Φ Ι Λ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ί Ί Υ Λ Λ Ο Γ Ο Ί Ρ Α Ρ Ν Α Ί Ί Ο Ί

Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο ΣΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ

ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο Ι ΛΕΥΤΕΡΑΤΟΜΟΣ Δ ' ΑΡ. 4 ( ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ- ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1962)

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Τ. Αθ. Γριτςοπουλου , . Πεντηχονταετηρίς ιών Βαλκανικών Πολέμων ( "Αρθρον )Κ. Παααμα - , ................... ’Εμπρός - Στη χώρα πού άρματώθηκε ( Ποιήματα )ΑΓΓ. Σ ικελιανου ......................................................................... . .Δέηση (Ποίημα)Σ. Σκ ι π η ....................... ...................... ··. . . Zfj 6 βασιλιάς ’Αλέξαντρος ( Ποίημα )ΑΓΓ. ΣΒΜΗΡΙΟΤΗ .............................................. Μπιζάνι ( Ποίημα )Γε ρ . I. Κονιδαρη . Παύλος, 'Απόστολος ’Ιησού Χριστού, δ πρώτος μετά τόν "Ενα

( Μελέτη )K. I. Βουρβερη . . ’Ανθρωπισμός καί Τεχνική είς τήν σύγχρονον ζωήν ( Μελέτη )I. Π. Κουτσοχέρα ................................ Κύλα δάκρυ... (Ποίημα)Ε. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ................Περί τίνος μεθοδολογικής δυσχερείας έν τή δντολογίφ

( Μελέτη )Γ. Θ. Zq p a ................................................................. Άνδρέας Καρκαβίτσας ( "Αρθρον)Α. ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑ .......................................*0 ’Εκδικητής - Ή Γοργόνα ( Διηγήματα )A. Ν. ΖοΥΜΠΟΥ . . ΕΙς Μεγαρικός Φιλόσοφος : Ό έξ Ήλιδος Άλεξϊνος ( Μελέτη )Μ. Παναγιοτοπουλου - Βλ η ς ιδ ο υ .......................................... Τό όνειρο ( Ποίημα )ΦΟΤΗ ΚΟΝΤΟ ΓΛ Ο Y ...................................................... ’Ανατολή έξ ύψους ( ’Αφήγημα )Δ. ΖΕΥΓΟΛΗ · Γλεζο υ ....................... ..............................Στόν πατέρα μου ( Ποίημα )Γ. Θ. ΖθΡΑ-Φ. Κ. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ . . . Βιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής

Φιλολογίας, κατά τό Ιτος 1961.

ΧΡΟΝΙΚΑΓ. Θ. Ζ. . ...................................Τής Συντάξεως ( Σημείωμα ) - Πνευματική ΚίνησιςΖ .-Γ .Μ ............................. ...................... . . ....................Βιβλιοκριτικά ΣημειώματαΣΠ. ΠΑΝΑΓΙΟΤΟΠΟΥΛΟΥ ............................... Είκαστικαί τέχναι ( Κριτική Ικθέσεων )Γ. Σκ λ ά β ο υ .............................................. . . ............................... ... Μουσική κίνησις★ ........................... ... .....................................................Πίναξ περιεχομένων τού Τόμον

Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο ΣΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ

ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Γ ρ α φ ε Τ α : Π λ α τε ία Ά γ . Γεωργίου Καρότση 8 — Ά θ ή ν α ι

ΔΙΕΥΘΥΝΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΘρλζ. Βλησίδης : Πρόεδρος Φιλολογικοί} Συλλόγου ΠαρνασσόςΓβρ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ : Γεν. Γραμματευς Φιλολογικοί} Συλλόγου ΠαρνασσόςΓ. θ . ΖύΡΑΣ : Πρόεδρος Φιλολογικοί} βήματος Παρνασσού,

Υπεύθυνος περιοδικού Φ. Κ. ΜπουμπουλιδΗΖ : Γραμματευς συντάξεως

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ (συμπεριλαμβανομένων καί των ταχυδρομικών): 'Εσωτερικοί} Δρχ. 80 'Εξωτερικοί} Δολ. 6

Διά Συλλόγους, Σχολεία καί 'Επιχειρήσεις Δρχ. 120 ΔΓ 'Οργανισμούς, Τραπέξας, Δήμους καί Κοινότητας Δρχ. 200

Τιμή έκάστου τεύχους Δρχ. 20

'Εμβάσματα άποστέλλονται έπ* δνόματι Φιλολογικού Συλλόγου « Παρνασσός »

<

Χειρόγραφα δημοσιευόμενα ή μή δέν έπιστρέφονται. Διευθύνσεις σύμφωνος τφ Νόμφ 1093/1988 Ά ρ θ ρ . 6 9 1:

'Υπευθύνου περιοδικού, Γ. Θ. Zqpa : Πολυτεχνείου 5« Ά θήναι. Προϊσταμένου τυπογραφείου, -L A Ηυρτιδη : Σεϊζάνη 5 Άθήναι.

ΠΑΡΝΑΣΣΟΣΤΟΜΟΣ Δ ' ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1962 APIO. 4

ΤΑΣΟΥ Αθ. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΗΡΙΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

Εισαγωγή εις την ήρωικήν έποχήν Συνοπτική Ικθεσις των γεγονότων.

Ή έθνική μνήμη

*Άν συντήρησις τής εθνικής μνήμης σημαίνη Χοντρόν τής έθνικής συνειδήσεως μέσα είς τον τεράστιον καταρράκτην τής έθνικής ήμών ίστορι* κής ζωής, χρέος εχομεν συντήρησιν τής εθνικής μνήμης να εννοώμεν τήν μόνιμον επαφήν ήμών προς τα γεγονότα πού σννθέτουν τον έθνικόν ήμών βίον, τον έλεΰθερον εθνικόν νεοελληνικόν βίον, άφ* ής άρχίζει μετά τήν άποτίναξιν του τουρκικού ζυγού ή νεοελληνική πολιτική Ιστορία, !ν συναρ­τήσει πάντοτε προς τήν προγενεστέραν, τήν άπωτέραν, τήν μεσαιωνικήν καί τήν προεπαναστατικήν. Ή τελευταία αύτη περίοδος, από τήν οποίαν διά τού άπελευθερωτικού άγώνος τού 1821 μετεπηδήσαμεν είς τον έλεύθερον βίον, ένδιαφέρει ήμάς τούς συγχρόνους "Ελληνας πολύ περισσότερον, διότι περι­κλείει άρνητικώς το νόημα τής Ιλευθερίας, δπως θετικώς το συνθέτει ό άπε- λευθερωτικός άγων. *Αλλά το έθνος δεν έπαυσε νά γράφη τήν ιστορίαν του και μετά το 1821 διά τής προεκτάσεως τής ελευθερίας είς τυραννοΰμενα διαμερίσματα τής ελληνικής γής. Είναι τούτο το προβληθέν αίτημα λυτρώ- σεως τών άλυτρώτων άδελφών.

Πριν φθάσωμεν είς τήν στάθμευσιν τής ένδοξου εποχής, άφ* ής μάς χωρίζει μισός αιών ήδη, καλόν θά ήτο να επανασυνδεθώ μεν μέ το παρελ­θόν, καθώς είς γενικός γραμμάς τό συνθέτουν γεγονότα συνταρακτικά μιας πορείας δραματικής ενός περίπου αΐώνος μετά τήν άνακήρυξιν τής μικράς Ελλάδος, ως χώρας ελευθέρας μέσα είς τήν ευρωπαϊκήν οίκογένειαν. Τα γεγονότα ταύτα απεικονίζουν τήν αγωνίαν τού έθνους να έπανεύρη τον ρυθμόν τής Ιλευθέρας ζωής, πού είχεν έκλείψει δι* αυτό άπό τού άπαισίας μνήμης έτους 1453 καί πού ή πατροπαράδοτος Ιλληνική φιλοτιμία τήν έβλε- πεν έκάστοτε υπό διάφορον οπτικήν γωνίαν, πότε έπηρεαζομένη άπό τα πάθη τού προσφάτου Αγώνος, πότε κρίνουσα μέ στενά ατομικού συμφέρον-

30

τος κριτήρια, πότε κλονιζόμενη από συνειδητός ή αλόγους δυνάμεις καί πότε, τό χειρότερον, παρασυρομένη από βουλάς των ξένων, πού συνηγωνίζοντο επί ελληνικού εδάφους περ'ι έπικρατήσεως, μέ όργανα, ως πάντοτε, αυτούς τούτους τούς “Ελληνας τής αδυναμίας, είτε πιστεύοντας εις την συμπαράστα- σιν διά μίαν καλυτέραν ελληνικήν αύ'ριον, είτε εκβιαζομένους υπό τής προ­παγάνδας, είτε καί μεθύοντας από τήν φιλοδοξίαν τής προσφοράς καλών ύπηρεσιών καί κατακτήσεως τής αρχής.

Ό Κ αποδίστριας

Αί συγκινητικαί ελπίδες και αι υπό τάς ενθουσιώδεις εκδηλώσεις τού ελληνικού λαού μυστικαί προσδοκίαι, πού αφετηρίαν έχουν τήν 8 ’Ιανουά­ριου 1828, δταν ό Κυβερνήτης ’Ιωάννης Καποδίστριας άπεβιβάζετο εις Ναύ- πλιον, διελύοντο οικτρώς τήν 27 Σεπτεμβρίου 1831, δταν ή μεγάλη καρδία τού Κυβερνήτου έπλεεν εις τό αίμα από τήν δολοφονικήν μάχαιραν. ’Έπεσεν δ Καποδίστριας, πριν προλάβη να μεταβάλη τάς καλάς του προθέσεις εις πραγματικότητα. ’Ήρκεσεν δμως ή τετραετία διά τήν θεμελίωσιν. Καί εκα­λείτο ή διάδοχος κατάστασις τής άβεβαιότητος να γίνη συγκρότησις και να δρέψη τούς καρπούς πού είχε ρίψει εις τήν χέρσον γήν δ μόχθος τού Κυβερ­νήτου, μέ σύγχρονον άρδευσιν αυτής διά νέου μόχθου.

Άλλα τί ήτο ή Ελλάς τότε; Διά τήν αναγνώρισιν αυτής ως ανεξαρτή­του χώρας πολλαί συνθήκαι και πολλά πρωτόκολλα ύπεγράφησαν, άποφασι- στικώς δέ συνετέλεσεν δ Ρώσο - τουρκικός πόλεμος 1828- 1829. Ή τερματί- σασα τούτον συνθήκη τής Άδριανουπόλεως, διά τής δποίας ώς νικήτρια δύναμις ή Ρωσία επέβαλλεν εις τήν ήττημένην Τουρκίαν τήν αναγνώρισιν ελευθέρου ελληνικού κράτους, δεν ήτο αρκετή μόνον αυτή, διότι ή λήι|πς οιασ- δήποτε περ'ι Ελλάδος άποφάσεως ήτο έργον κοινής συμφωνίας των κατ’ ευφη­μισμόν προστατίδων λεγομένων ευρωπαϊκών Δυνάμεων, μέ βάσιν τήν πράξιν τής 10/22 Μαρτίου 1829, καθ’ ήν αι περί Ελλάδος αποφάσεις θά ήτο δυνατόν να είναι εκτελεστά! μέ κοινήν σύμπραξιν αντιπροσώπων Ρωσίας, ’Αγγλίας, Γαλλίας μετά τής Τουρκίας. Φανερόν είναι δτι ή τύχη τής ελευθέρας Ελλά­δος, ώς προς τα σύνορα κα'ι αλλας ζωτικής σημασίας λεπτομέρειας εξηρτάτο από τάς πολιτικός βλέψεις τών Δυνάμεων, μεταξύ τών δποίων φιλότουρκον πολιτικήν καί καθαρώς μισελληνικήν τακτικήν ετήρει ή Τορική ’Αγγλία.

Τα όρια ΐο ΰ νέου κράτους

Μέσα εις τοιούτον πλαίσιον τοποθετείται ή κατάστασις κατά τήν διά- σκεψιν τού Λονδίνου, προϊόν τής δποίας είναι τό γνωστόν Πρωτόκολλον τού Λονδίνου τής 22 Ίανουαρίου/3 Φεβρουάριου 1830, πού καθώριζεν δρια

τής νεότευκτου χώρας ήλαττωμένα από δ,τι διελάμβανεν ή πράξις τής 10/22 Μαρτίου 1829. Ούτω τής ελευθέρας Ελλάδος άπεκλείετο προς Δ. ή ’Ακαρ­νανία, προς Α. δέ ετερματίζοντο τα δρια εις την κορυφήν τής Οίτης καί εις τάς εκβολάς του Σπερχειού. Μέσα εις τον ελεύθερον χώρον περιελαμβάνετο τώρα ή Εύβοια άλλ* άπεκλείετο ή μαρτυρική Κρήτη. 'Υστεροβούλως ή αγγλική πολιτική, περιορίζουσα τα ελληνικά δρια, εδημιούργει πλεονεκτή­ματα πολιτικά διά το νεαρόν κράτος, με προοπτικήν περαιτέρω άναπτύξεώς του εις περίπτωσιν τουρκικής κάμψεως, προς παρεμπόδισιν τυχόν ρωσικών βλέψεων είσχωρήσεως εντός τής οθωμανικής αυτοκρατορίας, πού εκινδύ- νευε να εξαρτηθή ηθικώς εκ τής Ρωσίας.

Οι αιματηροί αγώνες τής Ελλάδος, πού κατέπληξαν τον κόσμον, επε- βραβεΰοντο από τήν εν Λονδίνφ διάσκεψιν με αποκλεισμόν από τό νέον κράτος χωρών, πέριξ τών οποίων ειχον διεξαχθή αγώνες ένδοξοι. Πρόκειται διά τό πέραν του ’Αχελώου καί τό παρά τον Άμβρακικόν κόλπον ελληνικόν διαμέρισμα, πού κατεδικάζετο από τήν ευρωπαϊκήν δικαιοσύνην να συνέχιση τήν υπό ζυγόν διαβίωσιν. ’Επίσης αι νήσοι Σάμος, Χίος, Ψαρά, όμοΰ μετά τής Κρήτης άπεκλείοντο. Ή φωνή τού Καποδίστρια δεν ήτο ισχυρά, έφθα- σεν δμως μέχρι τής διασκέψεως. Έντονωτέρα έφθασεν ή φωνή αυτών τών ενδιαφερομένων νήσων καί ή μέν Σάμος εκήρυξε μόνη τήν ανεξαρτησίαν της καί μετ’ ολίγον εδέχθη νέαν τύχην, ενφ ή Κρήτη κατέληξε να πωληθή εις τον αντιβασιλέα τής Αίγυπτου, ως εάν ήτο φέουδον.

Ή 'Οθωνική περίοδος

Τό τραγικόν τέλος τού Κυβερνήτου Καποδίστρια καί ή παραίτησις τού πρίγκιπος Λεοπόλδου από τό προσφερθέν ελληνικόν ήγεμονικόν στέμμα ήγαγον εις τήν μεταξύ τών Δυνάμεων υπογραφήν συμβάσεως ( 25 Άπρι- λίου/7 Μαΐου 1832), διά τής οποίας τέρμα τού κράτους ώρίζετο ή όροθε- τική γραμμή μεταξύ Βόλου καί "Αρτης. "Αξιόν σημειώσεως είναι δτι ή ’Ακαρ­νανία άποδοθεισα εις τήν Ελλάδα εξηγοράσθη ύπ’ αυτής διά τής καταβολής τιμήματος προς τήν Τουρκίαν. Συγχρόνως δ υιός τού Λουβοδίκου Α', βασι- λέως τής Βαυαρίας, "Οθων εξελέγη βασιλεύς τής Ελλάδος. Τήν δροθέτησιν τού νεαρού κράτους κατέστησεν οριστικήν ή εν Κωνσταντινουπόλει μεταξύ Τουρκίας καί Δυνάμεων συνομολογηθεΐσα σύμβασις τής 9/21 ’Ιουλίου 1832. Ό νεαρός "Οθων τό έδαφος τής Ελλάδος επάτησε τήν 25 Ίανουαρίου/6 Φεβρουάριου 1833. Τό πρώτον μέρος τής βασιλείας αυτού καλύπτει ή Ά ντι- βασιλεία (μέχρι Μαΐου 1835). ’Από Δεκεμβρίου 1834 ή πρωτεύουσα τής Ελλάδος μετετέθη εις Αθήνας. Τήν 3 Σεπτεμβρίου 1843 εξερράγη επανά- στασις, άναγκάσασα τον βασιλέα να κυβερνήση με Σύνταγμα μέχρι τής διά νέας επαναστάσεως εκθρονίσεώς του ( 12/24 'Οκτωβρίου 1862 ).

Εις την βασιλείαν του "Οθωνος εν Έλλάδι προσγράφονται σημαντι­κότατα ευρωπαϊκά γεγονότα, επηρεάσαντα την ελληνικήν ζωήν. Κα'ι πρώτον ό μέγας λεγόμενος ’Ανατολικός πόλεμος των ετών 1853-1856. Πρόκειται περί του εις βάρος τής Ρωσίας καταλήξαντος Κριμαϊκού πολέμου, επ’ ωφε­λείς των Δυνάμεων καί τής Τουρκίας. Του πολέμου τούτου εμμέσως μετέ- σχεν ή έλευθέρα Ελλάς άλλα καί εγγύτερον μετ’ αυτού συνδέεται ή ελληνική εθνική καί εκκλησιαστική ιστορία, διότι ζητήματα εθνικά καί εκκλησιαστικά προεκάλεσαν τον πόλεμον, εξόχως ενδιαφέροντα τήν ’Ορθόδοξον ’Εκκλησίαν καί το Γένος. Ό ακοίμητος πόθος τής άπελευθερώσεως των αλυτρώτων, πού ετροφοδότησε τήν Μεγάλην ’Ιδέαν κα'ι εκράτησεν εις μυστικόν συναγερ­μόν τάς ψυχάς των Ελλήνων καί το γονιμοποιοΰμενον σπέρμα εις το πέρα­σμα του καιρού εφαίνετο δτι εύρισκεν ευκαιρίαν τώρα να έκδηλωθή, διά να ά'ρη τάς αδικίας των ισχυρών έναντι τής ανίσχυρου χώρας, πού ειχεν άνα- λωθή κατά τα έτη τού μεγάλου Άγώνος. Κέντρον των ενδομύχων ελληνικών πόθων τούτων ειχον καταστή αι Ά θήναι καί συγκεκριμένως ή αυλή τού “Οθωνος καί τής Αμαλίας.

Είτε δικαιολογημένα ίστορικώς είτε όχι «ΐναι τα βλέμματα τών πρώτων βασιλέων τής Ελλάδος, προς τα αλύτρωτα εδάφη στρεφόμενα, πάντως μαρ­τυρούν καί διερμηνεύουν τήν ανάγκην πού ήσθάνετο το έθνος να προσαρ- τήση τάς υπολοίπους χώρας εις το μικρόν κράτος. Έ κ τής ελευθέρας Ελλά­δος εστέλλοντο εθελονταί εις "Ηπειρον καί Θεσσαλίαν, εν μέρει καί εις Μακεδονίαν καί ήναπτον πυρκαϊάς. Πολεμικά κέντρα κατέστησαν το Πήλιον, ή Πίνδος. Ή πυρκαϊά ήπλώθη εύρύτερον καί αι επιτυχίαι τών όπλων έπει­σαν τον βασιλέα να εισέλθη εις Θεσσαλίαν καί να νομιμοποιήση τήν εισβο­λήν. Τότε αί δύο εύρωπαϊκαί Δυνάμεις, αι άντενεργοΰσαι εις τάς προθέσεις τής Ρωσίας, ή ’Αγγλία καί ή Γαλλία, ύπεστήριξαν τήν ακεραιότητα τής οθωμανικής αυτοκρατορίας, ήπείλησαν τον θρόνον καί επέβαλον τον γνω­στόν αποκλεισμόν εις βάρος τής Ελλάδος. Γαλλικά αγήματα έλθόντα έκ τού συμμαχικού στρατοπέδου τής Βουλγαρίας έφεραν εις Πειραιά επιδημίαν χολέρας. Πρωτεύουσα καί Πειραιεύς εγνώρισαν μαζί με τήν φθοροποιόν νόσον καί τήν βιαιότητα τών ευρωπαϊκών Δυνάμεων, πού επίστευσαν καί αύταί δτι εξεπόρθησαν τήν χώραν καί βαναύσως έφέροντο προς τον λαόν, ως δυνάμεις κατοχής.

Βασιλεία Γεωργίου Α'

Με πολλάς προσδοκίας ήρχετο εις τήν Ελλάδα τον ’Οκτώβριον τού 1863 6 πρίγκιψ Γεώργιος, φέρων ως δώρον τήν ένωσιν τής Έπτανήσου, με συγκατάνευσιν τής ’Αγγλίας, έναντι τής εκλογής του. Τα πράγματα δεν έβαι- νον καλώς εις τήν χώραν καί δ νέος βασιλεύς είχε ν’ αντιμετώπιση πολλά

προβλήματα, άτίθασον νοοτροπίαν των πολιτικών τής χώρας καί συναγω­νισμόν των μεγάλων ευρωπαϊκών Δυνάμεων περί τής εν Έλλάδι επιρροής. 'Η πρώτη περίοδος τής βασιλείας Γεωργίου του Α' (1863- 1882) χαρακτη­ρίζεται μέ τα ακόλουθα περιστατικά. Έ ν πρώτοις πολιτική αστάθεια καί πολλάκις σΰγχυσις. "Υστερα ή Κρητική επανάστασις (1866- 1869). ’Ακο­λούθως κρίσις σοβαρά του ’Ανατολικού Ζητήματος ( 1877 - 1879), περί το όποιον θά έπανέλθη ό λόγος. Διά τον βασιλέα εγεννήθησαν διλήμματα σκληρά καί συνεχή. Ακαθοδήγητος λαός, μέ ηγεσίαν συρομένην όπισθεν τών ξενικών συνθημάτων καί υπηρετούσαν τάς ξένας απόψεις — τί να έ'καμνεν ό λαός αυτός ; — εμερίζετο καί ετάσσετο πότε υπέρ τής ενόπλου δράσεως καί πότε υπέρ τής ενόπλου οΰδετερότητος. Εις τον βασιλέα οφείλεται ή άνευ πολέμου προσάρτησις τής Θεσσαλίας καί τής Νοτίου ’Ηπείρου.

“Ολως δραματική ΰπήρξεν ή δευτέρα περίοδος τής βασιλείας Γεωργίου του Α' ( 1882- 1913). Σημειοΰται μέν σταθερωτέρα πολιτική κατάστασις, μέ επικράτησιν δυο κομματικών συνδυασμών, του Τρικουπικοΰ καί του Δη- λιγιαννικοΰ, πλήν δμως το βουλγαρικόν πραξικόπημα του Σεπτεμβρίου του 1885, άποσκοποΰν εις προσάρτησιν τής Ανατολικής Ρωμυλίας, καθώς καί αί από ελληνικής σκοπιάς αντιδράσεις ούχί άνευ μοιραίων σφαλμάτων, συνε- τέλεσαν εις γενικωτέραν βαλκανικήν αναταραχήν, νέον συμμαχικόν αποκλει­σμόν τών ελληνικών λιμένων καί εσωτερικήν ελληνικήν κρίσιν. Ή κρίσις επηρεάζεται περαιτέρω από δΰο ακόμη δυσμενείς παράγοντας, τήν Κρητικήν επανάστασιν συνεχιζομένην καί τήν κακήν εξέλιξιν τών οικονομικών. Άμφο- τέρων τούτων αποτέλεσμα εύλογον, κακοδαιμονία, αστάθεια καί πολιτική χαλάρωσις. ’Εν τφ συνόλφ των αί εκδηλώσεις αΰται ειχον άντιδυναστικόν αντίκτυπον. Έντονώτερος ό αντίκτυπος οΰτος έγινε μετά τήν συνεπείς τής Κρητικής επαναστάσεως αποτυχίαν τής Ελλάδος κατά τον άτόπως κηρυ- χθέντα καί οίκτρώς διεξαχθέντα πόλεμον τοϋ 1897. Τής αποτυχίας ταΰτης επακόλουθα είναι ή επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού ’Ελέγχου καί ή κατά του βασιλέως δολοφονική απόπειρα τήν άνοιξιν τοΰ ΙδΘδ.,’Άλλαι εσωτερι­κής φΰσεως δυσμενείς εξελίξεις κατέληξαν είς τήν επανάστασιν του 1909 καί τον περιορισμόν τής βασιλικής εξουσίας, μέ παράλληλον άνάπτυξιν δραστη- ριότητος παρακυβερνητικής τοΰ Στρατιωτικού Συνδέσμου καί κύριον φορέα τής ελληνικής πολιτικής τον Έλ. Βενιζέλον.

Ευτυχή γεγονότα τής βασιλείας τοΰ Γεωργίου είναι οί Βαλκανικοί πόλε­μοι καί δή ό πρώτος τοΰ 1912. Καίτοι άπόντος τοΰ Γεωργίου ή Ελλάς είσήλθεν είς τον πόλεμον, κατόπιν συμφώνου άποφάσεως τοΰ άντιβασιλέως Κωνσταντίνου καί τοΰ πρωθυπουργοΰ Έλ. Βενιζέλου, ό Γεώργιος συγκατε- τέθη εκ τών υστέρων, είσήλθεν αμέσως εις Θεσσαλονίκην κατά τήν κατάληψιν αυτής καί παρέμεινεν εκεί, άνακτήσας τήν δημοτικότητά του καί τελικώς δεχθείς τήν δολοφονικήν μάχαιραν μέσα είς τήν Θεσσαλονίκην (5 Μαρτίου* 1913 ).

Tò 'Ανατολικόν ζήτημα

'Αποτελούσα το μεταίχμιον μεταξύ Ευρώπης καί 'Ασίας καί επομένως κατά τινα τρόπον την κλείδα τής επί τού κόσμου κυριαρχίας ή λεκάνη του Αιγαίου έχει προκαλέσει από χρόνων άπωτάτων το ενδιαφέρον καί την ανη­συχίαν των εις την εγγύς καί πέριξ ζώνην εγκατεστημένων λαών. Είς τα βάθη τής Ιστορίας άνατρέχοντες θά συναντήσωμεν "Ελληνας εις τα παράλια τής λεκάνης ταΰτης άλλα καί παντός είδους, ονόματος καί προελεΰσεως βαρ­βάρους κυματοθραύστας τής ήρέμου ελληνικής ζωής. Ή ελληνικότης τής λεκάνης τού Αιγαίου διήκει από τούς μυθικούς χρόνους, διέρχεται από την ήρωικήν περίοδον τού αποικιακού βίου, προχωρεί εις τα καλά κλασσικά καί μεταγενέστερα χρόνια, άξιοποιείται κατά την Βυζαντινήν πρό πάντων επο­χήν, άφ’ ής ή επώνυμος τού Μ. Κωνσταντίνου νύμφη τού Βοσπόρου επί χίλια έτη εδέσποζε των Στενών καί έθραυε την συνεχή βαρβαρικήν πλημμυ­ρίδα καί δεν σταματφ μετά το μοιραίον έτος 1453 άλλ5 απλώς σημειώνει διακοπήν. Τότε ακριβώς πού ή ελληνικότης τού ιστορικού υγρού χώρου χωρίς ν’ άμφισβητήται διακόπτεται, τότε δημιουργεΐται το λεγόμενον ’Ανα­τολικόν ζήτημα, πού θά διέλθη από πολλάς φάσεις, θά φθάση συχνά πλη- σιέστατα προς την λύσιν του καί τελικώς θά παραμείνη άλυτον, τις οίδεν από ποιαν βουλήν τής Μοίρας υπέρ ή κατά τού Ελληνισμού.

'Από τής επομένης τής 29 Μαΐου 1453 εφαίνετο καθαρά εις τήν Ευρώ­πην ποιος κίνδυνος τήν άπειλούσεν ένεκα τής εγκαταστάσεως τών Τούρκων εις το νευραλγικώτερον σημεΐον τής επαφής τής γηραιας ηπείρου με τήν 'Ασίαν. Tò αδιέξοδον Αίγαΐον καί αί ά'νευ αποτελέσματος προσπάθειαι απαλ­λαγής του από τούς 'Οθωμανούς ήγαγεν εις τήν άποκρυστάλλωσιν τού δόγμα­τος τής άκεραιότητος τής Τουρκίας καί τής παγιώσεως τής κατοχής τών Στε­νών ύπ’ αυτών. Τούτο χρονολογείται από τών αρχών τού ΙΘ ' αΐώνος. Καί μέσα εις το παράδοξον δόγμα πρέπει ασφαλώς να έννοήσωμεν καί τον πυρήνα τής ανθελληνικής στάσεως τών ευρωπαϊκών Δυνάμεων κατά τήν άπροσδό- κητον δι* αυτούς κήρυξιν τής ελληνικής Έπαναστάσεως. Διότι δι* αυτής καί διά τού αποτελέσματος πού επέφερεν άνετράπησαν αί άρχαί τής Ίεράς Συμ- μαχίας καί αί θεωρητικαί καί αί στηρίζουσαι το δόγμα τής άκεραιότητος τής Τουρκίας, τήν στιγμήν πού ή ελληνική εξέγερσις άπέσπασεν εκ τής αυτο­κρατορίας τής ήμισελήνου τα Δυτικά παράλια τού Αιγαίου.

Περαιτέρω υποστηρίζεται μεν ή άκεραιότης τής Τουρκίας καί ή διατή- ρησις τής κατοχής τής εύρείας περιοχής, πού ώριζε τήν λεκάνην τού Αιγαίου, πλήν δμως άποσπώνται διαδοχικώς το εν μετά το άλλο τα άπώτερα τμήματα καί το πάντοτε υφιστάμενον καί πάντοτε ά'λυτον ’Ανατολικόν Πρόβλημα περιορίζεται σχεδόν είς τα Στενά, χωρίς καί να παύση ή υψηλή ευρωπαϊκή πολιτική να ύποστηρίζη φανατικώς τήν άκεραιότητα τής οθωμανικής αύτο-

κρατορίας, χάριν τής Ισορροπίας τής Ευρώπης. Άλλα καί την διατήρησιν μόνον των Στενών δεν θά επετύγχανεν ή Τουρκία, αν δεν ενεφανίζοντο επί τής πολιτικής της ζωής τα υπό το όνομα Νεότουρκοι γνωστά επαναστα­τικά στοιχεία, πού κατέλυσαν το χαμιτικόν καθεστώς καί εισήγαγον μεθό­δους βίας καί καταπιέσεως των εθνικοτήτων. Ή άφρων πολιτική των Νεο- τοΰρκων είχε το ευεργετικόν αποτέλεσμα τής συσσωματώσεως των Βαλκανι­κών λαών καί τής διά τού συνασπισμού των άποσπάσεως από την αυτοκρα­τορίαν τών ’Οθωμανών τών ευρωπαϊκών επαρχιών μέχρι τής γραμμής Αίνου - Μήδειας. Το αποτέλεσμα τών Βαλκανικών πολέμων υπό την αρχικήν μορφήν τής δημιουργίας τών αντιπάλων παρατάξεων θά ειχεν οδυνηρότερα αποτελέσματα και θά ελυεν ίσως το Ανατολικόν Ζήτημα, αν δεν παρενέβαι- νον οι Ευρωπαίοι και δεν κατώρθωναν με τάς ραδιουργίας των να διασπά- σουν τούς συμμάχους τής Βαλκανικής κα'ι να γλυτώσουν τούς διαρκώς δια- λυομένους Τούρκους.

Γερμανοί καί Αυστριακοί επεχείρησαν να δώσουν βιαίαν καί συμφέ- ρουσαν εις αυτούς λύσιν εις τό Πρόβλημα τό 1914, επιδιώκοντες οί μεν Αυστριακοί να κατέλθουν μέχρι Θεσσαλονίκης μέσφ τής Σερβίας, οι δέ Γερ­μανοί να φθάσουν μέχρι τού Περσικού κόλπου διά τού Βοσπόρου καί τής Μ. Ασίας, δηλ. να κυριαρχήσουν τής Ευρώπης καί ν’ ανοίξουν τον δρόμον προς τήν Ανατολήν άνεμπόδιστον. Τό αποτέλεσμα είναι δτι δεν επραγμα- τοποιήθησαν μεν αί προθέσεις τών Γερμανοαυστριακών, διότι εκηρύχθη ό Α' Παγκόσμιος πόλεμος ( 1914-1918), προέκυψεν δμως αναταραχή εις τον κόσμον καί δεν εμεινεν εξ αυτής ανεπηρέαστος ή χώρα μας, ίσως μάλιστα τής έκόστισεν ακριβά. Δεν ελύθη λοιπόν καί τότε τό Ανατολικόν ζήτημα, απ’ εναντίας επανήλθεν ή Τουρκία εις χώρας από τάς οποίας ειχεν εκδιω- χθή, ήτοι εις τα παράλια τής ’Ιωνίας, άπ’ όπου εξερριζώθη ό Ελληνισμός, μέχρι τής Άδριανουπόλεως. Τό ’Ανατολικόν Ζήτημα είναι βεβαίως ευρω­παϊκόν ζήτημα, είναι ζήτημα * περί τό όποιον συγκεντρώνονται προσδοκίαι, συμφέροντα, άνησυχίαι καί κατευθύνσεις τής δραστηριότητος τών ευρωπαϊ­κών χωρών διά τό μέλλον, ανεξαρτήτως υπό ποιον καθεστώς διάγουν καί ποιας ομάδας έχουν άποτελέσει. Προ πάντοον δμως τό Ζήτημα είναι ελληνι­κόν καί ή ισορροπία εις τον κόσμον θά εξησφαλίζετο μόνον διά τής άποκα- ταστάσεως τής ιστορικής άλλως τε καί φυσικής τάξεως.

