1

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

2ο ΓΕΛ ΛΑΡΙΣΑΣ

ΤΜΗΜΑ A΄4

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΘΕΜΑ:

«Τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου στην

Αρχαία Ελλάδα»

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΔΡΑΜΗΣ ΛΑΖΑΡΟΣ

ΚΟΥΚΟΥΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

Οι μαθητές

Καραμπατή Καλλιόπη Μπέης Κώσταντίνος

Μαλλιαρής Αστέριος Μπέμπης Γεώργιος-Σπύρος

Μαράκη Ζωή Μπεργελές Ερμής

Μαργαρίτη Παρασκευή Μπερτέ Αλεξάνδρα

Μιαρίτη Ελένη Μπλούφας Θεόδωρος

Μιχαλέ Κυριακή Μπομπότης Αντώνιος

Μίχας Γεώργιος Μωυσίδη Μαρία

Μουλώτσιος Σωκράτης Νούλα Όλγα

Μπαβέτσια Αθανασία Νταναβάρας Στέργιος

Μπαγιάρα Νικολέτα Ντικολιαννίδου Θέκλα

Μπάρδη Χρήστος Ντισλής Θεόδωρος

Μπαρέ Κατερίνα Ντόρις Χρήστος

Μπατζιανούλης Στυλιανός Παπαβασιλείου Χρήστος

2

ΠΕ ΡΙ Ε ΧΟΜ Ε Ν Α Περίληψη .................................................................................................................... 3

Ι . ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ακρόπολη .................................................................................................................... 5

Προπύλαια ................................................................................................................... 5

Ναός της Αθηνάς ή της Απτέρου Νίκης ..................................................................... 6

Παρθενώνας ................................................................................................................ 6

Ερέχθειο ...................................................................................................................... 7

Φάρος της Αλεξάνδρειας ............................................................................................ 7

Κολοσσός της Ρόδου ................................................................................................... 9

Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας .............................................................................. 11

Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού .................................................................................. 14

Λαβύρινθος ................................................................................................................. 16

Το παλάτι της Κνωσού ................................................................................................ 18

Πυραμίδες στην αρχαία Ελλάδα ................................................................................. 19

Ναός της Αρτέμιδος της Εφέσου ................................................................................ 22

Αφροδίτη της Μήλου .................................................................................................. 23

Κατακόμβες της Μήλου .............................................................................................. 23

ΙΙ. ΝΑΥΠΗΓΙΚΗ

Η παρουσία των περίφημων πλοίων της Θήρας (1500 π.Χ.) ...................................... 26

Η Αργώ ....................................................................................................................... 30

Η Τριήρης ................................................................................................................... 31

Η Συρακουσία ............................................................................................................. 35

ΙΙΙ. ΕΡΓΑΛΕΙΑ – ΜΗΧΑΝΕΣ

Ατέρμων Κοχλίας του Αρχιμήδη ................................................................................ 39

Κάτοπτρα .................................................................................................................... 40

Γερανουλκός ............................................................................................................... 43

Τάλως .......................................................................................................................... 44

Ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων .............................................................................. 46

Υδραυλικός Τηλέγραφος Αινεία ................................................................................. 48

Η Διόπτρα ................................................................................................................... 49

Πολιορκητικές Μηχανές ............................................................................................. 49

ΙV. EΡΕΥΝΗΤΕΣ – ΕΦΕΥΡΕΤΕΣ

Ερευνητές – Εφευρέτες ............................................................................................... 52

Επίλογος - BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ …………….............................................................

Παράρτημα ………………………………………………………………………….

53

54

3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

• Το θέμα που επιλέξαμε σαν τάξη ήταν η Αρχαία Ελληνική

Τεχνολογία. Ο σκοπός του θέματος είναι να συγκρίνουμε την

τεχνολογία της αρχαίας με της σύγχρονης εποχής. Η ανάπτυξη και

η εξέλιξη της επιστήμης της μηχανικής και γενικά της τεχνολογίας

στην Αρχαία Ελλάδα είναι ένας τομέας έρευνας, πολύ λίγο

μελετημένος από τους ειδικούς και εντελώς άγνωστος στο πλατύ

κοινό . Για τον λόγο λοιπόν αυτό, χωριστήκαμε σε ομάδες των

πέντε ατόμων . Με εργασία μέσω υπολογιστή ή με πληροφορίες

από εγκυκλοπαίδειες και γενικά από βιβλία παρουσιάζεται το

υλικό κάθε ομάδας. Ο λόγος που επιλέξαμε την τεχνολογία της

Αρχαίας Ελλάδας ήταν για να διερευνήσουμε ως που φτάνουν

πίσω στο παρελθόν οι ρίζες αυτού του λαμπρού φαινόμενου, να το

κατανοήσουμε και να το ξεπεράσουμε . Επίσης είναι πολύ

σημαντικό να γνωρίζουμε πως εξελίχθηκε η τεχνολογία στην χώρα

μας και πως οι προγονοί μας με τόσα λίγα υλικά που διέθεταν,

κατάφεραν να κάνουν πράγματα πολύ εντυπωσιακά . Έτσι λοιπόν

με την βοήθεια του διαδικτύου, των βιβλίων και των καθηγητών

καταφέραμε ένα πολύ καλό αποτέλεσμα.

4

- Ι -

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

5

Ακρόπολη

Ένα από τα μεγαλοπρεπέστερα οικοδομήματα της αρχαιότητας Ο ιερός

βράχος κατ’ αρχήν κατοικήθηκε τη Λίθινη εποχή από τους Πελασγούς, κατόπιν,

στους Μυκηναϊκούς χρόνους έγινε μια μικρή πόλη-κράτος. Διαπιστώθηκε ότι ο

λόφος ήταν κατοικημένος από την 3η χιλιετία π.Χ.. Από τον 6

ο αι. π.Χ. άρχισαν να

χτίζονται πάνω σ’ αυτόν τα ιερά των Αθηναίων. Η ανοικοδόμηση των τειχών και

των ιερών άρχισε αμέσως μετά την ήττα των Περσών, το 465 π.Χ., την εποχή

δηλαδή του Περικλή.

Κάτω από την επίβλεψη του Φειδία και των αρχιτεκτόνων Μνησικλή,

Καλλικράτη και Καλλίμαχου χτίστηκαν και διακοσμήθηκαν ο Παρθενώνας, το

Ερέχθειο, τα Προπύλαια και ο ναός της Αθηνάς ή της Απτέρου Νίκης.

Κατά την τουρκοκρατία η Ακρόπολη έπαθε τις περισσότερες ζημιές. Οι

Τούρκοι είχαν αποθηκεύσει πυρίτιδα πάνω σ’ αυτήν και έγιναν αίτιοι να

καταστραφούν τα μνημεία της. Το 1645 ένας κεραυνός που έπεσε πάνω στην

πυρίτιδα ανατίναξε τα Προπύλαια. Το 1687, όταν την Ακρόπολη πολιορκούσε ο

ενετός Μοροζίνι, μία από τις βόμβες έπεσε πάνω στην πυρίτιδα που ήταν

αποθηκευμένη στον Παρθενώνα και κατέστρεψε τον ναό. Εκτεταμένες

καταστροφές προκάλεσε ο Άγγλος λόρδος Έλγιν. Έβαλε να ξηλώσουν τη ζωφόρο

του Παρθενώνα, μετόπες, αετώματα, μία Καρυάτιδα και έναν κίονα του

Ερεχθείου, τα οποία μετέφερε στην Αγγλία. Το 1834 άρχισαν οι αρχαιολογικές

εργασίες για την αποκατάσταση των μνημείων της.

Προπύλαια

Τα Προπύλαια είναι προθάλαμος για την είσοδο στην Ακρόπολη. Η

μνημειώδης αυτή είσοδος της Ακρόπολης άρχισε να χτίζεται το 436 π.Χ. μετά την

ολοκλήρωση του Παρθενώνα. Το οικοδόμημα αυτό διαιρείται σε τρία μέρη. Στο

κέντρο βρίσκεται ένα ναόσχημο μακρύ με ψηλό αέτωμα και όψη δωρικού ναού.

Δεξιά κι αριστερά από αυτό είναι χτισμένες από μία πτέρυγα που μοιάζουν με

δωρικούς ναούς χωρίς αέτωμα, αλλά έχουν στέγη αετοειδή. Έξι κίονες δωρικού

ρυθμού κοσμούν την πρόσοψη. Οι κίονες λεπταίνουν όσο προχωρούν από τη βάση

προς την κορυφή. Ο κύριος χώρος διαιρείται σε τρία κλίτη με δύο σειρές από

ιωνικούς κίονες. Τα Προπύλαια δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. Το 431 άρχισε ο

Πελοποννησιακός πόλεμος και οι εργασίες σταμάτησαν.

6

Ναός της Αθηνάς ή της Απτέρου Νίκης

Είναι ένας μικρός ολομάρμαρος ναός, που άρχισε να χτίζεται μεταξύ 427

και 424 π.Χ. με αρχιτέκτονα τον Καλλικράτη. Είναι τετράστυλος αμφιπρόστυλος

ναός ιωνικού ρυθμού, χτισμένος πάνω σε μία κρηπίδα με τέσσερις βαθμίδες. Μέσα

στον ναό υπήρχε άγαλμα της Αθηνάς Νίκης, που κρατούσε στο αριστερό χέρι

περικεφαλαία και στο δεξί ρόδι. Η ζωφόρος και τα αετώματα του ναού είχαν

γλυπτές παραστάσεις. Γύρω στο 421-415 π.Χ. ο ναός περιβλήθηκε με πένα

συνεχές θωράκιο ύψους 1,05 μ., που στην εξωτερική τους όψη παρίστανε

ανάγλυφες Πτερωτές Νίκες την ώρα που προετοιμάζουν θυσία για την Αθηνά.

Παρθενώνας

Ο Παρθενώνας, ένα από τα διασημότερα μνημεία του κόσμου. Ο

Παρθενώνας είναι το μεγαλύτερο και επισημότερο οικοδόμημα της Ακρόπολης

και συγκεντρώνει τον θαυμασμό όλου του κόσμου. Οι εργασίες για την ανέγερση

του ολομάρμαρου αυτού ναού της Αθηνάς άρχισαν το 447 π.Χ. υπό τη διεύθυνση

των αρχιτεκτόνων Ικτίνου και Καλλικράτη. Ο ναός ολοκληρώθηκε το 438 και

κατά τα Παναθήναια του επόμενου χρόνου αφιερώθηκε στην πολιούχο θεά. Είναι

ναός δωρικού ρυθμού περίπτερος με οκτώ κίονες στις στενές και δεκαεπτά στις

μακριές πλευρές. Πάνω τους στηρίζεται ο θριγκός (επιστύλια), οι μετόπες, τα

τρίγλυφα, τα γείσα και τα αετώματα. Ο σηκός ήταν χτισμένος ολόκληρος με

μαρμάρινες πέτρες σε οριζόντιες σειρές και σε καθεμία στενή πλευρά είχε από έξι

δωρικούς κίονες, οι οποίοι τον χώριζαν σε δύο μέρη: τον κυρίως ναό και τον

οπισθόδομο. Ο κυρίως ναός στο εσωτερικό του χωριζόταν σε τρία μέρη, αυτό

γινόταν με δύο κάθετες δωρικές κιονοστοιχίες. Το μεσαίο από τα τρία μέρη ήταν

το πλατύτερο και σ’ αυτό ήταν στημένο πάνω σε βάθρο το περίφημο

χρυσελεφάντινο άγαλμα της Παρθένου Αθηνάς.

