι τελικά θα αναστραφούν και γι αυτό και προβλέπει έλ-λειµµα 8,3% το 2013. Η αµερικανική οικονοµία είναι δυναµική και ευέλικτη και πάντα βρίσκει πρόθυµους πιστωτές, πχ η Κίνα. Ο µεγαλύτερος εµπορικός της εταίρος είναι η Κίνα, µε το 1/3 του εµπορικού της ελλείµµατος των 726 δισ. δολ το 2011 να οφείλεται σε αυτή. Όσον αφορά τη µεί-ωση των φορολογικών συντελεστών των επι-χειρήσεων, στοχεύει στην ενίσχυση της ελκυ-στικότητας του αµερικανικού επιχειρηµατικού περιβάλλοντος, δεδοµένου ότι η Κίνα, παρα-δείγµατος χάρη, προσφέρει σηµαντικά κίνητρα για να προσελκύσει επενδύσεις τεχνολογίας και υψηλής προστιθέµενης αξίας.

86

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΙΝΕ-

ΖΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΠΡΟ-

ΧΩΡΗΣΕΙ ΤΑΧΎΤΕΡΑ ΣΤΙΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΕ

ΕΝΑ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΠΟΥ ΘΑ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΠΕΡΙΣ-

ΣΟΤΕΡΟ ΣΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ

ΖΗΤΗΣΗ –ΒΗΜΑΤΑ ΕΧΟΥΝ

Η∆Η ΓΙΝΕΙ– ΜΕ ΤΗ ΒΕΛΤΙ-

ΩΣΗ ΤΗΣ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑΤΙΚΗΣ

ΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΜΑ-

ΖΑΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ,

ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΗΝ ΕΓΚΛΩΒΙΣ-

ΤΕΙ ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΑ ΣΤΗΝ

ΟΜΑ∆Α ΧΩΡΩΝ ΜΕΣΟΥ ΕΙ-

ΣΟ∆ΗΜΑΤΟΣ. ΠΙΘΑΝΟΙ ΚΙΝ-

∆ΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΤΗΣ, ΜΙΑ ΕΠΙΒΡΑ∆ΥΝΣΗ

ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟ-

ΝΟΜΙΑΣ ΠΟΥ ΘΑ ΠΛΗΞΕΙ

ΤΙΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΤΗΣ ΚΑΙ ΜΙΑ

ΤΑΧΎΤΕΡΗ ∆ΙΟΡΘΩΣΗ ΤΗΣ

ΑΓΟΡΑΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ.


> Κ Ι Ν Α _

ΠΡΟΚ Λ ΗΣΕΙΣ

& ΚΙΝ∆ΥΝΟΙ

Μεγάλος παραγωγός πρώτων

υλών, εισάγει τεράστιες ποσό-

τητες υδρογονανθράκων για να

κινεί την παραγωγική της µηχανή, συντη-

ρώντας την αυξανόµενη ζήτηση πετρελαίου

καθώς στις ανεπτυγµένες χώρες είναι στά-

σιµη ή υποχωρεί. Η παραγωγή πετρελαίου

της χώρας αναλογεί στο 5% της παγκόσµιας,

είναι ο 5ος µεγαλύτερος παραγωγός του

κόσµου όσο και το Ιράν. Επίσης, διαφυλάσ-

σει τους φυσικούς της πόρους για τον σκοπό

αυτό. Η πολιτική ποσόστωσης και εξαγωγι-

κών δασµών σε ορισµένες βασικές πρώτες

ύλες, όπως ο βωξίτης, είναι αντίθετη µε τους

κανόνες της έκρινε πρόσφατα η Παγκόσµια

Οργάνωση Εµπορίου, δικαιώνοντας την Ευ-

ρώπη και την Αµερική που είχαν προσφύγει

σε αυτόν. Επιβάλλει περιορισµούς στις εξα-

γωγές σπάνιων γαιών, µιας οµάδας σπάνι-

ων πρώτων υλών, στις οποίες σύµφωνα µε

στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει

το παγκόσµιο µονοπώλιο, της αναλογεί το

97% της παγκόσµιας παραγωγής. Τα στοι-

χεία αυτά χρησιµοποιούνται στην παραγω-

γή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Είναι ο

µεγαλύτερος καταναλωτής µετάλλων, µε 35

εκατ. τόνους το 2011 έναντι περίπου 45 εκατ.

συνολικά για τον υπόλοιπο κόσµο. Τα επεν-

δυτικά της ταµεία βρίσκονται στην πρώτη

πεντάδα του κόσµου, το SAFE (που επενδύ-

ει τα συναλλαγµατικά της αποθέµατα) είναι

2ο µε διαθέσιµα 568 δισ. δολ. και το China

Investment Corporation 5ο µε 410 δισ. Οι

Κινέζοι πενδύουν σε ενεργειακές εταιρείες

ανά τον κόσµο και ενεργειακούς πόρους -ιδί-

ως στην Αφρική που έχει σχεδόν το 13% της

παγκόσµιας παραγωγής πετρελαίου- αλλά

και σε υποδοµές. Πρόσφατα το τελευταίο

απέκτησε 9% της εταιρείας που διαχειρίζε-

ται τα υδάτινα αποθέµατα του Τάµεση, στην

πρώτη µεγάλη συµµετοχή σε βρετανική εται-

ρεία υπηρεσιών κοινής ωφελείας.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΜΑΧΙΕΣΣυσφίγγει τις σχέσεις της µε Σαουδική Αρα-

βία µε µια κοινοπραξία της κρατικής εταιρεί-

ας Sinopec και της Σαουδαραβικής Aramco,

για διυλιστήριο πετρελαίου στην Ερυθρά

Θάλασσα, χτίζοντας σχέση µεταξύ του µε-

γαλύτερου παραγωγού (µετά τη Ρωσία) και

του µεγαλύτερου καταναλωτή (µετά τις ΗΠΑ)

στον κόσµο. Οι εταιρείες της έχουν επενδύ-

σεις σε ευρύ φάσµα εταιρειών ανά τον κό-

σµο, π.χ. η Σουηδική Volvo ανήκει στην κινε-

ζική Geely. Καθώς αναπτύσσεται, το κόστος

παραγωγής σε αυτήν αυξάνεται, χάνοντας

σε ορισµένους τοµείς το πλεονέκτηµα του

φθηνού εργατικού κόστους, καθώς οι µισθοί

αυξάνονται µε ρυθµό 15-20% την τελευταία

διετία. Μπορεί λοιπόν να δει τη µετανάστευ-

ση εταιρειών σε φθηνότερες χώρες, ωστόσο

η τάση θα είναι περιορισµένη. Και αυτό για-

τί διαθέτει υψηλού επιπέδου υποδοµές και

ισχυρή εφοδιαστική αλυσίδα, πλεονεκτή-

µατα χωρίς ανταγωνιστές στην περιοχή της

ΝΑ Ασίας, και µεγάλη αποτελεσµατικότητα

στην παραγωγή. Ενδεικτικό των τελευταίων

είναι η αύξηση των τιµών των Κινέζων πα-

ραγωγών, που δείχνει ότι έχουν τιµολογιακή

δύναµη. Τα πανεπιστήµια της αποκτούν διε-

θνή αναγνώριση, ήδη 6 βρίσκονται στη λίστα

των 100 καλύτερων του κόσµου. Με 14% του

παγκόσµιου ΑΕΠ, η δεύτερη µεγαλύτερη οι-

κονοµία του πλανήτη, σε µια πενταετία εκτι-

µάται ότι θα έχει ξεπεράσει την ευρωζώνη σε

µέγεθος. Ωστόσο, η κινεζική ηγεσία έχει µε-

γάλες προκλήσεις µπροστά της. Το κατά κε-

φαλήν ΑΕΠ των κατοίκων της είναι µόλις 5,9

χιλ. δολ. και παρά το ότι το ∆ΝΤ προβλέπει

ότι ως το 2016 θα έχει αυξηθεί στα 8,5 χιλ.,

οι µέσοι όροι υποκρύπτουν µεγάλες ανισό-

τητες, µε χαµηλά εισοδήµατα στις αγροτικές

περιοχές και στη µεγάλη µάζα των εργαζο-

µένων στις εξαγωγικές βιοµηχανίες (που

87

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

έχουν αποτελέσει σηµεία τριβής στις εργα-

σιακές σχέσεις) και µια ανερχόµενη τάξη

υψηλότατων εισοδηµάτων επιχειρηµατιών.

Το θέµα για την κινεζική ηγεσία είναι να προ-

χωρήσει ταχύτερα στις πολιτικές µετάβασης

σε ένα µοντέλο ανάπτυξης που θα βασίζεται

περισσότερο στην εσωτερική ζήτηση -βήµα-

τα έχουν ήδη γίνει- µε τη βελτίωση της ει-

σοδηµατικής θέσης της µεγάλης µάζας του

πληθυσµού της, ώστε να µην εγκλωβιστεί

µεσοπρόθεσµα στην οµάδα χωρών µέσου

εισοδήµατος.

Πιθανοί κίνδυνοι για την ανάπτυξή της, µια

επιβράδυνση της παγκόσµιας οικονοµίας

που θα πλήξει τις εξαγωγές της και µια τα-

χύτερη διόρθωση της αγοράς ακινήτων (ήδη

οι αρχές εδώ και δύο χρόνια έχουν λάβει µέ-

τρα περιορισµού των δανείων ώστε να περι-

οριστεί η αλµατώδης άνοδος των τιµών). Οι

κινεζικές αρχές καθώς βλέπουν ότι η διόρ-

θωση της αγοράς ακινήτων έχει ξεκινήσει,

για να αποφύγουν µια απότοµη επιβράδυν-

ση της οικονοµίας χαλαρώνουν την πολιτική

τους. Στις αρχές του 2012 µείωσαν το (υψη-

λό) ποσοστό υποχρεωτικών καταθέσεων των

τραπεζών στην κεντρική τράπεζα για να απε-

λευθερωθούν κεφάλαια για τη χρηµατοδό-

τηση των µικροµεσαίων επιχειρήσεων, που

αντιµετωπίζουν το µεγαλύτερο πρόβληµα,

ενώ ήδη από το φθινόπωρο του 2011 «πά-

γωσαν» τη βραδεία ανατίµηση του κινεζικού

νοµίσµατος (της τελευταίας 6ετίας) σε µια

στροφή πολιτικής από τον έλεγχο του πλη-

θωρισµού το 2011 στη στήριξη της οικονο-

µίας το 2012. Η κυβέρνησή της προσγειώ-

νει τον στόχο για την ανάπτυξη το 2012 στο

7,5% (χαµηλότερα από την πρόβλεψη του

∆ΝΤ). Αυξάνει τις αµυντικές δαπάνες, 11%

το 2012, καθώς η Αµερική στρέφεται σε ενί-

σχυση των αµυντικών δεσµών µε άλλες χώ-

ρες της περιοχής του Ειρηνικού. Τελευταίο

και σηµαντικό, ενισχύει τη διεθνή εικόνα

της: η κρατική τηλεόραση θα εκπέµπει µέσα

στο 2012 πρόγραµµα στην αγγλική γλώσσα

από την αµερικανική πρωτεύουσα.

«Ο Ταύρος της Σανγκάης», Σανγκάι,

Κίνα. Έργο του Arturo Di Modica, δη-

µιουργού του περίφηµου «Charging

Bull» της Wall Street.

88

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Το μεγΑλο σΤοΙχημΑ

γΙΑ Την ΙΑπωνΙΑ εΙνΑΙ

νΑ ΑνΑΤΡεΨεΙ Την πΤω-

ΤΙκη ΤΑση Των Ρυθμων

ΑνΑπΤυξήσ Τησ, κΑθωσ

ο πληθυσμοσ Τησ «γεΡ-

νΑεΙ» ΤΑχύΤεΡΑ Απο Των

Αλλων ΑνεπΤυγμενων

χωΡων κΑΙ πεΡΙοΡΙζεΙ Τη

ζήΤηση σΤην οΙκονο-

μΙΑ, ενω οΙ ΙΑπωνεσ Αυ-

ξΑνουν Την ΑποΤΑμΙευ-

ση Τουσ. γΙΑ Την επομε-

νη δΙεΤΙΑ πΡοβλεπεΤΑΙ

χΑμηλη ΑλλΑ σΤΑθεΡη

ΑνΑπΤυξη.

Απο Το επΙΤελεΙο Των ΤΑσεων

> Ι Α Π Ω Ν Ι Α _ ΣΤΑΘΕΡΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

89

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Για την 3η πλέον μεγαλύτερη οικονομία στον πλανήτη, με 5.9 τρισεκ. δολ αεπ το 2012, έναντι των 15,6 τρισεκ. της Αμερικής

και των 8 τρισεκ. της Κίνας και με 5,6% του παγκόσμιου, μετά την ύφεση του 2011, στην οποία συνέβαλλε και ο μεγάλος σει-σμός, προβλέπεται σταθερή ανάπτυξη την επόμενη διετία. Ωστόσο, μια νέα πρόκλη-ση αναδεικνύεται για τη χώρα: η ισχυρή άνοδος του γιεν -κατά 10% έναντι του δολαρίου και 5% έναντι του ευρώ το 2011, τάση που συνεχίζεται και το 2012- και που αναγκάζει την κεντρική τράπεζά της να παρεμβαίνει στις αγορές για να αποτρέ-ψει περεταίρω άνοδο που θα έπληττε την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών της. Η φυγή των επενδυτών προς την ασφάλεια του ιαπωνικού νομίσματος –μιας χώρας με τεράστιο δημόσιο χρέος που όμως δι-ακρατείται σχεδόν στο σύνολό του από

Ιάπωνες και μόνο 6% από ξένους αλλά και με τεράστιο πλεόνασμα στην καθαρή επενδυτική της θέση με το εξωτερικό που φθάνει το 52% του ΑΕΠ της, ενώ είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας κεφαλαίων στον κόσμο μετά την Κίνα με 7,5% των συ-νολικών– έχει οδηγήσει το γιεν στο υψη-λότερο επίπεδο δεκαετιών. Για πρώτη φορά μετά από 30 χρόνια το εμπορικό της ισοζύ-γιο στις αρχές του 2012 ήταν ελλειμματικό. Ωστόσο, παραμένει πλεονασματική με την Ευρώπη και την Αμερική και αρκετές από τις γειτονικές της χώρες και η κυβέρνηση της χώρας θέλει να διατηρήσει τα πλεονά-σματα. Βλέποντας ότι τα ελλείμματά της προέρχονται από τις χώρες παραγωγούς εμπορευμάτων και πετρελαίου/φυσικού αερίου ο υπουργός Εμπορίου και Βιομη-χανίας, Yukio Edano, καλεί τις επιχειρήσεις της χώρας του να εκμεταλλευτούν το ισχυ-ρό γιεν και να επενδύσουν στο εξωτερικό σε επιχειρήσεις πρώτων υλών και ενέργει-ας, με στρατηγικές κινήσεις διασφάλισης της τροφοδοσίας της παραγωγικής της μη-χανής. Ήδη η Mitsubishi απέκτησε συμμε-τοχή στο project φυσικού αερίου της Shell στο Ιράκ ενώ η Mitsui επενδύει σε ορυχεία χαλκού στη Χιλή κ.λπ.Συνεχίζει την πολιτική ποσοτικής χαλά-ρωσης (ξεκίνησε το 2001), πρόσφατα η κεντρική τράπεζα ανακοίνωσε ότι αυξάνει

το τωρινό πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων, που ξεκίνησε το 2010, κατά 18% στα 830 δισ. δολ. (έναντι 2,2, τρισεκ. της Fed) για να στηρίξει την ανάκαμψη της οικονομίας και να αποτρέψει την εδραίω-ση του αποπληθωρισμού, καθώς οι τιμές υποχωρούν για 3ο συνεχόμενο έτος. Το οπλοστάσιο του επιτοκίου έχει εξαντλη-θεί, ήδη τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια ισχύουν από το 1999 χωρίς όμως να έχουν πετύχει την αναθέρμανση της ζήτησης (και δανείων) από επιχειρήσεις και νοικοκυριά και δηλώνει ότι θα διατηρηθούν έως ότου επιτευχθεί σταθερότητα των τιμών, δηλα-δή πληθωρισμός 1% (έναντι στόχου 2% της ΕΚΤ και της Fed).Η πρόκληση για την Ιαπωνία είναι να ανα-τρέψει την πτωτική τάση των ρυθμών ανά-πτυξής της, καθώς ο πληθυσμός της «γερ-νάει» ταχύτερα από των άλλων ανεπτυγμέ-νων χωρών και περιορίζει τη ζήτηση στην οικονομία, ενώ οι Ιάπωνες αυξάνουν την αποταμίευσή τους. Ένας από τους λόγους του αποπληθωρισμού σήμερα, σύμφωνα με πρόσφατη εκτίμηση του κεντρικού τραπεζί-τη της χώρας, είναι η παράδοση συναίνεσης μεταξύ εργοδοτών-εργαζομένων για μείωση μισθών με αντάλλαγμα τη διατήρηση των θέσεων εργασίας. Το αποτέλεσμα είναι να περνούν οι μειώσεις σε χαμηλότερες τιμές αλλά η χαμηλή ανεργία (περίπου 5%).

90

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Για τοΝ ΝΕο προΕδρο, ΥποΣτΗριΚτΗ (θΕωρΗτι-Κα) τΗΣ μΕΓαλΥτΕρΗΣ ΦιλΕλΕΥθΕροποιΗΣΗΣ τΗΣ οιΚοΝομιαΣ αλλα μΕχρι ΣΗμΕρα τοΥ-λαχιΣτοΝ ΕξαιρΕτιΚα ΣΥΓΚΕΝτρωτιΚο ΣτΗΝ πολιτιΚΗ ΕξοΥΣια (πα-ραδΕιΓμα Η ΚαταρΓΗΣΗ το 2004 τωΝ ΕΚλοΓωΝ Για τοΥΣ διοιΚΗτΕΣ τωΝ πΕριΦΕρΕιωΝ, μΕ τοΝ διοριΣμο τοΥΣ απο το ΚρΕμλιΝο), Η προΚλΗΣΗ ΕιΝαι Να παραΚολοΥ-θΗΣΕι τιΣ αλλαΓΕΣ τΗΣ ρωΣιΚΗΣ ΚοιΝωΝιαΣ, μΕ μια διΕΥρΥΝόμΕΝΗ μΕ-Σαια ταξΗ ποΥ πλΕοΝ ΕπιθΥμΕί μΕΓαλΥτΕρΗ διαΦαΝΕια Και λοΓο ΣτιΣ πολιτιΚΕΣ διΕρΓαΣιΕΣ.

απο το ΕπιτΕλΕιο τωΝ ταΣΕωΝ

Η χώρα είναι λιγότερο εκτεθειμένη στις επιπτώσεις της χαμηλότερης ζήτη-σης για τις εξαγωγές των αναδυομένων οικονομιών από τις ανεπτυγμένες χώρες, λόγω του μεγάλου ειδικού βάρους του πετρελαίου και φυσικού αερίου στις εξαγωγές της. Με 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ (οριακά μεγαλύ-

τερο από της Γαλλίας και του Ηνωμ. Βασιλείου), το κατά κεφαλή προϊόν των κατοίκων της έχει εξαπλασιαστεί σε μια δεκαετία, στις 14 χιλ. δολάρια το 2012 και προβλέπεται άνοδος 56% την επόμενη πενταετία. Ωστόσο, η εισοδηματική ανισότητα αυξάνεται αν και ενισχύεται η μεσαία τάξη. Όπως και οι υπόλοιπες αναδυόμενες οικονομίες αντιμετω-πίζει χαμηλότερες εισροές κεφαλαίων, καθώς οι ευρωπαϊκές τράπεζες οδηγούνται σε απομόχλευση, ενώ και το επενδυτικό κλίμα υποχωρεί συγχρόνως με σημαντικές εκροές κεφαλαίων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου, οι Ρώσοι μετέφεραν στο εξωτερικό κεφάλαια ύψους 140 δισ. δολ μετά τις εκλογές για τη Δούμα του περασμένου Δεκεμβρίου, που αποτέλεσαν αντικείμενο ισχυρών αμφισβητή-σεων. Συνολικά το 2011 «έφυγαν» από τη χώρα 80 δισ. δολ. Οι εκροές αυτές (ρευστο-ποίηση μετοχών, κλείσιμο εξωτερικών δανείων που δεν μπόρεσαν να αναχρηματοδο-τηθούν κλπ) είχαν ως αποτέλεσμα την υποχώρηση του νομίσματος (10% το 2ο εξάμηνο του 2011), με την κεντρική τράπεζα της χώρας όμως να προχωρά σε περιορισμένες, σε σχέση με το παρελθόν, παρεμβάσεις για τη στήριξη του. Το ΔΝΤ προβλέπει μικρή επιβράδυνση της ανάπτυξης στο 3,3% το 2012 και 3,5% το 2013. Στη χώρα αναλογεί 50% της βιομηχανικής παραγωγής της περιοχής (Αν Ευρώπη και Κεντρική Ασία). Ο πρόεδρος Πούτιν, που επανήλθε πρόσφατα στην ηγεσία της χώρας (μετά από 4 χρόνια στην πρωθυπουργία), αν τηρήσει τις προεκλογικές του δεσμεύσεις στοχεύει στην ενί-

> Ρ Ω Σ Ι Α _ Ο putin ΤΩΝ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΝ

91

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

σχυση της στρατιωτικής ισχύος της Ρωσίας, με αύξηση κατά 20% των αμυντικών δαπανών τα επόμενα χρόνια στα 768 δισ. δολ. Για το νέο πρόεδρο, υποστηρικτή (θεωρητικά) της μεγαλύτερης φιλε-λευθεροποίησης της οικονομίας αλλά μέχρι σήμερα τουλάχιστον εξαιρετικά συγκεντρωτικό στην πολιτική εξουσία (παράδειγμα η κατάργηση το 2004 των εκλογών για τους διοικητές των περιφε-ρειών, με τον διορισμό τους από το Κρεμλίνο), η πρόκληση είναι να παρακολουθήσει τις αλλαγές της ρωσικής κοινωνίας, με μια διευ-ρυνόμενη μεσαία τάξη που πλέον επιθυμεί μεγαλύτερη διαφάνεια και λόγο στις πολιτικές διεργασίες. Χαρακτηριστική είναι η έμφα-ση που δίνει ο ΟΟΣΑ στη χαμηλή κατάταξη της χώρας στον δείκτη αντίληψης διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας, που επιβαρύνει την επιχειρηματική δραστηριότητα. Όπως τονίζει πολλά έχουν γίνει για την αντιμετώπισή της, με μικρά αποτελέσματα όμως μέχρι στιγ-μής, κάτι που παραδέχθηκε και ο απελθών πρόεδρος Μεντβέντεφ. Έχει χαμηλό δημόσιο χρέος, περίπου 10% του ΑΕΠ, περίπου ισο-σκελισμένο προϋπολογισμό με τη βοήθεια της ανόδου των τιμών του πετρελαίου (χωρίς το πετρέλαιο το έλλειμμα φθάνει το 10% του ΑΕΠ). Ο πλούτος της χώρας στηρίζεται στις εξαγωγές πετρε-λαίου, φυσικού αερίου και πρώτων υλών/μετάλλων. Ο ΟΟΣΑ έχει συστήσει μείωση του κρατικού ελέγχου στην οικονομία και όπως σημειώνει καμιά ενέργεια δεν έχει γίνει προς τον σκοπό αυτό.

92

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


ΟΙ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩ-ΓΟΙ ΧΩΡΕΣ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΑ ΕΣΟ∆Α ΤΟΥΣ ΝΑ ΑΥΞΑΝΟ-ΝΤΑΙ ΛΟΓΩ ΤΩΝ ΥΨΗΛΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ. ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΣΥΝΟ-∆Ο ΤΟΥ G20, ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΟΠΕΚ ∆ΗΛΩΣΑΝ ΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΗ ΤΟΥΣ ΝΑ ∆ΙΑ-ΤΗΡΗΣΟΥΝ ΤΑ ΤΡΕΧΟΝΤΑ ΕΠΙΠΕ∆Α ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΑΡΞΕΙ ΝΈΑ ΑΝΟ∆ΟΣ ΤΩΝ ΤΙ-ΜΩΝ. ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΑΙ ΟΤΙ Ο ∆ΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΚΤΙΜΑ ΟΤΙ ΤΑ ΤΡΕΧΟΝΤΑ ΕΠΙΠΕ∆Α ΤΙΜΩΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ∆Ο-ΤΙΚΕΣ ΟΙ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ ΣΕ ΝΕΕΣ ΚΑΙ ΑΚΡΙΒΟΤΕΡΕΣ ΜΕΘΟ∆ΟΥΣ ΕΞΟΡΥΞΗΣ (ΑΣΦΑΛΤΙΚΕΣ ΑΜΜΟΙ, ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΒΑΘΟΣ ΚΟΙ-ΤΑΣΜΑΤΩΝ).


> Π Ε Τ Ρ Ε Λ Α Ι Ο Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Ο Ι Χ Ω Ρ Ε Σ _

ΟΙ ΙΣΧΥΡΟI ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑIΟΥ

Με αυξανόµενα πλεονά-

σµατα και ισχυρά κρατικά

επενδυτικά funds, οι πε-

τρελαιοπαραγωγοί χώρες

στρέφονται για επενδύσεις στις διεθνείς

αγορές. Το ∆ιεθνές Χρηµατοπιστωτικό

Ινστιτούτο εκτιµά ότι τα συναλλαγµατικά

διαθέσιµα µαζί µε τις επενδύσεις στο εξω-

τερικό της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ

έφθασαν το 1,2 τρισεκ. δολ το 2011 από 1

τρισεκ. το 2010 και προβλέπει να αυξηθούν

στο 1,5 το 2013.

Η Σαουδική Αραβία, ο δεύτερος µεγαλύτε-

ρος παραγωγός πετρελαίου µετά τη Ρωσία,

(µε 12% της παγκόσµιας παραγωγής έναντι

12,9% της Ρωσίας) έχει το 4ο µεγαλύτερο

κρατικό επενδυτικό κεφάλαιο (SAMA) µε

κεφάλαια 533 δισ. δολ και µεγάλες επενδύ-

σεις σε αµερικανικά κρατικά οµόλογα ενώ

το Άµπου Ντάµπι το µεγαλύτερο µε κεφά-

λαια 627 δισ. δολ. Οι πλούσιες αυτές χώρες

της Μέσης Ανατολής «προστατεύθηκαν»

από τις επιδράσεις της αραβικής άνοιξης

που ανέτρεψε τα πατερναλιστικά καθεστώ-

τα της Β. Αφρικής, καθώς οι πολίτες τους

είναι ικανοποιηµένοι µε ένα γενναιόδωρο

κράτος πρόνοιας (χρηµατοδοτούµενο από

τα πετροδολάρια) σε αντάλλαγµα βραδείας

προόδου προς δηµοκρατικές διαδικασίες.

Βέβαια και εκεί έχουν αρχίσει ορισµένες

χώρες να περικόπτουν δαπάνες, και να αυ-

ξάνουν τις τιµές του (φθηνού) ηλεκτρικού

ρεύµατος σε µια προσπάθεια ορθολογικής

χρήσης των ενεργειακών τους αποθεµά-

των. Πχ η Σαουδική Αραβία καταναλώνει

σχεδόν όσο πετρέλαιο και η Ινδία (3% της

παγκόσµιας κατανάλωσης µε 3,9% της

δεύτερης), µε πληθυσµό 40 φορές µεγα-

λύτερο, που όσο και να λαµβάνεται υπό-

ψη η διαφορά βιοτικού επιπέδου, δείχνει

αναποτελεσµατική χρήση ενέργειας. Τα

τελευταία χρόνια, κάτι αλλάζει στην περιο-

χή καθώς στοχεύουν πλέον στη µείωση της

εξάρτησης της µελλοντικής τους πορείας

από το πετρέλαιο. Πέρα από τις σηµαντι-

κές επενδύσεις των κρατικών επενδυτικών

τους ταµείων στο εξωτερικό στοχεύουν και

στην προσέλκυση επισκεπτών που θα στη-

ρίξει και άλλους κλάδους της οικονοµίας.

Το Άµπου Ντάµπι φιλοδοξεί να καταστεί πό-

λος πολιτισµού, µε τη δηµιουργία µουσείων

διεθνούς επιπέδου από κορυφαίους αρχι-

τέκτονες όπως το Guggenheim, από τον

Frank Gehry, το Louvre Abu Dhabi από τον

Jean Nouvel, ένα µουσείο performing arts

από τη Zaha Hadid, το Εθνικό Μουσείο από

τον Norman Foster και άλλα, σε ένα άνοιγ-

µα στον κόσµο της τέχνης.

Οι µεγάλοι παραγωγοί

Οι αριθµοί περιγράφουν τη συνολική εικό-

να της συγκέντρωσης των υδρογονανθρά-

κων στον πλανήτη. Όσον αφορά το πετρέ-

λαιο, 30% της παραγωγής προέρχεται από

τις χώρες της Μέσης Ανατολής (12% από τη

Σαουδική Αραβία, 5% από το Ιράν ενώ τα

ποσοστά του Κουβέιτ, του Ιράκ και των ΗΑΕ

είναι 3%). Μαζί µε τη Ρωσία (12,9%) και το

Καζακστάν (2,5%) οι χώρες αυτές συγκε-

ντρώνουν σχεδόν το 45% της παγκόσµιας

παραγωγής. Όσον αφορά το φυσικό αέριο,

οι χώρες της Μέσης Ανατολής «κάθονται»

πάνω στο 40% των παγκόσµιων αποδε-

δειγµένων αποθεµάτων (14% στο Κατάρ),

25% αναλογεί στη Ρωσία και περίπου 6%

στις άλλες παρόχθιες χώρες της Κασπίας,

ποσοστά βέβαια που αυξάνονται µε νέες

ανακαλύψεις µεγαλύτερων αποθεµάτων. Η

ισχύς από το πετρέλαιο διατηρείται, ο ∆ΟΕ

εκτιµά ότι θα του αναλογεί 28% της παγκό-

σµιας παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας

το 2030 από περίπου 33% σήµερα. Βορει-

ότερα, αυξανόµενη σηµασία αποκτούν τα

κοιτάσµατα του Κουρδιστάν, της ηµι-αυτό-

νοµης περιοχής του Ιράκ, όπου µεγάλες

δυτικές εταιρείες στρέφουν το ενδιαφέρον

τους, όπως η ισπανική Repsol και η αµε-

ρικανική ExxonMobil, σε µια περιοχή µε

εκτιµώµενα αποθέµατα πετρελαίου 40 δισ.

93

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

βαρελιών και µεγάλα αποθέµατα φυσικού

αερίου. Στην Ευρώπη, σηµαντική εξέλιξη για

τη Νορβηγία (της αναλογεί 2,5% της παγκό-

σµιας παραγωγής πετρελαίου) είναι η ανα-

κάλυψη µεγάλου πεδίου στη Βόρεια Θάλασ-

σα (Aldous South project), σε µια περιοχή

που θεωρείτο ότι εξαντλεί τα αποθέµατά της.

Γενικά, η αξιοποίηση µη συµβατικών πηγών,

πετρέλαιο από ασφαλτικές άµµους στον Κα-

ναδά, άντληση πετρελαίου και φυσικού αε-

ρίου από αργιλικούς σχιστόλιθους (shale gas)

στις ΗΠΑ, αλλάζει τις ισορροπίες στην αγορά

υδρογονανθράκων µεσοπρόθεσµα. Ιδιαίτερα

στην Αµερική εκτιµάται ότι το φυσικό αέριο

από την πηγή αυτή θα αναλογεί στο µισό της

παραγωγής της, που σήµερα αναλογεί στο

1/5 της παγκόσµιας. Η εξέλιξη αυτή σηµα-

τοδοτεί µείωση της εξάρτησής της από τους

παραδοσιακούς προµηθευτές της πετρελαί-

ου της Μ.έσης Ανατολής µεσοπρόθεσµα.

Επίσης, η ανακάλυψη σηµαντικών πεδίων στα

ανοικτά της Βραζιλίας –pre-salt fields γιατί το

πετρέλαιο εντοπίστηκε σε εξαιρετικά µεγάλο

βάθος 3 χιλ. µέτρων και κάτω από ένα παχύ

στρώµα άλατος- και καθώς η χώρα αυτή ανα-

πτύσσει την τεχνολογία για την άντλησή του,

αναδεικνύει την ανερχόµενη σηµασία της

περιοχής στην ενεργειακή αγορά. ∆εν πρέπει

να παραβλέπεται εξάλλου η ανακάλυψη νέου

κοιτάσµατος πετρελαίου στα ανοικτά της Γαλ-

λικής Γουιάνας, που σηµαίνει ότι η περιοχή

της Νότιας Αµερικής έχει ανεκµετάλλευτο

δυναµικό. Σήµερα, στη Νότια Αµερική ανα-

λογεί το 9% της παγκόσµιας παραγωγής πε-

τρελαίου (από 3% περίπου στη Βενεζουέλα

και τη Βραζιλία), στη Βόρεια Αµερική το 17%.

Στις Ασιατικές χώρες του Ειρηνικού αναλογεί

περίπου 10% της παγκόσµιας παραγωγής πε-

τρελαίου, µε κυρίαρχη την Κίνα µε 5%.

94

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Η ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΗ ΑΝΟ∆ΟΣ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΕΠΙΒΡΑ∆ΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΖΉΤΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΕ-ΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙ-ΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΕΣ ΕΙΣΡΟΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ, ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΜΕΤΑΦΕΡΘΕΙ ΣΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ, ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΛΟΙΠΩΝ ΑΝΑ∆ΥΌΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΩΝ. ΒΕΒΑΙΑ Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟ-ΡΙΖΕΤΑΙ, ΑΥΞΑΝΕΤΑΙ ΤΟ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟ, Ι∆ΙΩΣ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟ-ΛΙΚΗ ΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΝΟΤΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ.


> Λ Ο Ι Π Ε Σ Α Ν Α Π Τ Υ Σ Σ Ο Μ Ε Ν Ε ΣΟ Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Ε Σ _

ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ

Οι λοιπές αναδυόµενες οικονο-

µίες αποδείχτηκαν ανθεκτικές

στην κρίση, µε εξαίρεση τις

χώρες της Κεντρικής και Ανα-

τολικής Ευρώπης που επηρεάζονται περισ-

σότερο από τα προβλήµατα των τραπεζών

στην ευρωζώνη. Το ∆ιεθνές Χρηµατοπι-

στωτικό Ινστιτούτο εκτιµά ότι οι καθαρές

ροές ιδιωτικών κεφαλαίων προς αυτές θα

περιορισθούν το 2012 στα 750 δισ. δολ. από

911 δισ. το 2011. Η µείωση αφορά περισσό-

τερο τις χώρες της Κ.& Α. Ευρώπης όπου

θα περιορισθούν στο 1/3 στα 140 δισ. δολ.

Η κρίση τραπεζών στην ευρωζώνη φυσικά

αφορά και τις χώρες της ΝΑ Ασίας. Ωστόσο

αφορά περισσότερο τραπεζικές πιστώσεις

και όχι τόσο επενδύσεις χαρτοφυλακίου σε

µετοχές και υψηλής απόδοσης κρατικούς

τίτλους, σε χώρες που λόγω των υψηλών

εξαγωγών τους θεωρούνται φερέγγυες.

Γενικά, η σφιχτή νοµισµατική πολιτική που

ακολούθησαν οι µεγάλες (π.χ. Βραζιλία)

για να προστατευθούν από τις πληθωρι-

στικές επιπτώσεις των µεγάλων εισροών

κεφαλαίων τα προηγούµενα χρόνια, µε τα

υψηλά επιτόκια οδήγησε σε µεγαλύτερες

εισροές κεφαλαίων και άνοδο των νοµι-

σµάτων τους. Πρόσφατα, η πρόεδρος της

Βραζιλίας, Ντίλµα Ρουσέφ, δήλωσε ότι η

χώρα της εξετάζει το ενδεχόµενο να λάβει

µέτρα για να προστατέψει την οικονοµία της

χώρας της από τις µεγάλες εισροές «θερ-

µού» χρήµατος που προκαλούν τα χαµηλά

επιτόκια των ανεπτυγµένων χωρών, ιδίως

των πλεονασµατικών (Ιαπωνία, Γερµανία).

— Β Ρ Α Ζ Ι Λ Ι Α —γΤα προηγούµενα ισχύουν ιδιαίτερα για τη

χώρα αυτή, που στη διάρκεια της τελευταί-

ας 10ετίας πέτυχε να ανεβάσει το βιοτικό

επίπεδο των κατοίκων της σηµαντικά, µε

περίπου 50 εκατ. (σε σύνολο 193 εκατ. κα-

τοίκων) να «ανέλθουν» στη µεσαία τάξη.

Σήµερα επιβάλλει φόρο 6% στα δάνεια

σε ξένο νόµισµα διάρκειας ως 5 έτη, µια

κίνηση στρατηγικής στον «πόλεµο νοµι-

σµάτων», για να αναχαιτίσει τις µεγάλες

εισροές κεφαλαίων που οδηγούν σε ανα-

τίµηση του νοµίσµατός της και υπονοµεύ-

ουν την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών

της. Παίρνει µέτρα για την προστασία της

εγχώριας παραγωγής, µεταξύ των οποίων

και η µείωση των εργοδοτικών εισφορών

σε συγκεκριµένους κλάδους ώστε στην

προσπάθεια να διατηρηθεί η ανταγωνιστι-

κότητα των προϊόντων τους οι εργοδότες

να µην προχωρήσουν σε µειώσεις αµοιβών

που θα πλήξουν τη ζήτηση. Απαντά στις

επικρίσεις για µέτρα προστατευτισµού ότι

αυτά αποτελούν άµυνα έναντι εκείνων που

µε τη χαµηλή ισοτιµία του νοµίσµατός τους

την υπονοµεύουν (ιδίως τις ΗΠΑ). Ωφελή-

θηκε εξαιρετικά από την άνοδο των τιµών

των εµπορευµάτων που εξάγει τα προη-

γούµενα χρόνια, χαρακτηριστικό είναι ότι

ο ρυθµός ανάπτυξης το 2010 είχε φθάσει

το 10%. Σήµερα εκτιµάται στο 3%. Με ση-

µαντικές ανακαλύψεις κοιτασµάτων πετρε-

λαίου πρόσφατα και το δηµόσιο έλλειµµα

περίπου στο 3% του αεπ της, παραµένει

ισχυρή. Ωστόσο και εδώ το δίληµµα: υψηλά

επιτόκια για έλεγχο του πληθωρισµού (ήδη

βρίσκονται στο 12%) ή χαµηλότερα για τό-

νωση της ανάπτυξης; Ο ΟΟΣΑ συστήνει τη

γνωστή συνταγή (που δεν ακολούθησαν

πολλές χώρες µεταξύ των οποίων και η

Ελλάδα µετά την είσοδο στο ευρώ): αυ-

στηρότερη δηµοσιονοµική πολιτική που θα

συνοδεύει τα χαµηλότερα επιτόκια που ευ-

νοούν την ανάπτυξη (και λιγότερες εισροές

πληθωριστικού χρήµατος).

95

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

— Ι Ν ∆ Ι Α —Στη χώρα του 1,2 δισ. κατοίκων, µε 5,8% του

παγκόσµιου ΑΕΠ, το κατά κεφαλή προϊόν των

κατοίκων της είναι µόλις 1,5 χιλ. δολάρια και

προβλέπεται να αυξηθεί στις 2,2 χιλ σε µια

πενταετία. Η εισοδηµατική ανισότητα όµως

έχει τεράστιες διαστάσεις. Ωστόσο, η ελίτ

της επιχειρηµατικότητας επεκτείνεται, ενώ

ορισµένα πανεπιστήµιά της απαιτούν διεθνή

αναγνώριση. Ο ρυθµός ανάπτυξής της επι-

βραδύνει, παραµένει όµως στο 8% περίπου.

Η κεντρική τράπεζα διατηρεί υψηλά τα επι-

τόκια (περίπου 8%) για να αντιµετωπίσει τον

πληθωρισµό (8% το 2012), που η επιχειρη-

µατικότητα θεωρεί υψηλά για τη χρηµατοδό-

τηση επενδύσεων. Παρά το υψηλό έλλειµµά

της (6%), ο ΟΟΣΑ συστήνει σταδιακή µόνο

µείωσή του για να µην επιβραδύνει απότοµα

η οικονοµία, καθώς η εµπιστοσύνη θα ενι-

σχυθεί µε τη βελτίωση των προοπτικών και

µεσοπρόθεσµα η οικονοµία και τα δηµόσια

οικονοµικά. Η κατανάλωση µετάλλων από

τη βιοµηχανία της αυξάνεται µε ρυθµό µισό

της Κίνας και της αναλογεί µόλις το 3% της

παγκόσµιας (40% στην Κίνα). Παραµένει µια

οικονοµία µε ισχυρή παρέµβαση του κρά-

τους και περιορισµούς στις ξένες επενδύ-

σεις ιδίως στις υπηρεσίες (όριο συµµετοχής

ξένων). Πυρηνική δύναµη, µε αυξανόµενη

γεωπολιτική και οικονοµική θέση, πρόσφατα

σύσφιξε τις εµπορικές/αµυντικές σχέσεις µε

τη Γαλλία: σε µια συµφωνία µαµούθ για την

ανανέωση του στόλου των πολεµικών αερο-

σκαφών επέλεξε τη γαλλική Dassault για να

την προµηθεύσει µε 126 Rafale.

Εργασ τήριο χε ιροτεχ ν ίας σ την Ινδία.

97

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2 97

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ KAI ΤΑΣΕΙΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | EUROBANK EFG

98

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α & Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α

ΑΠΟ ΤΟΝ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ ΟΠ Α Π Α Λ Ε Ξ Ο Π Ο Υ Λ Ο ,ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΜΚΟ «ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ»

Η σημερινή Ελλάδα, στερείται Ποιότητας και

Ηγεσίας - ή, πιο απλά ειπωμένα, Π Ο Ι Ο Τ Ι -

Κ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ – και δη σε όλους τους

τομείς του Δ Η Μ Ο Σ Ι Ο Υ Β Ι Ο Υ . Ασφα-

λώς υπήρξαν –και υπάρχουν ακόμη– μερικές

Ε Ξ Α Ι Ρ Ε Σ Ε Ι Σ από το γενικό κανόνα.

Αλλά σαφώς Δ Ε Ν Ε Π Α Ρ Κ Ο Υ Ν . Έτσι

φθάσαμε στο πελατειακό-κομματικό Κράτος

και στην ουσιαστική χρεοκοπία, όχι μόνο δη-

μοσιονομική και οικονομική αλλά και ηθική,

οργανωτική, λειτουργική.

ε λ λ Η ν ι κ Η κ ρ ι Σ Η

Η ΗθικΗ – ορΓανΩΤικΗ

& λειΤουρΓικΗΧρεοκοΠια

99Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ Π Α Π Α Λ Ε Ξ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ | 2 0 1 2

99

Βιώνουμε εποχή συνεχών μεταβολών στον πλανήτη, στην Ευρώπη και βέβαια και στην Ελλάδα - μεταβολών που θα συνεχισθούν, ίσως και να επιταχυνθούν. Έτσι προκύπτει ότι κανένα μόνιμο διεθνές σύστημα ή σύμ-

φωνο κανονισμών και ελέγχων δεν μπορεί να αποβεί κα-τάλληλο για πάντα, ή έστω και απλά επαρκές. Είναι σαφές ότι τα όποια συστήματα θα χρήζουν αναθεώρησης σε διε-θνές επίπεδο, σε τακτά χρονικά διαστήματα αλλά και όποτε αποδεικνύεται αναγκαία η προσαρμογή τους στις εκάστοτε νέες συνθήκες. Και αυτό, γιατί διαμορφώσαμε ένα παγκό-σμιο σύστημα, χωρίς παγκόσμια διακυβέρνηση, ούτε καν

με παγκόσμιους κανόνες συμπεριφοράς. Όμως, ζούμε και σε μια μεταβαλλόμενη Ευρώπη. Μετά από χιλιετίες πολέ-μων, εμφυλίων, διεθνικών και διεθνών, η Ευρώπη κατάφε-ρε, για πρώτη φορά στην ιστορία της, να συνεννοηθεί και να συνενωθεί. Η συνένωση αυτή ωστόσο πραγματοποιήθη-κε πρώτα με τη μορφή της ΕΟΚ και μετά με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά χωρίς ενιαία εξουσία, νομοθεσία ή δικαιοσύ-νη και συχνά χωρίς ενιαίους στόχους και χωρίς καν κοινές αντιλήψεις για την αναγκαιότητα τέτοιων στόχων. Πέραν αυτών, μερικές χώρες συνεχώς προβάλλουν αντιρρήσεις ή και την απαίτηση να αυτο-εξαιρούνται των γενικών κανό-νων. Άλλες υιοθέτησαν μεν το κοινό νόμισμα, χωρίς όμως

10 0

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α & Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α

κοινή διακυβέρνηση, χωρίς μηχανισμούς ουσιαστικών ελέγχων και χωρίς προσυμφω-νημένες συνέπειες για τυχόν παραβάσεις.

Ο Ζακ Ντελόρ, όταν πρότεινε τη δημιουργία του ευρώ, εισηγήθηκε το 1997-1998 και ένα σύμφωνο συντονισμού των οικονομιών της ευρωζώνης. Aυτό θα είχε επιτρέψει την πρό-ληψη ορισμένων κινδύνων, αλλά δυστυχώς ο κ. Ντελόρ τότε δεν εισακούσθηκε. Ταυτόχρο-να, ζούμε και σε μια μεταβαλλόμενη Ελλά-δα, μεταβαλλόμενη δυστυχώς επί τα χείρω, πρωτίστως στον πολιτικό και δημόσιο χώρο. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της σύγχρονης πατρίδας μας; Κατά πρώτον, στερείται Ποιότητας και Ηγεσίας - ή, πιο απλά ειπωμένα, Ποιοτικής Ηγεσίας – και δη σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου. Ασφα-λώς υπήρξαν –και υπάρχουν ακόμη– μερι-κές εξαιρέσεις από τον γενικό κανόνα. Αλλά σαφώς δεν επαρκούν. Έτσι φθάσαμε στο πελατειακό-κομματικό Κράτος και στην ου-σιαστική χρεοκοπία, όχι μόνο δημοσιονομική και οικονομική αλλά και ηθική, οργανωτική, λειτουργική.

Η Ευρώπη και η Ελλάδα στη νέα εποχήΣτην Κίνηση Πολιτών, πιστεύουμε ότι δεν αρ-κούν τέτοιες διαπιστώσεις, έστω και τεκμη-ριωμένες. Δεν αρκούν τα «πρέπει να»... που ακούμε και διαβάζουμε κάθε μέρα, από το πρωί ως το βράδυ. Εκείνο που έχει σημασία είναι ποιος αναλαμβάνει να κάνει τι και μέχρι πότε. Με άλλα λόγια, τα ζητούμενα είναι δύο: Πρώτον, συγκεκριμένες προτάσεις, ρεαλιστι-κές και αποτελεσματικές. Ρεαλιστικές ώστε να είναι άμεσα εφαρμόσιμες, διότι άλλως δεν έχουν νόημα. Και αποτελεσματικές, διότι αυτό είναι το απολύτως αναγκαίο. Δεύτερον, ποιοι θα τις εφαρμόσουν; Εδώ παρουσιάζο-νται τα πιο μεγάλα εμπόδια. Διότι είναι τέτοιο το νομοθετημένο σύστημα οργάνωσης της Δημόσιας Διοίκησης, τέτοια η ανικανότητα και η ανευθυνότητα, τέτοια η έκταση της δι-αφθοράς, τέτοια η πολυνομία και κακονομία,

ώστε και ο καλύτερος των Πρωθυπουργών, με την ικανότερη Κυβέρνηση, δεν θα μπο-ρούσε να αλλάξει την κατάσταση στην απαι-τούμενη έκταση και δη μέσα στα διαθέσιμα χρονικά περιθώρια. Για να μην θεωρηθούν υπερβολικά αυτά, αρκεί η ανάγνωση της σχε-τικής έκθεσης του ΟΟΣΑ, του 2011, για την ελληνική δημόσια διοίκηση.Επανέρχομαι λοιπόν στα δύο κυρίως ζη-τούμενα, προτάσεις ρεαλιστικές και απο-τελεσματικές για όσα χρειάζεται να γίνουν και για τον τρόπο εφαρμογής τους. Μόνον αυτές μπορούν να επαναφέρουν σταδιακά την αναγκαία εκτίμηση και εμπιστοσύνη στο εσωτερικό της χώρας αλλά και τη διεθνή αξι-οπιστία. Η Τρόϊκα καθορίζει τους νέους δη-μοσιονομικούς στόχους. Το πώς θα επιτευ-χθούν αυτοί οι στόχοι και κυρίως ποιες πρω-τοβουλίες και αλλαγές θα εφαρμοσθούν για να οδηγηθούμε σε ανάκαμψη της οικονομίας και σε καταπολέμηση της ανεργίας, είναι κάτι για το οποίο ο ιδιωτικός τομέας της οικονομί-ας είναι ο κατ΄εξοχήν ικανότερος και καταλ-ληλότερος να ανοίξει τον δρόμο. Το βασικό ζητούμενο από το Κράτος για την ανάκαμψη της οικονομίας είναι η άρση των εμποδίων, των ποικίλων και μόνιμων εμποδίων και κα-θυστερήσεων πάσης φύσεως. Βέβαια, απαι-τείται και συνεχής βελτίωση της εθνικής υπο-δομής σε όλους τους τομείς. Ασφαλώς όμως ο πρώτιστος απαιτούμενος εκσυγχρονισμός είναι του ίδιου του Δημοσίου, της Δημόσιας Διοίκησης, της νομοθεσίας, της δικαιοσύνης.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ

Τη μεγάλη σημασία και αξία της συμ-

μετοχής των πολιτών για την έξοδο της

Ευρώπης και της Ελλάδας από την κρί-

ση αναλύει στην επόμενη θεματική του

ο κ. Παπαλεξόπουλος.

Η Τρόϊκα καθορίζει

τους νέους δημοσιονομικούς στόχους. Το πώς θα επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι

και κυρίως, ποιες πρωτοβουλίες

και αλλαγές θα εφαρμοσθούν για

να οδηγηθούμε σε ανάκαμψη της

οικονομίας και σε καταπολέμηση

της ανεργίας, είναι κάτι για το οποίο

ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας

είναι ο κατεξοχήν ικανότερος και

καταλληλότερος να ανοίξει τον δρόμο.

10 1Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ Π Α Π Α Λ Ε Ξ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ | 2 0 1 2

Η ενεργοποιημένη Κοινωνία Πολιτών, μπορεί πολλά να Π Ρ Ο Σ Φ Ε Ρ Ε Ι και στα τρία επίπεδα του σημερινού προβληματισμού - το ΔΙΕΘΝΕΣ αλλά κυρίως το Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο και το Ε Θ Ν Ι Κ Ο - αρκεί να Ο Ρ Γ Α Ν Ω Θ Ε Ι συστηματικά και κατά τρόπο επαγγελματικό και να το επιδιώξει ουσιαστικά και με πλήρη διαφάνεια. Έτσι, θα συμβάλλει στην απολύτως αναγκαία Σ Υ Γ Κ Λ Ι Σ Η Α Π Ο Ψ Ε Ω Ν στις διάφορες χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στον σημερινό παγκόσμιο σκληρό ανταγωνισμό, η κάθε χώρα Χ Ρ Ε Ι Α Ζ Ε Τ Α Ι αναντίρρητα τη Σ Τ Η Ρ Ι Ξ Η της Ευ-ρώπης. Αλλά και το Α Ν Τ Ι Σ Τ Ρ Ο Φ Ο αληθεύει. Και αυτό ισχύει όχι μόνο για την Ευρώπη των λαών αλλά και για την Ελλάδα των Ελλήνων.

οΤανΗ κοινΩνιαΤΩν ΠολιΤΩνενερΓοΠοιειΤαι

ΑΠΟ ΤΟΝ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Π Α Π Α Λ Ε Ξ Ο Π Ο Υ Λ Ο , ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΜΚΟ, ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ

10 2

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ο Ρ Ο Λ Ο Σ Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν Σ Τ Η Ν Κ Ρ Ι Σ Η

Εχουμε όλοι κάθε λόγο να προτείνουμε το συντομότε-ρο ιδέες, προγράμματα και μεθόδους που μπορούν να συμβάλουν στην ανά-

καμψη της χώρας αλλά και να βοηθήσουμε στην εφαρμογή τους. Και όσο πιο σύντομα, τόσο το καλύτερο για όλους. Υπάρχουν άλ-λωστε αναρίθμητες τέτοιες ιδέες και προ-τάσεις που μπορούν να επιλεγούν. Όμως οι πολιτικές δυνάμεις οφείλουν να αναλά-βουν τον ηγετικό τους ρόλο και να ανοίξουν τον δρόμο για νέους τρόπους παραγωγικής συνεργασίας του δημοσίου με την κοινωνία και τον ιδιωτικό τομέα, οι οποίοι, όταν προ-σκληθούν, θα ανταποκριθούν θετικά και ανιδιοτελώς, για το καλό του τόπου. Αλλά και έξω από τον χώρο του δημοσίου και της οικονομίας, είναι απόλυτη ανάγκη να πιστέ-ψουμε σαν κοινωνία, σαν λαός, ότι λύσεις υπάρχουν, δυνατότητες υπάρχουν. Μόνο χρόνος δεν υπάρχει. Είναι κυριολεκτικά άπειρες οι δυνατότητες που προσφέρο-νται στην οργανωμένη Κοινωνία Πολιτών προκειμένου να συμβάλει στην ανόρθωση του τόπου: Από τα θέματα διαφάνειας, αξι-οπιστίας και εμπιστοσύνης μέχρι την κατα-πολέμηση της φοροδιαφυγής και της δια-φθοράς, και από την ποιοτική βελτίωση των νόμων μέχρι την αναδιοργάνωση της Δη-μόσιας Διοίκησης. Σε πολλά από τα θέματα αυτά, ο ενεργοποιημένος πολίτης είναι σε καλύτερη θέση από τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας να προσδιορίσει το εφαρμοστέο και να το υποστηρίξει στην πράξη. Αυτό εί-ναι και το χρέος του προς τον τόπο.

Συγκεκριμένες προτάσεις έχουν ήδη υπο-βάλει αρμοδίως ή επεξεργάζονται διάφο-ρες ομάδες πολιτών, όπως παραδείγματος χάρη για την αξιοποίηση της δημόσιας περι-ουσίας, τον επείγοντα εκσυγχρονισμό του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Ασφά-λισης πριν τυχόν καταρρεύσει, τον περι-ορισμό του Κράτους και των ζημιογόνων

ΔΕΚΟ, την εξυγίανση της Δημόσιας Διοίκη-σης κ.λπ. Και τίθεται το ερώτημα: Εάν εκτι-μηθεί ότι αξίζουν να υποστηριχθούν τέτοιες πρωτοβουλίες της Κοινωνίας Πολιτών σε επίπεδο εθνικό, γιατί να μην αληθεύει αυτό και σε επίπεδο Ευρωπαϊκό; Για παράδειγμα, μήπως είναι λογικό και προς το συμφέρον των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δε-χθούν, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, νέα παραχώρηση κυριαρχίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να ενισχυθούν τελικά οι ίδιες και στα δύο επίπεδα, το Ευρωπα-ϊκό και το Εθνικό; Τέτοιες προτάσεις όμως δεν είναι εύκολο να διατυπωθούν από τις εθνικές πολιτικές δυνάμεις που εκλέγονται από τοπικές κοινωνίες, με τοπικά κριτήρια και συμφέροντα. Για ποιο λόγο, πέραν των Ευρωβουλευτών (οι μόνοι που εκλέγονται γι αυτό τον σκοπό), να μη συμβάλλει –ή να επιδιώξει να συμβάλλει– και η Κοινωνία Πολιτών στην απολύτως αναγκαία σύγκλι-ση απόψεων των πολιτών στις διάφορες χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Στο σημερινό παγκόσμιο σκληρό ανταγωνισμό, η κάθε χώρα χρειάζεται αναντίρρητα τη στή-ριξη της Ευρώπης. Αλλά και το αντίστροφο αληθεύει. Και δεν εννοούμε μόνο τα θέματα του περιβάλλοντος, του τραπεζικού συστή-ματος ή της ενιαίας αγοράς. Εννοούμε κυ-ρίως τη σύγκλιση σκέψεων και αντιλήψεων σε όλους τους τομείς κοινού ενδιαφέροντος και συμφέροντος, σε όλα τα πεδία. Τόσο η χώρα μας όσο και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένω-ση βρίσκονται σε αναζήτηση: α) ανανεω-μένης και ενισχυμένης συνεργασίας, β) ευρωθεσμικών πλευρών των προτεινόμε-νων αλλαγών και γ) προσαρμογής της Ελ-λάδας στη μεταβαλλόμενη Ευρώπη. Είναι άραγε λογικό και ευκταίο να συζητηθούν όλα αυτά ερήμην της κοινωνίας; Όταν οι πολίτες εκφράσουν την αντίθεσή τους σε θεσμικές αλλαγές που το «ιερατείο» δεν προνόησε να συζητήσει με την κοινωνία πριν να τις επιβάλει, είναι πια αργά. Τυπι-κό παράδειγμα η Συνταγματική Συνθήκη

της οποίας η επικύρωση σκόνταψε στο γαλλικό και το ολλανδικό δημοψήφισμα. Κι έτσι βρίσκεται ακόμη η Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς συνταγματικό ιστό. Θα μπο-ρούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι η αποτυχία να θεσπισθεί ευρωπαϊκό σύνταγμα σημα-τοδότησε τη διογκούμενη κοινωνική αμ-φισβήτηση του ευρωπαϊκού ενοποιητικού προγράμματος. Αμφισβήτηση που, εξ αι-τίας της κρίσης του ευρώ, έχει αποκτήσει ανησυχητικές διαστάσεις σε ολόκληρη την ήπειρο. Επομένως η πρόσφατα υπο-γραφείσα «Συνθήκη Σταθερότητας, Συ-νεργασίας και Διακυβέρνησης» της ΟΝΕ είναι αυτονόητα αντικείμενο ενδιαφέρο-ντος και για την Κοινωνία Πολιτών.