Αί κυριώτεραι φάσεις του

’Ενδιαφέρει να μνημονευθούν αί κυριώτεραι φάσεις τού ’Ανατολικού Προβλήματος από άπόψεως διεθνούς δικαίου, διότι θά προωθήσουν τήν παρούσαν εισαγωγήν εις τήν εξελισσομένην ιστορικήν πορείαν της.'Η Συνθήκη τού Κάρλοβιτς ( 1699 ) αποτελεί τήν βάσιν τής διπλωματικής αρχής τού Άνα-

τολικού, κατά την σΰναψιν τής μεταξύ Αυστρίας καί Τουρκίας συνθήκης, την άπομάκρυνσιν τής τελευταίας από τα ευρωπαϊκά εδάφη καί τον περιορισμόν της εντεύθεν καί εκεΐθεν τού Βοσπόρου. Α φού το Ζήτημα είναι διεθνές ένδιαφέρει έκτος από τα Βαλκανικά κράτη, ειδικώτερον την Ελλάδα ώς προς την Κρήτην, την Κύπρον, τα Δαρδανέλλια, τήν Δωδεκάνησον, τάς Τονίους Νήσους, ως προς τα γειτονικά μας δέ κράτη ενδιαφέρει τήν ’Αλβανίαν, τήν Βουλγαρίαν, τήν Γιουγκοσλαβίαν καί τήν Ρουμανίαν. ‘Ως προς τήν ασιατι­κήν καί αφρικανικήν Τουρκίαν ενδιαφέρει, καθ’ οσον μετ’ αυτής συνδέεται, τήν Αίγυπτον, τήν Αρμενίαν, το Βατούμ καί τέλος είς δ,τι σχετίζονται μέ τήν Τουρκίαν ενδιαφέρει τήν Βεσσαραβίαν, τήν Βοσνίαν, τήν Έρζεγοβίνην, τήν Δαλματίαν, τήν Κροατίαν, τό Μαυροβοΰνιον.

Νέος σταθμός είς τό ’Ανατολικόν ζήτημα, μετά τήν συνθήκην τού Κάρ- λοβιτς, είναι ό κατ’ άντίδρασιν προς τήν συνθήκην ταΰτην πόλεμος Ρωσίας, Αυστρίας καί Τουρκίας, πού κατέληξεν είς τήν συνθήκην τού Πασσάροβιτς (1718), εκ τής όποιας εξήλθε κατά πολύ μειωμένη ή Τουρκία καί εδαφικώς κυρίως κερδισμένη ή Αυστρία. ’Απειλή λύσεως μονομερούς τού ’Ανατολικού υπό μόνης τής Ρωσίας άπετέλεσεν ό υπό τής πολυπράγμονος αύτοκρατείρας Αίκατερίνης Β ' άναληφθείς Ρωσοτουρκικός πόλεμος τού 1768, πού κατέλη­ξεν είς συμφωνίαν τού Κιουτσούκ - Καϊναρτζή ( 1774) καί τήν δΓ αυτής επι- βραβεύσασαν τήν Ρωσίαν μέ ασήμαντα ωφελήματα έναντι των στρατιωτικών της επιτυχιών συνθήκην. Τότε άπέκτησεν αύτη τό δικαίωμα τής παρεμβά­σεως παρά τή ‘Υψηλή Πύλη διά ζητήματα σχετιζόμενα προς τάς Η γεμο­νίας Βλαχίαν, Μολδαβίαν, τάς νήσους τού Αιγαίου πελάγους κλπ. Έ π ί πλέον επέτυχε τήν αυτονομίαν τής Κριμαίας καί μετ’ δλίγον εξάρτησιν άπ* αυτής, συνέπεια τής οποίας ύπήρξεν ή ελευθέρα θαλασσοπλοΐα είς τον Εύ'ξεινον Πόντον καί τό Αίγαιον πέλαγος. Ή δέ παραχώρησις τού δικαιώματος ελέγ­χου τής οθωμανικής αυτοκρατορίας καί προστασίας τών υπό τό σκήπτρον αυτής διαβιοΰντων χριστιανικών λαών έχει σπουδαίαν σχέσιν καί μέ τα ελλη­νικά πράγματα καί αντίκτυπον επ’ αυτών σοβαρόν, διότι ή Ρωσία κατώρ- θωνε να διαβιβρώσκη διά τού τρόπου τούτου αυτά τα σπλάγχνα τής οθωμα­νικής αυτοκρατορίας καί να καλλιεργή τήν επαναστατικότητα τών Ελλήνων.

Έ π ί τής Μαρίας Θηρεσίας ή έναντι τής Τουρκίας πολιτική τής Αυ­στρίας ήτο παραμονή τής άκεραιότητος, διότι τό αντίθετον θά ήτο τό επι- σφαλέστατον τών εγχειρημάτων. Έ π ί τού υιού της όμως ’Ιωσήφ Β ' τα πρά­γματα μεταβάλλονται, διότι Αυστρία καί Ρωσία αρχίζουν να συνεννοούνται περί διαμελισμού τής Τουρκίας προς ίδιον όφελος επί τών κρατών τού Α ί­μου. Τό περίφημον Ελληνικόν λεγόμενον Σχέδιον, άρχικώς διατυπωθέν τό 1772 καί όριστικώς τό 1781, προέβλεπε κατά τα τελικά τον σχηματισμόν δύο χριστιανικών κρατών, τών οποίων τό πρώτον, τό βασίλειον τής Δακίας, θα περιελάμβανε τήν Βεσσαραβίαν, Μολδαβίαν καί Βλαχίαν μέ ήγεμόνα

ορθόδοξον, τό δέ δεύτερον θά ήτο αυτοκρατορία ελληνική μέ ηγεμόνα τον μέγαν δούκα Κωνσταντίνον, τον νεώτατον έγγονον τής Μ. Αικατερίνης. Τό κράτος τούτο θα ήτο άποχωρισμένον από τήν Ρωσίαν καί σύνορα θά είχε προς αυτήν μέν τον Εύξεινον Πόντον, προς τήν Δακίαν τον ποταμόν Ιατρόν, προς δέ τήν Αυστρίαν τάς νέας αυτής κτήσεις, διαγραφομένας από τήν συν­θήκην τού Πασσάροβιτς, διηκοΰσας δέ από τής λεγομένης Μικράς Βλαχίας, Βιδινίου, Βελιγραδιού, κατά μήκος του Άδριατικού, μέχρι τής λίμνης Σκό­δρας, δηλ. τής Βοσνίας καί 'Ερζεγοβίνης.

"Ολως ιδιαιτέρα φάσις τού ’Ανατολικού Ζητήματος δημιουργειται διά τής άναμείξεως εις αυτό ένεργώς τής Γαλλίας διά τού Ναπολέοντος, ενδια­φερομένου να συναντήση εις τήν ’Ανατολήν τον εχθρόν του, τήν ’Αγγλίαν, εκειθεν τής Μεσογείου. Φυσικοί σταθμοί εις τήν προς ’Ανατολήν οδόν ήσαν δια τον Ναπολέοντα αι κτήσεις τής οθωμανικής αυτοκρατορίας, πού καί τού παρεχώρησεν ή συνθήκη τού Κάμπο - Φορμίου ( 1797), ήτοι αι νήσοι τού Ίονίου, αί βενετικαί κτήσεις τής ’Αλβανίας, τό Βουθρωτόν, ή Πάργα, ή “Αρτα, ή Πρέβεζα, όντως φυσικοί δρόμοι διά τήν εκειθεν τής Μεσογείου δράσιν. 'Η περαιτέρω κατάληψις τής Αίγυπτου εδείκνυεν ότι θά ωδήγει εις λύσιν τού ’Ανατολικού διά διαφόρων συνδυασμών Γαλλίας - Ρωσίας, περι­στατικά όμως απροσδόκητα άλλα συνήθη εις τάς στρατιωτικός επιχειρήσεις ήμπόδισαν καί τώρα τήν διπρόσωπον πολιτικήν τού Ναπολέοντος να λύση τό πρόβλημα. Ά πό των πρώτων ετών τού ΙΘ ' αίώνος μέ άνάμειξιν καί τής Αυστρίας εξεπονούντο διαρκώς νέα σχέδια κατανομής τών κτήσεων τής οθωμανικής αυτοκρατορίας, καθ’ ά ή Γαλλία έπέφύλασσε δΓ εαυτήν τον Ελλήσποντον, ή Ρωσία τήν Κωνσταντινούπολή καί οίλλας επαρχίας μέχρι Πελοποννήσου καί ή Αυστρία τήν Κροατίαν μέχρι Μακεδονίας. Τό σχέδιον ηύρύνθη ακολούθως, ύπέστη πολλάς μεταβολάς, προεκάλεσε διαφωνίας, μέ άνάμειξιν δέ τής ’Αγγλίας ήχθη εις τήν συμφωνίαν μεταξύ Ρωσίας καί Τουρκίας κατά τό 1812 είς Βουκουρέστιον, άνατραπέν τελικώς.

Εμπλοκήν διά τό Ανατολικόν Ζήτημα άπετέλεσεν ή Ελληνική Έπα- νάστασις, έναντι τής οποίας ή ‘Ιερά Συμμαχία εχθρικήν στάσιν ελαβε. Χω­ρίς να παρακολουθήσωμεν άπό ευρωπαϊκής σκοπιάς τό ζήτημα είς τάς δρα­ματικός αυτού φάσεις εφεξής, διότι καί πολύπλοκοι είναι καί δέν προάγουν καθ’ ολοκληρίαν τήν λύσιν του εν μέσφ τών διπλωματικών καί τών ενόπλων εις διάφορα σημεία τής Ευρώπης καί τής Ασίας συγκρούσεων μεταξύ τών ενδιαφερομένων, άρκεΐ να σημειώσωμεν ότι πάσα περί αυτό έντασις κατέλη- γεν εκάστοτε είς τήν διακήρυξιν τής γενικής άρχής τής άκεραιότητος τής Τουρκίας. ’Επί πλέον χρήσιμον είναι να σημειωθή ότι ουδέποτε έπαυσεν ή Ρωσία να διατηρή άκεραίας τάς άπό καιρού είς καιρόν εν μέρει πραγματο- ποιουμένας καί άστοχούσας άκολούθως βλέψεις αυτής επί τών παριστρίων ηγεμονιών, τής Σερβίας καί αυτού τού Δουνάβεως. Ή συνθήκη τών Παρι-

σίων κατά Μάρτιον του 1856 καθ’ δσον άψορά εις το ’Ανατολικόν Ζήτημα περιείχε τό γνωστόν σουλτανικόν χάττι Χουμαγιούν, το παραχωρούν ΐσα πολιτικά καί αστικά δικαιώματα εις τούς εν Τουρκίρ: διαβιούντας ανεξαρτή­τως φυλής καί θρησκείας καί επιτρέπον τήν άνάμειξιν των ευρωπαϊκών Δυ­νάμεων εις τό θέμα τούτο. Επίσης σημειωτέα είναι ή καθιέρωσις οΰδετε- ρότητος τής Μαύρης Θαλάσσης, ή άπαγόρευσις διόδου πολεμικών από τον Ελλήσποντον πλοίων, ή ελευθερία του Δουνάβεως, ή επί τής Σερβίας επι­κυριαρχία του σουλτάνου κα'ι διατήρησις τών προνομίων της εγγυήσει τών Δυνάμεων.

Τό 1862 εκηρΰχθη ή ένωσις τών δυο παραδουνάβιων Ηγεμονιών εις τό ενιαΐον κράτος τής Ρουμανίας. Αΐ σουλτανικαί έπαρχίαι Βοσνία καί Ερζεγοβίνη εκινήθησαν προς τήν αυτήν κατεΰθυνσιν καί προεκάλεσαν τό ενδιαφέρον τών ευρωπαϊκών Δυνάμεων, κινούνται δ5 ακόμη τό Μαυροβοΰνιον κα'ι ή Σερβία. Ή Ελλάς ενσωματώνει τάς Ίονίους Νήσους ( 1864 ), εξοπλί­ζεται χάριν τής Κρήτης καί υπέρ αυτής ή Πύλη αναγκάζεται να εφαρμόση τάς υπεσχημένος ήδη διά του φιρμανίου του ‘Ιανουάριου 1868 μεταρρυθμί­σεις. 'Η πολιτικώς άμορφος Βουλγαρική μάζα, ΰποκινουμένη υπό τής σλα­βικής Ρωσίας εις άφΰπνισιν τής εθνικής σλαβικής συνειδήσεως, επιδιώκει καί επιτυγχάνει (Μάρτιος 1870) τήν ιδρυσιν ‘Ορθοδόξου ’Εξαρχίας ανεξαρ­τήτου. Ό Γαλλογερμανικός πόλεμος του 1870 επηρεάζει τα πράγματα τ ή ς ^ ‘Ανατολής, προκαλεΐ τήν νέαν άνάμειξιν τής Ρωσίας καί τήν διαρρΰθμισιν τής συνθήκης τών Παρισίων διά τής διασκέψεως του Λονδίνου, κατά Μάρ­τιον του 1871 ως προς τήν ουδετερότητα του Εΰξείνου Πόντου.”Ας προστεθή δτι αι συνεχιζόμενοι τουρκικοί καταπιέσεις εναντίον τών χριστιανών ειχον προκαλέσει άγανάκτησιν καί έκρυθμον κατάστασιν εις τάς τουρκικός επαρχίας, με τάσιν επαναστατικήν εΙς>,τάς Βαλκανικός χώρας, αυτονόμους ή εξηρτημένας.

Ή Βουλγαρική Ε ξα ρ χία

Πολυτάραχον βίον ζήσασα καί άλλοτε ενοχλούσα τούς Βυζαντινούς προστάτας της, άλλοτε ταπεινουμένη ύπ’ αυτών ή Βουλγαρία, ήδη προ τής πτώσεως τής Κωνσταντινουπόλεως ειχεν ύποκΰψει εις τήν τουρκικήν πλημ­μυρίδα καί λήγοντος τού ΙΔ ' αιώνος είχε καταστή επαρχία τού νέου οθω­μανικού κράτους, όπως συνέβη καί με τήν Σερβίαν μετά τήν μάχην τού Κοσσυφοπεδίου (15 ’Ιουνίου 1389). Σλαβική κίνησις άποκαταστάσεως τών Βουλγάρων εις τήν Βαλκανικήν σημειούται προ τών μέσων τού ΙΗ ' αιώνος καί ή κίνησις αύτη μορφοποιειται από τής υπογραφής τής γνωστής συνθή­κης τού 1774 εις τό βουλγαρικόν χωρίον Κιουτσούκ - Καϊναρτζίκ. Ή κίνη- σις θά λάβη έκτασιν καί θ ’ άπασχολήση τήν ιστορίαν περί τα μέσα τού I 0 f αιώνος, διότι τό χαμηλόν εκπολιτιστικόν επίπεδον τών Βουλγάρων μέχρι

τότε δέν ειχεν αφυπνίσει την εθνικήν των συνείδησιν. Εις τάς βουλγαρικός πόλεις δΰναμις αξιόλογος ήτο μόνον το ελληνικόν στοιχεΐον, διότι πολύ ενω­ρίς οι "Ελληνες διέδωσαν τον ελληνικόν πολιτισμόν, την ελληνικήν γλώσσαν, την ελληνικήν σκέψιν, εκράτησαν το εμπόριον, διετήρησαν ακόμη τα εκκλη. σιαστικά αξιώματα καί γενικώς κατηύθυναν τήν ζωήν, εν άντιθέσει προς τούς απολίτιστους και άξεστους γεωργούς, ποιμένας καί περιφρονουμένους χωρικούς Βουλγάρους, πού ήσαν άγνωστοι εντελώς εις τήν Ευρώπην. Ό ελληνικός κλήρος καί ή Φιλική Εταιρεία πολύ εμόχθησαν διά ν’αναπτύξουν τούς Βουλγάρους, συμφώνως προς το σχέδιον τού Ρήγα, δια μίαν παμβαλ­κανικήν εξέγερσιν·

"Ωδευεν ο ΙΘ ' αιών, βραδέως δέ κα'ι υπό τήν φυλετικήν συγκίνησιν τής σλαβικής Ρωσίας άφυπνιζομένη ή Βουλγαρία, χωρίς να ενδιαφέρεται διά τήν πολιτικήν της άποκατάστασιν, ειχεν εγείρει μόνον το εκκλησιαστικόν ζήτημα, διά να προκαλέση τό σχίσμα προς το Οικουμενικόν Πατριαρχεΐον, με ισχυρισμούς ψευδείς εναντίον τών Ελλήνων κληρικών καί με επίκλησιν τού χάττι Χουμαγιούν. Τήν ιδρυσιν αυτονόμου βουλγαρικής Εκκλησίας οί Βούλγαροι άπήτουν από τήν τουρκικήν κυβέρνησιν, άπορρίπτοντες τάς πατρικός προτάσεις τού Πατριαρχείου επί ’Ιωακείμ Γ ', διά τών οποίων παρεχωροΰντο ευρύτατα προνόμια. Τό θέμα άπησχόλησεν επί μακράν τήν Εκκλησίαν Κωνσταντινουπόλεως, οι διάφοροι πατριάρχαι συνέτασσον σχέ­δια επί σχεδίων, άλλοτε τή συμμετοχή επιτροπής Βουλγάρων καί άλλοτε υπό τήν πίεσιν τών Τούρκων, μέχρις δτου καθηρημένοι ή αύτοχειροτόνητοι Βούλγαροι αρχιερείς έπέτυχον από τήν τουρκικήν κυβέρνησιν, ως εάν ετέλει νομοθετικόν εργον εντός τής ’Ορθοδόξου ’Εκκλησίας αύτη, τήν σύστασιν καί τήν δργάνωσιν αυτονόμου βουλγαρικής ’Εκκλησίας, διά φιρμανίου από 27 Φεβρουάριου 1871, εξ άρθρων οκτώ. Τό πρώτον άρθρον ίδρυε τήν βουλγαρικήν Εξαρχίαν, τό δεύτερον ώριζε πρόεδρον τής διαρκούς Συνόδου τής ’Εξαρχίας, τα δέ υπόλοιπα ερρύθμιζον τα τής εσωτερικής διοικήσεως τής ’Εξαρχίας ζητήματα, τάς μητροπόλεις κλπ., εντός μέν τής Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως άλλ’ εις πλήρη ανατροπήν τών κανόνων αυτής. Ήκο- λούθησαν θλιβερά γεγονότα εις Κωνσταντινούπολή, έδαφος συνεννοήσεως καί προσεγγίσεως δέν υπήρχε καί τό σχίσμα δέν άπεφεύχθη.

Ή ΐδρυσις τής βουλγαρικής ’Εξαρχίας καί ή εν Κωνσταντινουπόλει, όπου ήδρευε, περαιτέρω δράσις αυτής, υπήρξε πλήγμα διά τήν Ελλάδα, τό τε ελεύθερον κράτος, τήν Εκκλησίαν καί τον Ελληνισμόν. Μέχρι τής στιγμής ταύτης σοβαρά κίνησις διά βουλγαρικήν πολιτικήν άποκατάστασιν δέν είχε σημειωθή. Τούτο ώφείλετο καί εις άλλους λόγους καί μάλιστα εις επιθυμίαν τών Βουλγάρων να παραστήσουν εαυτούς πιστούς υπηκόους τής οθωμανι­κής αυτοκρατορίας. Πάσα βουλγαρική επαναστατική δράσις συνίστατο εις ιδρυσιν επαναστατικών κομιτάτων εντός γειτονικών κέντρων, προς παρα­

σκευήν κινημάτων επαναστατικών, κυρίως καθ’ ΰποκίνησιν ρωσικήν, έκτει- νομένην καί εις άλλα νευραλγικά βαλκανικά σημεία- Αί σχετικαί αναμείξεις των Ευρωπαίων, διπλωματικοί καί παρασκηνιακαί, διείποντο πάντοτε από πνεύμα ανθελληνικόν. Εις διασκέψεις αί συζητήσεις είρηνεΰσεως των ευρω­παϊκών τουρκικών επαρχιών περιεστρέφοντο περί τήν δημιουργίαν ανεξαρ­τήτων ή εξηρτημένων κρατών μέ εδάφη ελληνικά, κατοικοΰμενα μέ καταφα­νώς ελληνικούς πληθυσμούς.

'Αφού ή περ'ι τοιαύτα θέματα άσχολουμένη διάσκεψις τής Κωνσταντι­νουπόλεως (1876-1877 ) διελύθη άπρακτος, αί εξεγέρσεις τών χριστιανικών λαών τής Βαλκανικής συνεχίσθησαν καί ή τσαρική Ρωσία μέ το πανσλαβι­κόν σχέδιον άναπερτταμένον εξώθει τα πράγματα εις ένοπλον ρήξιν, μέ πρω­ταγωνιστήν τον τέως εν Κωνσταντινουπόλει πρέσβυν στρατηγόν Ίγνάτιεφ, τον 'Απρίλιον τού 1877 εκηρύσσετο νέος Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Ή Ρωσία διετείνετο δτι επεδίωκε μεταρρυθμίσεις προς όφελος χριστιανικών λαών τής Βαλκανικής καί πολιτικήν άποκατάστασιν τών υπό δουλείαν όμοδόξων Βουλγάρων. Εις τήν πραγματικότητα εκ τής νέας περιπετείας επεδίωκε καί έξοδον προς τήν ελευθέραν θάλασσαν καί οικονομικά ωφελήματα.

*Ό ρωσικός στρατός διαβάς τον Αίμον προήλαυνε. Κατέλαβε τήν Φιλιπ- πούπολιν, τήν Άδριανούπολιν καί ήπείλει τήν Κωνσταντινούπολή, εις τήν οποίαν θά είσήρχετο αν προ αυτής δέν ήμπόδιζε τήν είσοδον ό συγκεντρω­θείς εν τφ μεταξύ εις τήν Προποντίδα αγγλικός στόλος. Τάσεις επαναστατι­κής δράσεως εσημειώθησαν εις ’Αθήνας καί κίνημα επαναστατικόν εις Θεσ­σαλίαν, όπου είσήλθε προς στιγμήν ελληνικός στρατός υπό τον Σκαρλάτον Σούτσον. Ά λλ' ό στρατός επέστρεψεν εις τα ίδια καί το κίνημα δέν είχε συνέχειαν, κατόπιν αορίστων αγγλικών υποσχέσεων υπό τήν πίεσιν τής ανάγ­κης. ΕΙς 'Αδριανούπολιν ύπεγράφη προκαταρκτική είρήνη.

Ή Συνθήκη τον 'Αγίου Στεφάνου

'Αποτέλεσμα τών ρωσικών επιτυχιών καί τού εξ αυτών πανικού τών Τούρκων κατά τον ρωσοτουρκικόν πόλεμον τού 1877- 1878 ύπήρξεν ή ολέ­θρια διά τήν Ελλάδα συνθήκη τού Αγίου Στεφάνου, ύπογραφεΐσα μέ όρους επαχθεστάτους διά τήν Τουρκίαν τήν 3 Μαρτίου 1878 μεταξύ αυτής καί τής Ρωσίας, άνευ τής συμμετοχής τών Δυνάμεων, επιφυλασσομέσων μεσολαβήσει τής Γερμανίας να παρακαθίσουν εις συνέδριον εις Βερολΐνον. Αι κυριώτεραι αποφάσεις τής συνθήκης τού Ά γ . Στεφάνου διελάμβανον τα εξής : Μαυρο- βούνιον, Σερβία, Ρουμανία άνεκηρύσσοντο ανεξάρτητα κράτη. Τού Μαυρο­βούνιου ετριπλασιάζετο ή εκτασις καί τού εξησφαλίζοντο δύο λιμένες επί τής Άδριατικής. Τα όρια τής Σερβίας ευρυνόμενα, θά περιελάμβανον καί τήν περιφέρειαν τής Νίσης. Ή συνθήκη προέβλεπε περί δημιουργίας μεγάλης

Βουλγαρίας ώς αυτονόμου ήγεμονίας, μέ χριστιανικήν κυβέρνησιν και εθνι­κήν εθνοφυλακήν καί μόνον φορολογικήν εις τον σουλτάνον ΰποτέλειαν. Το εξαμβλωματικόν εκείνο έγγραφον προέβλεπε διέξοδον εις τον Εΰξεινον Πόν­τον καί το Αίγαιον καί μεσόγεια σύνορα συμπίπτοντα προς Β. μέ τον Δού- ναβιν καί περιλαμβάνοντα τάς εν Μακεδονίρ λίμνας τής Πρέσπας καί τής Άχρίδος, πού ύπήρξεν ή αρχαία εστία των Βουλγάρων τσάρων καί τής βουλγαρικής Εκκλησίας ή έδρα. *Η έκτασις τής τοιαΰτης Βουλγαρίας ώρί- ζετο εις 163 τ.χ. καί ό πληθυμμός υπέρ τα 4 εκατομμύρια.

Εις τήν Βοσνίαν καί Έρζεγοβίνην παρεχωρούντο υπό τον έλεγχον τής Ρωσίας καί τής Αυστροουγγαρίας οι θεσμοί πού εζήτει ή διάσκεψις τής Κων­σταντινουπόλεως. Ό Δοΰναβις θα έμενεν ελεύθερος, τα δέ Στενά θα ήσαν ανοικτά διά τα εμπορικά πλοία έν παντί χρόνφ. ’Από τήν Ρουμανίαν άπε- σπάτο ή Βεσσαραβία, προσαρτωμένη υπό τής Ρωσίας καί άντ* αυτής τής παρεχωρούντο άσιατικαί τινες κτήσεις καί είς Ευρώπην μέρος τής Δοβρου- τσάς. ’Έτσι μέ τήν συνθήκην τού 'Αγίου Στεφάνου εύρισκον καθ’ ολοκλη­ρίαν τήν έκπλήρωσίν των οι βουλγαρικοί πόθοι, ή Τουρκία σχεδόν διελύετο επ’ ωφελείς* τής Ρωσίας. Είς δύο τμήματα εχωρίζετο ή ευρωπαϊκή Τουρκία ανατολικά, τής Α. Θράκης καί Χαλκιδικής, διά θαλάσσης μόνον επικοινω- νούντα, είς άλλα δέ δύο, ήτοι Θεσσαλίας - ’Αλβανίας καί Βοσνίας - Ερζεγο­βίνης, ενούμενα διά στενής λωρίδος εδαφικής καί ταύτης εδέσποζον ή Σερβία καί το Μαυροβούνιον. Έ ν έσχάτη αναλύσει ή Ρωσία καθίστατο κυρίαρχος εις τήν περιοχήν τού Αίμου καί τήν ’Ανατολικήν Μεσόγειον. Ή το λοιπόν ή διδομένη λύσις καθ’ ολοκληρίαν σλαβική.

Άλλ’ ένορ επεφέρετο το σημαντικόν πλήγμα κατά τής Τουρκίας, διά τήν οποίαν ή μεγάλη Βουλγαρία άπετέλει προτείχισμα μεταξύ των δύο κυριωτά- των πόλεων Κωνσταντινουπόλεως καί Θεσσαλονίκης, ή αύξησις τής Βουλγα­ρίας επεχειρεΐτο είς βάρος των ελληνικών απαιτήσεων καί μέ αϊωνίαν κατα­δίκην τής Μακεδονίας καί τής Θράκης, εν μέρει δέ καί τής Αλβανίας. Καί ας σημειωθή τό χείριστον διά τήν Ρωσίαν, δτι ουδόλως ασφαλής κτήσις δι’ αυτήν έπρεπε να θεωρήται ή Βουλγαρία εντός τής σλαβικής οικογένειας. Πάντως τον εκ τής συνθήκης ρωσικόν κίνδυνον άντιληφθεϊσα εγκαίρως ή ’Αγγλία καί ενισχυομένη τόσον από τάς εντόνους ελληνικάς διαμαρτυρίας, δσον καί από τα τουρκικά διαβήματα, μεσολαβούντος καί τού Γερμανού Βίσμαρκ, τήν σημειωθεΐσαν άντίδρασιν προ τού κινδύνου να εξελιχθή είς άγγλορωσικόν πόλεμον ήγαγεν είς άναθεώρησιν τής συνθήκης.

Τό Συνέδριου τού Βερολίνου

’Επί ένα μήνα διήρκεσεν ή διάσκεψις τού Βερολίνου, είς τήν οποίαν μετεΐχον διά των ήγετών των ή 'Αγγλία, ή Ρωσία, ή Γαλλία, ή Αυστρία,

ή ’Ιταλία, ή Γερμανία" ταΰτης προήδρευεν ό γερμανός καγκελλάριος εις 20 συνεδριάσεις από 1/13 ’Ιουνίου μέχρι 1/13 ’Ιουλίου 1878. Ό “Αγγλος αντιπρόσωπος έσπευσεν ευθύς αμέσως να δηλώση εις την πρώτην συνεδρία- σιν δτι « ή ελληνική φυλή, πού κατοικεί εις πολλά μέρη τής νέας Βουλγα­ρίας, θά εύρεθή ύποκειμένη εις σλαβικήν πλειονότητα, μετά τής οποίας αϊ σχέσεις της είναι ούδόλως φιλικαί, είναι δέ πιθανόν δτι ή ελληνική γλώσσα θά εκλείψη κα'ι ή φυλή θ* άπορροφηθή ». Τον περιορισμόν τής Βουλγαρίας^ εζήτει δ “Αγγλος λόρδος προς Ν. καί το άλλο μέρος της να παραμείνη εις τον σουλτάνον, ώστε « μέγα μέρος τού ελληνικού πληθυσμού να έμενεν εις τήν πολιτικήν θέσιν πού κατείχε», συνηγόρησε δέ υπέρ τής εκπροσωπήσεως τής Ελλάδος εις το συμβοΰλιον εκείνο, πού έμελλε ν’ άποφασίση περ'ι τού μέλλοντος τής ’Ανατολής, τήν στιγμήν πού τούς Βουλγάρους επροστάτευον οι Ρώσοι. “Εγινεν δμως μόνον δεκτόν ν’ άκουσθούν άνευ ψήφου αί γνώ- μαι τής Ελλάδος — αντιπρόσωποί της ήσαν οι Θ. Δηλιγιάννης καί Άλ. Ραγ- καβής — καί τής Ρουμανίας.

Τελικώς, ερήμην τών μικρών ενδιαφερομένων κρατών, ελήφθησαν απο­φάσεις τού συνεδρίου, άνατρέπουσαι σχεδόν τελείως τήν συνθήκην τού 'Αγίου Στεφάνου. Μικρά αύτόνομος Βουλγαρία ιδρΰετο άντ'ι τής εύρείας, « ηγεμονία φόρου υποτελής υπό τήν επικυριαρχίαν τού σουλτάνου », όριζομένη υπό τού Δουνάβεως, τού Αίμου, τού Εύξείνου καί τών συνόρων τής Σερβίας καί τής Μακεδονίας, λιμένα δ’ έχουσα τον τής Βάρνης. Ν. τού Αίμου ιδρΰετο επαρχία τεχνητώς αύτόνομος, ή ’Ανατολική Ρωμυλία, « υπό τήν άμεσον πολιτικήν καί στρατιωτικήν αρχήν τού σουλτάνου ». 'Ο ήγεμών τής Βουλγαρίας έμελλε να εκλέγεται ελευθέριος υπό τών κατοίκων, μ’ επικΰρωσιν τής Πύλης καί συναίνεσιν τών Δυνάμεων, άποκλειομένου μέλους μεγάλης βασιλευοΰσης δυναστείας. Ρώσος επίτροπος μέχρι χρονικού διαστήματος 9 μηνών θά επέ­βλεπε τά τής διοικήσεως τής Βουλγαρίας μέχρι συντάξεως οργανικού νόμου τής ήγεμονίας.