7

Ερέχθειο

Κατά τη μυθολογία στο σημείο αυτό έγινε η φιλονικία της Αθηνάς και του

Ποσειδώνα για την κυριαρχία της πόλης. Ο θεός της θάλασσας χτύπησε το βράχο

με την τρίαινα και ξεπήδησε θαλασσινό νερό. Με τη σειρά της η Αθηνά χτύπησε

με το δόρυ της και φύτρωσε η ελιά. Οι θεοί που ήταν κριτές έδωσαν τη νίκη στην

Αθηνά. Οι Αθηναίοι όμως θέλοντας να συμβιβάσουν τους δύο αντίπαλους θεούς

τους αφιέρωσαν από ένα ιερό κάτω από την ίδια στέγη. Ο ναός χτίστηκε μεταξύ

425 και 406 π.Χ. με σχέδια του αρχιτέκτονα Καλλίμαχου και είναι ένα από τα

αριστουργήματα του ιωνικού ρυθμού. Εσωτερικά ο ναός ήταν χωρισμένος σε δύο

μέρη. Το ανατολικό μέρος προς την πρόσοψη ήταν της Αθηνάς, το άλλο του

Ποσειδώνα. Στο ιερό της Αθηνάς βρισκόταν το ξόανό της, ένα άγαλμά της

κατασκευασμένο από ξύλο ελιάς. Στο ιερό του Ποσειδώνα, όπου κατεβαίνει

κανείς με δώδεκα σκαλοπάτια, η ξηλωμένη σ’ ένα σημείο στέγη και οι τρεις

τρύπες στο βράχο του δαπέδου προκλήθηκαν από το χτύπημα στης τρίαινας του

θεού. Το πιο γνωστό όμως μέρος του Ερεχθείου είναι η <<Πρόστασις των

Κορών>>, οι περίφημες Καρυάτιδες. Πρόκειται για ένα σκεπαστό μπαλκόνι, του

οποίου η στέγη στηρίζεται όχι σε κίονες, αλλά σε έξι αγάλματα Κορών

εξαιρετικής τέχνης.

Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας

Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας θεωρείται ένα από τα Επτά θαύματα του

αρχαίου κόσμου. Κατασκευάστηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. και παρέμεινε σε λειτουργία

ώς την πλήρη καταστροφή του από δύο σεισμούς τον 14ο αιώνα μ.Χ. Ήταν ένας

πύργος συνολικού ύψους 140 μέτρων και ήταν για εκείνη την εποχή το πιο ψηλό

ανθρώπινο οικοδόμημα του κόσμου μετά τις πυραμίδες του Χέοπα και του

Χεφρήνου ή Χεφρένης.

Κατασκευάστηκε από κομμάτια άσπρης πέτρας και ήταν δομημένος σε

τέσσερα επίπεδα. Το χαμηλότερο ήταν η τετράγωνη βάση, το δεύτερο ήταν ένα

τετράγωνο κτίσμα, το τρίτο οκτάγωνο κτίσμα και το τέταρτο το ψηλότερο ένα

κυκλικό κτίσμα επί της κορυφής του οποίου το άγαλμα του Ποσειδώνα ή

Απόλλωνα. Στο τέταρτο επίπεδο υπήρχε ένας καθρέπτης που αντανακλούσε το

φως του ήλιου κατά τη διάρκεια της μέρας ενώ το βράδυ έκαιγε μία φλόγα για να

8

προειδοποιεί τα διερχόμενα πλοία για την ύπαρξη εμποδίων. Ο φάρος χτίστηκε

από τον Σώστρατο τον Κνίδιο μηχανικό, αρχιτέκτονα, γιο του επίσης αρχιτέκτονα

Δεξιφάνους που είχε κατασκευάσει το στάδιο "Τέτρα" της Αλεξάνδρειας, το 282

π.Χ., ενώ αρχικά η μελέτη του έργου είχε ξεκινήσει επί βασιλείας του πρώτου

Βασιλιά της Ελληνιστικής περιόδου, τον Πτολεμαίο τον Α' της Αιγύπτου,

στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ο φάρος κατασκευάστηκε επί της νησίδας Φάρος. Το νησί έδωσε το όνομα

στο οικοδόμημα κι όχι το αντίθετο, όπως πιστεύεται. Οι σύγχρονοι φάροι

"δανείζονται" επίσης το όνομα της νησίδας. Είναι παγκοσμίως γνωστός με την

ονομασία "Φάρος" της Αλεξάνδρειας επειδή ήταν λίγο έξω από το λιμάνι της

Αλεξάνδρειας. Συνδεόταν τεχνητά με ένα είδος γέφυρας, το λεγόμενο Επταστάδιο

(είχε, όπως μαρτυρά το όνομά του, μήκος επτά στάδια) και σχημάτιζε το ένα μέρος

του λιμανιού της Αλεξάνδρειας.

Επειδή η διαμόρφωση του λιμανιού και της ευρύτερης περιοχής ήταν

επίπεδη και δίχως κάποιο σημάδι που να προειδοποιεί τα διερχόμενα πλοία,

χρησίμευε για να δίνει κάποιο είδος σινιάλου για την προσέγγιση στο λιμάνι.

Μετά τις πυραμίδες της Αιγύπτου, ο φάρος της Αλεξάνδρειας είναι το

μεγαλύτερο σε χρονική διάρκεια μνημείο της περιοχής που κατάφερε να διασωθεί

έως την σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή του από τρεις σεισμούς το 796 μ.Χ.,

το 1303 και το 1323 μ.Χ. Το 1323 ήταν η χρονιά που ο Άραβας επισκέπτης Ίμπν

Μπατούτα δεν μπορούσε να εισέλθει στον φάρο από τα πολλά ερείπια που είχαν

συγκεντρωθεί. Το 1480 μ.Χ. ο Σουλτάνος της Αιγύπτου, Καΐτ-μπεης,

χρησιμοποίησε τα εναπομείναντα ερείπια μεταφέροντάς τα για το χτίσιμο κάστρου

στον ίδιο χώρο, πάνω στη θεμελίωση του Φάρου. Αλλά και αυτό το φρούριο αν

και είχε ανακαινισθεί στις αρχές του 19ου αι. κατεδαφίστηκε από τους Άγγλους το

1882.

9

Ο Κολοσσός της Ρόδου

Ο Κολοσσός της Ρόδου θεωρείται ως ένα από τα Επτά θαύματα του αρχαίου

κόσμου. Ήταν ένα τεράστιο σε διαστάσεις άγαλμα το οποίο απεικόνιζε τον θεό

Ήλιο.

Είχε το ίδιο περίπου μέγεθος με το Άγαλμα της Ελευθερίας που βρίσκεται

στη Νέα Υόρκη, αν και στηριζόταν σε χαμηλότερη βάση. Η όψη του αγάλματος

λέγεται ότι φαινόταν από την είσοδο του λιμένα της Ρόδου. Οι Ροδίτες ανέγειραν

τον Κολοσσό για να τιμήσουν τον προστάτη τους τον Ήλιο, θεό του φωτός, μετά

από την ανεπιτυχή προσπάθεια του Δημητρίου του Πολιορκητή να καταλάβει την

πόλη τους το 305/4 π.Χ.

Το άγαλμα είχε ανατεθεί στο γλύπτη Χάρη από τη Λίνδο και χρειάστηκε

περίπου 12 χρόνια για να ολοκληρωθεί. Ο Κολοσσός στεκόταν στην αρχική του

θέση για συνολικά 56 χρόνια, μέχρι που το 227/6 π.Χ. κατεδαφίστηκε από έναν

σεισμό.

10

11

Κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας

Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας πιθανολογείται ότι αποτελούσαν

μέρος των εξωτερικών τειχών της Βαβυλώνας. Εικάζεται ότι το βοτανολογικό

αυτό θαύμα, που υπερβαίνει τον φυσικό νόμο, ανάγεται στον έρωτα ενός βασιλιά

για μια γυναίκα. Κατά τον Βηρωσσό, έναν Βαβυλώνιο ελληνιστή ιερέα, που

έγραψε την ιστορία της Βαβυλώνας στα ελληνικά, οι Κήποι χτίστηκαν περίπου το

600 π.Χ. και εμπνευστής τους ήταν ο Ναβουχοδονόσορ Β΄ (περίοδος βασιλείας:

605-562 π.Χ.), ο ισχυρότερος μονάρχης της νεοβαβυλωνιακής αυτοκρατορίας. Οι

Κήποι ήταν δώρο προς τη γυναίκα του Αμυίτις, θυγατέρα του βασιλιά των

Μηδώνν, η οποία νοσταλγούσε τους δασωμένους λόφους της πατρίδας της, και

ήθελε να διατρέφεται με φυτά που υπήρχαν στη χώρα της αλλά όχι στη Βαβυλώνα.

Για το λόγο αυτό στους κρεμαστούς κήπους υπήρχε και βοτανικός κήπος όπου

καλλιεργούνταν εκείνα τα φυτά. Μια άλλη θεωρία λέει ότι οι κήποι χτίστηκαν από

τη βασίλισσα των Ασσυρίων Σεμίραμι, γύρω στο 810 π.Χ.

Οι κρεμαστοί κήποι θεωρούνται ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου

κόσμου αν και πολλές αμφιβολίες έχουν εκφραστεί για την φυσική ύπαρξή τους.

Το γεγονός ότι αναφέρονται εκτενέστατα από δύο αρχαίους Έλληνες ιστορικούς

τον Στράβωνα και τον Διόδωρο τον Σικελιώτη δεν ενισχύει κατά πολύ τα ιστορικά

γεγονότα.

12

Περιγραφές ιστορικών:

Ο Φίλων ο Βιζάντιος, τον 3ο αιώνα π.Χ., τοποθέτησε τους Κήπους πρώτους

στον κατάλογό του των επτά θαυμάτων, επισημαίνοντας την ιδιότητα που τους

καθιστούσε θαυμαστούς: το ότι αψηφούσαν τη φύση. Σε ένα γυμνό τοπίο, ο

άνθρωπος δημιούργησε αυτό που αρνήθηκε να κάνει η φύση: σκιερά δένδρα,

πολύχρωμα λουλούδια, εύσαρκα φρούτα και κελαρυστές πηγές. Κι επιπλέον, ίσως

για να τονίσουν τον τεχνητό χαρακτήρα τους, οι κήποι ήταν φυτεμένοι σε

υπερυψωμένα πεζούλια, ώστε, όπως παρατηρεί ο Φίλων, «τα έργα της

καλλιέργειας να αιωρούνται πάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων».

Γύρω στο 50 π.Χ. ο Διόδωρος ο Σικελιώτης έγραψε ότι αυτοί οι

πολυεπίπεδοι κήποι στηρίζονταν σε μια σύνθετη κατασκευή από χοντρούς

τούβλινους τοίχους, πέτρινα υποστυλώματα και δοκούς από κορμούς

φοινικόδενδρων σε πυκνή διάταξη. Για να στεγανοποιηθούν οι δοκοί,

καλύπτονταν με πλέγματα από καλάμια και πίσσα, καθώς και δύο στρώσεις

εφυαλωμένων οπτόπλινθων.

Ο Στράβων αναφέρει ότι το πότισμα των κήπων γινόταν με νερό από το

γειτονικό Ευφράτη: «Στην πλευρά των σκαλοπατιών υπάρχουν μηχανές ύδατος, με

τη βοήθεια των οποίων τα πρόσωπα, που διορίζονται ρητώς για το σκοπό αυτό,

είναι συνεχώς απασχολημένα στην αύξηση του ύδατος από τον Ευφράτη στον

κήπο...».[2]

Το εκπληκτικό αποτέλεσμα, με μέγεθος περίπου 400 πόδια (122 μέτρα)

φάρδος, 400 πόδια (122 μέτρα) μήκος και περισσότερο από 80 πόδια (25 μέτρα)

ύψος,[1] ήταν μια δροσερή, υγρή κι ευωδιαστή όαση, φτιαγμένη για θεούς, που

από τα πανάρχαια χρόνια διήγειρε τη φαντασία των Δυτικών.

Οι Κήποι, ωστόσο, είναι το μόνο από τα θαύματα που δεν έχει αφήσει ίχνη.