είναι κυριολε-κΤικα άπειρες οι

δυνατότητες που προ-σφέρονται στην οργανω-μένη Κοινωνία Πολιτών προκειμένου να συμβά-λει στην ανόρθωση του τόπου: Από τα θέματα

διαφάνειας, αξιοπιστίας και εμπιστοσύνης μέχρι την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της

διαφθοράς, και από την ποιοτική βελτίωση των

νόμων μέχρι την αναδι-οργάνωση της Δημόσι-

ας Διοίκησης. Σε πολλά από τα θέματα αυτά, ο

ενεργοποιημένος πολί-της είναι σε καλύτερη

θέση από τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας να προσδιορίσει το εφαρ-μοστέο και να το υπο-στηρίξει στην πράξη.

10 3Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ Π Α Π Α Λ Ε Ξ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ | 2 0 1 2

Η ενεργητική σθεναρή θέση της κοινωνίαςΟ ελλείπων κρίκος της κοινωνικής υπο-στήριξης είναι η ενεργητική σθεναρή θέση της Κοινωνίας Πολιτών υπέρ εκεί-νων των ρυθμίσεων που θα εμβαθύνουν το ευρωπαϊκό πρόγραμμα, υπό τον όρο φυσικά ότι θα γίνονται σεβαστές οι κα-ταστατικές αρχές της Ένωσης, όπως δι-αμορφώθηκαν στην υπερεξηντάχρονη πορεία της. Έτσι προκύπτει ότι, και στο επίπεδο το κοινοτικό, η Κοινωνία Πολιτών έχει ρόλο εποικοδομητικό να παίξει, κατά προτίμηση δε σε συνεργασία είτε με ΜΚΟ άλλων Ευρωπαϊκών χωρών είτε με αξιόπι-στες Πανευρωπαϊκές ΜΚΟ. Στη χώρα μας,

κάπως χωλαίνει ακόμη αυτό το σύστημα, αλλά θεωρούμε πολύ πιθανόν ότι δεν θα αργήσει να ενδυναμωθεί η τάση δικτύω-σης με τα σύγχρονα πληροφοριακά μέσα. Και, βέβαια, επανερχόμενος στην πρώτη παρατήρηση για τη συνεχώς μεταβαλλό-μενη παγκόσμια οικονομία -που στερείται όμως παγκόσμιων κανόνων λειτουργίας- πιστεύω ότι πλησιάζει η μέρα που οι ανα-γνωρισμένες διεθνούς κύρους ΜΚΟ, θα αρχίσουν να παρεμβαίνουν στις διεθνείς εξελίξεις κατά τρόπο πιο επίμονο και απαι-τητικό, ιδιαίτερα στις περιοχές όπου ση-μειώνονται ελλείψεις γενικών συμφωνιών και διεθνών συνθηκών. Ακόμη και η φωνή του επικείμενου Συνεδρίου «Rio+20», του

προσεχούς Ιουνίου, είναι βέβαιο ότι θα ακουσθεί σε όλες τις ηπείρους. Οφείλου-με όλοι να στηρίζουμε και να ενισχύουμε τέτοιες παρεμβατικές προσπάθειες, υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ότι είναι σωστές και εποικοδομητικές και όχι απλές κραυ-γές διαμαρτυρίας. Όποιος ερευνήσει τον χώρο των Διεθνών Συνθηκών, θα εκπλαγεί δυσάρεστα αντιλαμβανόμενος πόσες δεν έχουν επικυρωθεί ή καν υπογραφεί από δι-άφορες χώρες για λόγους στενών εθνικών συμφερόντων, αντίθετα προς το παγκό-σμιο συμφέρον. Και εδώ πάλι είναι ανάγκη η διεθνής Κοινωνία Πολιτών να δικτυωθεί και να αυξήσει την πίεση που ασκεί μέσα από τα ηλεκτρονικά δίκτυα και τα ΜΜΕ.

10 4

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α

Η χρονική συγκυρία της ελληνικής κρίσης οφεί-λεται στην αποκάλυψη της πραγµατικής διά-στασης του προβλήµα-

τος - µιας οικονοµίας δηλαδή µε αγκυλώ-

σεις, χωρίς βιώσιµο αναπτυξιακό όραµα

και χωρίς νοικοκυρεµένο δηµοσιονοµι-

κό τοµέα-, στην κατάρρευση της Lehman

Brothers η οποία οδήγησε σε επανατιµο-

λόγηση των χρηµατοπιστωτικών κινδύνων

διεθνώς αλλά και στη µη έγκαιρη λήψη

των κατάλληλων µέτρων από την ελληνική κυβέρνηση. Αποτέλεσµα των ανωτέρω πα-ραγόντων είναι ο αποκλεισµός της Ελλάδας από τις διεθνείς χρηµατοπιστωτικές αγορές και η επιβίωσή της µόνο χάριν των δανείων που λαµβάνει από τις χώρες µέλη της Ευ-ρωζώνης, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπε-ζα (ΕΚΤ), και το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο (∆ΝΤ). Ας δούµε όµως αναλυτικότερα τις βασικές αιτίες της τρέχουσας δύσκολης οι-κονοµικής και κοινωνικής συγκυρίας στη χώρα. Αυτή οφείλεται κυρίως:

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Τ Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Α ,ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΟΥ ΙΟΒΕ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

Προτεραιότητα για την Ελλάδα σήµερα είναι η συνέχιση της Χ Ρ Η Μ Α Τ Ο ∆ Ο -

Τ Η Σ Η Σ της και η Π Α Ρ Α Μ Ο Ν Η της στην Ευρωζώνη. Αυτή όµως δεν πρέπει να είναι η µοναδική προτεραιότητα: Η ελληνική οικονοµία πρέπει να Α Ν Α -

Κ Α Μ Ψ Ε Ι το ταχύτερο δυνατόν και να εισέλθει σε τροχιά Β Ι Ω Σ Ι Μ Η Σ Α Ν Α -

Π Τ Υ Ξ Η Σ , αφήνοντας οριστικά πίσω της τις λανθασµένες πολιτικές και πρακτι-κές του µοντέλου πορείας της την τελευταία τριακονταετία.

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ

10 5

Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Σ Τ Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Α Σ 10 5

(Α) ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ & ΚΟΙΝΩ-ΝΙΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ της χώρας, η οποία επί 35 συναπτά έτη δαπανά ετησί-ως 5% έως 10% περίπου περισσότερα απ’ ότι παράγει, κυρίως μέσω της αλόγιστης επέκτασης ενός αναποτελεσματικού, ισοπεδωτικού, κομματοκρατούμενου και διαχειριστικά εντόνως ελλειμματικού κράτους. Το διαρκές και μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών οφείλεται κυρίως στο διαρκές, άλλοτε μικρό και άλλοτε μεγάλο, συνήθως όμως μεγάλο, έλλειμμα του δημόσιου τομέα, ενώ από το 2001 και μετά οφείλεται και στην ταχεία αύξηση του δανεισμού του ιδιωτικού τομέα από το εγχώριο τραπεζι-κό σύστημα.

(Β) ΣΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩ-ΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ-ΔΑ: Υψηλές κοινωνικές δαπάνες ως % του ΑΕΠ, περίπου στο 25%, όσο περίπου και στην υπόλοιπη Ευρωζώνη, συνυπάρ-χουν με ένα σχετικά (με την υπόλοιπη Ευρωζώνη) υψηλό ποσοστό φτώχειας, περίπου 20%. Τα αίτια είναι συνοπτικά τα εξής: Σπατάλη της τάξης των αρκετών δισ. ευρώ το χρόνο στις κύριες συντάξεις (π.χ. 30.000 συνταξιούχοι ΙΚΑ μη απο-γραφέντες), υψηλό ποσοστό αναπηρικών συντάξεων, μεγάλη εισφοροδιαφυγή, «ευγενή» ταμεία που χορηγούν υψηλές συντάξεις χωρίς αντίστοιχες εισφορές, αλόγιστη συνταγογράφηση φαρμάκων, κρατικά νοσοκομεία χωρίς διπλογραφικά λογιστικά συστήματα, χωρίς μηχανοργά-νωση και αξιολόγηση του κόστους της αποτελεσματικότητας των ιατρικών πρά-ξεων, κρατικά περιφερειακά νοσοκομεία που λειτουργούν με πληρότητα κάτω του 50%, υπερτιμολόγηση αναλώσιμων ιατρικών υλικών και συσκευών, έλλει-ψη συστημάτων ελέγχου, διοίκησης και οργάνωσης, συνδιοίκηση με συνδικάτα, υψηλά ποσοστά κέρδους φαρμακείων.

(Γ) ΣΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΑΡΑΝΟ-ΜΗ ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗ ΝΟΜΙΜΗ ΦΟΡΟΑΠΟ-ΦΥΓΗ λόγω των ποικίλων εξαιρέσεων, φοροαπαλλαγών χωρίς κοινωνικό περι-εχόμενο, λαθρεμπορίου καυσίμων (και λόγω του ‘διπλού’ φόρου), ειδικού καθε-στώτος ΦΠΑ στα νησιά, καθυστερήσεων στην εκδίκαση υποθέσεων φοροδιαφυ-γής και, τελικά, λόγω της έλλειψης επαρ-κούς πολιτικής βούλησης για την πάταξη του φαινομένου.

(Δ) ΣΤΙΣ ΥΨΗΛΕΣ ΑΜΥΝΤΙ-ΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ λόγω του περιβάλ-λοντος ασφαλείας αλλά και της έλλειψης συντονισμού –διακλαδικότητας– μεταξύ των τριών Όπλων, καθώς και της απουσί-ας μεταρρυθμίσεων στην οργάνωση και λειτουργία των ενόπλων δυνάμεων.

(Ε) ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑ-ΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΘΩΡΑΣ ΔΗΜΟ-ΣΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ (ΔΕΚΟ), στις οποίες το Δημόσιο χορηγούσε αφειδώς κρατικές εγγυήσεις οι οποίες συνήθως κατέπιπταν αυξάνοντας το δημόσιο χρέ-

ος, και στη δημιουργία και αναποτελε-σματική διαχείριση εκατοντάδων δήμων και κοινοτήτων καθώς και δημοτικών επι-χειρήσεων.

(ΣΤ) ΣΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΔΙΑΡ-ΘΡΩΤΙΚΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙ-ΚΟΤΗΤΑΣ, κυρίως λόγω των πε-ριορισμών που επιβάλλει το δημόσιο στην επιχειρηματική δραστηριότητα και τις επενδύσεις, των δεκάδων κλειστών επαγγελμάτων και αγορών, γενικότερα όμως λόγω του πνεύματος κοινωνικής αποστροφής που αυτοί οι περιορισμοί έχουν δημιουργήσει γύρω από τις έννοι-ες: Ανταγωνισμός, αξιοκρατία, ανταγω-νιστικότητα, αριστεία, δημιουργικότητα, επιχειρηματικότητα, παραγωγικότητα.


Οι νέοι άξονες οικονομικής και κοινωνι-

κής πολιτικής στους οποίους πρέπει να

κινηθεί η χώρα με σκοπό να εισέλθει σε

τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης αναλύονται

στην επόμενη θεματική του κ. Στουρνάρα.

10 6

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


10 6

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 1

Το «σοκ» της απαραίτητης, για τη Β Ι Ω Σ Ι Μ Ο Τ Η Τ Α του δημοσίου χρέους, δη-μοσιονομικής προσαρμογής, αλλά και αυτό που προκλήθηκε από τον Π Ε Ρ Ι Ο -Ρ Ι Σ Μ Ο των τραπεζικών πιστώσεων, Δ Ε Ν Α Ν Τ Ι Σ Τ Α Θ Μ Ι Σ Τ Η Κ Α Ν από μια πιο ευέλικτη και ανταγωνιστική οικονομία, η οποία επενδύει και εξάγει περισσότερο, με αποτέλεσμα η Υ Φ Ε Σ Η να είναι Β Α Θ Υ Τ Ε Ρ Η και το ποσοστό Α Ν Ε Ρ Γ Ι Α Σ μεγαλύτερο του αναμενόμενου. Ας δούμε όμως πιο συγκεκριμένα ποιοι είναι εκείνοι οι άξονες οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής που μπορούν να Σ Τ Η Ρ Ι Ξ Ο Υ Ν την έξοδο της χώρας από την κρίση. Και αυτό μπορεί να γίνει με ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο: Περισσότερο ανταγωνισμό, ευελιξία και κινητικό-τητα, αλλά συγχρόνως ένα δικαιότερο και αποτελεσματικότερο κοινωνικό κράτος.

Η Ελλάδα πρέπει να κινη-θεί σε νέους άξονες οικο-νομικής και κοινωνικής πολιτικής, οι οποίοι (α) διευκολύνουν τη δημο-

σιονομική προσαρμογή, (β) ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα, (γ) δίνουν ώθηση στην ανάπτυξη, ενώ (δ) συμβάλλουν και στη διόρθωση του ακολουθούμενου σήμερα

μείγματος οικονομικής πολιτικής: Εκείνου που αφορά τη σχέση φόρων και κατανα-λωτικών δαπανών, εκείνου που αφορά τη σχέση καταναλωτικών και επενδυτικών δαπανών όσο και εκείνου που αφορά τη σχέση μισθών/τιμών. Η έμφαση, μέχρι σήμερα στην αύξηση των φόρων, στην οριζόντια περικοπή μισθολογικών, κυρίως, δαπανών, στη δραστική περικοπή των δη-

μοσίων επενδύσεων, οι υπερβολές με τις μειώσεις φόρων λόγω των αποδείξεων και τέλος, οι μειώσεις μισθών χωρίς αντίστοι-χη μείωση τιμών, συνιστούν στρεβλώσεις του μείγματος της οικονομικής πολιτικής, που συνέβαλαν σε μεγαλύτερη της ανα-μενόμενης ύφεσης και σε μεγαλύτερη της αναμενόμενης ανεργίας. Με λίγα λόγια, η μέχρι σήμερα ασθενής μεταρρυθμιστική

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΕΝΑ ΝΕΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ-ΚΟΙΝωΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Τ Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Α , ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΟΥ ΙΟΒΕ, ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟ-ΝΟΜΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

10 7Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Σ Τ Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Α Σ | 2 0 1 2

προσπάθεια, κυρίως η καθυστέρηση στην απελευθέρω-ση αγορών και επαγγελμάτων, η διατήρηση των εμποδίων στην επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις, εγχώριες και ξένες, οι πενιχρές ιδιωτικοποιήσεις, η ελλιπής αξιοποίη-ση των αργούντων κρατικών υποδομών και γενικά της με-γάλης ακίνητης κρατικής περιουσίας καθώς και η έλλειψη εκσυγχρονισμού του κράτους είχαν την εξής δυσάρεστη συνέπεια: Το «σοκ» της απαραίτητης, για τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους, δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά και αυτό που προκλήθηκε από τον περιορισμό των τραπεζικών πιστώσεων, δεν αντισταθμίστηκαν από μια πιο ευέλικτη και ανταγωνιστική οικονομία, η οποία επεν-δύει και εξάγει περισσότερο, με αποτέλεσμα η ύφεση να είναι βαθύτερη και το ποσοστό ανεργίας μεγαλύτερο του αναμενόμενου. Οι προτεινόμενοι άξονες οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, οι οποίοι θα στηρίξουν το νέο ανα-πτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο για έξοδο της Ελλάδας από την κρίση είναι οι ακόλουθοι:

π Ρ ω Τ Ο Σ Α Ξ Ο Ν Α ΣΔιΕΥκOΛΥΝΣη ΤηΣ ΔημΟΣιΟΝΟμικHΣ πΡΟΣΑΡμΟγηΣ

Τα περιθώρια είναι σημαντικά τόσο για την περαιτέρω μείωση των δαπανών όσο και για τη διεύρυνση της φορο-λογικής βάσης, κυρίως μέσω της κατάργησης διαφόρων καθιερωμένων μηχανισμών αντικινήτρων: Παραδείγμα-τα: (α) Μετατροπή Ταμείων Επικουρικής Ασφάλισης σε Ταμεία Καθορισμένων Εισφορών με παράλληλη ενίσχυ-ση του τρίτου πυλώνα, (β) κατάργηση του αυτοματοποι-ημένου συστήματος των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων (προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση) και αντικατάστασή τους με σύστημα αξιολόγησης και χρηματοδότησης των αντί-στοιχων δαπανών, (γ) περιορισμό του εθνικού σκέλους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων στα αυστη-ρώς απαιτούμενα κονδύλια για τη χρηματοδότηση των μη επιλέξιμων δαπανών (π.χ. απαλλοτριώσεις) που συν-δέονται με τα έργα του συγχρηματοδοτούμενου (από την Ε.Ε.) σκέλους με αντίστοιχη αύξηση των κονδυλίων του συγχρηματοδοτούμενου σκέλους, (δ) ενοικίαση των αργούντων υποδομών του ΕΣΥ στον εγχώριο και ξένο ιδιωτικό τομέα ή ξένα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης, (ε) εισαγωγή συστημάτων μέτρησης του κόστους και αξι-ολόγησης της αποτελεσματικότητας των ιατρικών πρά-ξεων στο ΕΣΥ. Επίσης: (στ) κατάργηση όλων των φορο-απαλλαγών και των κοινωνικών δαπανών που δεν είναι στοχευμένες προς την καταπολέμηση της φτώχειας, (ζ) κατάργηση του ειδικού καθεστώτος ΦΠΑ στα νησιά, (η)

10 8

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


φορολογικών κωδικών (ΚΦΕ, ΚΒΣ κλπ.) και των παρεπομένων τους (π.χ. εξωλο-γιστικός προσδιορισμός εισοδήματος) καθώς και επέκταση της υποχρέωσης τήρησης βιβλίων και στοιχείων σε όλους τους κλάδους της οικονομίας (οικοδομές, αγροτικός τομέας).

Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο Σ Α Ξ Ο Ν Α ΣΕΝιΣχΥΣη ΤηΣ ΑΝΤΑγωΝιΣΤικΟΤηΤΑΣ

Ο άξονας αυτός έχει κυρίως δυο διαστά-σεις. Η πρώτη σχετίζεται με το γεγονός ότι η Ελλάδα εμφανίζεται να έχει το πλέον περιοριστικό καθεστώς τόσο στις αγορές προϊόντων, υπηρεσιών, επαγγελμάτων όσο και στην αγορά εργασίας, καθώς και αναρίθμητους περιορισμούς στην επεν-δυτική και επιχειρηματική δραστηριότητα. Προσομοιώσεις που έγιναν στο ΙΟΒΕ με το υπόδειγμα GIMF δείχνουν ότι η προ-σέγγιση στο μέσο ρυθμιστικό επίπεδο της Ευρωζώνης αναμένεται, ceteris paribus, να αυξήσει το ΑΕΠ κατά 17%, με τη μεγα-λύτερη ευελιξία της αγοράς εργασίας να συμβάλλει κατά 3% και των υπολοίπων αγορών (προϊόντων, υπηρεσιών, επαγγελ-μάτων) κατά 14%. Τα τελευταία δυο χρόνια έχει επιτευχθεί μια de facto μεγαλύτερη ευελιξία της αγοράς εργασίας αλλά σχε-δόν τίποτα στις υπόλοιπες. Σωρευτικά ο μέσος μισθός έχει μειωθεί κατά 15% στο σύνολο της οικονομίας, αλλά οι τιμές δεν προσαρμόζονται προς τα κάτω παρά τη μεγάλη ύφεση (το παραγωγικό κενό εκτι-μάται σε -10% έως -12% περίπου). Η απε-λευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων και το άνοιγμα των αγορών (π.χ. κατάργη-ση του cabotage) είναι επομένως η πλέον πρόσφορη πολιτική για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Στην αγορά εργασίας τα κρίσιμα ζητήματα ευελιξίας δεν είναι ο κατώτατος μισθός, αλλά η νομιμοποίη-ση de facto πρακτικών τύπου kurzarbeit προκειμένου να μην κλείσουν εγχώριες επιχειρήσεις και να μπορούν να προσελ-

κύονται ξένες, η βελτίωση του συστήματος της διαιτησίας και εξορθολογισμός των ωριμάνσεων που επιβαρύνουν υπέρμετρα το εργασιακό κόστος. Η δεύτερη, εξίσου σημαντική διάσταση της χαμηλής ανταγω-νιστικότητας είναι η χαμηλή καινοτομική δραστηριότητα των περισσότερων ελλη-νικών επιχειρήσεων. Αυτό σχετίζεται (α) με τη χαμηλή επίδοση του «τριγώνου της γνώσης» στην Ελλάδα (Παιδεία, Έρευ-να και Ανάπτυξη, Καινοτομία), (β) με την απροθυμία πολλών ελληνικών επιχειρή-σεων να επενδύσουν στην καινοτομία και στην εξωστρέφεια, αφού το μέχρι σήμερα αναπτυξιακό πρότυπο ενισχύει την εσω-στρέφεια και την εξάρτηση από κρατικές επιδοτήσεις και (γ) με την αποθάρρυνση των ξένων άμεσων επενδύσεων. Η στροφή προς το νέο αναπτυξιακό πρότυπο απαιτεί: την άρση των αντικινήτρων στις επενδύ-σεις και δημιουργία ευνοϊκού επιχειρη-ματικού περιβάλλοντος, την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας στη βάση μιας διαφανούς εταιρικής σχέσης δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, προσέλκυση ξένων κεφαλαίων κυρίως μέσω των ιδιωτικοποι-ήσεων της κινητής και ακίνητης περιουσί-ας του δημοσίου και, τέλος, ενίσχυση της καινοτόμου επιχειρηματικότητας.

Τ Ρ ι Τ Ο Σ Α Ξ Ο Ν Α ΣΕΝιΣχΥΣη ΤηΣ ΑΝΑπΤΥΞιΑκηΣ ΔιΑΔικΑ-

ΣιΑΣ μΕΣω ΕπΕΝΔΥΣΕωΝ κΑι ΤηΣ ΑΞιΟ-

πΟιηΣηΣ ΤηΣ πΕΡιΟΥΣιΑΣ ΤΟΥ ΔημΟΣιΟΥ

Η άρση των εμποδίων στην επιχειρηματι-κότητα και τις επενδύσεις και το άνοιγμα των αγορών προϊόντων, υπηρεσιών, επαγ-γελμάτων και εργασίας σε περισσότερο ανταγωνισμό ενισχύει, παράλληλα με την ανταγωνιστικότητα, και τις ιδιωτικές επεν-δύσεις, εγχώριες και ξένες. Στις σημερινές συνθήκες περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας και της ρευστότητας, η διοχέτευση των πόρων του ΕΣΠΑ (περίπου 14 δισ. ευρώ μέχρι το 2015) σε υποδομές

η κατάργηση του καθεστώτος της διπλής φορολογίας στα καύσιμα (που είναι ο υπ’ αριθμ. ένα παράγων άνθησης του λαθρε-μπορίου) και αντικατάστασή του με κατ’ ευ-θείαν εισοδηματικές ενισχύσεις όπου αυτό κρίνεται κοινωνικά αναγκαίο, (θ) εισαγωγή διπλογραφικού λογιστικού συστήματος και διεθνών λογιστικών προτύπων σε όλους τους Οργανισμούς και τα Νομικά Πρόσω-πα που απαρτίζουν τη Γενική Κυβέρνηση, απλοποίηση και σταδιακή κατάργηση των

ΣήΜΕρΑ ΑΠΑΙΤΕίΤΑΙ ένας ριζικός

μετασχηματισμός του κράτους με

επικέντρωση στον πυρήνα του: στις

επιτελικές, εποπτικές και κοινωνικές λειτουργίες. Ας

σχεδιάσουμε αυτό τον μετασχηματισμό τώρα, εφαρμόζοντας

τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις με συστηματικότητα.

Εάν το πράξουμε, η οικονομική κρίση θα

μετατραπεί σε ευκαιρία. Εάν δεν το πράξουμε,

θα μετατραπεί σε βαθιά και μακροχρόνια κοινωνική κρίση.

10 9Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Σ Τ Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Α Σ | 2 0 1 2

και δραστηριότητες με μεγάλο εισοδημα-τικό πολλαπλασιαστή, σε υποδομές και δραστηριότητες που αυξάνουν την παρα-γωγικότητα και σε υποδομές και δραστη-ριότητες που ενισχύουν την εξωστρέφεια (δηλαδή αυξάνουν τις εξαγωγές και υπο-καθιστούν εισαγωγές) είναι πρωτεύουσας σημασίας. Η περικοπή του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων τα προηγούμενα δυο χρόνια με σκοπό είτε να περιοριστεί το δημοσιονομικό έλλειμμα είτε λόγω χα-μηλής ικανότητας για απορροφητικότητα είχε μεγάλη συμβολή στη διόγκωση της ύφεσης και της ανεργίας: Προσομοιώσεις στο ΙΟΒΕ έδειξαν ότι ο πολλαπλασιαστής δημοσίων επενδύσεων ξεπερνά κατά πολύ τους λοιπούς δημοσιονομικούς πολλαπλα-σιαστές. Σήμερα μέρος του ερευνητικού προγράμματος του ΙΟΒΕ επιδιώκει να ταυ-τοποιήσει τους κλάδους και τις υποδομές με τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Σύμφω-να με όλες τις εκτιμήσεις, ο δημόσιος το-μέας στην Ελλάδα διαθέτει περιουσιακά στοιχεία, ακίνητη και κινητή περιουσία, πολύ μεγαλύτερης αξίας (ως ποσοστό του ΑΕΠ) από όλες τις άλλες χώρες-μέλη της Ευρωζώνης. Αν και ακόμα δεν έχει προσ-διοριστεί η ακριβής αξία αυτής της περιου-σίας (υπάρχει μόνο μια χονδρική εκτίμηση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων που ανήκουν στην ΚΕΔ), το εκτιμώμενο μέγε-θός της και η δυνατότητα βελτίωσης με την κατάλληλη πολιτική χρήσεων γης, δημι-ουργούν τη βάση για την εφαρμογή προ-τάσεων που θα μπορούσαν να μειώσουν το βάρος των δανειακών υποχρεώσεων του δημοσίου και αφετέρου να δημιουρ-γήσουν συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης.

Τ Ε ΤΑ Ρ Τ Ο Σ Α Ξ Ο Ν Α Ση ΔημιΟΥΡγιΑ κΑι ΣΤηΡιΞη ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ

κΟιΝωΝικΟΥ πΡΟΤyπΟΥ

Το νέο κοινωνικό πρότυπο πρέπει να είναι διαφορετικό από το σημερινό, όπου υπάρ-χει αφενός το παράδοξο της συνύπαρξης

υψηλών δαπανών κοινωνικής προστασίας (25% του ΑΕΠ) και υψηλού ποσοστού φτώ-χειας (20%) και αφετέρου σύγχυση μετα-ξύ κοινωνικών στόχων και κρατισμού, με αποτέλεσμα τη σπατάλη πόρων: Προσλή-ψεις στο δημόσιο, κρατικές επιχειρήσεις μονοπωλιακού χαρακτήρα, εμπόδια στην επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις, στρεβλοί έλεγχοι τιμών και συνδιοίκηση με τα συνδικάτα, δεν συνιστούν κοινωνι-κή πολιτική, αλλά σπατάλη πόρων. Το νέο κοινωνικό πρότυπο πρέπει να διακρίνεται από ίσες ευκαιρίες με έμφαση στην ίση πρόσβαση σε δημόσια αγαθά υψηλής ποι-ότητας (δημόσια παιδεία, υγεία), δίκαιο και απλό φορολογικό σύστημα, δημιουργία διχτυού προστασίας με ανακατανομή των υψηλών κοινωνικών δαπανών (το ποσοστό τους στο ΑΕΠ, περίπου 25%, όπως προα-ναφέρθηκε, είναι παρόμοιο με αυτό του μέσου όρου της Ευρωζώνης). Δηλαδή, με ανακατανομή πόρων από τη φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή, τη σπατάλη στην υγεία, την άμυνα, τις ΔΕΚΟ, τους αυτόματους και παρωχημένους μηχανισμούς χρηματοδό-τησης της τοπικής αυτοδιοίκησης και τις υψηλές συντάξεις των ‘ευγενών ταμείων’ προς επιδόματα ανεργίας μεγαλύτερης διάρκειας, προς ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης και στοχευμένες δαπάνες επανεκπαίδευσης εργαζομένων καθώς και προς την εγκαθίδρυση ελάχιστου εισοδή-ματος για την καταπολέμηση της φτώχειας. Πρέπει άμεσα να προωθήσουμε τον μετα-σχηματισμό του κοινωνικού κράτους (α) με έμφαση στην ενίσχυση και αναβάθμιση των μηχανισμών σχεδιασμού και διοίκησης με στόχο τη βελτίωση της αποτελεσματικό-τητας και (β) την καλύτερη στόχευση των πολιτικών έτσι ώστε να απευθύνονται σε εκείνους που έχουν πραγματικά ανάγκη. Οι πόροι που διατίθενται πρέπει να έχουν τα ανάλογα αποτελέσματα. Δεν αρκεί πλέον να νομοθετούμε οριζόντια μέτρα. Είναι κρίσιμο να εφαρμόσουμε μια ενεργό διαχείριση της κοινωνικής πολιτικής. Να

αξιολογούμε και να επανασχεδιάζουμε με βάση τα αποτελέσματα. Στην ουσία, χρεια-ζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο: Πε-ρισσότερο ανταγωνισμό, ευελιξία και κινη-τικότητα, αλλά συγχρόνως ένα δικαιότερο και αποτελεσματικότερο κοινωνικό κρά-τος. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η εξισορρόπηση της ελληνικής οικονομίας θα οδηγήσει και σε μετακινήσεις του ερ-γατικού δυναμικού: Περίπου 10-15% του συνόλου αναμένεται να μετακινηθεί από κλάδους και επιχειρήσεις εσωστρεφείς, προς κλάδους παραγωγής διεθνώς εμπο-ρεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών, δηλαδή προς κλάδους και επιχειρήσεις που παρά-γουν εξαγώγιμα προϊόντα και υπηρεσίες καθώς και υποκατάστατα εισαγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Το επιχείρημα αυτό θέτει επί τάπητος τον ρόλο των κοι-νωνικών εταίρων και του κράτους. Επίσης ανασύρει στην επιφάνεια τα διεθνώς επι-τυχημένα παραδείγματα προσαρμογής σε κρίσεις, όπως το Σκανδιναβικό «ευελιξία-ασφάλεια» και το Γερμανικό kurzarbeit, αλλά και την αντίθεση μεταξύ των χωρών της Λατινικής Αμερικής και εκείνων της Νοτιοανατολικής Ασίας όσον αφορά στην κοινωνική αντιμετώπιση και τη διάρκεια της κρίσης: Στην Νοτιοανατολική Ασία η κρίση διήρκεσε πολύ λίγο, διότι οι κοινωνι-κοί εταίροι συντονίστηκαν με την Πολιτεία και κατένειμαν μεταξύ τους το κόστος της κρίσης με συναινετικές διαδικασίες. Στις χώρες της Λατινικής Αμερικής όπου υπήρ-ξε γενικώς κλίμα κοινωνικής σύγκρουσης, η κρίση διήρκεσε πολλά χρόνια. Σήμερα απαιτείται ένας ριζικός μετασχηματισμός του κράτους με επικέντρωση στον πυρήνα του: στις επιτελικές, εποπτικές και κοινωνι-κές λειτουργίες. Ας σχεδιάσουμε αυτό τον μετασχηματισμό τώρα, εφαρμόζοντας τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις με συστη-ματικότητα. Εάν το πράξουμε, η οικονομική κρίση θα μετατραπεί σε ευκαιρία. Εάν δεν το πράξουμε, θα μετατραπεί σε βαθιά και μακροχρόνια κοινωνική κρίση.

110

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Κ Α Ι Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α

110

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

ΤΟ ΤεΛΟσ ΤΟΥ

ΠαΤΡΩναΠΟΛιΤεΥΤη

111

Σ Τ Ρ Α Τ Η Σ Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Η Σ | 2 0 1 2 111

Σε ένα πολιτικό σύστηµα όπου οι κοµµατικοί µηχανισµοί διαχρονικά

∆ Ι Ο Γ Κ Ω Σ Α Ν το κράτος και µας έφεραν στη χρεοκοπία, που

υπέθαλψαν την Α ∆ Ι Α Φ Α Ν Ε Ι Α ώστε να διευκολυνθεί η διανοµή

των πόρων στους «πελάτες» τους, µόνη ∆ Ι Ε Ξ Ο ∆ Ο Σ πλέον

είναι η αλλαγή του εκλογικού συστήµατος µε στόχο τη σταδιακή

Α Π Ο Σ Υ Ν ∆ Ε Σ Η του ψηφοφόρου από τον πάτρωνα-πολιτευτή.

ΑΠΟ ΤΟΝ Σ Τ Ρ Α Τ Η Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Η , ΔΙΚΗΓΟΡΟ Δ.Ν.

Από τη σύσταση του Ελληνικού κράτους µέχρι σήµερα, το πολιτικό µας σύστη-µα, επισώρευσε τε-ράστιες ζηµίες στην

ελληνική οικονοµία. Αν είχαµε έγκαιρα διαγνώσει τα αίτια αυτής της κακοδαιµο-νίας και είχαµε βρει τρόπους για την έστω και σχετική απεξάρτηση της οικονοµίας µας από την πολιτική, θα µπορούσε να πει κανείς χωρίς υπερβολή ότι θα ήταν τελεί-ως διαφορετική η µοίρα αυτού του τόπου εδώ και πολλά χρόνια. Η ρίζα του κακού κατά την άποψη µου δεν είναι άλλη από

τον «σταυρό προτίµησης» κυρίως στις πολυεδρικές εκλογικές περιφέρειες. Η σταυροδοσία, θεµέλιο του παλαιότερου παραδοσιακού προσωποπαγούς πελα-τειασµού, εξασφάλισε την επιβίωση του «κοτσαµπασισµού» µετά την Οθωµανική δουλεία και τη µετεξέλιξη του στην κλη-ρονοµική «πατρωνεία» των διαφόρων τοπικών πολιτικών αρχόντων σε όλη την επικράτεια, ανεξάρτητα αν πολλοί από αυτούς ήσαν έντιµοι, αξιόλογοι και πήγαν την Ελλάδα µπροστά. Στη µεταπολίτευση µε το Σύνταγµα του ’75 (αρθρ. 29, παρ. 1) τα κόµµατα αναγνωρίστηκαν συστατικά του πολιτεύµατος µε την υποχρέωση να

112

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Κ Α Ι Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α

εξυπηρετούν την ελεύθερη δημοκρατική λειτουργία του. Νόμιμα και επίσημα πλέ-ον, εγκαταστάθηκαν σταδιακά σε όλες τις δομές και λειτουργίες του Κράτους και εμ-φανίστηκε η νέα μορφή του πελατειασμού, ο κομματικός ή συντεχνιακός. Από αυτόν δημιουργήθηκαν οι λεγόμενοι «κομματι-κοί σωλήνες», που προσέθεσαν στο κλη-ρονoμικώ δικαίω πολιτικό μας προσωπικό, το δικό τους προϊόν. Όλοι μαζί, διαδοχικά, διόγκωσαν υπέρμετρα το Κράτος και το έφεραν στη χρεοκοπία. Γι΄ αυτούς ένας μεγάλος δημόσιος τομέας, μαζί με την υπόθαλψη της αδιαφάνειας στη διαχείρισή του, διευκολύνει τη διανομή των πόρων στους πελάτες τους για να εξασφαλισθεί η παραμονή τους στην εξουσία.Η συνέπεια στον οικονομικό τομέα αυτής της χρόνιας κοινωνικο-πολιτικής κατά-στασης του τόπου είναι ότι η Ελλάδα απέ-τυχε, και στον προηγούμενο αιώνα αλλά και μέχρι σήμερα, να εκμεταλλευθεί τους διαθέσιμους πόρους της για την κατάληψη της αρμόζουσας θέσης στον διεθνή τους καταμερισμό, με μόνη εξαίρεση την ωκε-ανοπόρο της ναυτιλία επειδή ακριβώς οι φορείς της δεν χρειάζονται «προστασία». Και αυτό δεν οφείλεται ούτε σε έλλειψη πλουτοπαραγωγικών πηγών και συγκριτι-κών πλεονεκτημάτων ή πολιτισμού, ούτε στη δυσλειτουργία των αγορών της, ούτε στον χαρακτήρα ή στην επιχειρηματικότη-τα του Έλληνα. Το κράτος αυτό και οι πολι-τικοί του φορείς -με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως ο Τρικούπης, ο Βενιζέλος και ο Κων-σταντίνος Καραμανλής, όταν δεν υπέκυ-πταν και αυτοί στις αδήριτες ανάγκες του πελατειακού κομματικού κράτους- δεν μπόρεσαν ποτέ να χαράξουν με συνέπεια και να ασκήσουν την απαραίτητη στρατη-γική παρέμβαση που χρειαζόταν η ελληνι-κή οικονομία, ακόμη και πριν ενταχθούμε στην ΕΟΚ το 1981, υποβοηθώντας και όχι

υποκαθιστώντας τον ιδιωτικό τομέα. Απο-τύχαμε ακόμη και στον εκσυγχρονισμό του τότε μεγάλου πρωτογενούς μας το-μέα, με τη δημιουργία ισχυρών και μόνι-μων δεσμών με τη βιοτεχνία και βιομηχα-νία μας και με υπηρεσίες προβολής των προϊόντων του. Έπεσε και αυτός θύμα, με μικρές εξαιρέσεις, των κομματικοποιημέ-νων συνεταιριστικών οργανώσεων. Η ένταξή μας στην ΕΟΚ, στη συνέχεια στην ΕΕ και τελευταία στην Ευρωζώνη και ο πακτωλός των χρημάτων, με τον οποίο ενισχυθήκαμε επί 40 χρόνια, δεν συνέ-τισε αυτούς που μας κυβερνούσαν, πλην του κ. Σημίτη στα πρώτα χρόνια της πρω-θυπουργίας του, ώστε να επιδιώξουν την πολιτική και οικονομική σύγκλιση προς τη στάθμη των υπολοίπων εταίρων μας. Η αποκρατικοποίηση με τα δύο σκέλη της, την ιδιωτικοποίηση (privatization) και την απορρύθμιση (deregulation), ως βασική πολιτική επιλογή ξεκινά από τη διαπίστω-ση ότι η αλόγιστη και αντιπαραγωγική επέκταση του δημόσιου τομέα σε βάρος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, και η ασφυ-κτική παρέμβασή του στη λειτουργία της, είναι οι σοβαρότερες αιτίες υπανάπτυξης μιας οικονομίας. Το ίδιο αυτό πολιτικό κα-τεστημένο και το κράτος που δημιούργη-σε αντιστεκόταν με κάθε δύναμη ακόμη και πρόσφατα, όταν είμαστε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, στα μέτρα για τη μόνη δι-έξοδο που μας έμεινε για να αποφύγουμε την τελική και ανεπανόρθωτη περιθωριο-ποίηση της Ελλάδας από την Ευρώπη και την έκθεσή της σε όλους τους γεωπολι-τικούς κινδύνους της ασταθούς περιοχής της ανατολικής Μεσογείου.Αξιοσημείωτο είναι ότι οι πολιτικοί μας έχουν εξασφαλίσει τα τελευταία χρό-νια και τη συμπαράσταση του εργατικού συνδικαλισμού στην αντίσταση κατά της αποκρατικοποίησης. Πέραν από την

Μια ενδιαΜεση λύση, που από την

δεκαετία το ’70 είχε υποστηριχθεί

αλλά και πρόσφατα πάλι προτάθηκε με ακαταμάχητη

επιχειρηματολογία, είναι η υιοθέτηση ενός Γερμανικού τύπου εκλογικού

συστήματος με τους μισούς

βουλευτές να εκλέγονται με μία ψήφο σε μεγάλες

μονοεδρικές περιφέρειες και

οι υπόλοιποι από κατάλογο του κόμματος

σε επίπεδο περιφέρειας.

113

Σ Τ Ρ Α Τ Η Σ Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Η Σ | 2 0 1 2

οποιαδήποτε κομματική κηδεμονία και ανεξάρτητα από την ιδεολογική τοποθέ-τηση στο θέμα της έκτασης του δημόσιου τομέα, ο εργατικός συνδικαλισμός έχει δημιουργήσει παράλληλες και ανεξάρτη-τες, πελατειακής φύσης, διασυνδέσεις με πολιτικούς παράγοντες όλων των κομμά-των. Με ενθουσιασμό στηρίζουν τη διατή-ρηση του υπερτροφικού δημόσιου τομέα, παραβλέποντας ακόμη και την πολιτική γραμμή του ίδιου τους του κόμματος. Το χειρότερο όμως είναι ότι στην αποκρατι-κοποίηση αντιστέκονται τελείως «παρά φύσιν» και ισχυρή μερίδα των εργοδοτών, που είτε αποζούσαν από την οικονομική δραστηριότητα του κράτους, είτε διαπί-στωναν ότι δεν μπορούν να επιζήσουν οικονομικά σε καθεστώς απελευθερω-μένης αγοράς προϊόντων ή και εργασίας. Οι πελατειακής φύσης διασυνδέσεις τους με τον πολιτικό παράγοντα ενισχύθηκαν και από το γεγονός ότι αυτοί είναι και οι κύριοι χρηματοδότες των συνεχώς αυξα-νόμενων προεκλογικών δαπανών, τόσο των ίδιων των κομμάτων όσο και μεμονω-μένων υποψηφίων. Χάσαμε την ανταγωνι-στικότητά μας, καταναλώναμε περισσότε-ρα απ’ ότι η παραγωγή και τα έσοδα μας και δανειστήκαμε υπέρογκα ποσά υπό τη σκέπη της πιστοληπτικής ικανότητας των εταίρων μας στην Ευρωζώνη για να δια-τηρήσουμε τον αντιπαραγωγικό δημόσιο τομέα μας, να καλοπερνάμε και να πλου-τίσουμε με κάθε τρόπο.Η μόνη λύση για την αντιμετώπιση και σταδιακή θεραπεία της χρόνιας αυτής νοσηρότητας του πολιτικο-κοινωνικού μας συστήματος και των τραγικών του επιπτώσεων στην οικονομία, είναι να ληφθούν, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, συντονισμένα μέτρα που να σκοπεύουν στην αποδυνάμωση και αποθάρρυνση των πολιτικών αυτών πρακτικών.

Η εξυγίανση του πολιτικού συστήματος

Πρώτο, και ουσιωδέστερο μέτρο είναι η αναμόρφωση του εκλογικού συστήματος, με στόχο τη σταδιακή αποσύνδεση του ψηφοφόρου από τον πάτρωνα-πολιτευ-τή. Η ριζική λύση θα ήταν η κατάργηση του σταυρού προτίμησης από το όποιο εκλογικό σύστημα, αλλά για κόμματα σαν τα δικά μας, που δεν διέπονται από υποχρεωτικούς θεσμούς ενδοκομματικής δημοκρατικής λειτουργίας, δημιουργείται ο κίνδυνος του ανεξέλεγκτου αρχηγι-σμού. Μια ενδιάμεση λύση, που από την δεκαετία το ’70 είχε υποστηριχθεί αλλά και πρόσφατα πάλι προτάθηκε με ακατα-μάχητη επιχειρηματολογία, είναι η υιοθέ-τηση ενός Γερμανικού τύπου εκλογικού συστήματος με τους μισούς βουλευτές να εκλέγονται με μία ψήφο σε μεγάλες μονο-εδρικές περιφέρειες, και οι υπόλοιποι από κατάλογο του κόμματος (λίστα) σε επίπε-δο περιφέρειας. Απαραίτητα συμπληρω-ματικά μέτρα ενισχυτικά των βελτιωτικών επιδράσεων του πρώτου, είναι η θέσπιση υποχρεωτικών κανόνων ενδοκομματικής δημοκρατικής λειτουργίας των κομμά-των και νέος νόμος χρηματοδότησης των κομμάτων και των προεκλογικών δαπα-νών των υποψηφίων τους, με καθιέρωση ανώτατου ορίου προεκλογικής δαπάνης τους, με κύρωση την έκπτωσή τους σε περίπτωση υπερβάσεών τους. Η υποχρε-ωτική σε αυτή την περίπτωση πρόσληψη από τη Βουλή ορκωτών λογιστών για τον έλεγχο των οικονομικών των κομμάτων και των υποψηφίων τους είναι, κατά την γνώμη μου, εκ των ων ουκ άνευ.Απαραίτητη τέλος, είναι η καθιέρωση του ασυμβίβαστου της σώρευσης της υπουργι-κής με τη βουλευτική ιδιότητα. Είναι απα-ράδεκτο, ακόμη και από την άποψη της αρ-

χής της διάκρισης των εξουσιών, το ¼ πε-ρίπου του νομοθετικού σώματος να ανήκει συγχρόνως και στο εκτελεστικό. Βουλευ-τής που γίνεται υπουργός, θα χάνει τη βου-λευτική του ιδιότητα και θα αναπληρώνεται στη Βουλή από τον πρώτο επιλαχόντα συ-νυποψήφιό του. Θα μπορεί δε να επανακτά τη βουλευτική του ιδιότητα και να ανακη-ρύσσεται υποψήφιος στις επόμενες εκλο-γές, μόνο αν παραιτηθεί από το υπουργικό αξίωμα τουλάχιστον έξη μήνες πριν από αυτές, όπως τούτο ισχύει για τους γενι-κούς γραμματείς, εκτός εάν προταθεί ως υποψήφιος στο ψηφοδέλτιο επικρατείας ή στην περιφερειακή λίστα, κατά το γερμανι-κό σύστημα. Το μέγα ερώτημα δεν είναι αν τα μέτρα που προτείνω εγώ προς αυτή την κατεύθυνση ή οποιοσδήποτε άλλος, είναι τα πρέποντα. Το μέγα ερώτημα, που παρα-μένει αναπάντητο, είναι το ποιός θα τα ει-σηγηθεί στη Βουλή και πώς θα επιτευχθεί η επιψήφισή τους. Για τους περισσότερους των σημερινών μας πολιτικών, ακόμα και εκείνων που κατέχουν ηγετικές θέσεις, η αποδοχή μέτρων για την αποδυνάμωση της πατρωνίας και τον εκσυγχρονισμό του κράτους είναι πράξη ταυτόσημη με την πολιτική τους αυτοχειρία. Μόνη λύση, κατά τη άποψή μου, είναι η εμφάνιση στις επόμενες εκλογές ενός κόμματος, υπάρ-χοντος ή νέου, με σαφές εκσυγχρονιστικό πολιτικό πρόγραμμα που θα ενστερνισθεί τις αλλαγές αυτές και θα δεσμευθεί να τις εφαρμόσει. Στηριζόμενο στις ψήφους εκείνων που δεν έχουν ανάγκη «προστα-σίας» και που συνειδητοποιούν τη βλα-πτική γι΄ αυτούς εναλλαγή στην εξουσία πελατειακών κομματικών σχηματισμών, θα μπορέσει υπερβαίνοντας τη σημερινή πολιτική πρακτική, να αλλάξει σταδιακά το σημερινό καθεστώς και να επιβάλλει επιτέλους τον εκσυγχρονισμό της πολιτι-κής προς όφελος της οικονομίας μας.

114

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η

Ο εκ των απολογητών της συντηρητικής ιδεολογίας Edmund Burke υποστήριζε ότι αυτό

που διαχωρίζει τους επαναστάτες από τους συντηρητικούς του 18ου αιώνα, δεν ήταν η πίστη

ή µη προς το Θεό, ή η σχέση ∆ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α Σ και Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α Σ , αλλά δύο τελείως

διαφορετικές αντιλήψεις για την ανθρώπινη φύση. Ο Burke θεωρούσε ότι το άτοµο είναι

δηµιούργηµα της κοινωνίας και ότι, συνεπώς, η κοινωνία και όχι το άτοµο είναι η βασική

µονάδα του πολιτικού γίγνεσθαι. Σήµερα πρέπει να αναγνωρίσουµε την έννοια της ΕΥΘΥΝΗΣ

που βαρύνει όλους τους πολίτες για την τύχη του Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ο Σ . Η αναγνώριση της ευθύνης

συνεπάγεται και δηµιουργία διορθωτικών µηχανισµών συµπεριφοράς.

ΑΠΟ ΤΟΝ Θ Α Ν Ο Β Ε Ρ Ε Μ Η , ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΕΛΙΑΜΕΠ ΚΑΙ ΟΜΟΤΙΜΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ.

μ αΘΗ μ αΤα ι σ Τ Ορ ι α σ διλΗμμαΤα ΤΟυ ΨΗΦΟΦΟρΟυ

ΤΟ ασυδΟΤΟεγΩ, ενανΤια σΤΟ ΚΟινΩνιΚΟ

υΠερεγΩ

115

Θ Α Ν Ο Σ Β Ε Ρ Ε Μ Η Σ | 2 0 1 2

115

Η κοινωνική συμπεριφο-ρά ταυτίζεται από τους Φιλελεύθερους με το άθροισμα των ατομικών συνειδήσεων και από

τους συντηρητικούς και αριστερούς με κοινωνικούς και ταξικούς καταναγκασμούς που ξεπερνούν τις ατομικές ευθύνες. Ο ρόλος της ατομικής ευθύνης στη μαρξι-στική κοσμοθεωρία περίπου μηδενίζεται και η «Κοινωνία Πολιτών» αποτελεί πα-ρακολούθημα του ταξικού κράτους. Στη Φιλελεύθερη κοσμοθεωρία οι πολίτες χαρακτηρίζονται από την ελεύθερη βού-λησή τους, ώστε οι επιλογές τους να μην προσδιορίζονται αποκλειστικά από την τα-ξική τους προέλευση. Υπάρχουν άλλωστε παραδείγματα επαναστατών που θέλησαν να κατεδαφίσουν το αστικό σύστημα από το οποίο προέρχονταν.

Αν υιοθετήσουμε τις βασικές υποθέ-σεις εργασίας του Φιλελευθερισμού τότε θα μπορέσουμε να στοιχειοθετήσουμε την έννοια της ευθύνης που βαρύνει όλους τους πολίτες για την τύχη του πολιτεύμα-τος. Η αναγνώριση της ευθύνης συνεπά-γεται και δημιουργία διορθωτικών μηχα-νισμών συμπεριφοράς. Συνεπώς, τα λάθη του παρελθόντος είναι δυνατό να διορθω-θούν εφόσον αναγνωρίσουμε την ευθύνη μας και αλλάξουμε συμπεριφορά.

Η ταξινόμηση των πολιτικών παρα-τάξεων στη σημερινή Ελλάδα είναι έργο δύσκολο. Υπάρχουν βέβαια δεξιά και αρι-στερά κόμματα και κάποιες δυνάμεις του κέντρου, αλλά με ποιό ιδεολογικό περι-εχόμενο να κατατάξουμε όλους αυτούς; Αν εφαρμόζαμε το παραδοσιακό κριτήριο προτεραιότητας της κοινωνίας έναντι του ατόμου που ιστορικά χαρακτηρίζει τα συ-ντηρητικά και αριστερά κόμματα της Ευρώ-πης, σε αντίθεση με τα κεντρώα φιλελεύ-θερα τα οποία υπήρξαν φορείς του ατομο-κεντρικού διαφωτισμού, η ταξινόμηση των ελληνικών κομμάτων θα ήταν αδύνατη. Η μεν κοινωνία από τη γένεση του ελληνικού

έθνους κράτους υπήρξε κατακερματισμέ-νη σε οικογενειακές φατρίες και πελατει-ακά δίκτυα, ενώ η ατομική συνείδηση δεν χειραφετήθηκε από την κρατική εποπτεία. Το άτομο εξάλλου εντάσσεται σε φατρίες και χωράει σε όλους τους πολιτικούς σχη-ματισμούς.

Όλα ξεκίνησαν όταν…Στην κοινοβουλευτική περίοδο της

ελληνικής ιστορίας, όμως, ο εκσυγχρονι-σμός κατίσχυσε. Ο Δημήτριος Βούλγαρης τοποθετήθηκε από τους νεότερους ιστορι-κούς στα τάρταρα του παλαιοκομματισμού, ενώ ο Χαρίλαος Τρικούπης εξακολουθεί να αποτελεί φωτεινό παράδειγμα πολιτι-κού εκσυγχρονιστή. Ο διχασμός των Νε-οελλήνων εκδηλώνεται στις διιστάμενες επιλογές τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κοινωνικό πρότυπο των περισσότερων Ελλήνων υπήρξε ο εκσυγχρονισμένος Ευρωπαίος. Το πρότυπο όμως αυτό, που σφυρηλατήθηκε με κόπο από αλλεπάλ-ληλες πολιτικές ηγεσίες, δεν ενσωμάτωσε απόλυτα στη νεοελληνική συνείδηση τις δυτικές αξίες της ατομικής ευθύνης, των υποχρεώσεων του πολίτη και ιδιαίτερα τον σεβασμό προς τους νόμους.

Η ασύμβατη σχέση της παραδοσιακής κοινωνίας με τους εκσυγχρονιστές πολι-τικούς ηγέτες είχε συχνά αστάθμητα απο-τελέσματα. Από τη δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη ως τη διχαστική εκτροπή του Βενιζέλου από την εκσυγχρονιστική απο-στολή του, η ελληνική ιστορία είναι γεμά-τη από εντάσεις ανάμεσα στις ηγεσίες και στην κοινωνία. Ακόμα και η εξέλιξη του ΚΚΕ, του πιο ανατρεπτικού από τα ελλη-νικά κόμματα, παρακολουθεί τη διάσταση υπαίθρου - πόλεων της κατοχής. Το ΚΚΕ εγκολπώνεται τον αντιδυτικισμό της παρα-δοσιακής ελληνικής κοινωνίας και αναπα-ράγει τη συντήρησή της ως αντίσταση στα δυτικά πρότυπα τα οποία ευδοκιμούν στις μεγαλουπόλεις. Τις τελευταίες δεκαετίες, μάλιστα, το ΚΚΕ αναζητάει προστασία στο

116

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η

εθνικό κράτος από τη φιλελεύθερη παγκο-σμιοποίηση. Ο παλιός του διεθνισμός αντι-καθίσταται από έναν εθνικισμό-καταφύγιο.

Η χειραφέτηση του μέσου Έλληνα από τον παραινετικό έλεγχο των ηγετών, πραγ-ματοποιείται κατά τη δεκαετία του 1980 με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Ο Ανδρέας Παπανδρέου απάλλαξε τον διχα-σμένο από το δίλημμα ανάμεσα στην παρά-δοση και την επίσημη παιδεία, Νεοέλληνα και αποκάλυψε στους οπαδούς του τη λαϊκή τους αυθεντικότητα. Έτσι, έθεσε τέλος στις υποχρεώσεις του πολίτη έναντι του συνό-λου ώστε η λαϊκή αυθεντία να γίνει σταδι-ακά ο νέος γνώμονας της νομιμότητας. Το ασύδοτο εγώ του ψηφοφόρου καταργεί επι-τέλους τον κοινωνικό έλεγχο που ασκούσε το κοινωνικό υπερεγώ του και η πολιτική ηγεσία συμφιλιώνεται με τη λαϊκή της βάση.

Στρεβλώσεις πολιτικήςΟ ταξικός χαρακτήρας της αριστεράς

την προσανατολίζει μεν προς την εργατι-κή τάξη, αλλά χωρίς να εξασφαλίζει την εκλογική επιτυχία μόνο με την υποστήριξη του ευάριθμου αυτού τμήματος των ψηφο-φόρων. Η αριστερά συνεπώς προσβλέπει σε συνθήκες κατάρρευσης που ελπίζει ότι θα δημιουργήσουν επαναστατική ατμό-σφαιρα. Έτσι κι αλλιώς η δυσαρέσκεια των εκπτώτων του συστήματος οι οποίοι πολ-λαπλασιάζονται σε εποχή λιτότητας σαν τη σημερινή, αναπτερώνει τις επαναστατικές προσδοκίες της αριστεράς που διατηρεί χαλαρούς δεσμούς με τη κοινοβουλευ-τική νομιμότητα. Δεξιοί ριζοσπάστες θα συμμερίζονταν ανάλογες απόψεις περί της νομιμότητας της δημοκρατίας μας, αλλά ευτυχώς δεν αποτελούν ακόμη οργανω-μένη δύναμη στην Ελλάδα. Η οικονομική κατάρρευση, όχι αυτή που νομίζει ο κ. Τσίπρας ότι έχει ήδη συντελεστεί, αλλά η πραγματική – της στάσης πληρωμών και της αδυναμίας εισαγωγής ειδών πρώτης ανάγκης, αν προκύψει, σίγουρα θα εκβρά-

σει και δεξιούς επαναστάτες. Η αριστερά πάντως παίζει με τη φωτιά όταν απαξιώνει θεσμούς του αντιπροσωπευτικού μας συ-στήματος που εγγυώνται για την ασφάλεια των μειοψηφιών.

Ο ρόλος του Κομουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και των δυνάμεων που προήλθαν από αυτό υπήρξε κάποτε εκσυγχρονιστι-κός παράγων σε μία κοινωνία οικογενεια-κών και πελατειακών δικτύων. Ακόμα και αν δεν συμφωνεί κανείς με το σύνολο μιας μαρξιστικής ανάλυσης, θα πρέπει να πα-ραδεχθεί ότι η οργάνωση της κοινωνίας με οριζόντιες και όχι κάθετες τομές αποτελεί αίτημα της νεωτερικότητας. Ο εμφύλιος σήμανε το διαζύγιο ανάμεσα στο δημο-κρατικό αντιπροσωπευτικό σύστημα και το ΚΚΕ, όμως ο εξωκοινοβουλευτικός ρόλος του ως διωκόμενο τμήμα της κοινωνίας και οι επικλήσεις του στα ανθρώπινα δικαιώ-ματα και τις παραβιάσεις τους προκάλεσαν την αναγκαία κακή συνείδηση της αστικής δημοκρατίας. Έκτοτε πέρασε πολύ νερό κάτω από τη γέφυρα της εθνικής συμφιλί-ωσης. Η λειτουργία του νομιμοποιημένου ΚΚΕ στη Βουλή των Ελλήνων χαρακτηρί-ζεται κυρίως από τη συντήρηση παλαιών δογμάτων και την προβλέψιμη επανάληψη επιθέσεων κατά της κοινής γνώμης όπως εκφράζεται από τα δύο μεγάλα κόμματα. Έτσι, είναι το μόνο ίσως κόμμα που πιστεύ-ει στην ιακωβινική αντίληψη ότι η αντιπρο-σωπευτικότητα δεν είναι υπόθεση αριθμών αλλά εγκυρότητας της έκφρασης υπέρ των λαϊκών συμφερόντων. Μια «πεφωτισμένη» μειοψηφία μετράει πολύ περισσότερο από τις εκλογικές πλειοψηφίες. Την αντίληψη αυτή διατύπωνε η κ. Παπαρήγα όταν ανα-φερόταν απορριπτικά στην κοινή απόφαση ΠΑΣΟΚ και Ν. Δ. για τις μεταρρυθμίσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η πορεία του ΚΚΕ Εσωτερικού και οι μεταλλάξεις του ώσπου να φτάσει στον ΣΥΡΙΖΑ θα απο-τελέσουν αντικείμενο πολλών διατριβών όταν ο χρόνος λειάνει τις αιχμές της επι-

Ο διχασμόσ

των Νεοελλήνων εκδηλώνεται στις

διιστάμενες επιλογές τους. Δεν υπάρχει

αμφιβολία ότι το κοινωνικό πρότυπο των περισσότερων

Ελλήνων υπήρξε ο εκσυγχρονισμένος

Ευρωπαίος. Το πρότυπο όμως αυτό, που σφυρηλατήθηκε

με κόπο από αλλεπάλληλες

πολιτικές ηγεσίες, δεν ενσωμάτωσε απόλυτα

στη νεοελληνική συνείδηση τις δυτικές

αξίες της ατομικής ευθύνης, των

υποχρεώσεων του πολίτη και ιδιαίτερα

τον σεβασμό προς τους νόμους.