Μέ τον χωρισμόν τής κυρίως Βουλγαρίας από τήν ’Ανατολικήν Ρωμυ­λίαν εθριάμβευεν ή αγγλική πολιτική, ως δήθεν περιορίζουσα τήν ρωσικήν επιρροήν επί τού νέου σλαβικού κράτους. Ή διπλωματία τού συνεδρίου εχώ- ριζε δύο οργανικά τμήματα, πού το προηγοΰμενον τής Βλαχίας κα'ι Μολδα­βίας αργά ή γρήγορα θά τά ήνωνεν. Άλλ’ είναι άξιον νά ύπογραμμισθή, δτι τόσον είχαν μεταβληθή τά πράγματα εις τά Βαλκάνια, δταν μετά 7 έτη συνετελεΐτο ή ένωσις τών δύο τμημάτων τής Βουλγαρίας, ώστε ή μέν θριαμ- βεΰουσα τώρα αγγλική διπλωματία ύπεστήριζε τήν ένωσιν, ή δέ σλαβική

' Ρωσία τήν κατεδίκαζεν ! 'Ως προς τούς εις τήν Σερβίαν άναφερομένους δρους τού συνεδρίου, οΰτοι ηύνόουν τήν αΰξησιν τής Αύστρίας εις τά Δ. τής χερσονήσου.

'Ορατόν καί έκδηλον σημεΐον τής εν Βερολίνφ διασκέψεως αποτελεί ή

εξουδετέρωσις τής ρωσικής επιρροής επί τής χερσονήσου του Αίμου, τής Μ. Ασίας καί των Στενών τής Κωνσταντινουπόλεως, με παράλληλον ένίσχυσιν τής θέσεως τής Αυστρίας καί τής ’Αγγλίας εις την εγγύς ’Ανατολήν. Συνέ­πεια τής διασκέψεως ύπήρξεν ή διάλυσις τής συμμαχίας των τριών αύτοκρα- τόρων. Διά την Γερμανίαν αϊ αποφάσεις του συνεδρίου αποτελούν εξασφά- λισιν από Α., είς περίπτωσιν δε ρήξεως μετά τής γαλλικής δημοκρατίας τής επέτρεπε να παίζη τον ρόλον διαιτητού, προς συμβιβασμόν τών αντιθέσεων τών δυο συμμάχων ’Ανατολικών Δυνάμεων επ'ι τής χερσονήσου τού Αίμου.

Το Μακεδονικόν

Έ κ τών μέχρι τούδε εκτεθέντων φανερόν γίνεται δτι μετά πολλούς, αμφίρροπους καί πολλάκις αντιφατικούς αγώνας, ήδη διά τής Βερολινείου συνθήκης τα επί τής χερσονήσου τού Αίμου χριστιανικά κράτη όμού μέ δσα προϋπήρχον αυτής κατέστησαν ανεξάρτητα καί μέ ιδίαν ύπόστασιν ώδευον μέ την φιλοδοξίαν να αυξηθούν ακόμη περισσότερον είς βάρος τών κτήσεων τής Τουρκίας. Είναι ταύτα ή Ελλάς, ή Σερβία, ή Βουλγαρία, ή Ρουμανία, το Μαυροβούνιον καί ή ασύντακτος εις κράτος αλβανική εθνότης.

Τα χριστιανικά κράτη ταύτα τής χερσονήσου τού Αίμου τείνουν ν* άπο- κατασταθούν περαιτέρω, ανταγωνίζονται προς την κυρίαρχον Δύναμιν καί αποβλέπουν εις άποκατάστασιν τών υπό ζυγόν αλυτρώτων αδελφών. Πλήν δμως δέν έ'χουν καθορίσει τάς μεταξύ των σχέσεις, μάλλον είπείν αντιθέσεις. Αΰται είναι προφανείς. Καί ύφίστανται εν πρώτοις μεταξύ τών σλαβικών χωρών Βουλγαρίας καί Σερβίας, Βουλγαρίας καί Ρουμανίας, Σερβίας καί αλβανικής εθνότητος. ’Αλλά καί μεταξύ Ελλάδος καί Βουλγαρίας, Σερβίας, Ρουμανίας καί αλβανικής εθνότητος· Ή άντίθεσις κυρίως είναι εθνολογικής φύσεως, ούχ ήττον δμως καί εκκλησιαστικής. Ή Μακεδονία, καθώς καί ολόκληρος ή χερσόνησος τού Αίμου, τμήματα τής οθωμανικής αυτοκρατο­ρίας διεκδικούμενα υπό τών χριστιανικών κρατών, συνθέτουν μίαν φάσιν τού πολύπλοκου ’Ανατολικού Ζητήματος καί ή φάσις αύτη είναι γνωστή είς τήν ιστορίαν ως Μακεδονικόν Ζήτημα.

Οι όροι πού διέπουν τώρα το ’Ανατολικόν Ζήτημα καί συντελούν είς τήν γένεσιν τού Μακεδονικού, άπορρέοντες από το Βερολίνειον συνέδριον, εν πολλοίς είναι διάφοροι τών προηγουμένων καί συνοψίζονται ως εξής: α) περιορίζεται ή ισχύς τής Ρωσίας καί ενισχύεται ή θέσις τής Αυστρίας καί τής ’Αγγλίας εις τήν εγγύς Ανατολήν’ β) διαλύεται ή συμμαχία τών τριών αύτοκρατόρων καί μεταβάλλονται οι δροι τής πολιτικής ισορροπίας εν Ευ­ρώπη’ γ ) πέντε εν δλφ Δυνάμεις ενδιαφέρονται διά τήν λύσιν τού ’Ανατο­λικού Ζητήματος, ήτοι Αυστρία, Ρωσία, ’Αγγλία, Γερμανία, Ιταλία’ δ) παρά τήν χορηγηθείσαν αυτοτέλειαν τών βαλκανικών κρατών, καταστρατη-

γεΐται ή αρχή των εθνικοτήτων, τα δέ σπειρόμενα ζιζάνια μεταξύ των νέων κρατών καί τής Τουρκίας μεταβάλλονται εις περίπλοκός καί αί περίπλοκα! αύται συνιστούν το Μακεδονικόν Ζήτημα.

Πυρήν τού Μακεδονικού Ζητήματος, αν ήθελε θεωρηθή αυτοτελές τούτο, είναι αί ερεθιστικά! διατάξεις τής συνθήκης τού 'Αγίου Στεφάνου, αί δποΐαι εξακολουθούν να κεντούν την βουλιμίαν των Βουλγάρων κα! μετά την ανατροπήν των από το Βερολίνειον Συνέδριον. Έ ν συνεχείς! ή ύπαρξις δυο Βουλγαριών παρειχεν ευκαιρίαν βιαίου προσηλυτισμού προς άλλοίωσιν τού εθνολογικού χαρακτήρος τής Μακεδονίας, έφ’ δσον παρέμενεν ύπό τήν τουρκικήν εξουσίαν. Τήν δυνατότητα προσηλυτισμού κα! μάλιστα βιαίου παρειχεν εις τήν Βουλγαρίαν κα! ή ανώμαλος, άλλα πάντως επιβληθεϊσα λΰσις τού εκκλησιαστικού ζητήματος, διά τής ίδρΰσεως τής Εξαρχίας. Τάς δ* άνομους επί τής Μακεδονίας βλέψεις των οί Βούλγαροι επιχειρούν να μεταβάλουν εις καθεστώς κα! να δημιουργήσουν ούτω προϋποθέσεις ένσω- ματώσεως τής χώρας, διά τής δημιουργίας κα! δράσεως συμμοριών καθαρώς ληστρικού τύπου. Πρόκειται διά τούς γνωστούς κομιτατζήδες, πού εξαπο­λυόμενοι άνά πάσαν τήν Μακεδονίαν ωργίαζον εις βάρος τής χώρας κα! τών κατοίκων. Οι κομιτατζήδες εξηρέθιζον εναντίον τών Ελλήνων τούς έν Μακε­δονία βουλγαρίζοντας τήν συνείδησιν, τούς δέ μετά το σχίσμα παραμένοντας πιστούς εις το Πατριαρχειον, τούς κα! Πατριαρχιστάς καλουμένους, έξώθουν εις ένεργείας κατά τών Τούρκων μέ τήν ύπόσχεσιν άπελευθερώσεως άπό τού τουρκικού ζυγού, άλλα κα! πιέζοντες εξεβίαζον. Είς τάς ενεργείας ταύτας εχρησιμοποίουν πάν μέσον, έξαγοράζοντες τούς άλλως άδιαφόρους Τούρκους κα! γενικώς εξοντώνοντες το ελληνικόν στοιχείον.

Το ρυθμίζον τήν δράσιν τών ληστρικών σωμάτων βουλγαρικόν Κομι- τάτον ένισχύετο φανερώς κα! μυστικώς υπό τής βουλγαρικής κυβερνήσεως, δήθεν εργαζόμενον χάριν τών άλυτρώτων έν Μακεδονίςι Βουλγάρων, τήν δράσιν δ’ αυτού έπεξέτεινε κα! έναντίον τής τουρκικής διοικήσεως κα! ξένων Δυνάμεων, τούτο μέν διά να προκαλή άντεκδικήσεις κα! σφαγάς είς βάρος τού ελληνικού πληθυσμού, τούτο δέ διά να παρασκευάση τήν έπέμβασιν τών ξένων εις τήν Μακεδονίαν. Κοντά είς τάς βουλγαρικός ένεργείας προστίθεν­ται κα! τών Σέρβων κα! Ρουμάνων. Θρασύτεροι άπέβησαν οί Βούλγαροι άπό τήν άπουσίαν άντιστοίχων στρατιωτικών σωμάτων έξ Ελλάδος, διότι ή χώρα έκινήθη άργά, τόσον ένεκα τής Κρητικής έπαναστάσεως κα! τής διαρ­κούς άπασχολήσεως είς το ζήτημα τούτο, δσον κα! ένεκα τής άποτυχίας τού εγχειρήματος τού 1897 κα! τών έξ αυτού συνεπειών. Μεταξύ τών έτών 1904- 1908 δμως τοποθετείται ή ελληνική άμυνα κα! ή έθνική δράσις τού Παύ­λου Μελά, άποτέλεσμα τής οποίας είναι ή έκκαθάρισις τής καταστάσεως. 'Η άνασύνταξις τού ελληνικού στοιχείου έσχεν ως άποτέλεσμα μέ τήν συνεργα­σίαν τών σχολείων κα! τής Εκκλησίας να μειωθή ό άνταγωνισμός κα! να

πεισθούν οΐ Βούλγαροι δτι απαλλαγή από τον τουρκικόν ζυγόν θά επιτευχθή μόνον κατόπιν συνεργασίας μετά τής Ελλάδος. Τα μέχρι τό 1910 γεγονότα προητοίμασαν την άνάληψιν κοινού άγώνος ύφ* όλων των Βαλκανικών κρα* των ευθύς κατόπιν.

Ή ατυχία του 1897

Ή Θεσσαλία υπήρξε τμήμα ελληνικόν δραστηρίως συναγωνισθέν μετά τής λοιπής Ελλάδος κατά την Ελληνικήν Έπανάστασιν, προ τής εκρήξεως αυτής μάλιστα άνέδειξεν άνδρας λογίους και αρματολούς. Είχε διά τούτο κάθε δικαίωμα να άποτελέση καί αυτή τμήμα τής ελευθέρας Ελλάδος. ’Αλλά δεν περιελήφθη εις τό ελεύθερον κράτος. Κατά τον Κριμαϊκόν πόλεμον τού 1856 στρατιωτικά σώματα εκ τού ελευθέρου κράτους εισήλθον εις τήν χώραν καί ετροφοδότησαν επαναστατικά κινήματα με πολλάς τοπικάς επιτυχίας, εξ ών μνημονευτέα είναι ή εν Καλαμπάκα σπουδαία μάχη. Άλλαι νικηφό­ροι μάχαι εις τήν διεκδικουμένην υπό τής μητρός Ελλάδος Θεσσαλίαν διε* ξήχθησαν τό 1878 μεταξύ επαναστατών καί Τούρκων καί ό ελληνικός στρα­τός επροχώρησε μέχρι Δομοκού άλλ’ άνεχαιτίσθη υπό τών ευρωπαϊκών Δυ­νάμεων. Τύχη αγαθή δμως ή Θεσσαλία προσηρτήθη δια τών άποφασισθέντων εις τό Βερολίνειον συνέδριον τό 1881, πλήν τής Έλασσώνος. Τό 1885 πάλιν συνεκεντρώθη εις Θεσσαλίαν στρατός κατόπιν επιστρατεύσεως άλλα τή επεμ- βάσει τών Δυνάμεων διελύθη. ’Έτσι φθάνομεν εις τό 1897.

Τον ’Απρίλιον τού 1896 ό Χαρ. Τρικούπης κατόπιν συντριπτικής ήττης άπεσύρετο εκ τής πολιτικής ζωής τής χώρας, ενφ τό Δηλιγιαννικόν κόμμα εξήρχετο πανίσχυρον εκ τού εκλογικού άγώνος. Ό γηραιός Γορτύνιος πολι­τικός οξύ πρόβλημα πρώτον άντιμετώπιζε τήν ρύθμισιν τού δημοσίου χρέους καί μετά τήν γνωστήν πτώχευσιν τού Τρικούπη διεξήγεν άκάρπους συνεν­νοήσεις μέ τούς ξένους ομολογιούχους, άρνουμένους να εΐσπράξουν τό ποσο- στόν τού συμβιβασμού. Δεύτερον δχι ολιγώτερον άκανθώδες ζήτημα ήτο τό Κρητικόν, τού οποίου ή σφοδρότης αυτήν τήν φοράν ύπερέβαινε τάς προη- γουμένας φάσεις, διότι αι λαβούσαι χώραν ταραχαί καί σφαγαί τών Χανίων ειχον διεγείρει τήν κοινήν γνώμην. Τό θέμα τής Κρήτης δεν κατηύθυνεν ή κυβέρνησις άλλ’ ή ’Εθνική Εταιρεία, τόσον σπουδαίως δσον καί επικινδύ­νους καί τόσον εθνικώς δσον καί παραλόγως.

Ρυμουλκουμένη ή ελληνική κυβέρνησις άπό τήν ’Εθνικήν Εταιρείαν ήσκησεν άψυχολόγητον καί φιλοπόλεμον μέχρι τών άκρων πολιτικήν, πού εκόστισε πολύ εις τήν χώραν· Εις Κρήτην άπέστειλε στόλον, επί κεφαλής τού οποίου εθεσεν άνδρας δημοσίους — τον βασιλικόν υπασπιστήν ναύαρχον Ράϊνεκ καί τον πολύν συνταγματάρχην Τι μ. Βάσον, υπασπιστήν επίσης τού βασιλέως— , παρά τήν στάθμευσιν τών Δυνάμεων είς τάς κυρίας κρητικάς

31

πόλεις. Tò πραξικόπημα δεν έμεινεν άνευ αντιδράσεων. Ενδιαφέρει ή στά­σις μιας έκάστης Δυνάμεως. Γερμανία κα'ι Αυστρία άπέβλεπον εΐς ’ίδια συμ­φέροντα καί ήσκουν φιλότουρκον πολιτικήν. Ρωσία καί Γαλλία ήσαν αδιά­φοροι καί εΐς την πολιτικήν των ήγοντο από άντιαγγλικάς διαθέσεις. ‘Η ’Ιταλία ενδιαφερομένη να εμφανίζεται ως σπουδαία ευρωπαϊκή δΰναμις χωρίς καί να είναι, ήτο εΐς το ζήτημα άνευ γνώμης καί άνευ επιδράσεως. Ή Ά γ- λία ΐσχυρίζετο ότι ασκεί πολιτικήν προστασίας των υποδούλων λαών τής ’Ανατολής, ό άγων της όμως άπέβλεπεν εΐς το ν’ άποτρέψη ενδεχόμενον πόλεμον. Ό δέ Τούρκος σουλτάνος παρέμενεν αδρανής εις τήν επιφάνειαν, είχε συγκεντρώσει στρατιωτικός δυνάμεις καλώς ώργανωμένας εΐς τα ελλη­νικά σύνορα καί ΰπελόγιζεν εΐς τήν εκμετάλλευσιν δοθησομένης ευκαιρίας διά να εΐσχωρήσχ) εΐς τήν Ελλάδα, ούχί όμως ως επιτιθέμενος.

Τα πάντα προεμήνυον πόλεμον καί πόλεμον δυσμενή διά τήν χώραν, άτυχώς δέ τό τέλος του προεδίκαζεν ή πρόσφατος διακοίνωσις τών ευρω­παϊκών Δυνάμεων, καθ’ ήν εν περιπτώσει πολέμου καί ανεξαρτήτως αποτε­λέσματος τό εδαφικόν καθεστώς τής Βαλκανικής Dà διετηρειτο ανέπαφον. Παρά ταύτα καί παρά τό γεγονός ότι ό βασιλεύς εΐργάζετο δΓ ειρηνικήν διευθέτησιν τού Κρητικού ζητήματος δια τής διπλωματικής οδού, θεωρών ως ικανοποιητικόν πρώτον στάδιον τήν αυτονομίαν τής νήσου, ή ’Εθνική Εταιρεία ώθησεν εντός τουρκικού εδάφους ένοπλα σώματα μέχρι 3.000 άνδρών. Συνέπεια, ασφαλώς διαγεγραμμένη, ή κήρυξις τού πολέμου τήν 5 ’Απριλίου 1897. Χωρίς να χρειάζεται περιγραφή τών επιχειρήσεων αυτήν τήν στιγμήν, σημειούται τό γνωστόν οδυνηρόν αποτέλεσμα, ότι στρατός ανεπαρκής, απείθαρχος, ανοργάνωτος, ήττήθη επανειλημμένους καί τήν 8 Μαΐου 1897 εΐς Ταράτσαν τής Λαμίας ύπεγράφη ανακωχή, μεσολαβήσει τού Ρώσου τσάρου, προ τού κίνδυνου να φθάσουν οί Τούρκοι εΐς ’Αθήνας!

Τήν κυβέρνησιν Δηλιγιάννη άντικατέστησεν ό Δ. Ράλλης. Στρατός καί στόλος άνεκλήθησαν από τήν Κρήτην. Ή Τουρκία εζήτει επιστροφήν εΐς τό καθεστώς τού 1830. ’Ηθικώς καί ΰλικώς ή περιπέτεια τού 1897 έστοίχισε πολύ εΐς τήν Ελλάδα καί μεταξύ τών άλλων τον Διεθνή Οικονομικόν ’Έλεγ­χον. Ή πτώσις τού ηθικού τών Ελλήνων εκ τής αποτυχίας εμετριάσθη εκ τού γεγονότος ότι τήν 9 Δεκεμβρίου 1898 εγκαθίστατο εΐς Κρήτην ό βασι- λόπαις Γεώργιος, ως ύπατος αρμοστής τής νήσου, διοικητής αυτής διά λογα­ριασμόν τών ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Έ τσ ι τό Κρητικόν ζήτημα ήγετο προς τήν οριστικήν του λΰσιν, παρά τήν άρνησιν τής Τουρκίας.

Τα πράγματα εΐς τήν χώραν μετά τό 1897 δεν εύρον τήν οδόν τής άπο- καταστάσεως, παρά τάς καταβληθείσας προσπάθειας τού στέμματος καί τών πολιτικών κομμάτων. Έξηκολουθησεν ή πολιτική αστάθεια, ή κακή διαχεί- ρισις τών άλλως όχι εΐς καλήν κατάστασιν οικονομικών, καθώς καί τών εξω­τερικών υποθέσεων. Στρατός δεν ώργανώθη, ως εχρειάζετο, διά να διεκδι-

κήση ή Ελλάς την ιστορικήν της θέσιν είς την βαλκανικήν οικογένειαν. Εις τάς υπό τουρκικόν ζυγόν τελοΰσας ελληνικός χώρας διεδραματίζοντο γεγο­νότα συνταρακτικά από τα γειτονικά χριστιανικά κράτη ερήμην τής Ελλά­δος. *Η πνευματική Ελλάς κατέβαλε μόχθον πολυν διά να άναστήση είς τάς καταπτοημένας ελληνικός ·ψΌχάς τον παλαιόν "Ελληνα, ν’ άναστήση καί κατα- στήση εκ νέου ίσχυράν τήν Μεγάλην ’Ιδέαν, δια να χαράξη το εθνικόν όραμα του μέλλοντος άνάλογον του παρελθόντος. Έ δώ πρέπει να μνημονευθή Ιδιαι­τέρως το όνομα του μεγάλου πατριδολάτρου ποιητοΰ Κωστή Παλαμά, πού έστρεψε τήν μούσαν του προς τον εθνικόν τομέα καί συνήγειρε τήν Ελλάδα, άνεστήλωσε τό εθνικόν φρόνημα καί τήν κατέστησεν ικανήν να συλλάβη τό νόημα τού ιστορικού χρέους, διά τήν δημιουργίαν ανταξίου μέλλοντος προς τα πρωτινά τα φτερά της τα μεγάλα.

Μία αλλαγή εκυοφορεΐτο είς τήν χώραν, χρησιμωτάτη εις τάς κρίσιμους στιγμάς τής ιστορικής της ζωής. Ταΰτην μετουσιώνει ή επανάστασις τού 1909 εις τό Γουδί. Τότε έλαβεν επίσημον ύπόστασιν δ Στρατιωτικός Σύν­δεσμος. Με τήν σώφρονα πολιτικήν τού βασιλέως Γεωργίου Α ' καί μετά τινας πολιτικός αμφιταλαντεύσεις, κληθείς εις ’Αθήνας δ Έλ. Βενιζέλος άνέ- λαβεν αυτός τήν ευθύνην τής πραγματοποιήσεως τής αλλαγής, συνισταμένης είς ριζικός μεταρρυθμίσεις, ώς προς τήν φορολογίαν τού εισοδήματος, τήν νομοθετικήν προστασίαν τής παραγωγής καί τής εργασίας, τήν άναδιοργά- νωσιν των δημοσίων υπηρεσιών καί τού στρατεύματος κλπ.

Ό Μακεδονικός άγων

Ούτε ή μεσαιωνική ιστορία τής Μακεδονίας ετερματίσθη με τήν κατά- λυσιν τού βουλγαρικού κράτους από τον Βουλγαροκτόνον ούτε ή νεωτέρα τό 1912 μέ τήν κατάληψιν τής Θεσσαλονίκης από τα ελληνικά στρατεύματα, πού ώδήγει νικηφόρα δ Κωνσταντίνος. Ή Μακεδονία έχει αμαρτίας φαίνε­ται, πού τής δημιουργούν κακοί γείτονες. Καί διά τούτο απαιτεί εντατικήν τήν προσοχήν των κυβερνώντων, των διανοουμένων, τού κλήρου, τής παι­δείας καί όλου τού ελληνικού λαού. ”Ας στραφή τώρα ιδιαιτέρως είς αυτήν δ λόγος καί δς επιμείνη δ ιστορικός στοχασμός να εϊσχωρήση είς τό μέγα Μακεδονικόν πρόβλημα, δημιουργηθέν καί εξελισσόμενον.

Ή τουρκοκρατουμένη Μακεδονία δεν ύστέρησεν εις φιλοτιμίαν, ίσως μάλιστα κατά τούς χρόνους τής δουλείας τής ελληνικής πατρίδος προσέφερε πολύ περισσότερα από άλλα διαμερίσματα αυτής. Ή διατήρησις τού άνο- θεύτου ελληνικού χαρακτήρος πιστοΰται από τήν λειτουργίαν σχολών, από τήν άνάδειξιν λογίων καί πνευματικών ανθρώπων καί από τήν άνάπτυξιν εμπορικού πνεύματος μακεδονικής προελεύσεως είς αγοράς τής Ευρώπης. "Ενοπλος αγών είς τάς μακεδονικός φάραγγας δεν έπαυσε ποτέ να ύπάρχη

καθ’ δλην την διαδρομήν τής πίκρας περιόδου, προοιωνιζόμενος την άνά- στασιν τοΰ Γένους. Αίμα μακεδονικόν εχύνετο συνεχώς εις αγώνας προδρο- μικούς κα'ι κατ’ αυτήν τήν Έπανάστασιν. 'Από τοΰ Όλυμπου μέχρι τής Χαλκιδικής καί από τών Σερβίων μέχρι τής Άχρίδος ώργανώθη βίος άρμα- τολικός, ουσιαστικός καί θρυλικός. ’Από τήν εποχήν τών κυριωτέρων συνερ­γατών τοΰ Ρήγα, πού ήσαν Μακεδόνες, μέχρι τοΰ θρυλικοΰ Νικοτσάρα καί τόσων άλλων, Βλαχάβα, Γιάννη Σταθά, Καρατάσιου, Λαζαίων, Μπιζωταίων κλπ., κλεφτοκαπενάνιοι επώνυμοι οργώνουν κυριολεκτικώς τα μακεδονικά εδάφη καί γράφουν σελίδας άφθάστους προεπαναστατικάς, μαρτυρουμένας καί ύμνουμένας από τήν λαϊκήν μοΰσαν.

Ηρωικήν καί τολμηρόν πορείαν τοΰ Νικοτσάρα, καθώς εβάδιζε προς τήν άλυσόδετον γέφυραν τοΰ ποταμοΰ Άγγίτη εις τήν μεταξύ Δράμας καί Καβάλας πεδιάδα, φρουρουμένην από ισχυρόν τουρκικόν σώμα, καί καθώς τήν μεν φρουράν άνέτρεψε, τήν δέ άλυσον εσπασε με το τσεκούρι του, διά να τήν περάση, περιγράφει παλαιόν δημώδες δΓ εξαιρέτων στίχων τοιούτων :

"Ενα πουλάκι ξέβγαινε ’πό μέσ' άπό τη Βέροια, ράχι σέ ράχι περπατεϊ, λημέρι σε λημέρι κ οι κλέφτες το ερώταγαν κ οι κλέφτες το ρωτάνε,

— πουλάκι μ , πόθεν έρχεσαι καί πόθεν κατεβαίνεις,— άπό τη Βέροια έρχομαι, στ’ ’Άγραφα κατεβαίνω,

πάω νά βρω το Νικολό, νά σμείξω το Σταμάτη, νά πω τα χαιρετίσματα από το Νικοτσάρα,τρεις μέρες κάνει πόλεμο, τρεις μέρες και τρεις νύχτες, πέρα στο Ξερολίβαδο, στους πάγους και στα χιόνια.

—Ακούστε παληκάρια μου, φωνάζει δ Νικοτσάρας, βάλτε τσελίκι στην καρδιά κα'ι σίδερα στά πόδια, γιουρούσι γιά νά κάνωμε, νά φθάσωμε στο Πράβι, τον άλυσο νά κόψωμε καί πέρα νά ριχθοΰμε...Τον δρόμο πήραν σύνταχα κ’ έφθάσαν στο γιοφύρι καί με το δαμασκι σπαΟ'ι ό Νικοτσάρας κόφτει τον άλυσο τού γιοφυριού καί ρίχνεται στους Τούρκους.Φεύγουν οι άπιστοι σάν τραγιά, πίσω το Πράβι αφήνουν.

Πολλάς ελληνικός σελίδας καταλαμβάνει ή μακεδονική κλεφτουριά. Καί τα διά τών δημοτικών στίχων εκπορευόμενα συναισθήματα, αί ίδέαι, αί ενέρ- γειαι καί αί πάσης φύσεως εκδηλώσεις είναι ακραιφνώς ελληνικού χαρακτήρος.

Παρακαλώ τη συντροφιά κι δλα τά παληκάρια, νά μού γνοιαστούν το σπίτι μου, τη δόλια μου γυναίκα, νά μού κοιτάζουν το παιδί, τά μαύρο το Δημήτρη, πού 'ναι μικρό κι ανήλικο κι άπό κλεφτιά δεν ξέρει...

είναι ή παράκλησις του γερο-Ζήδρου, γεμάτη ευγένειαν καί υψηλόν ήθος. Ό Πάνος Ζήδρος οΰτος, τέκνον των Γρεβενών κα'ι συγγενής του Θεσσαλού Βλαχάβα, εις τήν μεγάλην χαράν του υίοΰ του, ενφ εκάλεσε την κλεφτουριά, τα δώδεκα πρωτάτα, παρέλειψε να καλέση το ψυχοπαίδι, τον Λάπαν από το Λιτόχωρον του Όλυμπου. Καί τότε, κατά τό δημοτικό τραγούδι, ενφ

δλοι πηγαίνουν κέρασμα κριάρια μέ κουδούνια, ό Λάπας πάει ακάλεστος με ζωντανό άλάφι στ’ ασήμι καί στο μάλαμα και στο μαργαριτάρι...

Καί μόνον εις τούς στίχους τούτους ήμπορεΐ κανείς να διακρίνη ποιον αίσθημα βαθύ εκρΰπτετο εις τάς ψυχάς των Μακεδόνων αγωνιστών καί μέ ποιας διαθέσεις έβγαιναν να προϋπαντήσουν τήν ελληνικήν ελευθερίαν καί τήν επότιζαν μέ τό ηρωικόν αιμα των εφ’ δσον εβράδυνε να τούς πλησιάση. Τήν Μακεδονίαν αυτήν, πού μετά τήν Έπανάστασιν τού 21 άφήκαν οι ισχυροί τής γης άσκίαστον από τήν ελληνικήν σημαίαν, ύποκειμένην εις άνιέρους ανθελληνικάς εκδηλώσεις από τούς κακούς γείτονας καί υπό καθε­στώς τουρκικής δουλείας. Κατά των ασελγών επιχειρημάτων τών γειτόνων ή ελληνική φιλοτιμία, άνανήψασα από τάς περιπετείας τών καιρών καί από τήν αστοχίαν τού 1897, ώργάνωσε τήν έπιβεβλημένην εκ τών πραγμάτων άντίστασιν. Ποτέ δέν ήτο αργά.

Τιμωροί τών κομιτατζήδων καί προστάται τών άδικουμένων ελληνικών πληθυσμών άπέβησαν ύψωθέντες εις τήν ελληνικήν συνείδησιν ώς τέκνα γνή­σια τής παραδόσεως καί άξια τής πατρίδος οι Μακεδονομάχοι. Καί οφείλε­ται μέν εις τον “Ιωνά Δραγοΰμην ή τιμή τής πρώτης οργανώσεως ενόπλων σωμάτων εις Μακεδονίαν μέ αφετηρίαν τό Μοναστήριον καί μέ πρώτους αρχηγούς τών σωμάτων τούς Βαγγέλην καί Κώτταν, ήδη από τού 1903, καθώς επίσης εις τούς Στέφανον Δραγοΰμην, Παύλον Μελάν, Δημήτριον Καλαποθάκην, Άλέξ. Κοντοΰλην κ.ά. εν Άθήναις πρωτοστατούντας πατριώ- τας ή εκ τής ελληνικής πρωτευοΰσης δργάνωσις τού άγώνος, πλήν δμως οικονομικοί καί άλλαι δυσκολίαι καί τήν συστηματικήν οργάνωσιν τού κινή­ματος διά τού μυστικού Μακεδονικού Κομιτάτου εδυσχέραινον καί τήν προώθησιν είς τα μακεδονικά εδάφη τών ενόπλων ομάδων μετά τών εφοδίων επεβράδυνον. Διά τούτο εχρειάσθησαν πολλαί θυσίαι τών πρωτοστατοΰντων καί πολύς μόχθος. "Οταν δ Παύλος Μελάς περί τα τέλη Αύγουστου τού 1904 είσήρχετο εις τήν Μακεδονίαν επί κεφαλής μικρού αντάρτικού σώματος καί μετά τούτον άλλα, ολόκληρος ή Μακεδονία μεθοδικώς διηρεΐτο εις τομείς καί αρχηγεία καί ό αγών είσήρχετο είς αποφασιστικήν φάσιν.

Έ π ί Μακεδονικού εδάφους εδόθη μάθημα σκληρόν προς τούς έκμεταλ- λευτάς τής Μακεδονικής ιδέας, τούς είσηγητάς τού δόγματος « ή Μακεδονία διά τούς Μακεδόνας», τούς εμπρηστάς, τούς φονείς, τούς δολιοφθορεϊς καί

τούς τρομοκράτας. Tò γεγονός ori τά σώματα των κομιτατζήδων, οσάκις άνεμετρήθησαν προς τα ένοπλα ελληνικά σώματα, οίκτρώς ήττήθησαν μαρ­τυρεί περ'ι τής σημασίας τού εθνικού κινήματος καί των αποτελεσμάτων αυτού, δυναμένων να συνοψιστούν εις άφ* ενός άναπτέρωσιν τού ηθικού τού ελληνικού στοιχείου καί άφ* ετέρου δημιουργίαν συνειδήσεως περί εθνι­κής άποκαταστάσεως. Προ τής νέας δψεως τού ζητήματος, ή ελληνική Κυ- βέρνησις καί το στέμμα από τού 1905 πλέον άνέλαβον την ένίσχυσιν τού άγώνος, ήτοι τον εφοδιασμόν δι’ οπλών καί την συμμετοχήν αξιωματικών κα'ι οπλιτών, πλήν των οικονομικών χορηγιφν. Ούτω τό ελληνικόν δαιμόνιον επέτυχε τήν εξάπλωσιν τών πατριωτικών πλοκάμων μέχρι τού τελευταίου μακεδονικού χωρίου καί υπό τύπον μυστικής Φιλικής Εταιρείας νέας ώργά- νωσεν επιτυχώς σύστημα επαναστατικόν κα'ι στρατιωτικόν, διά τού όποιου παρεκάμπτοντο αι δυσχέρειαι Ινός μακροΰ καί σκληρού άγώνος.