Παρά τις μεγάλης κλίμακας ανασκαφές που έχουν γίνει στη Βαβυλώνα, δεν

βρέθηκε κάποια κατασκευή που να ταιριάζει στις περιγραφές των συγγραφέων της

ελληνιστικής περιόδου. Αρκετές πιθανές θέσεις έχουν προταθεί, όπως ένα μεγάλο

θολωτό κτίσμα που ανακάλυψε στις αρχές του 20ού αιώνα ο Γερμανός

αρχαιολόγος Ρόμπερτ Κόλντεβαϊ, αλλά καμία δεν έχει κερδίσει ως τώρα την

καθολική αποδοχή των επιστημόνων. Η υπόθεση ύπαρξης των Κήπων εξασθενεί

και από το ότι δεν τους αναφέρει κανένα από τα χιλιάδες δείγματα σφηνοειδούς

γραφής που βρέθηκαν στη Βαβυλώνα, συγκαταλεγόμενου κι ενός καταλόγου με τα

μνημεία της πόλης. Εξίσου σιωπηλός είναι και ο Ηρόδοτος, που προφανώς τον 5ο

αιώνα π.Χ. ταξίδεψε στη Βαβυλώνα.

13

Καλλιτεχνική αναπαράσταση των κρεμαστών κήπων της Βαβυλώνας

Αντίθετα, διατηρούνται ατόφια τμήματα των πελώριων αμυντικών τειχών

της Βαβυλώνας, που στην οδό στο πάνω μέρος τους, όπως αναφέρει ο γεωγράφος

Στράβων, χωρούσαν δίπλα δίπλα δύο «άρματα ζεμένα με τέσσερα άλογα». Ο

Φίλων θεωρεί από μόνο του θαύμα αυτό το τείχος, τμήμα του οποίου

ανοικοδομήθηκε κατά τη δεκαετία του 1980 από τον πρόεδρο του Ιράκ, Σαντάμ

Χουσεΐν, με σκοπό την προσέλκυση τουριστών.

Αν και η ύπαρξη των Κήπων δεν έχει επιβεβαιωθεί, δεν είναι όμως απίθανη.

Από την αρχαιότητα, οι βασιλιάδες της Μεσοποταμίας κοσμούσαν τις πόλεις τους

με πράσινο. Λέγεται ότι ο Γκιλγκαμές, ο μυθικός βασιλιάς της Ουρούκ, είχε

διαμορφώσει το ένα τρίτο της πρωτεύουσας του σε κήπους. Ακόμα και οι

Ασσύριοι ηγεμόνες, που λόγω της αγριότητάς τους είχαν γίνει ο φόβος και ο

τρόμος των αντιπάλων τους, λάτρευαν τους κήπους. Ο Ασσουρνασιρπάλ Β΄, για

παράδειγμα, μπορεί να έγδερνε ζωντανούς τους εχθρούς που αιχμαλώτιζε, αλλά

ταυτόχρονα ήταν και μανιώδης συλλέκτης φυτών και κατά τον 9ο αι. π.Χ. είχε

φυτέψει στη (σημερινή) Νιμρούντ σπάνια δένδρα, θάμνους και λουλούδια.

Φαίνεται, επίσης, ότι έχτισε ψηλά τείχη για τη συγκράτηση του νερού από ρυάκια

και καταρράκτες, που απαιτούσαν τη διαμόρφωση υπερυψωμένων επιφανειών,

ώστε να εξασφαλίζεται κάποια κλίση.

14

Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού

Το Μαυσωλείο, το πιο μεγαλόπρεπο ταφικό μνημείο της ανατολικής

Μεσογείου, συνδύαζε το ελληνικό περιστύλιο με την πυραμιδοειδή βαθμιδωτή

στέγη

Το μαυσωλείο της Αλικαρνασσού θεωρείται ένα τα Επτά θαύματα του

αρχαίου κόσμου. Ήταν ο τάφος του Μαύσωλου, πέρση σατράπη της Καρίας. Η

λέξη μαυσωλείο χρησιμοποιείται από τότε για να δηλώσει μεγάλο, μνημειώδη

τάφο. Αυτός το μεγαλοπρεπές έργο χτίστηκε για να φυλαχθεί το σώμα του

Μαύσωλου και της γυναίκας του Αρτεμισίας.

Υπολογίζεται ότι το ύψος του Μαυσωλείου ήταν 45 μέτρα και ήταν λευκού

χρώματος. Οι Έλληνες αρχιτέκτονες, Σάτυρος και Πύθεος, το σχεδίασαν και άλλοι

τέσσερις Έλληνες γλύπτες το φιλοτέχνησαν.

Ιστορικό Υπόβαθρο

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η δημιουργία του πιο πολυτελούς τάφου στην

Αρχαιότητα, του Μαυσωλείου στην Αλικαρνασσό, συνδέεται με έναν βασιλικό

έρωτα. Μετά τον ξαφνικό θάνατο του σατράπη Μαύσωλου της Καρίας, ενός

κράτους στα παράλια της Μικράς Ασίας, η περίλυπη χήρα του, βασίλισσα

Αρτεμισία, έχτισε ένα ταφικό μνημείο ως ένδειξη της αφοσίωσής της. Οι

15

μεγαλύτεροι καλλιτέχνες της περιοχής εργάστηκαν τόσο σκληρά γι` αυτό το έργο,

που συγκαταλέχθηκε στα επτά θαύματα. Η βασίλισσα πέθανε, πριν από την

αποπεράτωση του οικοδομήματος. Όμως, το έργο δεν εγκαταλείφθηκε, καθώς οι

τεχνίτες το θεωρούσαν μνημείο της δικής τους δόξας και δεξιοτεχνίας.

Η Αρτεμισία, που ήταν αδελφή και σύζυγος του Μαύσωλου, πέθανε το 351

π.Χ., μόνο δύο χρόνια μετά τον αδελφό και σύζυγό της, άρα η ανέγερση είχε

αρχίσει αρκετόν καιρό πριν τον θάνατο του Μαύσωλου. Μια τόσο μεγάλη και

περίτεχνη κατασκευή, όπως το Μαυσωλείο, με έναν εξαιρετικά πλούσιο γλυπτό

διάκοσμο, οπωσδήποτε θα απαιτούσε πολύ καιρό για την ολοκλήρωσή του.

Η γλυπτική διακόσμηση των τεσσάρων πλευρών του κτηρίου ανατέθηκε σε

τέσσερις από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της εποχής, τον Σκόπα, τον

Λεωχάρη, τον Τιμόθεο και τον Βρύαξη.

Γλυπτός Διάκοσμος

Η εξαιρετική ποιότητα του γλυπτού διάκοσμου και η έξοχη ένταξή του στο

οικοδόμημα καθιστούσαν το Μαυσωλείο θαυμαστό στα μάτια των επισκεπτών

από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Δυστυχώς, σχεδόν όλα τα θραύσματα που

ανασύρθηκαν από τα ερείπια φέρουν μεγάλες φθορές και είναι σχετικά

συνηθισμένα. Εξαιρούνται δύο εξαίσια αγάλματα, ενός άντρα και μιας γυναίκας. Η

ανδρική μορφή, που είναι πιο καλοδιατηρημένη και κάποτε είχε λανθασμένα

θεωρηθεί απεικόνιση του Μαύσωλου. Αν είχαν διασωθεί περισσότερα από τα

εκατό και πλέον αγάλματα του τάφου -όλα υπερφυσικών διαστάσεων- το

Μαυσωλείο θα ήταν ένας θησαυρός γλυπτών αριστουργημάτων.

Καταστροφή

Αν και τον 13ο αιώνα το Μαυσωλείο καταστράφηκε από σεισμό, το

μεγαλύτερο μέρος του οικοδομήματος δεν είχε καταρρεύσει ώς το 1522 μ.Χ., όταν

διατάχθηκε η κατεδάφισή του.

Οι Ιωαννίτες ιππότες, που χρειάζονταν δομικά υλικά για το κάστρο του

Αγίου Πέτρου, κοντά στη μικρή πόλη Μποντρούμ, ώστε να αντιμετωπίσουν μια

επικείμενη τουρκική επίθεση, αφαίρεσαν αρχιτεκτονικά μέλη του Μαυσωλείου, το

οποίο στη συνέχεια καλύφθηκε από τη λάσπη που έφερε η βροχή. Ευτυχώς,

μερικά γλυπτά ενσωματώθηκαν στα τοιχώματα του κάστρου ως διακοσμητικά, κι

έτσι διασώθηκαν.

Η ειρωνεία της τύχης θέλησε να πραγματοποιηθεί η τουρκική επίθεση στη

Ρόδο και όχι στην Αλικαρνασσό. Σύντομα οι Ιωαννίτες ιππότες εγκατέλειψαν το

προγεφύρωμά τους στη Μικρά Ασία, αφού όμως είχαν ισοπεδώσει αυτό το αρχαίο

θαύμα.

16

Σήμερα μόνο μερικοί σκόρπιοι σπόνδυλοι από αυλακωτούς κίονες και

λαξευμένες πέτρες μαρτυρούν την αλλοτινή ύπαρξη του Μαυσωλείου.

Λαβύρινθος

Ο Λαβύρινθος στην Ελληνική Μυθολογία, ήταν μια σύνθετη οικοδομική

κατασκευή, στην Κνωσσό. Φτιάχτηκε από τον μηχανικό Δαίδαλο για λογαριασμό

του μυθικού βασιλιά της Κρήτης, Μίνωα. Ο ίδιος ο Δαίδαλος, κατασκεύασε τόσο

περίτεχνα και πολύπλοκα τον λαβύρινθο, που ακόμη και αυτός κατάφερε με

δυσκολία να βρει την έξοδό του, όταν ολοκλήρωσε το έργο.

Ο λόγος που κατασκευάστηκε ήταν για να απομονώσει τον Μινώταυρο,

πλάσμα μισός άνθρωπος και μισός ταύρος (η Πασιφάη, γυναίκα του Μίνωα,

ενώθηκε με τον λευκό ταύρο, που δώρισε ο Ποσειδώνας στον βασιλιά της

Κρήτης).Τελικά τον σκότωσε ο Αθηναίος ήρωας Θησέας, τον οποίο βοήθησε η

κόρη του Μίνωα, Αριάδνη να βρει την έξοδό με τον μίτο της.

Ο όρος Λαβύρινθος χρησιμοποιείται πολλές φορές για να δηλώσει

οικοδόμημα με πολύπλοκους διαδρόμους που κάνουν δύσκολη ή αδύνατη την

έξοδο από αυτό καθώς και κάθε παρόμοια διάταξη δρόμων, στοών.

Στον Λαβύρινθο η κατασκευή ήταν τέτοια, που εύκολα έφτανες στο κέντρο

του, δύσκολα όμως έβρισκες την έξοδο του. Ο Μίνωας τόσο εκτίμησε τον Δαίδαλο

που δεν του επέτρεπε να φύγει ούτε έξω από το παλάτι.

Άγαλμα που λέγεται ότι

απεικονίζει τον Μαύσωλο

17

Στον Δαίδαλο κατέφυγε η ερωτοχτυπημένη Αριάδνη, για να της δώσει μια

λύση ώστε να σωθεί ο αγαπημένος της Θησέας. Έτσι της έδωσε τον περίφημο

"μίτο της Αριάδνης", με τον οποίο ο Θησέας "χαρτογράφησε" την πορεία του στον

Λαβύρινθο και, αφού σκότωσε τον Μινώταυρο, ακολούθησε το ξετυλιγμένο

σκοινί και βγήκε έξω. Όταν κατάλαβε ο βασιλιάς της Κρήτης την ανάμειξη που

είχε ο Δαίδαλος στα γεγονότα με τον Θησέα, εξέφρασε την δυσμένεια του με το να

του απαγορεύσει να φύγει και να τον κλείσει στο τελειότερο κατασκεύασμα του,

στον Λαβύρινθο.