117

Θ Α Ν Ο Σ Β Ε Ρ Ε Μ Η Σ | 2 0 1 2

καιρότητας. Με αρχική πορεία σχετική με εκείνη του ιταλικού Κ. Κ. και σημαντικούς πολιτικούς ηγέτες, με επιφανέστερους τον Κύρκο και τον Παπαγιαννάκη, το κόμμα αυτό πέρασε στους Αλαβάνο και Τσίπρα. Απέκτησε έτσι την αντιπροσωπευτικότητα των φοιτητικών σχηματισμών που ανα-πτύχθηκαν μέσα στο θερμοκήπιο των ΑΕΙ και ερήμην του εκπαιδευτικού τους έργου. Με τις εξωπραγματικές του προτάσεις (να προσληφθούν 100.000 νέοι κρατικοί υπάλληλοι, σήμερα) ο κ. Τσίπρας επιδίδε-ται σε λαϊκισμό που θυμίζει το παλιό ΚΚΕ.

Το ΚΚΕ αντιλαμβάνεται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι το συγγενέστερο ιδεολογικά κόμμα που το ανταγωνίζεται για τις ψήφους των διαμαρτυρομένων. Έτσι, το ΚΚΕ επιχειρεί φυγή προς τους λαϊκιστές του ΠΑΣΟΚ της Ν. Δ. και του ΛΑΟΣ υιοθετώντας ένα είδος λαϊκού εθνικισμού. Με τον τρόπο αυτόν εκφράζει την αντίθεσή του προς την πα-γκοσμιοποίηση, η οποία όμως ευνοεί μέγι-στο τμήμα του παλαιού τρίτου κόσμου, εις βάρος των εργατών της Δύσης. Ο παρα-δοσιακός διεθνισμός της Τρίτης Διεθνούς αντικαθίσταται από τον φοβικό εθνικισμό της σήμερον, ο οποίος χαρακτηρίζει όλα τα κόμματα περίπου, πλην του ΣΥΡΙΖΑ.

Οι θέσεις της Αριστεράς έναντι του Μνημονίου και της τρόικας δεν διαφέρουν ριζικά από τις απόψεις του βαθέος ΠΑΣΟΚ και της Ν. Δ. Όλοι αγρεύουν σε έδαφος ψηφοφόρων οι οποίοι παρακολουθούν με δέος τη μείωση των εισοδημάτων τους και την ανεργία να πλήττει τα νεότερα ιδί-ως μέλη των οικογενειών τους. Παρ’ όλα αυτά το μεγάλο μέρος των Ελλήνων, σύμ-φωνα με τις σφυγμομετρήσεις, φαίνεται ότι συντάσσεται με την παραμονή της χώρας στην Ευρωζώνη και τρέμει την επιστροφή στη δραχμή. Μια τέτοια επιλογή συνεπάγε-ται βέβαια αιματηρές θυσίες χωρίς εγγύη-ση διάρκειας ή επιτυχίας. Από όλη την Αρι-στερά (ΠΑΣΟΚ, Κουβέλης, ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ) μόνο το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ απηχεί

τα συναισθήματα μεγάλου τμήματος της κοινής γνώμης. Οι υπόλοιποι υπολογίζουν μάλλον ότι όταν οι ψηφοφόροι φθάσουν στις κάλπες θα προτιμήσουν να τιμωρή-σουν τους βασανιστές τους από το να στη-ρίξουν τον συνετό νομοθέτη. Η πιο εντυ-πωσιακή απουσία στον ελληνικό πολιτικό κόσμο είναι εκείνη μιας γνήσιας συντη-ρητικής ιδεολογίας με ανάλογο κομματικό φορέα. Αν υπήρχε θα αποτελούσε πρόκρι-μα για τη δημιουργία και ενός πραγματικού φιλελεύθερου κόμματος, μιας σωστής σοσιαλδημοκρατίας και μιας έγκυρης αρι-στεράς. Να επαναληφθεί δηλαδή η εξέλιξη του κομματικού συστήματος όπως έλαβε

κάποτε χώρα στη δυτική Ευρώπη. Ότι η Νέα Δημοκρατία απώλεσε τα όποια συντη-ρητικά της ανακλαστικά όταν προσπάθησε να μιμηθεί τον λαϊκισμό του Ανδρεϊκού σο-σιαλισμού το φανερώνει η σημερινή της κατάσταση. Ανίκανη να αρθρώσει σοβαρό πολιτικό λόγο και συνεπώς να αναζητήσει ψήφους στη δεξιά των αστικών συνοικι-ών, η Νέα Δημοκρατία αγρεύει ψήφους από τους απογοητευμένους του ΠΑΣΟΚ και τους δεξιούς της επαρχίας. Ο συνδυ-ασμός της μέριμνας για τη διατήρηση των επικουρικών συντάξεων με την επίκληση της ελληνικής αξιοπρέπειας στο εξωτερι-κό, θυμίζουν έντονα τον Ανδρέα Παπαν-δρέου όταν λοιδορούσε εκ του ασφαλούς τους εταίρους μας και παράλληλα άρμεγε ότι μπορούσε από τα κοινοτικά ταμεία. Οι εταίροι μας έκτοτε έπαψαν να χρειάζονται την Ελλάδα σαν ανάχωμα κατά των κομου-νιστικών Βαλκανίων και ενοχλούνται από τον αριστερό λαϊκισμό της ελληνικής δεξι-άς. Η ελληνική συντηρητική παράταξη με-ταλλάχτηκε δυστυχώς όταν έλειψαν στε-λέχη όπως ο Παπαληγούρας, ο Ράλλης, ο Κανελλόπουλος, ο Αβέρωφ, ο Τσάτσος και βέβαια ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.

Ο εκ των απολογητών της συντηρητι-κής ιδεολογίας Edmund Burke υποστήριζε ότι αυτό που διαχωρίζει τους επαναστάτες από τους συντηρητικούς του 18ου αιώνα, δεν ήταν η πίστη ή μη προς το Θεό, ή η σχέ-ση δημοκρατίας και αριστοκρατίας, αλλά δύο τελείως διαφορετικές αντιλήψεις για την ανθρώπινη φύση. Ο Burke θεωρούσε ότι το άτομο είναι δημιούργημα της κοι-νωνίας και ότι συνεπώς η κοινωνία και όχι το άτομο είναι η βασική μονάδα του πολι-τικού γίγνεσθαι. Οι σημερινοί ψηφοφόροι της Νέας Δημοκρατίας δεν φαίνεται να εμφορούνται από ανάλογες αντιλήψεις με εκείνες των παραδοσιακών συντηρητι-κών. Αν η Νέα Δημοκρατία άλλαζε γραμμή πλεύσης ίσως επανέφερε στις τάξεις της το χαμένο επίκεντρο της ιδεολογίας της.

ΟλΟι αγρεύΟυν σε έδαφος

ψηφοφόρων οι οποίοι παρακολουθούν με δέος τη μείωση των

εισοδημάτων τους και την ανεργία να πλήττει τα νεότερα ιδίως μέλη

των οικογενειών τους. Παρ’ όλα αυτά το μεγάλο μέρος των Ελλήνων, φαίνεται

ότι συντάσσεται με την παραμονή της χώρας

στην Ευρωζώνη. Μια τέτοια επιλογή

συνεπάγεται αιματηρές θυσίες χωρίς εγγύηση διάρκειας ή επιτυχίας.

118

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ο ι κ Ο ν Ο μ ι α

ΜονοδροΜος η ανταγωνιςτικοτητα

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ε Ω Ρ Γ ι Ο μ Ε Ρ Γ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

Το β α σ ι κ Ο π ρ Ο β λ η μ α μας είναι ότι παράλληλα με το δημοσιονομικό έλλειμμα

και το χρέος, υπάρχει και ένα μεγάλο, μη βιώσιμο, εξωτερικό έλλειμμα. η εικόνα

ε π ι δ ε ι ν Ω θ η κ ε με την ένταξή μας στην Ονε και την αυξημένη πρόσβαση σε φθηνό δανεισμό, τόσο για τον ιδιωτικό όσο και τον δ η μ Ο σ ι Ο

Τ Ο μ ε α , που τη συνόδευε. Ο δημόσιος, με την προκυκλική πολιτική που ακολουθήθηκε, συνέβαλλε

στη διόγκωση του εξωτερικού ελλείμματος. σήμερα, αν δεν ε ν ι σ χ υ θ ε ι η ανταγωνιστικότητά μας,

όσα χρήματα και να μας δώσουν οι εταίροι μας η λύση θα είναι βραχύβια.

κΛΕιδι ο ροΛος της ΕΛΛαδας για την ΕΞοδο αΠο την ΥΦΕςη

119

Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Σ Μ Ε Ρ Γ Ο Σ | 2 0 1 2

Ησημερινή δυσχερής θέση της ελληνικής οικο-νομίας δεν είναι μόνο δημοσιονομική, είναι κυρίως αναπτυξιακή. Η βαθιά κρίση δανεισμού, την οποία βιώνει από διετίας η ελληνική οικο-

νομία και κοινωνία, καθώς και η προσφυγή στο Μνημόνιο, και τις μετέπειτα σχετικές συμφωνίες, είναι αποτέλεσμα της αδράνειας στην προώθηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων που θα έκαναν την οικονομία περισσότερο ανταγωνιστική, όταν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι παράλληλα με το δημοσιονομικό έλλειμμα και το χρέος, υπάρχει και ένα μεγάλο, μη βιώσιμο, εξωτερικό έλλειμμα. Η έξοδος της οικονομίας από την κρίση δεν μπορεί να επιτευ-χθεί αν δεν υπάρξουν θεσμικές και οργανωτικές αλλαγές σε διοίκηση και οικονομία με άμεσο στόχο τη βελτίωση της πα-ραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Αν αυτό δεν συμβεί, ακόμη και αν λυθεί το δημοσιονομικό πρόβλημα, όσα χρήματα και να μας δώσουν οι εταίροι μας, η λύση θα είναι βραχύβια. Γιατί η ύπαρξη εξωτερικού ελλείμμα-τος διαιωνίζει τους κινδύνους και οδηγεί σε επανάληψη των κρίσεων. Επομένως, είναι εύστοχη η επισήμανση ότι η κρίση παρέχει και την καταλληλότερη ευκαιρία για διαρθρωτικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, που μπορούν να οδηγήσουν σε ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας, η οποία και διασφαλίζει την έξοδο από την κρίση.

κλειδί το έλλειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας δεν είναι το χρέος, ούτε το δημοσιονομικό έλλειμμα. Είναι το έλ-λειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου, αν και υπάρχει σύνδεση μεταξύ των τριών. Στην περίοδο 1995-2010 το ισοζύγιο τρε-χουσών συναλλαγών στην Ελλάδα παρουσίασε κατά μέσο όρο έλλειμμα περίπου 9% του ΑΕΠ, έναντι πλεονάσματος στο σύνολο της ευρωζώνης. Κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση του ελλείμματος παίζει το αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο και σε μικρότερο βαθμό το ισοζύγιο εισοδημάτων. Στη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας, οι καθαρές εισαγωγές αγαθών ανέρ-χονταν κατά μέσο όρο στο 15,3% του ΑΕΠ, υπερβαίνοντας σταθερά τη θετική συμβολή των καθαρών εξαγωγών υπηρε-σιών (+7%) και των μεταβιβάσεων – κυρίως ευρωπαϊκών επι-χορηγήσεων (+1,8%). Στην έντονα αρνητική συνεισφορά του εμπορικού ισοζυγίου προστίθεται και η προοδευτικά αυξανό-μενη αρνητική συμβολή του ισοζυγίου εισοδημάτων (-2,7%), η οποία αντανακλά και στο αυξανόμενο κόστος εξυπηρέτη-σης του δημοσίου χρέους.

Αντίθετα με το εμπορικό ισοζύγιο, η συνεισφορά των υπη-ρεσιών έχει υπάρξει διαχρονικά θετική και αντανακλά τόσο το

120

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


μέγεθος, όσο και τον κατεξοχήν εξωστρε-φή προσανατολισμό του τουρισμού και της ναυτιλίας. Ως ποσοστό του ΑΕΠ, το πλεόνα-σμα των υπηρεσιών στην Ελλάδα (+7%) την περίοδο 2000-2009 υπήρξε το πέμπτο υψη-λότερο στην ΕΕ μετά από το Λουξεμβούρ-γο (+44%), την Κύπρο (+25%), τη Μάλτα (+12,7%) και την Εσθονία (+8,2%). Η θετική συνεισφορά (+7% του αεπ) των υπηρεσιών στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδας την περασμένη δεκαετία, υπήρξε κατά μέσο όρο υπερδιπλάσια από ότι στην Ισπανία (+2,7%) και την Πορτογαλία (+2,9%) και κατά 14 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ μεγαλύτερη από ότι στην Ιρλανδία (-7%). Παρά όμως τις εντυπωσιακές επιδόσεις στον τομέα των υπηρεσιών, το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου υπήρξε τέτοιας έκτα-σης που οδήγησε σε υψηλότερο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, όχι μόνο σε σχέ-ση με την ευρωζώνη, αλλά σε σχέση και με την Ιρλανδία, την Ισπανία και - μετά το 2005 - και με την Πορτογαλία. Επομένως, τα αίτια, αλλά και η θεραπεία, της χαμηλής ανταγω-νιστικότητας, πρέπει να αναζητηθούν στους παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφω-

ση και διόγκωση του ελλείμματος του εμπο-ρικού ισοζυγίου. Άλλωστε, είναι αδύνατη η επέκταση του τουρισμού και της ναυτιλίας σε τέτοιο βαθμό ώστε να καλυφθεί το εμπο-ρικό έλλειμμα. Η εντυπωσιακά αρνητική συμβολή του εμπορικού ισοζυγίου αντανα-κλά τόσο σε ποιοτικά χαρακτηριστικά της οι-κονομικής ανάπτυξης των τελευταίων ετών, που συντηρούσε τις εισαγωγές αγαθών σε υψηλά επίπεδα, όσο και στην απώλεια διε-θνούς ανταγωνιστικότητας, που λειτούργη-σε ως τροχοπέδη για τις εξαγωγές αγαθών (βλέπε Δρακάτος, 2010). Η νομισματική στα-θερότητα που εξασφάλισε η ένταξη της χώ-ρας μας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για γρήγορη ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος και ταχεία πιστωτική επέκταση, που μεταφράστηκε κυρίως σε εγχώρια κα-τανάλωση και μη παραγωγικές επενδύσεις όπως οι κατοικίες, δρώντας καταλυτικά στη διατήρηση υψηλού όγκου εισαγωγών αγα-θών. Οι εισαγωγές καταναλωτικών αγαθών τροφοδοτήθηκαν επιπλέον από την αύξηση του εισοδήματος που επέφεραν οι μισθο-λογικές αυξήσεις πλέον του πληθωρισμού, πλήττοντας ταυτόχρονα την ανταγωνιστικό-τητα των ελληνικών εξαγωγών.

Η διατήρηση της αυξημένης εγχώριας ζήτησης υπήρξε, συνεπώς, το αποτέλεσμα ενός εσωστρεφούς μοντέλου ανάπτυξης, που στηρίχτηκε στην ταχεία πιστωτική επέ-κταση και την αύξηση των πραγματικών ει-σοδημάτων. Η μείωση όμως της ιδιωτικής αποταμίευσης, όχι μόνο δεν αντισταθμίστη-κε από αύξηση της δημόσιας, αλλά ενισχύ-θηκε από μια συνεχώς αυξανόμενη δημοσι-ονομική επέκταση. Είναι χαρακτηριστικό ότι το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου, 13,2% του ΑΕΠ το 2009, χρηματοδοτήθηκε σχεδόν εξολοκλήρου από επενδύσεις χαρτοφυλα-κίου μη κατοίκων σε ελληνικά ομόλογα και έντοκα γραμμάτια (12,3% του ΑΕΠ), δηλα-δή μέσω δημόσιου εξωτερικού δανεισμού. Αντίθετα, καθ’ όλη τη διάρκεια της περα-σμένης δεκαετίας υπήρξε παντελής απου-σία Ξένων Άμεσων Επενδύσεων στη χρη-

ςηΜαντικό ΜΕρίδιο ευθύνης για την

απώλεια της διεθνούς ανταγωνιστικότητας

της ελληνικής οικονο-μίας και τη συντήρηση

υψηλών εξωτερικών ανισορροπιών, ανήκει και στις δημοσιονομι-κές επιλογές που έγι-ναν στο διάστημα της

περιόδου 1995 – 2009.

η συνεχεια Τησ πρΟβλημαΤικησ

Τις συνιστώσες του ελλείμματος ανταγω-

νιστικότητας της ελληνικής οικονομίας με

στόχο την έξοδο από τη σημερινή δυσχερή

θέση αναλύει στην επόμενη θεματική του

ο κ. μέργος.

ματοδότηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών, με μεμονωμένες εξαιρέσεις που αφορούν κυρίως τον τραπεζικό κλάδο. Παράλληλα με τη διατήρηση υψηλού όγκου εισαγωγών, ο όγκος των εξαγωγών αγαθών παρέμεινε περιορισμένος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η έντονα προ-κυκλική δημοσιονομική επέκταση συνέβαλλε στην ενίσχυση των πληθωριστικών πιέσεων, υπονομεύοντας την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών εξα-γωγών. Περαιτέρω διάβρωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας σημειώθηκε λόγω των σημαντικών καθυστερήσεων στην αντιμε-τώπιση μιας σειράς χρόνιων διαρθρωτικών αδυναμιών, που αφορούν τόσο την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών, όσο και την αγο-ρά εργασίας και τον ρόλο του δημόσιου το-μέα στην οικονομική διαδικασία. Στις χαμη-λές επιδόσεις των εξαγωγών αγαθών έχει συμβάλλει επίσης και η χαμηλή τεχνολογική διάρθρωση των ελληνικών εξαγωγών. Ως εκ τούτου, οι ελληνικές εξαγωγές αγαθών δέχονταν καθ’ όλη την περίοδο έναν συν-δυασμό πληγμάτων, που υπονόμευαν τόσο την ανταγωνιστικότητα κόστους, όσο και τη «διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα». Η επι-δείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλ-λαγών την τελευταία δεκαετία ασφαλώς και οφειλόταν σε εξωγενείς παράγοντες. Όμως, τόσο η έκταση αυτής της επιδείνωσης, όσο και η συστηματική αδυναμία αντιστροφής συναρτάται με αμιγώς ενδογενείς παρά-γοντες. Οι παράγοντες αυτοί εντοπίζονται τόσο στις δημοσιονομικές επιλογές, όσο και στην καθυστέρηση προώθησης διαρθρωτι-κών μεταρρυθμίσεων.

121

Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Σ Μ Ε Ρ Γ Ο Σ | 2 0 1 2 121

Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Σ Μ Ε Ρ Γ Ο Σ | 2 0 1 2

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ε Ω Ρ Γ ι Ο μ Ε Ρ Γ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ανταγωνιςτικοτητα

η ΛΥςη τοΥ γορδιοΥ

δΕςΜοΥδιαχρονική είναι η ε λ λ ε ι ψ η α ν Τ α -

γ Ω ν ι σ μ Ο υ στις ελληνικές αγορές προϊό-ντων και υπηρεσιών. Ωστόσο, το άνοιγμα των

κλειστών επαγγελμάτων, η ενσωμάτωση της οδηγίας των υπηρεσιών και η αποτελεσματι-

κότερη λειτουργία της ε π ι Τ ρ Ο π η σ αντα-γωνισμού μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέ-

σεων, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών ε ξ α γ Ω γ Ω ν . η έλλειψη αντα-

γωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσι-ών και η ύπαρξη πολύπλοκων διαδικασιών και διοικητικών εμποδίων στην επιχειρημαΤι-

κΟΤηΤα μειώνουν σημαντικά την ανταγωνιστικότητα.

122

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Η έννοια της διεθνούς ανταγωνιστικότητας έχει επικρατήσει να διακρίνε-ται σε δύο κύριες κατηγο-ρίες: (α) την ανταγωνιστι-

κότητα τιμών και κόστους και (β) τη λεγόμενη «διαρθρωτική» ανταγωνιστικότητα. Τόσο οι δείκτες ανταγωνιστικότητας τιμών-κόστους, όσο και οι δείκτες διαρθρωτικής ανταγωνι-στικότητας, επιβεβαιώνουν την εικόνα που εμφανίζει η διαχρονική εξέλιξη του ισοζυγί-ου τρεχουσών συναλλαγών. Η εξέλιξη των Πραγματικών Σταθμισμένων Συναλλαγμα-τικών Ισοτιμιών πιστοποιεί την αρνητική επί-δραση της διαμόρφωσης των τιμών και του εργασιακού κόστους στις ελληνικές εξαγω-γές αγαθών και καταδεικνύει την παρουσία διαρθρωτικών αγκυλώσεων στις αγορές προϊόντων και εργασίας. Παράλληλα, οι συνθετικοί δείκτες διαρθρωτικής ανταγω-νιστικότητας αντανακλούν σε ένα έντονα προβληματικό θεσμικό περιβάλλον, που δρα ανασταλτικά προς την υγιή ανάπτυξη εξαγωγικής δραστηριότητας. Οι δείκτες μέ-τρησης της ανταγωνιστικότητας του Institute of Management and Development (IMD) και του World Economic Forum (WEF) πιστο-ποιούν μια σημαντική διαχρονική απώλεια διεθνούς ανταγωνιστικότητας. Η περίοδος 1995-2009 αποτέλεσε ένα χρονικό σχεδόν αδιάκοπης διάβρωσης της διεθνούς αντα-γωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, η οποία εκφράζεται ως ανατίμηση της πραγ-ματικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας κατά 20,7% κατά μέσο όρο (21,1% με βάση τον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, 17,5% με βάση τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ και 23,4% με βάση το Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας στο σύνολο της οικονομίας). Αντί-στοιχη εικόνα παρουσιάζουν και οι δείκτες μέτρησης της διαρθρωτικής ανταγωνιστι-κότητας που καταρτίζονται από το IMD και το WEF. Σύμφωνα με τον δείκτη του ΙΜD, η Ελλάδα το 1995 κατετάγη 39η μεταξύ 44 κρατών, το 2007 στην 36η θέση μεταξύ 55 κρατών και το 2009 στην 52η θέση μεταξύ 57 κρατών. Σύμφωνα με το δείκτη του WEF,

η Ελλάδα το 1999 κατετάγη 41η μεταξύ 59 χωρών, το 2006 στην 47η θέση μεταξύ 125 κρατών, το 2009 στην 71η θέση μεταξύ 133 κρατών και τo 2010 υποχώρησε περαιτέρω στην 83η θέση μεταξύ 139 κρατών.

Η έλλειψη ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και η ύπαρξη πολύπλοκων διαδικασιών και διοικητικών εμποδίων στην επιχειρηματικότητα μειώ-νουν σημαντικά την ανταγωνιστικότητα. Ταυτόχρονα, η λειτουργία των αγορών προ-ϊόντων και υπηρεσιών συνδέεται άμεσα με την απώλεια ανταγωνιστικότητας τιμών-κό-στους και με το σημαντικό και παρατεταμένο πληθωριστικό χάσμα σε σχέση με την ευρω-ζώνη. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2000-2009 ο ετήσιος εναρμονισμένος δείκτης τιμών καταναλωτή αυξανόταν στην Ελλάδα με ρυθμό που υπερέβαινε κατά 1,1 ποσοστι-αία μονάδα τον μέσο όρο της ευρωζώνης. Όμως, οι πληθωριστικές πιέσεις από την υπερθέρμανση της οικονομίας - περιλαμβα-νομένων και των διεθνών τιμών πετρελαίου- ευθύνονται μόνο για το 45% του χάσματος στον πυρήνα του πληθωρισμού ως προς την ευρωζώνη, ενώ το υπόλοιπο 55% είναι αποτέλεσμα των διαρθρωτικών αδυναμιών στη λειτουργία των αγορών προϊόντων και εργασίας. Οι αυξήσεις είναι εντονότερες σε κλάδους που δεν είναι εκτεθειμένοι στον διεθνή ανταγωνισμό, όπως τα κλειστά επαγγέλματα και «ενδιάμεσες» υπηρεσίες, όπως οι μεταφορές και το χονδρικό εμπό-ριο. Η έλλειψη ανταγωνισμού σε κλάδους ενδιάμεσων υπηρεσιών όπως οι μεταφορές έχει σημαντικές δευτερογενείς επιπτώσεις στη διαμόρφωση των τιμών των τελικών αγαθών, καθώς το μερίδιο τέτοιων υπηρε-σιών στη συνολική οικονομική δραστηριό-τητα είναι συγκριτικά υψηλό στην Ελλάδα. Το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, η ενσωμάτωση της οδηγίας των υπηρεσι-ών και η αποτελεσματικότερη λειτουργία της Επιτροπής Ανταγωνισμού μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην αποκλιμάκω-ση των πληθωριστικών πιέσεων, ενισχύο-ντας την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών

εξαγωγών. Επίσης, η συμμετοχή του κρά-τους σε μια σειρά από κλάδους (ενέργεια, σιδηροδρομικές μεταφορές, τράπεζες και σε μικρότερο βαθμό στις τηλεπικοινωνίες) εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό εμπό-διο στην διαμόρφωση ενός ανταγωνιστικού πεδίου λειτουργίας των αγορών. Η ανάγκη απεμπλοκής του δημοσίου από αγορές προ-ϊόντων και υπηρεσιών που μπορούν να προ-σφερθούν από τον ιδιωτικό τομέα έχει τύχει επανειλημμένης επισήμανσης.

Παράλληλα με τις στρεβλώσεις στις αγο-ρές προϊόντων και υπηρεσιών, υπάρχουν σημαντικά θεσμικά και διοικητικά εμπόδια τα οποία υπονομεύουν την επιχειρηματικότητα και θέτουν εμπόδια στην εξαγωγική δρα-στηριότητα, υπονομεύοντας τη διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Ιδιαίτε-ρα, η ανάπτυξη εξωστρεφούς επιχειρηματι-κής δραστηριότητας αντιμετωπίζει σημαντι-κά θεσμικά και διοικητικά εμπόδια. Τόσο τα μέτρα βελτίωσης του επιχειρηματικού περι-βάλλοντος, όσο και τα μέτρα ενίσχυσης του ανταγωνισμού είναι σημαντικό να ληφθούν παράλληλα με δράσεις για την ενίσχυση

η ΕΛΛΕιψη

ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων

και υπηρεσιών και η ύπαρξη πολύπλοκων

διαδικασιών και διοικητικών εμποδίων στην

επιχειρηματικότητα μειώνουν

σημαντικά την ανταγωνιστικότητα.

123

Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Σ Μ Ε Ρ Γ Ο Σ | 2 0 1 2

της προσαρμοστικότητας στην αγορά εργα-σίας. Οι αγκυλώσεις στις αγορές προϊόντων συχνά συνδέονται και ενισχύονται από δυ-σκαμψίες στην αγορά εργασίας.

Η ελληνική αγορά εργασίας χαρακτη-ρίζεται από αγκυλώσεις που περιορίζουν, τόσο την προσαρμοστικότητα των αποδο-χών, όσο και την κινητικότητα της εργασίας μεταξύ επιχειρήσεων, κλάδων και επαγγελ-μάτων, που πρέπει αν αντιμετωπισθούν. Η διστακτικότητα στην αντιμετώπισή τους έχει υπονομεύσει την ανταγωνιστικότητα και τις αναπτυξιακές προοπτικές της οικονομίας. Επίσης, το υψηλό μη μισθολογικό κόστος και η αυστηρότητα της εργασιακής νομοθεσίας δρουν αποτρεπτικά στην προσέλκυση Ξέ-νων Επενδύσεων, ανεξάρτητα από το θεσμι-κό πλαίσιο που διέπει τις συλλογικές συμβά-σεις. Οι διαχρονικά πολύ χαμηλές επιδόσεις της χώρας μας στην προσέλκυση ξένων επι-χειρήσεων έχει υψηλό κόστος σε απώλεια παραγωγικότητας και ρυθμού ανάπτυξης, καθώς οι άμεσες ξένες επενδύσεις είναι κύ-ριος φορέας διάχυσης τεχνογνωσίας.

η διόγκωση του κράτους Οι προαναφερθείσες δυσκαμψίες στις

αγορές προϊόντων και εργασίας αποτελούν μέρος μόνο της απάντησης στο ερώτημα της διάβρωσης της ελληνικής ανταγωνιστι-κότητας. Το μερίδιο ευθύνης δεν περιορίζε-ται μόνο στην ανεπαρκή αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων των αγορών. Σημαντικό μερίδιο ευθύνης για την απώλεια της ανταγωνιστικότητας και τη συντήρηση υψηλών εξωτερικών ανισορροπιών, ανήκει και στις δημοσιονομικές επιλογές της περι-όδου 1995 – 2009. Η ένταξη της χώρας στη ζώνη του ευρώ συνοδεύτηκε από αυξημένη πρόσβαση σε πιστώσεις χαμηλού κόστους, στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα. Οι ευνοϊκότεροι όροι δανεισμού οδήγησαν σε χαλάρωση του εισοδηματικού περιορισμού των νοικοκυριών, τα οποία μπορούσαν να καταναλώνουν με μικρότερο κόστος μελ-λοντικά εισοδήματα. Αυτό μεταφράστηκε σε ταχεία πιστωτική επέκταση, η οποία τροφο-δότησε την εγχώρια ζήτηση κυρίως για κα-ταναλωτικά αγαθά και κατοικίες. Η μείωση

της ιδιωτικής αποταμίευσης, όχι μόνο δεν αντισταθμίστηκε από αύξηση της δημόσιας, αλλά ενισχύθηκε από μια σχεδόν αδιάλει-πτα αυξανόμενη δημοσιονομική επέκταση. Όπως προκύπτει από το ισοζύγιο πληρω-μών, την περασμένη δεκαετία το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών χρηματοδοτήθηκε κυρίως από δημόσιο δανεισμό, κατά 81% από επενδύσεις χαρτοφυλακίου, το 80% των οποίων αφορά την έκδοση ομολόγων και εντόκων γραμματίων του δημοσίου.

Τα πρωτογενή πλεονάσματα που δημι-ουργήθηκαν στην περίοδο 1995-1999 κατά τη διάρκεια της ενταξιακής μας πορείας προς την Οικονομική και Νομισματική Ένω-ση, εξανεμίστηκαν μέσα σε σύντομο χρο-νικό διάστημα και το 2003 μετατράπηκαν σε ελλείμματα. Η βραχύβια προσπάθεια επαναφοράς της δημοσιονομικής πειθαρ-χίας το 2004 και 2005 σύντομα αντιστρά-φηκε, οδηγώντας σε περαιτέρω διόγκωση του πρωτογενούς ελλείμματος, η οποία και έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις, λόγω και της διεθνούς κρίσης, μετά το 2008.

Η διεθνής κρίση του 2008 βρήκε την ελληνική οικονομία ιδιαίτερα ευάλωτη, όχι μόνο δημοσιονομικά, αλλά και με σημαντικό έλλειμμα ανταγωνιστικότητας στην πραγματική οικονομία. Είναι γεγονός ότι στην περίοδο 1995-2009 η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε με εντυπωσιακούς ρυθμούς για τα δεδομένα της ευρωζώνης. Όμως, αυτός ο δυναμισμός στηρίχτηκε σε μια στρατηγική κυρίαρχα

εσωστρεφή, με μοχλό την εγχώρια ζήτηση. Η νεοαποκτηθείσα νομισματική σταθερότητα του ευρώ δημιούργησε τις προϋποθέσεις για πιστωτική επέκταση. Σε συνδυασμό με μια χαλαρή δημοσιονομική πολιτική, αυξήθηκε το διαθέσιμο εισόδημα, το οποίο διατέθηκε όμως σε καταναλωτικά αγαθά και μη παραγωγικές επενδύσεις. Παράλληλα, από την πλευρά της προσφοράς σημειώθηκε απογοητευτική καθυστέρηση στην αντιμετώπιση χρόνιων αγκυλώσεων, στο σύνολο σχεδόν των οικονομικών πεδίων. Αυτό δεν υπονόμευσε μόνο τη διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα των ελληνικών εξαγωγών, αλλά και την ανταγωνιστικότητα κόστους-τιμών, καθώς συνέβαλλε στη διατήρηση υψηλών πληθωριστικών πιέσεων. Οι διαρθρωτικές αδυναμίες στη λειτουργία των αγορών προϊόντων και εργασίας και η γενικότερα προβληματική αλληλεπίδραση με το δημόσιο, συνιστούν διαχρονικούς παράγοντες αποθάρρυνσης ξένων επενδυτών, περιορίζοντας μεταξύ άλλων, τις δυνατότητες διάχυσης τεχνογνωσίας και ενίσχυσης του δυνητικού ρυθμού ανάπτυξης. Βέβαια, οι επισημάνσεις για την ανάγκη αναπροσαρμογής του αναπτυξιακού προτύπου δεν έλειψαν (βλ. για παράδειγμα Μέργος 2004 και 2005). Όμως, αν κάτι είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό, είναι ότι η διάγνωση του προβλήματος έχει μια ιστορία τουλάχιστον δύο δεκαετιών. Ήδη από το 1990, η Επιτροπή Αγγελόπουλου αποφαινόταν ότι: «Η ενίσχυση της εξαγωγικής προσπάθειας είναι δυνατό να γίνει μόνο στα πλαίσια της ενισχύσεως της ανταγωνιστικότητας, που μπορεί να πραγματοποιηθεί με την ανάκαμψη και αναδιάρθρωση των επενδύσεων, τη συγκρατημένη εισοδηματική πολιτική και τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου».

ΤΟ δια κ υβευμα Τησ μη δρασησ

μετά από είκοσι και πλέον χρόνια επανερχό-μαστε στο ίδιο συμπέρασμα: η έξοδος της ελλη-νικής οικονομίας από την κρίση είναι εφικτή μόνο με ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας και εξωστρέφεια της οικονομίας.

124

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Σ Υ Λ Λ Ο Γ Ι Κ Α Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ Α Τ Ι Κ Α Τ Α Μ Ε Ι Α Σ Υ Ν Τ Α Ξ Ε Ω Ν

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες υπήρξε και συνεχίζει να υπάρχει διεθνώς η τάση

εγκατάλειψης των ταμείων καθορισμένων παροχών και η δημιουργία ταμείων κα-

θορισμένων εισφορών. Διεθνώς, το ποσοστό της περιουσίας που διαχειρίζονται τα

ταμεία Κ Α Θ Ο Ρ Ι Σ Μ Ε Ν Ω Ν Ε Ι Σ Φ Ο Ρ Ω Ν αυξήθηκε από 32% το 1999 στο 44%

το 2010. Σχεδόν 60 εκατομμύρια Ευρωπαίοι είναι ασφαλισμένοι σε συστήματα κα-

θορισμένων εισφορών. Η μεγάλη πτώση όμως στις τιμές των μετοχών με τη ΔΙΕΘΝΗ

χρηματοπιστωτική Κ Ρ Ι Σ Η , Μ Ε Ι Ω Σ Ε δραματικά τη Σ Υ Ν Τ Α Ξ Η ασφαλισμένων

που συνταξιοδοτήθηκαν το 2008 αναδεικνύοντας ένα από τα σημαντικότερα ΜΕΙΟ-

ΝΕΚΤΗΜΑΤΑ των ταμείων καθορισμένων εισφορών: την έλλειψη βασικών γνώσε-

ων από τους ασφαλισμένους για τη λήψη πολύπλοκων επενδυτικών αποφάσεων.

ΟΙ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

ΑΠΟ ΤΟΝ Ν Ι Κ Ο Λ Α Ο Τ Ε Σ Σ Α Ρ Ο Μ Α Τ Η ,

ΔΙΕΥΘΥΝΟΝΤΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΕΔΕΚΤ ASSET MANAGEMENT ΚΑΙ ΑΝΑ-

ΠΛΗΡΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ, ALBA GRADUATE

BUSINESS SCHOOL AT THE AMERICAN COLLEGE OF GREECE

ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ

125

Ν Ι Κ Ο Λ Α Ο Σ Τ Ε Σ Σ Α Ρ Ο Μ Α Τ Η Σ | 2 0 1 2

Είναι πλέον γενικώς απο-δεκτό πως η πλειοψηφία των ασφαλισµένων δεν µπορεί να αντιµετωπίσει τους κινδύνους των επενδύσε-ων, του πλη-θωρισµού και της µακροζωίας ατοµικά.

Η πρωτοφανής δημοσιονομική και οικονομική κρίση που συνεχίζει να ταλανίζει την ελληνι-κή οικονομία ήταν ο καταλύτης για δραστικές αλλαγές στο μονολιθικό κρατικό σύστημα συντάξεων. Υπό την πίεση του μνημονίου το

ελληνικό κράτος υποχρεώθηκε σε αλλαγές, τις σημαντικότερες μετά τον νόμο 2084/92, στον πρώτο πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήματος. Οι μεταρρυθμίσεις εξασφάλισαν σε μεγάλο βαθμό τη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού μας συστήματος αν και θα

πρέπει να περιμένουμε τις επικαιροποιημένες αναλογιστικές με-λέτες για την ετυμηγορία. Συνεχίζει όμως να υπάρχει προβλημα-τισμός εάν το παρόν σύστημα συντάξεων μπορεί να εξασφαλίσει επαρκείς συντάξεις και αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο μετά τη συ-νταξιοδότηση σε όλους τους ασφαλισμένους. Οι συζητούμενες αλλαγές στο σύστημα των επικουρικών συντάξεων και η αναδι-οργάνωση των επικουρικών ταμείων δίνουν την ευκαιρία για ένα ακόμα σημαντικό βήμα στην μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συ-στήματος που ξεκίνησαν με αφετηρία τον νόμο 3863/10.

126

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Η επαγγελματική ασφάλιση στον κόσμο μετά την κρίση

Η σύνταξη είναι εισόδημα που ει-σπράττεται στο μέλλον και μέχρι την ημέρα που κάποιος συνταξιοδοτείται, υπάρχει αβεβαιότητα για την αξία της. Η αβεβαιότητα πηγάζει από τους κινδύνους που υπάρχουν στην επένδυση των εισφο-ρών (επενδυτικός κίνδυνος), τον κίνδυνο μακροζωίας (διάρκεια ζωής μεγαλύτερη από αυτή που αναμένεται), τον κίνδυνο πληθωρισμού κ.λπ. Η βασική διαφορά με-ταξύ των επαγγελματικών ταμείων έγκει-ται στον τρόπο κατανομής/επιμερισμού αυτών των κινδύνων. Στα ταμεία καθο-ρισμένων παροχών τους κινδύνους ανα-λαμβάνει αποκλειστικά ο ανάδοχος του ταμείου συντάξεων, η εταιρία εάν πρόκει-ται για εταιρικό ταμείο ή το κράτος (οι φο-ρολογούμενοι) εάν πρόκειται για κρατικό

ταμείο καθορισμένων παροχών. Η σύντα-ξη εξαρτάται από τον μισθό του ασφαλι-σμένου κατά τη συνταξιοδότηση και τα έτη ασφάλισης. Στα ταμεία καθορισμένων εισφορών τους κινδύνους αναλαμβάνουν οι ασφαλισμένοι. Οι εισφορές ασφαλι-σμένου και εργοδότη επενδύονται σε ατο-μικούς λογαριασμούς και η σύνταξη είναι η αξία των επενδυμένων κεφαλαίων κατά τη συνταξιοδότηση. Χωρίς αμφιβολία, τα ταμεία καθορισμένων παροχών έχουν ση-μαντικά πλεονεκτήματα για τους ασφαλι-σμένους. Όμως τις τελευταίες τρεις δεκα-ετίες υπήρξε και συνεχίζει να υπάρχει δι-εθνώς η τάση εγκατάλειψης των ταμείων καθορισμένων παροχών και η δημιουργία ταμείων καθορισμένων εισφορών. Οι βα-σικοί λόγοι για αυτή την τάση είναι τρεις. Η μεγάλη πτώση των τιμών των μετοχών στις περιόδους 2000-2002 και 2008, η μη αναμενόμενη αύξηση των υποχρεώ-

σεων των ταμείων εξαιτίας της αύξησης του προσδόκιμου ζωής και η υιοθέτηση νέων λογιστικών κανόνων (FRS 17/IAS19/FAS87) που καθιστούν τους κινδύνους που προέρχονται από συνταξιοδοτικά τα-μεία περισσότερο διαφανείς. Η κρίση είχε σημαντικές επιπτώσεις στα ιδιωτικά συ-στήματα συντάξεων. Η στροφή σε ταμεία καθορισμένων εισφορών επιταχύνθηκε την τελευταία δεκαετία. Διεθνώς, το πο-σοστό της περιουσίας που διαχειρίζονται τα ταμεία καθορισμένων εισφορών αυξή-θηκε από 32% το 1999 στο 44% το 2010 (Towers Watson, 2011). Σχεδόν 60 εκα-τομμύρια Ευρωπαίοι είναι ασφαλισμένοι σε συστήματα καθορισμένων εισφορών. Η μεγάλη πτώση στις τιμές των μετοχών μείωσε δραματικά τη σύνταξη ασφαλι-σμένων που συνταξιοδοτήθηκαν το 2008 αναδεικνύοντας ένα από τα σημαντικότε-ρα μειονεκτήματα των ταμείων καθορι-

127


σμένων εισφορών: την έλλειψη βασικών γνώσεων από τους ασφαλισμένους για τη λήψη πολύπλοκων επενδυτικών αποφά-σεων. Είναι πλέον γενικώς αποδεκτό πως η πλειοψηφία των ασφαλισμένων δεν δύναται να αντιμετωπίσει τους κινδύνους των επενδύσεων, του πληθωρισμού και της μακροζωίας ατομικά.

Τα επαγγελματικά ταμείατου 21ου αιώνα

Σε ό,τι αφορά τον δεύτερο πυλώνα συντάξεων, η κρίση έδωσε την αφορ-μή για δημόσιο διάλογο σχετικά με τον επανασχεδιασμό των επαγγελματικών ταμείων με στόχο ένα πιο ισορροπημένο μοίρασμα των κινδύνων που ενέχουν οι συντάξεις, από ότι τα υπάρχοντα ταμεία καθορισμένων παροχών και καθορισμέ-νων εισφορών. Για τα ταμεία καθορισμέ-

νων εισφορών, οι αλλαγές στη δομή τους στοχεύουν στην καλύτερη διαχείριση των επενδυτικών και βιομετρικών κινδύ-νων που αναλαμβάνουν εξ ολοκλήρου οι ασφαλισμένοι. Στα ταμεία καθορισμένων παροχών οι επιχειρούμενες αλλαγές στο-χεύουν στην καλύτερη προσαρμογή των υπαρχόντων ταμείων στις δημογραφικές εξελίξεις αλλά και γενικότερα στη δη-μιουργία ενός συλλογικού συστήματος επιμερισμού των πολλών κινδύνων που ενέχει η παροχή καθορισμένων παροχών.

• Τα συστήματα κύκλου ζωής και ελαχί-στης εγγυημένης απόδοσης.

Η μεγάλη απώλεια στην περιουσία των ταμείων εξαιτίας της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της σημαντικής πτώσης των χρηματιστήριων έστρεψε την προσοχή πολλών ταμείων στην προστασία που δίνει η εγγύηση των αποδόσεων. Στη Γερμανία

μετά τις μεταρρυθμίσεις Riester, τα ταμεία εγγυώνται ότι ο ασφαλισμένος παίρνει κατά τη συνταξιοδότηση τουλάχιστον τις εισφορές που έχει πληρώσει. Στο Βέλ-γιο, τη Σλοβενία και την Ελβετία τα ταμεία εγγυώνται ελάχιστες ετήσιες αποδόσεις. Εγγυήσεις δίδονται και από επαγγελματι-κά ταμεία στην Ιαπωνία, τη Σλοβακία, ενώ στη Δανία, τη Χιλή, την Ουγγαρία, την Πο-λωνία τα ταμεία εγγυώνται αποδόσεις σε σχέση με κάποιο δείκτη αναφοράς. Η βελ-τίωση των επενδυτικών πρακτικών μπορεί να μετριάσει σημαντικά τον επενδυτικό κίνδυνο και να αυξήσει την ικανότητα απορρόφησης κραδασμών που δημιουρ-γούνται από απότομες μειώσεις των χρη-ματιστηριακών αξιών και της περιουσίας των ασφαλισμένων. Ένας αυξανόμενος αριθμός ταμείων καθορισμένων εισφο-ρών έχει υιοθετήσει αλλαγές με στόχο την απλοποίηση της επενδυτικής διαδικα-

128

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


σίας για τα μέλη-ασφαλισμένους. Τα ταμεία που βασίζονται σε συστήματα κύκλου ζωής (lifecycle or lifestyle funds) έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε το χαρτοφυλάκιο του ασφαλισμέ-νου να γίνεται αυτόματα συντηρητικότερο (με μείωση της θέσης σε μετοχές και αύξηση των ομολόγων) καθώς ο εργαζόμενος πλησιάζει στη συνταξιοδότηση, ελαχιστοποιώντας ση-μαντικά τον αριθμό και την πολυπλοκότητα των επενδυτικών αποφάσεων καθώς και τον κίνδυνο απώλειας σημαντικού μέρους του χαρτοφυλακίου σε περίπτωση μεγάλης πτώ-σης των χρηματιστηρίων.

• Συστήματα συλλογικού επιμερισμού των κινδύνων μέσω υβριδικών συστημάτων.

Το καλύτερο παράδειγμα συλλογικών μορφών οργάνωσης ταμείων είναι τα επαγ-γελματικά ταμεία της Ολλανδίας που πρωτο-πορούν στον σχεδιασμό και την οργάνωση υβριδικών συστημάτων. Τα συλλογικά συστή-ματα βασίζονται σε τρεις αρχές: στη συλλογι-κότητα, την αλληλεγγύη και την υποχρεωτι-κότητα. Τα ολλανδικά ταμεία ξεκίνησαν σαν ταμεία καθορισμένων παροχών με στόχο πο-σοστό αναπλήρωσης, μετά από 40 εργάσιμα έτη, το 70% του τελευταίου μισθού. Στις αρ-χές της δεκαετίας, εξαιτίας της χρηματιστηρι-ακής κρίσης, πολλά από τα ολλανδικά ταμεία καθορισμένων παροχών μετετράπησαν στα-διακά σε ταμεία που συνδυάζουν τα χαρακτη-ριστικά των καθορισμένων εισφορών και κα-θορισμένων παροχών (υβριδικά ταμεία) και μοιράζουν τον κίνδυνο μεταξύ του εργοδότη και των δικαιούχων του συστήματος. Οι δυο τύποι επιμερισμού των κινδύνων που ανεδεί-χθησαν αυτή την περίοδο ήταν τα ταμεία του μέσου όρου σταδιοδρομίας (career average schemes) και τα συλλογικά ταμεία καθορι-σμένων εισφορών (collective DC schemes). To 2006 τέτοια ταμεία αποτελούσαν το 76% όλων των ολλανδικών ταμείων. Στα ταμεία μέσου όρου σταδιοδρομίας η σύνταξη είναι συνάρτηση όλων των χρόνων εργασίας και όχι μόνο του τελευταίου. Εάν από την ανα-

λογιστική μελέτη προκύψει ότι το κλάσμα περιουσίας προς υποχρεώσεις του ταμείου είναι λιγότερο από 130%, το ταμείο υποχρε-ούται να υποβάλει στην ολλανδική εποπτική αρχή των ταμείων σχέδιο αποκατάστασης της αναλογιστικής ισορροπίας. Για την απο-κατάσταση της ισορροπίας το ταμείο μπορεί, είτε να αυξήσει τις εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων ή να μην αναπροσαρμόσει τι-μαριθμικά τις συντάξεις.

Τα συλλογικά ταμεία καθορισμένων ει-σφορών λειτουργούν όπως και τα ταμεία μέ-σου όρου σταδιοδρομίας με τη διαφορά, ότι οι εισφορές των εργοδοτών είναι σταθερές και κατά συνέπεια δεν υπάρχει η ονομαστική εγ-γύηση των συντάξεων. Νέες μορφές ταμείων επιχειρούν να προσαρμόσουν τα υπάρχοντα ταμεία στις δημογραφικές και διαρθρωτικές αλλαγές που πραγματοποιούνται σήμερα, μέσω της δυνατότητας πραγματοποίησης προσαρμογών για τον συνυπολογισμό της μακροζωίας, της τροποποίησης των ποσο-στών συσσώρευσης και της προσαρμογής της προβλεπόμενης ηλικίας συνταξιοδότη-σης με βάση το προσδόκιμο ζωής. Τα πλεο-νεκτήματα συλλογικών συστημάτων σε σχέ-ση με τους ατομικούς λογαριασμούς είναι η διασπορά των επενδυτικών κινδύνων μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών και μεταξύ των γενεών αλλά και η αποτελεσματικότερη και φθηνότερη διαχείριση της περιουσίας του ταμείου λόγω των οικονομιών κλίμακας που επιτυγχάνουν.


Στον επανακαθορισμό του ρόλου της επι-κουρικής ασφάλισης στο συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ελλάδα καθώς και στις αλλαγές που πρέπει να προωθηθούν ώστε τα επικουρικά ταμεία να καταστούν βιώσιμα, αναφέρεται στη συνέχεια

ο κ. Τεσσαρομάτης.

ΝέΕΣ μΟΡΦέΣ ταμείων επιχειρούν

να προσαρμόσουν τα υπάρχοντα ταμεία

στις δημογραφικές και διαρθρωτικές

αλλαγές που πραγματοποιούνται

σήμερα, μέσω της δυνατότητας

πραγματοποίησης προσαρμογών για

τον συνυπολογισμό της μακροζωίας,

της τροποποίησης των ποσοστών

συσσώρευσης και της προσαρμογής

της προβλεπόμενης ηλικίας

συνταξιοδότησης με βάση το προσδόκιμο

ζωής.

129


Η μΕΓΑΛΗ ΑΝΑΓΚΗ ΤΗΣ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ

Ο θεσμός των επικουρικών συντάξεων αποτελεί μια ακόμη Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Ι Δ Ι Α Ι -

Τ Ε Ρ Ο Τ Η Τ Α όπου τα ταμεία δεν είναι ακριβώς αυτοδιαχειριζόμενα ή αυτόνομα ούτε έχουν την Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Α διαχείρισης της Π Ε Ρ Ι Ο Υ Σ Ι Α Σ τους που έχουν αλλά επικουρικά ταμεία στον κόσμο. Η Ε Π Ι Β Ι Ω Σ Η της επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα απαιτεί επανακαθορισμό του ρόλου της στο συνταξιοδοτικό σύστημα και αλλαγές στην οργάνωση και την εποπτεία της.

ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΑ ΤΑμΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΠΟ ΤΟΝ Ν Ι Κ Ο Λ Α Ο Τ Ε Σ Σ Α Ρ Ο Μ Α Τ Η ,

ΔΙΕΥΘΥΝΟΝΤΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΕΔΕΚΤ ASSET MANAGEMENT ΚΑΙ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΧΡΗΜΑ-

ΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ, ALBA GRADUATE BUSINESS SCHOOL AT THE AMERICAN COLLEGE OF GREECE

Ο θεσμός της επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα έχει μακρόχρονη ιστορία και σήμερα τα επικουρι-κά ταμεία, ιδιαίτερα μετά

την ίδρυση του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, καλύπτουν σχεδόν το σύνολο των εργαζομένων. Το ερώτημα που έχει τεθεί στο παρελθόν και έχει αποτελέσει αντικείμενο δημόσι-ας συζήτησης και προβληματισμού είναι κατά πόσο η επικουρική ασφάλιση ανήκει στο δημόσιο (πρώτο πυλώνα) ή στο ιδιω-τικό (δεύτερο πυλώνα) σύστημα συντάξε-ων. Οι υποστηρικτές της πρώτης άποψης, ότι τα επικουρικά ταμεία είναι κομμάτι του δημόσιου πυλώνα, επιχειρηματολογούν με βάση τον υποχρεωτικό χαρακτήρα

της επικουρικής ασφάλισης, την κλαδική τους οργάνωση και το γεγονός ότι, αν και δεν αναφέρεται ρητά στο σύνταγμα μέχρι σήμερα, επικουρικά ταμεία που βρέθη-καν σε αδυναμία εκπλήρωσης των υπο-χρεώσεων τους διεσώθησαν μέσω της συγχώνευσης τους με το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Ο υποχρεωτικός χαρακτήρας δεν είναι κατά ανάγκη μόνο χαρακτηριστικό των τα-μείων του πρώτου πυλώνα αλλά και των επαγγελματικών ταμείων της Ολλανδίας ή των ατομικών συνταξιοδοτικών λογα-ριασμών όπως υπάρχουν σε πολλές χώ-ρες στον κόσμο. Επιπλέον και η κλαδική οργάνωση δεν αποτελεί χαρακτηριστικό μόνο του δημόσιου πυλώνα συντάξεων. Όμως η μέχρι σήμερα πρακτική συγ-

χώνευσης ταμείων που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν εγγύηση των συντάξεων από το κράτος . Η επιβολή με νόμο αυστηρών επενδυτικών κανόνων παραβιάζει την έννοια της αυτοδιαχείρι-σης και της αυτονομίας. Εν κατακλείδι, ο θεσμός των επικουρικών συντάξεων αποτελεί μια ακόμη ελληνική ιδιαιτερότη-τα όπου τα ταμεία δεν είναι ακριβώς αυ-τοδιαχειριζόμενα ή αυτόνομα ούτε έχουν την ελευθερία διαχείρισης της περιου-σίας τους που έχουν αλλά επικουρικά ταμεία στον κόσμο. Οι υπάρχουσες ανα-λογιστικές μελέτες δείχνουν ότι συνολικά το σύστημα επικουρικής ασφάλισης είναι σε βαθιά κρίση. Χωρίς δραστικές μειώ-

130

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


σεις στις συντάξεις τα επικουρικά ταμεία δεν είναι οικονομικά βιώσιμα. Η επιβίωση της επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα απαιτεί επανακαθορισμό του ρόλου της στο συνταξιοδοτικό σύστημα και αλλαγές στην οργάνωση και την εποπτεία της. Το ύψος των επικουρικών συντάξεων πρέπει να οριστεί έτσι ώστε να μηδενίζει τα ανα-

λογιστικά ελλείμματα των ταμείων και να αποκαθιστά την αναλογιστική τους ισορ-ροπία. Η μεταφορά πόρων από ταμεία στα οποία σημαντικό μέρος των εσόδων τους προέρχεται από κοινωνικούς πόρους σε ταμεία με μεγάλα ελλείμματα που όμως δεν είχαν ποτέ κοινωνικούς πόρους, είναι επιβεβλημένη και κοινωνικά δίκαιη. Σε ό,τι αφορά τον ρόλο της επικουρικής ασφάλι-σης (δημόσια ή ιδιωτική, πρώτος ή δεύτε-ρος πυλώνας), είναι ευκαιρία να ξεκαθα-ρίσει ότι η επικουρική ασφάλιση αποτελεί τον δεύτερο πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήματος με ρόλο συμπληρωματικό στο σύστημα κοινωνικής προστασίας. Ο ρόλος του κράτους θα πρέπει να περιοριστεί αυ-στηρά στην εποπτεία του συστήματος.

Η ενοποίηση των υπαρχόντων ταμείων σε ένα με τη μορφή επαγγελματικού ταμεί-ου του ν. 3029/2002, θα έχει σαν αποτέλε-σμα σημαντικότατες οικονομίες κλίμακας με θετικές επιπτώσεις στο κόστος λειτουρ-γίας και τη διαχείριση της περιουσίας. Λό-γοι στοιχειώδους δικαιοσύνης (κοινωνικοί πόροι) και αλληλεγγύης συνηγορούν υπέρ της αλληλεγγύης μεταξύ ταμείων κατά την ενοποίηση τους, που όμως δεν θα οδηγούν σε ενιαίο ποσό σύνταξης ή οριζόντιες περι-κοπές. Μετά την ενοποίηση, το ταμείο θα μπορούσε να οργανωθεί, είτε με την μορ-φή ατομικών ή συλλογικών συνταξιοδοτι-κών λογαριασμών καθορισμένων εισφο-ρών. Τα συλλογικά επαγγελματικά ταμεία, και οι νέες μορφές που έχουν αναπτυχθεί πρόσφατα, επιτρέπουν τον συλλογικό επι-μερισμό και τη διαχείριση των κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι ασφαλισμένοι, ενώ δίνουν τη δυνατότητα αλληλεγγύης με-ταξύ των ασφαλισμένων και των γενεών, εφόσον οι ασφαλισμένοι το επιθυμούν. Η συλλογική μορφή οργάνωσης αποτελεί συνέχεια της συλλογικής μορφής οργά-νωσης που αποτελεί τη βάση των υπαρχό-ντων επικουρικών ταμείων στην Ελλάδα. Η διακυβέρνηση των ταμείων, κύριας και

επικουρικής ασφάλισης, αποτελεί μέχρι σήμερα μια από τις μεγαλύτερες αδυναμί-ες του ελληνικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Η θέσπιση ενός σύγχρονου πλαισίου διακυβέρνησης με βάση τις αρχές διακυβέρνησης συνταξιοδοτικών ταμείων του ΟΟΣΑ αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη του σκοπού του ενιαίου ταμείου. Η χρηστή διακυβέρνηση θα πρέπει να εξασφαλίσει την ισορροπία μεταξύ των λειτουργικών και εποπτικών αρμοδιοτήτων και ευθυνών και τη θέσπιση μηχανισμών αξιοκρατικής επιλογής στελεχών καθώς και διαφανή και πλήρη πληροφόρηση στους ασφαλισμένους, την εποπτική αρχή και το κράτος. Η έναρξη της συζήτησης από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφά-λισης, υπό την πίεση του μνημονίου, όσον αφορά στο μέλλον της επικουρικής ασφά-λισης αποτελεί σημαντική ευκαιρία για την οριστική επίλυση του ζητήματος στην Ελ-λάδα και την επαναφορά της αρχικής της αποστολής: της υποχρεωτικής συμπληρω-ματικής ασφάλισης με διακριτό ρόλο στο σύστημα κοινωνικής προστασίας.