Τον Μακεδονικόν Αγώνα δεν πρέπει να περιορίζωμεν εις το στρατιω* τικόν μέρος αυτού, διά τού οποίου επετεύχθη ό περιορισμός τών πιέσεων κα'ι τής βουλγαρικής προπαγάνδας. ‘Ο Ά γων άπέβλεψε καί επέτυχεν ευρύ­τερα καί γενικώτερα ωφελήματα. Ούτως εγένετο κατήχησις τού βεβαρημένου εκ τής μακράς υπό δουλείαν διαβιώσεως πληθυσμού καί προπαρασκευή του διά τήν συνέχισιν τών προσπαθειών διατηρήσεως συνοχής τής κινδυνευούσης φυλής. Έξήφθη ή αγωνιστική διάθεσις τών Ελλήνων, ώστε κα'ι μόνοι άνα- λόγως τών περιστάσεων ν* αντιδρούν είς τάς έκάστοτε άνιέρους απόπειρας Βουλγάρων καί Ρουμάνων. Προς τούτο Ιδρύθησαν ειδικά πρωτότυπα προ- παιδευτήρια στρατιωτικά, δπου οι Μακεδονόπαιδες εδιδάσκοντο τήν χρήσιν τών οπλών, τήν τακτικήν τού κλεφτοπολέμου καί τήν περιφρόνησιν τού θανάτου χάριν τής ελευθερίας.

Τό τελευταΐον τούτο κατόρθωμα τής Ιλληνικής ήγεσίας δεν ήτο είμή τό λαμπρόν αποτέλεσμα τής εντατικής εθνικής προσπάθειας νά επανασυν- δεθή ό μακεδονικός πληθυσμός πρός τά ήρωικά χρόνια κα'ι νά νοσταλγήση τήν ενωσιν μετά τής μητρός πατρίδος, ν’ άνοιξη δε μόνος κα'ι πρώτος αυτός τήν οδόν πρός τήν εθνικήν άποκατάστασιν. Άφ* ής διά τού Μακεδονικού Άγώνος άνέκτησεν ό ελληνισμός τήν άξίαν του, πλήν τών εντός τής χώρας ηθικών κτήσεων, καί εις τήν ελευθέραν Ελλάδα κατέστη συνείδησις οτι ή Μακεδονία έπρεπε νά ένσωματωθή τό συντομώτερον μετά τής πατρίδος. "Ετσι παρεσκευάσθη ψυχικώς καί ηθικώς τό αίτημα τής λυτρώσεως τών άλυτρώτων άδελφών ως αίτημα επιτακτικόν διά τε τούς άλυτρώτους καί τούς λυτρωμένους χάριν τών πρώτων, διά τού Μακεδονικού Άγώνος δ* εγράφη ό πρόλογος τής εξορμήσεως τού 1912. Είναι εδώ κατάλληλος στι­γμή νά μνημονευθούν τά ονόματα τού Γερμανού Καραβαγγέλη, τού Τέλ- λου Άγαπηνού, τού καπετάν Βάρδα καί άλλων άνωνύμων εργατών καί ηρώων τής Μακεδονικής ιδέας, πού είτε ετάφησαν εις τά μακεδονικά εδάφη

είτε συνεταλαιπώρησαν μετά του πληθυσμού υπήρξαν οι πρωταγωνισται της Μακεδονικής ιδέας.

Προς την συμμαχίαν

Έφ* δσον παρέμενον ανοικτοί αί Ιλληνικα'ι πληγαί, πάσα κίνησις καί ιδίως ή διπλωματική δραστηριότης των εν τη Βαλκανική γειτόνων μας ούδε- μίαν από ελληνικής πλευράς αντίδρασιν ήτο δυνατόν να προκαλέσουν. Ά πό του 1908 δμως, δτε το κίνημα των Νεοτοΰρκων εις την οθωμανικήν αυτο­κρατορίαν εΐχεν επιβάλει νέον σύνταγμα, καί μέχρι των παραμονών του Βαλκανικοί) πολέμου, οπότε τα πράγματα εΐχον εντελώς μεταβληθή, διά τήν εθνικήν δράσιν τών Μακεδονομάχων καί τα εν Έλλάδι καλά αποτελέσματα τής πολιτικής καί στρατιωτικής άνασυντάξεως, δροι ευμενείς επεκράτουν διά τήν ελληνικήν στάσιν καί πολιτικήν εντός τής βαλκανικής οικογένειας.

Παράγοντες αρνητικοί καί θετικοί ήγαγον εις σΰναψιν τής Βαλκανικής Συμμαχίας καί άνάληψιν κοινοί) άγώνος υπέρ κοινής ύποθέσεως. Τα αρνη­τικά στοιχεία τής συμμαχίας εύρίσκονται ε!ς τήν αδιαλλαξίαν τών Νεοτοΰρ­κων, πού δεν εννοούσαν να πραγματοποιήσουν τάς πολλάκις ύποσχεθείσας προς τάς χριστιανικός εθνότητας τών ευρωπαϊκών τουρκικών επαρχιών παρα­χωρήσεις. Έ ν συνεχείς, προ τής απειλής πολέμου, ή τουρκική κυβέρνησις εφήρμοζε σχέδιον εξαλβανισμού τής Ηπείρου εις εύρεΐαν έκτασιν. Τρίτος λόγος είναι άλλαι τουρκικαί αντιδράσεις εις τάς ελληνικός υποθέσεις, τόσον εις το Κρητικόν ζήτημα, δσον καί ό ασκούμενος σφοδρός εμπορικός απο­κλεισμός κατά τής Ελλάδος εις Κωνσταντινοΰπολιν, Σμύρνην καί Θεσσαλο­νίκην, άποβλέπων εις εκφοβισμόν τής ελληνικής κυβερνήσεως. Μία ακόμη ύποπτος τουρκική ενέργεια, ήτοι απόπειρα διανομής τών εν Μακεδονίφ άμφι- σβητουμένων εκκλησιών μεταξύ Ελλήνων καί Βουλγάρων, προς δημιουργίαν διενέξεων καί συγκρούσεων μεταξύ των, μετεβλήθη από αρνητικόν εις θετι­κόν παράγοντα διά τήν ελληνοβουλγαρικήν προσέγγισιν. 'Η προσέγγισις αύτη επετεύχθη ακολούθως, ύπαγορευομένη εκ τού κοινού συμφέροντος τών δύο χωρών κατά τής κοινής αντιπάλου, με πρωτεργάτας από ελληνικής πλευράς τον πατριάρχην ’Ιωακείμ Γ ', άνδρα μεγάλης αξίας, καί από βουλγαρικής τον μετριοπαθή έξαρχον ’Ιωσήφ. Οι άλλοι θετικοί παράγοντες είναι ή μακεδο­νική πραγματικότης, μετά τα αγαθά αποτελέσματα τού Μακεδονικού Άγώ- νος, ή άνασυγκρότησις τής Ελλάδος καί ή δργάνωσις τών ελληνικών ενό­πλων δυνάμεων, πλήν τής λελογισμένης διπλωματικής δραστηριότητος τών Ελλήνων πολιτικών άνδρών. Εις τούς λόγους τούτους πρέπει να προστεθή καί ή ανάγκη άντιδράσεως τών Βαλκανικών κρατών κατά τής διεισδυτικής τάσεως τών ευρωπαϊκών Δυνάμεων εις τα βαλκανικά εδάφη, ιδίφ μάλιστα τής προς Θεσσαλονίκην εισχωρήσεως τής Αυστρίας.

Την 17/30 Μαΐου 1912, υστέρα από μακράς διαπραγματεύσεις ύπεγράφη ή Έλληνοβουλγαρική αμυντική συμφωνία, πού συνεπληρώθη μέ την τον Σεπτέμβριον τού Ιδιου έτους ύπογραφεΐσαν στρατιωτικήν σύμβασιν. Προη­γουμένως είχε συναφθή Βουλγαροσερβική συμμαχία ( 29 Φεβρ./13 Μαρτ. 1912). Αΐ συμφωνίαι δεν προέβλεπον σαφώς περί των εκατέρωθεν συνόρων Ιν περιπτώσει πολέμου, ενεκα σκόπιμων αντιδράσεων κα'ι υπεκφυγών τών Βουλγάρων. Καί εστρέφετο μεν ή Έλληνοβουλγαρική συμμαχία κατά τής Τουρκίας σαφώς, ή Βουλγαροσερβική δμως εστρέφετο μάλλον κατά τής Αυστροουγγαρίας καί παρά τούτο προέβλεπε διανομήν ολοκλήρου τής Μακε­δονίας, εφ’ δσον το τουρκικόν εν τή Βαλκανική καθεστώς θά μετεβάλλετο. Προσπάθεια βουλγαρική προσεταιρισμού τής Ρουμανίας δεν κατέληξεν εις συμφωνίαν, προεκάλεσεν δμως δήλωσιν αυτής δτι εις περίπτωσιν κρίσεως είς Τουρκίαν δεν θά εδυσκολεΰετο ή Ρουμανία να συνεννοηθή μέ τήν Βουλ­γαρίαν. Μέ το Μαυροβούνιον προήλθεν ή Βουλγαρία εις συνεννοήσεις άλλ’ αί εξ αυτών συμφωνίαι κυρίως προφορικά! ήσαν καί γραπτώς διετυπώθησαν είς τάς παραμονας τού πολέμου. Ή Ελλάς δέν συνήψε συμφωνίαν τινά μέ τήν Σερβίαν ούτε μέ τούς άλλους γείτονας.

Ό πρώτος πόλεμος

Έ νφ ή Τουρκία τήν 5 Αύγοΰστου 1912 άπεδέχετο 14 άρθρα τών ’Αλ­βανών επαναστατών, πού είχαν ήδη καταλάβει τα Σκόπια καί διεκδικούσαν τούς νομούς Ίωαννίνων, Μοναστηριού, Κοσσυφοπεδίου καί Σκόδρας, οί δέ Νεότουρκοι εγκατέλειπον τήν αρχήν, προ τών υπερβολικών αλβανικών αξιώσεων καί τού προφανούς κινδύνου τών χριστιανικών εθνοτήτων τών ευρωπαϊκών επαρχιών τής δθωμανικής αυτοκρατορίας, πρωτοβουλίαν άνε- λάμβανε το ελληνικόν ύπουργείον Εξωτερικών κοινής βαλκανικής ενεργείας τών ενδιαφερομένων κρατών Ελλάδος, Βουλγαρίας, Σερβίας καί Μαυροβού­νιου. Κατεφάνη τότε δτι αί κυβερνήσεις τών κρατών τούτων ήσαν αποφασι­σμένοι να κηρύξουν τον πόλεμον κατά τής Τουρκίας. Το κοινόν πρόγραμμα δράσεως τών βαλκανικών κρατών αίφνιδίασε τήν ευρωπαϊκήν διπλωματίαν καί τότε αύτη, παρά τήν ύπαρξιν σαφούς σχεδίου αυστριακού, περί άλβανο- ποιήσεως ολοκλήρου τής ’Ηπείρου καί μεγάλου μέρους τής Μακεδονίας, εκι- νητοποιήθη προς τα βαλκανικά κράτη καί προς τήν Τουρκίαν. Καί προς μέν τήν τελευταίαν έ'θιγον το γνωστόν τροπάριον τών διοικητικών κλπ. μεταρ­ρυθμίσεων υπέρ τών υπό το σκήπτρον της χριστιανικών πληθυσμών, προς δέ τα βαλκανικά κράτη καθίστων γνωστήν τήν άντίθεσίν των προς πάσαν διατάραξιν τής ειρήνης είς τήν Βαλκανικήν χερσόνησον, μέ τήν δήλωσιν μάλι­στα δτι αν εκηρύσσετο πόλεμος, ανεξαρτήτως αποτελέσματος, δέν θά εδέχοντο μεταβολήν τού υφισταμένου status quo.

’Αξία σημειώσεως είναι ή ταυτόσημος άπάντησις των βαλκανικών κρατών, πρός τε τάς Δυνάμεις και την Τουρκίαν από 30 Σεπτεμβρίου/12 ’Οκτωβρίου 1912, διά τής οποίας το μέν παρείχοντο εξηγήσεις διά την άπ’ ευθείας προς τον Τούρκον σουλτάνον διατΰπωσιν τής άξιώσεως εκτελέ- σεως τών διεθνώς ανειλημμένων ύποχρεώσεών του, τό δέ ετονίζετο προς την 'Υ. Πύλην δτι μόνον ριζικά! μεταρρυθμίσεις, έκφραζόμεναι ειλικρινώς, άκε- ραίως και αμέσως, θά εξησφάλιζον την βελτίωσιν τής άθλιας καταστάσεως τών χριστιανικών πληθυσμών. Σημείωμα επεξηγηματικόν, επισυνημμένον μετά τής διακοινώσεως προς την 'Υ. Πύλην, καθώριζε τάς αξιώσεις τών βαλκανικών κρατών. ’Αναπάντητος εμεινεν ή διακοίνωσις αυτή, την 16/29 Σεπτεμβρίου 1912 δμως εκηρΰχθη τουρκική επιστράτευσις καί ταΰτην ήκο- λοΰθησε γενική επιστράτευσις τών συμμάχων κρατών, αφού ή κοινή επ! τών κοινών ζητημάτων ενέργεια είχε καταστήσει ταυτα κράτη σΰμμαχα καί ήνω- νεν ήδη επί τό αυτό ή πορεία προς στρατιωτικήν άναμέτρησιν. ’Όντως δ πόλεμος εκηρΰχθη τήν 5/18 ’Οκτωβρίου 1912, διά κοινής διακοινώσεως τών συμμάχων πρός τήν Τουρκίαν, με παράλληλον εναρξιν τών εχθροπραξιών.

Ή κήρυξις του πολέμου διά τήν Ελλάδα έσήμανε γενικόν συναγερμόν κα! καθολικήν κινητοποίησιν δλων τών στρατιωτικών, πνευματικών καί ηθι­κών δυνάμεων τής χώρας. Παρέταξεν αυτή 8 μεραρχίας, με αρχιστράτηγον τον διάδοχον του θρόνου Κωνσταντίνον, επιτελάρχην τον υποστράτηγον Δαγκλήν καί ΰπαρχηγόν του ’Επιτελείου τον άντισυνταγματάρχην Δοΰσμα- νην. Μία ταξιαρχία ιππικού ετέθη υπό τάς διαταγάς του υποστρατήγου Άλ. Σοΰτζου, εθελοντικά δέ σώματα δεν έλειψαν, ήτοι Κρητών, Γαριβαλδινών, προσκόπων, Ήπειρωτών κλπ. Κατανομή τών αντιπάλων δυνάμεων ήτο τοιαΰτη τις. Σύμμαχοι: Πεζικόν 645 χιλ. ("Ελληνες 90 χιλ·, Βούλγαροι 300 χιλ., Σέρβοι 220 χιλ., Μαυροβοΰνιοι 35 χιλ.), 'Ιππικόν 9 χιλ- ( αντι­στοίχους 1.000, 5.300, 3.000), Πυροβόλα πεδίου 1.530 (άντιστοίχως 180, 720, 500, 130). Τούρκοι: Πεζικόν 340-000, 'Ιππικόν 6.000, Πυροβόλα πεδίου 850 και πυροβόλα φρουρίων 750.

Συμμαχικόν στρατιωτικόν σχέδιον δεν εξεπονήθη, εφηρμόσθη δμως τό άνΰπαρκτον σχέδιον κα! άπεδείχθη αποτελεσματικόν. Τοΰτο συνίστατο εις άνάπτυξιν εΰρείας πρωτοβουλίας τών συμμαχικών κρατών, δι* ορμητικών κοινών ή μεμονωμένων επιθέσεων κατά τών τουρκικών στρατευμάτων οπου­δήποτε ήθελον συναντήσει αυτά. Κατά γεωγραφικήν ανάγκην αί επιχειρήσεις κατενέμοντο οΰτω πως. Βούλγαροι κατά του τουρκικού στρατού Θράκης, “Ελληνες - Σέρβοι κατά του τής Μακεδονίας. Μυστική συμφωνία μεταξύ Βουλγαρίας κα! Σερβίας, άγνωστος εις τήν Ελλάδα, ενέπνεε τούς Βουλγά­ρους εις άνευ στρατιωτικών λόγων επιχειρήσεις επ! τής Μακεδονίας, μέ αντικειμενικόν σκοπόν τήν Θεσσαλονίκην. Περιωρισμένης άκτΐνος στρατιω­τικά! επιχειρήσεις άνελήφθησαν εις τον ηπειρωτικόν τομέα. Κυρία γραμμή

των ελληνικών επιχειρήσεων ήτο διά του αύχένος τής Μελοΰνας προς Έλασ- σώνα κα'ι κοιλάδα μέσου Άλιάκμονος, εναντίον του τουρκικού στρατού τής Ν. Μακεδονίας. Των βουλγαρικών επιχειρήσεων ήτο δια τής κοιλάδος του Έβρου προς Άδριανούπολιν κα'ι Κωνσταντινοΰπολιν. Τών δε σερβικών στρατευμάτων κυρία γραμμή διά τής κοιλάδος του Μοράβα προς Βράντζα- Κουμάνοβο, εναντίον τών τουρκικών στρατευμάτων τής ΒΔ. Μακεδονίας. Οί Μαυροβούνιοι, ενισχυόμενοι τοπικώς από τούς άλλους συμμάχους, θά διεξήγον επιχειρήσεις είς “Ηπειρον, ’Αλβανίαν, Νόβι Παζάρ κλπ.

Ά πό ελληνικής πλευράς ήνοίχθησαν από ξηράς δύο θέατρα πολέμου, το μέν εις Ν. Μακεδονίαν, το κύριον θέατρον, μέ 7 μεραρχίας, το δε εις Ν. “Ηπειρον μέ μίαν άρχικώς μεραρχίαν, 4 μετά ταύτα. Την 5/18 ’Οκτωβρίου 1912 ήρχισεν ή προέλασις τού κυρίου ελληνικού στρατιωτικού ογκου άπό Λαρίσης δι* Έλασσώνος και Σαρανταπόρου προς Σέρβια καί Κοζάνην. Αΐ τουρκικά! θέσεις εΐς Έλασσώνα άνετράπησαν αμέσως κα! μετεφέρθησαν εις Σαραντάπορον, μίαν στενωπόν πού εθεωρεΐτο άπό Γάλλους καί Γερμανούς στρατιωτικούς απαραβίαστος. Τήν 9 ’Οκτωβρίου ήρχισεν ή επίθεσις, αφού 7 - 8 ίδιου μηνάς εκινητοποιήθησαν αΐ ελληνικά! δυνάμεις άπό Έλασσώνος, ούτως ώστε να επιτεθούν κατά μέτωπον αΐ I1! , 2α κα! 3*1 μεραρχίαι ( κατεύ- θυνσις Βίγκλα- Γλύκοβο ), ή 6Ί να παρακολουθή ώς εφεδρεία, εν άπόσπασμα διά τήν ύπερκέρασιν τού άριστερού τουρκικού πλευρού, κα! ή 41Ί να ΰπερβή τα Καμβούνια δρη κα! διά τινων χωρίων να προχωρήση προς Πόρτες, διά να επιτύχη ύπερκέρασιν τού δεξιού τουρκικού πλευρού. Πράγματι εξειλίχθη ή επίθεσις κανονικώς, συμμετοχή τού πυροβολικού, κα! τήν εσπέραν τής Ιδίας ημέρας ούχ! άνευ σημαντικών άπωλειών το πεζικόν προωθήθη μέχρις άποστάσεως 500 μ. άπό τών τουρκικών άμυντικών θέσεων. Ή ύποχώρησις τού εχθρού συνεχίζετο καλυπτομένη υπό τού πυροβολικού άλλ* ή ύποχώρη- σις κατά τήν νύκτα τής 9*1? προς τήν ΙΟ1̂ ’Οκτωβρίου μετεβλήθη εις άτα- κτον φυγήν, διότι συνετελέσθη ή άπό Α. κα! Δ. ύπερκέρασις τών πλευρών του. Αΐ άπώλειαι τού τουρκικού στρατού εις τήν σπουδαίαν διά τον ελληνι­κόν μάχην τού Σαρανταπόρου υπήρξαν λίαν σημαντικά! είς νεκρούς, τραυ­ματίας, πολεμικόν υλικόν. Τα λείψανα τού στρατού κατεδίωξεν άκολούθως ή ταξιαρχία ιππικού τήν 11ην ’Οκτωβρίου κα! τήν επομένην κατέλαβεν αύτη τήν Κοζάνην. Έ τσ ι παρεβιάσθη ή άπαραβίαστος στενωπός.

Περαιτέρω διωκόμενος ό τουρκικός στρατός κα! άνασυγκροτούμενος ή Ινισχυόμενος κατηυθύνετο προς Θεσσαλονίκην. Διά τών αμαξιτών οδών κα! τών ορεινών διαβάσεων δ ελληνικός στρατός εβάδισε προς τήν πεδιάδα τών Γιανιτσών (17 Ό κτ. ), δπου τήν 19 ιδίου μηνάς συνηντήθη μέ τουρκικά τμήματα κα! έδωκε τήν νικηφόρον δι* αυτόν μάχην τών Γιανιτσών. Εντεύ­θεν πανικόβλητος δ τουρκικός στρατός κατέφυγεν εις Θεσσαλονίκην, δπου οργανωθείς εμελλε ν’ άντιτάξη τήν ύστάτην του άμυναν. *0 ελληνικός στρα­

τός διέβη την αριστερόν όχθην του Άξιου μόλις την 24ηγ ’Οκτωβρίου, διότι ή πορεία του παρεκωλΰετο εκ τής καταστροφής των γεφυρών από τούς ύπο- χωρούντας Τούρκους. Ά πό τής χαραυγής τής 26'Π? ’Οκτωβρίου ήρχισεν ή προέλασις των 2α? καί 6 ^ μεραρχιών, πού εκινήθησαν προς κύκλωσιν τής Θεσσαλονίκης από Β. καί παρεμπόδισιν ύποχωρήσεως τού τουρκικού στρα­τού προς την πεδιάδα τού Στρυμόνος. 'Η 7ί μεραρχία εύρίσκετο προ τής Δ. εισόδου τής πόλεως, εμποδίζουσα εξοδον προς την Χαλκιδικήν καί συσφίγ- γουσα τον κλοιόν προς Ν. Αί άλλαι μεραρχίαι, 1*1, δ1!, 4η , εύρέθησαν εμπρός εις το μέτωπον τών τουρκικών θέσεων.

Προ τής καταστάσεως ταύτης ό Τούρκος αρχιστράτηγος τού τομέως Χασάν Ταξίν τήν 6ΤΓν απογευματινήν ώραν τής 26Ttë ’Οκτωβρίου (π. ήμ. ) συνθηκολογήσας παρέδωκε τον εν Θεσσαλονίκη τουρκικόν στρατόν κα'ι τήν πόλιν. Εις τον διάδοχον τού ελληνικού θρόνου Κωνσταντίνον, εϊσελθόντα τήν πρωίαν τής 281!? ’Οκτωβρίου είς τήν Θεσσαλονίκην επί κεφαλής τής 1η? μεραρχίας, επεφυλάσσετο μία σπουδαιοτάτη έκπληξις, συνεπείφ θρασυτάτης βουλγαρικής ενεργείας.Ή 7η βουλγαρική μεραρχία τού στρατηγούΘεοδωρώφ είχε προελάσει διά τής κοιλάδος τού Στρυμόνος καί ολοταχώς κατηυθύνετο προς Θεσσαλονίκην, ϊνα διεκδίκηση τήν κατοχήν αυτής, παρά το γεγονός δτι επισήμως είχεν είδοποιηθή παρά τού Κωνσταντίνου περί τής καταλή- ψεως τής πόλεως. Προς τούτο εσκηνοθέτει ό Βούλγαρος στρατηγός μάχην, προς κατάληψιν τής Θεσσαλονίκης, ϊνα αξίωση συγκυριαρχίαν. ’Αφού δμως εις τούτο άπέτυχεν, εζήτει τήν άδειαν προσωρινής παραμονής εν Θεσσαλο­νίκη δύο βουλγαρικών ταγμάτων, προς άνάπαυσιν εκ τής μακράς πορείας, είσήγεν όμως δοθείσης τής άδειας 15 χιλ. βουλγαρικού στρατού τήν 29Τ1ν ’Οκτωβρίου δολίως. Τού στρατού τούτου μέρος ικανόν μετεκινήθη τήν 14ηγ Νοεμβρίου δι* επιχειρήσεις, το δε υπόλοιπον ήχμαλωτίσθη τον Ιούνιον τού 1913, οτε ήρχισεν ό κατά τής Βουλγαρίας πόλεμος.

Έ κ Θεσσαλονίκης ό ελληνικός στρατός συνέχισε τήν πορείαν του καί εκκινών τήν ΐΊ ν Νοεμβρίου εύρίσκεται είς τάς 3 ιδίου μηνός εις τάς διαβά­σεις τού Βερμίου ορούς, αφού υπό συνεχή βροχήν διήνυσε 90 χλμ., τήν 7ηγ τού μηνός καταλαμβάνει τήν Φλώριναν καί συνδέεται με τούς κατέχοντας άπό τής 5ns τού μηνός το Μοναστήριον Σέρβους, προς τούς οποίους μαχο­μένους προσεφέρθη ηθική ενίσχυσις μεγίστη διά τής καλύψεως τών νώτων καί προσελκύσεως τουρκικών δυνάμεων. Αί γνωσταί ως επιχειρήσεις τού Όστρόβου αύται έληξαν αϊσίως καί αι ελληνικά! δυνάμεις κατενεμήθησαν ως έξής: Ή 3η μεραρχία κατέλαβεν εκ νέου τήν προσωρινώς άνευ κατοχής Καστοριάν. *Η δ1! επανήλθεν εις Κοζάνην. Ή 61! παρέμεινεν εις Φλώριναν, ή δε 4η σιδηροδρομικώς. μετεφέρθη εις Θεσσαλονίκην.

Τήν 20ύν Νοεμβρίου 1912 Σερβία, Βουλγαρία καί Μαυροβούνιον συνή­ψαν άνακωχήν μετά τής Τουρκίας. Ή Ελλάς, ή μόνη εκ τών συμμάχων

πού διέθετε ναυτικόν, συνέχισε τον από θαλάσσης αποκλεισμόν τής Τουρκίας καί επεθύμει να καταλάβη τα ’Ιωάννινα. Την προς την πόλιν ταΰτην οδόν όμως εφρασσον συγκεντρωθέντα εις την πεδιάδα τής Κορυτσάς τα εκ τής πεδιάδος Μοναστηριού άνασυγκροτηθέντα τουρκικά στρατιωτικά τμήματα. Ή εκ τριών μεραρχιών ελληνική στρατιά την 7Τΐν Δεκεμβρίου 1912 διά τής καταλήψεως τής Κορυτσάς ήνοιξε τον πρός ’Ιωάννινα διάδρομον. Περαιτέρω οι Τούρκοι έσκόπευον ν’ αμυνθούν εις την πεδιάδα τής ’Άρτης, άπωθηθέν- τες δμως ήμΰνοντο προ τών στενωπών Κουμουζάδων - Πέντε Πηγαδίων καί τών χωρίων Λούρου - Παντανάσσης - Έ μίν αγά.

Εις το ηπειρωτικόν μέτωπον αΐ επιχειρήσεις από τής κηρύξεως τού πολέμου ειχον την εξής πορείαν σημειώσει. 20 Ό κτ. καταλαμβάνεται ή Νι- κόπολις, 21 ή Πρέβεζα. Ή προέλασις πρός Ιωάννινα ήρχισε καλώς, περί τα τέλη δ’ Οκτωβρίου αϊ άμυντικαί θέσεις τών Τούρκων μέσα εις στενω­πούς εγκατελείφθησαν καί μετεφέρθησαν εις τά περιστέφοντα την πεδιάδα Ίωαννίνων υψώματα, προστατευόμενα από τό τουρκικόν πυροβολικόν τού Μπιζανίου. Ό σοβαρώτατος λόγος οΰτος εκράτησε στάσιμον την κατάστα- σιν, διότι ανευ αποτελέσματος άλλ' ούχί άνευ σοβαρών απωλειών άπέβαινον αί ελληνικαί άπόπειραι εκβιάσεως τών εξόδων τών στενωπών. Εις την εν Ή πείρφ λοιπόν κατάστασιν περί τά τέλη Νοεμβρίου μετεφέρθησαν δυνάμεις εκ Θεσσαλονίκης καί ενίσχυσαν άφ’ ενός τούς είς Πρέβεζαν από Ν. επιτι­θεμένους, άφ’ ετέρου δ’ επεχείρησαν διά προωθήσεως δυνάμεων εις 'Αγίους Σαράντα καί Δελβίνον την από Δ. καί ΒΔ. περίσχεσιν τών Ίωαννίνων, ενφ εξ Α. οι Γαριβαλδινοί εξεβίαζον την κοιλάδα τού Μετσοβίτικου (12 Νοεμ. ) καί τον αυχένα τού Δρίσκου (26 Νοεμ., όπότ’ επιπτεν ό ένθερμος "Ελλην ποιητής Λορέντζος Μαβίλης ). ’Αλλά διολισθήσας από Κορυτσάν καί Λεσκο- βίκι ό διαφυγών από τό Μοναστήρι τουρκικός στρατός είχεν είσέλθει είς ’Ιωάννινα καί ενίσχυσε τούς άμυνομένους.

Ό διάδοχος Κωνσταντίνος ελθών εις ’Ήπειρον επί κεφαλής 4 μεραρ­χιών, ενός συντάγματος ιππικού καί ικανού βαρέος πυροβολικού, από τής 17 Ίανουαρίου 1913, εφήρμοσε λαμπρόν σχέδιον επιθέσεως δι* αιφνιδια­σμού καί επέτυχε τήν άλωσιν τών Ίωαννίνων τήν πρωίαν τής 20^? Φεβρουά­ριου 1913, αφού προηγουμένως άπεμόνωσε καί εκύκλωσε τό Μπιζάνι τάς δύο προηγουμένας ημέρας. Έ ν συνεχείφ ή 81! μεραρχία συνεπλήρωσε τήν κατάληψιν τών λοιπών πόλεων τής Β. καί Ν. ’Ηπείρου, Πρεμετής, Κόνι­τσας, Πάργας, μέχρι Τεπελενίου. Αί από θαλάσσης επιχειρήσεις ήγαγον είς κατάληψιν τών νήσων τού Αιγαίου σχεδόν αμαχητί, πλήν τής Χίου καί τής Μυτιλήνης, περί τάς οποίας διεξήχθησαν αγώνες αιματηροί.

Τών Μαυροβουνίων αί επιχειρήσεις εστράφησαν περί τό Νόβι Παζάρ καί τήν Σκόδραν. Εις Νόβι Παζάρ μετέσχον καί Σέρβοι, οί οποίοι επί πλέον επολέμησαν εις Κουμάνοβο, κατέλαβον τά Σκόπια καί ενίκησαν εις τάς μάχας

Περλεπέ καί Μοναστηριού, έτι δέ κατέλαβον ολόκληρον την ’Αλβανίαν. Οΐ δέ Βούλγαροι επολέμησαν νικηφόρως εις Σαράντα Εκκλησίας καί εις τάς μάχας Λουλέ Μπουργκάς - Μπουνάρ Χισάρ, χωρίς καί να εκβιάσουν, ώς έσχε- δίαζαν, την προς Κωνσταντινούπολή οδόν. Είς Δ. Θράκην αί επιχειρήσεις άπέβλεψαν είς ασφάλειαν των πλευρών των αντιπάλων. Είς Μακεδονίαν αί επιχειρήσεις σκοπόν είχαν την κατάληψιν τής Θεσσαλονίκης. Ή άλωσις τής Άδριανουπόλεως επραγματοποιήθη την 131Ίν Μαρτίου 1913, μετά πολύμη- νον πολιορκίαν, παρά την ανακωχήν τής 2 0 ^ Νοεμβρίου.