Η προέλευση του γραμμικού σχεδίου με τις εγγεγραμμένες σε τετράγωνο

και κάποτε και σε κύκλο γραμμές, που ελίσσονται κυκλικά ξεκινώντας από ένα

κεντρικό σημείο σχεδίου, στο οποίο δίνεται συνήθως το όνομα λαβύρινθος, είναι

αρχαιότατη. Ανάλογο σχέδιο βρέθηκε χαραγμένο στις πινακίδες της Πύλου (13ος

αιώνας π.Χ.) και αργότερα σε παραστάσεις αγγείων που αναφέρονται στο μύθο

του Θησέα. Το γεωμετρικό θέμα του λαβύρινθου αξιοποιήθηκε αργότερα και στη

διακόσμηση, ειδικά σε δάπεδα, στη ρωμαϊκή αρχιτεκτονική (μαίανδρος) και

μεταγενέστερα στον Μεσαίωνα. Στις ρομανικές και γοτθικές εκκλησίες, ο

λαβύρινθος προσέλαβε και θρησκευτικό νόημα, ως σύμβολο της πορείας της

ψυχής προς τον Θεό ή αναμνηστικό.

Νόμισμα της Κνωσού με σχέδιο το Λαβύρινθο

18

Το παλάτι της Κνωσού

O πρώτος οικισμός στην περιοχή της Κνωσού ιδρύθηκε γύρω στο 7000

π.Χ., κατά τη Νεολιθική Περίοδο. Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική

ανάπτυξη του οικισμού οδήγησε στην κατασκευή του μεγαλοπρεπούς ανακτόρου

της Κνωσού προς το τέλος της δεύτερης χιλιετίας π.Χ..Το Παλάτι της Κνωσού

είναι το μνημειακό σύμβολο του μινωικού πολιτισμού, λόγω της κατασκευής του,

της χρήσης πολυτελών υλικών, αρχιτεκτονικού σχεδίου, προηγμένων τεχνικών

δόμησης και το εντυπωσιακού μεγέθους.

Το ανάκτορο αναπτύσσεται γύρω από τη μεγάλη Κεντρική Αυλή, χώρο

δημόσιων συγκεντρώσεων. Δεύτερη αυλή, η Δυτική, αποτελούσε την επίσημη

πρόσβαση στο ανάκτορο αλλά και χώρο τελετουργιών. Στη δυτική πτέρυγα

εντάσσονται οι επίσημοι χώροι διοικητικών και θρησκευτικών δραστηριοτήτων:

το Τριμερές Ιερό, τα Ιερά Θησαυροφυλάκια και οι Υπόστυλες Κρύπτες. Ξεχωρίζει

η Αίθουσα του Θρόνου, με τη δεξαμενή καθαρμών και τον αλαβάστρινο θρόνο

που πλαισιώνεται από θρανία.

Στη νότια πτέρυγα σημαντικότεροι χώροι είναι το Νότιο Πρόπυλο, ο

Διάδρομος της Πομπής και η Νότια Είσοδος με την τοιχογραφία του πρίγκιπα με

τα Κρίνα. Στην ανατολική πτέρυγα εντάσσονται χώροι κατοίκησης και μεγάλες

αίθουσες υποδοχής, με κυριότερες την Αίθουσα των Διπλών Πελέκων και το

Μέγαρο της Βασίλισσας. Σε αυτές οδηγεί το επιβλητικό μεγάλο Κλιμακοστάσιο.

Από τη Βόρεια Είσοδο γινόταν η επικοινωνία με το λιμάνι της Κνωσού. Η

Βόρεια Είσοδος πλαισιώνεται από υπερυψωμένες στοές, από τις οποίες η δυτική

κοσμείται με την τοιχογραφία του κυνηγιού ταύρου. Μεγάλος λιθόστρωτος

πομπικός δρόμος, ο Βασιλικός Δρόμος, οδηγούσε από το Μικρό Ανάκτορο και την

πόλη στη βορειοδυτική γωνία του ανακτόρου, όπου διαμορφώνεται υπαίθριος

19

θεατρικός χώρος .

Τα πολυάριθμα, εξαιρετικής τέχνης, ευρήματα από το ανάκτορο, αγγεία,

σκεύη, ειδώλια, το αρχείο πινακίδων της Γραμμικής Β γραφής, καθώς και τα

πρωτότυπα των τοιχογραφιών, φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο

Ηρακλείου

Πυραμίδες στην Αρχαία Ελλάδα

Oι πυραμίδες που έχουν εντοπιστεί στην Ελλάδα, αποτελούν μοναδικά

δείγματα πυραμιδικής αρχιτεκτονικής στον ευρωπαϊκό χώρο. Η μορφή τους, η

αρχιτεκτονική τους, καθώς και η στατιστική τους τοποθέτηση, κατατάσσουν

μερικές από αυτές στην προπελασγική περίοδο. Η Ακαδημία Αθηνών έχει

χρονολογήσει τα κτίσματα αυτά μέχρι και στο 2.700 π.Χ.. Οι ελληνικές πυραμίδες

διαφέρουν από τις γνωστές αιγυπτιακές ως προς τη μορφή και πιθανότατα ως προς

τη χρήση.

Για το ζήτημα των πυραμίδων έχουν μιλήσει και οι αρχαιολόγοι του Άργους

οι οποίοι συμφωνούν στην ίδια χρονολογία, μόνο που αυτοί έχουν διαφορετική

άποψη για τη χρήση των πυραμίδων.

Η χρήση μας ενδιαφέρει περισσότερο από κάθε άλλο στοιχείο, αλλά

υπάρχουν πολλές απόψεις και δεν μπορούμε να καταλήξουμε οριστικά σε κάποιο

συμπέρασμα. Υπήρξαν ταφικά μνημεία, μικρά οχυρά, φρυκτωρίες, αστρονομικά

παρατηρητήρια ή ναοί; Απ' ότι φαίνεται, θα μπορούσαν να χρησιμεύουν σε πολλά

πράγματα.

Πυραμίδες ή πυραμιδοειδή κτίσματα;

Η πυραμίδα στο Ελληνικό

Αργολίδας αναφέρεται στον

Παυσανία και με τη μέθοδο της

θερμοφωταύγειας χρονολογείται

από το 2700 π.Χ.

20

Το ορθότερο είναι πυραμιδοειδή κτίσματα. Στην πραγματικότητα πρόκειται

για κόλουρες πυραμίδες και όχι για ολοκληρωμένες πυραμίδες όπως της Αιγύπτου.

Η κατασκευή τους, για στατικούς λόγους, δεν μπορεί να στηρίξει μια μυτερή

στέγη. Εάν ήταν όπως στην Αίγυπτο συμπαγείς, θα ήταν δυνατό να στηριχθεί μια

τέτοια στέγη. Μας είναι άγνωστη όμως η χρήση τους. Πιθανόν να

κατασκευάστηκαν την ίδια εποχή και από τους ίδιους τεχνίτες για κάποιους λόγους

που ίσως δεν θα μάθουμε ποτέ. Από τη σκοπιά αυτή, τις τυλίγει ένα μυστήριο.

Η πυραμίδα στο Ελληνικό Αργολίδας από μία

άλλη οπτική γωνία.

H χρονολόγησή τους

Υπάρχει μια νέα μέθοδος που προσπαθεί να προσφέρει στους αρχαιολόγους

μια εύκολη χρονολόγηση της πέτρας, αλλά βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό

στάδιο. Με τη μέθοδο αυτή υπολογίζεται ο χρόνος που παρέμεινε η πέτρα

εκτεθειμένη στον ήλιο από τη στιγμή που κόπηκε από το λατομείο. Όμως ποτέ

κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει το ακριβές χρονικό διάστημα κατά το οποίο το

δομικό υλικό έμεινε εκτεθειμένο μέχρι να χτιστεί. Επομένως, είναι ανασφαλής σαν

μέθοδος. Ίσως, αν τελειοποιηθεί, να φανεί χρήσιμη. Αυτή τη στιγμή έχει δώσει

κάποιες ηλικίες γύρω στο 3000 και το 3500 π.Χ..

Η πυραμίδα του Ταϋγέτου

Η μεγαλύτερη γνωστή πυραμίδα, η οποία είναι και η αρχαιότερη

παγκοσμίως, βρίσκεται στην κορυφή του Ταϋγέτου, πάνω ακριβώς από τη

Λακωνία.

21

Λακωνία = Λα-κωνία. Στα Αρχαία Ελληνικά, "λας" σημαίνει "λίθος",

συνεπώς η ονομασία και μόνον της περιοχής, "Λίθος" + "Κωνικός", αποκαλύπτει

την πραγματικότητα. Μάλλον δεν είναι τυχαίο.

Η κορυφή "Προφήτης Ηλίας" του Ταϋγέτου,

η οποία έχει το σχήμα μιας πυραμίδας. Το

ερώτημα είναι, το αν είναι τεχνητό

κατασκεύασμα, ή φυσικό.

Υπάρχει μία μεγάλη μερίδα ερευνητών που υποστηρίζουν ότι η κορυφή

"προφήτης Ηλίας" του Ταϋγέτου λαξεύτηκε, προκειμένου να αποκτήσει

πυραμιδοειδή σχήμα, ενώ υπάρχουν και άλλοι που υποστηρίζουν ότι η πυραμίδα

είναι φυσική και δεν κατασκευάστηκε από ανθρώπινο χέρι.

Όμως γεγονός είναι ότι όσοι επισκέπτονται την βραχοπυραμίδα

παραξενεύονται από την απότομη αλλαγή του τοπίου, στο σημείο που είναι η

βάση της. Στο σημείο που αρχίζει η βραχοπυραμίδα, το βουνό γίνεται σχετικά λείο

και ομαλό, ενώ πιο πριν δεν είναι. Αξιοπερίεργη είναι επίσης σκιά που δημιουργεί

η πυραμίδα, στην ανατολή και στην δύση του ηλίου.

Η πυραμίδα είναι ορατή από τη πόλη της Σπάρτης, αν κοιτάξεις προς τα

δυτικά. Οι αρχικές διαστάσεις της Πυραμίδας του Ταϋγέτου είναι άγνωστες. Η

φθορά από τις δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια από τη λάξευσή της είναι

τεράστια. Όμως το ότι πρόκειται περί τεχνικού-λαξευτού έργου και όχι φυσικού

22

σχήματος, αποδεικνύεται από την απόλυτη κανονικότητα της πυραμίδας και

κυρίως από την τεχνητή οριζοντίωση της βάσεώς της.

Η πυραμίδα του Ταϋγέτου από μία

άλλη οπτική γωνία.

Ναός της Αρτέμιδος της Εφέσου

Ο ναός της Αρτέμιδος βρισκόταν στην Έφεσο της σημερινής Τουρκίας.

Αποκαλείται και Αρτεμίσιο και κατασκευάστηκε το 440 π.Χ. Θεωρείται ένα από

τα Επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι

χρειάστηκαν 120 χρόνια για να αποπερατωθεί ενώ είχε αρχικά ξεκινήσει από τον

βασιλιά της Λυδίας, Κροίσο. Σήμερα τα απομεινάρια δεν θυμίζουν σε τίποτα τον

μεγαλοπρεπή ναό που υπήρχε.

Όπως αναφέρει και ο Αντίπατρος ο Σιδώνιος, ο οποίος θεωρείται ο

εμπνευστής της λίστας με τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, το μεγαλείο του

ναού της Αρτέμιδος υπερβαίνει κάθε άλλο από τα υπόλοιπα μνημεία.

"Έχω δει τους μεγαλοπρεπείς Κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας, το

Άγαλμα του Ολυμπίου Διός, τον Κολοσσό της Ρόδου και τις Πυραμίδες της

Αιγύπτου, όπως ακόμα και το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, αλλά όταν βλέπω

τον ναό της Αρτέμιδος που αγγίζει τον ουρανό τα υπόλοιπα μνημεία χάνουν την

λαμπρότητά τους. Εκτός από τον Όλυμπο, ο ήλιος δεν φάνηκε πουθενά αλλού

τόσο μεγαλοπρεπής όσο εδώ". - βλ. Αντίπατρος, Ελληνική μυθολογία, (IX, 58)

Ο Στράβων αναφέρει ότι, το 356 π.Χ., τον ναό πυρπόλησε ο άγνωστος κατά

τα άλλα Ηρόστρατος από την Έφεσο, για να απαθανατιστεί, όπως είπε, το όνομα

Η πυραμίδα του Ταϋγέτου από μία πιο

κοντινή λήψη.