Η διακυβέρνΗσΗ

των ταμείων, κύριας και επικουρικής

ασφάλισης, αποτελεί μέχρι σήμερα μια

από τις μεγαλύτερες αδυναμίες του

ελληνικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.

Η θέσπιση ενός σύγχρονου πλαισίου

διακυβέρνησης με βάση τις αρχές

διακυβέρνησης συνταξιοδοτικών

ταμείων του ΟΟΣΑ αποτελεί αναγκαία

προϋπόθεση για την επίτευξη του σκοπού του ενιαίου ταμείου.

1 Για παράδειγμα η ημερίδα που οργάνωσε το Ινστιτούτο Ερ-γασίας ΟΤΟΕ με θέμα “Η αυτονομία και η αυτοδιαχείριση των επικουρικών ταμείων: Συνεισφορά στο μέλλον της κοινωνικής ασφάλισης”, 1998 και η πρόσφατη ημερίδα που οργάνωσε το ΕΠΚΟΔΙ ( 21.12.2011) με θέμα «Η επικουρική κοινωνική ασφάλιση. Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου».2 “Individual Accounts in Other Countries “, B. Kritzer, Social Security Bulletin, 2005). Στο σύστημα τριών πυλώνων που συνιστά η παγκόσμια τράπεζα, ο δεύτερος πυλώνας αποτε-λείται από υποχρεωτικούς ατομικούς συνταξιοδοτικούς λογα-ριασμούς (Averting the Old Age Crisis, World Bank, 1994).3 Το ύψος των συνταξιοδοτικών παροχών εξαρτάται από τον τελευταίο μισθό ή τον μέσο όρο των τελευταίων μισθών (σύ-στημα καθορισμένων παροχών). Το σύστημα καθορισμένων παροχών προϋποθέτει εγγυητή των συντάξεων. Στα ταμεία καθορισμένων παροχών των ΗΠΑ ή της Μ. Βρετανίας για πα-ράδειγμα, η εταιρία-ανάδοχος του ταμείου είναι συνήθως και ο εγγυητής των συντάξεων. Στα Ελληνικά επικουρικά ταμεία δεν είναι ξεκάθαρο ποιος εγγυάται τις συντάξεις στην περίπτωση που το ταμείο αδυνατεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του. Βέβαια στη μέχρι σήμερα πρακτική επικουρικά ταμεία που βρέθηκαν σε αδυναμία πληρωμών ενσωματώθηκαν στο ΙΚΑ-ΤΕΑΜ.4 OECD (2009), “OECD Guidelines for Pension Fund Governance” , http://www.oecd.org/dataoecd/18/52/34799965.pdf

131


12-13 ΜΑΙΟΥ

132

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A Σ Ε Ι Σ | Η Ε λ λ A δ α σ τ Η ν Ε υ ρ Ω π Η

133

Π Α ν Α γ Ι Ω Τ Η Σ Ι Ω Α κ Ε Ι Μ Ι δ Η Σ | 2 0 1 2

Εχει η Ελλάδα την επιλογή να εγκαταλείψει το ευρώ, (την οικονομική και νομισματική ένωση/ΟΝΕ) και να γυρίσει στη δραχμή ως λύση στη δεινή κρίση που αντιμετωπί-

ζει η χώρα όπως διατείνονται τελευταία ορι-σμένοι; Η απάντηση μου είναι κατηγορηματικά όχι. Πρωταρχικός στόχος της Ελλάδας θα πρέ-πει να είναι να παραμείνει στην ευρωζώνη, ως πλήρες, κανονικό μέλος της. Άλλωστε, πάνω από το 75% των Ελλήνων υποστηρίζουν τον στόχο αυτό. Αλλά για να παραμείνει η Ελλά-δα στην ευρωζώνη χρειάζεται να υλοποιήσει, με επιταχυνόμενο ρυθμό τις τόσο αναγκαίες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για τον εκσυγ-χρονισμό κράτους, κοινωνίας και οικονομίας. Πιθανή έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώ-

νη θα συνιστούσε καταστροφή με ολέθριες συνέπειες, κάτι ανάλογο με αυτό της Μικρα-σιατικής καταστροφής το 1922. Οι συνέπειες θα είναι οικονομικές, πολιτικές, πολιτιστικές, γεωπολιτικές. Και εάν ακόμη υποθέσουμε ότι οι οικονομικές συνέπειες της εξόδου θα ήταν «διορθώσιμες» σε βάθος χρόνου, οι πολιτικές/πολιτιστικές/γεωπολιτικές συνέπειες δεν θα είναι και δεν μπορεί να είναι διορθώσιμες. Οι συνέπειες αυτές θα μπορούσαν να αναλυθούν, κάπως συνοπτικά και σχηματικά, κάτω από τις ακόλουθες ενότητες.

Αποχώρηση και από την ΕΕΠρώτον, εάν αποχωρούσε από την ευρω-

ζώνη, η Ελλάδα θα αναγκαζόταν πιθανότατα να εγκαταλείψει και την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύ-νολό της ως πλήρες μέλος. Και τούτο όχι για νο-

Οι υποστηρικτές της άποψης ότι η χώρα θα μπορούσε να αντιμετωπίσει Α π Ο τ Ε -λ Ε σ μ Α τ ι κ Ο τ Ε ρ Α την τωρινή κρίση εκτός ευρώ, δεν απαντούν σε ορισμένα πολλά βασικά ερωτήματα και αγνοούν ότι οι πολιτικές/πολιτιστικές/γεωπολιτικές συνέπειες δεν θα είναι και δεν μπορεί να είναι διορθώσιμες. Εκτός ευρώ η παρα-μονή στην ΕΕ θα είναι αδύνατη, οι Α π Ω λ Ε ι Ε σ π Ο ρ Ω ν καταστροφικές, η

προσπάθεια μεταρρύθμισης και Ε κ σ υ γ χ ρ Ο ν ι σ μ Ο υ της χώρας θα εγκατα-λειφθεί και η Ελλάδα, πολιτικά, θα επιστρέψει, από την Ευρώπη, στα Βαλκάνια.

ΛεωφΟρΟς βαΛκανΟπΟΙηςης

ςενα ρΙΟ «εκΤΟς εΥ ρω»

ΑπΟ τΟν π α ν α γ ι Ω τ Η ι Ω α κ Ε ι μ ι δ Η , κΑθηγητη τΟυ πΑνεπιστημιΟυ ΑθηνΩν κΑι μελΟσ τΟυ Δσ τΟυ ελιΑμεπ

134

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A Σ Ε Ι Σ | Η Ε λ λ A δ α σ τ Η ν Ε υ ρ Ω π Η

μικούς αλλά για οικονομικούς και πολιτικούς λόγους. Ειδικότερα, θα ήταν αδύνατο για την Ελλάδα να παραμείνει ως πλήρες μέλος της ΕΕ έχοντας αποχωρήσει, ως χρεωκοπημένη χώρα, από την ευρωζώνη, καθώς με την έξο-δό της από το ευρώ θα αναγκαζόταν να εφαρ-μόσει μέτρα και πολιτικές (ελέγχους στη διακί-νηση κεφαλαίων, αγαθών, ατόμων, κ.λπ) που θα παραβίαζαν βάναυσα όλους τους κανόνες της ενιαίας, εσωτερικής αγοράς. Μία χώρα μπορεί να «παραβιάζει» διάφορους κανόνες του συστήματος της Ένωσης, δεν μπορεί όμως σε καμιά περίπτωση να λειτουργεί εκτός ενιαί-ας , εσωτερικής αγοράς και να παραμένει στην ΕΕ. Αυτό δεν έχει συμβεί με καμιά χώρα μέ-λος και ούτε πρόκειται να συμβεί. Επομένως μια χώρα που θα βρεθεί στη θέση αυτή -εκτός εσωτερικής αγοράς δηλαδή- θα αναγκασθεί αργά ή γρήγορα να χρησιμοποιήσει τις σχε-τικές διατάξεις της Συνθήκης της Λισσαβόνας για πλήρη και οριστική αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτός όλων των άλλων, αποχώρηση από την ΕΕ θα σήμαινε εγκατάλει-ψη πόρων ύψους περίπου 3 δισ. ευρώ ετησίως ως «καθαρών μεταβιβάσεων» από τον προϋ-πολογισμό της ΕΕ (διαρθρωτικών ταμείων και ταμείων συνοχής, της ΚΑΠ κ.ά.). Έτσι, όλα τα διαρθρωτικά προγράμματα (ΕΣΠΑ), που αντι-προσωπεύουν τα πιο σημαντικά μέσα για την ανάπτυξη θα πρέπει να εγκαταλειφθούν. Πώς θα μπορούσε η Ελλάδα να αντικαταστήσει αυτά τα σημαντικά χρηματικά μεγέθη, ιδιαί-τερα καθώς η χώρα θα είναι σε πτώχευση και κατά συνέπεια αποκομμένη από τις χρηματο-πιστωτικές αγορές για πολλά χρόνια, αν όχι δεκαετίες, παραμένει ένα αναπάντητο ερώτη-μα από τους υποστηρικτές της εξόδου.

ματαίωση των μεταρρυθμίσεωνΔεύτερον, ακόμη και αν υποτεθεί ότι η

Ελλάδα παραμένει στην ΕΕ, ως ένα περιθω-ριοποιημένο, τραυματισμένο κράτος μέλος, ανίκανο να επηρεάσει, πολύ λιγότερο να συν-διαμορφώσει, τις πολιτικές εξελίξεις, η έξοδος της από την ευρωζώνη θα ακυρώσει οποιαδή-ποτε πραγματική προοπτική για διαρθρωτικές

μεταρρυθμίσεις και εκσυγχρονισμό στη χώρα. Δεν χρειάζεται να ειπωθεί εδώ κάτι ιδιαίτε-ρο για τις άμεσες καταστροφικές οικονομικές συνέπειες ενδεχόμενης εξόδου από το ευρώ (ας σημειωθεί ότι η απλή και μόνο αναφορά, τον Οκτώβριο, ότι η Ελλάδα μπορεί να ανα-γκαστεί να αποχωρήσει από το ευρώ, είχε ως αποτέλεσμα την εκροή καταθέσεων ύψους 6,5 δισ. ευρώ από τις ελληνικές τράπεζες. Μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί τί πρόκειται να συμβεί στην περίπτωση της πλήρους αποχώ-ρησης). Αλλά εάν η Ελλάδα έχει τόσες δυσκο-λίες να προωθήσει μεταρρυθμίσεις κάτω από την ισχυρή πίεση της Τρόικας (ΕΕ, ΕΚΤ, ΔΝΤ), μπορεί κανείς πραγματικά να διανοηθεί ότι με-ταρρυθμίσεις όπως για παράδειγμα η δημοσιο-νομική εξυγίανση, οι ιδιωτικοποιήσεις, η συρ-ρίκνωση του δημόσιου τομέα, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, κ.λπ θα πραγματοποιηθούν από τις αμιγώς εθνικές πολιτικές δυνάμεις με δική τους πρωτοβουλία και δυναμική; Πραγμα-τικά αμφιβάλλω. Είναι ουτοπικό να αναμένει κανείς κάτι τέτοιο. Η προσπάθεια μεταρρύθμι-σης και εκσυγχρονισμού της χώρας θα εγκατα-λειφθεί οριστικά. Η Ελλάδα θα επιστρέψει στη ανακύκλωση της θλιβερής βαλκανικής της υπανάπτυξης. Και εδώ θα πρέπει να σημειωθεί εμφατικά ότι η βελτίωση της ανταγωνιστικότη-τας της χώρας εξαρτάται, κατά κύριο λόγο, από τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, τόσο στον δημόσιο όσο και τον ιδιωτικό τομέα, κυρίως τον κρατικό τομέα. Η ξεπερασμένη, αναχρονιστι-κή, διεφθαρμένη, γραφειοκρατική οργάνωση του κράτους αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στην προώθηση της ανάπτυξης. Ο ριζικός εκ-συγχρονισμός του ρυθμιστικού καθεστώτος, η άρση καλά εδραιωμένων εμποδίων αποτελούν προϋποθέσεις για την ενίσχυση της ανταγω-νιστικότητας. Η (υποτιθέμενη) υποτίμηση του εθνικού νομίσματος, ως μέσου βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας, που θα επέτρεπε η αποχώρηση από το ευρώ και που προβάλλε-ται ως το μείζον πλεονέκτημα της επιστροφής στο εθνικό νόμισμα, μπορεί να προσφέρει πολύ λίγα, εάν η οικονομία δεν μετασχηματιστεί, το

αν η εΛΛaδα έχει τόσες

δυσκολίες να προωθήσει

μεταρρυθμίσεις κάτω από τη

ισχυρή πίεση της τρόικας, μπορεί

κανείς πραγματικά να διανοηθεί ότι

η δημοσιονομική εξυγίανση, οι

ιδιωτικοποιήσεις, η συρρίκνωση του δημόσιου

τομέα, το άνοιγμα των κλειστών

επαγγελμάτων, η καταπολέμηση της

φοροδιαφυγής, κ.λ.π. θα

πραγματοποιηθούν από τις αμιγώς

εθνικές πολιτικές δυνάμεις με δική

τους πρωτοβουλία και δυναμική;

135

Π Α ν Α γ Ι Ω Τ Η Σ Ι Ω Α κ Ε Ι Μ Ι δ Η Σ | 2 0 1 2

πρότυπο της οικονομικής οργάνωσης δεν εκσυγχρονιστεί. Ακόμη θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η ποιότητα, αν όχι η ίδια η ύπαρξη, της ελληνική δημοκρατίας θα ετίθετο σε σοβαρό κίνδυνο στην περί-πτωση που η Ελλάδα αποχωρούσε από την ευρωζώνη, πολύ περισσότερο από την ΕΕ. Οι λαϊκιστικές, εθνικιστικές, εσω-στρεφείς, δήθεν προοδευτικές δυνάμεις θα κυριαρχούσαν. Ας θυμηθούμε ότι η δι-αδικασία σταθεροποίησης και ανάπτυξης της ελληνικής δημοκρατίας προχώρησε παράλληλα με τη διαδικασία ενσωμάτω-σης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

υπονόμευση της ασφάλειαςΤρίτον, η ενδεχόμενη αποχώρηση της

Ελλάδας από την ευρωζώνη θα υπονό-μευε την ασφάλεια και την ανεξαρτησία της χώρας. Συμφωνώ πλήρως με τον Πο-λωνό Υπουργό Εξωτερικών, Radoslaw Sikorski, ο οποίος δήλωσε πρόσφατα ότι «η κατάρρευση της ευρωζώνης θα αποτε-

λέσει τη μεγαλύτερη απειλή για την ασφά-λεια της χώρας του». Το ίδιο ισχύει για την Ελλάδα, εάν αυτή εγκαταλείψει την ευρω-ζώνη. Για την Ελλάδα η είσοδος της στη ζώνη ευρώ δεν αποτέλεσε μόνο ένα οικο-νομικό σχέδιο, ήταν επίσης μια «τεράστια επένδυση στον τομέα της ασφάλειας». Εκτός ευρωζώνης θα κατέληγε πιθανό-τατα ως δορυφόρος μια πολύ δυναμικής και γρήγορα αναπτυσσόμενης Τουρκίας. Επιπλέον, η Ελλάδα δεν θα είναι σε θέση να παίξει κανένα ρόλο στην προώθηση της ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για τη στα-θερότητα, δημοκρατία και ευημερία στην ευρύτερη περιοχή.

Δρόμος χωρίς επιλογήΤέταρτον, από μια ευρύτερη προοπτι-

κή, εάν η Ελλάδα αποχωρήσει από την ευρωζώνη (αλλά και την ΕΕ) θα ανοίξει εκ νέου το διαχρονικό ερώτημα «πού ανή-κει η Ελλάδα, στη Δύση ή στην Ανατολή;». Αυτή η αμφιθυμία ως προς το πού ανήκει

η Ελλάδα είχε ταλαιπωρήσει τη χώρα από την ίδρυσή της ως σύγχρονου κράτους και μέχρι την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η συμμετοχή της στην ΕΕ σημαίνει ότι η Ελλάδα έχει απαντήσει σε αυτό το ερώτημα: ότι δηλαδή ανήκει στην Ευρώπη με ό,τι αυτό συνεπάγεται από άποψη πολι-τικής, δημοκρατίας, ευημερίας, εξωτερι-κής πολιτικής. Εκτός ευρωζώνης, το ερώ-τημα θα επανέλθει και δεν αποκλείεται να απαντηθεί αυτή τη φορά προς την αντίθετη κατεύθυνση (κάτι που θα ήθελαν ορισμέ-νοι). Έτσι, όλοι οι δαίμονες της ελληνικής ιστορίας θα επιστρέψουν στο προσκήνιο. Εν συντομία, για οικονομικούς και (κυρί-ως) πολιτικούς και γεωπολιτικούς λόγους, η Ελλάδα δεν έχει άλλη επιλογή από το να κάνει ό,τι χρειάζεται προκειμένου να πα-ραμείνει στην ευρωζώνη, ως ένα κανονικό κράτος μέλος που σέβεται και λειτουργεί σύμφωνα με τους κανόνες. Εκτός Ευρω-ζώνης, η Ελλάδα θα οδηγηθεί σε οικονομι-κή και πολιτική έρημο. Θα επιστρέψει από την Ευρώπη στα Βαλκάνια…

Βεβαίως αυτονόητο είναι ότι η Ελλάδα θα (πρέπει να) παραμείνει στην ευρωζώνη εφόσον η ίδια η ευρωζώνη παραμείνει εν ζωή. Και εδώ έχουμε την ευρωπαϊκή διάσταση του προβλήματος και

της κρίσης. Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει μέχρι σήμερα για την αντιμετώπιση «των συστημικών πτυχών» της κρίσης στην ευ-ρωζώνη, η οριστική, τελεσίδικη απάντηση δεν έχει ακόμη δοθεί. Επο-μένως η κρίση και αβεβαιότητα θα συνεχισθούν. Και η οριστική απά-ντηση είναι γνωστή: η νομισματική ένωση θα πρέπει να συμπληρω-θεί με γνήσια οικονομική/δημοσιονομική και τελικά πολιτική ένωση. Διαφορετικά το σύστημα θα παραμένει σε εγγενή, συστημική αστά-θεια. Μέχρι σήμερα τα συστημικά μέτρα που έχουν ληφθεί κινούνται σχεδόν στο σύνολο τους προς μία κατεύθυνση -της ενίσχυσης της δημοσιονομικής πειθαρχίας εγκαθιδρύοντας μια « Ένωση σταθερό-τητας» στη λογική κυρίως της Γερμανίας (αυτό ακριβώς κάνει η νέα

διακυβερνητική Συνθήκη/Δημοσινομικό Σύμφωνο που πρόσφατα υι-οθετήθηκε). Ωστόσο όλοι σχεδόν γνωρίζουν ότι αυτό δεν είναι αρκετό και ότι θα πρέπει να προχωρήσουμε σε δημοσιονομική ένωση που μεταξύ άλλων συνεπάγεται και κάποιας μορφής «transfers union» με αναπτυξιακές πολιτικές, κ.λπ. Διαφορετικά δε γίνεται. Αλλά εάν το γνωρίζουν γιατί δεν το αποφασίζουν; Η απάντηση είναι ότι δεν έχουν την πολιτική βούληση για κάτι τέτοιο γιατί κυρίως δεν θέλουν να κατα-βάλουν το οικονομικό κόστος που συνεπάγεται. Τούτο ισχύει ιδιαίτερα για τη Γερμανία η οποία, λ.χ. θεωρεί ανάθεμα την έννοια της «tranfers union». Έτσι το ζήτημα της αντιμετώπισης της κρίσης καθίσταται βαθύ-τατα πολιτικό πρόβλημα. Ωστόσο αργά ή γρήγορα το δίλημμα δημοσιο-νομική ένωση ή συρρίκνωση της ευρωζώνης θα πρέπει να απαντηθεί. Εύχομαι να απαντηθεί σύντομα και υπέρ της δημοσιονομικής ένωσης για την επιβίωση της ευρωζώνης ως ενιαίου συνόλου.

Η βιωσιμoτΗτα τΗσ ΕυρωζωνΗστο ζήτημα της αντιμετώπισης της ευρωπαϊκής κρίσης είναι βαθύτατα πολιτικό πρόβλημα που

σύντομα πρέπει να απαντήσει η ευρωζώνη έστω και εάν σήμερα κωλυσιεργεί.

136

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ο ι Ε λ λ η ν Ε ς π Ο λ ι τ ι κ Ο ι ς τ η ν κ ρ ι ς η

ΕλλΕιμμα στρατηγικησ

Δεν είναι οι εξωτερικές απειλές ή η

αντικειμενική έλλειψη διαπραγματευ-

τικών ατού που έκαναν τις Ελληνικές

κυβερνήσεις να μην διαπραγματευτούν.

Υπεύθυνη φαίνεται πως είναι η έλλει-

ψη στοιχειώδους δυνατότητας επεξερ-

γασίας πολιτικών και στρατηγικών που

να είναι ανεξάρτητες από τις θελήσεις

της τρόικας και του κέντρου της ευρω-

ζώνης, γιατί η εγχώρια πολιτική τάξη

έχει ταυτιστεί με τους στόχους και τον

τρόπο σκέψης του κέντρου.

136

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΗΚΑΝ;

137

Σ Τ Ε Ρ γ Ι Ο Σ Σ κ Α Π Ε Ρ δ Α Σ | 2 0 1 2

«Αν χρωστάς στην τ ρ Α π Ε ζ Α εκατό χιλιάδες δολάρια, ανήκεις στην τράπεζα. Αν χρωστάς στην τράπεζα εκατό εκατομμύρια δολάρια, η τράπεζα σού ανήκει». Η αμερικανική αυτή παροιμία για τις σχέσεις οφειλέτη και πιστωτή αρμόζει και στην κρίση του ελληνικού χρέ-ους. Στην αρχή της κρίσης, η Ε λ λ Α Δ Α χ ρ ω Σ τ ο Υ Σ Ε Α ρ κ Ε τ Α

χ ρ Η μ Α τ Α σε ξένους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς ώστε κι αν ακόμη δεν της «ανήκαν», τουλάχιστον είχε αρκετή διαπραγματευτική ισχύ για να αποσπάσει καλύτερους όρους στην πληρωμή των ομο-λόγων και να κάνει ηπιότερες τις απαιτήσεις λιτότητας της τρόικας. Όμως, η κυβέρνηση του κυρίου παπανδρέου δεν έκανε καμία δια-πραγμάτευση με την τρόικα για το πρώτο μνημόνιο. Όλες οι ενδείξεις είναι πως και η κυβέρνηση του κυρίου παπαδήμου Α κ ο λ ο Υ θ Η Σ Ε

τ ο Ι Δ Ι ο μ ο ν ο π Α τ Ι . Γιατί λοιπόν οι Έλληνες πολιτικοί αφή-νουν τα διαπραγματευτικά τους χαρτιά να πέσουν στο κενό;

ΑπΟ τΟν ς τ Ε ρ γ ι Ο ς κ α π Ε ρ δ α , κΑθηγητη ΟικΟνΟμικΩν τΟυ University of California, irvine

Στις αρχές του 2012, ο κύριος Χρυσοχοΐδης (υπουργός και των δυο μνημονιακών κυβερνήσεων), ο κύριος Σημίτης και η κυρία Κατσέλη (υπουργός της πρώτης μνημονιακής κυβέρνησης) σχεδόν ταυτόχρονα ανέ-φεραν πως η κυβέρνηση του κυρίου Παπανδρέου δεν έκανε καμία διαπραγμάτευση με την τρόικα για το πρώτο μνημόνιο. Όλες οι ενδείξεις είναι πως και η κυβέρνηση του κυρίου Παπαδήμου ακολούθησε το ίδιο μονοπάτι και με το ακόμη σκληρότερο και μακροπρόθεσμα εξοντωτικό για τη χώρα δεύτερο μνημόνιο.

Συγκεκριμένα, σε αντίθεση με τη σιγή για τις διαπραγματεύσεις του δεύτερου μνημονίου, η κυβέρνηση διατυμπάνισε τη «σκληρή» διαπραγμάτευση για την ανταλλαγή των ομολόγων αν και όλες οι πρωτοβουλίες για μεγαλύτερο «κούρεμα» προέρχονταν από το ΔΝΤ και την τρόικα και όχι από την ίδια την κυβέρνηση. Το ίδιο ισχύει και για την πηγή της διαπραγμα-τευτικής ισχύος που προερχόταν από τη στάση ξένων αξιωματούχων όπως του κυρίου Σόιμπλε που έλεγε πως η Ελλάδα είναι ελεύθερη να χρεοκοπήσει. Εν αντιθέσει, η θέση της κυβέρνησης ήταν πως η χρεοκοπία θα ήταν καταστροφική, κάτι που φυσικά διαπραγματευτικά δεν βοηθάει την αύξηση του κουρέματος των ομολόγων. Τελικά, ο χρόνος που αφιερώθηκε στην ανταλλαγή των ομολόγων μάλλον συνέβαλε στην παντελή και άνευ όρων παράδοση της κυβέρνησης με το δεύτερο μνημόνιο. Συνεχίζοντας την αρχική μας σκέψη, ο κύριος Χρυσοχοΐδης δεν πτοήθηκε ούτε με τους εκβιασμούς ούτε με

138

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ο ι Ε λ λ η ν Ε ς π Ο λ ι τ ι κ Ο ι ς τ η ν κ ρ ι ς η

το ζοφερό μέλλον που περιμένει τη χώρα μετά την εφαρμογή του δευτέρου μνημονίου και συνέχισε ως υπουργός. Δεν ξέρουμε τι θα πει ο κύριος Σημίτης σε δύο χρόνια ενώ η κυρία Κατσέλη καταψήφισε το δεύτερο μνη-μόνιο και δεν είναι πλέον μέλος του ΠΑΣΟΚ. Στο μεταξύ, ο πρώην αντι-μνημονιακός κύρι-ος Σαμαράς και η Νέα Δημοκρατία προσχώ-ρησαν στο μνημονιακό στρατόπεδο.

Η πολιτική της μη διαπραγμάτευσηςΤο ερώτημα είναι γιατί και οι δυο κυβερνή-σεις δεν διαπραγματεύτηκαν. Είναι επειδή ήταν αντικειμενικά αδύνατο να γίνει ουσι-αστική διαπραγμάτευση ή υπάρχουν άλλοι λόγοι που έχουν να κάνουν με εγγενείς αδυναμίες και επιλογές της εγχώριας πολιτι-κής τάξης; Νομίζω πως ισχύει το δεύτερο. Η ελληνική πολιτική τάξη συμπεριφέρθηκε και συνεχίζει να συμπεριφέρεται ως μια μικρή παραφυάδα μιας ευρύτερης Ευρωζωνικής πολιτικής τάξης, χωρίς τη δυνατότητα παρα-γωγής ανεξάρτητης σκέψης και στρατηγικής που να εκφράζει τα ελληνικά συμφέροντα ως διαφορετικά από αυτά άλλων χωρών της Ευρωζώνης. Ειδικότερα, η αδυναμία ακόμα και της σκέψης για χρεοκοπία με πρωτοβου-λία της χώρας και έξοδο από την ευρωζώνη, έστω και για διαπραγματευτικούς λόγους, είναι ίσως το επίκεντρο όλων των αδυναμι-ών του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστή-ματος. Η ακόλουθη Αμερικανική παροιμία για τις σχέσεις οφειλέτη και πιστωτή αρμόζει και στην κρίση του Ελληνικού χρέους: «Αν χρωστάς στην τράπεζα εκατό χιλιάδες δο-λάρια, ανήκεις στην τράπεζα. Αν χρωστάς στην τράπεζα εκατό εκατομμύρια δολάρια, η τράπεζα σού ανήκει». Στην αρχή της κρίσης, η Ελλάδα χρωστούσε αρκετά χρήματα σε ξένους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς ώστε κι αν ακόμη δεν της «ανήκαν», τουλά-χιστον είχε αρκετή διαπραγματευτική ισχύ για να αποσπάσει καλύτερους όρους στην πληρωμή των ομολόγων και να κάνει ηπιό-τερες τις απαιτήσεις λιτότητας της τρόικας.

Βέβαια, οι γαλλικές και οι γερμανικές τρά-πεζες όπως και η ΕΚΤ είχαν την υποστήριξη του γαλλικού και του γερμανικού κράτους. Αλλά, τότε, εκτός από τις τραπεζικές απώ-λειες η Ελλάδα είχε και την απειλή μιας «μολυσματικής» εξάπλωσης στα ομόλογα των άλλων κρατών καθώς και μιας αβεβαι-ότητας που θα προέκυπτε μετά από μια ελ-ληνική στάση πληρωμών και θα αφορούσε όσους έχουν υποχρεώσεις σε συμβόλαια αντιστάθμισης πιστωτικού κινδύνου (Credit Default Swaps: CDS). Ο φόβος «μολυσμα-τικής» εξάπλωσης μαζί με τα προβλήματα από CDS θα πάγωναν τις διατραπεζικές αγορές του Βορείου Ημισφαιρίου.Πέρα από την απειλή που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει η Ελλάδα για παύση πληρωμών και έξοδο από την Ευρωζώνη, υπάρχουν άλλοι δύο σημαντικοί όροι που βελτιώνουν τη διαπραγματευτική θέση και καθιστούν μία απειλή αξιόπιστη. Πρώτον, πρέπει να έχεις την πίστη πως τα συμφέρο-ντά σου διαφέρουν από αυτά των πιστωτών σου. Αν εσύ προσωπικά πιστεύεις ότι οι αντιπρόσωποι της τράπεζας θα σε «σώ-σουν» επειδή είναι καλόκαρδοι, ακόμη και να χρωστάς στην τράπεζα εκατό εκατομ-μύρια δολάρια, είναι βέβαιο πως ποτέ δεν θα σου ανήκει. Πάλι εσύ θα ανήκεις στην τράπεζα. Και η κυβέρνηση του κυρίου Πα-πανδρέου και αυτή του κυρίου Παπαδήμου εσωτερίκευσαν την άποψη των πιστωτών και της τρόικας πως τα μνημόνια αποτελού-σαν «διάσωση» της χώρας αντί να οδηγούν τη χώρα πιο κοντά στην καταστροφή.Δεύτερον, για μια αξιόπιστη διαπραγματευ-τική θέση πρέπει να προετοιμάσεις τη δική σου πλευρά για την έσχατη απειλή που δι-αθέτεις, ώστε η άλλη πλευρά να έχει τον δικαιολογημένο φόβο ότι θα πραγματοποιή-σεις την απειλή σου. Αν δεν φέρεις τον δικη-γόρο σου κι όποιους άλλους ειδικούς όταν διαπραγματεύεσαι με την τράπεζα και δεν είσαι έτοιμος να σηματοδοτήσεις ότι είσαι αποφασισμένος για χρεοκοπία, πώς περιμέ-νεις να σε πάρει η τράπεζα στα σοβαρά;

Η απειλή παύσης πληρωμών που δεν χρησιμοποιήθηκεΌπως έχω αναλύσει διεξοδικά σε άλλο κεί-μενο, η Ελλάδα θα μπορούσε να είχε κη-ρύξει παύση πληρωμών οποτεδήποτε μέσα στα δύο τελευταία χρόνια και θα μπορούσε αυτό να το είχε χρησιμοποιήσει ως αξιόπι-στη απειλή στις διαπραγματεύσεις της με την τρόικα. Αλλά η ελληνική κυβέρνηση προφανώς δεν εκπλήρωσε κανέναν από τους δύο σημαντικούς αναγκαίους όρους για πετυχημένη διαπραγμάτευση.Πρώτον, υιοθέτησε το πλαίσιο σκέψης και ίσως τους στόχους της τρόικας και ακόμη

Η ΕλλΗΝΙΚh πολιτική τάξη

συμπεριφέρθηκε και συνεχίζει να

συμπεριφέρεται ως μιά μικρή παραφυάδα

μιάς ευρύτερης Ευρωζωνικής

πολιτικής τάξης, χωρίς τη δυνατότητα

παραγωγής ανεξάρτητης σκέψης

και στρατηγικής που να εκφράζει τα

ελληνικά συμφέροντα ως διαφορετικά

απ’αυτά άλλων χωρών της Ευρωζώνης.

139

Σ Τ Ε Ρ γ Ι Ο Σ Σ κ Α Π Ε Ρ δ Α Σ | 2 0 1 2

και της λαϊκίστικης Bild για τη χώρα και τους Έλληνες. Τα κυβερνητικά στελέχη εμφανί-στηκαν να αγνοούν τη διαφορά ανάμεσα στους στόχους των τραπεζών, της τρόικας και του λαού που υποτίθεται εκπροσωπού-σαν αυτά τα τελευταία δύο χρόνια. Ίσως να παρασύρθηκαν από τη ρητορική περί «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης» και «είμαστε όλοι μαζί σ’ αυτή την προσπάθεια». Τέτοιες διακηρύξεις μπορεί να είναι χρήσιμες αλλά δεν μπορεί να τις πάρει κανείς σοβαρά όταν προετοιμάζει τη διαπραγματευτική του θέση. Χωρίς συνειδητοποίηση των δια-φορετικών στόχων, δεν μπορούν να γίνουν βήματα για τη δημιουργία μιας ισχυρής ελ-ληνικής διαπραγματευτικής θέσης. Αντί να δρα κανείς ανεξάρτητα, γίνεται διανοητικός αιχμάλωτος της άλλης πλευράς. Χωρίς συ-νειδητοποίηση των διιστάμενων στόχων, ο γραφειοκρατικός μηχανισμός δεν μπορού-σε να κατευθυνθεί στην παραγωγή στοιχεί-ων και επιχειρημάτων που θα διευκόλυναν τα ελληνικά συμφέροντα. Αν οι ειδικοί του ΔΝΤ ήθελαν να εφαρμόσουν την τυποποι-ημένη συνταγή που χρησιμοποίησαν σε άλλες χώρες, η κυβέρνηση θα έπρεπε να είχε βρει επιχειρήματα για τη ζημιά που οι συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις θα προ-ξενούσαν στην Ελλάδα. Παραδείγματα γι’ αυτό θα αποτελούσαν η ζημιά που θα προ-καλούσαν κάποιες αλλαγές στην αγορά εργασίας του ιδιωτικού τομέα και τα υπο-τιθέμενα 50 δισεκατομμύρια ευρώ που θα απέφεραν οι ιδιωτικοποιήσεις. Στην προε-τοιμασία για την απειλή της παύσης πλη-ρωμών και της εξόδου από την Ευρωζώνη απαιτείται ο σχηματισμός ομάδων ειδικών μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και με απόλυτη μυστικότητα. Τέτοια προετοι-μασία επιβάλλει να αναπτυχθούν διάφορα σενάρια, να «παιχτούν» και να δοκιμαστεί η ευρωστία των διαφορετικών προσεγγί-σεων. Παραδείγματα των μυριάδων ζητη-μάτων που θα πρέπει να μελετηθούν συ-μπεριλαμβάνουν το πώς θα εφαρμοστούν αποτελεσματικοί κεφαλαιακοί έλεγχοι σε

περίπτωση εξόδου από την Ευρωζώνη, το πώς θα γίνουν μετατροπές των τραπεζικών συστημάτων πληρωμών, το πώς θα χορη-γηθεί ρευστότητα στην οικονομία. Βέβαια, πρέπει να πιστεύεις και ο ίδιος πως είσαι διατεθειμένος να πραγματοποιήσεις την απειλή σου αν η άλλη πλευρά είναι διατεθειμένη να φθάσει στα άκρα και να δώσεις με τρόπο στην άλλη πλευρά να κα-ταλάβει πως έχεις προετοιμαστεί και είσαι διατεθειμένος να πας κι εσύ μέχρι το τέλος. Δεν πρέπει λοιπόν να μας προκαλεί καμιά έκπληξη που ο Υπουργός Οικονομικών, κ. Βενιζέλος, δεν έπεισε δυο φορές –τον Ιούνιο και τον Σεπτέμβριο του 2011– όταν προσπάθησε να «διαπραγματευτεί» με την τρόικα. Πώς μπορούσε να γίνει αλλιώς όταν αυτός και η κυβέρνησή του δεν ήταν πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν απειλές, πόσο μάλλον να πιστέψουν σ’αυτές; Επι-φυλακτικοί παρατηρητές έθεταν το ζήτημα των πιθανών απειλών στην εθνική ασφά-λεια που ίσως προέλθουν από κάποιες άλλες χώρες αν οι ελληνικες κυβερνήσεις είχαν ακολουθήσει σκληρή γραμμή στις δι-απραγματεύσεις τους με την τρόικα. Παρόμοιους φόβους εξέφραζαν και οι Ισλανδοί πολιτικοί πριν τα δημοψηφίσματα για την κάλυψη των ζημιών των Ισλανδικών θυγατρικών τραπεζών στη Μεγάλη Βρε-τανία και στην Ολλανδία που οι ίδιοι είχαν υποσχεθεί στις δύο αυτές χώρες. Μάλιστα η Μεγάλη Βρετανία και η Ολλανδία προχώ-ρησαν σε ανοιχτές απειλές αν η Ισλανδία δεν πλήρωνε για τις ζημιές. Παρόλα αυτά, οι πολίτες της Ισλανδίας, αντίθετα προς τις συστάσεις της τρομοκρατημένης πολιτικής τους ηγεσίας, ψήφισαν να μην πτοηθούν από τις απειλές. Κι όμως, τίποτα δεν συνέ-βη στην Ισλανδία, μια χώρα 300 χιλιάδων που έχει σοβαρές διενέξεις για αλιευτικά και υποθαλάσσια δικαιώματα στον Βόρειο Ατλαντικό με τη Μεγάλη Βρετανία και άλ-λες χώρες. Όχι μόνο δεν συνέβη τίποτα στη χώρα αλλά τώρα προετοιμάζεται να ενταχθεί στην ΕΕ. Οι απειλές στην εθνική

ασφάλεια της Ελλάδας θα προέρχονταν προφανώς από την Τουρκία. Δεν είναι σα-φές αν η Γερμανία ή κάποια άλλη χώρα θα είχε συμφέρον να δαπανήσει τους διπλω-ματικούς και άλλους πόρους να πείσει μια άλλη χώρα – την Τουρκία – να επιτεθεί στην Ελλάδα, αν η Ελλάδα ήταν να κηρύξει στά-ση πληρωμών και να βγει από την ευρω-ζώνη, ειδικά τώρα που έχει γίνει προφανές πως το η πλειοψηφία του Γερμανικού κατε-στημένου θα προτιμούσε μια ομαλή έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Το αντίθε-το, είναι οι μνημονιακές πολιτικές που εξα-σθενίζουν περισσότερο την οικονομία, τον κρατικό μηχανισμό και τη δυνατότητα της Ελλάδας να ανταπεξέλθει αισίως σε τυχόν εξωτερικές απειλές.Δεν είναι οι εξωτερικές απειλές ή η αντικει-μενική έλλειψη διαπραγματευτικών ατού που έκαναν τις Ελληνικές κυβερνήσεις να μην διαπραγματευτούν. Υπεύθυνη φαίνεται πως είναι η έλλειψη στοιχειώδους δυνα-τότητας επεξεργασίας πολιτικών και στρα-τηγικών που να είναι ανεξάρτητες από τις θελήσεις της τρόικας και του κέντρου της ευρωζώνης γιατί η εγχώρια πολιτική τάξη έχει ταυτιστεί με τους στόχους και τον τρόπο σκέψης του κέντρου. Δεν μπορεί να φαντα-στεί τον εαυτό της έξω από την ευρωζώνη αφού είναι διανοητικά αιχμάλωτός της. Γι’ αυτό ούτε καν μπορεί να καταλάβει πως έχει καταλύσει και βασικές δημοκρατικές διαδικασίες και εθνική κυριαρχία σε βαθμό που θα ήταν δύσκολο να φανταστεί ο μέσος Έλληνας ακόμη και πριν από μισό χρόνο και που είναι πρωτοφανές γεγονός για σύγχρο-νη δημοκρατία. Το ερώτημα είναι αν ο Ελ-ληνικός λαός συναινέσει στη μετατροπή της χώρας σε μεταμοντέρνο προτεκτοράτο και, αν όχι, πώς ακριβώς θα επέλθει το τέλος τού μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος που γέννησε την πρωτόγνωρη αυτή κρίση για τα Ελληνικά δεδομένα.

1. «Επτά μύθοι για την κρίση του χρέους». Το άρθρο αυτό βασί-ζεται εν μέρει στον 7ο μύθο τού κειμένου. http://www.socsci.uci.edu/~sskaperd/SkaperdasMythoiEllhvika1111.pdf.

140

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


141

Π Α Ν Α Γ Ι Ω Τ Η Σ Ι . Π Α Π Α Σ Τ Α Υ Ρ Ο Υ | 2 0 1 2 141

Η ΕΛΛΑ∆Α ∆ΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ

ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙ

Τ ΟΝ Τ Ρ ΟΧΟ

ΑΠΟ ΤΟΝ Π α ν α Γ ι Ω Τ Η ι .Π α Π α Σ Τ α Υ Ρ Ο Υ , ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟ – ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΟ ΜΗΧΑΝΙΚΟ, ΜΕ ΘΗΤΕΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ & ΔΙΕΥΘΥΝΟΝΤΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ ΣΕ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΟΠΕ

Προ 20-30 ετών πολλά κράτη Σ Υ Γ Κ Ρ Ι Σ Ι Μ Α µε εµάς, ξεκίνησαν µία Π Ρ Ο Σ Π Α Θ Ε Ι Α

Β Ε Λ Τ Ι Ω Σ Η Σ της αποτελεσµατικότητας των δηµοσίων υπηρεσιών και οργανισµών.

Τα αποτελέσµατα ήσαν πολύ Θ Ε Τ Ι Κ Α . Περί του τι έκαναν και πώς το επέτυχαν, υπάρχουν

σήµερα µέχρι και σχετικά εγχειρίδια. Αυτή είναι η Κ Ε Ν Τ Ρ Ι Κ Η Α Π Ο Φ Α Σ Η που πρέπει

να πάρει µια Κυβέρνηση. Να τοποθετήσει κατάλληλους, αποτελεσµατικούς Μ Α Ν Α Τ Ζ Ε Ρ Σ

στη διοίκηση των υπηρεσιών και οργανισµών, να συµφωνήσει τους στόχους, να συντονίζει και να βοηθά νοµοθετικά, και να ελέγχει την απόδοση.

142

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Πρόσφατα στην Ιτα-λία, ο Πρωθυπουργός Monti για να λύσει το παρεµφερές µε εµάς πρόβληµα, προχώρησε

παράλληλα µε τα διάφορα µέτρα περι-κοπής εξόδων κ.λπ. και σε λήψη µέτρων για την ανάπτυξη εκτιµώντας ότι µόνη η µείωση των δαπανών δεν είναι αρκετή. Έτσι αποφάσισε και ήρε 333 εµπόδια που δυσχέραιναν την ανάπτυξη! Στην Ελλάδα, υποστηρίζουν πολλοί ότι για να επιτευχθεί σταθερή και σηµαντική αναπτυξιακή πορεία είναι απαραίτητος ο κεντρικός σχεδιασµός και προγραµµατισµός. Δυστυχώς όµως -ίδε κοινοτικά πλαίσια- τα αποτελέσµατα µέχρι σήµερα τούς έχουν διαψεύσει. Άλ-λοι προτάσσουν ως προϋποθέσεις να δί-δονται πολλά χρήµατα για επιχορηγήσεις. Εάν όµως το περιβάλλον είναι ευνοϊκό για τον επιχειρηµατία οι επιχορηγήσεις, τα κί-νητρα κ.λπ. περισσεύουν ή τουλάχιστον ελαχιστοποιούνται. Δεν υπάρχει ισχυρό-τερο κίνητρο από ένα καθαρό, σταθερό και φιλικό περιβάλλον. Επενδύσεις γίνονται στις χώρες όπου ο επενδυτής δεν αντιµετω-πίζει εµπόδια και καθυστερήσεις. Το κύριο πρόβληµα, που στη σηµερινή συγκυρία µάς οδηγεί στον κατήφορο, προέρχεται κυρίως από τα «εµπόδια για την ανάπτυξη», που δυ-σχεραίνουν τις επιχειρηµατικές δράσεις και αποθαρρύνουν ιδιαίτερα τους επενδυτές του εξωτερικού. Ορισµένα από τα εµπόδια παρουσιάζονται πολύ καθαρά στις ετήσιες εκθέσεις της WORLD BANK και του WORLD ECONOMIC FORUM. Εάν σε αυτό το πρό-

ΟΙ «ΤΡΟΪΚΑΝΟΊ»

επικεντρώνονται µέχρι το δεύτερο µνηµόνιο κυρίως στη µείωση

του κόστους. Νοµίζουν ότι αρκεί να µειωθεί

το κόστος για να ξεκινήσει η ανάπτυξη.

Αλλά το πρόβληµα στην Ελλάδα δεν είναι κατ’ αρχήν πρόβληµα

κόστους, αλλά αποτελεσµατικότητας

του κράτους και ύπαρξης

πολυποίκιλων εµποδίων που

περιορίζουν τα µέγιστα τις υπάρχουσες

τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης.

βληµα, που αποτελεί προϋπόθεση για όλα τα πιο πάνω, δοθεί ουσιαστική λύση, πράγ-µα εφικτό, θα έχουµε κάνει, σε σύντοµο χρονικό διάστηµα, πολλά θετικά βήµατα. Από τη θεωρία στην πράξη

Συζητάµε συνεχώς θεωρητικά. Αλλά το πρόβληµα είναι πρακτικό. Δεν αρκεί να λέµε: πρέπει να προχωρήσουµε στην ανά-πτυξη, πρέπει να γίνουµε ανταγωνιστικοί, πρέπει να µειώσουµε το κράτος, πρέπει το κράτος να γίνει πιο ανταγωνιστικό κ.ο.κ. αν δεν προσδιορίσουµε το πρόβληµα και τη στρατηγική για την επίλυσή του. Είναι θεω-ρώ αυτονόητο ότι η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού είναι υπέρ της ελεύθε-ρης οικονοµίας. Αυτή παράγει ανάπτυξη. Άρα θα πρέπει να διευκολύνουµε πραγµα-τικά και κατά προτεραιότητα τη δηµιουργία και τη λειτουργία των επιχειρήσεων και ιδιαίτερα την προσέλκυση επενδύσεων. Ανάλογα µε τον ρυθµό δηµιουργίας νέων επιχειρήσεων αυξάνεται η ανταγωνιστικό-τητα (κατά τεκµήριο οι νέες επιχειρήσεις αυξάνουν τον ανταγωνισµό ), κατά τον ίδιο τρόπο που η επιτυχής λειτουργία τους αυ-ξάνει τις επενδύσεις, την απασχόληση, τους µισθούς, τα έσοδα του κράτους και εν γένει συµβάλλει καθοριστικά στην ευρύτερη οι-κονοµία. Για να πετύχουµε αυτόν τον στόχο πρέπει να δηµιουργήσουµε την κατάλληλη υποδοµή. Δυστυχώς όµως η κατάσταση εί-ναι τόσο κακή και µπερδεµένη ώστε και οι «ξένοι σύµβουλοι» όσο και να θέλουν να βοηθήσουν, θα βρίσκονται σε αµηχανία, συ-νηθισµένοι όπως είναι σε άλλο περιβάλλον

143

Π Α Ν Α Γ Ι Ω Τ Η Σ Ι . Π Α Π Α Σ Τ Α Υ Ρ Ο Υ | 2 0 1 2

και άλλες προδιαγραφές. Γι αυτό πιστεύω ότι οι «τροϊκανοί» επικεντρώνονται µέχρι το δεύτερο µνηµόνιο κυρίως στη µείωση του κόστους. Νοµίζουν ότι αρκεί να µειω-θεί το κόστος για να ξεκινήσει η ανάπτυξη. Αλλά το πρόβληµα στην Ελλάδα δεν είναι κατ’ αρχήν πρόβληµα κόστους, αλλά απο-τελεσµατικότητας του κράτους και ύπαρξης πολυποίκιλων εµποδίων που περιορίζουν τα µέγιστα τις υπάρχουσες τεράστιες δυνα-τότητες ανάπτυξης. Η άρση των εµποδίων, τόσο κατά την πρώτη φάση που αφορά στη δηµιουργία της βασικής υποδοµής, όσο και για τη λειτουργία, απαιτεί µάνατζερς στη Δηµόσια Διοίκηση, µάνατζµεντ και χρόνο. Δεν χρειάζονται πρόσθετοι πόροι. Με ένα µικρό αριθµό κατάλληλων µάνατζερς που να έχουν µετρήσιµους στόχους, προοδευ-τικά σε 12 µήνες είναι δυνατόν να αλλάξει σηµαντικά η κατάσταση. Ταυτοχρόνως, θα δοθεί ένα αισιόδοξο µήνυµα στην κοινωνία, ότι προχωρούµε µεθοδικά προς τη διαµόρ-φωση προϋποθέσεων για σταθερή ανάκαµ-ψη. Προ 20-30 ετών πολλά κράτη συγκρί-σιµα µε εµάς, ξεκίνησαν µία προσπάθεια βελτίωσης της αποτελεσµατικότητας των δηµοσίων υπηρεσιών και οργανισµών. Τα αποτελέσµατα ήσαν πολύ θετικά. Δηµιούρ-γησαν ένα µηχανισµό συνεχούς βελτίωσης των παρεχόµενων υπηρεσιών και δυναµι-κής ανάπτυξης, και συνεχίζουν εντατι-κότατα σε αυτή την κατεύθυνση. Για το τι έκαναν και πώς το επέτυχαν, υπάρχουν σήµερα µέχρι και σχετικά εγχειρίδια. Αυτή είναι µε απλά λόγια, η κεντρική απόφαση που πρέπει να πάρει µια Κυβέρνηση. Να

τοποθετήσει κατάλληλους αποτελεσµατι-

κούς µάνατζερς στη διοίκηση των υπηρε-

σιών και οργανισµών -κατά προτεραιότητα

στους τοµείς που επηρεάζουν την ανάπτυ-

ξη, να συµφωνήσει τους στόχους, να συ-

ντονίζει και να βοηθά νοµοθετικά, και να

ελέγχει την απόδοση.

Αποτελεσµατικό κράτοςΟι «µάνατζερς» αναλαµβάνουν το έργο

και την ευθύνη να επιτύχουν το προσδι-ορισµένο αποτέλεσµα φτιάχνοντας µια αποτελεσµατική οργάνωση που δυναµικά να βελτιώνεται. Παντού, σε όλα τα κράτη, όπου ξεκίνησε η αλλαγή αντιµετώπιζαν περίπου τα ίδια προβλήµατα ανθρώπινου δυναµικού µε τη χώρα µας. Η Ελλάδα δεν αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση. Στο Δηµόσιο υπάρχει µεγάλος αριθµός ικανών στελεχών που αδυνατούν να προσφέρουν παρόλο ότι το επιθυµούν γιατί έχουν παραλύσει από το «σύστηµα». Οι παρ’ ηµίν δηµόσιες υπηρε-σίες και οργανισµοί είναι οµολογουµένως «µυστηριώδη όντα» αλλά η λύση για την αλλαγή δεν είναι µυστηριώδης. Αυτό που χρειάζεται είναι να γίνει αποδεκτό ότι είναι εφικτή η δηµιουργία αποτελεσµατικών υπη-ρεσιών και ότι υπάρχουν δοκιµασµένες στην πράξη τεχνικές για να φθάσουµε στο επιθυ-µητό αποτέλεσµα. Με ένα κράτος µικρότε-ρο, αποτελεσµατικότερο, παραγωγικότερο, φαντασθείτε, πόσο µικρότερο θα ήταν το πρόβληµα του κόστους και σε ποιο επίπεδο θα αντιµετωπίζαµε τα προβλήµατα. Η απε-λευθέρωση της οικονοµίας για να ξανάρθει η ανάπτυξη πρακτικά δεν έχει κόστος. Τα θετικά αποτελέσµατα θα έρθουν σύντοµα, ενώ µακροχρόνια θα στηρίζονται αποτελε-σµατικά οι εκάστοτε κυβερνητικές στρατηγι-κές και οι στόχοι, διευκολύνοντας τη λήψη των αποφάσεων και την υλοποίησή τους. Δεν χρειάζεται η Ελλάδα να ανακαλύψει την πυρίτιδα τον 21ο αιώνα!

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

της οικονοµίας, για να ξανάρθει η ανάπτυξη, πρακτικά δεν έχει κό-στος. Τα θετικά απο-τελέσµατα θα έρθουν σύντοµα, ενώ µακρο-χρόνια θα στηρίζονται

αποτελεσµατικά οι εκάστοτε κυβερνητικές στρατηγικές και οι στό-

χοι, διευκολύνοντας τη λήψη των αποφάσε-ων και την υλοποίησή τους. ∆εν χρειάζεται η Ελλάδα να ανακαλύ-ψει την πυρίτιδα τον

21ο αιώνα!

144

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A Σ Ε Ι Σ | Π ρ O γ ρ α μ μ α δ ι A σ ω σ η σ τ η σ Ε λ λ A δ α σ

145

Γ Ι Ω Ρ Γ Ο Σ Α Λ Ο Γ Ο Σ κ Ο Υ φ Η Σ | 2 0 1 2

Απο τον γ ι ω ρ γ ο α λ ο γ ο σ κ ο Υ φ η ,

κΑθηγητη οικονομικων του οικονομικου πΑ-

νεπιστημιου Αθηνων κΑι υπουργο οικονομιΑσ

κΑι οικονομικων την περιοδο 2004-2008.

αυ Ξ η Σ η Τ η Σ α μ ε Σ η Σ φ ορ ολογ ι α Σ

η αΧιλλειοΣ ΠΤερναΗ διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση χτύπησε

την Ελλάδα στην αχίλλειο πτέρνα της,

την αναχρηματοδότηση του Υ Ψ Η Λ Ο Υ

δ Η Μ Ο Σ Ι Ο Υ Χ Ρ Ε Ο Υ Σ . Σήμερα μια άλλη

αχίλλειος πτέρνα αναδεικνύεται, εκείνη του

μνημονίου με τους δανειστές μας. Αυτή συνίσταται

στη δραστική αύξηση της άμεσης φορολογίας που

αποτελεί τον κυριότερο ίσως λόγο επιδείνωσης

της ύφεσης της ελληνικής οικονομίας. Συντηρεί

την Κ Ρ Ι Σ Η Ε Μ Π Ι Σ Τ Ο Σ Υ Ν Η Σ στους

εγχώριους Κ Α Τ Α Ν Α Λ ω Τ Ε Σ Κ Α Ι

Ε Π Ε Ν δ Υ Τ Ε Σ και, χωρίς την αποκατάστασή

της, η ανάκαμψη, απαραίτητη για τη

δημοσιονομική προσαρμογή, θα καθυστερεί.

146

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


είναι ορατό. Σε όλη την περίοδο της με-ταπολίτευσης, η ελληνική οικονομία είχε δύο χρόνιες και σημαντικές αδυναμίες: Πρώτον, ασθενή δημοσιονομική βάση, που αποδυναμώθηκε ακόμη περισσότε-ρο από τη διόγκωση του δημόσιου τομέα και τη μεγάλη συσσώρευση δημοσίου χρέους στη δεκαετία του 1980, και, δεύ-τερον, χαμηλή διεθνή ανταγωνιστικότη-τα, που επίσης είχε επιδεινωθεί από την εισοδηματική και γενικότερη οικονομική πολιτική της δεκαετίας του 1980, παρά τις υποτιμήσεις του νομίσματος. Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση κτύπησε την ελ-ληνική οικονομία στην αχίλλειο πτέρνα της: την αναχρηματοδότηση του υψηλού δημοσίου χρέους, το οποίο είχε συσσω-ρευθεί, κυρίως στη δεκαετία του 1980. Αν και τα θεμελιώδη δεδομένα της ελληνι-κής οικονομίας είχαν βελτιωθεί στην εικο-σαετία έως και το 2008, κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας για τη συμμετοχή στη ζώνη του ευρώ και μετά την είσοδο της Ελλάδας στην ευρωζώνη, τόσο τα δημό-σια οικονομικά όσο και η διεθνής ανταγω-νιστικότητα παρέμεναν ως σημαντικά και διαρκή προβλήματα. Η πολιτική της ήπιας προσαρμογής, την οποία ακολούθησαν χωρίς εξαίρεση όλες οι κυβερνήσεις μετά το 1990 αποδείχθηκε ανεπαρκής, ιδιαίτε-ρα καθώς τα προγράμματα προσαρμογής της οικονομίας ανατρέπονταν συνήθως σε εκλογικές περιόδους.