’Αφού διά των οπλών ό νικηφόρος ελληνικός στρατός προεξέτεινε τα ελληνικά σΰνορα προς τάς βορειοτέρας άδιαφιλονικήτως ελληνικός αλυτρώ­τους επαρχίας, ή εν Λονδίνφ τή 17/30 Μαΐου 1913 συνθήκη καί μετ’ αυ­τήν ή εν Άθήναις τή 1/14 Νοεμβρίου 1913 ύπογραφεΐσα μεταξύ Ελλάδος καί Τουρκίας, περί πολλών καί άλλων προβλέπουν εκτός περί τών εδαφικών διαρρυθμίσεων με τήν άκριβολόγον σαφήνειαν, πού άπήτει ή σοβαρότης τού θέματος. Παρεχώρει μεν ή Τουρκία προς τούς συμμάχους τού διεξα- χθέντος άγώνος τάς επί ευρωπαϊκής γής κτήσεις από τής επί τού Αιγαίου πελάγους Αίνου μέχρι τής επί τού Εύξείνου Πόντου Μήδειας, εξαιρουμένης τής ’Αλβανίας, καθώς καί τήν Κρήτην, πλήν τών νήσων τού Αιγαίου καί τής χερσονήσου τού “Αθω, αλλά τάς λεπτομέρειας ως προς τήν ’Αλβανίαν καί τάς μή παραχωρουμένας επαρχίας θά εκανόνιζον αί εύρωπαϊκαί Δυνά­μεις, πού θά άπεφαίνοντο επίσης καί περί τών οικονομικής φΰσεως ζητημά­των μετά τών αντιπροσώπων τών συμβαλλομένων μερών. Ή δέ συνθήκη τών ’Αθηνών από 16 άρθρα, 3 πρωτόκολλα καί 1 δήλωσιν ουδόλως όμιλεΐ περί συνόρων. Αί ακανθώδεις καί ούσιαστικαί αύται παραλείψεις συνετέλε- σαν καί αύταί ώστε να εκραγή ό δεύτερος Βαλκανικός πόλεμος.

Ό δεύτερος Βαλκανικός

Τά αίτια τής διαλΰσεως τής Βαλκανικής συμμαχίας καί προσφυγής είς τα όπλα προς επίλυσιν τής διαφοράς δύνανται να συνοψισθοΰν ώς εξής. ’Ατελής Σερβοβουλγαρική συμφωνία Μαΐου 1912 περί διανομής εδαφών καί βουλιμία τών Βουλγάρων είς βάρος τών λοιπών συμμάχων. Προσχώρη- σις τής Ελλάδος είς τήν εξαπίνης συγκροτηθεΐσαν συμμαχίαν άνευ όρων καί ήδη συνάντησις εμποδίων προς άναγνώρισιν τών αντιστοίχων προς τάς προσ- φερθείσας μεγάλας υπηρεσίας εν ξηρφ καί θαλάσση δικαιωμάτων.Ή Σερβία έχανε τάς κτηθείσας επαρχίας διά τών όπλων με τήν ΐδρυσιν χωριστού αλβα­νικού κράτους, έχανε τήν έξοδον προς τήν Άδριατικήν. Σύμπτωσις ελληνι­κών καί σερβικών συμφερόντων ώδήγησαν τάς δύο χώρας εις σύναψιν ελλη- νοσερβικής συνθήκης, τον Μάιον τού 1913. Αί εύρωπαϊκαί Δυνάμεις δεν έπαυσαν εργαζόμεναι προς αποφυγήν τού νέου πολέμου καί διευθέτησιν τών

διαφορών διά τής διπλωματίας. Προς στιγμήν συνεφωνήθη να άχθούν τα ζητήματα εις διαιτησίαν τής Ρωσίας καί ήτοιμάσθησαν αΐ άντιπροσωπεΐαι να ταξιδεύσουν ( τον ’Ιούνιον του 1913 ) εις Πετροΰπολιν. Άλλα τότε ακρι­βώς οί Βούλγαροι άνευ κηρύξεως πολέμου επετέθησαν εις ολόκληρον το Μακεδονικόν μέτωπον κατά τών ελληνικών θέσεων από του Παγγαίου μέχρι Νιγρίτης καί Καρασοΰλι, καθώς και κατά τών σερβικών επί τών ποταμών Μπρεγκάλνιτσα κα'ι Ζλετόβσκα μέχρι Γευγελής. Έ τσ ι ήρχιζεν ό δεύτερος κληθείς Βαλκανικός πόλεμος. Προηγουμένως εζητήθη ή σύμπραξις τής Ρου­μανίας, πού δμως παρέμεινε καί πάλιν εκτός τού άγώνος, τελικώς δ* εμεσο- λάβησε δια την σύναψιν συνθήκης τών εμπολέμων, μετά την επιτυχίαν τών συμμαχικών οπλών, πού επραγματοποιήθη είς Βουκουρέστι.

Ό βασιλεύς πλέον Κωνσταντίνος μέ επιτελάρχην τον Δούσμανην έτέθη επί κεφαλής τών ελληνικών στρατευμάτων. Ταύτα άπετελούντο από 110 χιλ. πεζικόν, 1.000 ιππείς καί 180 πυροβόλα. AÎ σύμμαχοι δυνάμεις άπετελούντο έναντι τών βουλγαρικών: Πεζικόν 370 χ λ .-350 χλ., Πυροβόλα 680- 720, ‘Ιππικόν 4 χλ. - 5 χλ. Φανερόν είναι δτι ύφίστατο ελαφρά υπεροχή τής Βουλ­γαρίας. Ή κτηθείσα δμως πείρα εκ τού προηγουμένου πολέμου, ή συνείδη- σις τής ελληνικής υπεροχής, ή συμπορευομένη δόξα καί το εκ τού δικαίου πολεμικόν μένος προοιώνιζον νέας επιτυχίας τών ελληνικών στρατευμάτων· Το ελληνικόν σχέδιον εστηρίζετο εις συνεχείς επιθέσεις καθ’ δλον τον μεταξύ ’Αξιού καί Στρυμόνος χώρον, ακολούθως διά τής κοιλάδος τού Στρυμόνος κα'ι τών περί αυτήν κοιλάδος Νέστου καί οροσειρών Μάλεσι - Βλάχιντζας κατ’ ευθείαν προς τήν πεδιάδα τής Σόφιας. "Αμυνα είς τήν παλαιόν Σερ­βίαν καί προκάλυψις τών νέων εδαφών ήτο τό σερβικον σχέδιον.

Μ* έπίθεσιν εναντίον τών εν Θεσσαλονίκη βουλγαρικών δυνάμεων ήρχι- σεν ό πόλεμος τήν 17Τιν ’Ιουνίου 1914 καί αΙχμαλωσίαν των. ’Ακολουθεί ραγδαία προέλασις κατά τής οχυράς βουλγαρικής γραμμής Κιλκίς - Λαχανά. "Εκλινε προς εσπέραν ή 231! Ιουνίου καί ή υπό τον Βούλγαρον Ίβάνωφ β' στρατιά ύπεχώρει πλήρως προς Σέρρας - Δεμίρ Χισάρ άφ* ενός, προς Στρώμνιτσαν άφ* ετέρου, άλλα μέ πάσαν τήν στρατιωτικήν τακτικήν, πρά­γμα πού επέβαλεν είς τον ελληνικόν στρατόν συνεχή καί άπηνή δίωξιν καί άχρήστευσιν τών ύποχωρούντων. Διά τούτο καί άφηρέθη πάσα πρωτοβου­λία καθ’ δλην τήν διαδρομήν τών επιχειρήσεων άπό τούς Βουλγάρους, είς τούς οποίους δεν επετράπη ν’ άνασυγκροτηθοΰν καί ενεργήσουν άντεπίθεσιν. Ούτω κατελήφθησαν εν άκολουθίρ νικών αί Σέρραι ( 28 ’Ιουνίου ) καί ή Δράμα ( 1 ’Ιουλίου). ’Ακολουθούν πλευρικαί ένέργειαι προς εκβίασιν τής κοιλάδος τού Στρυμόνος, διότι μετωπική προέλασις διά μέσου οροσειρών καθίστατο δυσχερής, καί τήν 10 ’Ιουλίου εγένετο κατάληψις τής στενωπού τής Κρέσνας, άπό δέ τής επομένης ήρχισεν ή εκ τού στενού δυσκολωτάτη έξοδος, επιτυγχανομένη διά διηθήσεως. Ούτως ήρχισεν άπειλούμενον τό

παλαιοβουλγαρικόν έδαφος, αφού εις τό μεταξύ κατελήφθησαν υπό του ελλη­νικού στόλου ή Καβάλα ( 27 ’Ιουνίου ), τό Δεδέαγατς ( 12 ’Ιουλίου ) καί εν συνεχείφ διά τής δ1!? μεραρχίας εκ Καβάλας ή Ξάνθη (13 ’Ιουλίου ) καί ή Γιουμουλτζίνα ( 16 ’Ιουλίου). Την ΙδΊ* ’Ιουλίου συναφθεΐσα ανακωχή ευρί­σκει τούς "Ελληνας 4 χλμ. Ν. τής Τζρυμαγιάς, τούς δε Βουλγάρους εις την οροσειράν τού Ρίλα καί με ολίγα τμήματα επί τής δεξιάς όχθης τού Στρυμόνος.

Την 2δΤ)ν Ιουλίου 1913 ύπεγράφη εις Βουκουρέστι συνθήκη ειρήνης μεταξύ ’Ελλάδος - Σερβίας - Ρουμανίας - Μαυροβούνιου άφ* ενός καί Βουλγα­ρίας άφ’ ετέρου. Περιεΐχεν αύτη άρθρα 10 μετά 9 προσηρτημένων Πρωτο­κόλλων. Τό πρώτον άρθρον όμιλεΐ περί ειρήνης καί φιλίας « μεταξύ των αρχηγών τών εμπολέμων κρατών, τών εαυτών διαδόχων καί κληρονόμων, τών κρατών καί τών υπηκόων αυτών ». Τα νέα δροθετικά ελληνοβουλγαρικά σύνορα καθορίζονται δι* δροθετικής γραμμής επί τής κορυφογραμμής τού ό'ρους Μπέλες μέχρι τής τών εις τό Αίγαίον πέλαγος εκβολών τού Νέστου.

Συμπεράσματα

Οι ένδοξοι Βαλκανικοί πόλεμοι άνεστήλωσαν τό ηθικόν τής ‘Ελλάδος, μετά την συμφοράν τού 1δ97. ’ Αν μη πλήρως, πάντως κατά μέγα μέρος εδικαιώθησαν οι εθνικοί πόθοι. Προσηρτήθησαν ελληνικά εδάφη, διά τα όποια είχε χυθή πολύ αιμα καί είχε γίνει τόση προεργασία’ δι’ αυτών σχε­δόν εδιπλασιάσθη ή χώρα καί μάλιστα τα προστεθέντα εδάφη εστερέωσαν τήν εθνικήν οικονομίαν. Μετά τής Μακεδονίας καί Η πείρου όριστικώς ελύθη ή προσάρτησις τής Κρήτης. Εφεξής ό ελληνικός στρατός άπέβη υπο­λογίσιμος παράγων είς τήν ’Ανατολήν. Μεταπολεμικώς διοινήγετο μέλλον ευτυχές τής ελληνικής πατρίδος, με εσωτερικήν συνοχήν, με καλήν διοίκη- σιν, καλήν διαχείρισιν τών οικονομικών, πολιτικήν σταθερότητα, ένδοξον βασιλέα συνενούντα τάς δύο Ιδιότητας τού ήγεμόνος καί στρατηλάτου. Αί δύο προσωπικότητες Κωνσταντίνου καίΒενιζέλου απέδειξαν δτι ή Ελλάς ηνωμένη καί ομονοούσα επιτελεΐ λαμπρά κατορθώματα. Πάντα ταύτα, ως αποτελέσματα τής ήρωικής εξορμήσεως τών λαμπρών ελληνικών ετών 1912 καί 1913, δεν έχει καμμίαν σημασίαν από ελληνικής πλευράς, αν μέ τήν έκρηξιν τού παγ­κοσμίου πολέμου δεν εΰρον πλήρη άξιοποίησιν. Πάντως προσγράφονται είς τάς μετά τό 1821 σπουδαίας κατακτήσεις τής πατρίδος. Διά τούτο, τώρα πού πενήντα έτη πλέον συμπληρούνται από τότε, ενφ τό έθνος ολόκληρον καί τα μακεδονικά εδάφη νέας εδοκίμασαν πάλιν περιπετείας εν τφ μεταξύ, ανατρέχει προς τήν ένδοξον εποχήν ή εθνική μνήμη καί δοκιμάζει βαθυτά- την συγκίνησιν εύλόγως. ’Αλλά καί αντλεί τα αναγκαία διά τό μέλλον διδά­γματα, διά να στηρίζεται επ* αυτών τό εθνικόν χρέος.

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Ν. Δρ α γ ο ΰ μ η , ‘Ιστορικά! αναμνήσεις, τόμ. 1-2, «Στοχαστής», Αθήνα 1925 [ συνεκδεδομένον Δ. Β ε ρ ν α ρ δ ά κ η , Καποδίστριας καί νΟθων].

Έπ α μ . Κυ ρ ι α κ ί δ ο υ , ‘Ιστορία τοΰ συγχρόνου 'Ελληνισμού, εν Άθήναις 1892.Κλ. Νι κ ο λ α ΐ δ ο υ , ‘Ιστορία τοΰ Ελληνισμού, εν Άθήναις 1928.Π. Κα ρ ο λ ί δ ο υ , Σύγχρονος Ιστορία τών ‘Ελλήνων καί λοιπών λαών τής ’Ανατο­

λής, Άθήνησιν 1924.Τοΰ αύτοΰ, ‘Ιστορία τοΰ ΙΘ' αίώνος, τόμ. Γ', Άθήνησιν 1893.Τοΰ αύτοΰ, ‘Ιστορία τής Ελλάδος, έν Άθήναις 1925.W. Mi l l e r , Ή Τουρκία καταρρέουσα, μετάφρ. Σπ. Λάμπρου, έν Άθήναις 1914.Γ. Ά σ π ρ ε α, Πολιτική ιστορία τής νεωτέρας Ελλάδος, τόμ. Γ', Άθήναι 1930.Κ. ’Ιατρού, Ό ‘Ελληνοτουρκικός πόλεμος τοΰ 1897, «Γενική Στρατιωτική Έπι-

θεώρησις», τεΰχ. 8, σελ. 62 κέξ.Ν. Ά λ. Τσι ρ ι ν τ ά νη, *Η πολιτική καί διπλωματική Ιστορία τής έν Κρήτη έθν.

έπαναστάσεως 1866-1868,' τόμ. 1-3, Άθήναι 1950- 1951. Τήν λοιπήν σχετι­κήν βιβλιογραφίαν βλ. ύπό Ν. Β. Τωμαδ άκη, ΕΕΚΣ, τόμ. Β' ( 1939), σελ. 198 κέξ. καί τόμ. Α' ( 1938), σελ. 530 κέξ., Β', σελ. 239 κέξ.

Γε ωργί ου , πρίγκιπος τής Ελλάδος, Αναμνήσεις έκ Κρήτης 1898-1906, Άθή- ναι 1959.

Κ. Π α π α ρ ρ η γ ο π ο ύ λ ο υ , Αί περί τής λύσεως τοΰ Άνατολικοΰ Ζητήματος ιστο­ρικοί προθεσμίαι, « Παρνασσός », τόμ. Η' ( 1894 ), σελ. 7 κέξ. ( ‘Ιστορικοί Πρα- γματεϊαι, σελ. 156 κέξ. ).

Μ. Θ. Λάσκαρι , Τό ‘Ανατολικόν Ζήτημα (1800 - 1923 ), τεΰχ. α', Θεσσαλονίκη 1948, τεΰχ. β', Άθήναι 1956.

Ν. Βλάχ ου , Τό Μακεδονικόν ώς φάσις τού Άνατολικοΰ Ζητήματος, 1878- 1908, έν Άθήναις 1935.

Τοΰ αύτοΰ, ‘Ιστορία τών κρατών τής χερσονήσου τοΰ Αίμου, 1908- 1914, τόμ. Α', έν Άθήναις 1954.

Τ οΰ αύτοΰ, Ή συμμαχική προσέγγισις τών τεσσάρων χριστ. κρατών τής χερσονή­σου τοΰ Αίμου κατά τό έτος 1912 ( διάλεξις ).

Σ. Ά ν τ ω ν ο π ο ύ λ ο υ, Αί συνθήκαι Λονδίνου, Βουκουρεστίου, Αθηνών, έν Άθή- ναις 1917.

Τοΰ αύτοΰ, Αί συνθήκαι Αθηνών, Βουκουρεστίου, έν Άθήναις 1914.Ν. Έ λ ε υ θ ε ρ ι ά δ ο υ , Τα μετά τήν συνθήκην τών ’Αθηνών, έν Άθήναις 1915.Δ. Λα μπ ί κη , Σελίδες διπλωματικής ιστορίας, έν Άθήναις 1918.Σ. Θ. Λάσκαρ ι , Διπλωματική ιστορία τής συγχρόνου Εύρώπης ( 1914 - 1939 ),

Θεσσαλονίκη 1954.Γ. Βε ν τ ή ρ η , Ή ‘Ελλάς τού 1910- 1920, τόμ. Α '- Β', Άθήναι 1931.Κ. I. Ά μ ά ν τ ο υ , Οί βόρειοι γείτονες τής Ελλάδος ( Βούλγαροι - Αλβανοί - Νο-

τιοσλάβοι), έν Άθήναις 1923.Τοΰ αύτοΰ, ‘Ιστορικά! σχέσεις ‘Ελλήνων, Σέρβων καί Βουλγάρων, Άθήναι 1940.Ά ν τ. Κ ε ρ α μ ο π ο ύ λ ο υ, Οί "Ελληνες καί οί Βόρειοι γείτονες, ’Εν Άθήναις 1945.Στ. Γ υ α λ ί σ τ ρ α, ‘Ο ‘Ελληνισμός καί οί Βαλκανικοί γείτονες του κατά τούς

τελευταίους χρόνους, έν Άθήναις 1945.Ά λ . Κυρ ου, Οί Βαλκανικοί γείτονες μας, Άθήναι 1962.

Δ ι ο γ. Ξ α ν α λ ά τ ο υ, 01 'Έλληνες καί οΐ Βούλγαροι εις την Μακεδονίαν καί Θρά­κην, έν Άθήναις 1944.

Έ μ. Θ. Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ , “Ελληνες καί Βούλγαροι, Θεσσαλονίκη 1958.Δ. Α. Π ε τ ρ ο π ο ύ λ ο υ , Πνευματικές σχέσεις Ελλήνων καί Βουλγάρων τόν ΙΘ'

αιώνα, Άθήναι 1954.Πολ. Π α π α χ ρ ι σ τ ο δ ο ύ λ ο υ , Ή καταστροφή τοϋ βορειοθρακικοΰ Ελληνισμού

( 1874 - 1914 ), Άθήναι 1945.Μιχ. Λάσκαρ ι , "Ελληνες καί Σέρβοι κατά τούς απελευθερωτικούς των αγώνας

1806 - 1830, Άθήναι 1936.Έ λ. Π ρ ε β ε λ ά κ η , Τό Ήπειροθεσσαλικόν ζήτημα κατά τα έτη 1862 - 1863,

« Άθηνά », τόμ. ΝΔ' ( 1950 ), σελ. 94 -105.Μ. I. Γεδεοον, “Εγγραφα πατριαρχικά καί συνοδικά περί τοϋ Βουλγαρικού Ζητή­

ματος 1852 - 1873, εν ΚΠόλει 1908.Έ μ. Κ α ρ π α θ ί ο υ , Τό Βουλγαρικόν σχίσμα, «Θεολογία», τόμ. Γ' (1924), σελ.

345 κέξ., Δ' ( 1925 ), σελ. 42 κέξ.Γ ε ρ. I. Κο ν ι δ ά ρ η , *Η άρσις τοϋ Βουλγαρικού Σχίσματος, β' έκδοσις αναθεω­

ρημένη καί βελτιωμένη, ’Αθήναι 1958.Τοϋ αυτού, *Η καθολική ορθοδοξία τού ‘Ελληνισμού καί ή άρσις τού Βουλγα­

ρικού Σχίσματος, Θεσσαλονίκη 1950.I. Κ. Β α σ δ ρ α β έ λ λ η , ’Αρματολοί καί κλέφτες εις τήν Μακεδονίαν, Θεσσαλο­

νίκη 1948.Γ. I. Θ ε ο χ α ρ ί δ ο υ , Καπετανίκια τής Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 1954.Ί ω ν ο ς Δ ρ α γ ο ύ μ η , Μαρτύρων καί ηρώων αίμα, έν Άθήναις 1907.Γ ε ρ μ α ν ο ύ Κ α ρ α β α γ γ έ λ η , *0 Μακεδονικός Άγων, Θεσσαλονίκη 1958.I. Κ. Β α σ δ ρ α β έ λ λ η , Τουρκικά έγγραφα περί τού Μακεδ. Άγώνος, Θεσ/νίκη 1958.Β. Λ α ο ύ ρ δ α, Ή Πηνελόπη Δέλτα καί ή Μακεδονία, Θεσσαλονίκη 1958.Ίω. Σ. Νοτ άρη, Παύλος Μελάς, Θεσσαλονίκη 1955.X. Ν ά λ τ σ α, Τό Μακεδονικόν Ζήτημα καί ή Σοβιετική πολιτική, Θεσσαλονίκη 1954.Τού αυτού, ‘Ο Μακεδονικός άγων είς τήν Δυτικήν Μακεδονίαν, Θεσσαλονίκη 1958.Περ. Ά λ. Ά ρ γ υ ρ ο π ο ύ λ ο υ, Ό Μακεδονικός Αγών (Απομνημονεύματα),

Θεσσαλονίκη 1957.Π η ν ε λ ό π η ς Δέλτα, Στά μυστικά τού Βάλτου, Άθήναι 1937, β' έκδ. 1947.Να ο ύ μ Σπαν ού , Αναμνήσεις έκ τού Μακεδονικού Άγώνος, Θεσσαλονίκη 1957.Ά θ . Σ ο λ ι ώ τ η - Ν ι κ ο λ α ΐ δ η , *0 Μακεδονικός Αγών. « *Η όργάνωσις Θεσσα­

λονίκης » 1906 - 1908 ( άπομνημονεύματα ), Θεσσαλονίκη 1959.Γ. Δ ι κ ων ύ μ ο υ Μακρή, Ό Μακεδονικός Άγων (άπομνημονεύματα), Θεσσα­

λονίκη 1959.Ά λ . Δ. Ζάννα, Ό Μακεδονικός Άγων ( άναμνήσεις ), Θεσσαλονίκη 1960.Π. Π α π α τ ζ α ν ν ε τ έ α , Ό Μακεδονικός Άγων ( άπομνημον. ), Θεσσαλονίκη 1960.Χρυσ. Κα λ α φά τ η , ’Εκθέσεις περί τοϋ Μακεδ. Άγώνος 1903 - 1907, Θεσ/νίκη 1960.Β. Λ α ο ύ ρ δ α - Π . Πέ ν ν α , ‘Ο Μακεδονικός Άγων είς τήν περιοχήν τών Σερρών

κατά τό 1907, « Σερραϊκά Χρονικά», τόμ. Γ' ( 1959), σελ. 5-143.Π. Νατ άλη, Ό Μακεδονικός Άγων καί ή συμβολή τών Σερρών, «Σερραϊκά Χρο­

νικά», τόμ. Γ' (1959), σελ. 159 - 187.Θ. Γρ. Κα ν ε λ ο π ο ύ λ ο υ , Καπετάν “Αγρας, Τέλος Άγαπηνός, έθνομάρτυς ( 1880 -

1907 ). Εισαγωγή στο Μακεδονικό άγώνα, Άθήναι 1958.Κ. Ά θ. Δια μάντη, Τό άρχεϊον τού Μακεδονομάχου Τσόντου Βόρδα, «Μακεδο­

νικά », τόμ. Δ' (1958 ), σελ. 449 κέξ.

ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (Ποιητική ’Ανθολογία)

Κ. ΠΑΛΑΜΑ

’Εμπρός

'Εμπρός! 'Ολόρθοι, άντράνταχτοι. Μανρίλα. ’Αστροπελέκι.Νά ! το σπαθί γοργάστραψε, καί, νά! ή βροντή τουφέκι!Στον Πίνδο απ' τον Ταΰγετο καί ατά Μπαλκάνια ώς πέρα, μιά ή φλόγα, μιά ή φοβέρα, κ' ένας δ νους. ’Εμπρός !

Εμπρός! Βουνά, -ψηλώστε μας, καί ώ θάλασσα, νά ή ώρα ! Στοίχιωσε τα καράβια μας καί βόηθα, νικηφόρα!Ξανά τοϋ Ρήγα ή σάλπιγγα καί πάει στα μισουράνια:«Μαυροβούνιού καπλάνια κι Όλυμπου σταυραϊτοί».

Εμπρός, αδέρφια, άτράνταχτοι! Κι αν πέφτη αστροπελέκι, νά ! το σπαθί γοργάστραψε, καί νά ή βροντή τουφέκι.Κρήτη, δ Μοριάς, ή Ρούμελη.

'Εμπρός ! 'Η *Ελλάδα λάμπει, άχολογοϋν οι κάμποι, καίνε οι καρδιές. *Εμπρός!

Στη χώρα που άρματώ&ηκε

Κ ’ έλα, έτοιμάστε τάσπρα σας φουστάνια, καρδιές, γυναίκες, τρισπονετικές, άπο αγριλιες καί δάφνες τά στεφάνια κι άπο μαργαριτάρια τά γιορντάνια, νιόνυφες, μάννες, άγαπητικές.

Γιορτερά φωτόλουστε τα παλάτια, τά σπίτια σας ορθάνοιχτα, χλωρά.Γυρνάν. Φρυμάζουν πολεμόχαρα άτια, σάν τα σπαθιά λάμπουν, τρύπαν τά μάτια.

— Βιολιά, κρασί, ξεφάντωμα, χαρά!

Γυρνάν οι νικήτες τυραννομάχοι, καλότυχες που θά τους ξαναβροΰν, φαντάζουνε σαν κάστρα καί σα βράχοι, καί μοναχά δσους εφαε μαύρη μάχη τη χαρά τής χαράς δε θα χαροΰν.

Μα εσείς φορέστε τά φορέματά σας τάσπρα καί τά γιορτιάτικα, ώ γλυκειές, δμοια τάξίζουν τα παινέματά σας, τα δάκρυα, τά φιλιά, την αγκαλιά σας, νιόνυφες, μάννες, άγαπητ ικές,

δμοια τάξίζουν, δμοια δοξασμένοι, για πανηγύρια καί για δλονυχτιές, δμοια και οι ζωντανοί καί οι πεθαμένοι. Μακάριοι καί τοϋ Χάρου οι διαλυμένοι, κι δσοι άργασμένοι μέσα στις φωτιές.

Καί οι τάφοι σαν τά σπίτια δς αντηχήσουν, παντού χοροί, τραγούδια ας άλαλάζουν.Κι αν ίσως οι Σπαρτιάτισσες ξυπνήσουν, κι αν Ισως τις Σουλιώτισσες ρωτήσουν :

— Ποιες είναι οι ξωτικιές που αναγαλλιάζουν ;

Κι δν ίσως μέσ’ στον άραχνο τον αδη ξαφνιάσουνε των ήσκιων το κοπάδι χοροί τοϋ άπάνου κόσμου καί φλογέρες,

κι &ν 'ίσως οι Σπαρτιάτισσες ρωτήσουν, οι Σουλιώτισσες ας τους απαντήσουν :

— Οι εγγόνες είναι κ είναι οι θυγατέρες.

ΑΓΓ. ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ

Δέηση

Πνεύμα τοϋ πόνου, που οι θλιμμένοι άγώνες σε υψώσανε στων αιώνων τούς αιώνες κ ευλόγησες ν' αστράψουνε οι κορώνες τών άδυνάτων, άστρα.

Πνεύμα πανάγαθο, άπο τής αβύσσου τοϋ Δίκαιου πού χαράζει ή δύναμί σου κι ώς τρικυμιά ανοιξιάτικη ή ορμή σου βροντάει στά κάστρα.

Κύριε, πού εφύσηξες στοΰ οχτρού τά μάτια αφιόνι, να χαθή στά μονοπάτια τής δικαιοσύνης σου καί τα παλάτια τοϋ 'ριξες κάτου.

Κ ' είδες ή γή τη Δόξα ν' άναδίνη τοϋ αγώνα σου Ιερή καί τη γαλήνη μάς χάρισες, ή αγνή θωριά πού χύνει τοϋ άγιου θανάτου.

'Άκου τούς λαούς, πού βοάν σάν τα μελίσσια καί πνίγουνε στον 'Ύμνο σου τή λύσσα τοϋ οχτρού κ’ είν οι δέησές τους κυπαρίσσια στή θεία του θλΐψι.

'Άκου πώς βόγγουν γιορτερά οι καμπάνες, άκου πώς χύνονται βαθιοί οι παιάνες.

'Άκου πώς κλαιν καί σ' εύλογάνε οι μάννες, άκου απ’ τα ϋψη.

'Άκου απ' τον 'Άθω, άκου απ' τον 'Όλυμπο, άκου απ' τά κορφοβούνια κι απ' τοϋ λάκκου

τά βάθη, άπό το σκοΰσμα τον κοράκου πού τρώει 'ψοφίμι.

’Άκου απ’ τα πέλαα, πού βαθιά ανασαίνουν τά νέα νησιά, πού άπ* το σεισμό σου βγαίνουν και στά καράβια σου τη Δόξα δένουν πλώρη καί πρύμη,

’Από τη Σαμοθράκη σου, πού ή Νίκη ρίχνει κραυγή καί αχώ στη Σαλονίκη κ’ εχ ή βοή της την ιερή σου φρίκη, τοϋ Δίκαιου μάννα,

’Άκου κ’ εύλογα' ώς στάχια γύραμε όλοι στο μεγάλο, άξαφνο σου δροσοβόλι.Κατέβα, Δίκαιε, σάλεψε στην Πόλι.Κάμε ν' ακούσουμε, ν' άκούσουμε δλοι καί τής ’Ά γιά Σόφιάς σου την καμπάνα !

Σ . ΣΚΙΠΗ

Zfj δ βασιλιάς *ΑλέξαντροςC Α π ό σ π α σ μ α ά π ό το ν « ’Α π έ θ α ν τ ο η )

. IΖή ο βασιλιάς ό Αλέξαντρος!Το θέλει ο Νόμος τής Ζωής καί το γυρεύει, όσο κι δ κόσμος νά V άθάνατος, ζή καί βασιλεύει!

Μάννα ή Φυλή στήν άγια μήτρα της τον ένοιωσε καιρούς ν’ άργοσαλεύη, νά βγή στο φως ώσάν ή Δόξα της, ζή και βασιλεύει !

Κι απ’ τής Λαοψυχής τά 'Εφτάβαθα ωσάν άπό ’Άβυσσον άνέβη σ’ Εκείνον σαρκωμένος δ ίδιος δ Λαός, ζή καί βασιλεύει!

Κι δ Ραψωδός δ αιώνιος στά τραγούδια του, προφήτης τής Φυλής, τον προφητεύει

με κάποιον Άχιλλέα θεαινογέννητον, ζή καί βασιλεύει !

Σαν αγωγιάτης των αιώνων πού περνάει χωρίς πότες νά ξεπεζεύη, το ’Έθνος φέρνει σαν Άτλαντας, ζή και βασιλεύει!

Άκριτες Διγενϊδες μες στο διάβα του ωσάν τά γιγαντόδεντρα φυτεύει, να ήσκιώσουν τις 'Ελλάδες με τούς ήσκιους τους, ζη καί βασιλεύει!

ΑΓΓ. ΣΗΜΗΡΙΩΤΗ

Μ πιζάνι

Μπροστά στο κάστρο το τρανό πού φράζει του το δρόμο καί σπέρνει μπρος το χαλασμό καί γύρω του τον τρόμο ό γυιός τοϋ Ρήγα πολεμφ, νά το ξεθεμελιώση, νά μπή στά μαύρα Γιάννενα, πνοή ζωής νά δώση στής λίμνης την κοιμούμενη Κυρά, τή μαγεμένη.Μά είναι το κάστρο δράκοντας κι οι τοίχοι στοιχειωμένοι...

Ξάφνω το βασιλόπουλο σέρνει φωνή στο Κάστρο.— Κάστρο κι αν είσαι Δράκοντας, τής μέρας είμαι ταστρο,

τοϋ Ρήγα γιός, τής Μοίρας γιός. Κι είναι γραφτό σου, τέρας, νά πάρη από το χέρι μου τά λέπια σου ό αγέρας!

Ρίχνεται δ Ρήγας τοϋ στοιχειού καί το στοιχειό τοϋ ανθρώπου. Δυο μήνες έτσι πολεμούν στο αλώνι τοϋ έρμου τόπου.Κι άπά στούς δυο κάποιαν αυγή και κάποιαν άγια μέρα, πού χαμήλωναν οι ουρανοί κατά τή γής ’δώ πέρα, κι 6 *Αδης είχε άνάστασι κι ό κόσμος πανηγύρι, τήν ώρα πού ό Ώρίωνας πάει λαμπρός νά γύρη, καθώς πού πέφτει άπάντεχα καί πού ψοφάει ά αγέρας, σ’ ενα,ν απέραντο σπασμό, παράδωσε το τέρας.