23

του. Μόνο με τη βοήθεια άλλων πόλεων οι Εφέσιοι άρχισαν να χτίζουν έναν νέο

ναό.

Στις αρχές του 5ου μ.Χ. αιώνα, ο Θεοδώρητος στο έργο του Εκκλησιαστική

Ιστορία αναφέρει ότι ο ναός υπέστη ξανά καταστροφή (το 406 περίπου) με εντολή

του Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Πρέπει να σημειωθεί πάντως, ότι ο Ιωάννης την

εποχή αυτή είχε απομακρυνθεί εξόριστος από τον πατριαρχικό θρόνο, ενώ την ίδια

χρονική περίοδο, βρισκόταν σε ισχύ ο νόμος του Αρκάδιου (399) που απαγόρευε

την καταστροφή των αρχαίων ναών.

Αφροδίτη της Μήλου

Περίφημο άγαλμα της Ελληνιστικής εποχής το οποίο βρέθηκε στη Μήλο το

1820. Το άγαλμα βρήκε κάποιος γεωργός με το όνομα Γεώργιος Κεντωτάς μη

γνωρίζοντας την αρχαιολογική του αξία, το έκανε φράχτη στο χωράφι του. Όταν

αντιλήφθηκε η Γαλλική αρχαιολογική υπηρεσία την αξία του ευρήματος το

αγόρασε αμέσως από τον αγρότη για 400 γρόσια. Πολλοί αρχαιοκάπηλοι αλλά και

κάτοικοι του νησιού προσπάθησαν να το κλέψουν χωρίς επιτυχία. Το άγαλμα

φορτώθηκε και μεταφέρθηκε στο μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι, όπου

βρίσκεται μέχρι σήμερα. Κατά τη βίαιη μεταφορά χάθηκαν τα δύο χέρια του

αγάλματος. Στο αρχαιολογικό μουσείο της Μήλου, βρίσκεται το «αυθεντικό

αντίγραφο» του αγάλματος, φτιαγμένο στα εργαστήρια του μουσείου Λούβρου.

Πριν λίγα χρόνια, έγινε έρευνα στο λιμάνι και βρέθηκαν 2 αντρικά χέρια που

ανήκαν σε άλλο άγνωστο άγαλμα (προσωπικές μαρτυρίες κατοίκων).

Κατακόμβες της Μήλου

Οι κατακόμβες είναι σκαμμένες σε ηφαιστειακό τάφο και αποτελούν ένα

από τα αξιοθέατα του νησιού. Οι κατακόμβες ανακαλύφθηκαν από

αρχαιοκάπηλους και έγιναν γνωστές μετά τη σύλησή τους, το 1840. Είναι 3 και

μαζί με 5 διαδρόμους και ένα νεκρικό θάλαμο αποτελούν ένα δαιδαλώδες

σύστημα συνολικού σημερινού μήκους 185 μέτρων. Είχαν εισόδους στο εξωτερικό

περιβάλλον, αλλά σήμερα λειτουργεί μόνο μία, αυτή της δεύτερης κατακόμβης ή

των « Πρεσβυτέρων», απ’ όπου μπορεί να εισέλθει ο επισκέπτης. Στο εσωτερικό

των κατακομβών δεξιά και αριστερά επάνω στους τοίχους, υπάρχουν τα

«Αρκοσόλια» (σκαμμένες αψίδες) όπου μέσα σε αυτά, καθώς και στο πάτωμα,

24

ανοίγονταν οι τάφοι. Αρκοσόλια σήμερα σώζονται 126 και υπολογίζεται ότι έχουν

ταφεί μερικές χιλιάδες νεκρών. Σε κάθε τάφο υπήρχε λυχνάρι. Οι κατακόμβες

είναι το πρώτο μεγάλο κοινοτικό νεκροταφείο των πρώτων χριστιανικών χρόνων

στην Μήλο. Η αρχική τους μορφή ήταν 3 μεγάλες ανεξάρτητες υπόγειες στοές (Α,

Β, Γ) λαξευμένες στο πορώδες ηφαιστειογενές πέτρωμα που κάθε μία συνδεόταν

με άλλες μικρότερες. Σήμερα αποτελούν σύμπλεγμα καθώς οι 3 κεντρικές στοές

συγκοινωνούν μεταξύ τους με νεότερες διανοίξεις που κατασκευάστηκαν τον 20ο

αιώνα. Οι κατακόμβες εκτός από κοιμητήριο ήταν και τόπος λατρείας όπως

αποδεικνύεται από το κομμάτι του πετρώματος που έχει αφεθεί στην θέση του στο

μέσο περίπου της στοάς Β για να χρησιμεύσει ως Αγία Τράπεζα, Από τις βάσεις

που βρέθηκαν στα 4 άκρα κατά την έρευνα του 1928, υποθέτουμε ότι πάνω από

την τράπεζα υπήρχε αρχικά «Κιβώτιο». Το σχήμα, που θυμίζει σαρκοφάγο,

οδήγησε και στην υπόθεση ότι επρόκειτο για τον τάφο κάποιου επίσημου ή ενός

από τους πρώτους επισκόπους της χριστιανικής Μήλου.

25

- ΙΙ -

ΝΑΥΠΗΓΙΚΗ

26

Η παρουσία των περίφημων πλοίων της Θήρας

(1500 π.Χ.)

Στη δεύτερη χιλιετία π.Χ. η ναυπηγική παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Στις τοιχογραφίες της Θήρας (Σαντορίνης) απεικονίζεται στόλος με πλοία, τα

χαρακτηριστικά των οποίων καταδεικνύουν τη μινωική προέλευσή τους. Το σχήμα

των πλοίων αυτών έχουν τη μορφή ημισελήνου, που είναι το κύριο

χαρακτηριστικό των παραστάσεων πλοίων στους μινωικούς σφραγιδόλιθους.

Σύμφωνα με τα ευρήματα των ερευνητών, τα πλοία αυτά ήταν μεγαλύτερα

των 30 μέτρων και έφεραν 18- 21 ζεύγη κουπιών. Στο μέσο περίπου του πλοίου

υπήρχε κατάρτι που πάνω του έφερε ένα μεγάλο τετράγωνο πανί. Σύμφωνα με τις

εκτιμήσεις των ερευνητών το κατάρτι κατέβαινε και στηριζόταν σε διχαλωτούς

στύλους, διατηρώντας το σε οριζόντια θέση. Το μήκος του είναι περίπου το

τετραπλάσιο του βάθους του, μέχρι την "καπελαδούρα" των ξαρτιών.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό των πλοίων εκείνης της εποχής, ήταν η καμπίνα

της πρύμνης στην οποία καθόταν ο κυβερνήτης ή άλλο τιμώμενο πρόσωπο.

Σύμφωνα με τις ως τώρα επικρατούσες θεωρίες η καμπίνα αυτή έχει αιγυπτιακές

ρίζες. Όμως όπως υποστηρίζουν δύο νεότερες ανεξάρτητες μελέτες η έκρηξη του

ηφαιστείου της Θήρας, που κατέστρεψε το μινωικό πολιτισμό έγινε ένα αιώνα

νωρίτερα, Επομένως η προσθήκη καμπίνας στη πρύμνη, ξεκίνησε στη μινωική

εποχή, που μεταφέρθηκε και στην Αίγυπτο.

27

Το μεγαλύτερο μέρος του καταστρώματος καλύπτεται από στέγαστρο,

προστατεύοντας τους επιβάτες από ήλιο και βροχή. Στην πλώρη υπάρχει μεγάλου

μήκους αντένα ,που πιθανόν χρησιμοποιούσαν για την πρόσδεση αλλά και για τον

ελλιμενισμό σε αβαθή και μικρούς όρμους

Στην πρύμνη υπάρχει, η πιθανόν, κινητή τριγωνική απόληξη, που για τη

χρησιμότητά της έχουν γίνει πολλές συζητήσεις. Όπως φαίνεται όμως, πρόκειται

για κινητή γέφυρα με μικρό τροχό στο άκρο, που χρησίμευε κατά την επιβίβαση

και αποβίβαση.

Ένας τομέας στον οποίο οι τεχνολογικές επιτεύξεις υπήρξαν εξίσου

εντυπωσιακές με άλλους είναι αυτός της ναυπηγικής, στον οποίο θα αναφερθούμε

και στη συνέχεια. Από πολύ παλιά εμφανίστηκαν στον ελληνικό χώρο πλοία

μοναδικής ναυπηγικής τελειότητας. Όταν στα 1973 ο καθηγητής Σπ. Μαρινάτος

διενεργούσε ανασκαφές στο Ακρωτήρι της Θήρας, ανάμεσα στα άλλα θαυμαστά

έργα που έφερε στο φως ήταν και οι υπέροχες τοιχογραφίες που αφορούσαν επτά

καλοζωγραφισμένα πλοία της περιόδου 1600-1500 π.Χ. Είναι τόσο πολλές οι

γνώσεις που μας προσφέρουν αυτές οι τοιχογραφίες για τα πλοία εκείνης της

περιόδου, που δίκαια χαρακτηρίστηκαν μοναδικές. Οι αναπαραστάσεις των

«πλοίων της Θήρας» μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι Κρήτες ή Μυκηναίοι

της εποχής είχαν φτάσει σε θαυμαστά επίπεδα ναυπηγικής. Τα πλοία αυτά

θεωρούνται από τους σύγχρονους ειδικούς πολύ προωθημένης τεχνογνωσίας για

την εποχή που εμφανίζονται και η ύπαρξή τους ανατρέπει όλα τα γνωστά

δεδομένα για τη γεωγραφία, τα ταξίδια και τις θαλάσσιες δραστηριότητες γενικώς.

Το όλο φαινόμενο αποκτά ιδιαίτερη σημασία από το γεγονός ότι η ναυπηγική

28

τέχνη τους επόμενους αιώνες έφθινε για να αρχίσει να αναπτύσσεται εκ νέου γύρω

στα 600 π.Χ., δηλαδή περίπου 1000 χρόνια αργότερα.

Είναι πολλά τα ερωτήματα που προκύπτουν: τι δυνατότητες πλεύσεως

είχαν αυτά τα σκάφη, πελαγοδρομούσαν ή έκαναν μόνο περιπόλους, πόση

χωρητικότητα είχαν, ποια ήταν η μέση ταχύτητά τους, χρησιμοποιούσαν όργανα

ναυσιπλοΐας και ποια, μέχρι πού είχαν φτάσει οι ναυτικοί που τα κυβερνούσαν;

Ένα πλήθος ερωτημάτων που τώρα μόλις αρχίζουμε να τ’ απαντούμε και να τα

ξεδιαλύνουμε. Για παράδειγμα, είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι οι αρχαίοι Έλληνες

ναυτικοί είχαν φτάσει στη Βόρεια Ευρώπη από τις αρχές της 2ης

π.Χ. χιλιετηρίδας.

29

30

Η Αργώ

Η Αργώ στην ελληνική μυθολογία ήταν το πλοίο στο οποίο επιβιβάστηκαν

οι Αργοναύτες με σκοπό να μεταβούν στην Κολχίδα και να πάρουν το

χρυσόμαλλο δέρας. Πήρε το όνομα της από τον κατασκευαστή της Άργο, γιό του

Φρίξου κι της Χαλκιόπης.