Η ανώμαλη προσγείωση

Παρά τις χρόνιες αδυναμίες της ελληνι-κής οικονομίας, η κρίση εμπιστοσύνης του 2009-2010 έπρεπε και μπορούσε να απο-φευχθεί. Η ελληνική οικονομία μπορούσε να προσγειωθεί ομαλά. Αυτός άλλωστε ήταν και ο στόχος όλων των προγραμμά-των προσαρμογής που ακολουθήθηκαν μετά το 1990. Τα προγράμματα συνήθως ανατρέπονταν σε εκλογικές περιόδους, αλλά κάθε νέα κυβέρνηση υιοθετούσε

μετά τις εκλογές ένα νέο πρόγραμμα προ-σαρμογής. Ο κανόνας αυτός δεν ακολου-θήθηκε το 2009. Η ελληνική οικονομία προσγειώθηκε ανώμαλα διότι, σε συνθή-κες διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου όχι μόνο δεν υιοθέτησε άμεσα ένα πρόγραμ-μα προσαρμογής, όπως είχαν κάνει όλοι οι προκάτοχοί της σε παρόμοιες συνθήκες, αλλά και καταρράκωσε, με συγκεκριμένες πράξεις και παραλείψεις, την αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής και τη διεθνή αξιοπιστία της χώρας. Το ελληνικό δημό-σιο χρέος, μετά από μία υπερ-ταχεία συσ-σώρευση κατά τη δεκαετία του 1980, είχε σταθεροποιηθεί στα επίπεδα του 100% του ΑΕΠ από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η Ελλάδα δεν είχε ιδιαίτερο πρόβλημα στο να χρηματοδοτεί τα δημοσιονομικά ελ-λείμματα και να αναχρηματοδοτεί το χρέ-ος της έως και το 2008. Όμως, στις συν-θήκες της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, η αναχρηματοδότηση του χρέους άρχισε να γίνεται προβληματική, καθώς τα περιθώρια των επιτοκίων σε σχέση με τα αντίστοιχα γερμανικά επιτόκια άρχισαν να διευρύνονται. Το πρόβλημα έγινε πολύ πιο σοβαρό μετά τις εκλογές του 2009, όταν η Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο της κριτι-κής του διεθνούς τύπου, των διεθνών ορ-γανισμών, των πρακτορείων αξιολόγησης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η κρίση εμπιστοσύνης

Παρά το γεγονός ότι η δημοσιονομική κατάσταση το 2009 είχε επιδεινωθεί στις περισσότερες χώρες του αναπτυγμένου κόσμου, σε πολλές περισσότερο από την Ελλάδα, η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα της ζώνης του ευρώ η οποία βρέθηκε στη δίνη μιας κρίσης εμπιστοσύνης. Αυτό συ-νέβη για τρεις κυρίως λόγους. Πρώτον, λόγω του υψηλού επιπέδου του δημοσίου χρέους όταν ξέσπασε η διεθνής κρίση. Το δημόσιο χρέος είχε σταθεροποιηθεί

Τα φορολογικα

έσοδα που προβλέπονται από τις

επαχθείς, πολύπλοκες, ασαφείς και διαρκώς

μεταβαλλόμενες ρυθμίσεις στην άμεση

φορολογία και τη φορολογία ακινήτων δεν δικαιολογούν το αναπτυξιακό κόστος που έχει προκληθεί και εξακολουθεί να

προκαλείται.

Από τις εκλογές του Οκτω-βρίου του 2009 και μετά, η ελληνική οικονομία βρί-σκεται στη δίνη του κυ-κλώνα. Βιώνει μία πρω-

τοφανή κρίση εμπιστοσύνης που απειλεί την ίδια την υφή της ελληνικής κοινωνίας. Στο επίκεντρο βρίσκεται η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, η οποία επιδεινώ-θηκε λόγω της κρίσης, όπως και σε πολ-λές άλλες χώρες εντός και εκτός ευρω-ζώνης. Επιπλέον, μετά από αρκετά χρόνια οικονομικής ανάπτυξης, από το 2009 η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε παρα-τεταμένη ύφεση, το τέλος της οποίας δεν

147


από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 στο 100% του ΑΕΠ περίπου, έναντι 70% κατά μέσο όρο για τις οικονομίες της ζώνης του ευρώ. Δεύτερον, λόγω της ξαφνικής και χωρίς εξηγήσεις ανακοίνωσης της επιδεί-νωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος του 2009 από τη νέα κυβέρνηση που προ-έκυψε από τις εκλογές. Ο αψυχολόγητος χειρισμός αυτής της ανακοίνωσης αιφνι-δίασε τις αγορές και συνέβαλε τα μέγιστα στη δημιουργία κρίσης εμπιστοσύνης, καθώς η απελθούσα κυβέρνηση επέμενε κατά το 2009 ότι, παρά την ύφεση και τη διεθνή κρίση, θα συγκρατούσε το δημο-σιονομικό έλλειμμα σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα. Ο τρίτος και σπουδαιότερος λό-γος σχετίζεται με την απροθυμία της νέας κυβέρνησης να αντιμετωπίσει τη δημοσι-ονομική κατάσταση που είχε δημιουργη-θεί. Οι πρώτες μετεκλογικές επιλογές της κυβέρνησης Παπανδρέου, και ο πρώτος μετεκλογικός προϋπολογισμός οδηγού-σαν σε διεύρυνση και όχι σε περιορισμό του ήδη υψηλού δημοσιονομικού ελλείμ-ματος. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η Ελλάδα αντιμετώπισε μία πρωτοφανή κρίση εμπιστοσύνης, μία παρατεταμένη κερδοσκοπική επίθεση στην αγορά των ομολόγων και οδηγήθηκε στην προσφυ-γή σε έναν ειδικό ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης, με τη συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Από τα τέλη Απρι-λίου του 2010 η Ελλάδα στην ουσία έχει αποκλειστεί από τις διεθνείς αγορές χρή-ματος και κεφαλαίου.Η Ελλάδα βρίσκεται έκτοτε στη δίνη μιας διπλής κρίσης εμπιστοσύνης. Έχασε την εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να δανειστεί δι-εθνώς, και έχασε την εμπιστοσύνη και των εγχώριων καταναλωτών και επενδυτών, λόγω των παλινωδιών της φορολογικής πολιτικής και των προβλημάτων του χρη-ματοπιστωτικού τομέα, με αποτέλεσμα να

εισέλθει σε μία παρατεταμένη και βαθιά ύφεση η οποία επιδει-νώνει αντί να βελτιώνει τα δημο-σιονομικά της προβλήματα.Στις αρχές Μαϊου του 2010, οι χώρες της ευρωζώνης συμφώ-νησαν να παράσχουν στην Ελ-λάδα 80 δισεκατομμύρια ευρώ σε διμερή δάνεια, υπό τον συ-ντονισμό της Ευρωπαϊκής Επι-τροπής, ενώ ένα επιπλέον ποσό 30 δισεκατομμυρίων ευρώ θα διατίθετο από το Διεθνές Νο-μισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Η Ελ-λάδα ανέλαβε να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα προσαρμογής το οποίο αποτυπώθηκε σε ένα μνημόνιο. Η επίβλεψη της εφαρ-μογής ανατέθηκε στην τρόϊκα, αποτελού-μενη από εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ), της Ευρωπαϊκής Κεντρι-κής Τράπεζας (ΕΚΤ) και του ΔΝΤ. Τέθηκε σε εφαρμογή μία κυλιόμενη τριμηνιαία διαδικασία επιτήρησης των προσπαθειών αντιμετώπισης της δημοσιονομικής κατά-στασης, πριν εκταμιευθούν οι δόσεις του δανείου των 110 δισ. ευρώ. Οι χώρες της ευρωζώνης συνεισέφεραν στο δάνειο κατά το ποσοστό της συμμετοχής τους στο κεφά-λαιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Το επιτόκιο του δανείου ορίστηκε στο 5%, υψηλότερα από το κόστος άντλησης των κεφαλαίων στην αγορά. Επιπλέον, προκει-μένου να αντιμετωπιστεί η γενικότερη δη-μοσιονομική κρίση, αποφασίστηκε η δημι-ουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρη-ματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility, EFSF), ο οποίος θα μπορούσε να αντλήσει κεφάλαια από την αγορά, ώστε να μπορεί να δανείσει σε χώρες που αντιμετώπιζαν χρηματοδοτικές δυσκολίες. Η άντληση κεφαλαίων θα μπο-ρούσε να φθάσει τα 440 δισ. ευρώ, και θα καλυπτόταν από εγγυήσεις των χωρών με-

ΣΤερνή μου γνώΣη Η ελληνική οικονομία προσγειώθηκε ανώμα-λα διότι, σε συνθήκες διεθνούς χρηματοπι-

στωτικής κρίσης, η κυβέρνηση του Γιώρ-γου Παπανδρέου όχι

μόνο δεν υιοθέτησε άμεσα ένα πρόγραμμα

προσαρμογής, όπως είχαν κάνει όλοι οι προκάτοχοί της σε

παρόμοιες συνθήκες, αλλά και καταρράκω-σε, με συγκεκριμένες πράξεις και παραλεί-

ψεις, την αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής

και τη διεθνή αξιοπιστία της χώρας.

148

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Το Προγραμμα ΠροΣαρμογηΣ

Σύμφωνα με τους όρους του αρχικού προγράμ-ματος προσαρμογής, η Ελληνική κυβέρνηση ανέλαβε την υποχρέ-ωση να εφαρμόσει ένα

πενταετές πρόγραμμα δραστικής δημο-σιονομικής προσαρμογής και διαρθρω-τικών μεταρρυθμίσεων. Τα αρχικά μέτρα στόχευαν στο να περιορίσουν το δημοσι-ονομικό έλλειμμα κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ το 2010 και κατά τέσσε-ρεις επιπλέον μονάδες το 2011. Η Ελλάδα ανέλαβε την υποχρέωση να περιορίσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ έως το 2014. Το πρόγραμμα προσαρμογής είχε δύο άξονες: πρώτον, να επαναφέρει τη δημοσιονομική διατη-

ρησιμότητα της χώρας, και, δεύτερον, να βελτιώσει τη διεθνή της ανταγωνιστικότη-τα. Το αρχικό πρόγραμμα έχει αναθεωρη-θεί ήδη δύο φορές, λόγω της ανεπαρκούς εφαρμογής του και μίας ακόμη αναθεώ-ρησης των στατιστικών στοιχείων για τα δημόσια οικονομικά. Η πρώτη αναθεώρη-ση ακολούθησε την απόφαση του φθινο-πώρου του 2010 να συμπεριληφθούν και οι δημόσιες επιχειρήσεις στα στοιχεία της γενικής κυβέρνησης, ενώ η δεύτερη ανα-θεώρηση κατέστη αναπόφευκτη μετά την αποτυχία πιστής εφαρμογής του προϋπο-λογισμού του 2010. Μία τρίτη αναθέωρη-ση επίκειται το 2012, μετά τις αστοχίες του προϋπολογισμού του 2011 και τις αποφά-σεις του Ιουλίου και του Οκτωβρίου του 2011. Ωστόσο, ως τώρα, τα αναθεωρημέ-

να προγράμματα προσαρμογής έχουν την ίδια περίπου διάρθρωση και φιλοσοφία με το αρχικό πρόγραμμα, και βασίζονται σε παρόμοιες πολιτικές. Πρόκειται για προ-γράμματα δραστικής αλλά κατά βάση στα-διακής δημοσιονομικής προσαρμογής, και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Υπάρχουν πολλοί που εξακολουθούν να αμφιβάλλουν για το κατά πόσον η Ελλάδα μπορεί να ξεφύ-γει από το δημοσιονομικό της πρόβλημα μέσω των προγραμμάτων προσαρμογής που έχει συμφωνήσει με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τρά-πεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.Χρηματοοικονομικοί αναλυτές, έγκυ-ροι οικονομολόγοι και έντυπα όπως ο

λών της ζώνης του ευρώ. Καθώς σταδιακά άρχισε να φαίνεται απίθανο να επιστρέψει η Ελλάδα στις αγορές το 2012, όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί, στις 22 Ιουλίου 2011 οι χώρες της ζώνης του Ευρώ συμφώνησαν να «υποστηρίξουν ένα νέο πρόγραμμα για την Ελλάδα και, μαζί με το ΔΝΤ και την εθε-λοντική συνεισφορά του ιδιωτικού τομέα, να καλύψουν πλήρως το χρηματοδοτικό κενό. Το συνολικό επιπλέον ποσό κρατικής χρηματοδότησης θα έφθανε κατ’εκτίμηση τα 109 δισ. ευρώ». Η ημερομηνία λήξης των αρχικών δανείων προς την Ελλάδα επεκτάθηκε και το επιτόκιο μειώθηκε. Ο

Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστω-τικής Σταθερότητας (EFSF) ενισχύθηκε με νέες δυνατότητες για βραχυχρόνια δανειοδότηση, παροχή πιστώσεων για την κεφαλαιακή ενίσχυση τραπεζών, και, σε «εξαιρετικές» περιστάσεις, την επαναγορά ομολόγων υπερχρεωμένων οικονομιών. Ωστόσο, και αυτή η απόφαση προσαρμό-στηκε και επεκτάθηκε στις 26 Οκτωβρίου του 2011, καθώς οι ιδιώτες θεσμικοί επεν-δυτές, κάτω από την πίεση των ηγετών της ζώνης του ευρώ, συμφώνησαν σε ένα «κούρεμα» 53,5% στην ονομαστική αξία των μετοχών που κατείχαν, αντί για το 22%

που είχε συμφωνηθεί τον Ιούλιο. Επιπλέον, οι χώρες της ζώνης του ευρώ αποφάσισαν να αυξήσουν έμμεσα τους πόρους του EFSF. Τον Νοέμβριο του 2011, ο πρωθυ-πουργός της Ελλάδας παραιτήθηκε, μετά μία άστοχη απόφαση για διενέργεια δημο-ψηφίσματος επί των όρων της συμφωνίας της 26ης Οκτωβρίου, και σχηματίστηκε μεταβατική κυβέρνηση, υπό έναν διεθνώς αναγνωρισμένο Έλληνα κεντρικό τραπεζί-τη. Αυτή είναι η εξέλιξη των πραγμάτων έως σήμερα.

149


Economist, οι Financial Times και η Wall Street Journal εκφράζουν συνεχώς σο-βαρές αμφιβολίες για τη δυνατότητα επιτυχίας του προγράμματος προσαρμο-γής, επιχειρηματολογώντας ότι η δημο-σιονομική κατάσταση της Ελλάδας είναι μη διατηρήσιμη χωρίς η χώρα να κηρύ-ξει πτώχευση και να εξέλθει από τη ζώνη του ευρώ. Τα κύρια στοιχεία της δεύτε-ρης αναθέωρησης του προγράμματος προσαρμογής παρουσιάζονται στον πίνακα με τίτλο: «Πρόγραμμα Προσαρ-μογής της Ελλάδας, 2010-2014. Σύμ-φωνα με το πρόγραμμα προσαρμογής, η δημοσιονομική προσπάθεια θα έπρεπε να λάβει χώρα σε ένα πλαίσιο ύφεσης και αύξησης της ανεργίας. Σύμφωνα με τη δεύτερη αναθεώρηση του αρχικού

προγράμματος (Μάιος 2011) το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης προβλεπόταν να πέσει από το 15,4% του ΑΕΠ το 2009, στο 2,6% του ΑΕΠ το 2014. Παρόλα αυτά, ο λόγος του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ προβλεπόταν να ανέβει από το 127% του ΑΕΠ το 2009 στο 153% το 2014. Αυτό προβλέπεται λόγω της αρνητικής διαφο-ράς των επιτοκίων του δημοσίου χρέους από τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, καθώς και λόγω του ότι η Ελλάδα προβλέπεται να εξακολουθήσει να έχει πρωτογενή δημο-σιονομικά ελλείμματα έως τουλάχιστον το 2012. Μόνο στον τέταρτο και τον πέμπτο χρόνο του προγράμματος προβλέπεται να έχει η Ελλάδα αξιόλογα πρωτογενή πλεονάσματα. Παρά το ότι το πρόγραμμα παρουσιάστηκε ως εμπροσθοβαρές, στην

Πρoγραμμα Προσαρμογhσ τησ Ελλaδασ, 2010-2014 (2η Ανα θε ώ ρ η σ η, Μά ϊο ς 2011)

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Ρυθμός Μεγέθυνσης ΑΕΠ -2,4% -4,5% -3,0% 1,1% 2,1% 2,1%

Εγχώρια Ζήτηση -2,1% -7,7% -6,0% -1,0% 0,8% 1,0%

Εξωτερικός Τομέας 2,2% 2,3% 2,9% 1,8% 1,3% 1,1%

Ποσοστό Ανεργίας 9,1% 11,5% 14,5% 15,0% 14,5% 14,0%

Πληθωρισμός (HICP) 1,3% 4,7% 2,9% 1,0% 1,0% 1,1%

Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης 15,4% 10,5% 7,6% 6,5% 4,8% 2,6%

Τόκοι 5,2% 5,5% 6,8% 7,8% 8,3% 8,7%

Πρωτογενείς Δαπάνες 47,6% 44,0% 42,3% 41,2% 38,9% 36,5%

Συνολικά Έσοδα 37,3% 39,1% 41,5% 42,5% 42,4% 42,6%

Πρωτογενές Έλλειμμα 10,3% 4,9% 0,8% -1,3% -3,4% -6,1%

Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 127,1% 142,7% 156,7% 161,3% 160,1% 153,0%

Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών -13,1% -11,8% -9,9% -7,7% -6,6% -5,8%

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

ΠροωθουνΤαι

μεταρρυθμίσεις ήσσονος σημασίας, και αυτές ατε-

λώς, και καθυστερούν ση-μαντικές μεταρρυθμίσεις

που θα συνέβαλαν στη μείωση των ελλειμμάτων

και την ταχύτερη ανάκαμ-ψη της οικονομίας. Αποτέ-λεσμα αυτού είναι να έχει

ήδη επέλθει «μεταρρυθμι-στική κόπωση».

150

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


πραγματικότητα προβλέπει μία σημαντική δημοσιονομική προσπάθεια και τα δύο τε-λευταία χρόνια, δηλαδή το 2013 και το 2014.

σε σχέση με τη διάρθρωση του προγράμ-ματος αξίζει να σημειωθούν τα εξής:

Πρώτον, το πρόγραμμα προβλέπει μία μεγάλη δημοσιονομική προσαρμογή σε περίοδο πέντε ετών. Η προσαρμογή του πρωτογενούς ισοζυγίου της γενικής κυβέρνησης φθάνει τις 16,4 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Προσαρμογή τέτοιου μεγέθους είναι πρωτοφανής. Η μεγαλύτε-ρη συγκρίσιμη προσαρμογή έως σήμερα, μεταξύ του 1989 και του 1994, ισοδυνα-μούσε με 9,7 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ σε αντίστοιχο χρονικό διάστημα. Από ένα πρωτογενές έλλειμμα 5,5% του ΑΕΠ το 1989, η Ελλάδα πέτυχε δημοσιονομι-κό πλεόνασμα 4,2% του ΑΕΠ το 1994. Η δεύτερη μεγαλύτερη συγκρίσιμη προσαρ-μογή έλαβε χώρα μεταξύ 2004 και 2006 και έφθασε τις 3,2 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ σε μία τριετία. Το δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν 2,6% του ΑΕΠ το 2004 και μετατράπηκε σε πρωτογενές πλεόνασμα 0,6% του ΑΕΠ το 2006.

δεύτερον, η προσαρμογή επικεντρώ-νεται σε δύο υπο-περιόδους: το 2010-11 και το 2013-14. Η προσαρμογή του 2010 δεν ήταν παρά η διόρθωση των υπερβο-λών του εκλογικού 2009, όταν τα δημόσια έσοδα κατέρρευσαν και οι πρωτογενείς δαπάνες εκτοξεύθηκαν προσωρινά. Υπό μία έννοια, η προσαρμογή του 2010 ήταν το εύκολο μέρος, καθώς το 2009 είχε «φορτωθεί» με προσωρινές επιβαρύν-σεις. Η προσαρμογή του 2013-14 προβλέ-πεται να λάβει χώρα στο πλαίσιο της ανά-καμψης από μία παρατεταμένη ύφεση, αλλά τα μέτρα που θα τη συνοδεύσουν δεν έχουν πλήρως εξειδικευθεί.

τρίτον, ούτε η οικονομική μεγέθυνση, αλλά ούτε και οι δαπάνες εξυπηρέτησης

του αυξανόμενου δημοσίου χρέους σε σχέση με το ΑΕΠ διευκολύνουν την προ-σαρμογή σύμφωνα με το πρόγραμμα. Η προσαρμογή του δημοσιονομικού ισο-ζυγίου λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο ενός πτωτικού ΑΕΠ, τουλάχιστον έως τα τέλη του 2012. Επιπλέον, λόγω του αυξανόμε-νου λόγου του δημοσίου χρέους ως προς το ΑΕΠ, οι δαπάνες για τόκους αυξάνο-νται σε σχέση με το ΑΕΠ. Έτσι η μείωση του συνολικού ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης είναι μικρότερη από τη μεί-ωση του πρωτογενούς ελλείμματος. Η τελευταία αυτή αδυναμία του προγράμ-ματος αναμένεται να αντιμετωπιστεί εν μέρει στην επερχόμενη αναθεώρηση του προγράμματος, καθώς το «κούρεμα» που αποφασίστηκε στις 26 Οκτωβρίου 2011 θα επιφέρει μία σημαντική εφάπαξ μείω-ση του λόγου του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ. Παραμένει ωστόσο ως σημαντική αδυναμία του προγράμματος η υπόθαλψη της παρατεταμένης ύφεσης, η οποία δυ-σχεραίνει τη δημοσιονομική προσαρμο-γή. Όπως αναφέρεται στο ίδιο το αρχικό πρόγραμμα, «τα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής από το 2010 έως το 2014 ... - υπερβαίνουν σημαντικά την (προβλε-πόμενη) μείωση του ελλείμματος κατά την ίδια περίοδο». Αντίθετα με την πιο πρό-σφατη περίοδο δημοσιονομικής προσαρ-μογής, όταν η οικονομική ανάπτυξη παρέ-μεινε ισχυρή, η Ελλάδα, λόγω των αδυ-ναμιών του προγράμματος, υποχρεούται να «κολυμπά ενάντια στο ρεύμα» κατά τα πρώτα τρία χρόνια του προγράμματος.

τέταρτον, παρά το ότι εκ πρώτης όψε-ως η δημοσιονομική προσαρμογή φαίνε-ται να βασίζεται ισομερώς στην πλευρά των εσόδων και την πλευρά των δαπανών, στην πραγματικότητα δίνει πολύ μεγαλύ-τερο βάρος στη μείωση των πρωτογενών δημοσίων δαπανών. Όταν κάποιος λάβει υπόψη του την προβλεπόμενη αύξηση των δαπανών για τόκους, το πρόγραμμα

φαίνεται να βασίζεται κατά 50% περισ-σότερο στη μείωση των πρωτογενών δα-πανών του δημοσίου από ότι στην αύξη-ση των συνολικών εσόδων. Τα συνολικά έσοδα προβλέπεται να αυξηθούν από το 37,3% του ΑΕΠ το 2009 στο 42,6% το 2014. Υπάρχει δηλαδή μία αύξηση κατά 5,3 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Οι πρωτογενείς δαπάνες προβλέπεται να μειωθούν από το 47,6% του ΑΕΠ το 2009, στο 36,5% του ΑΕΠ το 2014. Πρόκειται για μία πολύ μεγαλύτερη προσαρμογή, της τάξης των 8,9 εκατοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ. Θεωρητικά, μία τέτοια εξέλιξη θα ήταν επιθυμητή. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν έχει προηγούμενο. Στην πραγματικότητα, όλες οι προηγούμενες προσπάθειες δη-μοσιονομικής προσαρμογής στην Ελλά-δα βασίστηκαν κυρίως στην αύξηση των εσόδων. Ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά τα πράγματα θα διαφέρουν.

Σε μία οικονομία στην οποία η κατανάλωση

εξακολουθεί και είναι πολύ υψηλή σε σχέση

με το παραγωγικό δυναμικό, το σωστό

είναι να φορολογείται η κατανάλωση, μέσω φόρων κατανάλωσης και του ΦΠΑ, και όχι

τόσο η παραγωγή.

151



Η δημοσιονομική διατηρησιμότητα και

η αναδιάρθρωση του χρέους αλλά και η

προβληματική: «Μπορεί να πετύχει το

ελληνικό πρόγραμμα;», αναλύονται στην

επόμενη θεματική του κ. Αλογοσκούφη.

Πέμπτον, η ίδια η δημοσιονομική προσαρμογή φαίνεται να ασκεί περιορι-στική επίπτωση στο ΑΕΠ, και έτσι, σε κάποιο βαθμό, αυτοαναιρείται. Η συνολική εγχώρια ζήτηση προβλεπόταν να πέσει κατά 7,7% το 2010 και κατά 6,0% το 2011. Η μεγαλύτερη αρνητική επίπτωση φαίνεται να προέρχεται από τις καταναλωτικές δαπάνες του δημο-σίου και τις συνολικές επενδύσεις. Από την άλλη, ο εξωτερικός τομέας προβλέπεται να έχει μία κατά το μάλλον ή ήττον ισχυρή θε-τική επίπτωση στη μεγέθυνση του ΑΕΠ: 2,3 εκατοστιαίες μονάδες το 2010 και 2,9 εκατο-στιαίες μονάδες το 2011. Σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στην απότομη πτώση των ει-σαγωγών αγαθών και υπηρεσιών. Μία ισχυ-ρή ανάκαμψη των εξαγωγών προβλέπεται για μετά το 2011. Εδώ όμως ελλοχεύει ο κίν-δυνος μίας νέας διεθνούς ύφεσης, η οποία ασφαλώς θα έχει αρνητικές επιπτώσεις.

Το πρόγραμμα περιέχει λεπτομερεια-κή ανάλυση των μέτρων και η εφαρμογή του θα διευκολυνθεί χωρίς αμφιβολία από την αυστηρή επιτήρηση της τρόϊκας και τη στενή σύνδεση της χρηματοδότη-σης με την επίτευξη των στόχων του. Πα-ρόλα αυτά, στον σχεδιασμό του υπάρχουν σοβαρές αδυναμίες και, στην εφαρμογή του, ελλοχεύουν σημαντικοί οικονομικοί και κοινωνικοί κίνδυνοι. Η κυριότερη αδυ-ναμία του προγράμματος σχετίζεται με το γεγονός ότι η δραστική δημοσιονομική προσαρμογή συντελεί στη συνέχιση και την εμβάθυνση της οικονομικής ύφεσης. Το ίδιο το πρόγραμμα προβλέπει μία τρι-ετή ύφεση, κάτι που με τη σειρά του επι-βραδύνει τη δημοσιονομική προσαρμογή και επιδεινώνει τη δυναμική του χρέους. Χαρακτηριστικό είναι ότι η αναθεώρησή του προβλέπει συνέχιση της ύφεσης και κατά το 2012 και τουλάχιστον το πτώτο μισό του 2013. Αυτός είναι και ο κυρι-ότερος λόγος για τον οποίο ο λόγος του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ συνεχίζει να αυξάνεται τόσο κατά το 2013 όσο και,

πιθανότατα, κατά το 2014. Σε κάποιο βαθ-μό οι περιοριστικές μακροοικονομικές επιπτώσεις της δημοσιονομικής προσαρ-μογής είναι αναπόφευκτες. Ωστόσο, ένα μείγμα δημοσιονομικής προσαρμογής, βασισμένο σε μία σταθερή, προβλέψιμη και απλούστερη φορολογική πολιτική ασφαλώς θα βοηθούσε. Η πολιτική της άμεσης φορολογίας που προβλέπεται στο πρόγραμμα αποτελεί ένα μη απαραίτητο αντικίνητρο τόσο για νέες επιχειρηματι-κές επενδύσεις, όσο για επενδύσεις σε ακίνητα. Τα φορολογικά έσοδα που προ-βλέπονται από τις επαχθείς, πολύπλοκες, ασαφείς και διαρκώς μεταβαλλόμενες ρυθμίσεις στην άμεση φορολογία και τη φορολογία ακινήτων δεν δικαιολογούν το αναπτυξιακό κόστος που έχει προκληθεί και εξακολουθεί να προκαλείται.

Η πολιτική της άμεσης φορολογίας που προβλέπεται στο πρόγραμμα μπορεί να αποδειχθεί η αχίλλειος πτέρνα του, καθώς αποτελεί τον κυριότερο ίσως λόγο επιδείνωσης της ύφεσης της ελληνικής οι-κονομίας. Χωρίς αμφιβολία, μία φορολο-γική πολιτική η οποία θα προέβλεπε ένα απλό, σταθερό και αξιόπιστο φορολογικό σύστημα, με λογικούς φορολογικούς συ-ντελεστές, θα βοηθούσε την πραγματική οικονομία, όπως έγινε άλλωστε και στην περίοδο 2004-2008. Το πρόγραμμα πε-ριλαμβάνει σημαντικές αυξήσεις τόσο στους έμμεσους όσο και τους άμεσους φορολογικούς συντελεστές. Ωστόσο, ενώ τα έσοδα από την έμμεση φορολογία προβλέπεται να ανέλθουν από το 11,1% του ΑΕΠ το 2009 στο 14,5% του ΑΕΠ το 2014, τα έσοδα από την άμεση φορολο-γία προβλέπεται να μείνουν σχεδόν στα-θερά σε σχέση με το ΑΕΠ. Η πρόβλεψη είναι ότι τα έσοδα από την άμεση φορο-λογία θα ανέλθουν από το 8,1% του ΑΕΠ το 2009 μόλις στο 9,1% το 2014, παρά τις μεγάλες αυξήσεις των συντελεστών. Την ίδια ώρα, οι αυξήσεις αυτές στην άμεση

φορολογία και τη φορολογία ακινήτων προκαλούν πάγωμα των επενδύσεων. Είναι σαφές ότι το προσδοκώμενο όφε-λος σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί το κόστος. Επιπλέον, το φορολογικό σύ-στημα υπόκειται σε μείζονες μεταβολές σχεδόν κάθε τρίμηνο, κάτι που ενισχύει τη σύγχυση και αποτελεί ένα επιπλέον αντικίνητρο για επενδύσεις και την ανά-καμψη της ελληνικής οικονομίας.

Πέραν της φορολογικής πολιτικής, υπάρχει μία επιπλέον αδυναμία που αφο-ρά τις προτεραιότητες του προγράμματος αναφορικά με τις διαρθρωτικές μεταρ-ρυθμίσεις. Το πρόγραμμα δεν ιεραρχεί τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ούτε κατά σειρά σπουδαιότητας, αλλά ούτε και κατά σειρά χρονικής προτεραιότητας. Αποτέλε-σμα αυτού είναι να ακολουθείται η οδός της “ελάχιστης αντίστασης”, να προωθού-νται μεταρρυθμίσεις ήσσονος σημασίας, και αυτές ατελώς, και να καθυστερούν ση-μαντικές μεταρρυθμίσεις που θα συνέβα-λαν στη μείωση των ελλειμμάτων και την ταχύτερη ανάκαμψη της οικονομίας. Απο-τέλεσμα αυτού είναι να έχει ήδη επέλθει “μεταρρυθμιστική κόπωση”, χωρίς ιδιαίτε-ρα αποτελέσματα είτε για τη δημοσιονομι-κή προσαρμογή, είτε για την αποκατάστα-ση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας και την ανάκαμψη της οικονομίας.

152

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Η δημοσιονομική διατηρησιμότητα απαιτεί πρωτογενή πλεονάσματα που να οδη-γούν σε σταθεροποίηση και σταδιακή μεί-ωση του δημοσίου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ. Το ύψος του δημοσίου χρέους σε σχέση με το ΑΕΠ είναι ένας μόνον από τους παράγοντες που προσδιορίζουν το

πόσο μεγάλα πρέπει να είναι αυτά τα δημοσιονομικά πλεονάσμα-τα. Ο δεύτερος παράγων είναι η διαφορά του επιτοκίου από τον ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ. Στον πίνακα με τίτλο: «Απαιτούμε-νο Πρωτογενές Πλεόνασμα για τη Σταθεροποίηση του Χρέους ως Ποσοστού του ΑΕΠ», παρουσιάζουμε τα πρωτογενή πλεονάσματα (ως ποσοστά του ΑΕΠ) που απαιτούνται για τη σταθεροποίηση του δημοσίου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ για διάφορους συνδυα-σμούς αρχικού χρέους και ρυθμού μεγέθυνσης του ονομαστικού ΑΕΠ. Το ονομαστικό επιτόκιο υποτίθεται στο 5% που αποτελεί το μέσο επιτόκιο του ελληνικού δημοσίου χρέους. Όπως φαίνεται από τον πίνακα, λόγω της ύφεσης στην οποία έχει παγιδευθεί η Ελλάδα την τελευταία τριετία, η δημοσιονομική διατηρησιμότητα απαιτεί σημαντικά πρωτογενή πλεονάσματα, ανεξάρτητα από το ύψος του αρχικού δημοσίου χρέους ως προς το ΑΕΠ. Η σημερινή

κατάσταση της Ελλάδας περιγράφεται από την τελευταία σειρά του Πίνακα. Ο ρυθμός μείωσης του ονομαστικού ΑΕΠ είναι περίπου 5% το χρόνο. Με αυτό τον ρυθμό, η σταθεροποίηση του δημοσίου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ απαιτεί πρωτογενή πλεονάσματα που ξεπερνούν το 10% του ΑΕΠ. Ακόμη και με την αναδιάρθρωση που προβλέπει η συμφωνία του Οκτωβρίου του 2011, σύμφωνα με την οποία το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειωθεί

ΑπΑιτουμενο πρωτογενες πλεονΑςμΑ γιΑ τη ςτΑθεροποιηςη του Χρεους ως ποςοςτου του Αεπ

60% 80% 100% 120% 140% 160%

5% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

3% 1,2% 1,6% 2% 2,4% 2,8% 3,2%

0% 3% 4% 5% 6% 7% 8%

-3% 4,8% 6,4% 8% 9,6% 11,2% 12,8%

-5% 6% 8% 10% 12% 14% 16%

Σημείωση: Στον κάθετο άξονα μετράται ο ρυθμός μεγέθυνσης του ονομαστικού ΑΕΠ, και στον οριζόντιο το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Το ονομαστικό επιτόκιο υποτίθεται στο 5%, που αποτελεί το μέσο επιτόκιο του ελληνικού δημοσίου χρέους.

ΔημοΣιονομικh ΔιαΤηρηΣιμoΤηΤα & αναΔιaρθρωΣη Του ΧρeουΣ

αλhθειεΣ και ψeμαΤα

Απο τον γ ι ω ρ γ ο α λ ο γ ο σ κ ο y φ η , κΑθηγητh οικονομικων του οικονομικοy πΑνεπιστημiου Αθηνων κΑι υπουργo οικονομiΑσ κΑι οικονομικων την περiοδο 2004-2008.

Πολλοί δ Ι Ε θ Ν Ε I Σ Α Ν Α Λ Υ Τ E Σ τα τελευταία δύο χρόνια υποστήριζαν ότι η Ελ-λάδα θα έπρεπε να αναδιαρθρώσει το δημόσιο χρέος της, ώστε να μειωθεί άμεσα ως Π Ο Σ Ο Σ Τ O Τ Ο Υ Α Ε Π , προϋπόθεση για τη δημοσιονομική διατηρησιμότητα. Η ιδέα της Α Ν Α δ Ι A Ρ θ Ρ ω Σ Η Σ βασίζεται στην ιδέα ότι κατά κάποιο τρόπο Τ Ο

Χ Ρ E Ο Σ Ε I Ν Α Ι δ Ι Α Τ Η Ρ H Σ Ι Μ Ο στο 120% του ΑΕΠ και μη διατηρήσιμο στο 150%. Η ανάλυση αυτή είναι μερική και βεβαίως λανθασμένη.

153

Γ Ι Ω Ρ Γ Ο Σ Α Λ Ο Γ Ο Σ Κ Ο Υ Φ Η Σ | 2 0 1 2

∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ

ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ

από το 140% περίπου στο 120%, το δηµοσιονοµικό όφελος, µε την έννοια της µείωσης του πρωτογενούς πλεονάσµατος που απαιτεί-ται για τη δηµοσιονοµική διατηρησιµότητα, δεν ξεπερνά το 2% του ΑΕΠ. Και µετά την αναδιάρθρωση, η Ελλάδα θα χρειάζεται πρωτο-γενές πλεόνασµα της τάξης του 12% του ΑΕΠ, µόνο και µόνο για να σταθεροποιήσει το δηµόσιο χρέος στο νέο χαµηλότερο επίπεδο.

Αντίθετα, µε αλλαγή πολιτικής η οποία θα οδηγούσε σε τερµα-τισµό της ύφεσης και σε ανάκαµψη της οικονοµίας, τα δηµοσιονο-µικά οφέλη είναι πολύ µεγαλύτερα. Ο τερµατισµός της ύφεσης θα οδηγούσε σε µείωση του απαιτούµενου πρωτογενούς πλεονάσµα-τος στο µισό. Η επάνοδος σε θετικούς ρυθµούς µεγέθυνσης του ΑΕΠ θα το µείωνε ακόµη περισσότερο, ακόµη και θα το µηδένιζε. Με αυτή την έννοια, οι αποφάσεις του Οκτωβρίου του 2011 για αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους βοηθούν αλλά δεν επαρ-κούν. Αυτό που θα επαρκούσε είναι η ανάκαµψη της ελληνικής οικονοµίας, σε συνδυασµό µε την επίτευξη ρεαλιστικών πρωτογε-

νών πλεονασµάτων, της τάξης του 5-6% του ΑΕΠ. Αυτό άλλωστε ήταν και η πρόβλεψη του προγράµµατος προσαρµογής του 2010, . Στο τέλος της περιόδου προσαρµογής το 2014, η Ελλάδα αναµενό-ταν να είχε επιτύχει ένα πρωτογενές πλεόνασµα της τάξης του 6% του ΑΕΠ. Αυτό, αν παρέµενε σε αυτό το επίπεδο, θα οδηγούσε σε δηµοσιονοµική διατηρησιµότητα. Όπως φαίνεται και στον Πίνακα 1, το δηµόσιο χρέος µετά το 2014 θα άρχιζε να πέφτει κατά πέντε εκατοστιαίες µονάδες του ΑΕΠ τον χρόνο, µε αποτέλεσµα το 2024 να είχε φθάσει και πάλι στο 100% του ΑΕΠ. Αυτό βεβαίως προϋ-πέθετε επίσης ανάκαµψη της ελληνικής οικονοµίας, µε ρυθµούς µεγέθυνσης του ονοµαστικού ΑΕΠ της τάξης του 3%. Μετά την αναδιάρθρωση του χρέους που, µπορεί κανείς ρεαλιστικά να ελ-πίζει ότι µε τις ίδιες προϋποθέσεις το ελληνικό δηµόσιο χρέος θα προσαρµοστεί σε αρκετά χαµηλότερο επίπεδο. Σε γενικές γραµ-µές, η πολιτική που προβλέπεται στο πρόγραµµα προσαρµογής, αν συνδυαστεί µε την ανάκαµψη της οικονοµίας, είναι εφικτή.

Το ερώτηµα στα χείλη όλων είναι αν το ελληνικό πρόγραµ-µα µπορεί να πετύχει. Η δική µου απάντηση είναι ναι, υπό

προϋποθέσεις. Το Ελληνικό Πρόγραµµα µπορεί να πετύχει αν η Ελλάδα µπορέσει να επιτύχει και να διατηρήσει µεσοχρό-νια τη δηµοσιονοµική πειθαρχία, όπως προβλέπεται άλλωστε από το ίδιο το πρόγραµµα. Η δεύτερη όµως προϋπόθεση, η ταχεία ανάκαµψη της ελληνικής οικονοµίας δεν διευκολύνε-ται από τις πολιτικές που περιλαµβάνει το πρόγραµµα.

Όπως έχω ήδη επιχειρηµατολογήσει, η ελληνική κρίση δεν είναι απλώς µία κρίση χρέους. Είναι µία διττή κρίση εµπιστοσύνης, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η κρίση εµπιστοσύ-νης δηµιουργήθηκε και διατηρείται λόγω των κακών χειρισµών της τελευταίας διετίας, που οδήγησαν στη δηµιουργία αρνητικών προσδοκιών τόσο από τους εξωτερικούς δανειστές της Ελλάδας, όσο και από τους εγχώριους καταναλωτές και επενδυτές. Η κύ-ρια δυσκολία του ελληνικού προγράµµατος προσαρµογής είναι ότι έχει αποτύχει µέχρι τώρα να ανατρέψει την κρίση εµπιστοσύ-νης που οδήγησε στην υιοθέτησή του. Το πρόγραµµα πρέπει να προσαρµοστεί προκειµένου να σπάσει αυτόν τον φαύλο κύκλο. Αυτό πρέπει να είναι και το κύριο µέληµα της νέας κυβέρνησης. Το πρώτο θετικό βήµα θα είναι η σταθεροποίηση του λόγου του δηµο-σίου χρέους ως προς το ΑΕΠ. Σύµφωνα µε τα ως τώρα δεδοµένα αυτό δεν προβλέπεται πριν το 2014. Αυτό οφείλεται στη βαθιά και συνεχιζόµενη ύφεση, η οποία αποσταθεροποιεί τον λόγο του δη-

µοσίου χρέους προς το ΑΕΠ. Είναι απαραίτητο να προσαρµοστεί το πρόγραµµα ώστε η ανάκαµψη να επιτευχθεί νωρίτερα από το 2013. Η Ελλάδα µπορεί να πετύχει την απαραίτητη δηµοσιονοµική προσαρµογή µε πολύ χαµηλότερη φορολογία των επιχειρήσεων, πολύ χαµηλότερη φορολογία των ακινήτων και πολύ χαµηλότερη και απλούστερη φορολογική κλίµακα εισοδήµατος για τα νοικοκυ-ριά. Σε µία οικονοµία στην οποία η κατανάλωση εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλή σε σχέση µε το παραγωγικό δυναµικό, το σωστό είναι να φορολογείται η κατανάλωση, µέσω φόρων κατανάλωσης και του ΦΠΑ, και όχι τόσο η παραγωγή. Μία δραστική µεταρρύθµι-ση της άµεσης φορολογίας και της φορολογίας ακινήτων, που θα µειώσει τους συντελεστές, θα απλουστεύσει την κλίµακα και θα οδηγήσει σε προσδοκίες ενός σταθερού φορολογικού συστήµα-τος, είναι ίσως το πιο αποτελεσµατικό εργαλείο για την ανάκτηση της εµπιστοσύνης των εγχώριων επενδυτών και αποταµιευτών, ώστε να ανακάµψει ταχύτερα η ελληνική οικονοµία.

Το φορολογικό καθεστώς που επιβλήθηκε µετά τις εκλογές του 2009 είναι εξαιρετικά πολύπλοκο, αντιαναπτυξιακό, λόγω των υψηλών συντελεστών άµεσης φορολογίας, και επιπλέον µεταβάλ-λεται πολύ συχνά, σχεδόν κάθε τρίµηνο. Αυτά τα στοιχεία συντε-λούν στο να βαθαίνει η ύφεση και να καθυστερεί η ανάκαµψη. Έως τώρα, τόσο η Ελλάδα όσο και οι διεθνείς εταίροι της έχουν αποτύ-χει στο να αποκαταστήσουν την εµπιστοσύνη. Αυτό δεν σηµαίνει ότι δεν µπορούν να µάθουν από τα ως τώρα λάθη τους και να προ-σαρµόσουν το πρόγραµµα. Αυτό θα ωφελήσει τόσο την Ελλάδα όσο και τον υπόλοιπο κόσµο.

154

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A Σ Ε Ι Σ | Υ Γ Ε Ι Α

155

Ι Ω Α Ν Ν Η Σ Σ Τ . Π Α Π Α Δ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ | 2 0 1 2

Ανέκαθεν, και όχι μόνο στη σημερινή κρίση, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, κάθε βελτίωση, σε οποιονδήποτε τομέα,

συνδυάζεται με μια κατηγορηματική προϋπόθεση: τη « Δ Ι Α Θ Ε Σ Η Κ Ο Ν Δ Υ Λ Ι Ω Ν » , κάθε δε κακολει-

τουργία έχει δύο μόνιμα (και αναληθή) άλλοθι: α) την Ε Λ Λ Ε Ι Ψ Η Π Ρ Ο Σ Ω Π Ι Κ Ο Υ και β) την Ε Λ -

Λ Ε Ι Ψ Η Χ Ρ Η Μ Α Τ Ω Ν . Αυτές οι Δ Ι Κ Α Ι Ο Λ Ο -Γ Ι Ε Σ μόνο για ένα τμήμα των δυσλειτουργιών θα

μπορούσαν να προταθούν και μόνο μερικώς. Τα παρα-δείγματα άφθονα. Η κύρια αιτία και με μεγάλη διαφορά

από την επόμενη, είναι η έλλειψη κουλτούρας προσω-πικής κοινωνικής συμμετοχής – να προσφέρει κανείς το

ποσοστό που οφείλει. Αυτό είναι το απλό μυστικό των λαών που προχωρούν μπροστά.

ΟΡΚΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ*

ΑΠΟ ΤΟΝ Ι Ω Α Ν Ν Η Π Α Π Α Δ Ο Π Ο Υ Λ Ο , ΤΕΩΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟυ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟυ ΑΘΗΝΩΝ

Ο Λ Η Σ Μ Ο Ν Η Μ Ε Ν Ο Σ

*ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ ΔΙΑΤΥΠΩΝΕΙ ΟΤΙ Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΠΡΟΣφΕΡΕΙ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΟΥ ΕΠ’ ΑΜΟΙβΗ ΣΤΟΥΣ ΕΧΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΑΜΟΙβΗ ΣΤΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΔΥΝΑΜΟΥΣ. ΕΝΑΣ ΟΡΚΟΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΔΩΣΕΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ, ΘΕΣΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΩΣ ΤΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕξΩΘΕΣΜΙΚΕΣ ΑΜΟΙβΕΣ.

156

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A Σ Ε Ι Σ | Υ Γ Ε Ι Α

Ιδιαίτερα ο χώρος της υγείας προσφέρεται για σημαντι-κές βελτιώσεις, χωρίς την προϋπόθεση διάθεσης επί πλέον κονδυλίων. Η μόνη προϋπόθεση γι αυτό είναι η αλλαγή νοοτροπίας και κοινωνικής στάσης των γιατρών, νοσηλευτικού προσωπικού και υπηρεσιακών αρμοδίων. Ουσιαστικά δεν απαιτείται τίποτα άλλο από την εφαρμο-

γή των απλών και κλασσικών κανόνων της Ιατρικής τέχνης, γιατί η Ιατρική δεν είναι Επιστήμη, είναι κοινωνική τέχνη. Θα αναφερ-θούμε, ενδεικτικά σε 7 απλά μέτρα.

1. ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΜΟΝΟ ΜΕ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Υπολογίζουμε ότι σε ποσοστό άνω του 30% τα φάρμακα χορηγού-νται χωρίς να τα χρειάζεται η πάθηση του ασθενούς. Τουλάχιστον 30% της φαρμακευτικής δαπάνης είναι τελείως περιττή. Δύο σχε-τικοί πίνακες:

α) Αύξηση κατανάλωσης φαρμάκων (σε ημερήσιες δόσεις) μεταξύ 1995 και 2003 στην Ελλάδα, σε φαρμακευτικές κατηγορίες.

Αντικαταθλιπτικά +414%Δερματολογικά +300%Πεπτική οδός/μεταβολισμός +87%Αιμοποιητικό σύστημα +78%Καρδιαγγειακό σύστημα +138%Αντινεοπλασματικά φάρμακα +194%

Να σημειωθεί ότι ήδη το 1995 υπήρχε περιττή κατανάλωση φαρ-μάκων. Οι αυξήσεις αυτές δεν είναι δυνατόν να προέρχονται από ιατρικές αναγκαιότητες!

β) Διαφορές κόστους μεταξύ ομοειδών ταμείων, ταμείων με ίδιες δυνατότητες, ασφαλισμένους, ιατρικό σύστημα. Αναφέρονται με γράμματα αλφαβήτου και ανήκουν στα ονομαζόμενα ευγενή ταμεία. Στοιχεία για το 2010 (2).

Ταμείο Κόστος φαρμάκων ανά ασφαλισμένο (1)

Κόστος νοσηλείας ανά ασφαλισμένο (2)

Α 414 ευρώ 198 ευρώ

Β 451 250

Γ 548 674

Δ 283 611

(1) Διαφορές μέχρι και +194%!(2) Διαφορές μέχρι και +340%!

Είναι ακόμα και για μη ειδικούς σαφές ότι τέτοιες διαφορές δεν είναι δυνατόν να οφείλονται ούτε στο νοσολογικό φάσμα των ασφαλισμέ-νων ούτε σε ιατρικές αναγκαιότητες. Ο εξορθολογισμός της ιατρικής φαρμακοθεραπείας δεν χρειάζεται κανένα χρηματικό κονδύλι.

2. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ /ΕΛΛΑΔΑ 1995 – 2003Σε αυτό το χρονικό διάστημα ανακλήθηκαν λόγω επικινδυνότητας, και με βάση ελέγχους του ΕΟΦ και αποφάσεις του Υπουργείου Υγείας, 256 παρτίδες φαρμάκων. Οι αιτίες ανάκλησης είναι ανατριχιαστικές:

— Λιγότερη δραστική ουσία από την προβλεπόμενη (θανατηφόρο λάθος).

— Έλλειψη υποδομής για την παραγωγή φαρμάκων.

— Έλλειψη μικροβιολογικού ελέγχου των προϊόντων!

— Ακατάλληλη και μη εγκεκριμένη σύνθεση του φαρμάκου.

— Έλλειψη άδειας! κ.λπ.Να σημειώσουμε ότι οι ανακλήσεις πραγματοποιήθηκαν με βάση το πολύ 1 έλεγχο κάθε εργοστασίου ανά έτος από τον ΕΟΦ. Είμαι βέ-βαιος ότι κυκλοφορούν και λαμβάνονται από τους ασθενείς πολλά φάρμακα με ελαττωματική παραγωγή.

3. ΠΑΡΑΤΥΠΕΣ, ΑΝΤΙΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΙΝΙ-ΚΑ ΚΟΛΑΣΙΜΕΣ ΑΜΟΙΒΕΣΤις αναφέρω εν συντομία:— Ποσοστά σε γιατρούς από φαρμακευτικές εταιρίες.

— Ποσοστά από ιατρικά υλικά (βηματοδότες, ορθοπεδικά υλικά κ.λπ.).

— Ποσοστά από διαγνωστικά κέντρα.

— Ποσοστά από και προς συναδέλφους (1).

— Ποσοστά από ιδιωτικές κλινικές.

— Εξωθεσμικές αμοιβές για επεμβάσεις, εισαγωγές σε νοσοκομεία και διάφορες εξυπηρετήσεις από ασθενείς προς γιατρούς

Δυστυχώς αυτές οι αμοιβές έχουν σχεδόν θεσμοποιηθεί (πια) και το ονομαζόμενο κράτος ποτέ δεν παρεμβαίνει. Η διακοπή των ποσο-στών θα μειώσει τιμές, περιττές επεμβάσεις, περιττές εισαγωγές και περιττές εξετάσεις και θα βελτιώσει την ποιότητα. Και σε αυτόν τον τομέα, η βελτίωση της ποιότητας δεν απαιτεί οικονομικούς πόρους. Χαρακτηριστικό: ποσοστά ή χρηματικά ποσά σε 98 γιατρούς από ένα μόνο νομό της Ελλάδος έφτασαν το εξάμηνο 2011 (2) τα 75.000 ευρώ. Σε αναλογία: για ολόκληρη την Ελλάδα (52 νομοί – Καποδίστρια) η εταιρεία θα έπρεπε να καταβάλλει 7,8 εκατ. ευρώ! Και αναφερόμαστε μόνο σε μία εταιρεία.

157

Ι Ω Α Ν Ν Η Σ Σ Τ . Π Α Π Α Δ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ | 2 0 1 2

4. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΙΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣΗ πραγματικότητα στα κρατικά νοσοκομεία

— Δεν υπάρχει εφαρμοζόμενο εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

— Δεν υπάρχουν προκαθορισμένες δεξιότητες και γνώσεις, τις οποίες πρέπει να αποκτήσει ο ειδικευόμενος.

— Δεν υπάρχει προκαθορισμένος αριθμός και είδος επεμβάσεων για κάθε ειδικότητα, στις χειρουργικές ειδικότητες κυρίως.

— Δεν υπάρχει βιβλιάριο εκπαίδευσης για κάθε ειδικευόμενο.

— Υπάρχουν πολλοί ειδικευόμενοι σε πολλές κλινικές κ.λπ.

Και σε αυτόν τον τομέα υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης χωρίς να απαιτείται καμία οικονομική ενίσχυση!

5. ΙΣΤΟΡΙΚΟ – ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ – ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗΚαι τα τρία θέματα (απλής κλασσικής Ιατρικής) υστερούν απελπι-στικά και μειώνουν σημαντικά την ποιότητα και αποτελεσματικότητα της Ιατρικής. Ιδιαίτερα τα μαζικά ταμεία αλλά και τα ιδιωτικά ιατρεία σχεδόν περιφρονούν τις προϋποθέσεις καλής Ιατρικής. Απορώ πώς είναι δυνατόν ένας γιατρός να αντιμετωπίζει ασθενείς χωρίς να έχει καρτέλα ιστορικού /κλινικής εξέτασης. Σε δυτικοευρωπαικά κράτη, Β. Αμερική, Αυστραλία (τουλάχιστον), η έλλειψη ιστορικού /κλινικής εξέτασης είναι αδιανόητη – στην Ελλάδα είναι σχεδόν ο αυτονόητος κανόνας. Σε μερικά ταμεία, ακόμα και «ευγενή» υπάρχει ακόμα και αντίσταση στην εφαρμογή καρτέλας (με ιστορικό) ασθενούς. Τομέ-ας χωρίς απαίτηση οικονομικής ενίσχυσης για την πραγματοποίηση βελτίωσής του.

6. ΕΠΙΚΡΙΣΗ ΕΠΙΠΛΟΚΩΝ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΩΝΘεσμός σε νοσοκομεία άλλων κρατών: η συζήτηση σε ειδικές συ-γκεντρώσεις για ασθενείς που εμφάνισαν σοβαρές επιπλοκές ή είχαν θανατηφόρα εξέλιξη. Στην Ελλάδα πρόταση παλιού φοιτητή μας για εφαρμογή του θεσμού και στο νοσοκομείο που εργαζόταν, οδήγησε στη φράση του διευθυντή του «δεν θα κάνω συγκεντρώ-σεις γιατρών-νεκρολογίες». Η διαφορά νοοτροπίας, κοινωνικής και ιατρικής, εμφανής.

7. ΙΑΤΡΙΚΕΣ /ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣα) Μέτρηση αρτηριακής πίεσης. Τι πιο συνηθισμένο και κλασσικό, και όμως, ακόμα και σε μεγάλα νοσοκομεία, η μέτρηση γίνεται λανθασμένα. Για να αναφερθούμε

στο κλασσικότερο λάθος: δεν υπάρχουν αεροθάλαμοι 3 διαφορε-τικών μεγεθών για βραχίονες ασθενών διαφορετικής διαμέτρου! Σημειώνουμε ότι η διαφορά 10μμ HG αποφασίζει για τη χορήγηση ή μη φαρμακευτικής θεραπείας, η οποία μπορεί να συνοδεύεται από δυσάρεστες επιπλοκές. Θυμίζουμε τον ορισμό της υπέρτασης κατά τους Taylor, McAnoy και O’Dowd : «το επίπεδο της αρτηριακής πί-εσης πάνω απ’ το οποίο η διεύρυνση και η θεραπεία περισσότερο ωφελούν παρά βλάπτουν». Κατά τον καθηγητή Μουντοκαλάκη: το 1/3 των υπερτασικών δεν λαμβάνει θεραπεία και το 1/3 όσων λαμ-βάνουν θεραπεία δεν είναι υπερτασικοί.

β) Ένδειξη τοποθέτησης καθετήρα.Η τοποθέτηση καθετήρα συνδιάζεται με σοβαρές επιπλοκές για τον ασθενή (λοιμώξεις με ανθεκτικά, νοσοκομειακά μικρόβια, μείωση της προσωπικότητας, ακράτεια ούρων, κλπ), γι αυτό τον λόγο πρέπει να τοποθετείται με αυστηρή ένδειξη (όταν οπωσδήποτε πρέπει) και όπως πρέπει (αυστηρά άσηπτες συνθήκες). Στα ελληνικά νοσοκο-μεία η τοποθέτηση ουροκαθετήρα γίνεται με εντολή νοσηλευτριών και με την αναληθή δικαιολογία προς συγγενείς ‘για να μην ανοίξει”. Η τοποθέτηση καθετήρα, στο βαθμό που εφαρμόζεται, οδηγεί σε μεγάλα κόστη την νοσοκομειακή περίθαλψη και σοβαρές συνέπειες για τον ασθενή.

γ) Χορήγηση τροφής σε ανήμπορους ασθενείς.Εάν ο ασθενής είναι μοναχικός και εάν τον ασθενή δεν τον φροντίζει κάποια ΜΚΟ, ο ασθενής κινδυνεύει να μείνει νηστικός. Μερικές φο-ρές ταίζουν μοναχικούς ασθενείς συγγενείς άλλων ασθενών στον ίδιο θάλαμο.

Γίνεται σαφές ότι η ποιότητα της προσφερόμενης ιατρικής, από τα λίγα παραδείγματα που αναφέρθηκαν, εξαρτάται κυρίως από την νοοτροπία των γιατρών – νοσηλευτικού προσωπικού και διοικητι-κών υπαλλήλων και όχι από την αύξηση ή μείωση των κονδυλίων για την υγεία. Η Ιατρική είναι θέμα νοοτροπίας, εφαρμογής απλών, κλασσικών κανόνων Ιατρικής Τέχνης και επομένως κοινωνικής ποι-ότητας κυρίως του γιατρού. Η αύξηση κονδυλίων δεν πρόκειται να βελτιώσει την ποιότητα της Ιατρικής– θα βελτιώσει την οικονομική κατάσταστη τμήματος του ιατρικού κόσμου και των εταιρειών φαρ-μάκων και ιατρικών υλικών. Αντίθετα, η αύξηση της ποιότητας θα μειώσει το κόστος στον χώρο της υγείας. Η ποιοτική Ιατρική είναι φθηνή Ιατρική.

(1) Η ελληνική νομοθεσία απαγορεύει τη διανομή της ιατρικής αμοιβής (νόμος 1379 του 1983).

(2) Τα στοιχεία παραδόθηκαν σε εμάς ταχυδρομικώς από άγνωστο αποστολέα, και είναι πίνακες–αντίγραφα από ηλεκτρονικό υπολογιστή της σχετικής εταιρείας.

158

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Σήμερα, οι πολίτες της ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ και ολόκληρης της ΕΕ δείχνουν Α Π Ο Γ Ο -

Η Τ Ε Υ Μ Ε Ν Ο Ι από την οικονομική Ευρώπη. Παρά τις μεγάλες προσδοκίες που

είχαν δημιουργηθεί, καμία από τις δύο αυτές Ενώσεις δεν έχει πραγματοποιήσει

ταχύτερη οικονομική πρόοδο σε σύγκριση με άλλες μεγάλες οικονομικές οντότητες.

Παρατηρείται επίσης ανισομερής ανάπτυξη στις χώρες της ΕΥΡΩΖΏΝΗΣ που προκα-

λείται από τις διαφορές στην οικονομική ανταγωνιστικότητα και ευνοεί τις πιο ισχυ-

ρές οικονομίες, για τις οποίες το κοινό νόμισμα είναι Υ Π Ο Τ Ι Μ Η Μ Ε Ν Ο . Εάν δι-

ατηρούσαν το εθνικό τους νόμισμα, οι αγορές θα το είχαν Υ Π Ε Ρ Τ Ι Μ Η Σ Ε Ι , όπως

συμβαίνει με το ελβετικό φράγκο και το ιαπωνικό γιεν.