Πάει ή ψυχή τοϋ Ά λή Πασσά, τοϋ Ά λή το μίσος πάει.Καί νά, στής λίμνης το βυθό ή ,ώρια Κυρά ξυπνάει.Τοϋ Ρήγα γιέ, τής Μοίρας γιέ, χρυσέ σάν καλωσύνη, δικά σου είναι τά Γιάννενα, με τήν Κυρά Φροσύνη.

ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ I. ΚΟΝΙΔΑΡΗΚ α θη γη τοϋ το ΰ Π ανεπ ισ τημ ίου ’Α θηνώ ν

Γεν. Γραμματέω ς τοΰ « Παρνασσού »

ΠΑΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΕΝΑ*

Σπανίως χαρακτηρισμός ιστορικής προσωπικότητος μεγίστης ύπήρξεν χ επιτυχέστερος τού ανωτέρω. Διότι πράγματι ή εν τή ανθρώπινη ιστορία:

μοναδική προσωπικότης, ό απαράμιλλος, ό προς μηδένα τής παγκοσμίου ιστορίας δυνάμενος να παραβληθή Κύριος ημών ’Ιησούς Χριστός, ό διαιρέ- σας την Ιστορίαν εις το μέσον, διά να διακριθή αυτή εις την προ Αυτού καί τήν μετ’ Αυτόν, είναι ό Εις εν τή 'Ιστορία τής Γής, ό δέ Παύλος έρχε­ται πρώτος μετ’ Αυτόν.

Δεν είναι βεβαίως τοΰ παρόντος να εξετάσωμεν περαιτέρω το άλλως αυτονόητον τοΰτο σημεΐον τής ομιλίας μας, ακριβώς, διότι δι* ημάς τούς χριστιανούς, έστω καί κατ’ όνομα, είναι φανερόν, ότι ό ’Ιησούς Χριστός είναι τουλάχιστον διά τήν Χριστιανωσύνην, ό Εις, όχι μόνον διότι είναι θεάνθρωπος, άλλα κα'ι διότι ως ιδρυτής θρησκείας δεν έχει τον όμοιόν Του εν τή Τστορίςι. Άλλ* ως ειπον τό θέμα μου είναι : διατί δ Παύλος « δ κλη­τός ’Απόστολος Ιησού Χριστού διά θελήματος Αυτού », ως έγραφε προς τούς Κορινθίους, προ 1912 ετών, είναι δ πρώτος μετά τον "Ενα, παρά τό γεγονός ότι δεν ύπήρξεν εις εκ τών 12 αμέσων μαθητών τού Κυρίου.

Παρά ταύτα καί χωρίς καμμίαν αμφιβολίαν ύπήρξεν δ θείος Παύλος εν τή θεμελιώσει τού Οικουμενικού Χριστιανισμού καί τής Καθολικής του ’Εκ­κλησίας δ Πρώτος μετά τον "Ενα.

Δεν θά καταγίνω, φυσικά, ενταύθα με τα λίαν γνωστά ύμΐν βιογραφικά τού μεγάλου ’Ιουδαίου Έλληνιστού τής Διασποράς, τού άναπτυχθέντος παρά τούς πόδας τού μεγάλου διδασκάλου τού ’Ισραήλ Γαμαλιήλ, άλλα μόνον θά εξάρω τούτο' ότι δ Παύλος άνήκει, ως προς τήν καταγωγήν καί τήν παίδευ- σιν, εις τρεις διαφόρους κύκλους τής ζωής τών Ελληνιστικών καί 'Ελληνο­ρωμαϊκών χρόνων : ήτο Ρωμαίος πολίτης, Ελληνιστής ’Ιουδαίος καί ιερο- σολυμίτης φαρισαϊος κατά τήν θρησκευτικήν άγωγήν.

* ‘Ομιλία γενομένη τήν 29 ’Ιουνίου 1962 έν τφ Δημοτικφ Θεάτρφ Πειραιώς.

Όρθώς παρετηρήθη ήδη, δτι το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτου έδιδεν εις αυτόν περίοπτον κοινωνικήν θέσιν εΐς τό μέγα καί Οικουμενικόν Κράτος τής Ρώμης, είς τό όποιον άπετέλει προνόμιον ό'ντως βαρυσήμαντον τό να είναι τις Ρωμαίος πολίτης. Τούτο κατέστησε δυνατήν τήν πορείαν του προς τήν Ρώμην, μετά τήν Γ ' Άποστολικήν οδοιπορίαν, περί τφ 58 μ.Χ., δτε συνελήφθη, φυλακιστείς δε εν Ίεροσολΰμοις καί Καισαρείφ τής Παλαιστίνης, επεκαλέσθη τό δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτου να άπολογηθή ενώπιον του Καίσαρος. Ή μεταφορά του εις Ρώμην καί ή εκεί παραμονή του, υπό τα λεγόμενα « ελαφρά δεσμά », κατέστησε δυνατά : 1 ) τήν συγγραφήν των 4 επιστολών των λεγομένων τής αιχμαλωσίας ( Έφεσίους, Κολοσσαείς, Φιλιπ- πισίους και Φιλήμονα). 2) Τήν ιεραποστολικήν δραστηριότητα εν Ρώμη καί μέχρι τής 'Ισπανίας καί 3) τήν Δ' Άποστολικήν 'Οδοιπορίαν, προς τήν ’Ανατολήν, καθ’ ήν ίδρύθησαν αΐ Έκκλησίαι τής Κρήτης καί τής ’Ηπείρου.

’Αλλά πολύ μεγαλυτέραν είχε σημασίαν τό γεγονός, δτι ό Παύλος ήτο ’Ιουδαίος Ελληνιστής, γαλουχηθείς εντός των κόλπων τού παρουσιάζοντος ευρύτητα όρίζοντος καί πνεύματος ’Ανατολικού Ελληνισμού.

Τούτο εΐχεν αποφασιστικήν σπουδαιότητα διά τό μέγα έργον τού Παύ­λου, κληθέντος να δράση ως Απόστολος τού Χριστού εΐς τήν εύρυτάτην περιοχήν τού Έλληνίζοντος κόσμου τής ’Ανατολής καί τού Ελληνισμού τής κυρίως Ελλάδος, ως καί εΐς τήν Δύσιν. 'Ο Ελληνιστικός πολιτισμός, κυρίαρ­χων ήδη από των χρόνων των διαδόχων τού Αλεξάνδρου κατά τον γ’ αιώνα π.Χ., είχε φθάσει κατά τον α' μ.Χ. αιώνα εΐς μέγιστον σημεΐον τής επιδρά- σεως επί τήν ζωήν τών λαών τής Μεσογείου.

Ή παγκοσμιότης του καί ο Συγκρητισμός, δύο χαρακτηριστικοί μορφαί αυτού, καθορίζουσαι τήν ζωήν τών χρόνων εκείνων εν τη Φιλοσοφίφ καί τη Θρησκείρ, συνεδέοντο προς τήν τάσιν προς ενότητα τών ποικίλων λαών και πολιτισμών τής ’Ανατολής καί τής Δύσεως. Τήν Pacera Romanam, επιβλη- θεΐσαν περί τό 30 π.Χ. ήκολούθησεν ή ενότης τού κράτους, ή επιτευχθεισα υπό τών Ρωμαϊκών λεγεώνων, αΐτινες διέλυσαν καί συνέτριψαν τα προς άλληλα ερίζοντα Ελληνιστικά Κράτη. Τότε κατέστη δυνατή ή ενότης δικαίου διοικήσεως καί γλώσσης. Ταύτα άπετέλεσαν τάς βασικός προϋποθέσεις διά τήν ϋπαρξιν μιας παγκοσμίου απολυτρωτικής θρησκείας καί τήν διάδοσιν αυτής. Έ ν τη ούσίφ κατά τον a αιώνα μ.Χ. εΐχον δημιουργηθή αΐ κύριαι προϋποθέσεις διά τό έργον τού Χριστού καί τού ’Αποστόλου του, τού ούρα- νοβάμωνος Παύλου.

Ή « κοινή » Ελληνική γλώσσα ( « διάλεκτος » ) τών χρόνων εκείνων άπετέλει τό βαρυσήμαντον δργανον διά τό έργον τού Παύλου, διότι ήτο πρά­γματι παγκόσμιος γλώσσα ή Ελληνική ήδη από 300 περίπου ετών. Αύτη προ πάντων εξέφραζε τήν ζώσαν καθημερινήν ενότητα τού οικουμενικού κράτους τής Ρώμης, τού περιβάλλοντος τήν Μεσόγειον, τήν συνδεομένην διά μεγάλων

οδών θαλασσίων και ξηράς. Οΰτω διηυκολύνετο δχι μόνον ή οικονομία τα μέγιστα, άλλα καί δ κήρυξ οίασδήποτε νέας θρησκείας, δυνάμενος, ώς πας άνθρωπος τής Ελληνορωμαϊκής Οικουμένης, να κινηθή διά των μεγάλων αρτηριών από ’Ανατολών προς δυσμάς κα'ι άντιθέτως. Τόσον εύκολος ήτο ή διάδοσις ιδεών καί θρησκειών κατά την εποχήν ταύτην, ώστε προ τής σφί­ξεως του Παΰλου εις Ρώμην να φθάση εις την Ρωμαϊκήν πρωτεύουσαν προ του 49 μ.Χ. δ Χριστιανισμός, πιθανώς δι’ εμπόρων κα'ι σκλάβων συνοδών υπαλλήλων, μεταβαινόντων από Συρίας εις Ρώμην. Έφθασε δηλαδή δ Χρι­στιανισμός, δπως αί άλλαι θρησκεϊαι τής Ανατολής καί τα μυστήρια, άτινα ύπέσχοντο αθανασίαν.

Ή εκ μέρους του Έλληνιστοΰ ’Ιουδαίου Παύλου γνώσις τής Ελληνι­στικής κοινής, παραπλεύρους προς τήν γλώσσαν τής Βίβλου καί τήν ζώσαν άραμαϊκήν γλώσσαν, καί ή γνώσις τής φιλοσοφίας καί τής θρησκείας καί θρησκευτικότητος των χρόνων εκείνων άπετέλουν διά τον μέγαν ’Απόστολον τήν ετέραν σειράν των προϋποθέσεων, έφ’ ών βασιζόμενος θά επετέλει το μέγα εργον του, εν τφ μέσφ του Έλληνίζοντος Μεσογειακού κόσμου, του ποθοΰντος βαθύτατα τήν άπολυτρωσιν από του φυσικοϋ καί του ηθικού κακού.

Έλέχθη ήδη παρά τών μελετητών τής μεγάλης ταΰτης περιόδου, ότι ή μΰησις εις τά μυστήρια έφερεν εις τούς ανθρώπους νέαν ευγένειαν, διότι δεν ελαμβάνετο ύπ* όψιν διαφορά κοινωνικής τάξεως καί διότι παρείχετο εις τον άνθρωπον, τον κουρασμένον τών χρόνων εκείνων, ή χαρά τής άπολυτρώσεως από τήν σκληρότητα τών δυνάμεων τής τύχης, διά τής πίστεως, δτι ή θεία χάρις παρέχεται είς τον άνθρωπον. *0 Παύλος, γνωρίζων τον πόθον τών λαών τών χρόνων εκείνων προς λΰτρωσιν, κατέστη δ φορεύς τής αληθούς διδασκα­λίας περί θείας χάριτος καί λυτρώσεως τού κόσμου, τού στενάζοντος από τήν δεισιδαιμονίαν καί τήν πίστιν εις τά « στοιχεία » τού κόσμου τούτου.

Έ ν τφ μέσφ τού Έλληνίζοντος Συγκρητιστικοΰ κόσμου, εν ω παρετη- ρεΐτο άνάμιξις, άλλοίωσις καί ταΰτισις τών θρησκειών, διεκρίνετο ή ’Ιου­δαϊκή θρησκεία καί μάλιστα δ θρησκεύων Έλληνίζων Ιουδαϊσμός τής Δια- σποράς, δ δποΐος θ ’ άπετέλει διά τον Παύλον τήν θύραν εισόδου του εις τον Εθνικόν Κόσμον, εκλεκτά στελέχη τού δποίου άπετέλουν τούς προσή­λυτους τής ’Ιουδαϊκής Συναγωγής, τούς άναζητούντας εις τήν ηθικήν Μονο- θεΐαν τής Π.Δ. τον θεόν τής Δικαιοσύνης ως το στήριγμα τής ζωής, τού μέχρι τής εποχής τού Αύγούστου δεινώς δοκιμασθέντος κόσμου.

Είναι βεβαίως άληθές, δτι δ Παύλος δεν θά ήδύνατο νά άποβή δ μέγας χριστιανός ιεραπόστολος, εάν δεν ήτο Ελληνιστής τής Διασποράς, γνωρίζων τήν Ελληνικήν καί τήν Βίβλον υπό τήν μορφήν τών Ο' καί εάν ετι δεν ειχεν άποκτήσει τήν δύναμιν προσαρμογής προς ξένα ήθη καί έθιμα. Έάν ωσαύτως δεν ειχεν κατανόησιν διά τον κόσμον εκείνον τον Οικουμενικόν

τής Μεσογείου και τάς κοσμοπόλεις αΰτοΰ, δεν είχε δε κα'ι τούς ισχυρούς δεσμούς προς την 'Ιερουσαλήμ, πάλιν δεν -θά ήδύνατο να επιτελέση επιτυ- χώς την μεγάλην αποστολήν του. Έ ν τοΰτοις θά πρέπει να προστεθή, δτι ή δύναμις τού πνεύματός του, ό ζήλος του διά την θρησκείαν καί την ευσέ­βειαν, εΰρισκε τροφήν εις την Βίβλον καί τήν προφητείαν, ένθα ή πνευμα- τικότης τής θρησκείας συνδέεται κατά τρόπον έξοχον προς τό ηθικόν βάθος, ών τήν αληθή έννοιαν καί δύναμιν, ήδυνήθη να κατανοήση, δτε εύρεν αυτόν ό Χριστός κατά τρόπον θαυμαστόν κατά τήν πορείαν πρός τήν Δαμασκόν.

Ή μελέτη καί ή διδασκαλία, ώς καί ή έκπλήρωσις τού Νόμου είχεν απορροφήσει τήν σκέψιν καί τήν ψυχήν του, δτε είσέτι ετέλει υπό φαρισαϊ­κήν επίδρασιν καί εδούλευεν είς τήν στενότητα τού ’Ιουδαϊκού Νόμου καί Πνεύματος. Άλλ’ δτε ήλθεν ή θαυμαστή μεταστροφή, εν τή όδφ πρός Δα­μασκόν, καί διηνοίγησαν οι οφθαλμοί αυτού διά να ΐδη, δτι δ ’Ιησούς, δν αυτός εδίωκε εν τφ προσώπφ τού λιθοβολιθέντος Στεφάνου τού διακόνου καί πρωτομάρτυρος, καί των άλλων Χριστιανών, ήτο δ προεπηγγελμένος Μεσ- σίας, δ Χριστός τού Κυρίου. Τότε δ φανατικός Φαρισαίος έγινεν δ κήρυξ τού Άντιφαρισαϊσμού τού ’Ιησού, εις τον δποϊον εύρίσκομεν τό βαθύτερον νόημα τού κηρύγματος τού Κυρίου περί τής νέας σχέσεως Θεού καί ανθρώ­που εν τή βασιλείφ τού Θεού, πού είναι αυτή αύτη ή βασιλεία τού Χριστού. Όρθώς δε παρετηρήθη, δτι δεν θα άπέβαινεν δ ριζοσπάστης χριστιανός, δ απελευθερωτής τής χριστιανικής πίστεως από τήν θρησκείαν τού Νόμου, εάν δέν είχε συνείδησιν περί τού τί έσήμαινε τ.ε. ποιον μέγα εμπόδιον εις τήν έξέλιξιν καί επέκτασιν τού Χριστιανισμού θ* άπετέλει ή σύνδεσις τής νέας θρησκείας πρός τήν θρησκείαν τού Νόμου, ώς εξεφράζετο από τήν φαρισαϊ­κήν ερμηνείαν τής Γραφής καί πρακτικήν «ευσέβειαν» των δριμύτατα επι- κριθέντων υπό τού Κυρίου Φαρισαίων.

’Αναμφιβόλους δέ είς τό σημεΐον τούτο εύρίσκομεν τό κύριον σημεϊον τού θέματος εις τό δποϊον δυνάμεθα να σπουδάσωμεν, διατί δ Παύλος εχα- ρακτηρίσθη όρθώς δ πρώτος μετά τον "Ενα.

Είς τήν ‘Ιστορίαν τού Χριστιανισμού τών πρώτων εκείνων ήμερών, μετά τήν Πεντηκοστήν, εύρίσκομεν έν χαρακτηριστικόν βαρυσήμαντον, δτι έζη ύπό τήν σκιάν τού ’Ιουδαϊσμού, ή δποία ήτο βεβαίως έν τινι μέτρορ χρή­σιμος, άλλ’ άπετέλει, ταυτοχρόνως, μέγαν κίνδυνον διά τό μέλλον τής νέας θρησκείας.

Ή στενότης τού ’Ιουδαϊκού πνεύματος καί τής θρησκείας τής περιτο­μής ήτο δυνατόν να μή άφίση ν’ άναπτυχθή δ Οικουμενικός χαρακτήρ τού κηρύγματος τού Κυρίου, εξ ου θά ήτο φυσική ή έξέλιξις τής θρησκείας τού ’Ιησού εις απλήν ’Ιουδαϊκήν αϊρεσιν. Τον κίνδυνον αυτόν τον σοβαρόν διέ- τρεχεν δ Χριστιανισμός επί μίαν εικοσαετίαν περίπου' άλλα δύο γεγονότα μεγάλα ήνοιξαν τον δρόμον, δ δποΐος ώδήγησε τήν Εκκλησίαν εις τήν αύτο-

τέλειαν από τον ’Ιουδαϊσμόν διά τής απαλλαγής από τής θρησκείας τοΰ Νό- μου καί τής στενότητος τοΰ ’Ιουδαϊκού πνεύματος.

Το πράγμα άντιλαμβανόμεθα σαφώς εάν προσέξωμεν το άπλοΰν γεγο­νός, καθ’ δ ό ’Ιουδαϊσμός παρέμεινε μέχρι τής σήμερον ή θρησκεία τοΰ Ίσραηλιτικοΰ λαοΰ, ενφ δ Χριστιανισμός άπέβη ή θρησκεία πολλών λαών καί δη τών μάλλον προηγμένων τής Οικουμένης.

Άλλα ποια μεγάλα γεγονότα ώδήγησαν εις την άνάδειξιν κα'ι εξασφάλι- σιν τοΰ θεμελιώδους οΐκουμενικοΰ χαρακτήρος τής ήμετέρας πίστεως ;

1. Ή διάδοσις τοΰ Χριστιανίσμοΰ μεταξύ τών Ελλήνων — τών καθα- ρώς εθνικών — τής ’Αντιόχειας καί ή εν τή μεγάλη ταΰτη πόλει, ήτις ορθώς εκαλείτο Συριάδες Ά θήναι, άνάδειξις τής εξ εθνών μεγάλης ’Εκκλησίας, είναι τό πρώτον μεγάλο γεγονός, μετά την ϊδρυσιν τής ’Εκκλησίας καί την Πεν­τηκοστήν ( Πράξ. 11, 20).

2. Τό δεύτερον μεγάλο γεγονός ήτο ή θαυμαστή μεταστροφή τοΰ Παύ­λου, δ δποίος κατέστησε τήν Αντιόχειαν ισχυρόν, σταθερόν δρμητήριον τής δράσεως αύτοΰ, ως ’Αποστόλου τής Εκκλησίας τοΰ Χριστοΰ, μεταξύ τών Εθνών-

Τα δύο μεγάλα ταΰτα γεγονότα ώδήγησαν εις τό έτερον ωσαύτως μέγα γεγονός τής 'Ιστορίας τοΰ Χριστιανίσμοΰ, τήν εξασφάλισιν τής οικουμενι- κότητος τής ήμετέρας πίστεως. Άλλ’ είναι εύλογον τό ερώτημα : πώς συνέβη τοΰτο ;

Ή πίστις τών πρώτων εξ ’Ιουδαίων Χριστιανών ήτο, ότι δ Κύριος ήλθε κυρίως διά τον οίκον ’Ισραήλ καί ότι ’Ιουδαίοι κα'ι προσήλυτοι, οΐ χαρακτηριζόμενοι εν τή Γραφή, ώς «φοβούμενοι τον Θεόν», θά έπρεπε να καταστώσι πρώτον ’Ιουδαίοι, ήτοι να δεχθοΰν δλον τον Νόμον κα'ι άρα τήν περιτομήν κα'ι εΐτα να γίνωσι δεκτοί εις τήν ’Εκκλησίαν. "Ομως ή διάδοσις τοΰ Χριστιανίσμοΰ μεταξύ ’Εθνικών, άπεριτμήτων, προύκάλεσε ζήτημα, διότι τινές, « κατελθόντες από τής Ίουδαίας εδίδασκον τούς αδελφούς», ώς λέγει δ Λουκάς εις τάς Πράξεις (κεφ. 15, 1) « δτι εάν μή περιτέμνησθε τφ έθει Μωϋσέως ού δύνασθε σωθήναι ». «Γενομένης δε στάσεως καί συζητήσεως ούχί μικράς εν Άντιοχείφ οί αδελφοί έταξαν τον Παΰλον καί τον Βαρνά­βαν » (καί τινας άλλους), οϊτινες εΐχον επιστρέφει εκ τής πρώτης άποστολι- κής δδοιπορίας εις Κύπρον καί N. Α. Μ. Ασίαν, ινα άναβώσιν εις 'Ιεροσό­λυμα προς τούς ’Αποστόλους καί πρεσβυτέρους, διά να λυθή τό ζήτημα τοΰτο.

Ε κ εί ανήγγειλαν « εις τούς Αποστόλους καί πρεσβυτέρους », οϊτινες άπετέλουν τήν αυθεντικήν ήγεσίαν τής ’Εκκλησίας, « δσα δ Θεός εποίησε μετ’ αυτών καί δτι ήνοιξε τοΐς *Έθνεσι θύραν πίστεως ». Ά λλ’ δ ιατρός Λουκάς προσθέτει χαρακτηριστικώς εϊς τάς Πράξεις « έξανέστησαν δέ τινες τών από τής αίρέσεως τών Φαρισαίων πεπιστευκότας, λέγοντες δτι δει περιτέμνειν αυτούς παραγγέλλειν τε τηρείν τον Νόμον Μωϋσέως» (κεφ. 15, 5).

Διά νά καταστή αντιληπτόν ti εσήμαινεν ή άξίωσις των Ιουδαίων πρέ­πει να μνημονευθή το γεγονός, δτι από Ιδετίας, ήτοι από του 34 μ.Χ. περί­που μέχρι του 48*49, δτε συνεκροτειτο ή Άποστολική Σύνοδος, είχεν δια- δοθή εις χιλιάδας, πιθανώς καθαρούς Εθνικούς, ό Νόμος, ήτοι ως απερί­τμητους, ο! όποιοι θά έπρεπε να περιτμηθοΰν ! Άλλα έκτος τούτου θά έπρεπε καί εις το μέλλον να μη γίνεται τις δεκτός εις την Εκκλησίαν Χριστιανός εάν δεν περιετέμνετο. Ή αποδοχή τής άξιώσεως των εκ Φαρισαίων Χριστια­νών, πράγματι φανατικών ’Ιουδαίων, θά ώδήγει εις άμεσον άνάσχεσιν τής διαδόσεως τού Χριστιανισμού.

Την ορθήν χριστιανικήν πράξιν τών εξ εθνών ’Εκκλησιών ύπερήσπισε τότε ό Παύλος καί ό Βαρνάβας, αλλά καί ό Πέτρος καί 6 ’Ιάκωβος, δ ι’ δ καί ή Σύνοδος τών ’Αποστόλων καί τών πρεσβυτέρων άπεφάσισε « μηδέν πλέον επιτίθεσθαι νμΐν βάρος πλήν τούτων τών επάναγκες : άπέχεσθαι είδω- λοθύτων, καί αίματος καί πνικτών καί πορνείας». Τήν άπόφασιν ταύτην, εν ή ή περιτομή χαρακτηρίζεται ως βάρος ή Α' αύτη καί τελευταία βαρυσή­μαντος τών ’Αποστόλων Σύνοδος άνήγγειλεν εις τήν μεγάλην εξ εθνών ’Εκ­κλησίαν τής ’Αντιόχειας.

Τί εσήμαινεν αύτη ; Έξασφάλισιν τής οίκουμενικότητος τής ήμετέρας πίστεως, διότι επεκύρου τό καθεστώς, καθ’ δ επετρέπετο ή εϊς τήν ’Εκκλη­σίαν εισδοχή εξ Εθνώ ν Χριστιανών κατ* ευθείαν, άνευ τού βάρους τής περι­τομής, το όποιον, ως ειπεν ό Παύλος, ού'τε οί πατέρες τών Ιουδαίων ούτε οι ίδιοι ήδύναντο νά βαστάσωσιν. ’Εφεξής καθίστατο ελευθέρα ή άθρόα είσοδος εις τήν ’Εκκλησίαν, ή όποια άπέκτα μέγα κέντρον εις τήν ’Αντιό­χειαν. Μετά τήν Άποστολικήν Σύνοδον ό ’Απόστολος Παύλος μετέβαλεν είς πραγματικότητα τήν οίκουμενικότητα τής ήμετέρας πίστεως καί ’Εκκλησίας. Άναλαβών τάς μεγάλας αυτού περιοδείας είς τήν Δύσιν κατά μέν τήν Β' καί Γ ' οδοιπορίαν έδρασεν είς τήν Μ. ’Ασίαν καί Ελλάδα καί ανίδρυσε τάς ’Εκκλησίας αυτών, μετά ταύτα δέ, έπανελθών εϊς ‘Ιεροσόλυμα, ένθα καί συνελήφθη, έφθασε δέσμιος εις Ρώμην. ’Ακολούθως δέ απελευθερωθείς επε- χείρησε τήν τελευταίαν, τήν 41Ίν, άποστολικήν οδοιπορίαν, περί ής εγένετο λόγος ανωτέρω· ’Αλλά κατά τό τελευταιον τούτο διάστημα ό Παύλος εξή- γαγε καί τό έσχατον συμπέρασμα τής θέσεως, ήν έλαβεν έναντι τού Ιουδα ϊ­σμού τ.έ. εθεώρησε τον Νόμον τής Π. Δ. ως μή άναγκαΐον καί διά τούς ’Ιουδαίους ακόμη. Τφ 64 μ.Χ. έμαρτύρησεν μετά τού Πέτρου έν Ρώμη ό μέγας τής ’Εκκλησίας ‘Ιεραπόστολος, αφού μετέφερε τον Χριστιανισμόν μέχρι τής ‘Ισπανίας. Καθ’ δλον τού διάστημα τούτο ή ’Εκκλησία τής ’Αν­τιόχειας άπετέλει τό κέντρον τής έξορμήσεως καί τής μεγάλης ‘Ιεραποστολής μεταξύ τών Εθνικών.

Έ ν τή αυτή δέ Έκκλησίςι τή Ελληνική τής ’Αντιόχειας τό εύ'στροφον ελληνικόν πνεύμα ώνόμασε τούς μαθητάς τού Χριστού, Χριστιανούς, τήν

ήμετέραν θρησκείαν Χριστιανισμόν, εν αντιδιαστολή καί άντιθέσει ευρισκό­μενον προς τον ‘Ιουδαϊσμόν, καί τήν Εκκλησίαν μας Καθολικήν. Μετ’ ολί­γον χρόνον μεταξύ των ετών 80 καί 100 ωνομάσθη εκεί « ό προεστός» εκά- στης Εκκλησίας πρεσβΰτερος ό διάδοχος των ‘Αποστόλων διά τού δρου « 6 επίσκοπος». Άλλα ενταύθα πρέπει να σημειωθή, δτι ήδη δέκα (10) έτη πρότερον ή ’Εκκλησία τής ’Αντιόχειας, ή μήτηρ των εξ εθνών ’Εκκλησιών, είχεν άποβή ή μόνη κυρίαρχος επί τού πεδίου τής ιεραποστολής, διότι ή ’Εκκλησία τών 'Ιεροσολύμων διελύθη προς στιγμήν μετά τήν καταστροφήν τής πόλεως διά τής πολιορκίας καί καταστροφής τού Τίτου ( τφ 70 μ.Χ. ).

Μέγας, λοιπόν, ύπήρξεν ό Απόστολος τού Χριστού Παύλος, όχι μόνον διότι διησφάλισε τήν οίκουμενικότητα τής ήμετέρας πίσεως καί ’Εκκλησίας, άλλα καί διότι ύπήρξεν ό πρώτος μέγας 'Ιεραπόστολος καί στερεωτής τής καθολικής ’Εκκλησίας εν τή Ελληνορωμαϊκή οικουμένη μέ κέντρον τήν ’Αντιόχειαν. Θά ήρκουν βεβαίως ταύτα διά να δικαιολογήσωσι απολύτως τον χαρακτηρισμόν τού Παύλου ως πρώτου μετά τον "Ενα, διότι ήσαν τόσον μεγάλης σπουδαιότητος τα επιτεύγματα ταύτα διά το εργον τής Εκκλησίας, ώστε να μή δύναται να προβληθή σοβαρά άντίρρησις διά τήν ορθότητα τού χαρακτηρισμού τού άνδρός. Άλλ’ ευτυχώς διά τήν ’Εκκλησίαν ό Παύλος επετέλεσε καί άλλα πολλά καί μεγάλα.

Το κήρυγμά του δυναμικόν καί συναρπαστικόν εύρεν εκφρασιν είς τάς περιωνύμους επιστολάς του, τάς 13, πού αποτελούν τό ήμισυ τών βιβλίων τής Κ. Διαθήκης. "Ο,τι καί αν εΐπη τις διά τήν αξίαν τών θεοπνεύστων τούτων έργων τού Παύλου θά είναι ολίγον. ’Αληθώς τί να θαυμάση τις πρώτον καί τί ύστερον, πέρα τής θείας εμπνεύσεως ; τήν δύναμιν καί τό βάθος τού πνεύματός του καί τήν συνεκφοράν πλειόνων νοημάτων εις ολίγας λέξεις ; ή τήν άκατάβλητον καί αιωνίαν δύναμιν τού Παυλείου λόγου ; Άλλα μήπως ή επιγραμματικότης τών εκφράσεων δεν είναι απαράμιλλος; Τί δε νά εΐπη τις διά τήν θεολογίαν τής άπολυτρώσεως τ.ε. τήν διδασκαλίαν περί τού Σταυρού καί περί τής Άναστάσεως ;

Σπανίως κείμενα τόσον σύντομα, οια είναι τα κείμενα τών επιστολών τού Παύλου, περιέχουσι τόσον πλούσια καί πυκνά νοήματα. Είναι κείμενα μέ αιωνίαν αξίαν καί νεότητα, δυνάμενα νά χρησιμοποιηθούν κατά τό πλεΐ- στον εις πάσαν εποχήν καί δυνάμενα νά συγκινήσωσι πάσαν καρδίαν εύαί- σθητον. Είναι κείμενα ανεξάντλητα είς θείαν σοφίαν καί ευσέβειαν καί άνά- λυσιν τής νέας σχέσεως θείου καί ανθρωπίνου εν ’Ιησού Χριστφ. Θά ήδύ- νατό τις νά εΐπη δτι είς τήν επιγραμματικήν φράσιν « ζώ δέ ούκέτι εγώ ζή δε εν έμοί Χριστός » είναι δ Παύλος ολόκληρος, ως θεόπνευστος ευαγγελι­στής, κήρυξ καί διδάσκαλος καί άνθρωπος τού Ευαγγελίου ’Ιησού Χριστού. Ή θεολογία του, μοναδική είς βάθος, θά παραμείνη ή αΐωνία πηγή όχι μόνον τής πίστεως αλλά καί πάσης άνωτέρας πνευματικής καί ηθικής εμπνεύσεως.

"Αφισα ένα τελευταϊον σημείον βαρυσήμαντον, άφορών εις την δράσιν του Παΰλου, ως άγωνιστού καί οργανωτού των Εκκλησιών τής οικουμένης, διότι αποτελεί τούτο νέαν τρανήν άπόδειξιν τής ορθότητος του χαρακτηρι­σμού του, ως πρώτου μετά τον "Ενα.

Ό Παύλος ύπήρξεν μέγας αγωνιστής καί ίκανώτατος οργανωτής των Εκκλησιών, τών ελευθέρων από του Νόμου. Όλίγα άτυχώς γνωρίζομεν περί τής 14ετοΰς δράσεως αυτού εις Συρίαν καί Κιλικίαν με δευτερεύον κέντρον τήν Ταρσόν καί πρωτεύον τήν ’Αντιόχειαν, ή Εκκλησία τής οποίας δικαίως χαρακτηρίζεται, ως ή μήτηρ τών εξ εθνών ’Εκκλησιών. Άγωνιζόμενος διά τον επιοΰσιον, ΐνα μή θεωρηθή, δτι άποζή εκ του Ευαγγελίου, διέτρεξε τήν τότε γνωστήν οικουμένην καί μέ αγωνιστικόν πνεύμα εναντίον τών Ίουδαϊ- ζόντων καί τών σκληροτράχηλων εθνικών επέτυχε το θαύμα τής Ιδρΰσεως ’Εκκλησιών εις τα μεγάλα κέντρα τής Ελληνορωμαϊκής Οικουμένης — πλήν τής Αίγυπτου, ένθα έδρασεν ό Ευαγγελιστής Μάρκος — τάς Εκκλησίας τής όποιας ώργάνωσε καί έστερέωσεν.