Η ναυπήγηση της Αργούς έγινε, σύμφωνα με το μύθο, μετά από αίτημα του

αρχηγού της εκστρατείας Ιάσονα, από τον Άργο και τα αδέρφια του, τον

Κυτίσουρο, τον Μέλανα και τον Φρόντιδα. Ως χώρος της ναυπήγησης

αναφέρονται οι Παγασές, θεσσαλικό λιμάνι που απείχε απόσταση είκοσι στάδια

από την Ιωλκό. Ο βασιλιάς της Ιωλκού, Πελίας, διάταξε τον Άργο να μην

καρφώσει στέρεα το πλοίο ώστε στην πρώτη τρικυμιά να βουλιάξει. Ο Άργος,

όμως, αγνόησε την εντολή του Πελία, δημιούργησε ένα πλοίο άψογο από άποψη

στερεότητας ενώ συμμετείχε και ο ίδιος στην εκστρατεία.

Η Αργώ περιγράφεται ως το γρηγορότερο και το πιο στέρεο σκάφος της

εποχής της. Επιπλέον ήταν εξαιρετικά ελαφρύ, ώστε να παρέχει τη δυνατότητα

μεταφοράς του στη στεριά από το πλήρωμά του. Κάποιες περισσότερο

λεπτομερείς πηγές προσδιορίζουν το μήκος του πλοίου στα 50 έως 60 μέτρα

(μακρά ναυς). Κυβερνήτης του πλοίου ήταν ο Τίφυς.

Μετά το πέρας της εκστρατείας οι Αργοναύτες αφιέρωσαν το πλοίο τους

στο ναό του Ποσειδώνα στον Ισθμό. Με βάση το μύθο, η Αργώ συνδέεται και με

το τέλος του Ιάσωνα. Σε μεγάλη ηλικία, ο Ιάσονας έπειτα από υπόδειξη της

Μήδειας έκατσε στην πρύμνη της Αργούς για να αναπαυθεί. Σε αυτή τη θέση

31

βρήκε τραγικό θάνατο εξαιτίας της πτώσης ενός δοκαριού του πλοίου, στο οποίο

ήταν πλέον έντονα τα σημάδια του χρόνου.

Η τριήρης

Η Τριήρης ήταν ταχύτατο αρχαίο κωπήλατο, του οποίου ο τύπος εξελίχθηκε

στον αρχαίο ελλαδικό χώρο (αρχικά στην Κόρινθο, σύμφωνα με την παράδοση)

από τη διήρη, η οποία ήδη κυριαρχούσε στις ελληνικές αποικίες της Μ. Ασίας,

στην Κύπρο και τη Φοινίκη. Χαρακτηρίστηκε, από τη γενικευμένη χρήση της, ως

μεσογειακή τεχνολογία της εποχής με τρεις σειρές κωπηλατών (ερετών), που στον

ελληνικό χώρο κατανέμονταν σε ισάριθμα καταστρώματα (τρίκροτες τριήρεις),

αλλά στη Φοινίκη, στην Καρχηδόνα και στην Ιταλία εμφανίστηκαν επίσης

δίκροτες τριήρεις, δηλαδή με δυο καταστρώματα, αλλά 2 κωπηλάτες ανά κουπί

στο πάνω, καθώς και μονόκροτες, δηλαδή με ένα κατάστρωμα, αλλά 3 κωπηλάτες

ανά κουπί.

Η τριήρης ήταν πλοίο μακρόστενο, ταχύ, χαμηλό, με ρηχή καρίνα και

γενικά ελαφριά και απλή σχετικά κατασκευή. Το μήκος του κυμαινόταν από 33

έως 43 μέτρα, το πλάτος του 3,5 - 4,4 μέτρα, το ύψος του 2,1-2,5 μέτρα πάνω από

την ίσαλο γραμμή και το βύθισμά του 0,9-1 μέτρα . Η μέγιστη ταχύτητά του

έφτανε περίπου τους 8 κόμβους μόνο με τα κουπιά και τους 10 με χρήση και του

ιστίου με ούριο άνεμο το 1988, ενώ το 1987 το πρώτο πλήρωμα της έφτασε τους

32

12 κόμβους με κουπιά και με πανιά. Μπορούσε να καλύψει απόσταση 100

χιλιόμετρων ημερησίως.

Στο μπροστινό μέρος του πλοίου υπήρχε τοποθετημένο ένα έμβολο

επενδεδυμένο με ορείχαλκο, το οποίο χρησιμοποιούταν και για εμβολισμό

εναντίον πλοίων σε ναυμαχίες, όποτε αυτό θεωρούνταν εφικτό, αλλά και για την

προστασία του πλοίου κατά την προσάραξη σε ρηχά νερά, όταν χρειάζονταν να

γίνει εκτός λιμένων ή ναυστάθμων με νεώρια . Όσον αφορά το υλικό κατασκευής

σώζεται η σχετική κατατοπιστική μαρτυρία του Θεόφραστου :« Το έλατο, λοιπόν,

το πεύκο και το αγριοκυπάρισσο είναι, γενικά, χρήσιμα στη ναυπηγική, διότι οι

τριήρεις και (τα υπόλοιπα) πολεμικά πλοία κατασκευάζονται από έλατο, λόγω της

ελαφρότητάς του και τα εμπορικά πλοία από πεύκο, επειδή δε σαπίζει. Μερικοί

όμως κατασκευάζουν και τριήρεις από αυτό, επειδή δε βρίσκουν αρκετό έλατο.

Στη Συρία και στη Φοινίκη χρησιμοποιούν κέδρο, μια και δεν μπορούν να

προμηθευτούν αρκετό πεύκο. Στην Κύπρο όμως χρησιμοποιούν την κουκουναριά,

αφού το νησί έχει αυτό το δέντρο και φαίνεται ότι είναι καλύτερο από το πεύκο

τους. Τα περισσότερα μέρη (της τριήρους) γίνονται από αυτά τα ξύλα.

Η καρίνα όμως των τριηρών γίνεται από βελανιδιά, για να αντέχει στη

νεώλκηση. Τα «στραβόξυλα» για τις τριήρεις μερικοί τα κατασκευάζουν από

κουκουναριά, επειδή είναι ελαφριά, τα καπόνια γίνονται από μελιά, μαυρομουριά

και φτελιά...». Η δύναμή της βασιζόταν στους περίπου 170 κωπηλάτες (ερέτες),

33

που ήταν τοποθετημένοι σε τρία επίπεδα (δύο εσωτερικά και το εξωτερικό). Ως

πηδάλιο χρησιμοποιούνταν μεγαλύτερα διπλά κουπιά στην πρύμνη. Είχε βύθισμα

μόνο 0,9-1 μέτρα, οπότε διέθετε και τη δυνατότητα πλεύσης σε αβαθή νερά.

Ανάγλυφο με αναπαράσταση τριήρους, περίπου 410-400 π.Χ., που ανευρέθη το

1852 από τον Λε Νορμάν και εκτίθεται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Από τη

διάταξη αυτή των ερετών της Τριήρους και εκ του υλικού κατασκευής συνάγονται

οι ακόλουθες απόψεις που συμφωνούν οι ιστορικοί μελετητές. Η ταχύτητά της

έφθανε τους 10 κόμβους, αλλά λόγω του μικρού βυθίσματος και των χαμηλών

εξάλων οι ναυτικές αρετές του τύπου αυτού ήταν περιορισμένες σε ανοικτή

θάλασσα και υπό κυματισμό.

Στην αρχή οι Τριήρεις ναυπηγούνταν ως «κοίλα πλοία», δηλαδή ανοικτά

από πάνω με δύο ακραία καταστρώματα, ένα στη πλώρη όπου στέκονταν οι

πολεμιστές, οι «επιβάτες» όπως λέγονταν στην αρχαιότητα, και ένα στη πρύμνη

όπου και η θέση του Τριηράρχη.

Αργότερα επικράτησε ο τύπος της «κατάφρακτης» τριήρους, δηλαδή με

ενιαίο κατάστρωμα σε όλο το μήκος της, την επινόηση του οποίου ο Πλίνιος την

αποδίδει στους Θηβαίους. Ως προς τις μέσες διαστάσεις της τριήρους κατά τον

Γάλλο ναυτικό αρχαιολόγο Ζαλ ήταν μήκος 39,25 μ., πλάτος 5,50 μ., κοίλον 2,18

μ., ύψος εξάλων 1,60 μ. και βύθισμα περί το 1 μέτρο. Με τις διαστάσεις αυτές

προκύπτει ότι το εκτόπισμα της τριήρους ήταν 100 - 130 τόνοι. Ο Έλληνας Κ.

Ράδος περιορίζει αυτή σε 80 τόνους βασιζόμενος στην ελαφρότητα της όλης

κατασκευής.

Είναι σαφές πάντως ότι υπήρχαν διαφοροποιήσεις στα παραπάνω χαρακτηριστικά

μεταξύ διαφορετικών αρχαίων κρατών και εποχών.

Αρχαία Ελληνική τριήρης του 5 π.Χ αιώνα, βρέθηκε στην Ουκρανία!

Ελληνικό πολεμικό αρχαίο πλοίο εντοπίστηκε στο βυθό των ακτών της

Μαύρης Θάλασσας, στα παράλια της Ουκρανίας. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους,

είναι το αρχαιότερο από τα ναυάγια που εντοπίστηκαν στην περιοχή. Το εύρημα

ανήκει στον 5ο αιώνα π.Χ. σύμφωνα με τους ειδικούς οι οποίοι εντόπισαν πολλούς

αμφορείς που ανάγονται στην εποχή εκείνη, όπως αναφέρει το ουκρανικό

πρακτορείο ειδήσεων. «Η χρονολογία του σκάφους σχετίστηκε με τα κεραμικά και

από τους αμφορείς που βρέθηκαν σε πολύ καλή κατάσταση», δήλωσε ο

διευθυντής του κέντρου Υποβρύχιας Εξερεύνησης της Μαύρης Θάλασσας,

Σεργκέι Βορόνοφ, επικεφαλής της αρχαιολογικής αποστολής «Ακτή των Θεών»/

‘Берег Богов’, ο οποίος πρόσθεσε ότι οι αμφορείς είναι τύπου του νησιού της

34

Χίου. Οι Ουκρανοί αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει μερικές δεκάδες ναυάγια

αρχαίων πλοίων, πολλά από τα οποία έχουν λεηλατηθεί. Η θέση της τριήρους δεν

έχει καθοριστεί. Έγινε γνωστό μόνο ότι ανακαλύφθηκε στα ανοικτά των ακτών

της βόρειας Μαύρης Θάλασσας. Σύμφωνα με τους ειδικούς του κέντρου, σήμερα

στη Μαύρη Θάλασσα και στη λεκάνη της Αζοφικής Θάλασσας, βρίσκονται 2500

ναυάγια και 24 πόλεις υπό των υδάτων.

35

Συρακουσία

Τον 3ο αιώνα π.Χ. είχε αναπτυχθεί μεταξύ των ελληνιστικών κρατών και

πόλεων ένας ανταγωνισμός σε διάφορους τεχνολογικούς τομείς, με σημαντικότερο

αυτόν που αφορούσε τη ναυπήγηση όλο και μεγαλύτερων πλοίων.

Ο Βασιλιάς των Συρακουσών, Ιέρων ο Β', ανεψιός του Αρχιμήδη, θέλησε να

βοηθήσει τις πληγείσες από λιμό περιοχές της Ρώμης και Αλεξάνδρειας,

προμηθεύοντας τες με μεγάλες ποσότητες σιτηρών. Όμως επειδή η απόσταση

μεταξύ Συρακουσών και Αλεξάνδρειας ήταν μεγάλη αλλά και λόγω του

"ανταγωνισμού" των Ελληνιστικών πόλεων περί των τεχνολογικών επιτευγμάτων

και καινοτομιών, θέλησε και έδωσε εντολή (ο Ιέρωνας) να κατασκευαστεί ένα

πλοίο το οποίο ναι μεν θα ήταν αρκετά μεγάλο ώστε να χωρέσει αρκετά μεγάλες

ποσότητες σιτηρών, να ήταν σε θέση δε το εν λόγω πλοίο να αμυνθεί σε

περίπτωση πειρατικών επιθέσεων.