λ Α Θ Η πΑρΑλΕιΨΕις& προκλΗςΕις

ΑΠΟ ΤΟΝ Ρ Ο Σ Ε Τ Ο Φ Α Κ Ι Ο Λ Α ,

ΟΜΟΤΙΜΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΕΜΠ

159

Ρ Ο Σ Ε Τ Ο Σ Φ Α Κ Ι Ο Λ Α Σ | 2 0 1 2

Το ευρώ κυκλοφόρησε πριν από δέκα χρόνια ως κοινό νόμισμα στις χώρες της Ευρωζώνης (ΕΖ), συμβάλλοντας στην ευρωπαϊκή πολιτική ενοποίηση. Σύντομα αναδείχθηκε στο δεύτερο μετά το δολάριο συναλλαγματικό απόθεμα στις

διεθνείς συναλλαγές, μεγάλες χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα διατηρούν περίπου 1 τρισ. ευρώ, σε αυτό στηρίζονται τα νομίσμα-τα των περισσότερων αφρικανικών χωρών και παρά την έντονη δημοσιονομική κρίση της ΕΖ, πολλοί αποταμιευτές καταβάλλουν

premium για να διατηρήσουν τα χρήματά τους σε ευρώ, αγοράζο-ντας γερμανικά ομόλογα με τόκο κατώτερο του 2% (10/1/2012), πολύ πιο κάτω από το 3% του πληθωρισμού. Το εγχείρημα του κοινού νομίσματος χαιρετίστηκε ως μια καταλυτική εξέλιξη που θα οδηγούσε σε νομισματική, δημοσιονομική και χρηματοοικονομι-κή σταθερότητα με χαμηλά επιτόκια και πληθωρισμό. Θα προστά-τευε τις χώρες της ΕΖ από τις έντονες οικονομικές διακυμάνσεις και θα περιόριζε τον συναλλαγματικό κίνδυνο σε υψηλό ποσοστό των διεθνών συναλλαγών. Θα προωθούσε επίσης την επέκταση

160

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


και εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς στην ΕΕ, ενεργοποιώντας μια αναπτυξιακή δυ-ναμική, την ενίσχυση της απασχόλησης και την αύξηση του εισοδήματος των Ευ-ρωπαίων πολιτών. Χώρες που υπέφεραν από πληθωρισμό, μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα με συνεχείς υποτιμήσεις του εθνικού νομίσματος, υψηλά επιτόκια και υποτονική ανάπτυξη το υποδέχθηκαν με την προσδοκία ότι θα βελτιωνόταν σύντο-μα και σημαντικά η καθημερινή τους ζωή. Σήμερα, οι πολίτες της ΕΖ και ολόκληρης της ΕΕ δείχνουν απογοητευμένοι από την οικονομική Ευρώπη. Παρά τις μεγάλες προσδοκίες που είχαν δημιουργηθεί, κα-μία από τις δύο αυτές Ενώσεις δεν έχει πραγματοποιήσει ταχύτερη οικονομική πρόοδο σε σύγκριση με άλλες μεγάλες οικονομικές οντότητες. Παρατηρείται επίσης ανισομερής ανάπτυξη στις χώρες της ΕΖ που προκαλείται από τις διαφορές στην οικονομική ανταγωνιστικότητα και ευνοεί τις πιο ισχυρές οικονομίες, για τις οποίες το κοινό νόμισμα είναι υποτιμημέ-νο. Εάν διατηρούσαν το εθνικό τους νόμι-σμα, οι αγορές θα το είχαν υπερτιμήσει, όπως συμβαίνει με το ελβετικό φράγκο και το ιαπωνικό γιεν. Για τις αδύναμες, όμως, το ευρώ είναι υπερτιμημένο δυ-σχεραίνοντας τις εξαγωγές και κατ’επέ-κταση την ανάπτυξή τους, δίχως να έχουν τη δυνατότητα να το υποτιμήσουν, ενώ παρατηρείται και σοβαρή οπισθοδρόμηση στην κοινωνική προστασία. Οι αυστηροί θεσμικοί κανόνες για την ενιαία αγορά και το κοινό νόμισμα δεν επεκτείνονται σε αυτήν, με αποτέλεσμα η κοινωνική πολι-τική να θεωρείται μειονέκτημα στις συν-θήκες έντονου διεθνούς ανταγωνισμού. Αντίθετα δε από τις ισχυρές οικονομίες (Γερμανίας, Γαλλίας, Σκανδιναβικών και χωρών της Μπενελούξ) που συνδυάζουν σε υψηλό βαθμό την οικονομική με την

κοινωνική ανάπτυξη, οι αδύναμες ανα-γκάζονται να καλύπτουν μεγάλο ποσοστό των ελλειμμάτων τους από κοινωνικές περικοπές.

Λάθη και παραλείψεις

Τη βαθιά δημοσιονομική κρίση της ΕΖ φαίνεται να προκαλούν συγκεκριμέ-νες πράξεις και παραλήψεις: Η έκθεση του Ζακ Ντελόρ για την ΟΝΕ (1989) υπο-γράμμιζε την ανάγκη να μεταβιβαστεί

από τα κράτη-μέλη στα κεντρικά όργανα η διαδικασία λήψης αποφάσεων στα θέ-ματα νομισματικής πολιτικής και μακρο-οικονομικής διαχείρισης. Με την έμφαση όμως που δόθηκε στη διεύρυνση της ΕΕ αντί της εμβάθυνσης μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου (1989), ατόνησε η προ-σπάθεια δημιουργίας μιας οικονομικής διακυβέρνησης, παρά τις αμφιβολίες για την επάρκεια των κανόνων λειτουργίας της ΕΖ. Στη συμφωνία δε του Μάαστριχτ, όπου αποφασίστηκε η δημιουργία της ΟΝΕ δεν προβλέφθηκαν οι μηχανισμοί επίβλεψης και ελέγχου για την τήρηση της δημοσιο-νομικής πειθαρχίας και οι παράγοντες που θα καθιστούσαν την ΕΖ μια βέλτιστη περι-οχή κοινού νομίσματος. Ούτε και εκείνοι που πρέπει να ενεργοποιούνται όταν μια χώρα αντιμετωπίζει χρηματοοικονομικές δυσχέρειες και βρίσκεται μπροστά στη χρεοκοπία. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης που θέσπιζε ανώτατα όρια δη-μοσιονομικού ελλείμματος και δημοσίου χρέους 3% και 60% του ΑΕΠ αντίστοιχα, δεν τηρήθηκε ούτε από τις πιο ισχυρές οι-κονομικά χώρες.

Το ευρώ, δίχως λοιπόν κάποιας μορ-φής πολιτική εξουσία και οικονομική δια-κυβέρνηση, κινδυνεύει να καταρρεύσει, παρασύροντας ολόκληρη την ΕΕ. Η ΕΖ βρίσκεται ήδη σε βαθιά συστημική κρί-ση και αποτελεί έναν αδύναμο κρίκο του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστή-ματος, με πέντε χώρες στην περιφέρειά της να αντιμετωπίζουν οικονομική ύφεση, μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και δημόσιο χρέος στα όρια της βιωσιμότη-τας. Οι ατέλειες στη δομή και τον τρόπο λειτουργίας της ΟΝΕ που για πρώτη φορά εκδηλώθηκαν έντονα στην Ελλάδα τα τέλη του 2009 παρεμποδίζουν την πολι-τική ενοποίηση των κρατών-μελών και δυσχεραίνουν την εξουδετέρωση της σο-

διχως λοιπον κάποιας μορφής πολιτική εξουσία και οικονομική

διακυβέρνηση, το ευρώ κινδυνεύει να καταρρεύσει, παρασύροντας

ολόκληρη την ΕΕ. … Από έλλειψη

εμπειρίας στο πρωτόγνωρο σύστημα

κοινού νομίσματος δίχως οικονομική διακυβέρνηση, τα

κοινοτικά όργανα συχνά αυτοσχεδιάζουν.

161

Ρ Ο Σ Ε Τ Ο Σ Φ Α Κ Ι Ο Λ Α Σ | 2 0 1 2 161


Από την άλλη όμως πλευρά δεν υπάρ-χει προηγούμενο χρεοκοπίας και εξόδου μιας χώρας-μέλους, ενώ η ΕΖ δεν είναι σε δυσμενέστερη δημοσιονομική κατά-σταση από τις ΗΠΑ, χώρα με παρόμοια πληθυσμιακά μεγέθη, εφαρμοσμένη τε-χνολογία, επίπεδα διαβίωσης και κοινω-νική σύνθεση από πολίτες διαφορετικής προέλευσης. Παρά δε την επανειλημμένη καθυστέρηση των αναγκαίων κοινοτικών παρεμβάσεων σε θέματα χρηματοπιστω-τικών δυσχερειών, δεν κινδύνευσε μέχρι τώρα το ευρώ ως νόμισμα. Ως σοβαρή καθυστέρηση μπορεί να θεωρηθεί το γε-γονός ότι μόλις από το Δεκέμβριο 2011

άρχισε να αντιμετωπίζεται συστηματικά και να αντικατοπτρίζεται στις κοινοτικές πολιτικές αποφάσεις, η ανάγκη για ευελι-ξία και ανάπτυξη, παράλληλα με το δημο-σιονομικό συντονισμό και τη λιτότητα. Οι πλούσιες βέβαια χώρες εξακολουθούν να πιέζουν για περισσότερες ενδείξεις ότι οι πτωχότερες θα διαχειριστούν με σύνεση τον πρόσθετο δανειακό πλούτο που ζητούν. Η ΕΚΤ έχει απογοητεύσει τις αγορές με την (δικαιολογημένη λόγω κα-ταστατικών δεσμεύσεων) άρνησή της να προχωρήσει σε μαζικές αγορές ομολόγων της ευρωπαϊκής περιφέρειας, αυξάνο-ντας το κόστος δανεισμού τους. Διατηρεί

βαρής αυτής απειλής υπαρξιακού χαρα-κτήρα. Σε επί μέρους δε σοβαρά θέματα, όπως η διαχωριστική γραμμή μεταξύ ευ-ρωπαϊστών και αντιευρωπαϊστών, η παρα-μονή ή έξοδος από την ΕΖ και ορισμένες δραστικές μεταρρυθμίσεις, πολλοί Ευρω-παίοι πολίτες δυσκολεύονται να διακρί-νουν ποιο είναι καλό για αυτούς και για το συμφέρον της χώρας τους. Από έλλειψη, τέλος, εμπειρίας στο πρωτόγνωρο σύστη-μα κοινού νομίσματος δίχως οικονομική διακυβέρνηση, τα κοινοτικά όργανα συ-χνά αυτοσχεδιάζουν. Η δυσπιστία έναντι του ευρώ εκδηλώθηκε έντονα στις αρχές Ιανουαρίου 2012 με την υποβάθμιση από τη S&P εννέα κρατών-μελών της ΕΖ που αποδίδεται τόσο στα δομικά προβλήμα-τα του οικονομικού συστήματος, όσο και στα αναγκαία εκσυγχρονιστικά αλλά και με έντονες υφεσιακές επιπτώσεις μέτρα λιτότητας. Ενώ όμως η ΕΖ πλήττεται από βαθειά δημοσιονομική κρίση, η Γερμανί-δα Καγκελάριος χαρακτηρίζει την πραγ-ματοποίηση μιας πολιτικής ένωσης της Ευρώπης ένα δύσκολο έργο των επό-μενων δέκα ετών. Υπόσχεται όμως να αφιερωθεί στη βελτίωση της ανταγωνι-στικότητας της Ένωσης (23/1/2012). Και το ΔΝΤ τονίζει ότι εκτός από τις απαραί-τητες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, η δημοσιονομική σταθερότητα εξαρτάται, τελικά, από την μακροπρόθεσμη ανάπτυ-ξη. Τάχθηκε επίσης υπέρ της περαιτέρω ενίσχυσης των χρηματοπιστωτικών μη-χανισμών στήριξης της ΕΖ αλλά και της έκδοσης ευρωομολόγων που και μόνο η πολιτική δέσμευση για αυτό θα βοηθού-σε να πειστούν οι αγορές για τη μελλο-ντική βιωσιμότητα της ΟΝΕ (23/1/2012).

162

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


όμως το προεξοφλητικό επιτόκιο στο 1% (από 1,5% πριν από μερικούς μήνες). Επε-κτείνει επίσης τη δανειοδότηση στις τρά-πεζες με διάρκεια τριετίας ενισχύοντας τη ρευστότητά και τη φερεγγυότητα της ΕΖ, με την προσδοκία ότι θα υπάρξει σύ-ντομη επάνοδος στη σταθερή ανάπτυξη. Συζητείται ακόμη η δημιουργία ενός Κοι-νού Υπουργείου Οικονομικών με σαφώς καθορισμένη φορολογική ύλη (καπνός, φόρος Tobin στις χρηματοπιστωτικές συ-ναλλαγές κ.ά.). Προτείνεται, επιπλέον, η αξιοποίηση των φορολογικών αυτών εσό-δων για την έκδοση ευρωομολόγων ανα-πτυξιακού κυρίως προορισμού, με έλεγχο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Κομισιόν των δανειακών αναγκών κάθε χώρας και των εθνικών ισολογισμών πριν και μετά την κατάρτισή τους. Βασική προ-ϋπόθεση παραμένει βέβαια ο σεβασμός στις δημοκρατικές διαδικασίες της ΕΕ και των επί μέρους χωρών.

Η κρίση στην Ελλάδα

Οι Έλληνες βιώνουν ήδη την 5η χρο-νιά της ύφεσης. Με την υψηλή δε και ανερχόμενη ανεργία (21%, 1 εκατ. περί-που άτομα) συνειδητοποιούν επίσης ότι νέες θέσεις εργασίας μόνο στον ιδιωτικό τομέα μπορούν να δημιουργηθούν, ενώ αυξάνεται και η αποδημία που από χρόνια περιλαμβάνει αποκλειστικά σχεδόν απο-φοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ειδικευμένους τεχνίτες. Για το 2012 προ-βλέπεται περαιτέρω μείωση του παγκό-σμιου ρυθμού ανάπτυξης στο 2,5%, που και αυτό όμως θα οφείλεται κυρίως στους υψηλούς αναπτυξιακούς ρυθμούς των BRICS και άλλων αναπτυσσομένων χω-ρών (Παγκόσμια Τράπεζα Ιαν. ’12). Τα αι-σθήματα λοιπόν ανασφάλειας για τις εσω-τερικές εξελίξεις γίνονται πιο έντονα στο

ασταθές διεθνές περιβάλλον. Επιπλέον, μεσούσης της κρίσης η κυβέρνηση ανα-γκάζεται να λαμβάνει βιαστικές αποφά-σεις για σοβαρά θέματα, χωρίς την απαι-τούμενη συστηματική μελέτη της νομικής πλευράς και της πολιτικής διαχείρισης των μεταρρυθμίσεων. Έχουν ήδη προκλη-θεί σοβαρά προβλήματα για την υλοποί-ησή τους και φαίνεται να αυξάνονται οι κοινωνικές αντιδράσεις. Η κρίση απεκά-λυψε τη σοβαρή οργανωτική ανεπάρκεια του κράτους, του βασικότερου παράγοντα για την εύρυθμη λειτουργία της οικονο-μίας. Ανέδειξε επίσης το έλλειμμα αντα-γωνιστικότητας που καταδεικνύεται και από την κατάταξη της Ελλάδας στην 90ή θέση μεταξύ 142 χωρών (World Economic Forum 2011) και είναι η βαθύτερη αιτία της κρίσης. Επειδή όμως στις δεκάδες πα-ραμέτρους που προσδιορίζουν την αντα-γωνιστικότητα δεν περιλαμβάνονται οι υψηλοί μισθοί, δημιουργείται η εσφαλμέ-νη εντύπωση ότι τα θετικά τους αποτελέ-σματά (κυρίως στην τόνωση της ζήτησης) είναι επαρκή για την ενίσχυση της οικονο-μικής δραστηριότητας. Μπορεί όμως να είναι καταστροφικά δίχως αποτελεσματι-κή λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, αναπτυγμένες υποδομές, κατάλληλη επαγγελματική κατάρτιση του ανθρώπι-νου δυναμικού με πρόσφορα κίνητρα για υψηλή αποδοτικότητα και πολλούς άλ-λους παράγοντες. Η ελληνική οικονομία έχει πράγματι τις δυνατότητες να ανακάμ-ψει και να πετύχει υψηλούς ρυθμούς ανά-πτυξης. Όχι όμως με ζήτηση ανώτερη της εθνικής παραγωγής. Ήδη το ετήσιο δημό-σιο έλλειμμα παραμένει υψηλό (9,8% του ΑΕΠ το 2011- 21 δισ. ευρώ- με έσοδα και δαπάνες περίπου 50 δισ. και 71 δισ. ευρώ αντίστοιχα). Ο περιορισμός των δαπανών παρουσιάζει έντονη ανελαστικότητα, τα δημόσια έσοδα δεν αυξάνονται και οι δι-

Η κρίςΗ ανέδειξε το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας που καταδεικνύεται

και από την κατάταξη της Ελλάδας στην 90ή θέση μεταξύ

142 χωρών (World Economic Forum 2011) και είναι η

βαθύτερη αιτία της κρίσης. Επειδή

όμως στις δεκάδες παραμέτρους που προσδιορίζουν την ανταγωνιστικότητα

δεν περιλαμβάνονται οι υψηλοί μισθοί,

δημιουργείται η εσφαλμένη εντύπωση

ότι τα θετικά τους αποτελέσματά (κυρίως

στην τόνωση της ζήτησης) είναι επαρκή

για την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας.

163


αρθρωτικές αλλαγές προχωρούν με πολύ αργό ρυθμό. Οι ετήσιοι τόκοι των δανείων υπολογίζονται σε 15 δισ. ευρώ, έναντι βι-ώσιμου ανώτατου ορίου περίπου 10 δισ. ευρώ. Η ύφεση υπολογίζεται στο 6% του ΑΕΠ για το 2011, στο 5% για το 2012 και 17% σωρευτικά μέχρι το 2015.

Κυβέρνηση – αποφάσεις & θέματα νομιμοποίησης

Η κυβέρνηση συνεργασίας που υπο-στηρίχτηκε από τα τρία μεγαλύτερα αστι-κά κόμματα προσπάθησε να εφαρμόσει αυστηρά αλλά αναγκαία μέτρα με αβέβαιη πολιτική και θεσμική νομιμοποίηση. Η Βου-λή όμως είχε εκλεγεί σε διαφορετικές συν-θήκες και με διαφορετικές προεκλογικές δεσμεύσεις, πολλά μέλη της εξέφραζαν δι-αφορετικές απόψεις και η πλειονότητα των πολιτών φαίνεται να αντιδρά στην ασκού-μενη πολιτική. Ως πρώτη φροντίδα τέθηκε η απομείωση του χρέους (haircut, «κούρε-μα») των 350 δισ. ευρώ περίπου, σύμφωνα με το PSI που σχετίζεται με τη συμμετοχή των ιδιωτών δανειστών στην αποπληρωμή των δανείων και μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στον μελλοντικό δανεισμό από τις αγορές. Μειώνει όμως το ονομαστικό χρέος και θα ελαφρύνει την καταβολή το-κοχρεολυσίων, εξοικονομώντας πόρους που μπορούν να στηρίξουν την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Αύξη-ση της χρηματοδοτικής στήριξης της Ελλά-δας από την ΕΖ ή μεγαλύτερη απομείωση της αξίας των ελληνικών ομολόγων που κατέχουν οι ιδιώτες πιστωτές ζητεί το ΔΝΤ, στηρίζοντας την πάγια χρηματοδοτική του πολιτική στη βιωσιμότητα του χρέους της χώρας που θα υποστηριχθεί. Η Γερμανία όμως απορρίπτει κατηγορηματικά τη χο-ρήγηση πρόσθετου δανείου. Η κυβέρνηση υπέγραψε τη νέα δανειακή σύμβαση των

περίπου 130 δισ. ευρώ (αποφασίστηκε στις 26/10/2011) για να αρχίσουν οι εκτα-μιεύσεις. Αυτό συνοδεύτηκε από την υπο-γραφή νέου μνημονίου που περιλαμβάνει επώδυνα για τους περισσότερους πολίτες μέτρα (αναδιάρθρωση της Δημόσιας Δι-οίκησης με απολύσεις σε οργανισμούς και φορείς του Δημοσίου, απελευθέρω-ση των κλειστών επαγγελμάτων, εκτετα-μένες αποκρατικοποιήσεις, ενδεχόμενη ενεχυρίαση για τα δάνεια που μπορεί να προκαλέσει μια διαρκή κρίση εσωτερικής νομιμοποίησης κ.ά.). Προκύπτει βέβαια και η επιτακτική ανάγκη βελτίωσης της αντα-γωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας που αποτελεί και βασική προϋπόθεση επα-νόδου της σε τροχιά βιώσιμης ανάκαμψης. Η Ελλάδα έχει εκτεθεί στην υλοποίηση των περισσότερων δεσμεύσεών της και το υπάρχον πολιτικό σύστημα πρέπει να δείξει αν αντέχει το βάρος αλλαγών και το-μών που απέφυγε επί δεκαετίες. Το μνημό-νιο για το προηγούμενο δάνειο του Μαΐου 2010 των 110 δισ. ευρώ (που χαρακτηρι-ζόταν από άγνοια και εμμονές και αποκα-λύφθηκε πρόσφατα ότι δεν είχε διαβαστεί από πολλά πολιτικά στελέχη που το υπερ-ψήφισαν), άφησε εκτός την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό του δημοσίου τομέα και επικεντρώθηκε στην υπερφορολόγηση των ίδιων φορολογουμένων, επιδεινώνο-ντας την ύφεση. Εξάλλου, η ιδέα ότι η πε-ραιτέρω περικοπή μισθών στην Ελλάδα θα οδηγήσει στη λύση των προβλημάτων της είναι μια παρανοϊκή φαντασία, τονίζει ο J. Stiglitz (Freefall 2010).

Η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας

Ο αναποτελεσματικός κρατικός μη-χανισμός, το συντεχνιακό κράτος και οι προϋπάρχουσες μεγάλες μακροοικονομι-

κές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας θέτουν το εύλογο ερώτημα: τι επιφυλάσ-σει το ευρώ για το μέλλον της χώρας, με δεδομένη την πάγια θέση του Eurogroup ότι το μέλλον της Ελλάδας είναι στην ΕΖ. Με τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις είναι πραγματοποιήσιμος ο φιλόδοξος στόχος να επιτευχθεί πρωτογενές πλεό-νασμα εντός του 2013 για να αντιστραφεί η συνεχιζόμενη αύξηση του δημοσίου χρέους. Αν και προϋποθέτει την επίλυση μιας σειράς διοικητικών προβλημάτων, η αξιοποίηση των αδιάθετων 15 δισ. ευρώ του ΕΣΠΑ, που μπορεί να πραγματοποι-ηθεί τώρα με ελάχιστη ή και μηδενική εθνική συμμετοχή, αποτελεί επίσης ένα ισχυρό αναπτυξιακό εργαλείο. Προτε-ραιότητα πρέπει ασφαλώς να δοθεί στην ενίσχυση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων για την ολοκλήρωση των έργων που έχουν διακοπεί και έχουν άμεσα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην οικονομία, αλλά και στην πραγμα-τοποίηση άλλων επενδύσεων με συ-γκεκριμένα χρονοδιαγράμματα. Πρέπει επίσης να καταβληθούν συστηματικές προσπάθειες προσέλκυσης Άμεσων Ξέ-νων Επενδύσεων και εισροής ελληνικών κεφαλαίων από το εξωτερικό. Η μεγάλη μείωση των χρηματιστηριακών αξιών και εκείνων σε άλλες μορφές κρατικής περιουσίας, καθώς και η δραματική κα-θυστέρηση στην απαραίτητη νομική και διοικητική προετοιμασία για τις αποκρα-τικοποιήσεις, εγείρει σοβαρά διλλήματα για τη σκοπιμότητα εκποιήσεων στην παρούσα οικονομική συγκυρία. Υπάρ-χουν όμως δυνατότητες αποκόμισης σημαντικών οικονομικών ωφελειών με τη συνομολόγηση κατά την εκποίηση σε χαμηλή τιμή ειδικών όρων, όπως π.χ. η άμεση κατασκευή έργων υποδομής στην ακίνητη περιουσία που εκποιείται.

Ε Θ Ν Ι Κ Η Τ Ρ Α Π Ε Ζ Α

16 5

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2 165

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

Ε Θ Ν Ι Κ Η Τ Ρ Α Π Ε Ζ Α

166

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Α Σ Ι Ν Η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α & Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η | Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Η Κ Ρ Ι Σ Η Κ Α Ι Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν

166

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


ΝΟΜΙΣΜΑ ∆ΥΟ ΟΨΕΩΝ

ΑΛΛΗΛΕΠΙ∆ΡΑΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ – ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Η ανθρωπογενής επίδραση στην κλιµατική αλλαγή συνίσταται στο ότι είτε αυξάνει τη συχνότητα εµφάνισης των επιπτώσεων των ακραίων καιρικών καταστάσεων ή ακόµα και της εµφάνισης αυτών των ίδιων των ακραίων γε-γονότων. Παράδειγµα, η αύξηση στις πληµµύρες.

Παραγωγή ενέργειας μέσω φωτοβολταϊκών συστημάτων.

Χρηματοδότηση επενδύσεων

Ζητήστε σήμερα πληροφορίες για τους όρους και τις προϋποθέσεις της χρηματοδότησης στα Καταστήματα της Εθνικής Τράπεζας www.nbg.gr/

167

Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ζ Ε Ρ Ε Φ Ο Σ | 2 0 1 2 167

Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ζ Ε Ρ Ε Φ Ο Σ | 2 0 1 2

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Χ Ρ Η Σ Τ Ο Ζ Ε Ρ Ε Φ Ο , ΤΑΚΤΙΚΟ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΟΖΟΝΤΟΣ

Μπορεί η ανθρωπογενής συνιστώσα στις πλανητικές

µεταβολές να µην είναι το µόνο Α Ι Τ Ι Ο αυτών διότι πολλά

φαινόµενα θα εξελίσσονταν ούτως ή άλλως και χωρίς

την παρέµβαση του ανθρώπου, όµως η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Η

Κ Ρ Ι Σ Η εάν δεν συνοδευτεί από την υποστήριξη

Γ Ε Ν Ν Α Ι Ω Ν Μ Ε Τ Ρ Ω Ν ενίσχυσης των µη ρυπογόνων

δραστηριοτήτων, θα χειροτερεύσει ακόµα περισσότερο το

περιβαλλοντικό πρόβληµα. Κανείς δεν Γ Ν Ω Ρ Ι Ζ Ε Ι το

πώς θα εξελιχθεί η αλληλεπίδραση της οικονοµικής µε την

περιβαλλοντική κρίση στο προσεχές µέλλον.




168

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


Η συνεχιζόμενη σύμπτω-ση της περιβαλλοντικής με την οικονομική κρίση εξακολουθεί να έχει αρ-νητικές επιπτώσεις στις

διαπραγματεύσεις για τη σταθεροποίη-

ση του κλίματος που αποσκοπούν στην

απεξάρτηση της ανθρωπότητας από το

πετρέλαιο και τα ορυκτά καύσιμα. Οι δι-

αγραφόμενες τάσεις παγκοσμίως, όσον

αφορά στην ανθρωπογενή μεταβολή

στον πλανήτη μας, είναι ότι η συνεισφορά

του ανθρώπου όχι μόνον στην αποσταθε-

ροποίηση του κλίματος αλλά και στις αλ-

λαγές στη βιοποικιλότητα και σε άλλους

φυσικούς πόρους του πλανήτη, όπως τα

υπόγεια υδάτινα αποθέματα, δεν επιδέχε-

ται πλέον καμία αμφισβήτηση. Η ανθρω-πογενής συνιστώσα στις πλανητικές με-ταβολές δεν είναι και το μόνο αίτιο αυτών διότι πολλά φαινόμενα θα εξελίσσονταν ούτως ή άλλως και χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου. Η ανθρωπογενής επίδρα-ση συνίσταται στο ότι είτε αυξάνει τη συ-χνότητα εμφάνισης των επιπτώσεων των ακραίων καιρικών καταστάσεων ή ακόμα και της εμφάνισης αυτών των ίδιων των ακραίων γεγονότων. Αυτή ακριβώς η αν-θρωπογενής συνιστώσα φαίνεται ότι θα έχει τάση όχι μόνο συνέχισης αλλά και επαύξησης των ανθρωπογενών επιπτώ-σεων στην υποβάθμιση του περιβάλλο-ντος γενικότερα. Η οικονομική κρίση, από την άλλη πλευ-ρά, εάν δεν συνοδευθεί από την υπο-στήριξη γενναίων μέτρων ενίσχυσης των μη ρυπογόνων δραστηριοτήτων, θα χειροτερεύσει ακόμα περισσότερο και κανείς δεν γνωρίζει το πώς θα εξελιχθεί η αλληλεπίδραση της οικονομικής με την περιβαλλοντική κρίση στο προσεχές μέλ-λον. Η σημερινή κατάσταση έχει πολλά οξύμωρα φαινόμενα, όπως π.χ. η συνεχι-ζόμενη παραγωγή πετρελαιοκίνητων και βενζινοκίνητων οχημάτων, όταν υπάρχει η τεχνολογία της παραγωγής και χρήσης ηλεκτρικών μεταφορών. Και μάλιστα, όταν είναι γνωστό ότι περίπου το 30% των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου προέρχονται από τις μεταφορές. Το ίδιο ισχύει και για την κεντρική θέρμανση και ψύξη. Άλλο ένα περίπου 30% προέρχεται από το δομημένο περιβάλλον και βεβαίως ένα μεγάλο ποσοστό από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κ.ο.κ.

Η κλιματική αλλαγή στην ΕλλάδαΓια τη χώρα μας, όπως προκύπτει από τις υπάρχουσες μετρήσεις, κατά τον περα-σμένο αιώνα οι βροχοπτώσεις μειώθηκαν κατά περίπου 20% στη Δυτική Ελλάδα και 10% στην Ανατολική Ελλάδα. Οι μειώσεις

αυτές αποδίδονται κυρίως σε φυσικά αί-τια, επειδή ναι μεν υπάρχει και η ανθρώ-πινη παρέμβαση, αλλά αυτή κατέστη δυ-νατόν να εκτιμηθεί ποσοτικά μόνον κατά τις τελευταίες δεκαετίες χάρη στην ανά-πτυξη, με τη συνδρομή της εξέλιξης των ηλεκτρονικών υπολογιστών, κλιματικών υποδειγμάτων υψηλών προδιαγραφών. Με βάση τα υποδείγματα υπολογισμού της ανθρωπογενούς παρέμβασης στο κλίμα υπό τα δύο ακραία σενάρια κλιμα-τικής μεταβολής (Β2 και Α2) που αναλύο-νται σε τμήματα της μελέτης της Τράπεζας της Ελλάδος, αναμένεται ότι κατά το τέλος του 21ου αιώνα, λόγω της ανθρωπογε-νούς παρέμβασης, η βροχή θα μειωθεί μεταξύ 5% και περίπου 19%, αντίστοιχα, σε επίπεδο επικράτειας. Επίσης, προκύ-πτει ότι κατά το τέλος του 21ου αιώνα η θερμοκρασία του αέρα θα αυξηθεί μετα-ξύ περίπου 3,0oC και 4,5oC, αντίστοιχα. Γενικά, οι προσομοιώσεις προβλέπουν σημαντικές μεταβολές πολλών κλιματι-κών παραμέτρων, όπως η υγρασία, η νε-φοκάλυψη κ.ά. Ενδιαφέρον, όσον αφορά τη χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), παρουσιάζουν η αναμενόμενη αύ-ξηση της μέσης προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας (μεταξύ 2,3 W/τετρ. μ. και 4,5 W/τετρ. μ.) στο σύνολο της επικράτει-ας, καθώς και η αύξηση της έντασης των ετησίων ανέμων κατά 10% προς το τέλος του 21ου αιώνα. Μια σημαντική επίπτωση της ανόδου της θερμοκρασίας είναι η αυ-ξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη το καλοκαίρι. Ειδικότερα, στα πεδινά ηπειρωτικά της Ελλάδος θα υπάρ-χει αυξημένη ανάγκη ψύξης έως και 40 επιπλέον ημέρες το χρόνο κατά την περί-οδο 2071-2100, ενώ στις νησιωτικές και ορεινές περιοχές οι αυξήσεις θα είναι μικρότερες. Μια θετική πτυχή της αλ-λαγής του κλίματος αποτελεί η μείωση των ενεργειακών απαιτήσεων για θέρ-μανση που προβλέπεται για τη χειμερι-νή περίοδο. Μεταβολές στον 21ο αιώνα

Οι επιπτώσεισ

για όλους τους τομείς της ελληνικής

οικονομίας αναμένεται να φτάσουν στο

τέλος του αιώνα που διανύουμε

στο αστρονομικό κόστος των 700

δισεκατομμυρίων ευρώ σύμφωνα με

έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος.

Οικολογικές λύσεις για τον ιδιώτη


Αγορά υβριδικού αυτοκινήτου - οικολογικού εξοπλισμού κατοικίας.

169

Χ Ρ Η Σ Τ Ο Σ Ζ Ε Ρ Ε Φ Ο Σ | 2 0 1 2

αναμένονται επίσης ως προς τις ακραίες τιμές της βροχόπτωσης. Στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα και τη ΒΔ Μακεδονία η μέγιστη ποσότητα του νερού που κατα-κρημνίζεται σε διάστημα έως 3 ημέρες αναμένεται να αυξηθεί σε ποσοστό έως 30%, ενώ στη Δυτική Ελλάδα αναμένε-ται να μειωθεί σε ποσοστό έως 20%. Σε αντιδιαστολή με τις πλημμυρικές περιό-δους, οι μεγαλύτερες αυξήσεις της δι-άρκειας των ξηρών περιόδων θα σημει-ωθούν στην ανατολική ηπειρωτική χώρα και στη Βόρεια Κρήτη, όπου αναμένονται 20 επιπλέον ημέρες ξηρασίας μέχρι το 2021-2050 και μέχρι 40 επιπλέον ημέρες το 2071-2100. Αναμένεται ότι η μεταβολή των κλιματικών συνθηκών θα αυξήσει σημαντικά τον αριθμό των ημερών με εξαιρετικά αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς, κατά 40 ημέρες το 2071-2100 σε όλη την Ανατολική Ελλάδα από τη Θράκη ως την Πελοπόννησο, ενώ μικρότερες αυξήσεις αναμένονται στη Δυτική Ελλάδα. Γενικότερα, οι επιπτώσεις για όλους τους τομείς της εθνικής οικονομίας που εξε-τάστηκαν είναι αρνητικές και, σε πολλές περιπτώσεις, εξαιρετικά αρνητικές, φθά-νοντας στο τέλος του αιώνα στο αστρο-νομικό κόστος των 700 δισ. ευρώ κατά την Έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος, (http://www.bankofgreece.gr/Pages/el/klima/results.aspx). Οι επιπτώσεις π.χ. στα δάση ελάτης, οξιάς και πεύκης είναι σημαντικές, ενώ και η διόγκωση του κό-στους λόγω της αύξησης του αριθμού και της έκτασης των δασικών πυρκαγιών είναι ουσιώδης. Επιπλέον, αναμένεται μείωση της αφθονίας των ειδών και της βιοποικι-λότητας γενικότερα. Εκτιμάται επίσης ότι η κλιματική αλλαγή, με βάση την επίδρασή της στην εξέλιξη του δείκτη «τουριστικής ευφορίας» ως το τέλος του αιώνα, θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για τον ελληνικό τουρισμό, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στη χρονική και περιφερειακή ανακατανο-μή των αφίξεων τουριστών στη χώρα μας,

εκτιμΑτΑι

ότι η κλιματική αλλαγή, με βάση την επίδρασή της στην εξέλιξη του δείκτη

«τουριστικής ευφορίας» ως το τέλος του αιώνα,

θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για τον ελληνικό τουρισμό,

οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στη χρονική και περιφερειακή ανακατανομή των

αφίξεων τουριστών στη χώρα μας, επομένως και των τουριστικών

εισπράξεων.

επομένως και των τουριστικών εισπράξε-

ων. Τα έσοδα από τον τομέα του τουρισμού

αποτελούν σημαντικό οικονομικό πόρο της

χώρας, γι’ αυτό και στη μελέτη της Τράπε-

ζας της Ελλάδος παρατίθενται προτάσεις

για την ανάγκη μακροχρόνιου στρατηγι-

κού σχεδιασμού με στόχο την αναβάθμιση

του τουριστικού προϊόντος της χώρας στο

πλαίσιο μιας εξελισσόμενης ανθρωπογε-

νούς κλιματικής αλλαγής. Οι συνέπειες

της κλιματικής μεταβολής στο δομημένο

περιβάλλον, στις μεταφορές, στην υγεία,

στην εξορυκτική βιομηχανία και σε άλλους

κλάδους είναι σημαντικές και αναλύονται

στη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος.

Η ευθύνη της πολιτικήςΌπως προκύπτει από τα προηγούμενα,

είναι απαραίτητο να σχεδιαστεί συγκε-

κριμένη πολιτική προσαρμογής για όλους

τους τομείς. Σ’ αυτήν θα πρέπει να εντα-

χθεί και μια εξωτερική πολιτική αναθε-

ωρημένη ως προς τις κατευθύνσεις που

ενδιαφέρουν τη χώρα μας. Η ευθύνη για

το μέλλον μοιράζεται σε όλους, αλλά το

μεγαλύτερο μέρος της, βεβαίως, φέρουν

οι πολιτικοί, οι οποίοι καλούνται μέσα

σε δύσκολες συνθήκες να αλλάξουν μια

ολόκληρη νοοτροπία ανάπτυξης που

στηρίχθηκε στο πετρέλαιο, στο κάρβου-

νο, σε πολέμους και άλλες επιβλαβείς

συνήθειες που κληρονομήσαμε από τον

19ο αιώνα και, δυστυχώς, φαίνεται ότι

δεν είμαστε έτοιμοι να τις απαξιώσουμε,

ακόμα και σήμερα. Είναι έτοιμος ο μέσος

κάτοικος των χωρών που ευημερούν να

μετακινείται με ηλεκτρικό αυτοκίνητο; Εί-

ναι έτοιμος ο μέσος κάτοικος των χωρών

που δεν ευημερούν να μην προσπαθήσει

να μοιάσει στις συνήθειες, τα λάθη τα

οποία έκαναν οι προηγμένες κοινωνίες;

Πολύ αμφιβάλω. Και τούτο γιατί η Παιδεία

σε αυτά τα πράγματα ξεκινά από την προ-

σχολική και σχολική ηλικία. Δεν μπορεί

από τη μία στιγμή στην άλλη να αλλάξει

άρδην η κοινωνία, όταν έχει μάθει στον

τρόπο ζωής με τον οποίο ζούμε σήμερα.

Η ατυχής σύμπτωση της περιβαλλοντι-

κής κρίσης με την οικονομική κρίση σε

μία ήδη αμφιλεγόμενη ποιότητα παιδείας,

αποτελεί ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο η

ανθρωπότητα θα πρέπει να το αντιμετωπί-

σει και ο καλύτερος τρόπος να γίνει αυτό

είναι η μεθοδευμένη ορθή ενημέρωση

και διδασκαλία που ξεκινά από το σπίτι και

τελειώνει στα μεταπτυχιακά για να ωριμά-

σει στη μέση, ακόμα και στην τρίτη ηλικία.




170

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Α Σ Ι Ν Η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α & Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η | Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν

Η κρίση, όχι μόνον η οικονομική, διαχέεται κυρίως στον κόσμο της Δύης όπως μια πετρελαιοκηλίδα στην θάλασσα, με συνέπεια αφ’ ενός τη σύγ-χυση στις λειτουργίες διαβίωσης και επιβίωσης του γένους των ανθρώπων και αφ’ ετέρου στην κατανομή των ευθυνών για τις δυσλειτουργίες του κακοποιημένου οικοσυστήματος που ονομάζουμε πλανήτη Γη. Ο γράφων,

χρόνια τώρα, στην ετήσια έκδοση των Τάσεων, προσπάθησε να συνδυάσει τους τρεις κύρι-ους τομείς γνώσης και δράσης, που διέπουν την επιβίωση των ανθρώπων: το περιβάλλον, την ενέργεια και την οικονομία. Καθώς η κρίση είναι βίαιη, ώθησε στο προσκήνιο το σύνολο των προβλημάτων τα οποία αφορούν στην επιβίωση του γένους. Όπως δείχνουν οι εξελίξεις, πρέπει να μπουν σε κάποια τάξη τα σημερινά δεδομένα που σχετίζονται με το περιβάλλον, την ενέργεια και την οικονομία, αλλά και τις μεταξύ τους σχέσεις. Ο στόχος του κειμένου είναι

Τελικά ποιος είναι ο κ y κ λ ο ς Τ η ς ζ ω h ς και τι είναι η ίδια η ζωή; Μια δυ-

ναμική τροφική αλυσίδα, με τους ζώντες οργανισμούς να έχουν τον ρόλο ενός

μετασχηματιστή ε ν e ρ γ ε ι α ς ς Τ ο ν Τ ρ ο φ ι κ o κύκλο, στη διάρκεια του

οποίου μεταφέρεται αλλά και μετατρέπεται ενέργεια. Με οργανισμούς π α ρ α γ ω -

γ ο y ς κ α ι κ α Τ α ν α λ ω Τ e ς , και τη λειτουργία της αποσύνθεσης να συμπυ-

κνώνει την ενέργεια του συστήματος στα ορυκτά καύσιμα.

ΑΠΟ ΤoΝ Α Ν Τ Ω Ν Η Λ Ι Β Ι Ε Ρ Α Τ Ο

ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ – ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ & Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η Εθνική Τράπεζα στηρίζει τις Επενδύσειςστις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας εδώ και δύο δεκαετίες.

Ζητήστε σήμερα πληροφορίες για τους όρουςκαι τις προϋποθέσεις της χρηματοδότησης σταΚαταστήματα της Εθνικής Τράπεζας www.nbg.gr/

171

Α Ν Τ Ω Ν Η Σ Λ Ι Β Ι Ε Ρ Α Τ Ο Σ | 2 0 1 2



172

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


σύσταση του ανθρώπου. Οι Μυθολογίες προσφέρουν ερμηνείες και οι Θρησκείες προτάσεις συμπεριφοράς, τους ηθικούς κανόνες. Υπάρχει όμως παλαιόθεν μια εμπλοκή. Ανάγκες; Ποιες είναι; Επιθυμί-ες; Ποιες πρέπει να είναι; Οι απαντήσεις δεν είναι στις προθέσεις του γράφοντος. Ας προχωρήσουμε ένα βήμα πιο πέρα. Καθ’ όσον αφορά στην ανθρωπογενή δραστηριότητα, τόσο οι ανάγκες όσο και οι επιθυμίες σχετίζονται με τη Ζωή και ως ένα σημείο την προσδιορίζουν. Αλλά τι είναι η Ζωή; Το ερώτημα έχει τεθεί από καιρό και η απάντηση μπορεί να είναι: «Η ζωή είναι δώρο Θεού». Όμως από την επι-στημονική θεώρηση του φαινομένου, το μικρό πόνημα του ξεχωριστού νομπελί-στα Erwin Schrodinger, γραμμένο το 1936 παραμένει η επιτυχέστερη απάντηση και ένα μνημείο στοχασμού.

Ο τίτλος του πονήματος είναι: «Τι είναι Ζωή;». Ο Schrodinger -βραβείο Νόμπελ της Φυσικής (1933) και αυθεντία της κβα-ντικής φυσικής και φιλόσοφος- επεχείρη-σε στο απίστευτης πυκνότητας ολιγοσέλι-δο ομότιτλο βιβλίο να απαντήσει στο θε-μελιώδες ερώτημα, με γνωστικό υπόβα-θρο τη φυσική, τη χημεία αλλά και τη βι-ολογία. Ο γράφων ούτε που διανοείται να το μεταφέρει απλοποιητικά. Το μόνο που μπορεί και το κάνει στα επόμενα, είναι η δικαιολόγηση της απόπειρας του στοχα-στή από τον ίδιο. Ο Schrodinger γράφει: «Ένας επιστήμων οφείλει να κατέχει και από πρώτο χέρι, πλήρεις και σε βάθος γνώσεις για κάποια αντικείμενα. Έτσι πε-ριμένει κανείς από αυτόν να μην γράφει για κάτι που δεν γνωρίζει σε βάθος, ως αυθεντία. Αυτό θεωρείται ως (απορρέον) μέρος της Noblesse oblige (σ.γ. εννοεί τις υποχρεώσεις της κάστας στην οποία ανή-κει). Για τον τωρινό μου στόχο επιθυμώ να παραλείψω την ευγένεια, αν υπάρχει βέβαια, και να απαλλαγώ από τις δεσμεύ-

η ενημέρωση, στον περιορισμένο βέβαια χώρο της έκδοσης. Η διαχείριση ανήκει στους αποφασίζοντες, καθήκον βέβαια δύσκολο πάντοτε, τώρα όμως επιτακτικό.

Το περιβάλλον και η ενέργεια είναι δοσμένα από τον Θεό -η απλούστερη άποψη- και η σημερινή οικονομία είναι ανθρωπογενής, προκύπτει από την ανά-γκη αξιοποίησης τόσο της ενέργειας όσο και του περιβάλλοντος, αυτή τη φορά όμως υπό προϋποθέσεις προκειμένου να εξασφαλισθεί η επιβίωση του γένους των ανθρώπων. Στις ανάγκες έχουν πλέ-ον προστεθεί και οι επιθυμίες, είτε προ-φανείς είτε μεταμφιεσμένες σε ανάγκες, συνυφασμένες βέβαια με την ιδιότυπη

«Η ΠΛΕΟΝ

παραγωγική μέθοδος ανάλυσης

έγκειται στη σύνοψη όλων

των βιολογικών φαινομένων, με

ενεργειακούς όρους, στις

μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις»,

Raymond Lindeman.

σεις που απεργάζεται. Η αιτιολόγηση (της απόφασής του) είναι η ακόλουθη:

Κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας μια ακατανίκητη τάση για γνώσεις, οι-κουμενικές και ενοποιημένες. Ακόμη και το όνομα που δώσαμε σε πρωταρχικούς θεσμούς της γνώσης μάς υπενθυμίζει ότι από την αρχαιότητα κιόλας, στο διάβα των αιώνων, η ευρύτατη οικουμενική γνώση ήταν η μόνη στην οποία αποδόθηκε πλή-ρης εμπιστοσύνη. Όμως τα τελευταία εκα-τό χρόνια (σ.γρ. και πιο πολύ σήμερα) τόσο η επέκταση του εύρους όσο και του βά-θους πληθώρας επιστημονικών κλάδων




173


της γνώσης δημιούργησε ένα παράξενο δίλλημα. Αφ’ ενός έχουμε την καθαρή αίσθηση πως μόλις και αρχίσαμε να δια-θέτουμε ασφαλή δεδομένα προκειμένου να δομήσουμε ένα και μοναδικό μπλοκ με το σύνολο των κατακτήσεων επιβεβαιω-μένης γνώσης. Αφ’ ετέρου όμως έχουμε επίσης την αίσθηση ότι είναι πλέον σχε-δόν αδύνατο να ελέγξουμε κάτι περισσό-τερο από μικρό μέρος του εξειδικευμένου συνόλου. Με τον κίνδυνο να δούμε τον αληθινό στόχο μας να χάνεται για πάντα, δεν βρίσκω άλλη διέξοδο από το δίλλημα, παρά να δεχθώ ότι μερικοί από μας (σ.γ

μπορούν να) τολμούν μια δόκιμη σύνθεση πειραματικών δεδομένων με μη πλήρεις γνώσεις ή και με άλλες από δεύτερο χέρι, μάλιστα ακόμη και με εκείνες που είναι δυνατόν να μας γελοιοποιήσουν».

Ο γράφων λοιπόν πιστεύει ότι μπορεί κανείς, προσυπογράφοντας το έξοχο αυτό κείμενο (και η κοσκινού τον άνδρα της με τους πραματευτάδες), με τους περιορισμούς του χώρου γραφής να επιχειρήσει μια, έστω και αδόκιμη, σύνδεση των τριών δεδομένων, δηλ. του περιβάλλοντος, της ενέργειας και της οικονομίας στο πλαίσιο των τάσεων που διαφαίνονται ως πιθανές στο μέλλον.

Ο LINDEMAN

αποδέχεται κατ’ αρχήν το θεμελιώδες αξίωμα ότι το οικοσύστημα είναι η μονάδα του οργανικού κόσμου. Ακολουθεί έτσι τον Edgar N. Transeau και την οικοενεργειακή μελέτη του στο χωράφι του καλαμποκιού, παρ’ όλο που ένα περίπλοκο οικοσύστημα, όπως πχ μια λίμνη, δεν συγκρίνεται με ένα απλό χωράφι. Εισάγει ακόμη, θερμοδυναμικές προσεγγίσεις, ιδιαίτερα τις δύο πρώτες αρχές, της διατήρησης της ενέργειας του οικοσυστήματος και της μετατροπής της στον τροφικό κύκλο.




174

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


από το οικοσύστημα στη γαία

«Εν αρχή ην» το περιβάλλον, δηλ. η Γη μας, το σπίτι μας με την ευρεία έννοια. Κατά τη Γένεση, δημιουργήθηκε σε επτά μέρες και η άποψη αυτή των Χριστιανών επεκράτησε πάνω από δεκαπέντε αιώνες. Κατά την τρέχουσα επιστήμη διαμορφώ-θηκε σε εκατομμύρια χρόνια, αποσπα-σμένη από τον Ήλιο. Είναι ένα περίπλοκο οικοσύστημα το οποίο μπορούμε να δού-με, να ακούσουμε, να οσφρανθούμε. Ας σημειωθεί εδώ ότι για την πλειοψηφία των ερευνητών της λειτουργίας της Γης, εκεί-νων δηλ. τους οποίους αποκαλούμε φυ-σιοδίφες, είναι ένα σύνολο ενός πλήθους επί μέρους οικοσυστημάτων. Είναι δε οι-κοσύστημα ένα γεωγραφικά περιγεγραμ-μένο -όπως πχ μια λίμνη, ή ένας ποταμός κ.ο.κ.- άθροισμα ανόργανης ύλης και ζώ-ντων οργανισμών που συνυπάρχουν σε μια διηνεκή αλληλοεπίδραση. Ο φυσιοδί-φης (naturaliste) επιδιώκει τη μελέτη της λειτουργίας της τελευταίας, κατά βάθος επιδιώκονται κυρίως, και ας μην το απο-δέχεται, την ανακάλυψη των δυνατοτήτων παρέμβασης, σε όφελος του γένους των ανθρώπων. Η καθαρή, δηλ. μη «συμφε-ροντολογική» έρευνα είναι ένας μύθος επί του προκειμένου.

Στο σημερινό επίπεδο έρευνας, η με-λέτη των οικοσυστημάτων ανήκει στην επιστήμη της οικολογίας, μια πανάρχαια αναζήτηση γνώσης, πχ ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης προσδιόριζαν ότι μια ευνο-μούμενη Πολιτεία είναι εκείνη η οποία εξασφαλίζει τη διατροφή των πολιτών. Η οικολογία, δηλαδή, εμπλέκεται στην έρευνα για την επιβίωση του γένους των ανθρώπων. Ο όρος εμφανίζεται στα μέσα του 19ου αιώνα και φορμάρει τις διάσπαρ-τες σχετικές έρευνες. Υιοθετείται σχεδόν αμέσως και το αντικείμενό της διευρύνε-ται καταπληκτικά. Είναι πια η επιστήμη με-λέτης των οικοσυστημάτων που αναφέρ-

θηκαν προηγουμένως. Ένα οικοσύστημα μπορεί να είναι ένα χωράφι καλαμποκιού, μια απλή κορυφή, αλλά και μια λίμνη ή μια πεδιάδα. Κατά τον James Lovelock, ένα ιδιότυπο φυσιοδίφη, η Γη είναι και αυτή ακόμη ένα οικοσύστημα. Ο Lovelock μά-λιστα του έδωσε το όνομα Γαία. Μια λίμνη πάντως είναι πολύ αγαπητό στους φυσιο-δίφες αντικείμενο έρευνας.

ο ενεργειακός κύκλος της ζωής

Με ένα άλμα στον χρόνο, ο γράφων μετακινείται στα μέσα του 20ου αιώνα όταν εμφανίζονται νέες ριζοσπαστικές απόψεις. Μεταξύ αυτών σημαντικό-τερη θεωρεί την άποψη του Raymond Lindeman, την «τροφική - δυναμική». Ο Lindeman χάθηκε νωρίς. Οι απόψεις του δημοσιεύθηκαν στο άρθρο του: «The Trophic – Dynamic Aspect of Economy» που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ecology» 2-3, 1942, Νο 4, σελ. 399-418. Μια καλή παρουσίαση συνάντησε ο γρά-φων στο βιβλίο του Jean-Paul Deleage: «L’ histoire de l’ Ecologie» (εκδόσεις Decarte). Οι απόψεις του Lindeman θα πήγαιναν χαμένες αν δεν τις φρόντιζε ο δάσκαλος του G. Evelyn Hutchinson. Πριν από τον Lindeman, ο Aμερικανός Edgar N. Transeau δημοσιεύει το 1926 την πρώ-τη «οικο-ενεργειακή» προσέγγιση στην ιστορία της οικολογίας, παρουσιάζοντας τον πρώτο ισολογισμό ενέργειας ενός οι-κοσυστήματος, επί του προκειμένου ενός χωραφιού καλαμποκιού. Ο χώρος δεν επιτρέπει τη σχετική παρουσίαση.

Επιστροφή στον Lindeman. Η φράση που συμπυκνώνει τις απόψεις του είναι η ακόλουθη: «Η πλέον παραγωγική μέ-θοδος ανάλυσης έγκειται στη σύνοψη όλων των βιολογικών φαινομένων, με ενεργειακούς όρους στις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις». Τα σχετικά θεμελιώ-

ΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ παραγωγοί, τα

αυτοτροφικά φυτά, συνθέτουν

οργανική ύλη από ανόργανα συστατικά

με τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας.

Τα ετεροτροφικά και η πανίδα, οι

καταναλωτές, απαλλοτριώνουν μέρος από την εν

δυνάμει ενέργεια που έχουν συσσωρεύσει

οι πρώτοι. Ο κύκλος κλείνει όταν οι

ζωντανοί οργανισμοί αποθνήσκουν και

καταναλώνονται από τους αποσυνθέτες της

οργανικής ύλης στα αρχικά της ανόργανα,

ουδέτερα ορυκτά συστατικά.




175


δη προτσές εξαρτώνται όλα ή σχεδόν όλα από τις μεγάλες ροές ηλιακής ενέργειας. Και προκύπτει το ερώτημα, αν αντί του με-ταβολισμού μεμονωμένων ζωντανών ορ-γανισμών θεωρήσουμε τα οικοσυστήματα ως τις μονάδες του ζωντανού κόσμου (μια πεδιάδα, μια λίμνη, ένα δάσος), ισχύουν οι θερμοδυναμικές προσεγγίσεις των πρώτων; Ένα χωράφι είναι ένα σχετικά απλό οικοσύστημα και η απάντηση είναι ναι. Ο Lindeman αποδέχεται κατ’ αρχήν το θεμελιώδες αξίωμα ότι το οικοσύστη-μα είναι η μονάδα του οργανικού κόσμου. Ακολουθεί έτσι τον Edgar N. Transeau και την οικοενεργειακή μελέτη του στο χωρά-φι του καλαμποκιού, παρ’ όλο που ένα πε-ρίπλοκο οικοσύστημα, όπως πχ μια λίμνη, δεν συγκρίνεται με ένα απλό χωράφι. Εισάγει ακόμη, θερμοδυναμικές προσεγ-γίσεις, ιδιαίτερα τις δύο πρώτες αρχές, τουτέστιν της διατήρησης της ενέργειας του οικοσυστήματος και της μετατροπής της στον τροφικό κύκλο. Ο Lindeman αρ-νείται την κατάτμηση ενός βιότοπου στις επί μέρους ζωντανές κοινότητες και τη μελέτη τους ανεξάρτητα την καθεμιά. Η μόνη ενότητα που αποδέχεται είναι το οι-κοσύστημα. Αποδεχόμενος την ορολογία του Γερμανού August Thienemann, ορίζει τα αυτοτροφικά φυτά ως τους παραγω-γούς, τους μόνους δηλαδή οργανισμούς ικανούς να συνθέσουν την οργανική ύλη από τα ανόργανα εν τέλει συστατικά τους υπό την επιρροή της ηλιακής ενέργειας κατά τη διαδικασία της «μυστηριώδους» φωτοσύνθεσης. Ακολουθούν τα ετερο-τροφικά φυτά και η πανίδα που χαρακτη-ρίζονται από τον Lindeman ως οι κατα-ναλωτές, απαλλοτριώνοντες ένα μέρος από την εν δυνάμει ενέργεια που έχουν συναθροίσει οι παραγωγοί. Στο επόμενο στάδιο οι ζωντανοί οργανισμοί αποθνή-σκουν και καταναλώνονται από τους σα-προφάγους, τους αποσυνθέτες της ορ-γανικής ύλης στα αρχικά της ανόργανα,

ΚΑΤΑ ΤΗ δΙΑΡΚΕΙΑ λειτουργίας του

τροφικού κύκλου μεταφέρεται αλλά και μετατρέπεται ενέργεια. Αυτό

οδηγεί στην εκτίμηση της δυναμικής

ζωντανής ύλης ως μετασχηματιστή και

συσσωρευτή ενέργειας που παραλαμβάνουν

οι ζωντανοί οργανισμοί από ένα κατώτερο επίπεδο και τον

αποθέτουν σε ένα αμέσως ανώτερο.

Μπορούμε δηλ. να θεωρήσουμε τους

ζωντανούς οργανισμούς ως οικοσυστήματα με ενεργειακούς όρους!