"Οθεν αρμόζει ενταύθα ν’ αναφέρω ένα από τα πολλά χωρία, εν οίς ό Παύλος μνημονεύει τών κόπων καί αγώνων του διά τήν σωτηρίαν, « ήν συνίστα, ως θεού διάκονος, λέγων προς τούς Κορινθίους » ( Β. 6, 4 εξ. ) « εν υπομονή πολλή, εν θλίψεσιν, εν άνάγκαις, εν στενοχωρίαις, εν πληγαΐς, εν φυλακαΐς, εν άκαταστασίαις, εν κόποις, εν άγρυπνίαις, έν νηστείαις, εν άγνό- τητι, εν γνώσει, εν μακροθυμίςι, εν χρηστότητι, εν Πνεΰματι ‘Αγίιρ, εν αγάπη άνυποκρίτφ, εν λόγφ αλήθειας, εν δυνάμει Θεού, διά τών οπλών τής δικαιοσύνης τών δεξιών καί αριστερών, διά δόξης καί ατιμίας, διά δυσφη- μίας καί ευφημίας, ως πλάνοι καί αληθείς, ως αγνοούμενοι καί επιγινωσκό- μενοι, ως άποθνήσκοντες καί ιδού ζώμεν, ως παιδευόμενοι καί μή θανατού- μενοι, ως λυποΰμενοι αεί δε χαίροντες, ως πτωχοί πολλούς δε πλουτίζοντες, ως μηδέν έχοντες καί πάντα κατέχοντες».

Άλλ* ό Παύλος δεν υπήρξε μόνον ό μέγας αγωνιστής ’Απόστολος τού Χριστού, άλλα καί ό οργανωτής τών ’Εκκλησιών, δι* έργων καί επιστολών επιτελέσας τήν μοναδικήν εν τή ‘Ιστορίφ αποστολήν τής στερεώσεως τής Εκκλησίας, διότι ή ήμετέρα θρησκεία είναι βεβαίως ή Θρησκεία ή διά τον άνθρωπον, άλλα είναι ταύτοχρόνως καί ή Εκκλησία, ως κιβωτός τής άλη- θείας καί σωτηρίας. Ό Χριστιανισμός ήτο εξ άρχής ’Εκκλησία καί διά τούτο ήδυνήθη νά επιζήση μετά τόσους άγώνας καί διωγμούς καί υπό διαφόρους πολιτισμούς.

Ό διάσημος ιστορικός H arnack λέγει (Missini I 1924, σελ. 84), δτι ό Παύλος μάς κατέλιπεν ως κληρονομιάν του τάς έπιστολάς καί τάς ’Εκκλη­σίας. Καίτοι ήτο ενθουσιώδης ’Απόστολος καί άποκλειστικός θεολόγος εν τούτοις κατενόει, δσον κανείς άλλος, νά ίδρύη ’Εκκλησίας καί νά τάς οικο­δομή, διά λόγου καί έργου. Ύπερνικών πάσαν δυσχέρειαν « εδημιούργησεν

Εκκλησίας, αϊτινες ήδΰναντο να ζήσωσιν εις τον κόσμον, χωρίς να είναι εκ του κόσμου τούτου». Άλλα ή δργάνωσις δεν ύπήρξεν δι’ αυτόν αυτο­σκοπός ή μέσον με σκοπούς κοσμικής κυριαρχίας καί δεν ήθελε να είναι τοιούτον τι.

Σκοπός τής ιδρΰσεως Εκκλησιών ήτο ή ενότης του λαού εν αδελφική αγάπη καί ή κυριαρχία του Θεού εις την καρδίαν των ανθρώπων, ούχί κυριαρχία των Αύθεντών ή των ιερέων υπέρ τούς λαϊκούς. Γραφών προς τάς ’Εκκλησίας επέτασσε ϊνα πάντα γίγνωνται κατά τάξιν εν ταις συνάξεσι, προσέθετε δέ, δτι ή τάξις των λειτουργών δέον ν’ άπολαύη τής αγάπης καί τού σεβασμού τών πιστών. « Καί ούς μεν έ'θετο, γράφει πρός Κορινθίους, δ Θεός εν τή Έκκλησίφ πρώτον αποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκάλους, έπειτα δυνάμεις, ειτα χαρίσματα ιαμάτων, αντιλήψεις κυβερ­νήσεις, γένη γλωσσών, μη πάντες απόστολοι ; μη πάντες δυνάμεις ; μη πάν- τες χαρίσματα ιαμάτων ; μη πάντες γλώσσαις λαλούσι ; μη πάντες διερμη- νεύουσι ; ζηλούτε δέ τα χαρίσματα τα κρείττονα' καί έτι καθ’ υπερβολήν οδόν ύμΐν δείκνυμι ».

Τί δύναται να προσθέση τις εις πάντα ταύτα, άτινα άποτελούσι θεμέ­λιον τής Χριστιανικής εκκλησιαστικής τάξεως ;

Δέν είναι εύ'κολον, κυρίαι καί κύριοι, ούτε εις μίαν ούτε είς δύο ούτε πολλάς διαλέξεις να εξαντλήσωμεν τό θέμα δ ’Απόστολος Παύλος, δ πρώτος μετά τον "Ενα, διότι είναι πράγματι πρώτος παντού είς την ’Ιστορίαν καί τήν Θεολογίαν καί την ηθικήν τού Χριστιανισμού.

Πανταχού είναι απαράμιλλος καί παρουσιάζει βάθος άνεξάντλητον. Έλέχθη από διάσημον ερμηνευτήν του πολύ ορθώς : δτι ούδείς δύναται να ίσχυρισχή ποτέ, δτι κατενόησεν πλήρως τον ’Απόστολον Παύλον. Εις τήν Θεολογίαν ή περί Άναστάσεως, περί Θ. Ευχαριστίας καί ενότητος τής ’Εκ­κλησίας άναδεικνύεται δ Παύλος κατ’ ουσίαν πρώτος ’Απόστολος τής χριστ. αλήθειας είς βάθος καί εις πλάτος. Άλλα καί είς τήν διδασκαλίαν περί ίσό- τητος τών ανθρώπων έναντι τού Θεού καί τού Χριστού, πού αποτελεί τήν βάσιν τής οΐκουμενικότητος τής Χριστιανικής θρησκείας, έρχεται πρώτος είς τήν διατύπωσιν καί τήν άνάπτυξιν.

Άλλ’ υπάρχει καί έν σημεΐον είσέτι είς τό δποιον δ Παύλος θά έλεγον δτι υπερβάλλει εαυτόν. Είναι δ ύμνος τής αγάπης, ή δποία πρέπει ν’ άπο- τελή καί τον έσχατον σκοπόν τού ανθρωπίνου πολιτισμού, δπως δρθώς ύπε- στήριξεν δ διάσημος διδάσκαλός μου, φιλόσοφος καί παιδαγωγός Eduard Spranger είς τάς παραδόσεις του περί τής φιλοσοφίας τού Πολιτισμού. Νομίζω δτι δέν υπάρχει είς τήν παγκόσμιον γραμματολογίαν κείμενον, τό όποιον ν’ άναγινώσκηται τόσον ευχαρίστως άπειράκις, ως δ ύμνος περί αγά­πης τού Παύλου. « ’Εάν ταΐς γλώσσαις τών ανθρώπων λαλώ καί τών αγγέ­λων, αγάπην δέ μή έχω, γέγονα χαλκός ήχών ή κύμβαλον άλαλάζον καί εάν

έχω προφητείαν καί είδώ τα μυστήρια πάντα καί πάσαν την γνώσιν, καν έχω πάσαν την πίστιν, ώστε όρη μεθιστάναι, αγάπην δε μή εχω, ουδέν είμι. καν ψωμίσω πάντα τα υπάρχοντά μου καί εάν παραδώ το σώμα μου ϊνα καυθήσομαι, αγάπην δε μή εχω, ουδέν ωφελούμαι. Ή αγάπη μακροθυμεί, χρηστεΰεται’ ή αγάπη οΰ ζήλοι, ή αγάπη οΰ περπερεΰεται τ.έ. δεν οδηγεί εις την αλαζονείαν, οΰ φυσιοΰται, οΰκ ασχημονεί, οΰ ζητεί τα εαυτής, οΰ παροξύνεται, οΰ λογίζεται το κακόν, οΰ χαίρει επί τή άδικίφ, συγχαίρει δε τή άληθεία’ πάντα στέγει τ.έ'. καλύπτει τάς ελλείψεις του πλησίον καί δεν τάς διαπομπεύει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει ( Α ' Κορ. 13, 1 - 7 ), ή αγάπη οΰδέποτε εκπίπτει ».

Μία μεγίστη φυσιογνωμία των νεωτέρων χρόνων ( 1749 -1822 ) ό ποιη­τής καί φιλόσοφος ό Johann W oltgang Goethe παρετήρησε προφητικώς, δτι ήμπορεΐ ό κόσμος να προοδεΰη εις δλα τα πεδία: εις τήν επιστήμην, τήν τέχνην, καί τήν τεχνικήν, άλλα δεν θά εύρη κάτι καλύτερον του Χρι­στιανισμού. Τοΰτο βεβαίως είναι αληθές, άλλα εξ ίσου άληθές, δτι ή τύχη του Χριστιανισμού καί τό δτι έχομεν αΰτόν τον πολύτιμον θησαρόν τής πίστεοος τής άληθοΰς καί ηθικώς άνυπερβλήτου, τόσον λαμπρώς εκτιθειμένον ως παγ­κόσμιον κτήμα οφείλεται είς τον μέγαν ’Απόστολον, τον ’Απόστολον τής ΟΙκουμένης καί ιδιαιτέρως του Ελληνισμού καί τής Ελλάδος, τον θειον Παύλον, τον άληθώς πρώτον μετά τον "Ενα.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ I. ΒΟΥΡΒΕΡΗΚ α θη γη το ΰ τοϋ Π ανεπ ισ τημ ίου Ά ϋ η ν ώ ν

ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟΝ ΖΩΗΝ1

Το ζήτημα τής σχέσεως του 'Ανθρωπισμοί μέ την σύγχρονον Τεχνικήν εξέλεξα, διότι εκφράζει κατά τον πλέον έντονον τρόπον την αγωνίαν τής εποχής μας δΓ αυτήν ταύτην τήν ύπόστασιν και τήν επί τής γής παρουσίαν του 'Ανθρώπου καί του πολιτισμοί του.

OÎ κορυφαίοι των τεχνικών καί των ατομικών επιστημόνων κάμνουν κατά τα τελευταία έ'τη μανιφέστα καί εκκλήσεις προς τούς Ισχυρούς τής Γής καί το Παγκόσμιον Κοινόν διά τον έλεγχον τών άποδεσμευομένων καί άπο- καλυπτομένων νέων φυσικών ενεργειών καί δυνάμεων καί τών κατορθωμά­των τής νεωτάτης Φυσικής καί Τεχνικής. Τονίζουν δε οί επιστήμονες αυτοί, δτι αί άποκαλυφθεΐσαι νέαι δυνάμεις δεν είναι δύσκολον να καταστούν μέσα εξοντώσεως το ί Ανθρώπου καί άφανισμου του από προσώπου τής Γής, αν δέν γίνη καλή καί επί άγαθφ του Ανθρώπου χρήσις αυτών πρός ειρηνικούς καί μόνον σκοπούς.

Τό σήμα λοιπόν τοί κινδύνου το ί ’Ανθρώπου από τάς νέας εφευρέσεις καί τάς νέας δυνάμεις δέν δίδουν άναχωρηταί από τήν ζωήν ή περίφοβοι ονειροπόλοι τής Ιδέας, άλλ' αυτοί οί ’ίδιοι εφευρέται καί τεχνικοί, οί πατέ­ρες τοί αυτοματισμοί καί τής κυβερνητικής οί μεγάλοι μύσται τών μυχίων τής φύσεως ! Ή δέ φωνή των δέν είναι απλώς φωνή φρονίμων συμβούλων, άλλα δραματική κραυγή αγωνίας καί δέους προ τής αβύσσου τοί ολέθρου καί του άφανισμου τής Ζωής, άν τα νέα ευρήματα άφεθουν ελεύθερα εις τάς χεΐρας του Σατανά.

Τί είναι λοιπόν ή νεωτέρα Φυσική καί Τεχνική ; Δέν είναι, ως πιστεύο- μεν, μία κολοσσιαία επιστημονική πρόοδος, μέλλουσα να κάμη εύτυχέστερον τον "Ανθρωπον ; Δέν είναι ευλογία Θεοί, σήμερον μάλιστα λαμβανομένη άμεσώτερον από τάς χεΐρας το ί Δημιουργοί, εγγύτερον πρός τον θρόνον Του, διά τών διαπλανητικών άνά τό διάστημα ταξιδίων το ί Ανθρώπου πρός τον ύπερουράνιον τόπον ; "Η μήπως ή Τεχνική είναι οίονεί νόμισμα

1. Τό κείμενον τής παρούσης μελέτης είναι βελτίων δεύτερα εκδοσις ομιλίας γενομένης τήν 30ήν Ιανουάριου 1959 είς τό Δημοτικόν Θέατρον Πειραιώς. *Η έν τφ έπιλόγψ προταθεΐσα τότε ΐδρυσις τής « ‘Ελληνικής ‘Ανθρωπιστικής Εταιρείας » έπραγματοποιήθη τήν 30ήν Μαρτίου 1959.

μέ δυο όψεις, την δψιν της ευλογίας καί τήν όψιν τής κατάρας, άναλόγως τής καλής ή κακής χρήσεως των νέων δυνάμεων ; Διατί ή σύγχρονος επιστη­μονική αΰτοσυνείδησις όμιλε! διά το «δαιμονικόν στοιχεΐον» τής Τεχνικής; ( Die Dâmonie der Technik ). Καί ποια δΰναμις είναι εις θέσιν ε!ς το δίκοπον αυτό μαχαίρι τής Τεχνικής, να στομώση καί έξουδετερώση κατά το δυνατόν τήν μισάνθρωπον καί κακοποιόν κόψιν του ; Είναι δυνατόν να μετουσιωθή ή δαιμονική ΐδιότης τής Τεχνικής ε!ς φιλανθρωπίαν αυτής ; ’Ιδού τα κυριώτερα σημεία τής προβληματικής τοΰ θέματος.

Άλλα τί είναι Τεχνική ;/ Ή Τ ε χ ν ι κ ή είναι μορφή ομαδικής ενεργείας, χωρούσα μετά παντο­

δυναμίας σχεδόν εις άνοικοδόμησιν καί έξυπηρέτησιν τής ανθρώπινης ζωής διά τής κατά τό δυνατόν καθυποτάξεως των δυνάμεων τής φΰσεως καί κατ’ εφαρμογήν των επιτευγμάτων καί πορισμάτων των μαθηματικών καί φυσι­κών επιστημών.

Εις τήν φΰσιν τής Τεχνικής έγκειται τό ou οΐ τρόποι καί αί μέθοδοι ενεργείας της είναι απαράμιλλοι εις σαφήνειαν, καθαρότητα, διαφάνειαν καί κατανοητότητα. Διότι ή Τεχνική είναι έργον τοΰ καθαρού Λόγου, τοΰ σαφώς σχεδιάζοντος καί προγραμματίζοντος καί επακριβώς ύπολογίζοντος τα πάντα μέχρι καί τών τελευταίων λεπτομερειών λογισμοΰ. Ή Τεχνική είναι απολύ­τως διανοητικόν καί ορθολογιστικόν κατασκεύασμα, όπως τοΰ όρθολογισμοΰ ωσαύτως γεννήματα είναι καί αι φυσικαί επιστήμαι, μέ τάς οποίας ή Τε­χνική συνδέεται διά σχέσεως άπολΰτου αλληλεγγύης.

Έ νφ ή Τεχνική είς τό πρώτον καί αρχικόν της στάδιον ήτο απλώς εμπειρική δραστηριότης, εις τό νεώτερον στάδιόν της, τό άρχόμενον από τής εφευρέσεως τής ατμομηχανής κατά τό β' ήμισυ τοΰ 18ου αιώνος αποκαλύπτει τεράστιας εντάσεως ενεργείας, όπως ό ατμός καί ό ήλεκτρισμός, τελευταίως δε άποδεσμεΰει τιτανικός όντως δυνάμεις διά τής διασπάσεως τοΰ άτομικοΰ πυρήνος.

’Επειδή δε ή Φυσική επιστήμη, κατ’ εφαρμογήν ύπερχρονικών μαθη­ματικών καί λογικών νόμων καί συλλογισμών, εργάζεται υπέρ χρόνον καί μή λαμβάνουσα ύπ’ όψιν τήν εποχήν της, παράγει αποτελέσματα, τα όποια, διά τής πρακτικής εφαρμογής των, προκαλοΰν σοβαρός αλλοιώσεις καί χαράσ- σουν βαθείας εντομάς εις τήν ιστορικήν φυσιογνωμίαν τής εποχής. Τοΰτο Ιδίως βλέπομεν εις τάς μεταβολάς, τάς όποιας ή αδελφή τής Φυσικής Τεχνική, επέφερεν εις τάς μεθόδους τής οικονομικής παραγωγής, τήν κοινωνικήν διάρ- θρωσιν, τούς τρόπους καί τάς συνήθειας τής ζωής τών ανθρώπων καί τάς μορφας εν γένει τών αντιθέσεων καί συγκρούσεων, είτε εν καιρφ ειρήνης είτε κυρίως καί προ πάντων εν καιρφ συρράξεως καί πολέμου.

Αυτή είναι ή τεραστία δύναμις, πού διαθέτει ή Φυσική καί ή Τεχνική.

Ούδείς δέ θνητός παραμένει ουδέτερος ασυγκίνητος θεατής προ του κατα­πληκτικού τοΰτου μεγαλείου των τεχνικών κατακτήσεων. Είναι δέ τόση ή άποδιδομένη σημασία εις την τεχνικήν δΰναμιν καί ανάπτυξιν, ώστε αυτή ΰψώθη εις λυδίαν λίθον διά τήν άξιολόγησιν του πολιτιστικοί) επιπέδου των χωρών καί δια τήν διάκρισιν αυτών εις άνεπτυγμένας καί υπανάπτυκτους χώρας! Επομένως είναι απολύτως αξιέπαινος καί ή προσπάθεια, ή οποία τελευταίως καταβάλλεται καί εις τήν χώραν μας, τήν τεχνικώς υπό ανάπτυξιν διατελούσαν, δπως ευθυγράμμιση κατά τό δυνατόν τήν τεχνικήν της εξέλιξιν καί τον μηχανικόν καί υλικόν πολιτισμόν της μέ τήν τεχνικήν ανάπτυξιν τών εν τφ προκειμένφ προηγμένων χωρών. 'Υπό ένα δρον δμως : δ τεχνικός καί μηχανικός αυτός εκσυγχρονισμός μας να μή γίνη έξω του πλαισίου τής δλης νεοελληνικής ζωής καί τής εθνικοπνευματικής της ριζώσεως. Πώς δέ εννοοϋμεν τήν πλαισίωσιν αυτήν του τεχνικού εκσυγχρονισμοί) μας, θά εκθέ- σωμεν εις τα επόμενα.

’Αλλά ας προχωρήσωμεν είς περαιτέρω διερεΰνησιν τής ουσίας τής Τε­χνικής εντός τοί) χώρου τής αυτοσυνειδήσεως τής εποχής μας.

Εφόσον ή προσπάθειά μας να κατανοήσωμεν τον αΐώνά μας καί ή εποχική μας αυτοσυνείδησις κινείται κατά τον τρόπον τής Τεχνικής καί δέν υπερβαίνει τα δρια τής τεχνικής περιοχής, ή αύτοερμηνεία του τεχνικοί) αιώνος δέν παρέχει καμμίαν δυσκολίαν.

“Οταν δμως ή εποχική μας αυτοσυνείδησις βλέπη τήν Τεχνικήν, δχι μόνην καί εντός τής περιοχής της, άλλα έν συσχετίσει μέ ολόκληρον τήν Ζωήν καί τον “Ανθρωπον, δταν δηλ. ή αυτοσυνείδησις τής εποχής έρωτήση : τί περιμένει ό "Ανθρωπος από τήν Τεχνικήν προς διαμόρφωσιν καί τοί) εαυτοί του ως ατόμου καί τών γενικών τυχών τής άνθρωπότητος, τότε ανα­κόπτουν αμέσως δυσκολίαι καί γεννώνται προβλήματα δΰσλυτα καί δυσυ- πέρβλητα.

Έ δώ πλέον ανοίγεται νέον κεφάλαιον τής Ζωής, τό εξωτεχνικόν κεφά- λαιον— ας τό δνομάσωμεν προσωρινώς έ'τσι—, τώρα πλέον διαπτυσσεται καί αποκαλύπτεται ή πτυχή εκείνη, τήν οποίαν ή εποχική μας αυτογνωσία καί αυτοσυνείδησις ονομάζει δαιμονικόν στοιχείον ή δαιμονικήν φυσιογνω­μίαν τής Τεχνικής. Ή τοποθέτησις τής Τεχνικής είς τό συνολικόν πλέγμα τών ανθρωπίνων τάσεων, προσπαθειών, οργανώσεων καί θεσμών καί ή εκ τού συνόλου τοΰτου κατανόησις αυτής δημιουργεί πρόβλημα, είς τό οποίον ή Τεχνική δέν ήμπορεϊ να δώση λΰσιν, ακριβώς δέ αυτήν τήν αδυναμίαν της μαρτυρουν αί αγωνιώδεις εκκλήσεις τών Μεγάλων εκπροσώπων τής ’Ατο­μικής Φυσικής καί Τεχνικής διά τον έλεγχον τής χρήσεως καί τών ενδεχομέ­νως καταστρεπτικών συνεπειών τών έφευρέσεών των.

Δημιουργεϊται δέ τό πρόβλημα, πού άνεφέραμεν, διότι ή έξωτεχνική περιοχή, είς τήν οποίαν ήδη εϊσήλθομεν, δηλαδή ολόκληρος ή ατομική, κοι­

νωνική καί πολιτική ζωή τού ανθρώπου, έχει κέντρον διάφορον από tò κέν- τρον τής περιοχής τής Τεχνικής. Καί Ιδού ή διαφορά:

Εις τήν περιοχήν τής Τεχνικής ένα πλήθος ανθρώπων Ινώνεται είς ομα­δικήν συνεργασίαν, ϊνα επεξεργασθή το αυτό πράγμα ( δηλαδή ΰλας καί δυνάμεις τής φΰσεως). Tò πράγμα αυτό είναι το κέντρον, προς το οποίον προσαρμόζονται καί εις τό όποιον συναντώνται αί επί μέρους ένέργειαι είς ακριβέστατα λειτουργοΰντα μηχανισμόν·

Είς τήν εξωτεχνικήν δμως περιοχήν, δηλαδή τήν Ζωήν ολόκληρον, τήν περιλαμβάνουσαν "Ανθρωπον καί άνθρωπίνας τάσεις, ενεργείας, έργα, οργα­νώσεις καί θεσμούς, κέντρον είναι όχι τό π ρ ά γ μ α , άλλα τό π ρ ό σ ω π ο ν, ό "Ανθρωπος.

Αί δύο περιοχαί τής πραγματικότητος, πού άνεφέραμεν, δηλαδή ή περιοχή τής Τεχνικής καί ή Έξωτεχνική, τάς οποίας από τώρα καί είς τό εξής ήμποροΰμεν να ονομάζωμεν τήν μέν πρώτην, τήν τεχνικήν, πραγματο- κεντρικήν ή εκτός του ’Ανθρώπου πραγματικότητα, τήν δε δευτέραν ανθρω­ποκεντρικήν ή άνθρωπίνην πραγματικότητα, αύταί λοιπόν αί δύο περιοχαί, ερευνώνται από δύο χωριστός επιστήμας. Καί αύταί είναι : ή Φυσική επι­στήμη καί ή περί τού ’Ανθρώπου επιστήμη, ή κάθε μία με πολλά παρακλά­δια. Καί εις τάς δύο, ερευνητής, ερευνών υποκείμενον, είναι ό "Ανθρωπος' άντικείμενον όμως είς μέν τήν πρώτην είναι ή Φύσις, είς δε τήν δευτέραν ό ίδιος ό "Ανθρωπος. "Ωστε, είς τάς περί τού Ανθρώπου επιστήμας, τάς άνθρωπολογικάς επιστήμας ( sciences humaines ), δηλαδή τήν ψυχολογίαν, ηθικήν, κοινωνιολογίαν, πολιτειολογίαν, νομικήν, καί ιδίως τήν κλασσικήν, κατ’ εξοχήν δε τήν άρχαίαν ελληνικήν φιλολογίαν, υποκείμενον καί άντικεί- μενον ταυτίζονται. Είς αύτάς ό "Ανθρωπος ερευνά τον "Ανθρωπον. Μεθο­δολογική συνταγή των είναι τό « γνώθι σαυτόν ! ». Γλώσσα τής άνθρωπο- λογικής επιστήμης είναι ή προστακτική, ένφ τής φυσικής επιστήμης γλώσσα είναι ή οριστική. Ή φυσική καθορίζει τό « ε ί ν α ι » τής φύσεως, ή ανθρω­πολογία κελεύει τ ό « δ έ ο ν γ ε ν έ σ θ α ι » ε ϊ ς τήν άνθρωπίνην ζωήν.

*Η Τεχνική δεν γνωρίζει, δεν έχει κοσμοθεωρίαν. Έ π ί τών πορισμά­των τής Μαθηματικής καί τής Φυσικής στηριζομένη, καταρτίζει, μακράν πάσης ύποκειμενικότητος, ολως άντικειμενικώς, εν σύστημα γνώσεως καί μίαν μείίοδικήν επεξεργασίας τής Φύσεως.

Ή ’Ανθρωπολογία, άφ’ ετέρου, δεν καταλήγει εις άντίστοιχον τεχνικήν επεξεργασίας τού Ανθρώπου, δεν είναι κατ’ αυστηρούς άντικειμενικούς νόμους χωρούσα άνθρωποτεχνική* διότι έχει κοσμοθεωρίαν. Καί κοσμοθεω­ρία της είναι ό Α ν θ ρ ω π ι σ μ ό ς .

*Η έννοια τού ’Α ν θ ρ ω π ι σ μ ο ύ κατά τήν άνάπτυξιν τού θέματός μου άνέκυψεν είς τό σημεΐον, εις το όποιον διεπιστώθη ή άδυναμία τής

Τεχνικής να δώση λυτρωτικήν διέξοδον καί άπάντησιν είς το δίλημμα τής συγχρόνου άνθρωπότητος, εΰρεθείσης, διά των δυσκόλως ελεγχόμενων καί δυσήνιων νέων εφευρέσεων, είς χώρον άπογνώσεως μεταξύ ύπάρξεως καί ανυπαρξίας, μεταξύ συνεχίσεως καί άφανισμού τής Ζωής.

“Ετσι, είς το τέρμα καί το αδιέξοδον τής εποχικής γνώσεως, ύψούμεθα είς την ύπερεποχικήν καί ύπερχρονικήν σφαίραν τής κοσμοθεωρίας εκείνης, ή οποία εμψυχώνει καί κρατύνει ολας τας άνθρωπολογικας Ιπιστήμας. Ύψούμεθα από τής γνώσεως είς τήν κοσμοθεωρητικήν πίστιν εις τον “Αν­θρωπον ως πλάσμα τής Θείας Δημιουργίας. Ζητούμεν τήν λύτρωσίν μας είς τήν ανθρωπιστικήν πίστιν, τήν οποίαν στερεώνει καί καταξιώνει μόνον ή ύπερκειμένη αυτής, εις τήν περιοχήν τού 'Αγίου, πίστις είς τον Δημιουργόν τού 'Ανθρώπου καί τού Παντός Θεόν !

Εις τήν άνάτασίν μας δέ αυτήν προς τήν ζωοδότειραν 'Ιδέαν τού 'Αν­θρώπου δεν εϊμεθα μόνοι. Συναναβαίνουν μαζί μας καί οι Κορυφαίοι των Τεχνικών καί τών Φυσικών, οί όποιοι, περισσότερον δλων τών άλλων επι­στημόνων συναδέλφων των, αισθάνονται τήν δοκιμασίαν τής επιστημονικής των συνειδήσεως από τό βάρος τής ευθύνης, δτι εγκαταλείπουν τον “Ανθρω­πον άβοήθητον είς τήν κρισιμωτέραν ώραν τής ιστορίας του.

Ποιον δμως τό περιεχόμενον τής ανθρωπιστικής πίστεως ;' Α ν θ ρ ω π ι σ μ ό ς είναι ή πίστις είς τόν "Ανθρωπον ως τό κορύφωμα

τής Θείας Δημιουργίας καί ως δν ελεύθερον, δικαιούμενον να ζήση, να μορ- φωθή καί να δημιουργήση, κατά τρόπον αντάξιον τού ’Ανθρώπου Ιντός τών κόλπων συντεταγμένης πολιτείας βάσει τών αρχών τής ελευθερίας καί τού δικαίου.

'Από τήν πίστιν αυτήν άντλούν ανέκαθεν, ως από άστείρευτον Καστα­λίαν, ήθος καί φρόνημα δλαι αί άνθρωπολογικαί επιστήμαι. 'Αλλά καί τής Φυσικής καί τής Τεχνικής οί κορυφαίοι φορείς είς τήν ίδιαν πίστιν προσ­φεύγουν σήμερον, διά να άρμονίσουν τας σχέσεις τών Ιφευρέσεών των προς τό σύνολον τής Ζωής καί διά να δώσουν είς τό δαιμονικόν στοιχείον τής Τεχνικής τήν προς φιλανθρωπίαν στροφήν καί διέξοδον.

Κοιτίς καί λίκνον τής ανθρωπιστικής ταύτης πίστεως είναι ή ως ύπα- νάπτυκτος σήμερον θεωρουμένη χώρα τής 'Ελλάδος, κατά τραγικήν τής Ιστο­ρικής μοίρας αντινομίαν·. !

Τής χώρας αυτής οί κάτοικοι, οί παλαιοί μας πρόγονοι, πρώτοι μεταξύ τών θνητών, είδον μέ τό πλαστικόν βλέμμα των καί συνέλαβον τήν ώραιο- τέραν από δλας τας μορφάς, τήν μορφήν τού 'Ανθρώπου, καί, αφού τήν άνέσυραν ύψηλά από τό χάος τών άλληλοσυγκρουομένων συμφερόντων τών ατόμων καί τών ομάδων, τήν ενεθρόνισαν είς θρόνον περίλαμπρον, είς τό κέντρον τού 'Ελληνικού καί τού Πανανθρώπινου κόσμου, Δέσποιναν τής Φύσεως καί τής Ζωής !

Καί εβόησαν οί "Ελληνες: "Ιδε ό "Ανθρωπος! Τότε οι συνάνθρωποι των 'Ελλήνων ειδον φως το αληθινόν, όπως το φως, πού εξέπεμψεν ό δαυ­λός τού Προμηθέως εις τούς σκοτεινούς τρωγλοδΰτας !

Την πανεΰμορφον ταύτην Δέσποιναν τής Φύσεως καί τής Ζωής, την Μορφήν τού ’Ανθρώπου, εστεφάνωσαν οί "Ελληνες με τον άκτινοβόλον φωτοστέφανον των δΰο μεγαλυτέρων άνακαλύψεών των, τού Λόγου καί τής Παιδείας, το δέ νόημα τής γλυκείας των ακτινοβολίας καί ανταύγειας ενε- σάρκωσαν εις όλα τα μεγάλα, τα κλασσικά πλαστουργήματα τού Λόγου καί τού Μύθου, τής Ποιήσεως καί τής Τέχνης των: Παρθενώνας καί τραγφ- δίας, Καρυάτιδας καί πινδαρικάς φδάς, Ίλιάδας καί φιλοσοφικούς διαλόγους!

Τα έργα των Ελλήνων, ανεπανάληπτα εις τον κόσμον φανερώματα τού 'Ωραίου καί τού ’Αληθινού, επροίκισεν ή θέλησις τού Δημιουργού με την αδαμαντίνην αντοχήν τής ύπεριστορικότητος, δηλαδή τής επιβιώσεως, τής διαρκούς επικαιρότητος καί πνευματικής παρουσίας εις τον βίον των θνη­τών, καί ηύλόγησε με τήν ευλογίαν τής οίκουμενικότητος. Τοιουτοτρόπως, από τής δύσεως τού ’Αρχαίου Κόσμου, από τού πολιτικού θανάτου τής Ελληνικής άρχαιότητος, ήρχισεν ή νέα ζωή τών Ελλήνων εις ύπερχρονικάς εκτάσεις ύπερελληνικής παγκοσμιότητος, όπως ετραγούδησε καί ό Κωστής Παλαμάς.