Αποτέλεσμα, ήταν να κατασκευαστεί και να ναυπηγηθεί ένα πλοίο

εντυπωσιακό και μοναδικό για την εποχή εκείνη, το οποίο ήταν ταυτόχρονα

εμπορικό, επιβατικό και πολεμικό! Η περίφημη «Συρακουσία», δηλαδή η κυρία

των Συρακουσών. Τη μοναδική περιγραφή αυτού του πλοίου έγραψε ο Μοσχίων,

του οποίου το έργο έχει χαθεί, αλλά υπάρχει μια εκτεταμένη περίληψη που

συμπεριέλαβε ο Αθηναίος στο έργο του «Δειπνοσοφισταί». Κατασκευαστής-

ναυπηγός του πλοίου ήταν ο Κορίνθιος Αρχίας κατ' εντολήν του Ιέρωνα Β' (269-

215 π.Χ.), τυράννου των Συρακουσών. Το μήκος του πλοίου ήταν μεγαλύτερο από

80 μέτρα και το πλάτος του περί τα 35 μέτρα. Με σημερινά δεδομένα, το πλοίο

36

αυτό είχε ένα εκτόπισμα μεγαλύτερο από 4.500 τόνους και για την κατασκευή του

που κράτησε 1 έτος, χρειάστηκε ξυλεία όση για την κατασκευή 60 τριηρών!

Η Συρακουσία καθελκύστηκε ημιτελής, με τη βοήθεια του κοχλία που είχε

επινοήσει ο Αρχιμήδης. Πρόκειται για την πρώτη γραπτή αναφορά στον

αρχιμήδειο κοχλία, τον οποίο περιγράφει ο Μοσχίων.

Ο κοχλίας του Αρχιμήδη.

Το πλοίο είχε τρία καταστρώματα:

* Στο ανώτερο κατάστρωμα ήταν τοποθετημένες πολεμικές μηχανές

(καταπέλτες, βαλλίστρες, χελώνες, πύργοι, άγκιστρα κ.ά.) και φρουρούταν από

ισχυρό σώμα στρατιωτών.

* Στο δεύτερο κατάστρωμα ήταν εγκαταστημένα πολυτελή λουτρά, ναός της

Αφροδίτης, γυμναστήρια, βιβλιοθήκη και άλλες εγκαταστάσεις ψυχαγωγίας και

αναπαύσεως.

* Στο τρίτο κατάστρωμα, τέλος, βρίσκονταν όλοι οι βοηθητικοί χώροι,

αποθήκες εφοδιασμού, αντλιοστάσιο, δεξαμενές νερού, στάβλοι για τα άλογα,

εργαστήρια, φούρνοι, μύλοι και διάφορα άλλα.

Ο Αθήναιος αναφέρει ότι το πλοίο είχε κατασκευαστεί με πρότυπο μια

«εικοσήρη», αλλά θεωρείται απίθανο να εννοούσε ότι υπήρχαν πράγματι 20 σειρές

καθισμάτων για τους κωπηλάτες. Αυτό το «πλεούμενο νησί», συγκρίσιμο με τα

σημερινά αεροπλανοφόρα σε σχέση με τα άλλα πλοία της εποχής μας, ήταν

ιδιαίτερα δυσκίνητο λόγω του μεγέθους και δεν υπήρχε στη Μεσόγειο κάποιο

λιμάνι να το δεχτεί. Είναι προφανές ότι η ναυπηγική τεχνολογία εκείνης της

εποχής, που γνώριζε ως κινητήρια δύναμη τους κωπηλάτες και τον αέρα, είχε

φτάσει στα όριά της. το επόμενο ανατρεπτικό άλμα στη ναυπηγική έγινε μετά από

περίπου 21 αιώνες, κατά το 19ο αιώνα, με την εισαγωγή της ατμοκίνησης!

Η «Συρακουσία» έκανε ένα μοναδικό ταξίδι, από τις Συρακούσες στην

Αλεξάνδρεια, όπου ο Ιέρων χάρισε το πλοίο στον Πτολεμαίο, αφού το μετονόμασε

σε «Αλεξάνδρεια».

37

38

- ΙΙΙ -

ΕΡΓΑΛΕΙΑ – ΜΗΧΑΝΕΣ

39

Ατέρμων κοχλίας του Αρχιμήδη

Ο κοχλίας του Αρχιμήδη.

Πρόκειται για ένα μηχανισμό που ήταν κατάλληλος για την άντληση ύδατος

μεγάλης παροχής αλλά μικρής υψομετρικής διαφοράς που χρησιμοποιείται ακόμη

και σήμερα για τη μεταφορά ρευστών ή κοκκωδών υλικών.

Αποτελείται από έναν ξύλινο άξονα που φέρει οκτώ περιελίξεις από λεπτά

και εύκαμπτα κλαδιά ιτιάς ή λυγαριάς (κολλημένα το ένα πάνω στο άλλο) ώστε να

δημιουργείται ένας ατέρμoνας κοχλίας οκτώ αρχών. Ο κοχλίας εφάπτεται

εσωτερικά ενός ξύλινου (σανιδωτού) σωλήνα . Η μηχανή τοποθετείται με κλίση

30 μοιρών στο νερό. Με την περιστροφή του κοχλία το (εγκλωβισμένο στις

σπείρες του) νερό ανεβαίνει και ρέει από το στόμιο του σωλήνα.

Το υδραυλικό αυτό όργανο, γνωστό κι ως ή υδρόβιδα, εφευρέθηκε από τον

Αρχιμήδη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Αίγυπτο. Χρησίμευε στην

άντληση ύδατος από ένα χαμηλό επίπεδο σ' ένα άλλο ψηλότερο. Oι χρήσεις του

από την αρχαιότητα έως σήμερα είναι πολλές: άρδευση αγροτικών καλλιεργειών,

απαλλαγή μεταλλείων από λιμνάζοντα ύδατα, άντληση υδάτων από τα έγκατα των

πλοίων και άλλες. Χρησιμοποιείται έως σήμερα σε πολλές χώρες, αναπτυγμένες ή

μη, με πολλές μορφές και ποικιλία χρήσεων.

40

Κάτοπτρα

Τα πρώτα κάτοπτρα ήταν λειασμένα φύλλα μετάλλων, κυρίως αργύρου και

χαλκού. Τα περισσότερα κάτοπτρα σήμερα αποτελούνται από μια λεπτή στρώση

αλουμινίου που έχει αποτεθεί στην οπίσθια πλευρά ενός τεμαχίου γυαλιού με

αποτέλεσμα να βλέπει κανείς την ανακλαστική επιφάνεια μέσα από το φύλλο

γυαλιού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το κάτοπτρο να είναι ανθεκτικότερο αλλά με

αυτό τον τρόπο μειώνεται η ποιότητα του ειδώλου εξαιτίας της ανάκλασης αλλά

και της διάθλασης από την εξωτερική επιφάνεια του γυαλιού. Αυτός ο τύπος

κατόπτρου ανακλά το 80% περίπου του προσπίπτοντος φωτός. Η πίσω πλευρά του

κατόπτρου συνήθως επαλείφεται με σκουρόχρωμο βερνίκι για να προστατεύσει το

μέταλλο από την διάβρωση και την αποκόλληση από το γυαλί.

Τα κοίλα και κυρτά κάτοπτρα έχουν μια ακτίνα καμπυλότητας Ρ και ένα

κέντρο καμπυλότητας Ο. Ονομάζουμε Α το κέντρο του κατόπτρου. Η ευθεία που

διέρχεται από τα σημεία Α και Ο ονομάζεται κύριος άξονας του κατόπτρου. Το

σημείο που βρίσκεται στο μέσο του τμήματος ΑΟ ονομάζεται κύρια εστία Ε και η

απόσταση ΑΕ εστιακή απόσταση f. Στα κοίλα κάτοπτρα η κύρια εστία βρίσκεται

μπροστά από το κάτοπτρο ενώ στα κυρτά πίσω από αυτό, (όπως στο σχήμα). Όταν

μια παράλληλη δέσμη προσπίπτει πάνω σε ένα κοίλο κάτοπτρο τότε η

ανακλώμενη διέρχεται από την εστία f. Αντίθετα όταν μια παράλληλη δέσμη

41

προσπίπτει σε ένα κυρτό κάτοπτρο τότε η προέκταση των ανακλώμενων ακτίνων

διέρχεται από την κύρια εστία f.

Το ηλιακό κάτοπτρο, ήταν στην πραγματικότητα πολλά κάτοπτρα μαζί,

μέσω των οποίων συσσωρεύονταν ηλιακή ενέργεια, η οποία μετατρέπονταν σε μια

δέσμη πολύ μεγάλης θερμότητας και κατόπιν κατευθύνονταν σε κάποιον στόχο,

προκαλώντας πυρκαγιά. Η κατασκευή αυτή χρησιμοποιήθηκε αρχικά για την για

την καύση των Ρωμαϊκών εχθρικών πλοίων. Υπήρχαν διάφορες εικασίες για το

πως μπορεί να ήταν το κάτοπτρο του Αρχιμήδη. Ο αρχαίος μαθηματικός και

αρχιτέκτονας Ανθέμιος, υπέθεσε ότι ήταν ένας μεγάλος εξαγωνικός καθρέφτης. Ο

Σακκάς αρχικά υπέθεσε κι αυτός ότι θα επρόκειτο για έναν μεγάλο κυρτό

καθρέφτη. Λαμβάνοντας όμως υπ” όψιν τα δεδομένα της τότε εποχής, όπως

τεχνολογική αδυναμία παραγωγής ενός γυάλινου γιγαντιαίου καθρέφτη,

αναθεωρεί. Εκτός αυτού, όπως κι ίδιος είπε, «θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι

Ρωμαίοι δεν ήταν τυφλοί για να μείνουν άπραγοι αντικρίζοντας έναν τεράστιο

καθρέφτη, τοποθετημένο στα τείχη της πόλης που πολιορκούσαν».

Η επόμενη σκέψη που έκανε, ήταν αρκετά…προχωρημένη. Υπέθεσε ότι ο

Αρχιμήδης θα είχε προχωρήσει σε έναν πιο ευέλικτο τρόπο δημιουργίας ενός

42

τεράστιου κατόπτρου, το οποίο θα απαρτίζονταν από άλλα μικρότερα. Δεδομένης

της αδυναμίας που αναφέρθηκε πιο πάνω για μαζική παραγωγή γυάλινων

κατόπτρων, ο Σακκάς προχώρησε στο συμπέρασμα, πως το περίφημο κάτοπτρο

του Αρχιμήδη, απαρτίζονταν στην πραγματικότητα από τις ασπίδες των

στρατιωτών που ήταν οχυρωμένοι στα τείχη, ή εν πάση περιπτώσει από χάλκινα

κάτοπτρα που κρατούσαν οι στρατιώτες. Όπως είπε, «Ο Αρχιμήδης, πιθανότατα

καθοδηγούσε την παράταξη των στρατιωτών, έτσι ώστε η συνολική τους διάταξη

να δημιουργεί κάτοπτρα για να μπορούν να συγκεντρώσουν τις αχτίνες του ήλιου

σε ένα σημείο και να τις μετατρέψουν σε δέσμη θερμότητας. Έτσι οι Ρωμαίοι δεν

μπορούσαν να αντιληφθούν, τουλάχιστον άμεσα, τι είναι αυτό που τους καίει».

43

Γερανουλκός

.

44

Τάλως

Ο Τάλως ήταν μυθικός φύλακας της Κρήτης. Ήταν γιγάντιος,

ανθρωπόμορφος, και με σώμα από χαλκό. Σχετικά με την προέλευση του,

υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές. Η πιο γνωστή λέει πως τον κατασκεύασε ο θεός

Ήφαιστος και τον χάρισε στο βασιλιά Μίνωα για να φυλάει την Κρήτη. Άλλη

εκδοχή αναφέρει πως ήταν δώρο του Δία στην Ευρώπη η οποία μετά τον χάρισε

στο γιο της Μίνωα.