ουδέτερα ορυκτά συστατικά. Ο τροφικός κύκλος έτσι κλείνει. Κατά τη διάρκεια λειτουργίας του τροφικού κύκλου μετα-φέρεται αλλά και μετατρέπεται ενέργεια. Αυτό οδηγεί στην εκτίμηση της δυναμικής ζωντανής ύλης ως μετασχηματιστή και συσσωρευτή ενέργειας που παραλαμ-βάνουν οι ζωντανοί οργανισμοί από ένα κατώτερο επίπεδο και τον αποθέτουν σε ένα αμέσως ανώτερο. Μπορούμε δηλ. να θεωρήσουμε τους ζωντανούς οργα-νισμούς ως οικοσυστήματα με ενεργει-ακούς όρους! Εν συνεχεία ο Lindeman υιοθετεί τον φορμαλισμό του δασκάλου του, καθηγητή Hutchinson, και αποτυπώ-νει τον τροφικό κύκλο, αρχίζοντας βέβαια με την προσπίπτουσα ηλιακή ενέργεια που απορροφούν οι παραγωγοί. Κατά τη λειτουργία της αποσύνθεσης, η ενέργεια του συστήματος συμπυκνώνεται στα καύ-σιμα εξ απολιθωμάτων (fossil fuels), τα ορυκτά καύσιμα όπως ο άνθρακας κάθε είδους, αλλά και οι υδρογονάνθρακες, κατά την επικρατούσα σήμερα θεωρία. Ο Lindeman προβαίνει στον φορμαλισμό του φαινομένου που εξετέθη προηγου-μένως, αποτυπώνοντας τη λειτουργία του συστήματος, τις ποσότητες μεταφοράς ενέργειας και τις απώλειες. Την όλη διαδι-κασία εκθέτει με απλότητα ο J.P. Deleage* για την κατανόηση από τον απλό αναγνώ-στη. Ο «τροφικός κύκλος» του Lindeman δεν είναι μια επί πλέον αφηρημένη θεω-ρία, ανταποκρίνεται πλήρως στις «προδι-αγραφές» του Schrodinger –άλλωστε γι αυτό εξετέθησαν– και είναι προφανές ότι θεμελιώνει την εμπειρική, απλώς, άποψη του γράφοντος για την ενότητα περιβάλ-λον (οικολογία), ενέργεια, οικονομία. Μια άλλη τάση προβάλλει στον ορίζοντα…

Υποσημείωση:

*«Jean- Paul Deleage: L’ histoire de l’ ecologie» Editions «De couverre»




176

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Α Σ Ι Ν Η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α & Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η | Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Κ Α Ι Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι Α

H στροφή προς α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ H χ ρ H σ η ε ν e ρ γ ε ι α σ και μια οικονομία χαμηλών ε κ π ο μ π ω ν ρ υ π ω ν θα οδηγήσει σε πιο δυναμικές

και ανταγωνιστικές οικονομίες. πρώτον, θα αποσυνδέσει την ανάπτυξη από την π ε ρ ι β α λ λ ο ν τ ι κ η υποβάθμιση, αλλά επίσης θα οδηγήσει σε σημαντική

εξοικονόμηση πόρων αφού οι τιμές των υ δ ρ ο γ ο ν α ν θ ρ α κ ω ν αυξάνονται όσο η ζήτηση ενέργειας αυξάνεται ταχύτατα στις αναδυόμενες οικονομίες.

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΜΙΓΜΑ & ΚΡΙΣΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ Τ Α Σ Ε Ω Ν



177

Α Π Ο Τ Ο Ε Π Ι Τ Ε Λ Ε Ι Ο Τ Ω Ν Τ Α Σ Ε Ω Ν | 2 0 1 2



178

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Το 84% των εκπομπών αερί-ων του θερμοκηπίου οφεί-λεται στην καύση ορυκτών καυσίμων (άνθρακα-λιγνί-τη, πετρελαίου και φυσικού

αερίου) από τον ενεργειακό τομέα. Κρούο-ντας τον κώδωνα κινδύνου, ο ΟΟΣΑ επιση-μαίνει ότι, καθώς η ζήτηση ενέργειας αυ-ξάνεται ιδίως στις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, αν δεν επιβραδυνθεί η άνοδος των εκπομπών, ο κόσμος θα έχει αγγίξει το όριο που έχει τεθεί το 2017. Το όριο αυτό έχει εκτιμηθεί ότι απαιτείται για να μην αυ-ξηθεί η θερμοκρασία του πλανήτη πάνω από 2 βαθμούς Κελσίου στο τέλος του αι-ώνα, που σημαίνει ότι όλα τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρισμού από το έτος αυτό και μετά θα πρέπει να είναι μηδενικών εκ-πομπών, δηλαδή ανανεώσιμων πηγών ή πυρηνικά. Αντίθετα αν αναληφθούν σημα-ντικές επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα θα μπορούσαν οι εκπομπές να περιορι-στούν στο μισό ως το 2050, με τις γνωστές αλλά και νέες τεχνολογίες. Βέβαια το ύψος των επενδύσεων είναι σημαντικό, και μόνο οι επιπλέον επενδύσεις ανέρχονται σε 46 τρισεκ. δολάρια (+17% από το επίπεδο που εκτιμά ότι θα διαμορφωθούν ως το 2020). Για κάθε 1 δολ. που δεν θα επενδυθεί ως το 2020 θα απαιτηθούν 4 δολ .σε επενδύ-σεις μηδενικών εκπομπών μετά το 2020 και ως το 2035. Όπως τονίζει, η στροφή προς αποτελεσματική χρήση ενέργειας και μια οικονομία χαμηλών εκπομπών, θα οδη-γήσει σε πιο δυναμικές και ανταγωνιστικές οικονομίες. Πρώτον θα αποσυνδέσει την ανάπτυξη από την περιβαλλοντική υπο-βάθμιση αλλά και επίσης θα οδηγήσει σε σημαντική εξοικονόμηση πόρων αφού οι τιμές των υδρογονανθράκων αυξάνονται όσο η ζήτηση ενέργειας αυξάνεται ταχύ-

τατα στις αναδυόμενες οικονομίες. Εκτιμά-ται ότι το σύνολο σχεδόν της αύξησης της ζήτησης θα προέλθει από τις αναδυόμενες οικονομίες την επόμενη 20ετία. Για να γί-νει αντιληπτό το μέγεθος των επενδύσεων στην ηλεκτροπαραγωγή και των επιπτώσε-ών τους στο περιβάλλον, αρκεί να αναφερ-θεί ότι η σημερινή εγκατεστημένη ισχύς ηλεκτροπαραγωγής (5 χιλ. Gigawatts) θα πρέπει να διπλασιαστεί ως το 2035 για να καλυφθεί η νέα ζήτηση και περίπου 2000 GW υπάρχουσας δυναμικότητας θα πρέπει

ΓΙΑ ΚΑθΕ 1 δΟλ. που δεν θα

επενδυθεί ως το 2020, θα απαιτηθούν 4 δολ. σε επενδύσεις

μηδενικών εκπο-μπών μετά το 2020

και ως το 2035.

να αντικατασταθεί με νέα. Συνεπώς έχει μεγάλη σημασία να κατευθυνθούν οι επεν-δύσεις σε νέες καθαρότερες τεχνολογίες. Διαφορετικά θα «κλειδωθούν» στα τωρινά επίπεδα οι εκπομπές ρύπων σε εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής από ορυκτά καύσιμα.

ενεργειακές ισορροπίες και επενδύσεις

Το δυναμικό προς εκμετάλλευση εί-ναι μεγάλο για τους παραγωγούς της σχε-τικής τεχνολογίας. Από τις επενδύσεις των 9 τρισεκ. δολ. σε νέα εργοστάσια ηλεκτρο-παραγωγής ως το 2035, το 40% θα αφορά νέα δυναμικότητα σε λιγνίτη, άνθρακα, πε-τρέλαιο ή φυσικό αέριο, συνεπώς η αγορά είναι τεράστια. Το υπόλοιπο 60% αφορά επενδύσεις σε ανανεώσιμες, που, λόγω του ότι οι τεχνολογίες αυτές είναι ακριβό-τερες, θα συνεισφέρουν μόνο 50% στην αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος. Επί-σης, σημαντικές πρέπει να είναι οι επεν-δύσεις σε τεχνολογίες carbon capture and storage (ccs) για τη μείωση των εκπομπών των μονάδων που ήδη λειτουργούν ή κα-τασκευάζονται με την τωρινή τεχνολογία.




Π Ρ Α Σ Ι Ν Η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α & Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η | Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Κ Α Ι Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι Α

179


Ωστόσο, η ανάπτυξη των ccs έχει ακόμα χρόνο μπροστά της. Θα πρέπει να αναφερ-θεί ότι τα ορυκτά καύσιμα θα παραμένουν η κύρια πηγή πρωτογενούς ενέργειας ως το 2035 είτε δεν μεταβληθεί το σημερινό ενεργειακό μίγμα των κρατών, οπότε το ποσοστό τους θα διατηρείται στο 80% της συνολικής, είτε υλοποιηθούν τα σχέδια που έχουν αναγγελθεί για να αντιμετωπι-στούν τα θέματα ενεργειακής ασφάλειας, κλιματικής αλλαγής και τοπικής ρύπαν-σης οπότε το ποσοστό θα περιοριστεί στο 75%. Στη δεύτερη περίπτωση αυξάνεται η συμμετοχή του φυσικού αερίου –«καθα-ρότερου» καυσίμου– για ηλεκτροπαρα-γωγή ως το 2035 για να γίνει η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή πρωτογενούς ενέργειας στη θέση του άνθρακα, από 21% σήμερα σε 25%. Η συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών διπλασιάζεται από 7% σήμερα σε 14%, της πυρηνικής διατηρείται στο 7% περίπου και μειώνεται η συμμετοχή του άνθρακα–λιγνίτη από 28% σήμερα σε 24%. Όσον αφορά το τελευταίο καύσιμο, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η αύξηση της ζήτησης ενέργειας στις οικονομίες με ση-

μαντική εξάρτηση της ηλεκτροπαραγωγής από τον πιο ρυπογόνο άνθρακα, πχ Κίνα, και η άνοδος της τιμής του πετρελαίου που οδηγεί σε μεγαλύτερη χρήση του, είχαν ως συνέπεια την άνοδο των εκπομπών αερίου CO2 με πολύ υψηλότερο ρυθμό τη δεκα-ετία του 2000 από ότι την προηγούμενη. Συνεπώς η ώρα της δράσης έχει φτάσει. Ο μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας στον κόσμο, η Κίνα που έχει οριακά υπερβεί την Αμερική, κάνει σταθερά βήματα προς τις ανανεώσιμες πηγές. Οι επενδύσεις της σε ανανεώσιμες πηγές το 2010 έφτασαν τα 47 δισ. δολάρια και πλέον είναι η δεύ-τερη στον κόσμο στην εγκατεστημένη ισχύ ΑΠΕ μετά τις ΗΠΑ, που επένδυσαν 21 δισ. δολ. Η Κίνα αναδεικνύεται σε παγκόσμιο ηγέτη και στην παραγωγή φωτοβολταϊκών συστημάτων, ενώ η Αμερική σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, προηγείται στην και-νοτομία και υστερεί έναντι της Κίνας στην παραγωγή. Αναφορικά, ωστόσο με τις τε-χνολογίες carbon capture and storage, με τις οποίες συλλαμβάνεται το διοξείδιο του άνθρακα (στα εργοστάσια ηλεκτροπαρα-γωγής με καύσιμο άνθρακα κυρίως και

λιγότερο πετρέλαιο) και αποθηκεύεται σε υπόγειους υποδοχείς ή αξιοποιείται αλ-λού και δεν διοχετεύεται στην ατμόσφαι-ρα, είναι υψηλού κόστους. Η ανάληψη της σχετικής έρευνας και των επενδύσεων υποτίθεται ότι θα ενθαρρυνόταν από το σύστημα εμπορίας ρύπων στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι τιμές των δικαιωμάτων στο χρηματιστήριο ρύπων στη διάρκεια του 2011, του 7ου έτους λειτουργίας του, υπο-χώρησαν κατά 55% και για όσες εταιρείες αγοράζουν δικαιώματα το κίνητρο αντικα-τάστασης της τεχνολογίας περιορίζεται. Βέβαια το κόστος αυτό λαμβάνεται υπόψη στις επενδυτικές αποφάσεις και από αυτή την άποψη ο στόχος του θεσμού εξυπηρε-τείται. Επίσης, αντικίνητρο για τη μεγαλύ-τερη προώθηση και επενδύσεις έρευνας σε carbon capture & storage, αποτελεί η εγκατάλειψη από τις ΗΠΑ των σχεδίων επιβολής ορίου στις εκπομπές ρύπων που επέβαλλε το Κιότο, τα βήματα της οποί-ας ακολούθησε και ο Καναδάς, και ενώ συμφωνία για τη διάδοχη του Κιότο κατά-σταση δεν υπάρχει ακόμη, παρά μόνο μια γενική πρωτοβουλία της ΕΕ.




ΕχΕΙ ΜΕΓΑλΗ σημασία να κατευθυνθούν

οι επενδύσεις σε νέες καθαρότερες τεχνολογίες.

Διαφορετικά θα «κλειδωθούν» στα τωρινά

επίπεδα οι εκπομπές ρύπων σε εργοστάσια

ηλεκτροπαραγωγής απο ορυκτά καύσιμα.

180

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Α Σ Ι Ν Η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α & Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η | Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Ε Ι Σ Κ Α Ι Τ Α Σ Ε Ι Σ

Η συζήτηση σήµερα µετατίθεται στα βιοκαύσιµα ∆ Ε Υ Τ Ε Ρ Η Σ Γ Ε Ν Ι Α Σ που έχουν Χ Α Μ Η Λ Ο Τ Ε Ρ Ε Σ εκποµπές CO2 στον κύκλο παραγωγής-ζωής τους, αν και υπάρχουν Ε Ν Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ ότι η µεγαλύτερη χρήση τους θα απαιτήσει και µεγαλύτερες εκτάσεις παραγωγής, µε συνέπεια τη µείωση άλλων καλλιεργειών απαραίτητων για την παραγωγή τροφίµων.

ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ


ΒΙΟΚ ΑΥ Σ Ι Μ Α




181


Η παραγωγή των βιοκαυσίμων εισέρχεται σε φάση στασιμότητας αφού το 2011 ήταν οριακά χαμηλότερη από το 2010, καθώς η Αμερική θέτει τέλος στο πρόγραμμα

κινήτρων για τη βιομηχανία βιοκαυσίμων. Η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να εκτονώσει τις πιέσεις στα χρηματιστήρια αγροτροφίμων, αφού μέρος της πρόσφατης ανόδου των τι-μών των τροφίμων αποδόθηκε στη μεγάλη ζήτηση από τη βιομηχανία βιοκαυσίμων και ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν και ζητήματα ασφάλειας της προσφοράς. Η συ-ζήτηση τώρα μετατίθεται στα βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς (από απορρίμματα, βιομάζα, κυτταρική αιθανόλη) κ.λπ. που έχουν χαμηλότερες εκπομπές CO2 στον κύκλο παραγωγής-ζωής τους από τα πρώτα (ζαχαρότευτλα, σόγια, καλαμπόκι), όμως η σχετική τεχνολογία δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς. Στα βιοκαύσιμα, η διαδικασία παραγωγής τους με τα λιπά-σματα που χρησιμοποιούνται ακυρώνει μέρος του οφέλους που προκύπτει από τη χρήση τους από τις μεταφορές. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι χαμηλότερες όταν

τα αυτοκίνητα κινούνται με προσθήκη βιοκαυσίμων στη βενζίνη από όταν κινούνται με αμιγώς βενζίνη/πετρέλαιο. Η Ευρωπαϊκή Αρχή Περιβάλλοντος, πάντως, υποστηρίζει ότι η αυξανόμενη παραγωγή των βιοκαυσίμων πρώτης γε-νιάς πιθανό να μην οδηγεί σε μείωση των εκπομπών ρύπων στον στόχο που έχει θέσει η ΕΕ. Τονίζει ότι πρέπει να ανα-θεωρηθεί προς τα κάτω ο στόχος αύξησης της χρησιμοποί-ησής στα καύσιμα μεταφορών στο 10% ως το 2020, αφού θα απαιτηθούν εκτάσεις καλλιεργειών μεγαλύτερες από τις σήμερα διαθέσιμες, με συνέπεια τη μείωση άλλων καλλιερ-γειών απαραίτητων για την παραγωγή τροφίμων. Επίσης θα απαιτηθούν αυξανόμενες εισαγωγές και λόγω του ότι η βιώ-σιμη καλλιέργειά τους σε αναπτυσσόμενες χώρες δύσκολα εποπτεύεται, θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη καταστροφή τρο-πικών δασών. Ανάλογα με το χρησιμοποιούμενο αγροτικό προϊόν, τα βιοκαύσιμα συνεπάγονται χαμηλότερες εκπο-μπές ρύπων από τη βενζίνη, π.χ. κατά 35% όταν προέρχο-νται από ζαχαρότευτλα, κατά 13% από απορρίμματα ξύλου και σιτάρι, κ.λπ.

Μπορεί τα βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς να έχουν χαμηλότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα

στον κύκλο παραγωγής ζωής τους, όμως η σχετική τεχνολογία δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς.




182

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Α Σ Ι Ν Η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α & Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η | Ε Λ Λ Α Δ Α – Ε Υ Ρ Ω Π Η

Παρά τη δύσκολη οικονομική συγκυρία, η δραστηριότητα στους τομείς των ανανεώσιμων Π η γ ω ν ε ν ε ρ γ ε ι α ς αποτέλεσε την εξαίρεση στην ελλάδα.

η εγκατεστημένη ισχύς από ς τ α θ μ ο υ ς α Π ε α υ ξ η θ η κ ε κ α τ α

2 9 % το 2011 στα 2,2 GW με στόχο της χώρας τα 10.7 GW το 2020 (εκτός των ήδη ε γ κ α τ ε ς τ η μ ε ν ω ν μεγάλων υδροηλεκτρικών). ο στόχος αυτός

σημαίνει αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος κατά 4,5 φορές στα αιολικά και φ ω τ ο β ο λ τ α ι κ α σε σχέση με τα επίπεδα του 2011.

ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ




183


Προγραμμα ηλιος

ςτην ελλάδα το 2011 η νέα συνδεδεμένη δυνα-

μικότητα φωτοβολταϊκής ενέργειας ανέρχεται

σε μόλις 350 MW, αλλά η χώρα κατατάσσεται με

βάση τη νέα συνδεδεμένη φωτοβολταϊκή δυναμι-

κότητα στην 11η θέση παγκοσμίως με συνολική

εγκατεστημένη ισχύ φοτοβολταικών 550 MW.

εφόσον πραγματοποιηθεί το Πρόγραμμα Ήλιος,

εγκατάστασης φωτοβολταϊκών σε δημόσια έκτα-

ση 200-400 χιλ. στρεμμάτων, θα ανεβεί στην

παγκόσμια κλίμακα, με σημαντικές ευνοϊκές

επιπτώσεις στην τοπική οικονομία.



184

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Α Σ Ι Ν Η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α & Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η | Ε Λ Λ Α Δ Α – Ε Υ Ρ Ω Π Η

Ο κύριος όγκος της αύξη-σης που παρατηρήθηκε το 2011 στους εγκατεστη-μένους σταθμούς αΠΕ, προήλθε από σταθμούς

αιολικής ενέργειας των οποίων η ισχύς έφτασε τα 1.631 MW το 2011 (+311 MW το 2011). Επόμενα στη συμμετοχή των αΠΕ στο ενεργειακό μίγμα είναι τα φωτοβολτα-ϊκά με 550 MW (+350 MW το 2011) και τα μικρά υδροηλεκτρικά με 206 MW. Ωστό-σο, χαμηλότερη δραστηριότητα στις αΠΕ εκτιμάται το 2012 αφού τα περισσότερα έργα που ολοκληρώθηκαν το 2011 είχαν δρομολογηθεί τα προηγούμενα χρόνια. οι μεγάλες δυσκολίες εξασφάλισης τραπεζι-κού δανεισμού έρχονται να προστεθούν σε εμπόδια όπως η δυσκολία πρόσβασης στα δίκτυα (πρέπει να προχωρήσει η δια-σύνδεση των νησιών), χωροταξικά θέματα και οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών που μαζί με τη μείωση των εγγυημένων τιμών για τις αΠΕ αλλάζουν τα δεδομένα σε έναν τομέα με μεγάλες προοπτικές. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι το επενδυτι-κό ενδιαφέρον για αΠΕ υπερκαλύπτει τον στόχο για το 2020.

αυξάνεται η «καθαρή» ενέργεια στην ευρώπη

ςτην Ευρώπη η διείσδυση των αΠΕ κά-νει σημαντικά βήματα. Το 2011 η συνολική εγκατεστημένη ισχύς αυξήθηκε 4%, λόγω της σημαντικής αύξησης των αΠΕ. Το 71% της νέας δυναμικότητας, προερχόταν από τις αΠΕ, (από 21% το 2000) με σημαντική άνοδο των φωτοβολταϊκών που ακολου-θούν τη μεγάλη άνοδο της αιολικής ενέρ-




Η ελλΗΝΙκή ενεργειακή στρατηγική για το 2020 προβλέπει περίπου 40% της ηλεκτροπαραγω-γής της χώρας να προέρχεται από ΑΠΕ με προ-ϋπόθεση φυσικά τη διασύνδεση των νησιών με το ηπειρωτικό σύστημα.

185


γειας των προηγούμενων ετών. ςυγκε-κριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της European Wind Energy Association, σχεδόν το μισό της νέας προσθήκης εγκατεστημένης ισχύος προήλθε από τα φωτοβολταϊκά, με 47% ή 21 χιλ. MW. ακολουθούν οι σταθμοί φυσικού αερίου με 22% ή 9,7 χιλ MW και οι αι-ολικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας με 21% ή 9,6 χιλ. MW. η δυναμικό-τητα των πετρελαϊκών σταθμών αυξή-θηκε 2% και των πυρηνικών 1%. από τη νέα δυναμικότητα των αιολικών σταθμών που εγκαταστάθηκε στην ΕΕ το 2011, τη μερίδα του λέοντος έχει η γερμανία με 22%, με επόμενες τη Βρετανία με 13%, την ισπανία με 11%, την ιταλία με 10% και τη γαλλία με 9%. η συμμετοχή της Ελλάδας βρίσκεται στο 3% με μεγαλύτερα βή-ματα να κάνει η Πορτογαλία με 4%. η Ελλάδα προσέθεσε 311 MW στο δυ-ναμικό της ανεβάζοντας τη συνολική εγκατεστημένη ισχύ αιολικής ενέρ-γειας στα 1.631 MW. αξίζει να σημει-ωθούν εδώ οι σημαντικές επιδόσεις της Πορτογαλίας στην αιολική ενέρ-γεια, με την εγκατεστημένη αιολική ενέργεια υπερδιπλάσια της Ελλάδας στα 4.083 MW. η Δανία είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη διείσδυση της αι-ολικής ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρισμού, με 25% της ηλεκτροπα-ραγωγής να προέρχεται από αιολικά πάρκα, με επόμενες την ισπανία και την Πορτογαλία με 16%. Το ελληνικό ποσοστό είναι 5%. Όσον αφορά τα φωτοβολταϊκά, η Ευρώπη κάνει και εδώ σημαντικά βήματα. ςύμφωνα με τα στοιχεία του European Photovoltaic Industry Association, παρά τη μεγάλη άνοδο της Κίνας και των χωρών της Να στην παραγωγή panels, περίπου το 40% της αξίας των μονάδων που εγκαθίστανται στην Ευρώπη δημι-

ουργείται σε αυτή. Τα μεγάλα βήματα οφείλονται κυρίως στη γερμανία και την ιταλία που αποτελούν τις μεγα-λύτερες αγορές παγκοσμίως αφού τους αναλογεί περίπου το 60% της νέας δυναμικότητας το 2011. ςυγκε-κριμένα, η νέα συνδεδεμένη δυνα-μικότητα φωτοβολταϊκών σταθμών ανήλθε στα 9.000 MW στη γερμανία, τα 7.500 MW στην ιταλία, τα 2.000 στην Κίνα, τα 1.600 στην αμερική και τα 1.500 στη γαλλία. ςτην Ελλάδα το 2011 η νέα συνδεδεμένη δυναμικότη-τα ανέρχεται σε μόλις 350 MW, αλλά η χώρα κατατάσσεται με βάση τη νέα συνδεδεμένη φωτοβολταϊκή δυναμι-κότητα στην 11η θέση παγκοσμίως με συνολική εγκατεστημένη ισχύ φοτο-βολταικών 550 MW. Εφόσον πραγμα-τοποιηθεί το Πρόγραμμα Ήλιος, εγκα-τάστασης φωτοβολταϊκών σε δημόσια έκταση 200-400 χιλ. στρεμμάτων, θα ανεβεί στην παγκόσμια κλίμακα με σημαντικές ευνοϊκές επιπτώσεις στην τοπική οικονομία. Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί σχετικά με το γερμανικό ενδιαφέρον για συμμετο-χή στην επένδυση και εξαγωγή του παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύματος στη γερμανία, ότι από γερμανικής πλευράς τονίζεται ότι οι τιμές του πα-ραγόμενου από φωτοβολταικά ρεύ-ματος στην Ελλάδα είναι υψηλές σε σχέση με τη γερμανική αγορά και θα πρέπει να μειωθούν αν πρόκειται να προχωρεί η χώρα αυτή σε σημαντικές εισαγωγές από την Ελλάδα. για το δυ-ναμικό εξέλιξης των φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα αρκεί να αναφερθεί ότι στη γερμανία, με την πολύ μικρότερη ηλιοφάνεια έναντι του ευρωπαϊκού Νότου, η εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών ανέρχεται σε 24.700 MW έναντι 12,500 MW της ιταλίας. η εγκατεστημένη δυναμικότητα των

φωτοβολταϊκών σταθμών στην Ελ-λάδα ανέρχεται πλέον σε 500 MW. ο εθνικός στόχος για παραγωγή 2,4 GW ως το 2020 θεωρείται από τις ελληνι-κές εταιρείες χαμηλός, θα μπορούσε να τριπλασιαστεί, αφού στο μεγαλύτε-ρο μέρος τους οι σχετικές επενδύσεις θα υλοποιηθούν μετά το 2015, οπό-τε λόγω της μείωσης των τιμών του εξοπλισμού θα έχει επιτευχθεί grid parity, δηλαδή εξίσωση του κόστους της ηλιακής κιλοβατώρας με τις τιμές των συμβατικών πηγών για το σύστη-μα. Όπως άλλωστε εκτιμά και η EPIA οι τιμές των φωτοβολταϊκών συστημά-των υποχωρούν ταχύτατα λόγω οικο-νομιών κλίμακας και υπερπροσφορά από τους παραγωγούς, (πχ Κίνα).

Ωστόσο τα θέματα αυτά άπτονται της γενικότερης ενεργειακής στρα-τηγικής της χώρας και των εγκατε-στημένων επενδύσεων σε σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. ςχετική μελέτη του ιοΒΕ επισημαίνει ότι η μεγαλύτε-ρη διείσδυση των αΠΕ απαιτεί επανε-ξέταση θεμάτων όπως οι απαιτήσεις εφεδρείας και, σχετικά, ο τρόπος λειτουργίας των θερμικών μονάδων. οι αΠΕ θα εκτοπίζουν κυρίως λιγνιτι-κές μονάδες (υψηλότερης ρύπανσης) στις οποίες αναλογεί περίπου το μισό της εγκατεστημένης ισχύος ηλεκτρο-παραγωγής σήμερα ενώ θα ενισχύ-εται το μερίδιο του φυσικού αερίου. η εθνική ενεργειακή στρατηγική για το 2020 προβλέπει περίπου 40% της ηλεκτροπαραγωγής της χώρας να προέρχεται από αΠΕ με προϋπόθεση φυσικά τη διασύνδεση των νησιών με το ηπειρωτικό σύστημα. Το μερί-διο της λιγνιτικής παραγωγής στην ηλεκτροπαραγωγή περιορίζεται στο 1/3 και το υπόλοιπο από φυσικό αέ-ριο κυρίως με συνεχώς μειούμενη τη συμμετοχή του πετρελαίου.




186

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Π Ρ Α Σ Ι Ν Η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α & Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η | Μ Ε Τ Α Φ Ο Ρ Ε Σ

Το 18% των εκποµπών αερίων του Θ Ε Ρ Μ Ο Κ Η Π Ι -

Ο Υ στην Ευρώπη προέρχεται από τα αυτοκίνητα. Η Ευρώπη έχει θέσεις συγκεκριµένους στόχους για τη µείωσή τους, ενώ ήδη 32 κατασκευαστές έχουν Κ Α -

Λ Υ Ψ Ε Ι το σχετικό στόχο για το 2012.

ΡΥΠΟΙ &Π Ρ Α Σ Ι Ν Η ΑΥΤΟΚΙΝΗΣΗ


Για τη µείωσή τους η ευρωπαϊκή νοµο-θεσία προβλέπει συµµόρφωση των αυτοκινητοβιοµηχανιών µε νέα αυ-στηρότερα όρια εκποµπών CO2 για τα καινούργια αυτοκίνητα, από 140

gr CO2/χλµ το 2010 σταδιακά σε 130 gr CO2 ως το 2015. Αν δεν συµµορφωθούν, τα πρόστιµά συνολικά µπορεί να φτάσουν τα 10 δισ. ευρώ. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Αρχής Περιβάλλοντος, 32 κατασκευαστές που καλύπτουν περίπου το 80% της ευρωπαϊκής αγοράς, έχουν καλύψει το στόχο για το 2012. Η Ευρωπαϊκή Αρχή έχει θέσει διαφορετικούς στόχους για κάθε αυτοκινητοβιοµηχανία ανάλογα µε το µέγεθος της παραγωγής τους. Όπως αναφέρει, πλησιέστερα στον στόχο για το 2015 βρίσκονται η Toyota (πρέπει να µειώσει κατά µόνο 1 grCO2 τις εκ-ποµπές ως το 2015) και οι Peugot και Citroen (υπο-λείπονται µόνο 5 grCO2). Το στόχο για το 2012 έχουν καλύψει οι αυτοκινητοβιοµηχανίες AUDI, BMW, Volvo, VW και Fiat και οριακά οι Daimler και Skoda.




187


Σε πεδίο αντιπαράθεσης στις αεροµεταφορές εισέρχονται η Ευρώπη µε τις ΗΠΑ και την Κίνα, καθώς Ο Λ Ε Σ οι Ε Τ Α Ι Ρ Ε Ι Ε Σ που χρησιµοποιούν Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Α Α Ε Ρ Ο -

∆ Ρ Ο Μ Ι Α θα πρέπει εφεξής να συµµετέχουν στο ευρωπαϊκό σύστηµα εµπορίας ρύπων.

BRAS DE FER ΕΥΡΩΠΗΣ – ΗΠΑ/ΚΙΝΑΣ


Οι αεροπορικές εταιρείες από τις ΗΠΑ και την Κίνα που χρησιµοποιούν τα ευρωπαϊκά αεροδρόµια υποχρεώνονται πλέον από την ΕΕ να αγοράζουν δικαιώµατα από το ευρωπαϊκό χρηµατιστήριο ρύ-πων. Οι αµερικανικές και οι κινεζικές αεροπορι-

κές εταιρείες αντιδρούν. Οι ενστάσεις των πρώτων απορρίφθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στάση µε την οποία συµφωνούν η Γερµανία και η Βρετανία. Η Κίνα απειλεί να στραφεί για τις νέες παραγγελίες αεροσκαφών στην Boeing, σε µια κίνηση πλήγµα για την ευρωπαϊκή Airbus που ελπίζει σε κινεζικές παραγγελίες 14 δισ. ευρώ. Η συµµετοχή των αεροµεταφορών είναι ακόµη πολύ

χαµηλή στις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου, ωστόσο η άνο-δος µε ρυθµό 3% ετησίως δείχνει ότι µέτρα πρέπει να ληφθούν. Οι τιµές στο χρηµατιστήριο ρύπων είναι χαµηλές ώστε να µην αναµένεται σηµαντική επιβάρυνση του κόστους τους αλλά όπως φαίνεται κάθε νέο βήµα προς εσωτερικοποίηση του κόστους του περιβάλλοντος στο κόστος κάθε παραγωγικής διαδικασίας συνα-ντά δυσκολίες. Όσον αφορά ιδίως τις αεροµεταφορές θα πρέπει να αναφερθεί ότι η συγκέντρωση ρύπων σε υψηλά στρώµατα της ατµόσφαιρας έχει µεγαλύτερες επιπτώσεις από τις εκποµπές στο έδαφος, αφού µπορούν να προκαλέσουν φυσικές και χηµικές δια-δικασίες µε πρόσθετες επιπτώσεις.




190

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Τ Η Σ Δ Ρ Α Σ Η Σ | Υ Φ Ε Σ Η Κ Α Ι Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η

191Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Δ Α Σ Κ Α Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ | 2 0 1 2

ΑΠΟ ΤΟΝ Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Δ Α Σ Κ Α Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο ,ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΣΕΒ

Οι προτεραιότητες που τέθηκαν στο πρώτο μνημόνιο ήταν Ε Σ Φ Α Λ Μ Ε Ν Ε Σ . Η δημοσιονομική προσαρμογή

θα μπορούσε να γίνει πιο ΗΠΙΑ με αντάλλαγμα ταχύτε-ρες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Το δεύτερο μνημόνιο δίνει προτεραιότητα στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Αφήνει, όμως, πάλι, κατά μέρος την οικονομική ανάπτυ-ξη, που αποτελεί κρίσιμη παράλειψη. Σο εξωτερικό, την

Ε Υ Ρ Ω Π Η , που Α Π Ο Σ Υ Ν Τ Ι Θ Ε Τ Α Ι αργά αλλά Σ Τ Α -

Θ Ε Ρ Α , σε μια πρωτίστως Α Ν Τ Ι Π Λ Η Θ Ω Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Η

Ε Ν Ω Σ Η , το αναπάντητο ερώτημα είναι εάν το βάρος της προσαρμογής θα πρέπει να το επωμιστούν όχι μόνο οι

Ε Λ Λ Ε Ι Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ αλλά, ως ένα βαθμό, και οι Π Λ Ε Ο -

Ν Α Σ Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ χώρες, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για την έξοδο από την κρίση της. Η Ευρώπη σήμερα προ-σπαθεί να Ε Φ Ε Υ Ρ Ε Ι Ξ Α Ν Α τον εαυτό της με τον δικό

της ρυθμό και στον δικό της χρόνο, ενώ ο κόσμος γύρω της Ε Ξ Ε Λ Ι Σ Σ Ε Τ Α Ι με ραγδαίους ρυθμούς.

τα λαΘητωΝ ΕλληΝικωΝ μΝημοΝιωΝ

& η ΕΥρωπαΪκη αποσΥΝΘΕση

192

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Τ Η Σ Δ Ρ Α Σ Η Σ | Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Ε Ξ Ο Δ Ο Υ Α Π Ο Τ Η Ν Κ Ρ Ι Σ Η

Βασικό προΒλημα της ευρωζώνης εί-

ναι ότι δεν διαθέτει δανειστή έσχατης

ανάγκης (lender of last resort), ούτε και τη δυνατότη-τα να καθιερώσει

πρότυπα κινδύνου σε πανευρωπα-ϊκό επίπεδο. Το

ευρώ δεν θεωρεί-ται πλέον ως ένα ενιαίο «κρατικό» νόμισμα. Αντιθέ-τως, οι αγορές το

αντιμετωπίζουν σε συνάρτηση με τη χώρα έκδοσης και όχι ως το νό-

μισμα μίας ενιαίας οικονομικής οντό-τητας που λέγεται ευρωζώνη. Για να

βγει από την κρίση η Ευρώπη οφείλει

να αντιμετωπίσει αυτήν την

πρόκληση.

Ενα θέμα που απασχολεί τη με-γάλη πλειοψηφία των πολιτών αυτής της χώρας είναι αν η Ελ-λάδα μπορεί τελικά να βγει από την κρίση που τη μαστίζει. Αν οι

κόποι και οι θυσίες πιάνουν τόπο. Αν υπάρχει η προοπτική για μία καλύτερη ημέρα. Η απάντη-ση είναι ένα εμφατικό «ναι»: η Ελλάδα μπορεί να ξεπεράσει την κρίση της, πολύ περισσότε-ρο μάλιστα εάν η ίδια η Ευρώπη αποφασίσει να αντιμετωπίσει τη δική της κρίση. Η Ελλάδα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρω-παϊκής Ένωσης και, πολιτισμικά και πολιτικά, σημαντικό συστατικό στοιχείο του οράματος για την ευρωπαϊκή ενότητα. Σήμερα, το ευρω-παϊκό πείραμα της ευημερίας, της κοινωνικής συνοχής, της σύγκλισης και του ενιαίου νομί-σματος τίθεται σε αμφισβήτηση. Οι Ευρωπαίοι μπορούν να υπερπηδήσουν τις προκλήσεις και να δώσουν νέα πνοή στο όραμα αυτό εάν δράσουν από κοινού και με κοινή στόχευση. Η ελληνική κρίση δεν είναι μόνο ελληνική, είναι και ευρωπαϊκή. Το αυστηρό πρόγραμμα λιτό-τητας που επιβλήθηκε στην Ελλάδα με σκοπό να αντιμετωπίσει την κρίση οδήγησε σε αύξη-ση του ποσοστού ανεργίας στο 20% και έπληξε στο έπακρο την κοινωνική συνοχή. Η Ελλάδα, που ακόμη υποφέρει, αντιμετωπίζει τώρα τη νέα πρόκληση της εφαρμογής των όρων του μνημονίου Νο. 2, της υιοθέτησης νέων μέτρων για τη μείωση του ελλείμματος και την επανεκ-κίνηση της ανάπτυξης.

Οι προτεραιότητες που τέθηκαν στο μνημόνιο Νο. 1 ήταν εσφαλμένες. Το πρόγραμμα απαι-τούσε μια μεγάλη και ιδιαίτερα επώδυνη για την κοινωνία δημοσιονομική προσαρμογή, θέτοντας τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε δεύτερο πλάνο. Ήταν μια σοβαρή παρερ-μηνεία της ελληνικής πολιτικής και κοινωνι-κής πραγματικότητας. Όντως, το ελληνικό πολιτικό σύστημα, δεδομένων των πελατεια-κών του σχέσεων, δυσκολευόταν να εφαρμό-σει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση της ισχύος και των προνομίων συγκεκριμένων ομάδων συμφερόντων. Στη βάση αυτή, η Ελλάδα προτίμησε –και η τρόικα δέχθηκε– οριζόντια μέτρα που έπληξαν αδια-κρίτως το κοινωνικό σύνολο. Διαβλέποντας το πρόβλημα, ήδη από τον Νοέμβριο του 2010,

ο Σύνδεσμος Ελληνικών Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών είχε προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αλλάξουν οι προτεραιότητες του μνημονίου. Η δημοσιονομική προσαρμογή θα μπορούσε να γίνει πιο ήπια με αντάλλαγμα ταχύτερες και εντατικότερες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Αυτή η ανατροπή θα είχε αποφέρει ποικίλα οφέλη: κοινωνικά λιγότερο επώδυνες αλλαγές και συνεπώς μεγαλύτερη αποδοχή του προγράμματος από τους πολί-τες, μια πιο στερεή βάση για τη φορολογική μεταρρύθμιση, την έγκαιρη θεμελίωση των δομών για μια οικονομική ανάπτυξη βασιζό-μενη στις εξαγωγές και τις επενδύσεις. Τα επιχειρήματά μας αυτά έγιναν έμμεσα αποδε-κτά με καθυστέρηση στο δεύτερο μνημόνιο, που δίνει προτεραιότητα στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Αφήνει, όμως, και πάλι, κατά μέρος την οικονομική ανάπτυξη. Πρόκειται για μία κρίσιμη παράλειψη. Σε πρώτο στάδιο πολιτικής αντίδρασης στο 2ο μνημόνιο, ο νέος πρωθυπουργός εκλήθη να το διαχειρι-στεί επικουρούμενος από τα δύο μεγάλα κόμ-ματα. Αυτή η συνεργασία αποτελεί ένα σπάνιο φαινόμενο στην ελληνική πολιτική σκηνή και μπορεί να σηματοδοτήσει την απαρχή βαθύ-τερων και σημαντικότερων αλλαγών στο πο-λιτικό σύστημα. Παράλληλα, η διαδικασία της προσαρμογής που απαιτεί το μνημόνιο δημι-ουργεί βαθύ πολιτικό και κοινωνικό διχασμό. Στις επερχόμενες εκλογές θα συγκρουστούν δύο ομάδες. Από τη μία πλευρά, όσοι υποστη-ρίζουν τις μεταρρυθμίσεις για να παραμείνει η Ελλάδα αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρώπης. Και από την άλλη, όσοι αγωνίζονται να δια-τηρήσουν το status quo και τα προνόμιά τους –οπότε καταφέρονται κατά του μνημονίου. Το γεγονός ότι και τα δύο μνημόνια ουσιαστικά ζητούν την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων που η Ελλάδα από μόνη της όφειλε να είχε κάνει εδώ και 20 χρόνια τουλάχιστον, δεν αναφέρεται από την αντι-μνημονιακή ομάδα. Όμοια αποσιωπάται το γεγονός ότι τα αδύνα-τα οικονομικά στρώματα υποφέρουν ακόμη περισσότερο από την αδυναμία του πολιτικού κόσμου να υλοποιήσει αυτές τις μεταρρυθμί-σεις που θίγουν την πελατεία τους και κατα-φεύγουν έτσι σε οριζόντιου τύπου μέτρα, που αναπόφευκτα θίγουν περισσότερο τους πιο αδύναμους.

193Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Δ Α Σ Κ Α Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ | 2 0 1 2

Ένα ευρωπαϊκό πρόβλημαΗ περίπτωση της Ελλάδας δεν αποτελεί μια μεμονωμένη κρίση. Αντιθέτως, συμβο-λίζει τα εγγενή προβλήματα της δημιουρ-γίας του ευρώ. Η μετάδοση της κρίσης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες αντικατοπτρίζει την πεποίθηση των χρηματοπιστωτικών αγορών ότι η ευρωζώνη δεν δύναται να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις που δημιουρ-γούν ασύμμετρες κρίσεις. Ένα βασικό της πρόβλημα είναι ότι δεν διαθέτει δανειστή έσχατης ανάγκης (lender of last resort), ούτε και τη δυνατότητα να καθιερώσει πρότυπα κινδύνου σε πανευρωπαϊκό επί-πεδο. Το ευρώ δεν θεωρείται πλέον ως ένα ενιαίο «κρατικό» νόμισμα. Αντιθέτως, οι αγορές το αντιμετωπίζουν σε συνάρτη-ση με τη χώρα έκδοσης και όχι ως το νό-

αποσιωπαται

το γεγονός ότι τα αδύνατα οικονομικά

στρώματα υποφέ-ρουν ακόμη πε-

ρισσότερο από την αδυναμία του πο-

λιτικού κόσμου να υλοποιήσει αυτές τις μεταρρυθμίσεις που θίγουν την πελατεία τους και καταφεύγει

έτσι σε οριζόντιου τύπου μέτρα, που

αναπόφευκτα θίγουν περισσότερο τους

πιο αδύναμους.

μισμα μίας ενιαίας οικονομικής οντότητας που λέγεται ευρωζώνη. Για να βγει από την κρίση η Ευρώπη οφείλει να αντιμετωπίσει αυτήν την πρόκληση. Στην περίπτωση της Ελλάδας ο κίνδυνος χώρας παραμένει σε απαγορευτικό επίπεδο ακόμη και μετά το Πρόγραμμα Ανταλλαγής Ομολόγων (PSI). Σε συνέπεια αυτού, η εθνική οικονομία βρίσκεται σε τέλμα και ο υγιής ιδιωτικός τομέας βυθίζεται στην ύφεση, χωρίς να ευ-θύνεται για την κρίση. Υπό το πρίσμα αυτό, είναι επιτακτική η ανάγκη να επιστρέψει η Ελλάδα σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και αυτό δεν πρόκειται να συμβεί εάν δεν αναλάβει πρωτοβουλίες κατά το πρότυπο του «σχεδίου ανάληψης των προβληματι-κών χρηματοοικονομικών στοιχείων ενερ-γητικού των τραπεζών» (Troubled Assets Relief Program – TARP) του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ ή τύπου Eureka, με σκοπό τη μείωση του κρατικού χρέους κάτω από τα οριακά επίπεδα που θέτει το παρόν πρόγραμμα και ήδη απορρίπτουν στην πράξη οι αγορές. Τα μονοδιάστατα προγράμματα λιτότητας για την καταπολέ-μηση των ελλειμμάτων σπέρνουν τον πανι-κό στους πολίτες και θέτουν την κοινωνική συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε κίνδυ-νο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση οικοδομήθηκε δί-νοντας την υπόσχεση στους λαούς της ότι θα προστατεύει τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και θα προάγει την ευημερία. Σήμερα, η Ε.Ε. αποσυντίθεται αργά, αλλά σταθερά, σε μια πρωτίστως αντιπληθωρι-στική ένωση. Σε αυτό το πλαίσιο, το κρίσι-μο, και από δεκαετίες αναπάντητο, ερώτη-μα είναι εάν το βάρος της προσαρμογής θα πρέπει να το επωμιστούν όχι μόνο οι ελλειμματικές αλλά, ως ένα βαθμό, και οι πλεονασματικές χώρες. Αυτή είναι μια πρόσθετη πρόκληση που απαιτεί την άμε-ση ευρωπαϊκή ανταπόκριση. Διαφορετικά, με τη μονομερή και αυστηρή λιτότητα η Ευ-ρώπη δεν θα δει τον δρόμο της εξόδου από την κρίση της.

Ο επιμερισμός της προσαρμογήςΗ Ε.Ε. έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, παραμένει

μια ασθενής οικονομική ένωση και μια ακόμη ασθενέστερη πολιτική οντότητα. Πολλά παραδείγματα εθνικής δημοσι-ονομικής χαλαρότητας, αθέτησης των κανόνων, καθυστερήσεων στην ενσωμά-τωση των κοινοτικών οδηγιών, παροχής ανακριβών στοιχείων, επικράτησης του εθνικισμού στην οικονομική και πολιτική του έκφανση, συνέτειναν προς αυτή την κατεύθυνση. Σήμερα, η ευρωπαϊκή πορεία για τη δημιουργία μίας μεγάλης, ισχυρής και σταθερής δύναμης είναι αργή και ακα-νόνιστη, στην καλύτερη των περιπτώσεων. Η Ευρώπη προσπαθεί να εφεύρει ξανά τον εαυτό της με τον δικό της ρυθμό και στον δικό της χρόνο, ενώ ο κόσμος γύρω της εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς.

Η ευρωπαϊκή ηγεσία πρέπει να αντιμετω-πίσει με συνοχή και χωρίς ιδεοληψίες τις δύο προκλήσεις που αφορούν τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ως δανειστή έσχατης ανάγκης και τον επιμε-ρισμό του βάρους της προσαρμογής. Και χρειάζεται να καταρτιστούν πανευρωπαϊκά μέτρα για την ενθάρρυνση της ανάπτυ-ξης –στο πλαίσιο προτάσεων που έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας ως μία μορφή Marshall Plan. Το μέλλον του ευρώ –αν όχι της ίδιας της Ε.Ε.– εξαρτάται από αυτές τις αποφάσεις. Πέραν αυτού όμως, η Ένωση πρέπει να απευθύνεται όχι μόνο στις αγορές, αλλά και στους πολίτες της. Ειδάλλως, ο δρόμος που μας περιμένει θα είναι πολύ επώδυνος για την ευρωπα-ϊκή κοινωνική συνοχή και την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Εάν η Ευρώπη θέλει να ξε-περάσει την υπαρξιακή της κρίση, πρέπει να εκφράσει ένα νέο όραμα για το μέλλον της, κινητοποιώντας και πάλι τη βούληση των πολιτών της και εξασφαλίζοντας τη συμμετοχή τους.

Το κείμενο είναι βασισμένο στην ομι-

λία που έκανε ο Πρόεδρος του ΣΕΒ, στο

πλαίσιο της συνάντησης, με θέμα: «Μπο-

ρεί η Ελλάδα να βγει από την κρίση της;»,

που οργάνωσε το Ελληνικό Παρατηρη-

τήριο του London School of Economics,

στις 28.3.2012, στο Λονδίνο.

ΑΠΟ ΤΟΝ Ν Ι Κ Ο Λ Α Ο Π Ε Ν Τ Ζ Ο , ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ /(Σ.Β.Β.Ε.)

Για την αντιστροφή του άσχηµου κλίµατος που

επικρατεί στο εξωτερικό περιβάλλον των επιχειρή-

σεων, ο Σύνδεσµος Βιοµηχανιών Βορείου Ελλά-

δος προτείνει η Α Ν Α Τ Α Ξ Η της οικονοµίας να

γίνει µε την Ε Ν Ι Σ Χ Υ Σ Η της Ρ Ε Υ Σ Τ Ο Τ Η -

Τ Α Σ και µε τη Β Ε Λ Τ Ι Ω Σ Η της Α Ν Τ Α Γ Ω -

Ν Ι Σ Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Σ των επιχειρήσεων. Ουσι-

αστικά οι προτάσεις θα µπορούσαν να έχουν τίτλο:

«Άµεσες λύσεις για την πραγµατική οικονοµία».

Θα πρέπει να δείξουµε σε όλους ότι υπάρχει Ε Λ -

Λ Η Ν Ι Κ Η Α Ξ Ι Α , ότι υπάρχει ελληνική παρα-

γωγή και ότι µπορεί η µεταποίηση να αποτελέσει

ΠΥΛΩΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ για τα επόµενα χρόνια

για την ελληνική οικονοµία.

194

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


επεΝΔυσεΙσ

& Η ΑΞΙΑ τΗσΜετΑποΙΗσΗσ

τΑ ορΙΑ τΩΝ επΙχεΙρΗΜΑτΙΚΩΝ ΑΝτοχΩΝ

195

Ν Ι Κ Ο Λ Α Ο Σ Π Ε Ν Τ Ζ Ο Σ | 2 0 1 2 195

& Η ΑΞΙΑ τΗσΜετΑποΙΗσΗσ

196

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Τ Η Σ Δ Ρ Α Σ Η Σ | Λ Υ Σ Ε Ι Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η

Εδώ και περίπου δύο χρόνια η χώρα μας βρίσκεται στη μεγαλύ-τερη οικονομική δίνη της ιστορίας της. Η πρωτόγνωρη οικονο-

μική δοκιμασία ταλαιπωρεί πολίτες και επιχειρήσεις, ενώ η έξοδος από την κρί-ση ούτε βέβαιη είναι ούτε εύκολη υπόθε-ση. Κατά τη διάρκεια αυτής της άσχημης οικονομικής κατάστασης κυριολεκτικά ο ιδιωτικός τομέας έχει αφεθεί στο έλεος του Θεού. Κατά αρχήν υπάρχει παντε-λής έλλειψη ρευστότητας στην αγορά. Ελάχιστες επιχειρήσεις πλέον έχουν κερδοφορία και αυτή είναι εξαιρετική μειωμένη σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων λειτουργούν με ζημίες. Το κόστος παραγωγής αυξάνεται μέρα με την ημέρα. Το κλίμα για επενδύσεις είναι αρνητικό και επιδεινώνεται καθημερινά. Η φοροεπιδρομή στις επιχειρήσεις και στην ελληνική κοινωνία αποτελεί συνή-θεια του κράτους, που αρχικά είναι έκτα-κτη αλλά στη συνέχεια γίνεται μόνιμη. Συνεχώς ακούμε ότι η νέα υστέρηση των εσόδων θα σημάνει νέα μέτρα. Ως πού θα πάει αυτό; Ως πού θα πάει αυτό ώστε να καταλάβουμε ότι είμαστε σε ένα φαύ-λο κύκλο ο οποίος πρέπει επιτέλους να σπάσει; Επιπλέον, υπάρχει ανασφάλεια στον πολίτη αλλά και στον επιχειρημα-τία. Και το κυριότερο: οι επιχειρήσεις έχουν χάσει πλέον τις αντοχές τους.Δυστυχώς οι επιχειρηματίες έχουν χορ-τάσει από συζητήσεις, εισηγήσεις και υποσχέσεις. Έχουν κουραστεί να ακούν για τη χώρα μας με τα πολλά πλεονεκτή-ματα και τις αναρίθμητες επενδυτικές ευκαιρίες, αλλά στην πράξη να επικρατεί η σημερινή τραγική κατάσταση, η οποία καθημερινά γίνεται χειρότερη. Για την αντιστροφή του άσχημου κλίματος που επικρατεί στο εξωτερικό περιβάλλον των επιχειρήσεων, ο Σύνδεσμος Βιομη-χανιών Βορείου Ελλάδος προτείνει η ανάταξη της οικονομίας να γίνει με την ενίσχυση της ρευστότητας και με τη βελ-τίωση της ανταγωνιστικότητας των επι-χειρήσεων. Ουσιαστικά οι προτάσεις μας

θα μπορούσαν να έχουν τίτλο: «Άμεσες λύσεις για την πραγματική οικονομία». Όσον αφορά τη ρευστότητα οι προτάσεις μας αφορούν τα ακόλουθα:

1. Την άμεση πληρωμή των οφειλών του κράτους προς τις επιχειρήσεις. Προς τούτο θεωρούμε ότι οι επόμενες δόσεις της νέας δανειακής σύμβασης θα πρέπει να κατευθυνθούν προς την πραγ-ματική οικονομία. Σκεφτείτε ότι αφενός οποιαδήποτε άλλη πρόταση είναι μεσο-μακροπρόθεσμη, π.χ. εγγυοδοτικά τα-μεία, αφετέρου ότι ο χρηματοπιστωτικός τομέας μετασχηματίζεται και ώσπου να διαμορφωθεί το τοπίο ελάχιστα χρήματα θα δούμε να οδεύουν στην πραγματική οικονομία και προς τις επιχειρήσεις.

2. Τον συμψηφισμό των οφειλών των επιχειρήσεων προς το κράτος με τις οφειλές του δημοσίου προς τις επιχειρή-σεις, κάτι που σήμερα δεν γίνεται.

3. Την άμεση επιστροφή του ΦΠΑ των εξαγωγικών επιχειρήσεων. Είναι αδι-ανόητο να λέμε ότι θέλουμε να ενισχύ-σουμε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης που θα βασίζεται στην εξωστρέφεια και στη δι-εθνοποίηση, είναι αδιανόητο να βλέπουμε τις επιχειρήσεις να αυξάνουν τη δυναμική τους συνεισφέροντας στο ΑΕΠ της χώρας, και στην πραγματικότητα να τους τραβάμε το χαλί κάτω από τα πόδια τους, να μην μπο-ρούν δηλαδή οι επιχειρηματίες να εξασφα-λίσουν ρευστότητα, και όταν την εξασφαλί-ζουν να την πληρώνουν πολύ ακριβά. Και πάνω απ’ όλα, σημειολογικά, περνούμε ένα πολύ κακό μήνυμα προς τους επιχειρηματί-ες. Συμπερασματικά, την επόμενη μέρα θα έπρεπε να επιστρέφεται ο ΦΠΑ.

4. Την άμεση κινητοποίηση του κρατι-κού μηχανισμού ούτως ώστε να βεβαι-ωθούν και να βεβαιώνονται γρήγορα οι οφειλές του κράτους προς τις επιχειρή-σεις. Δεν γίνονται βεβαιώσεις πλέον. Και οι βεβαιώσεις είναι γνωστό ότι δεν κοστί-ζουν στον κρατικό μηχανισμό.

Δυστυχώσ

οι επιχειρηματίες έχουν χορτάσει

από συζητήσεις, εισηγήσεις και

υποσχέσεις. Έχουν κουραστεί να

ακούν για τη χώρα μας με τα πολλά

πλεονεκτήματα και τις αναρίθμητες

επενδυτικές ευκαιρίες, αλλά στην

πράξη να επικρατεί η σημερινή τραγική κατάσταση, η οποία καθημερινά γίνεται

χειρότερη.

197Ν Ι Κ Ο Λ Α Ο Σ Π Ε Ν Τ Ζ Ο Σ | 2 0 1 2

Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας

Από την άλλη πλευρά υπάρχει το θέμα της ανταγωνιστικότητας και για μας περιλαμ-βάνει τέσσερις προτεραιότητες:1. Την επιδότηση της εργασίας και όχι της ανεργίας, με την επιδότηση των ερ-γοδοτικών εισφορών, ούτως ώστε να διασωθούν οι υφιστάμενες θέσεις ερ-γασίας, να διατηρήσει ο εργαζόμενος το εισόδημά του, αλλά παράλληλα να βελ-τιωθεί και το κόστος των επιχειρήσεων ή τουλάχιστον να αντισταθμισθεί με τις συνεχόμενες αυξήσεις που δέχεται η βιομηχανία. Εδώ και δύο χρόνια βασική θέση του ΣΒΒΕ είναι η μείωση του μη μισθολογικού κόστους, με την επιδότη-ση των εργοδοτικών εισφορών, και είναι πραγματικά ενθαρρυντικό που έστω και αργά ακούμε την Κυβέρνηση και τους Κοινωνικούς Εταίρους να μιλούν πλέον σοβαρά για τέτοια πιθανότητα.

2. Την εξαίρεση των προγραμμάτων του ΟΑΕΔ από τον κανόνα de minimis ούτως ώστε να μπορέσει η πολιτεία να προχω-ρήσει στην κατά 100% επιδότηση των ερ-γοδοτικών εισφορών, και σε μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις. 3. Τη σταθερότητα του φορολογικού πλαισίου, το οποίο σήμερα δεν είναι τίπο-τε άλλο από ένα πλαίσιο φοροεπιδρομής, με έκτακτους φόρους που γίνονται μόνι-μοι, και οι οποίοι δεν αξιοποιούνται παρα-γωγικά, και την προστασία των μεσαίων, αλλά κυρίως των χαμηλών εισοδημάτων, για να επιτύχουμε τη διατήρηση της κοι-νωνικής συνοχής.