Ο Τάλως κατά τον Πλάτωνα ήταν επιφορτισμένος με το καθήκον να

επιτηρεί την εφαρμογή των νόμων στην Κρήτη, κουβαλώντας τους μαζί του

γραμμένους σε χάλκινες πέτρες. Οι περισσότερες πηγές αναφέρουν ότι ήταν

άγρυπνος φύλακας της Κρήτης που γύριζε τις ακτές του νησιού τρεις φορές τη

μέρα. Κατά άλλους ήταν φτερωτός και εκτελούσε το καθήκον του πετώντας.

Κρατούσε σε απόσταση τα άγνωστα πλοία που πλησίαζαν την Κρήτη, πετώντας

τους τεράστιες πέτρες. Αν οι άγνωστοι είχαν ήδη αποβιβαστεί τους έκαιγε με την

ανάσα του ή πυράκτωνε το χάλκινο σώμα του σε κάποια φωτιά, τους αγκάλιαζε

σφιχτά πάνω του και τους έκαιγε. Το τέλος του Τάλω ήρθε όταν συναντήθηκε με

τους Αργοναύτες που γύριζαν από την Κολχίδα. Θέλοντας να δέσουν οι

Αργοναύτες στο νησί αντιμετώπισαν το γίγαντα που τους κρατούσε σε απόσταση.

Τότε η Μήδεια που ταξίδευε μαζί τους, μάγεψε με τα λόγια της τον Τάλω,

υποσχόμενη του αθανασία, και έτσι μπόρεσε ο Ιάσονας να του αφαιρέσει το καρφί

στη φτέρνα που έκλεινε τη μοναδική φλέβα που διέτρεχε το κορμί του και περιείχε

ιχώρα, θανατώνοντας τον.

45

Ο χάλκινος ήρωας Τάλως, συμβολίζει την τεχνολογική εξέλιξη στο τομέα

της μεταλλουργίας στα προϊστορικά- μινωικά χρόνια. Είχαν φτάσει σε τόσο

υψηλό επίπεδο, ώστε έφτιαξαν με την φαντασία τους ένα μυθικό ήρωα να τους

προστατεύει. Μια άλλη πολλή σημαντική ιδιότητα του Τάλω ήταν αυτή σαν

λειτουργός της δικαιοσύνης.

46

Ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα ωραίο τέχνημα που πιστεύεται

ότι ήταν ένας μηχανικός υπολογιστής και όργανο αστρονομικών παρατηρήσεων,

που παρουσιάζει ομοιότητες με περίπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό.

Ανακαλύφθηκε σε ναυάγιο στα ανοιχτά του Ελληνικού νησιού Αντικύθηρα

μεταξύ των Κυθήρων και της Κρήτης. Με βάση των ελληνικών επιγραφών που

φέρει χρονολογείται μεταξύ του 150 π.Χ. και του 100 π.Χ., αρκετά πριν την

ημερομηνία του ναυαγίου το οποίο ενδέχεται να συνέβη ανάμεσα στο 86 π.Χ. και

στο 63 π.Χ.. Το ναυάγιο ανακαλύφθηκε το 1900 σε βάθος περίπου 40 με 46

μέτρων και πολλοί θησαυροί, αγάλματα και άλλα αντικείμενα ανασύρθηκαν από

Συμιακιούς σφουγγαράδες και βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

στην Αθήνα.

Ο μηχανισμός είναι η αρχαιότερη σωζόμενη διάταξη με γρανάζια. Είναι

φτιαγμένος από μπρούτζο σε ένα ξύλινο πλαίσιο και έχει προβληματίσει και

συναρπάσει πολλούς ιστορικούς της επιστήμης και της τεχνολογίας αφότου

ανακαλύφθηκε. Η πιο αποδεκτή λειτουργία σχετικά με τη λειτουργία του

υποστηρίζει ότι ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής σχεδιασμένος για να

υπολογίζει τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων. Πρόσφατες λειτουργικές

ανακατασκευές της συσκευής υποστηρίζουν αυτήν την ανάλυση. Για την

ικανότητα κατασκευής πολύπλοκων μηχανισμών από γρανάζια έχουμε πολύ λίγες

πληροφορίες.

47

48

Υδραυλικός Τηλέγραφος Αινεία

O υδραυλικός τηλέγραφος είναι ένα σύστημα επικοινωνίας σε μεγάλες

αποστάσεις που εφευρέθηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. από τον Αρκάδα στρατηγό Αινεία

τον Τακτικό.

Σύμφωνα μ' αυτόν, όσοι επιθυμούσαν να μεταδώσουν κάποια μηνύματα

πήγαιναν σε έναν λόφο και εκεί γέμιζαν ένα κάδο με νερό. Στον απέναντι λόφο

υπήρχε ένας ακριβώς ίδιος κάδος με την ίδια βρύση στη βάση του κάδου. Οι δύο

κάδοι είχαν μια ράβδο η οποία επέπλεε πάνω στο νερό και είχε χαραγμένους πάνω

της διάφορους κωδικούς. Κάθε φορά που ήθελαν να στείλουν ένα σήμα, ανύψωναν

έναν πυρσό και οι δύο σταθμοί (πομπός και δέκτης) άνοιγαν τις βρύσες τους την

ίδια στιγμή. Το νερό έβγαινε με τον ίδιο ρυθμό και όταν η επιφάνειά του νερού

στον σταθμό του πομπού έφθανε στον κωδικό που ήθελαν να στείλουν, κατέβαζαν

τον πυρσό και έκλειναν τη βρύση. Τότε μπορούσε ο δέκτης να διαβάσει τον

κωδικό του σήματος πάνω στη ράβδο. Αυτός μετά μετέδιδε το μήνυμα στον

επόμενο στη σειρά σταθμό και από εκεί σε άλλους.

Ο υδραυλικός τηλέγραφος απαιτούσε πολύ καλό συγχρονισμό των δύο

σταθμών για να μπορέσει να δουλέψει σωστά.

49

Η διόπτρα

Η γεωδαιτική διόπτρα του Ήρωνα (1ος αι. μ.Χ.) είναι ένα φορητό εργαλείο

που επιτρέπει γεωδαιτικές μετρήσεις επί της επιφάνειας της Γης. Μετρά

αζιμούθια, ύψη, μήκη και γωνιακές αποστάσεις. Αποτελείται από ένα ξύλινο

τρίποδο ύψους περίπου 50 εκατοστών, πάνω στο οποίο στηρίζονται το σκόπευτρο

(γωνιόμετρο) και μία βαθμονομημένη πλάκα επί της οποίας κινείται. Το όργανο

περιλαμβάνει μηχανισμό ακριβείας για οριζόντια και κατακόρυφη περιστροφή του

γωνιόμετρου με τη χρήση ατέρμονος κοχλία, καθώς και σκόπευτρο. Ο μηχανισμός

ακριβείας είναι κατασκευασμένος από ορείχαλκο. Με αυτήν την διόπτρα ο Ήρων

μέτρησε την απόσταση Αλεξάνδρειας-Ρώμης

Πολιορκητικές μηχανές

50

51

- IV –

ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ – ΕΦΕΥΡΕΤΕΣ

52

Ερευνητές - Εφευρέτες

Σημαντικότερος ερευνητής της ελληνιστικής εποχής είναι αναμφίβολα ο

Αρχιμήδης (285-212 π.Χ.) από τις Συρακούσες, ο οποίος είχε επισκεφτεί για

κάποιο χρονικό διάστημα την Αλεξάνδρεια. κατασκεύασε αντλίες νερού (κοχλίες),

πολύσπαστα, έλικες, γερανούς και καταπέλτες, τους τελευταίους για την

υπεράσπιση της ιδιαίτερης πατρίδας του.

Ο Αρχιμήδης (3ος αιώνας π.Χ.) ο σπουδαιότερος επιστήμονας όλων των

εποχών εκτός από τις πραγματείες που κληροδότησε στον αρχαίο παγκόσμιο

πολιτισμό στα πεδία των Μαθηματικών και της Γεωμετρίας, της Φυσικής και της

Αστρονομίας, της Μηχανικής και της Υδραυλικής, της Αρχιτεκτονικής και της

Ναυπηγικής, επινόησε πλήθος εφευρέσεων, μερικές από τις οποίες εξακολουθούν

να είναι σε χρήση. Άλλες από αυτές προκαλούν ακόμη την έκπληξη και το

θαυμασμό μας, ενώ υπάρχουν και κάποιες που του αποδόθηκαν από τους

μεταγενέστερους «τιμής ένεκεν» ή ανήκουν στο χώρο του θρύλου και της

φαντασίας. Ο υδραυλικός κοχλίας, ο ρωμαϊκός ζυγός, το περίφημο υδραυλικό

ωρολόγιο με κτύπους, το αστρονομικό πλανητάριο, τα πανίσχυρα βαρούλκα, η

ναυπήγηση της γιγάντιας «Συρακουσίας» και οι φοβερές πολιορκητικές μηχανές

είναι μερικά μόνο από τα απίστευτα επιτεύγματά του.

http://a-pistefto.blogspot.com/2011/05/blog-post_3138.htmlΆλλος σημαντικός

ερευνητής της εποχής ήταν ο Κτησίβιος, ο εφευρέτης της αντλίας νερού, την

οποία περιέγραψε αργότερα ο έτερος μεγάλος ερευνητής της εποχής, ο Ήρων ο

Αλεξανδρινός (έζησε περί το 150 π.Χ., κατ' άλλους όμως περί το 250 μ.Χ.)

Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς ήταν μηχανικός και γεωμέτρης. Έζησε

στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου περίπου τον 1ο π.Χ. ή 1ο μ.Χ. αιώνα. Η πιο

διάσημη εφεύρεση του είναι η αιολόσφαιρα ή ατμοστρόβιλος, η

πρώτη ατμομηχανή στην ιστορία. Υπήρξε διευθυντής της περίφημης Ανώτατης

Τεχνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, το πρώτο «πολυτεχνείο» που είχε ιδρυθεί στο

Μουσείο για μηχανικούς. Λέγεται ότι ακολουθούσε την θεωρία των ατόμων και

τη Μηχανική Σύνταξη του Φίλωνα. Ιδέες του Κτησιβίου ήταν βάση για κάποια

από τα έργα του. Ήταν γνωστός και ως Ήρων ο Κτησιβίου (ως μαθητή,

πιθανότατα, του μεγάλου μαθηματικού και εφευρέτη Κτησιβίου), και Ήρων ο

Μηχανικός.

53

Επίλογος

Συνοψίζοντας, μέσα απ’ αυτή τη διερευνητική εργασία,

μάθαμε να συνεργαζόμαστε και να ανταλλάσουμε απόψεις και υλικό

για την επιτυχή ολοκλήρωση της εργασίας. Αποκτήσαμε πολλές

γνώσεις σχετικά με τα επιτεύγματα της Αρχαίας Τεχνολογίας.

Συνειδητοποιήσαμε πως η τεχνολογία των προγόνων μας είναι η

αρχή της σημερινής τεχνολογίας και πως αν οι αρχαίοι Έλληνες

κατάφεραν τόσα με τα λίγα υλικά που είχαν, τότε στο σημερινό

κόσμο θα είχαν κάνει θαύματα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1.ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΖΟΣ Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΕ ΔΙΑΦΟΡΙΚΟ ΓΡΑΝΑΖΙ

2. ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΖΟΣ Τεχνολογικά επιτεύγματα της Αρχαίας Ελλάδας

3. ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΖΟΣ Ναυσιπλοΐα στην Αρχαία Ελλάδα

ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΖΟΣ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ

WWW.WICIPEDIA.ORG

54

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΙΔΕΩΝ

55

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΙΔΕΩΝ

56