4. Την άρση –επιτέλους– των τριάντα εμποδίων στην επιχειρηματικότητα. Επιπλέον των παραπάνω θεωρούμε, ότι στο πλαίσιο των αναπτυξιακών μέτρων που είναι υποχρεωμένη να λάβει η κυβέρ-νηση για την ανάπτυξη της ελληνικής οι-κονομίας θα πρέπει να ειδωθεί σοβαρά το θέμα της σταδιακής μείωσης, σε βάθος πε-νταετίας, των φορολογικών συντελεστών για τις επιχειρήσεις, ούτως ώστε αυτές να

μπορέσουν να επιβιώσουν και να συμβάλ-λουν έτσι στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Δυστυχώς, η υπερφορολόγηση που έχει υποστεί τα δύο τελευταία έτη η ελληνική κοινωνία, αν συνεχιστεί, και αν δεν ληφθούν άμεσα τα απαραίτητα μέτρα ανάπτυξης, δεν θα έχουμε ελληνικές επι-χειρήσεις τα επόμενα χρόνια. Αυτά τα θέ-ματα πρέπει να ξεκινήσουν να επιλύονται. Σε κάθε περίπτωση θέλω να υπογραμμί-σω ότι οι προτάσεις μας είναι ρεαλιστικές, άμεσα εφαρμόσιμες και έχουν έναν και μοναδικό στόχο: την επιβίωση των υφι-στάμενων επιχειρήσεων σε πρώτη φάση, και μετά, αφού αυτές ανασυνταχθούν, την ανάπτυξή τους. Γιατί χωρίς ενίσχυση της ρευστότητας και βελτίωση της ανταγω-νιστικότητας δεν θα διαμορφωθεί φιλικό περιβάλλον για επενδύσεις, ούτε θα υπάρ-ξουν αναδυόμενες επιχειρηματικές ευκαι-ρίες. Και δεν θα έχουμε ελληνική παραγω-γή γιατί δεν θα μπορούμε να πουλήσουμε τα προϊόντα μας σε διεθνείς αγορές.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει με κάθε τρόπο να αλλάξει η ψυχολογία όλων μας, πολι-τών και επιχειρηματιών. Επιτέλους πρέπει να γίνει κάτι. Γιατί βιώνουμε: α) ένα περι-βάλλον που επικρατεί και είναι διάχυτη η απαισιοδοξία, β) ένα περιβάλλον στο οποίο οι αντοχές των επιχειρήσεων είναι μηδενι-κές, γ) ένα περιβάλλον στο οποίο ο ιδιωτι-κός τομέας έχει αφεθεί κυριολεκτικά στο έλεος του θεού. Πιστεύουμε ότι θα πρέπει ν΄ αναδείξουμε τις επιχειρήσεις που είναι εξωστρεφείς, διεθνοποιημένες, σέβονται και είναι φιλικές προς το περιβάλλον, είναι καινοτόμες, είναι κοινωνικά υπεύθυνες και βοηθούν την κοινωνία στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής τους Ευθύνης.Το μήνυμα πρέπει να περάσει στην ελ-ληνική κοινωνία και σίγουρα έχει μεγά-λη σημειολογική σημασία. Θα πρέπει να δείξουμε σε όλους ότι υπάρχει Ελληνική Αξία, ότι υπάρχει Ελληνική παραγωγή και ότι μπορεί η μεταποίηση να αποτελέσει πυλώνα ανάπτυξης για τα επόμενα χρόνια για την ελληνική οικονομία. Και πρέπει η μεταποίηση οπωσδήποτε και με κάθε τρό-πο να στηριχθεί από την κυβέρνηση και από όλο το πολιτικό σύστημα. Η μεταποί-ηση πρέπει να μπει εκ νέου στο επίκεντρο της αναπτυξιακής πολιτικής, στο επίκε-ντρο της αναπτυξιακής διαδικασίας. Παράλληλα θα πρέπει άμεσα να προστα-τευθεί ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας, ο οποίος ήταν, είναι, και θέλουμε να πα-ραμείνει, η ατμομηχανή της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Ας προστα-τεύσουμε επιτέλους τη μεταποιητική δρα-στηριότητα στη χώρα μας, όχι με λόγια αλλά με έργα. Είναι το τμήμα εκείνο του επιχειρείν που στους δύσκολους καιρούς που περνάμε ενώ βάλλεται αδιακρίτως, καταφέρνει ακόμη να επιβιώσει και να δείξει το δρόμο της ανάπτυξης μέσα από σκληρή δουλειά. Και επιπλέον καταφέρ-νει να παράξει προϊόντα υψηλής αξίας που έχουν τη δυνατότητα να κατακτήσουν τις διεθνείς αγορές. Μόνον έτσι θα προο-δεύσουμε και, θα νιώσουμε ότι μπορούμε να συνεχίσουμε με επιτυχία τη δραστηρι-ότητά μας. Ας καταλάβουμε και ας ανα-δείξουμε επιτέλους, έστω και την ύστατη στιγμή, την Ελληνική Αξία.

Η υπερφορολογΗσΗ

που έχει υποστεί τα δύο τελευταία έτη η ελληνική κοινωνία, αν συνεχιστεί, και αν δεν ληφθούν άμεσα τα απαραίτητα μέτρα ανάπτυξης, δεν θα έχουμε ελληνικές επιχειρήσεις τα επόμενα χρόνια.

198

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Τ Η Σ Δ Ρ Α Σ Η Σ | Μ ν η Μ O ν ι ο

199

Γ Ι Α Ν Ν Ο Σ Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ι Δ Η Σ | 2 0 1 2

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ ι Α ν ν ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ ι Δ η ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ

Δεν είναι το Μνημόνιο το πρόβλημα. Αντί των μέτρων Δ ο Μ ι κ ο Y χ Α ρ Α κ τ H ρ Α , προτιμήσαμε μέτρα ει-σπρακτικού χαρακτήρα με στόχο τους Μ ι σ θ ω τ ο Y σ ,

τ ο υ σ σ υ ν τ Α ξ ι ο Y χ ο υ σ και τις επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα τη μείωση της κατανάλωσης, τον εκτρο-χιασμό της ύφεσης, της ανεργίας και του ελλείμματος. Ε π ι λ Ε κ τ ι κ A Ε φ Α ρ Μ O σ Α Μ Ε από το τέλος προς την αρχή τις υποχρεώσεις του, βάζοντας δηλαδή το κάρο μπροστά από το άλογο.

Ο ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ ΤΗΣ ΥΦΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ PUZZLE ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

200

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Τ Η Σ Δ Ρ Α Σ Η Σ | Μ ν η Μ O ν ι ο

ρισμό, τη γεωργία, τη ναυτιλία και την επι-χειρηματικότητα και να βασίζεται σε ένα υγιές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Τέλος, ναι, τολμήσαμε να μιλήσουμε για την ανά-γκη εισαγωγής νέων ευέλικτων μορφών εργασίας που, μαζί με τους λοιπούς άξο-νες πού προαναφέρθηκαν, να μπορούν να συμβάλλουν στην ενίσχυση της αντα-γωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Μόνον έτσι θα μπορούσε να επιτευχθεί το αλληλένδετο δίδυμο της δημοσιονομικής εξισορρόπησης και της ανάπτυξης. Μόνον έτσι θα μπορούσε η ελληνική οικονομία να εκσυγχρονισθεί και να απαλλαγεί από τις κάθε μορφής στρεβλώσεις της σε τρόπο ώστε και στην τήρηση των διεθνών της υποχρεώσεων να είναι συνεπής, αλλά και να εξασφαλίζει την ευημερία και την αξιο-πρέπεια του ελληνικού λαού.

Αντί για όλα αυτά η χώρα έφθασε στα όρια της τυπικής χρεοκοπίας, γιατί ουσι-αστικά με ένα μη διαχειρίσιμο δημόσιο χρέος, με ύφεση πάνω 6,7%, με έλλειμμα πάνω από 10% και με ανεργία πάνω από 20%, με καθαρά οικονομικούς όρους η χώρα έχει ήδη χρεοκοπήσει. Παράλληλα, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις καθυστε-ρούν αδικαιολόγητα και, όπως είναι φυσι-κό, εκ του λόγου αυτού ουσιαστικά δεν επιτυγχάνονται οι δημοσιονομικοί στόχοι του προϋπολογισμού. Για να αντιληφθεί κανείς καλύτερα την κατάσταση της ελλη-νικής οικονομίας αρκεί να ανατρέξει στον διεθνή Οδηγό “Doing Business 2012” της Παγκόσμιας Τράπεζας και του IFC που κατατάσσει τις χώρες ανάλογα με τον βαθμό της ανταγωνιστικότητάς τους. Σε ένα δείγμα 183 χωρών, η Ελλάδα κατα-τάχθηκε 100ή, δηλαδή κάτω από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όταν, πιο συγκεκριμένα, η ΠΓΔΜ κατατάχθηκε 22η, η Κύπρος 40ή, το Μαυροβούνιο 56ο, η Βουλγαρία 59η, η Αλβανία 82η και η Σερ-βία 92η, ενώ πάνω από την Ελλάδα κατα-τάσσονται η Υεμένη, η Ιορδανία, η Ζάμπια, η Γκάνα, η Σαμόα, η Ναμίμπια και πολλές άλλες χώρες. Η κατάταξη αυτή καταδει-κνύει ότι η Ελλάδα έμεινε στάσιμη στους τομείς της έκδοσης οικοδομικών αδειών, των διαδικασιών έναρξης επιχειρήσεων, της προστασίας των επενδυτών, της πρό-σβασης σε χρηματοδότηση, των διαδικα-σιών αγοραπωλησιών επί ακινήτων και καταχώρησής τους στα οικεία υποθηκο-

φυλακεία, της διευκόλυνσης πληρωμής των φόρων, των διαδικασιών εξαγωγών και εισαγωγών, της εκτέλεσης των συμβά-σεων μέσα κυρίως από το ισχύον δικαστι-κό σύστημα και, τέλος, των πτωχευτικών διαδικασιών.

Η σημασία αλλαγής πολιτικής κουλτούρας

Είναι, λοιπόν, σαφές το γιατί δεν τη-ρούνται οι όροι του Μνημονίου και γιατί ασκούνται τόσο σοβαρές πιέσεις από τους διεθνείς πιστωτές μας να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις που έχουμε αναλάβει απέναντί τους. Είναι επίσης σαφές το γιατί η χώρα έχει απολέσει τη διεθνή αξιοπι-στία της, εύκολα υποσχόμενη τα πάντα και άλλο τόσο εύκολα μη αποδίδουσα τίποτα. Ο βασικός λόγος αυτής της δυστοκίας εί-ναι ότι το πολιτικό προσωπικό της χώρας αρνείται πεισματικά να συγκρουσθεί με το βαθύ κράτος, με τις συντεχνίες και τα κατεστημένα συμφέροντα που αυτό εξέ-θρεψε για δεκαετίες τώρα, αυτοπαγιδευ-όμενο το ίδιο στη μέγγενη του πολιτικού κόστους και της πελατειακής συναλλα-γής. Έτσι, αντί των μέτρων δομικού χαρα-κτήρα, προτιμούνται τα μέτρα εισπρακτι-κού χαρακτήρα με στόχο τους μισθωτούς, τους συνταξιούχους και τις επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα τη μείωση της κατανάλω-σης, τον εκτροχιασμό της ύφεσης, της ανεργίας και του ελλείμματος και περαι-τέρω το κλείσιμο χιλιάδων επιχειρήσεων, την καταρράκωση του εμπορίου, τη με-τανάστευση χιλιάδων νέων μας στο εξω-τερικό, την ώθηση μεγάλης μερίδας του πληθυσμού στα όρια της φτώχιας με την παράλληλη δημιουργία χιλιάδων αστέγων και την προσέλευση άλλων τόσων στις ου-ρές των συσσιτίων. Δεν είναι, συνεπώς, το Μνημόνιο το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι ότι το πολιτικό προσωπικό αρνείται να συγκρουσθεί με τον εαυτό του, ανα-λίσκεται στην προσπάθεια πολιτικής του επιβίωσης, αντί να αναλωθεί στην προ-σπάθεια επιστράτευσης νέων διαπραγ-ματευτικών θέσεων βασισμένων στα ερ-γαλεία της οικονομικής επιστήμης και στις ιδιαιτερότητες του ελληνικού προβλήμα-τος. Γι’ αυτό και βασίμως υποστηρίζεται ότι το Μνημόνιο ποτέ δεν το διαπραγμα-τευθήκαμε, απλώς το αποδεχθήκαμε και

Είχαμε την ευκαιρία πέρυσι, από τις σελίδες των Τάσε-ων 2011, να συζητήσουμε την κοινωνική διάσταση του νέου αναπτυξιακού

προτύπου πού έχει ανάγκη η χώρα. Ενός προτύπου που να βασίζεται στη μεταρρύθ-μιση της οργανωτικής δομής της δημόσιας διοίκησης έτσι ώστε το κράτος να κατα-στεί μικρότερο και έτσι πιο ευέλικτο, πιο αποτελεσματικό και πιο φιλικό στον πολίτη και στην επιχειρηματικότητα. Η οργάνωσή του, δηλαδή, να εξορθολογισθεί μέσα από την περιστολή των δαπανών, την αύξηση των εσόδων και την παροχή ποιοτικών και άμεσων υπηρεσιών προς τους πολίτες. Ενός προτύπου, ακόμα, που να αναδει-κνύει την παιδεία, τον πολιτισμό, τον του-

Ο ΒΑΣΙΚόΣ λόγος αυτής της

δυστοκίας είναι ότι το πολιτικό προσωπικό

της χώρας αρνείται πεισματικά να

συγκρουσθεί με το βαθύ κράτος, με

τις συντεχνίες και τα κατεστημένα

συμφέροντα που αυτό εξέθρεψε για

δεκαετίες τώρα, αυτοπαγιδευόμενο το ίδιο στη μέγγενη του

πολιτικού κόστους και της πελατειακής

συναλλαγής.

201

Γ Ι Α Ν Ν Ο Σ Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ι Δ Η Σ | 2 0 1 2

επιλεκτικά το εφαρμόσαμε μέχρι σήμερα εφαρμόζοντας από το τέλος προς την αρχή τις υποχρεώσεις του, βάζοντας δηλαδή το κάρο μπροστά από το άλογο. Έστω και την ύστατη αυτή στιγμή οφείλουμε να κάνουμε έκκληση στο πολιτικό προσωπι-κό να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων με τη λήψη μέτρων πού θα αλλάξουν τη δομή του συστήματος διακυβέρνησης της χώρας, σε τρόπο ώστε να είναι δυνατή η υλοποίηση όλων εκείνων των διαρθρωτι-κής φύσεως νομοθετικών παρεμβάσεων που θα οδηγήσουν στην επανεκκίνηση της οικονομίας, στην έξοδο από την κρίση και στη θέση της χώρας σε πορεία ανάπτυ-ξης. Αυτό εξακολουθούμε να επιμένουμε ότι θα καταστεί δυνατό μόνο εάν αξιόπιστα αλλά και ειλικρινώς επαναδιαπραγμα-τευθούμε με τους διεθνείς πιστωτές μας ένα νέο μείγμα μέτρων βασισμένων στην

ισορροπημένη επιδίωξη της δημοσιονο-μικής αποκατάστασης και της ανάπτυξης, απαλλαγμένοι από το ολέθριο πλέγμα του πολιτικού κόστους. Και έχει αποδειχθεί πια στην πράξη ότι η προσπάθεια αποφυ-γής ανάληψης του πολιτικού κόστους από την απελθούσα κυβέρνηση Παπανδρέου, αντί να της αποφέρει πολιτικά οφέλη, φαί-νεται να την έχει αποσυνθέσει πολιτικά. Ελπίζουμε να μην συμβεί το ίδιο και με την νέα κυβέρνηση, που θα προκύψει από τις εκλογές του Μαϊου.

Είναι καιρός να ανακτήσουμε τη χα-μένη αξιοπιστία μας και να δηλώσουμε επιτέλους παρόντες στη διεθνή κοινότητα επιστρατεύοντας επίσης και όλες τις υγι-είς δυνάμεις της κοινωνίας στη βάση του πατριωτικού καθήκοντος του καθενός για να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση της χώρας μέσα από τα ερείπιά της.

ΠΡΕΠΕΙ ΑΞΙΟΠΙΣΤΑ αλλά και ειλικρινώς

να επαναδιαπραγ-ματευθούμε με τους

διεθνείς πιστωτές μας ένα νέο μείγμα μέτρων βασισμένων στην ισορροπημένη

επιδίωξη της δη-μοσιονομικής απο-κατάστασης και της

ανάπτυξης, απαλλαγ-μένοι από το ολέθριο

πλέγμα του πολιτι-κού κόστους.

202

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι κ Ο ν Ο μ Ι Α Τ η Σ δ ρ Α Σ η Σ | Τ ο υ ρ ι σ μ ο σ

Για να μπορέσει να αναδειχθεί ο π ρ ω τ α Γ ω ν ι σ τ ι κ O σ ρ O λ ο σ του τουρισμού

στην ελληνική οικονομία, ενός τομέα που συνεισφέρει περίπου το 1 6 % τ ο υ α ε π της χώρας και του αναλογεί τ ο 1 8 % τ η σ α π α σ χ O λ η σ η σ ,

υπάρχει μια σειρά θεμάτων τα οποία χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης. απαιτούνται δραστικές παρεμβάσεις

στη διαχείριση και τον προσανατολισμό της τ ο υ ρ ι σ τ ι κ H σ π ρ ο σ φ ο ρ A σ , στην προσέγγιση

και διαχείριση της τουριστικής ζήτησης και φυσικά στη διαχείριση του ανθρώπινου παράγοντα.

ΑνεκμετΑλλευτος πλουτος

ΑπΟ τΟν Α ν δ ρ Ε Α Α ν δ ρ Ε Α δ η , πρΟεδρΟ τΟυ Σετε

Ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της ελληνικής οικονομίας για δύο βασικούς λόγους. Από

τη μία πλευρά, η συμμετοχή του στο ΑΕΠ είναι σταθερά πάνω από 15% και από την άλλη δημιουργεί απασχόληση, κυρί-ως στους νέους και στην περιφέρεια, σε ένα ευρύτατο φάσμα δραστηριοτήτων, με διαφορετικά επίπεδα γνώσεων και ειδί-κευσης. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι

ένας στους πέντε κατοίκους της Ελλάδας απασχολείται άμεσα ή έμμεσα στον τουρι-στικό τομέα, ενώ για κάθε ευρώ που κα-ταναλώνεται στον τουρισμό δημιουργεί-ται υπερδιπλάσια δευτερογενής κατανά-λωση στην υπόλοιπη οικονομία. Κατά το 2011, ο τουρισμός σύμφωνα με στοιχεία και εκτιμήσεις του World Travel & Tourism Council (WTTC), συνεισέφερε τουλάχι-στον το 16% του ΑΕΠ και το 18% της συ-νολικής απασχόλησης (767.800 απασχο-

λούμενοι). Σύμφωνα δε με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, το 2011, παρατη-ρήθηκε αύξηση σε σχέση με το 2010 κατά 9,5% στις διεθνείς αφίξεις (16,4 εκατ. ταξιδιώτες, έναντι 15 εκατ. ταξιδιώτες) και 9,5% στις εισπράξεις (10,5 δισ. ευρώ, έναντι 9,6 δισ. ευρώ), επιβεβαιώνοντας με τον καλύτερο τρόπο τη δυναμική του ελληνικού τουρισμού. Παρά ταύτα, για να μπορέσει να αναδειχθεί ο πρωταγωνιστι-κός ρόλος του τουρισμού στην ελληνική

203

Α ν δ ρ Ε Α Σ Α ν δ ρ Ε Α δ η Σ | 2 0 1 2

Η μεγΑλΗ πρΟκλΗσΗ όμως, για την τουριστική πολιτική είναι η χάραξη μιας αποτελεσματικής ψηφιακής στρατηγι-κής. Η ζήτηση πλέον για τον ελληνικό τουρισμό προέρχεται σε μεγάλο βαθ-μό από τεχνολογικά-διαδικτυακά ανε-πτυγμένες χώρες και οι (υποψήφιοι) τουρίστες περιμένουν να βρουν αντί-στοιχες υπηρεσίες και στην Ελλάδα.

203

204

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι κ Ο ν Ο μ Ι Α Τ η Σ δ ρ Α Σ η Σ | Τ ο υ ρ ι σ μ ο σ

διαφορετικά πρόσωπα έχουν ηγηθεί του ελληνικού τουρισμού με την ιδιότητα του υπουργού, του υφυπουργού, του προέ-δρου και του γενικού γραμματέα του ΕΟΤ. Ο ΣΕΤΕ έχει προτείνει επανειλημμένα τη δημιουργία θέσης γενικού γραμματέα πενταετούς θητείας, ο οποίος θα είναι σε θέση να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ενιαία στρατηγική για τον ελληνικό του-ρισμό. Επιπλέον, ο ΣΕΤΕ έχει προτείνει την ίδρυση εταιρείας μάρκετινγκ όπου θα συμμετέχει ο ιδιωτικός τομέας του τουρι-σμού σε ποσοστό 70% και το δημόσιο σε ποσοστό 30%.

ελλείψεις και ανάπτυξηΣε επίπεδο προσφοράς, δύο είναι τα βα-σικά ζητήματα: ο επενδυτικός νόμος και το άμεσα συναρτώμενο με αυτόν Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τον Τουρισμό. Εί-ναι σαφές ότι, ανεξάρτητα από το επίπεδο της υφιστάμενης γραφειοκρατίας, θα πρέ-πει να γνωρίζει κανείς σε ποιες περιοχές μπορεί να επενδύσει και τι είδους επέν-δυση μπορεί να κάνει. Επίσης, στις προϋ-ποθέσεις για επενδύσεις και ανάπτυξη θα πρέπει να περιλαμβάνεται ένα σταθερό φορολογικό πλαίσιο. Ως προς τον ανθρώ-πινο παράγοντα, ο οποίος σε έναν τομέα παροχής υπηρεσιών όπως ο τουρισμός παίζει σημαντικό ρόλο, η χώρα μας είναι η μοναδική η οποία δεν έχει πανεπιστημι-ακές σχολές τουρισμού και δεν έχει θέσει την τουριστική εκπαίδευση στις υψηλές προτεραιότητες της τουριστικής πολιτικής της. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της McKinsey, μέχρι το 2021, η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του τουρισμού (άμεση και έμμεση συνεισφορά) μπορεί να αυξη-θεί κατά 18 δισ. ευρώ, φτάνοντας τα 50 δισ. ευρώ και να δημιουργήσει 220 χιλ. νέες θέσεις εργασίας. Αυτό αντιστοιχεί στο 36% της εκτιμώμενης συνολικής ανάπτυξης της χώρας και στο 44% του αριθμού των νέων θέσεων εργασίας για την επόμενη δεκαε-τία. Για να το πετύχουμε όμως αυτό χρει-αζόμαστε ένα όραμα που να κινητοποιεί τόσο τους κατοίκους, όσο και τις δημιουρ-γικές επιχειρηματικές δυνάμεις. Το όραμα του ΣΕΤΕ είναι μια Ελλάδα που πάνω από όλα θα εξασφαλίζει υψηλό βιο-τικό επίπεδο για τους πολίτες της, μια Ελ-λάδα όπου όλοι οι πολίτες του κόσμου θα

ήθελαν να ζουν, είτε μόνιμα είτε προσωρι-νά. Η υλοποίηση του οράματος χρειάζεται δραστικές παρεμβάσεις στη διαχείριση και τον προσανατολισμό της τουριστικής προ-σφοράς, στην προσέγγιση και διαχείριση της τουριστικής ζήτησης και φυσικά στη διαχείριση του ανθρώπινου παράγοντα.Ως προς την προσφορά, οφείλουμε να δι-ατηρήσουμε το προϊόν «ήλιος και θάλασ-σα». Το πρωτογενές τμήμα (core product) είναι εξαιρετικό. Η αναβάθμιση της ποι-ότητάς του και η συνεχής βελτίωση της σχέσης τιμής/ποιότητας πρέπει να είναι οι στόχοι μας ως προς την περαιτέρω ανά-πτυξή του.Ως προς τη ζήτηση, το κυρίαρχο ζητούμε-νο είναι η δημιουργία δομών και κουλτού-ρας μάρκετινγκ. Η συνεχής έρευνα και μελέτη των αγορών είναι η ελάχιστη απαι-τούμενη προϋπόθεση επιτυχίας. Η εξω-στρέφεια, που μεταξύ άλλων εκφράζεται και με συμμαχίες είναι επίσης βασικός παράγων επιτυχίας. Η μεγάλη πρόκληση όμως, για την τουριστική πολιτική είναι η χάραξη μιας αποτελεσματικής ψηφιακής στρατηγικής. Η ζήτηση πλέον για τον ελ-ληνικό τουρισμό προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τεχνολογικά-διαδικτυακά ανε-πτυγμένες χώρες και οι (υποψήφιοι) του-ρίστες περιμένουν να βρουν αντίστοιχες υπηρεσίες και στην Ελλάδα.

Από την άλλη μεριά, ο ανθρώπινος παρά-γοντας είναι αυτός ο οποίος κάνει ή μπο-ρεί να κάνει τη διαφορά, ιδίως όταν ανα-φερόμαστε σε εμπειρίες. Κατά συνέπεια, η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμι-κού, τόσο η αρχική, όσο και η συνεχής είναι η σημαντικότερη παράμετρος στην προσπάθεια παροχής ποιοτικών υπηρεσι-ών και βελτίωσης της παραγωγικότητας. Ο ιδιωτικός τομέας, οφείλει να αναλάβει τις δέουσες πρωτοβουλίες με το να επεν-δύει στη συνεχή κατάρτιση των επαγγελ-ματιών και να στηρίζει το εκπαιδευτικό σύστημα, δημόσιο και ιδιωτικό. Η ευθύνη εφαρμογής των επιμέρους αναγκαίων μέτρων και διαρθρωτικών παρεμβάσεων θωράκισης του τουρισμού μας, βαρύνει συγκεκριμένα υπουργεία, τα οποία κα-λούνται να δράσουν άμεσα.

οικονομία, υπάρχει μια σειρά θεμάτων τα οποία χρήζουν άμεσης αντιμετώπι-σης. Σε θεσμικό επίπεδο, είναι αναγκαία η ύπαρξη αυτόνομου Υπουργείου Τουρι-σμού. Είναι δε σημαντικό να έχει διευρυ-μένες αρμοδιότητες και ευελιξία ώστε να εξασφαλίζεται η συνέχεια της πολιτικής, ανεξάρτητα από τη συχνότητα εναλλαγής των πολιτικών προσώπων. Χαρακτηριστι-κό της ελληνικής πολιτικής σκηνής είναι το γεγονός ότι τα τελευταία 20 χρόνια, 50

ΒΑςικΑ ζητημΑτΑ

είναι ο επενδυτικός νόμος και το άμεσα

συναρτώμενο με αυτόν Ειδικό Χωροταξικό

Σχέδιο για τον Τουρισμό. Είναι

σαφές ότι, ανεξάρτητα από το επίπεδο

της υφιστάμενης γραφειοκρατίας, θα πρέπει να γνωρίζει

κανείς σε ποιες περιοχές μπορεί να

επενδύσει και τι είδους επένδυση μπορεί

να κάνει.

205

Α ν δ ρ Ε Α Σ Α ν δ ρ Ε Α δ η Σ | 2 0 1 2

ο σετε σε απόλυτη συμφωνία και συνεννόηση με όλους τους τουριστικούς φορείς και τον κόσμο του τουρι-σμού, έχει τεκμηριώσει και παρουσιάσει τα σημαντικό-τερα εξ’ αυτών, τα οποία σημειώνεται ότι έχουν υιοθετη-θεί από τα κόμματα που συμμετέχουν στην κυβέρνηση (10ο συνέδριο σετε «τουρισμός & ανάπτυξη», 31.10 - 01.11.11). Tα άμεσα μέτρα των υπουργείων είναι:

1. ΥποΥργεΙο πολΙτΙσμοΥ & τοΥρΙσμοΥ• Νομοσχέδιο για την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας στα

τουριστικά καταλύματα.• Κοινή Εταιρεία Μάρκετινγκ ΕΟΤ και ΣΕΤΕ για τη δημιουργία

σύγχρονης εικόνας της χώρας και των περιοχών της και της αποτελεσματικής προώθησής της.

• Αναβάθμιση Μουσείων – Αρχαιολογικών χώρων, επέκταση ωραρίων λειτουργίας καθ’ όλον το έτος.

• Έκδοση των προδιαγραφών για τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα.• Νόμος που θα οδηγήσει σε οριστική λύση το ζήτημα των πνευ-ματικών και συγγενικών δικαιωμάτων.

2. ΥποΥργεΙο οΙκονομΙκΩν• Μείωση του ΦΠΑ στο συνολικό τουριστικό πακέτο στο 6,5%. • Επαναφορά του ΦΠΑ της εστίασης στο 13%.• Μείωση του Τέλους Εκσυγχρονισμού & Ανάπτυξης Αεροδρο-

μίων κατά 50%. Μείωση των χρεώσεων στον ΔΑΑ κατά 50%.• Σταθερό και ελκυστικό φορολογικό πλαίσιο, με ιδιαίτερη έμφα-

ση στις παραγωγικές – εξαγωγικές επιχειρήσεις (π.χ. αποφυγή φορολόγησης ως ακινήτων των εργαλείων δουλειάς).

3. ΥποΥργεΙο εργασΙασ & κοΙνΩνΙκΗσ ασφαλΙσΗσ• Εφαρμογή της ηλεκτρονικής κάρτας εργασίας και της υποχρε-

ωτικής πληρωμής μισθοδοσίας και εισφορών μέσω τραπεζών, με παράλληλη μείωση κατά 10% των ασφαλιστικών εισφορών.

• Επέκταση και ενίσχυση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης στον τουρισμό, ιδιαίτερα στην εποχική εργασία καθώς οι ιδιαιτε-ρότητες της τουριστικής απασχόλησης είναι γνωστές.

4. ΥποΥργεΙο αναπτΥξΗσ, ανταγΩνΙστΙκοτΗτασ & ναΥτΙλΙασ• Υλοποίηση της άρσης του καμποτάζ στην κρουαζιέρα.• Νέο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των λιμανιών και μαρινών της

χώρας ως Ανώνυμες Εταιρείες. • Νέο θεσμικό πλαίσιο για την ακτοπλοΐα.• Επανεξέταση του επενδυτικού νόμου για τον τουρισμό – Διορ-

θωτικές παρεμβάσεις.

5. ΥποΥργεΙο ΥποδομΩν, μεταφορΩν & δΙκτΥΩν• Πλήρης και άμεση απελευθέρωση των χερσαίων μεταφορών –

ταξί, φορτηγά, ΚΤΕΛ.• Άμεσος στρατηγικός σχεδιασμός ενίσχυσης των αερομεταφο-

ρών το 2012.

6. ΥποΥργεΙο περΙβαλλοντοσ, ενεργεΙασ & κλΙ-ματΙκΗσ αλλαγΗσ• Ολοκλήρωση του Ειδικού Χωροταξικού για τον Τουρισμό.

7. ΥποΥργεΙο προστασΙασ τοΥ πολΙτΗ• Άμεση έναρξη της διαδικασίας δημιουργίας χώρων υποδοχής,

διαμονής και σίτισης των λαθρομεταναστών, όπως και της διαδι-κασίας επαναπροώθησης.

• Άμεση ενεργοποίηση της επιτροπής ασύλου για τη διεκπεραίω-ση δεκάδων χιλιάδων εκκρεμών αιτημάτων.

• Αντιμετώπιση της μάστιγας των κουκουλοφόρων στα πρότυπα του τρόπου αντιμετώπισης στη Μεγάλη Βρετανία.

• Μετακίνηση των μικρότερων συγκεντρώσεων από το κέντρο της Αθήνας. Εναλλακτικά, μικρές συγκεντρώσεις πάνω σε πλατείες, χωρίς να διακόπτεται η κυκλοφορία και να αποκλεί-εται το κέντρο.

• Αποτελεσματική αντιμετώπιση των έκνομων ενεργειών, από όπου και εάν προέρχονται, π.χ. κλείσιμο αεροδρομίων, οδικών αξόνων, λιμανιών, αρχαιολογικών χώρων, ξενοδοχείων, κλπ.

8. ΥποΥργεΙο παΙδεΙασ, δΙα βΙοΥ μαθΗσΗσ & θρΗσκεΥματΩν• Αναβάθμιση τουριστικής εκπαίδευσης.

• Θέσπιση από το 2012-2013 σχολικής ανάπαυλας μίας εβδομά-δος (τεσσάρων σχολικών ημερών) την εβδομάδα της Καθαράς Δευτέρας κατά τα πρότυπα των περισσοτέρων Ευρωπαϊκών χω-ρών, με αντίστοιχη αύξηση δύο σχολικών ημερών στην αρχή και λήξη της σχολικής χρονιάς.

9. ΥποΥργεΙο εξΩτερΙκΩν• Επιτάχυνση χορήγησης βίζας Schengen εντός 48 ωρών από όλα

τα προξενεία της χώρας και αύξηση χορηγήσεων βίζας πολλα-πλών εισόδων.

• Αυτόματη χορήγηση πολλαπλής βίζας σε αγοραστές τουριστι-κών κατοικιών υψηλής αξίας.

Εάν τα παραπάνω μέτρα εφαρμοσθούν το επόμενο τρίμηνο, ο τουρισμός θωρακίζεται, δημιουργούνται προϋποθέσεις για νέο θετικό πρόσημο το 2012 και επανεκκίνησης της ελληνικής οι-κονομίας. Από την πλευρά του ο ΣΕΤΕ δεσμεύεται να συνεχίσει να καταδεικνύει την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική σημασία του τουρισμού σε όλους τους συνομιλητές του, να ενη-μερώνει όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη για τις εξελίξεις στη διεθνή τουριστική αγορά, να προωθεί τη συνεργασία του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα και να είναι καθ’ όλα έτοιμος να συμβάλει έμπρακτα στην ενίσχυση, τη διάδοση και την ανάδειξη της μονα-δικότητας των ελληνικών προορισμών και της χώρας μας.

Οι πρΟΤΕραιΟΤηΤΕΣ - Οι θΕΣμΟι & η πΟλιΤΕια

Η παγκόσµια οικονοµία διανύει εδώ και αρκε-τό καιρό µια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο δε-χόµενη αλλεπάλληλα

χτυπήµατα από τους οίκους αξιολόγησης και τις διεθνείς αγορές. Η υφήλιος κλυ-δωνίζεται από τις ασταθείς οικονοµικές συνθήκες που επικρατούν και κύριο µέ-ληµα των περισσότερων χωρών είναι η σταδιακή έξοδος τους από την ύφεση καθώς και η όσο το δυνατόν γρηγορότε-ρη επάνοδος τους σε τροχιά ανάπτυξης. Το 2011 υπήρξε δύσκολη χρονιά για την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, µε τη σκιά της υποβάθµισης και την απειλή της ύφεσης να τις καταδιώκουν αδιάκοπα. Η

Ευρώπη του κάποτε άκρως ισχυρού ευρώ βρέθηκε αναπάντεχα στο επίκεντρο των εξελίξεων, µε πολλούς αξιωµατούχους και µεγάλη µερίδα του διεθνούς τύπου να αµφισβητούν ακόµη και τη βιωσιµό-τητα του κοινού νοµίσµατος. Η λεγόµενη «κρίση» που ξεκίνησε µε την κατάρρευση της φούσκας της χρηµατοδότησης του τραπεζικού και στεγαστικού συστήµατος στην Ιρλανδία και άλλα κράτη, επεκτάθη-κε σε µια σειρά από χώρες µε ασταθείς θεσµικές και οικονοµικές δοµές όπως η Ελλάδα και τέλος προσέβαλε ισχυρότε-ρες όπως η Ιταλία και η Γαλλία κάνοντας το µέλλον της ευρωζώνης να δείχνει αβέ-βαιο. Η «τιµωρία» της επιστροφής στη δραχµή, αναπαράγεται καθηµερινά στα

ΑΠΟ ΤΟΝ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Μ Ε Ν Η Σ Υ Γ Γ Ρ Ο ,ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ INVEST IN GREECE

Βασικός παράγοντας για την οικονοµική ανάκαµψη της Ευρώπης και κατ’ επέκταση όλων των κρατών που µπλέχτηκαν στη δίνη της ύφεσης είναι οι επενδύσεις. Οι επεν-δύσεις έχουν τη δυνατότητα να επιφέρουν Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Α Λ Λ Α Γ Ε Σ στο Χ Ρ Η Μ Α -

Τ Ο Π Ι Σ Τ Ω Τ Ι Κ Ο και Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Μ Α Τ Ι Κ Ο τοπίο µιας χώρας δηµιουργώντας µάλιστα πολλές και υγιείς νέες θέσεις εργασίας. Ουσιαστικά αποτελούν την ατµοµη-χανή της Ε Π Α Ν Ε Κ Κ Ι Ν Η Σ Η Σ της οικονοµίας, µια Τ Ο Ν Ω Τ Ι Κ Η Ε Ν Ε Σ Η που

διευκολύνει τη ρευστότητα και θέτει καινούργια δεδοµένα στο αναπτυξιακό σκηνικό.

Κ Λ Ε Ι ∆ Ι ΕΞΟ∆ΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΦΕΣΗ

206

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2


ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ

207Α Ρ Ι Σ Τ Ο Μ Ε Ν Η Σ Σ Υ Γ Γ Ρ Ο Σ | 2 0 1 2

Η ΕΛΛΑ∆Α ΤΩΝ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ

Το κρίσιµο ερώτηµα που διατυπώνεται από ποικίλους οικο-

νοµικούς παράγοντες παγκοσµίως και στο οποίο το ελληνι-

κό κράτος καλείται να απαντήσει µε ικανοποιητικό τρόπο

είναι το: γιατί να επενδύσω στην Ελλάδα, ιδίως τώρα που η

ελληνική οικονοµία βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσχερή θέση;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτηµα είναι ότι ακριβώς επειδή η

χώρα µας βρίσκεται σε άσχηµη οικονοµική κατάσταση πα-

ρουσιάζει δυνατότητες για κερδοφόρες επενδύσεις.

208

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Τ Η Σ Δ Ρ Α Σ Η Σ | Ο Σ Τ Ο Χ Ο Σ Τ Η Σ Α Ν Α Κ Α Μ Ψ Η Σ

διεθνή ΜΜΕ, παρουσιάζοντας συχνά μια Ελλάδα ανίκανη να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις και τις υποδείξεις των θεσμι-κών παραγόντων και των συνεταίρων της στην Ευρώπη. Το πρότυπο του Έλληνα που προβάλλεται, άδικα αλλά όχι αναίτια, ότι δουλεύει λίγο αλλά αμείβεται πλουσιο-πάροχα καθώς και οι δυσλειτουργίες που παρουσιάζει το ελληνικό κράτος διαδόθη-καν παντού δημιουργώντας στο εξωτερικό την αίσθηση ότι αυτή η χώρα ίσως και να μην αξίζει να σωθεί. Ο φόβος όμως για ένα πα-γκόσμιο ντόμινο με ανυπολόγιστες ζημιές και με δραματικές επιπτώσεις που θα είχε μια ενδεχόμενη άρνηση βοήθειας προς την Ελλάδα συγκράτησαν τις ισχυρότερες χώ-ρες της ευρωζώνης από το να απορρίψουν ένα ακόμη δάνειο προς τη χώρα μας.

Αβεβαιότητα χωρίς τέλοςΦυσικά επακόλουθα της ύφεσης που όλοι βιώνουμε είναι η συρρίκνωση της επιχει-ρηματικότητας και η ξέφρενη άνοδος της ανεργίας, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί στην πλειονότητα των πολιτών διάχυτη απαισιοδοξία για την πορεία της οικονο-μίας. Τα spreads, το IMF, ο PSI, λέξεις και όροι άγνωστοι μέχρι πρότινος στον μέσο πολίτη έγιναν αναπόσπαστο μέρος της κα-θημερινότητας του και φαίνεται πως, ακό-μα και αν στην πλειοψηφία τους οι πολίτες δεν τις καταλαβαίνουν, τελικά θα κρίνουν τη μελλοντική μας ευημερία. Οι διαρκείς και συχνά διόλου ενθαρρυντικές εξελίξεις συντελούν στη δημιουργία ενός καθόλα αρνητικού κλίματος κάνοντας την ανά-γκη για υλοποίηση νέων ιδεών σωστικού χαρακτήρα όλο και πιο επιτακτική. Έτσι η αναζήτηση μιας διεξόδου και η στήριξη των πληττόμενων από την κρίση χωρών αποτελούν προτεραιότητες των ηγετών, των θεσμικών οργάνων και οργανισμών με απώτερο σκοπό να βρεθούν πάραυτα τρόποι αναπτυξιακής ανάκαμψης. Βασικός παράγοντας για την οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης και κατ’ επέκτα-ση όλων των κρατών που μπλέχτηκαν στη δίνη της ύφεσης είναι οι επενδύσεις. Οι επενδύσεις έχουν τη δυνατότητα να επι-φέρουν μεγάλες αλλαγές στο χρηματοπι-στωτικό και επιχειρηματικό τοπίο μιας χώ-

ρας δημιουργώντας μάλιστα πολλές και υγιείς νέες θέσεις εργασίας. Ουσιαστικά αποτελούν την ατμομηχανή της επανεκ-κίνησης της οικονομίας, μια τονωτική ένεση που διευκολύνει τη ρευστότητα και θέτει καινούργια δεδομένα στο ανα-πτυξιακό σκηνικό. Η ανάγκη για αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου δεν μπορεί παρά να βασιστεί στις παραγωγικές και καινοτόμες επενδύσεις και φυσικά στην επέκταση της παραγωγικής βάσης της χώρας μας. Γι αυτό τον λόγο και εφόσον διανύουμε μια ιδιαίτερα ταραγμένη περί-οδο για την οικονομική πραγματικότητα η προσέλκυση των απαραίτητων κεφαλαί-ων είναι θέμα μείζονος σημασίας. Η πα-ρουσία των επενδύσεων στην οικονομία ενός κράτους είναι ζωτική παράμετρος για την αναπτυξιακή ανάταση της οποια-δήποτε χώρας και φυσικά κύριος στόχος θα πρέπει να είναι η διατήρησή τους ακό-μη και μετά την έξοδο από την κρίση ώστε να υπάρξει αδιάκοπη εισροή κεφαλαίου και άρα συνεχής ανέλιξη. Αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι το ότι η επιχειρηματικότητα έχει κλονιστεί εξαιτί-ας της παγκόσμιας οικονομικής αναταρα-χής. Πολλές επιχειρήσεις κλείνουν μέρα με τη μέρα κάτι το οποίο έχει φυσικά ως αποτέλεσμα την απώλεια πολλών θέσεων εργασίας και τον περιορισμό του διαθέσι-μου κεφαλαίου για επενδύσεις. Προσαρ-μοζόμενοι λοιπόν στα νέα οικονομικά δεδομένα και τις όχι και τόσο πρόσφορες συνθήκες που επικρατούν στις περισσό-τερες αγορές είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί τρόπος προώθησης των επεν-δύσεων, έστω και με τις περιορισμένες δυνατότητες που παρουσιάζονται στην παρούσα χρονική περίοδο. Οι στρατηγικές επενδύσεις, οι επενδύ-σεις δηλαδή που είτε αφορούν ιδιαίτερα μεγάλα χρηματικά ποσά είτε συμβάλ-λουν αποφασιστικά στην ανάπτυξη των στρατηγικών τομέων της οικονομίας, κα-λούνται να οδηγήσουν τη χώρα μακριά από την οικονομική αβεβαιότητα και την καταστροφή. Επιπλέον, οι στρατηγικές επενδύσεις βοηθούν την τόνωση της οι-κονομίας και την ενίσχυση της ρευστό-τητας ανοίγοντας νέες προοπτικές για

Το προΤυπο

του Έλληνα που προβάλλεται, άδικα

αλλά όχι αναίτια, ότι δουλεύει λίγο

αλλά αμείβεται πλουσιοπάροχα

καθώς και οι δυσλειτουργίες

που παρουσιάζει το ελληνικό κράτος

διαδόθηκαν παντού δημιουργώντας

στο εξωτερικό την αίσθηση ότι αυτή η

χώρα ίσως και να μην αξίζει να σωθεί.

209Α Ρ Ι Σ Τ Ο Μ Ε Ν Η Σ Σ Υ Γ Γ Ρ Ο Σ | 2 0 1 2

τους πολίτες και τη χώρα. Το ερώτημα όμως είναι τι γίνεται όταν τα απαραίτητα κεφάλαια εκλείπουν; Σε αυτή την περί-πτωση τη λύση καλούνται να δώσουν είτε οι παραδοσιακά μεγάλοι επενδυτές, είτε οι αναδυόμενες οικονομίες της Κίνας, της Ινδίας κ.λπ. που έχουν προσπεράσει αλώβητες σχεδόν τη διεθνή κρίση και οι οποίες πάντα αναζητούν πρόσφορο έδα-φος για νέα επενδυτικά σχέδια. Αυτές οι οικονομίες έχουν τις δυνατότητες να ανακουφίσουν την «ταλαιπωρημένη» Ευ-ρωπαϊκή οικονομία, ενισχύοντας τη ρευ-στότητα και δίνοντας κατ’ επέκταση νέα πνοή στη συρρικνωμένη παραγωγικότη-τα κάθε κράτους. Άλλωστε με τη βελτί-ωση της παραγωγικότητας δημιουργού-νται άμεσα νέες ανάγκες και κενά στην αγορά εργασίας, συμβάλλοντας στον περιορισμό του ποσοστού της ανεργίας που δυστυχώς έχει φτάσει σε ανησυχη-τικά επίπεδα τόσο στη Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες που βιώνουν περίοδο ύφε-σης. Με την ενίσχυση της απασχόλησης δίνεται μια ευκαιρία στους εργαζόμενους πολίτες να αποκτήσουν ένα σταθερό ει-σόδημα, να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους και φυσικά να συνεισφέρουν στην εξυγίανση της οικονομίας.

Η Ελλάδα των ευκαιριώνΌσον αφορά την περίπτωση της Ελλά-δας, η προσέλκυση επενδύσεων είναι προφανώς ανάμεσα στις προτεραιότητες της υιοθετηθείσας πολιτικής που απο-σκοπεί στη διευκόλυνση της ρευστότη-τας. Παρόλα αυτά το κρίσιμο ερώτημα που διατυπώνεται από ποικίλους οικο-νομικούς παράγοντες παγκοσμίως και το ελληνικό κράτος καλείται να απαντήσει με ικανοποιητικό τρόπο είναι το: γιατί να επενδύσω στην Ελλάδα, ιδίως τώρα που η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε εξαι-ρετικά δυσχερή θέση; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ότι ακριβώς επειδή η χώρα μας βρίσκεται σε άσχημη οικονο-μική κατάσταση παρουσιάζει δυνατότητες για κερδοφόρες επενδύσεις. Αυτό συμ-βαίνει γιατί ακόμη και με μικρότερο δια-θέσιμο κεφάλαιο μπορούν να υπάρξουν μεγαλύτερες απολαβές από ότι σε άλλες «δυνατότερες» οικονομίες. Σημαντική πα-

ράμετρος της προώθησης των ελληνικών αναπτυξιακών δυνατοτήτων βέβαια είναι η συνειδητοποίηση ότι η Ελλάδα περι-λαμβάνει διάφορους τομείς που μπορούν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον ξένων επενδυτών. Πιο συγκεκριμένα, η χώρα μας παρουσιάζει μεγάλες ευκαιρίες στον τομέα του τουρισμού, στη μεταποίηση των προϊόντων της πρωτογενούς παραγωγής των τροφίμων καθώς και στον τομέα της ενέργειας που λόγω των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας εμφανίζει μάλιστα ιδιαίτερα μεγάλη αύξηση τα τελευταία χρόνια. Το απαραίτητο υπόβαθρο λοιπόν υπάρχει και με ορθούς χειρισμούς μπορεί να επιτευχθεί η πολυπόθητη προσέλκυση ξένων επενδυτών. Το ενδιαφέρον του παγκόσμιου επενδυτικού περιβάλλοντος είναι άλλωστε ο παράγοντας που καθι-στά ελκυστική μια χώρα και συμβάλλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη της οικονομίας της. Οι επενδύσεις αποτελούν τεκμήριο αξιοπιστίας καθότι προβάλλουν τις ανα-πτυξιακές δυνατότητες που προσφέρει ένα κράτος, γι αυτό και η προσέλκυση τους θα πρέπει να διατηρεί πρωταρχικό ρόλο στην αναπτυξιακή πολιτική κάθε χώρας. Η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, η ανάπτυξη της εξω-στρέφειας και η αλλαγή του αναπτυξια-κού μοντέλου αποτελούν τις στρατηγικές επιλογές μας με το βλέμμα στο μέλλον. Αυτό επιτυγχάνεται με τη θέσπιση του κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου ώστε να μην καταπνίγονται οι επενδυτικές ευκαιρίες. Στόχος είναι σε κάθε περί-πτωση η διευκόλυνση της τοποθέτησης κεφαλαίου που θα οδηγήσει γρήγορα σε ανάπτυξη. Η Ελλάδα π.χ. έχει λάβει μια σειρά νέων μέτρων για την ομαλότερη και ταχύτερη προώθηση των επενδύσε-ων, δεδομένων των αυξημένων αναγκών ρευστότητας που έχουν προκύψει λόγω της ύφεσης. Οι επενδύσεις που πρόκει-ται να ξεκινήσουν αυτή τη δύσκολη περί-οδο είναι απαραίτητες ώστε να δώσουν την ώθηση που χρειάζεται η χώρα για να βγει από το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει και να επανέρθει δυναμικά στο οικονομικό προσκήνιο. Επιπλέον, έχουν γίνει ενέργειες για επέκταση του

fast track ώστε να καταστεί αποτελε-σματικότερο και να διευρυνθεί το πεδίο εφαρμογής του με στόχο να δοθεί προ-τεραιότητα στις μεγάλες επενδύσεις. Επίσης έχει τεθεί σε λειτουργία το one stop shop απλοποιώντας τις διαδικασί-ες για τη σύσταση επιχειρήσεων. Ακόμη έχουν διευκολυνθεί οι απαλλοτριώσεις ώστε να προχωρήσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα τα μεγάλα έργα υποδομών και τέλος έχει επιταχυνθεί η διαδικασία εκτέλεσης των αρχαιολογικών ερευνών και εργασιών. Βεβαίως, υπάρχουν πολ-λά που είναι ανάγκη να γίνουν ακόμα και άλλα που χρειάζεται να βελτιωθούν και αναφέρομαι τόσο στη μείωση της γρα-φειοκρατίας όσο και στην καταπολέμηση της διαφθοράς καθώς και την περαιτέρω αύξηση της ανταγωνιστικότητάς μας. Η επανάκτηση του 1/3 της ανταγωνιστικό-τητας που χάσαμε τα τελευταία 10 χρό-νια είναι αναγκαία για την οικονομία μας. Οι επενδύσεις τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο συμβάλλουν σε μέγιστο βαθμό στη βελτίωση του οικο-νομικού κλίματος. Ας είμαστε ρεαλιστές συνειδητοποιώντας ότι αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί από τη μια μέρα στην άλλη. Όμως, με τη διάθεση του κατάλληλου κεφαλαίου που θα προωθήσει την ανά-πτυξη έστω και με αργούς ρυθμούς, το ευρώ έχει τη δυνατότητα να ξεπεράσει τον σκόπελο της κρίσης και να ανακτή-σει τη χαμένη του αίγλη, ενισχύοντας μια ήδη ενωμένη Ευρώπη και προσβλέπο-ντας στην ευημερία των κρατών που την απαρτίζουν. Έχοντας ως απώτερο σκοπό την όσο το δυνατόν γρηγορότερη έξοδο της Ελλάδας και της Ευρώπης από την κρίση, μέσω των επενδύσεων στοχεύου-με υψηλά, σε ένα πολύ καλύτερο οικονο-μικά μέλλον που θα ευνοεί τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την επιχειρηματικότη-τα, τις ευκαιρίες, την εξυγίανση της οι-κονομίας και φυσικά τη βελτιστοποίηση των συνθηκών διαβίωσης των πολιτών. Η προσπάθεια είναι συνεχής και επίπονη. Αλλά είναι ο μόνος δρόμος που μας μέ-νει και θα τον πάμε μέχρι το τέλος. Σε πεί-σμα όσων διαδίδουν, ακόμα και αν δεν το πιστεύουν, ότι δεν μπορούμε.

210

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 2

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Τ Η Σ Δ Ρ Α Σ Η Σ | Ο Σ Τ Ο Χ Ο Σ Τ Η Σ Α Ν Α Κ Α Μ Ψ Η Σ

Ç ÅËËÇÍÉÊÇ ÏÉÊÏÍÏÌÉÁ ÓÅ ÁÑÉÈÌÏÕÓ

Ï É Ð Ë Ç Ñ Å É Ó Ó Ô Á Ô É Ó Ô É Ê Å Ó Ó Å É Ñ Å ÓÔ Ç Ó Å Ë Ë Ç Í É Ê Ç Ó Ï É Ê Ï Í Ï Ì É Á Ó

ÏÉ ÍÏÌÏÉ ÔÇÓ ÅËËÁÄÏÓ

ALL MEDIA ÌÅÓÁ ÅÐÉÊÏÉÍÙÍÉÁÓ A.E. Ôçë.: 210 640 1850, E-mail: [email protected]ÌÉÁ ÕÐÇÑÅÓÉÁ ÔÏÕ

ÏËÁ ÔÁ ÄÉÁÈÅÓÉÌÁ ÓÔÏÉ×ÅÉÁ,ÅÍÇÌÅÑÙÌÅÍÁ ÌÅ×ÑÉ ÓÇÌÅÑÁ, ΣΤΟ:

Organisers: Posidonia Exhibitions SA, e-mail: [email protected]

www.posidonia-events.com

Posidonia4-8 June 2012, Metropolitan Expo, Athens Greece

The International Shipping Exhibition

A unique blend ofbusiness and social interactions

at the heart of Shipping

Be part of the great Posidonia experienceat a state of the art new venue

Tasseis 2-02-12 20:18 ™ÂÏ›‰· 1

ΕΤΑΙΡΕΙΑ:

ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ: ΙΔΙΟΤΗΤΑ:

ΤΗΛΕΦΩΝΟ: FAX: E-MAIL:

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΥΠΟΓΡΑΦΗ:

Κατηγορία Συνδρομής Ετήσια Διετής

Ιδιώτες - Επιχειρήσεις 88 € 160 €

Τράπεζες - Ασφάλειες - Δημόσιο 125 € 225 €

Φοιτητές(αποστολή φοιτητικής ταυτότητας) 48 € 88 €

Επίσης: Ν.Π.Δ.Δ. - Οργανισμοί - Πρεσβείες - Βιομηχανικά & Επιχειρηματικά Συγκροτήματα

Συνδρομή Εξωτερικού 165 € 275 €

Συνδρομή φοιτητών εξωτερικού(αποστολή φοιτητικής ταυτότητας) 115 € 185 €

Στις τιμές περιλαμβάνεται Φ.Π.Α. 5%



ΤΡΟΠΟΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ:

ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΕ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ:ALPHABANK: GR15 0140 1030 1030 0232 0001 786 (ALL MEDIA A.E.)ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ: GR70 0110 0800 0000 0804 7142 701 (ALL MEDIA A.E.)ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: GR70 0172 0110 00 5011 016125 652 (ALL MEDIA A.E.)ΠΡΟΣΟΧΗ! Για να γίνει η πιστωση, παρακαλούμε γράψτε στο παραστατικό της κατάθεσης τον αποστολέα και στείλτε το στο fax: 210 64 24 850.

ΝΑ ΣΤΑΛΕΙ ΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΑΣ (για την περιοχή της Αθήνας)

ΘΑ ΠΕΡΑΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΣΑΣ

ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ VISA Αριθμος Κάρτας: .......................................................

Ονοματεπώνυμο: ..............................................................................................................................................

Λήξη: .......................................................................... Υπογραφή: .................................................................

ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ DINERS Αριθμος Κάρτας: .......................................................

Ονοματεπώνυμο: ..............................................................................................................................................

Λήξη: .......................................................................... Υπογραφή: ................................................................. Καποδιστρίου 2 & Λεωφ. Δημοκρατίας 83, 154 51, Νέο Ψυχικότηλ.: 210 64 23 688, fax: 210 64 24 850, [email protected]

Το πακέτο συνδροµής περιλαµβάνειτα 6 διµηνιαία τεύχη της Ε και τις ετήσιεςεκδόσεις της. Επιπλέον, παρέχεται 20% έκπτωση στις online βάσεις δεδοµένωντου economics.gr

∆ ε ί τ ε π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς γ ι α τ η ν Ε Π Ι Λ Ο Γ Η κ α ι τ ι ς ε τ ή σ ι ε ς ε κ δ ό σ ε ι ς τ η ς A L L M E D I A σ τ ο e p i l o g i m a g . g r

Γίνετε συνδροµητής στην Ε

ΤΑΣΕ

ΙΣ 2

012

ISSN

110

5-25

2X

Θ. ΠΑΠΑλΕξΟΠΟυλΟΣ • Γ. ΣΤΟυρνΑρΑΣ • Σ. ΣΤρΑΤΗΓΗΣ • Θ. ΒΕρΕµΗΣ • Γ. µΕρΓΟΣ • ν. ΤΕΣΣΑρΟµΑΤΗΣ • Π. ΙωΑκΕΙµΙδΗΣ Σ. ΣκΑΠΕρδΑΣ • Π. ΠΑΠΑΣΤΑυρΟυ • Γ. ΑλΟΓΟΣκΟυφΗΣ • Ι. ΠΑΠΑδΟΠΟυλΟΣ • ρ. φΑκΙΟλΑΣ • Χ. ΖΕρΕφΟΣ • Α. λΙΒΙΕρΑΤΟΣ

δ. δΑΣκΑλΟΠΟυλΟΣ • ν. ΠΕνΤΖΟΣ • Γ. ΓρΑµµΑΤΙδΗΣ • Α. ΑνδρΕΑδΗΣ • Α. ΣυΓΓρΟΣ

∆ Ι Ε Ξ Ο ∆ Ο Ι & Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ

προοπτικήυπευθυνότητααξ

ίες

ρεαλισµός

ηθική

κοινότητα

παιδεία εργασία

θεσµοί έρευνααξιοπιστίαεπιχειρείν

ευθύνη επίπεδο

πολιτικοί

δράση πολίτες

ύπαρξηεκλογέςσυµµετοχή

σωστό

εξωστρέφεια

διαφάνεια

κοινωνίαψηφοφόροι

κουλτούρα

αρχές

µεταρρυθµίσειςκανόνες

όραµα

καινοτοµία

οικονοµία

λάθος

ύπαρξη

δικαιοσύνη στρατηγική

δηµόσιο

ασφάλεια

συνείδηση

ανάπτυξη

σύστηµα

2012

Ε Τ Η Σ Ι Α Ε κ δ Ο Σ Η Τ Ο υ Π Ε ρ Ι Ο δ Ι κ Ο υ Ε Π Ι Λ Ο Γ Η • Α Π ρ Ι λ Ι Ο Σ 2 0 1 2 • 2 9 o Ε Τ Ο Σ

Δ Ι Ε Ξ Ο Δ Ο Ι A ν α π τ y Ξ η

ΤΑΣΕΙΣ 2012 / Διέξοδοι - Ανάπτυξη

Documents