Λαμβάνουν εκτοτε από τούς "Ελληνας όλοι οί μετέπειτα : λαοί, εποχαί καί άτομα τής Οίκουμένης, συνεχή μηνύματα αγάπης προς τήν ζωήν καί τήν ελευθερίαν καί προ παντός πίστεως εις τον "Ανθρωπον. Πρώτοι οί Ρωμαίοι, έπειτα οί ’Ιουδαίοι, οί "Αραβες, οί Σύροι καί οί άλλοι Άνατολϊται, έπειτα οί λαοί τής Νεωτέρας Ευρώπης καί οί υπό τήν πολιτιστικήν επίδρασιν τών Ευρωπαίων εύρεθέντες λαοί τών νέων ηπείρων. Καί μέ αυτούς μαζί λαμβά- νομεν καί ήμείς οί νεώτεροι "Ελληνες— τί λέγω λαμβάνομεν ; τα έχομεν είς το αίμά μας τα υψηλά παραγγέλματα καί τάς εντολάς τής πνευματικής δια­θήκης τών Πατέρων μας !

Τα μηνύματα αυτά τής πίστεως είς τον "Ανθρωπον καί είς τάς πνευμα­τικός καί ηθικός αξίας τής Ζωής, λαμβάνουν αί μετά τούς “Ελληνας εποχαί καί λαοί, χάρις είς τήν μεσολάβησιν καί επέμβασιν τής επιστήμης εκείνης, ή οποία ανέκαθεν έργον είχε καί έχει να κρατή διαρκώς ζωντανόν τον σύνδεσμον μεταξύ τής Ελληνικής Άρχαιότητος καί τής ζωής τού εκάστοτε παρόντος.

Ή επιστήμη αυτή είναι ή κ λ α σ σ ι κ ή α ρ χ α ι ο γ ν ω σ ί α , υπό τάς τρείς Ιπί μέρους μορφάς της, ήτοι τήν φιλολογικήν, τήν ιστορικήν καί τήν αρχαιολογικήν.

Αύταί αί άρχαιογνωστικαί επιστήμαι έχουν στα χέρια τους τήν μεγάλην, τήν τεράστιας σημασίας ύπόθεσιν τού σημερινού ’Ανθρώπου, τού σήμερον τραγικώς δοκιμαζομένου καί άγωνιώντος διά τάς τύχας του ’Ανθρώπου, έστω καί αν είναι επιστήμαι διά τήν ’Αρχαιότητα. Διότι αύταί αγρυπνούν,

φυλάττουν καί διαχειρίζονται την ίεράν παρακαταθήκην τής ανθρωπιστικής πίστεως, αΰταί διερμηνεύουν τα μηνύματα τής άφοσιώσεως καί τής εμπι­στοσύνης προς τήν αξίαν του ’Ανθρώπου, πού εξέπεμψαν πρώτοι οι “Ελλη­νες μέ το πρωταρχικόν εκείνον παγκόσμιον σάλπισμα : "Ιδε δ "Ανθρωπος ! Ή αρχαία ιστορία, ή κλασσική αρχαιολογία καί ιδίως ή κλασσική φιλολογία, προ πάντων δέ ή ίδική μας επιστήμη, ή αρχαία ελληνική φιλολογία, έχουν ή κάθε μία δυο πρόσωπα, δύο όψεις :

Ή μία δψις κοιτάζει προς τα δπίσω. Μελετρ, εξιχνιάζει καί άναπαρι- στμ τό παρελθόν, μέ « ασκητικήν », κατά τον Max Weber, διάθεσιν καί αυτοθυσίαν, μέ πουριτανικήν σκληρότητα καί ακρίβειαν, μέ δλα τα μέσα καί τα στοιχεία τής επιστημονικής έρεΰνης : άνασκαφάς, αρχαία χειρόγραφα, κώδικας, παπύρους, έπιγραφάς, νομίσματα, κείμενα, σχόλια' μέ φακούς, μέ χύσιμο καί μέ χάσιμο ματιών !

'Η άλλη, ή δεύτερα όψις, αυτή, πού κυρίως μάς ενδιαφέρει σήμερα, σιαμαία αδελφή τής πρώτης, κοιτάζει μόνον προς τα εμπρός, προς τό Παρόν καί τό Μέλλον ! ’Αγκαλιάζει μέ τα μάτια τής ψυχής καί τής αγάπης ολόκλη­ρον τήν Ζωήν, άκροάται τούς παλμούς τής λαχτάρας της, καί μαζί της ζή δ,τι βασανιστικόν πρόβλημα τυραννεΐ τα έγκατα καί τα άδυτα τής ψυχής τού καιρού καί τών ανθρώπων !

"Ετσι, καί δ λόγος τής επιστήμης μας είναι διττός, δισήμαντος : άρχαιο- γνωστικός καί ανθρωπιστικός. ’Επιστημονικός δ πρώτος, προφητικός, πυ- θιακός, ορφικός δ δεύτερος !

Αυτόν τον δεύτερον φ ι λ ά ν θ ρ ω π ο ν λ ό γ ο ν περιμένει από ήμάς, τούς φιλολόγους, ιστορικούς καί αρχαιολόγους, τό Παρόν καί τό Μέλλον καί αυτόν έχει χρέος να μεταδίδη καί να διοχετεύη συνεχώς, άδιαλείπτως ή ανθρωπιστική ελληνική παιδεία πρός δλας τάς επιστήμας, άνθρωπολογικάς, φυσικός καί τεχνικάς, πρός δλα τα στρώματα τού λαού, είς δλας τάς χώρας καί τάς εποχάς, μέ πρωτεϊκήν ποικιλίαν ερμηνευτικών καί κηρυγματικών μορφών !

’Ιδού τό α ι ώ ν ι ο ν ν ό η μ α τής ανθρωπιστικής γενικής παιδείας! ’Ιδού ή μεγάλη κοινωνική αποστολή καί παιδαγωγική διακονία τής αρχαιο­γνωσίας, ή δποία θά είχε τήν ευαισθησίαν να μή ανέχεται τάς μομφάς, πού τής επιρρίπτουν εύφυολόγοι τινές ερασιτέχναι : δτι ασκεί πεζήν καί άχρη­στον παρελθοντολογίαν καί ηδονίζεται είς τάς θωπείας τού στείρου ιστορι­σμού ! ’Ιδού λοιπόν ή κοινωνική λειτουργία τής αρχαιογνωσίας:

Να εύρίσκεται είς διαρκή ανθρωπιστικήν εγρήγορσιν, δρθία είς τάς προ- φυλακάς καί τάς επάλξεις ! Να συνέχεται από τον « θειον φόβον » τής « Όρε- στείας » τού Αισχύλου καί τών πλατωνικών « Νόμων » καί να έχη διαρκή ετοιμότητα, δπως βοηθή τούς δλιγοπίστους !

Ούδένα λόγον έχει ή ανθρωπιστική κλασσική παιδεία να άντιδική"μέ

τάς κατ’ έξοχήν προοδευτικός δραστηριότητας του παρόντος, την Φυσικήν επιστήμην καί τήν Τεχνικήν, ουδέ να αίσθάνεται τήν μειονεξίαν του ξεπερα­σμένου επιστητού απέναντι των. Διότι ό ’Ανθρωπισμός, είπομεν, δεν αρχί­ζει από τούς ’Αρχαίους, διά να τελείωση εις τούς ’Αρχαίους ! Ξεκινά από το Ελληνικόν παρελθόν, διά να προχωρήση, να φθάση είς τήν εποχήν μας να βοηθήση να γίνη άνθρωπινώτερον το Παρόν καί άνταξιώτερον τού ’Ανθρώ­που το Μέλλον.

*0 ’Ανθρωπισμός δεν άρνεΐται, αλλά καταφάσκει τήν νεωτέραν πρόοδον κα'ι Τεχνικήν, ή οποία σήμερον προσφεύγει ανήσυχος είς τούς κόλπους του. Ή συνάντησις δέ αυτή τού Ανθρωπισμού μέ τήν Τεχνικήν, τής «κατα­σκευής τού βίου » μέ τήν « ήμέρωσιν » κα'ι « παιδείαν », θά έχη ως αποτέ­λεσμα τον Ιξανθρωπισμόν τής Τεχνικής καί τήν έγκαινίασιν «νέας τεχνικής περιόδου », μέ εμφανή καί έκτυπον τήν σφραγίδα τής ανθρωπιστικής δωρεάς !

Έ ν τή προθύμφ, ό'μως, παροχή τής δωρεάς ταύτης, ζητεί δ ’Ανθρω­πισμός τήν άναγνώρισιν τού δικαιώματος του να μή άνεχθή αντίστοιχον εκτεχνίκευσίν του, να μή άνεχθή ρομποτισμόν τού Ανθρώπου, δηλαδή τον άπαράδεκτον υποβιβασμόν του από προσώπου είς πράγμα.

Διότι δέν νοείται, δέν είναι δυνατόν να ύπαρξη τεχνική επεξεργασίας ανθρωπίνων ψυχών, αντίστοιχος προς τήν τεχνικήν επεξεργασίαν τής φύσεως. ’Αδύνατον να σταθή άνθρωποτεχνική οικτρά ούραγός τής φυσιοτεχνικής !

*0 ’Ανθρωπισμός έως τώρα, ενφ, ως άρχαιογνωστικός επιστημονικός λόγος, εδωκεν εξοχα έργα, τα θαυμάσια επιτεύγματα τής φιλολογικής, αρχαιο­λογικής καί Ιστορικής έρεύνης, τής οποίας φορείς είναι καί όχι ολίγοι λαμ­προί επιστήμονες τής Νεωτέρας Ελλάδος, ως π α ι δ ε ί α α ν θ ρ ώ π ω ν καί ως Ιδανικόν ζωής έμεινε περιωρισμένος εις τούς στενούς κύκλους των ολί­γων είδικών καί λογίων, έμεινε κλεισμένος είς τα βιβλία. *Έμεινεν αριστο­κρατικόν Ιδανικόν μιας élite, Ιδανικόν τού γραφείου καί τής κοσμικοκοινω- νικής αίθούσης.

Τό μεγάλον αίτημα τού καιρού μας είναι να γίνη ή ανθρωπιστική πίστις Ιδανικόν ολοκλήρου τού λαού, ιδίως των νέων μας, καί ιδανικόν ολοκλήρου τής Ζωής. Να γίνη αληθινόν λαϊκόν βιβλίον, λαϊκόν Πανεπιστήμιον, πνευ­ματικόν περιεχόμενον κάθε εστίας, εργατικής, επαγγελματικής, επιστημονικής, άλλα προ παντός αίτημα ζωής τής Ελληνικής νεολαίας !

Κάμνω έκκλησιν προς τούς άκροατάς μου, καί Ιδίως προς τούς νέους, να ίδρύσωμεν άμέσως τώρα τήν πρώτην « Ε λ λ η ν ι κ ή ν ά ν θ ρ ω π ι σ τ ι - κ ή ν Ε τ α ι ρ ε ί α ν » , εμφορουμένην άπό τό πνεύμα τής ομιλίας μου, πού δέν είναι άτομικόν μου πνεύμα, άλλα πνεύμα τού καιρού μας καί προ παν­τός άμείλικτον, λυτρωτικόν αίτημα τού τεχνικού αίώνός μας, τό όποιον ίσα - ίσα πρώτοι προβάλλουν οί κορυφαίοι επιστήμονες τών τεχνικών προόδων.

Ή εξόρμησις τής προσπάθειας αυτής από τον Πειραιά, τήν πρώτην πόλιν και έδραν του οικονομικού καί τεχνικομηχανικοΰ πολιτισμού μας, εγγυαται τήν βαθεΐαν ρίζωσιν καί διάδοσιν τής ανθρωπιστικής ’Ιδέας εις το Πανελλήνιον.

Φορείς της δεν θέλομεν να είναι κατά πρώτον λόγον οί Σοφοί καί οι ΕΙδικοί, αλλά "Ανθρωποι ζωντανοί από δλα τα επαγγέλματα, δλας τάς τάξεις, άδελφοί δλοι είς τήν κοινήν πίστιν εις τον Ελληνικόν ’Ανθρωπισμόν !

'Όλυμπων κορφές καί Παρνασσών !Κι άπ τη σκέψη κι* άπ τα μέτρα μαςγίνοντ’ άνθρωποι καί Παρθενώνες'πέρα ώς πέρα στην ψυχή μια νεκρανάσταση!Το μεγάλο Πάνα ολόχαροι ξαναπροσκννάν οι αίώνες !

I. Π. ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑ

Κ ύλα δάκρυ...

Κύλα δάκρυ - κύλα ακόμα στο νωπό τής μάννας χώμα.

’Έγειρε κι αποκοιμήθη το τρανό μου παραμύθι.

' Και μαράθη ή ματζουράνα κι ό βασιλικός σου, μάννα.

Ποιος θά τά ποτίζη, αλί μου, τά λουλούδια σου, καλή μου;

Καί το δάκρυ μου ας κυλίση στο θλιμμένο κυπαρίσσι,

όπου καρτερούσε μόνος — ώς γοργοκυλοϋσε ό χρόνος —

ό ασυντρόφευτος σου κύρης στο βουβό μνήμα να γείρης.

Δάκρυ, κύλα - κύλα ακόμα στο αλαφρό τής μάννας χώμα...

Ζήρια 29/10/1961

Ε. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥΎ φ η γ η το υ τοΰ Π α νεπ ισ τη μ ίο υ ’Α θηνώ ν

ΠΕΡΙ ΤΙΝΟΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΑΣ EN TIJ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ

Η ΜΝΕΙΑ TOT ΟΝΤΙΚΟΤ

Μεταχειριζόμεθα συνήθως τον δρον δν χωρίς να επιχειρήσωμεν διακρί- βωσιν τής σημασίας του, απλώς άναφερόμενοι εις την εφ’ ής εδραιοΰται υποστασιακήν του δυνατότητα. Δεν έχομεν, εν τοΰτοις, την ευχέρειαν νά προχωρήσωμεν εις τον ορισμόν του όντος, δν μη προηγουμένως εξετάσωμεν πώς τοΰτο εμφανίζεται ως φιλοσοφικός όρος. "Εκαστον φιλοσοφικόν σύστημα αποβλέπει είς τό δν κατά τρόπον ϊδιάζοντα, ώς δ* εκ τοΰτου ιδιαιτέρα σημα­σία αναγνωρίζεται είς αυτό. Είναι εν τοΰτοις χρήσιμον να επιμείνωμεν επί τής έξευρέσεως ακριβούς σημασίας τοΰ όρου, οίος εμφανίζεται εις την καθό­λου φιλοσοφικήν διανόησιν, τής οποίας αποτελεί καί τό κέντρον. Ή δλη φιλοσοφική δραστηριότης διαπιστοΰται πέριξ τής έννοιας τοΰ ό'ντος, ώστε ή έννοια αυτή να θεωρήται ώς ή πρωταρχική πάσης φιλοσοφικής ενατενί- σεως τοΰ κόσμου καί τής ζωής. Είτε περί τοΰ κόσμου είτε περί τοΰ ανθρώ­που πρόκειται, τό δν είναι ή πηγή καί εν ταΰτφ τό ουσιώδες άντικείμενον τής φιλοσοφικής σκέψεως.

Βεβαίως, μετά τάς μεταφυσικός ύπερβολάς τής κλασσικής φιλοσοφίας, μετά τήν καντιανήν κριτικήν, πού έ'δωκεν εις τήν μεταφυσικήν θεώρησιν τοΰ κόσμου καίριον πλήγμα, ή έννοια τοΰ ό'ντος πολύ ύπέφερε, πολύ εδυσφη- μήθη, δεν ελειψαν δέ αί τάσεις διαγραφής της από τό φιλοσοφικόν λεξιλό- γιον. Καί ώς αποδιοπομπαία δμως έννοια, πάλιν άπετέλεσε τό κέντρον, ει καί αρνητικόν πλέον, τής φιλοσοφικής διανοήσεως. Τό ατύχημα ήτο οτι είχε ζητηθή ή αποπομπή, εκ τής φιλοσοφικής περιοχής, έννοιας ής άνευ ή φιλο­σοφία θά εκινδΰνευε να κατέλθη είς επίπεδον απλής θετικής επιστήμης άδυ- νατοΰσης πλέον να άτενίση τό άντικείμενον της με τήν ευρύτητα εκείνην τήν τόσον συνδεδεμένην προς τό φιλοσοφικώς διανοεϊσθαι καί ερευνάν. Άδυνα- τοΰμεν, φυσικά, να παραγνωρίσωμεν τό γεγονός δτι, από τοΰ Παρμενίδου, τοΰ Πλάτωνος καί τοΰ Άριστοτέλους, ή οντολογία ελάχιστα βήματα επετέ- λεσε κατ* ευθείαν προς τήν κατεύθυνσιν τοΰ αντικειμένου της, άρκεσθεΐσα

να περιτρέχη αυτό «κύκλφ», ν* άναμασσφ δηλαδή δσα έχουν ήδη λεχθή. *Αδυνατούμεν δμως να παραγνωρίσωμεν καί το δτι, διά τής κυκλωτικής αυτής τακτικής, επλουτίσθη ή περ'ι του δντος γνώσις, ή έννοια αυτού απέ­κτησε πολλάς συνειδητός δι* ήμας διαστάσεις, ό δέ τοιούτος εμπλουτισμός ήδυνήθη ν* άνοιξη προοπτικός νέων δυνατοτήτων προσπελάσεως του δντος.

Μετά ταλαιπωρίας δφειλομένας είς τάς περιπλανήσεις τής φιλοσοφίας, πού εγκατέλειψε την όντολογικήν έρευναν, ή σύγχρονος διανόησις αισθά­νεται, σχεδόν εν τφ συνόλφ της, τήν ανάγκην μιας επανασυνδέσεώς της προς το λαμπρόν άπώτερον παρελθόν τής δντολογίας. Αυτή είναι ακρι­βώς ή επιδίωξις τής φαινομενολογίας, άποβλεποΰσης, διά τής χαρακτηριστι­κής μεθοδικής της αναγωγής, εις άμεσον αντικειμενικήν σύλληψιν των ουσιών, κατά τρόπον, βεβαίως, διάφορον εκείνου, τον όποιον άσπάζεται ή οίαδήποτε μυστική διάθεσις. *0 νους άφορμάται εκ δεδομένων βάσιμων, καί προσπαθεί να προσέγγιση τό δν, άν δχι πλέον μέ βεβαιότητα, περί ής ούδε- μίαν έχει εγγΰησιν, δτι ενέχει επαληθευτικήν δυνατότητα, τουλάχιστον μέ πιθανότητα, μέ τήν πιθανότητα εκείνην μέ τήν οποίαν εργάζεται σήμερον πάσα επιστημονική διάνοια, μέ τήν πιθανότητα πού δέν θέλει να είναι βεβαιότης, σεβομένη εαυτήν, καί πού δέν είναι δλιγώτερον βεβαιότης από τήν βεβαιότητα, ήτις, άπαξιοΰσα να είναι πιθανότης ούδέν εκ τών δύο είναι.

*Από τήν τριβήν της δμως προς τάς θετικός επιστήμας, ή φιλοσοφία εξέρχεται κερδισμένη. Διότι, άν μέν εφάνη δτι ή μεγαλυτέρα φιλοσοφική πλάνη είναι ή ταΰτισις τού αντικειμένου μιας θετικής επιστήμης προς τό Ιδικόν της, εν τούτοις ή φιλοσοφία ωφελήθη τα μέγιστα υίοθετήσασα τών θετικών επιστημών τάς μεθόδους καί τήν μεθοδικήν περίσκεψιν. Ή καν­τιανή φιλοσοφία εστέρησε τον παλαιόν δογματισμόν παντός ερείσματος, καταδείξασα δτι, όμιλοΰντες περί τού Ικάστοτε φιλοσοφικού αντικειμένου, όμιλούμεν, πράγματι, περί τής εν τη διανοίφ θέσεως αυτού, οϊα καθορίζε­ται υπό τών νοητικών νόμων, ήτοι περί τής εν τη διανοίφ υποκειμενικής του έξεικονίσεως, τήν οποίαν εκλαμβάνομεν ως αντικειμενικήν καί βεβαίαν. Τό μάθημα τούτο τού K ant έλαβεν ύπ5 δψιν ή σημερινή φιλοσοφική δια- νόησις πού προσπαθεί, εκ τών υποκειμενικών πλέον δεδομένων, τών τόσον δλίγας πιθανότητας εχόντων να είναι γενικαί άλήθειαι, να χωρίση επί τήν αντικειμενικήν οίκοδόμησιν τοιούτων αληθειών, μετά περισκέψεως καί Ιπι- γνώσεως τών κινδύνων πού περικλείει μια τοιαύτη μεθοδική διαδικασία.

Έ κ τής υποκειμενικής καί αποσπασματικής συλλήψεως τής αλήθειας, ή πιθανολογική μέθοδος, πού αναζητεί τό « σχεδόν - βέβαιον », βοηθεΐ τήν διά­νοιαν να άνέλθη μέχρις άντικειμενικώς ενιαίας θεωρήσεως τού πραγματικού ως ό αρχαιολόγος άποκαθιστφ τον ναόν εκκινών εξ ελάχιστου υλικού δεδο­μένου ή ό φυσιοδίφης τό προϊστορικόν θηρίον εκκινών έκ τίνος λεπτομέ­ρειας. Κατά ταύτα, ή επιστροφή τής φιλοσοφίας είς τήν όντολογικήν έρευ­

ναν είναι κατά τούτο νόμιμος, ότι εμπλουτίζεται διά των διδαγμάτων τής προτέρας φιλοσοφικής «εμπειρίας», ζητούσα ν* αποφυγή τα παλαιό του οντολογικού δογματισμού σφάλματα, κυρίως δμως, δτι ζητεί να συλλάβη το δν μεθοδικώς, ούτε μέ κατά μέτωπον έπίθεσιν ούτε μέ ασφυκτικήν δι* εκείνο άπομόνωσιν, άλλα κατά κανονικήν καί συνεχή μεθοδικήν περιαγωγήν της περί το άντικείμενον αυτής, ή οποία, διά συνεχούς εμπλουτισμού τής όντο­λογικής του φιλοσόφου συνειδήσεως, φέρει αυτήν, κατά σπειροειδή φοράν, όλονέν πλησιέστερον προς το περί ου ό λόγος άντικείμενον.

*Η μεγάλη δυσχέρεια τήν οποίαν συναντφ ή οντολογία, καί ή όποια απο­τελεί καί τήν κυρίαν της αδυναμίαν, φαίνεται να συνίσταται είς το δτι αυτή ποιείται χρήσιν του κυριωτάτου καί άναγκαιοτάτου δι* αυτήν δρου, ήτοι του δντος, καί δή χρήσιν εύρυτάτην, ενφ ακριβώς πρόκειται περί του αντι­κειμένου αυτής, το όποιον μεταχειρίζεται ωσάν να εθεώρει αυτό γνωστόν εκ των προτέρων, ενφ ταυτοχρόνως ζητεί να το καθορίση κατά τήν ουσίαν καί κατά τούς χαρακτηρισμούς του. Ή αυτή δυσχέρεια παρατηρεΐται, βεβαίως, καί προκειμένου περί τού καθορισμού τού αντικειμένου πάσης επιστήμης. Καί εκεί, ό καθορισμός αυτός γίνεται τή βοηθείρ ονοματοκρατικής χρήσεως τού χαρακτηρίζοντος τό άντικείμενον τούτο δρου. *Αλλ* εις τήν περίπτωσιν αυτήν, τό εκάστοτε άντικείμενον είναι μάλλον ή ήττον συγκεκριμένον, άν μή εμπειρικούς ήδη γνωστόν, ετι καί αν πρόκειται περί άντικειμένου συνι- σταμένου εκ νοητών στοιχείων, ώς λ.χ. τα μαθηματικά άντικείμενα. Προ­κειμένου δμως περί τής φιλοσοφικής άναζητήσεως τού δντος, άναγκαστικώς ή διάνοια προηγείται τών μεθοδικών της διεργασιών, άναφερομένη είς αυτό ώς εις έννοιαν γενικωτάτην.

Περί τού δντος, ή φιλοσοφία έχει ενδείξεις, τάς οποίας έργον της είναι να άναγάγη εις πιθανότητας μιάς βεβαιότητος. Προς τούτο, έχει άνάγκην μεθόδου συμφώνου προς τό έργον αυτής. Ή τοιαύτη μέθοδος ομοιάζει, τηρουμένων τών άναλογιών προς πρόληψιν συγχΰσεως λόγφ τής διαφοράς τού έργου καί τών περιστάσεων υπό τάς οποίας τούτο επιτελεΐται, μέ τήν μέθοδον τού καλλιτέχνου, τού γλύπτου λ.χ., δστις εργάζεται επί τεμαχίου άκατεργάστου μαρμάρου έχοντος ενδεικτικούς μόνον καί κατά προσέγγισιν τό σχήμα τού άγάλματος πού θά προέλθη εξ αυτού. Διά συνεχών άφαιρέσεων επί μέρους τεμαχίων, ό καλλιτέχνης εξευγενίζει όλονέν περισσότερον τον μαρμάρινον δγκον. Ή φιλοσοφία κατά τούτο έχει χαρακτήρα δημιουργικόν, ώς καί ή τέχνη, δτι τα άντικείμενά της ορίζει εκάστοτε κατά προσέγγισιν εν τή γενικότητι αυτών, μορφοποιούσα αυτά διά τίνος συναρτησιακής προσθα- φαιρέσεως τών λογικών στοιχείων τού πλάτους καί τού βάθους, πρίν ή περα- τώση τό έργον της φωτίζουσα τό εκάστοτε άντικείμενον υπό τήν λαμπροτέ- ραν, σαφεστέραν καί χαρακτηριστικωτέραν του δυνατήν μορφήν. "Οπως ή τέχνη, ούτω καί ή φιλοσοφία, καί δή ή όντολογική διανόησις χωρεί άπό τού

συγκεχυμένους εις την συνείδησιν παρεχόμενου επί την μεθοδικήν αΰτοΰ διακρίβωσιν και έκφρασιν·

Ή περί ής λοιπόν πρόκειται αδυναμία τής δντολογίας καί εν ταύτφ δυσχέρεια μεθοδολογική τής δντολογικής διανοήσεως, δφειλομένη εις τήν έκ των προτέρων θεώρησιν του αντικειμένου αυτής ως γνωστού, ελέγχεται ως δυναμένη να ΰπερκερασθή, συνεπώς δέ, ως ούχ'ι καταλυτική των δικαιωμά­των εκείνης. Το πρόβλημα τοΰ δντος, θεωροΰμενον κατά τήν δυνατότητα τής επαληθεΰσεως τής δντολογικής πραγματικότητος, παρουσιάζεται ως λελυ- μένον εκ των προτέρων, αν λάβωμεν ύπ’ δψιν τήν εκ των προτέρων ικανό­τητα τής νοήσεως να συλλάβη αυτήν. Οι ανωτέρω δροι είναι άπολΰτως αναγκαίοι, άλλα καί επαρκείς διά μίαν προσπέλασιν τοΰ ο'ντος, διατηροΰντος οΰτω τα δικαιώματά του ως κεντρικής έννοιας τής φιλοσοφίας, έχοΰσης πλείονας διαστάσεις, κοσμολογικάς, άνθρωπολογικάς κ.ά., δι* ών προεκτεί­νεται εφ* δλων των πεδίων τής φιλοσοφικής δραστηριότητος τοΰ νοΰ, υπό τήν προϋπόθεσιν να ληφθή ύπ* όψιν ή ανωτέρω επισημανθεΐσα δυσχέρεια, χάριν ΰπερβάσεως αυτής υπό τής μεθοδικής άναζητήσεως τής πραγματικό­τητος τοΰ δντος.

'Ολόκληρος, άλλωστε, ή φιλοσοφία δεν είναι εΐμή άναζήτησις ερμηνείας των εκδηλώσεων τοΰ δντος. Αυτή αυτή ή έννοια τοΰ ανθρώπου, κεντρικοΰ αντικειμένου των πνευματικών επιστημών, άναφέρεται είς μίαν εκ τών ύψί- στων εκδηλώσεων τοΰ δντος, δι* ής τοΰτο ανέρχεται αξιολογικούς μέχρι τοΰ βαθμοΰ τής αύταξίας, Λαθιστάμενον συγχρόνως συγκεκριμένον άντικείμενον καί γενικωτάτη ιδέα, δι* αναγωγής τοΰ προσωπικοΰ εις το πανανθρώπινον.

ΓΕΩΡΓΙΟΥ θ . ΖΩΡΑΚ αθηγητοΰ τοΰ Π ανεπ ισ τη μ ίου ’Α θηνώ ν

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ( ε π ί τη σ υ μ π λ η ρ ώ σ ει τεσ σ α ρ α κ ο ντα ετ ία ς α π ό του θα νά του )

Ό Άνδρέας Καρκαβίτσας εγεννήθη εις τά Λεχαινά ( ’Ηλείας ) το 1866 καί άπέθανεν, ολίγον μετά την Μικρασιατικήν καταστροφήν, τον ’Οκτώβριον τοΰ 1922, φυματικός, εις το Άμαροΰσιον. Είναι εκ των αντιπροσωπευτι­κότερων καί σημαντικωτέρων πεζογράφων μας τοΰ παρελθόντος αΐώνος. Δεν εσποΰδασε φιλολογίαν καί δεν εγνώριζε ξένας γλώσσας' επάγγελμά του ήτο ή Ιατρική.

Φαινόμενον δχι σπάνιον αυτό εις την ιστορίαν των ελληνικών γραμμά­των, δπου, από τα πρώτα βήματα τής άναγεννηθείσης φιλολογίας μας μέχρι τών ημερών μας, οι περισσότεροι λογοτέχναι ήσχολήθησαν επισήμους με επαγγέλματα καί μελέτας τελείως ξένας προς τάς Μούσας. 'Η αναγραφή λεπτομεροΰς καταλόγου θά ήτο πολύ εκτενής, δια τοΰτο περιορίζομαι εις ολίγα καί πρόχειρα παραδείγματα. Έ κ τών δυο προεπαναστατικών ποιητών, ό μέν Χριστόπουλος εσποΰδασε νομικά, ό δέ Βηλαράς ιατρικήν, εκ τών ποιητών τής επτανησιακής σχολής ό Σολωμός, ό Τυπάλδος, ό Βαλαωρίτης, ό Τερτσέτης κ.ά. εσποΰδασαν τήν νομικήν επιστήμην, ανεξαρτήτως τοΰ αν βραδΰτερον ήσκησαν ή δχι ταΰτην' εκ τής ρωμαντικής σχολής οι Σοΰτσοι, ό Παπαρρηγόπουλος κ,ά. εσποΰδασαν επίσης νομικά, όπως τής νομικής βαθύς μελετητής είναι καί δ πατήρ τοΰ νεοελληνικοΰ μυθιστορήματος, ό περίφημος Καλλιγάς* ό Ζαλοκώστας καί δ Ραγκαβής αρχίζουν τήν σταδιοδρομίαν των ώς αξιωματικοί, δ Ά . Καρκαβίτσας καί δ Π. Νιρβάνας ύπηρετοΰν ως ιατροί εις τον στρατόν, δ Ξενόπουλος εγγράφεται εις τήν φυσικομαθηματικήν σχο­λήν κ.ο.κ., καί άλλοι πολλοί επιδίδονται εις άλλας επιστήμας, εις το εμπόριον, χωρίς να άναφέρη κανείς εκείνους, οί δποιοι — ώς συνέβη εις παλαιοτέραν εποχήν μέ τον Άχιλλέα Παράσχον — μόλις καί μετά βίας κατώρθωσαν να συμπληρώσουν τήν στοιχειώδη παιδείαν. ’Ελάχιστοι είναι εις τήν Ελλάδα οί λογοτέχναι, οί δποιοι ευθύς έξ αρχής ή αποκλειστικούς επεδόθησαν εις τήν καλλιέργειαν τών Γραμμάτων καί τήν θεραπείαν τών Μουσών.

‘Ο Καρκαβίτσας είναι Μωραΐτης. ’Από τούς ολίγους Πελοποννησίους, οί δποιοι άνεδείχθησαν πράγματι μεγάλοι λογοτέχναι καί δή πεζογράφοι.

"Οπως ήθελεν δ Σολωμός, δ Καρκαβίτσας εκλεισε μέσα εις την ψυχήν του δλην τήν Ελλάδα, όχι την αριστοκρατικήν, δχι τήν επίπλαστον των σαλο- νιών, αλλά τήν ταπεινήν, τήν πραγματικήν, τήν καθαρώς λαϊκήν, είς τήν δποίαν καλύτερον εκδηλοΰται ή συνείδησις του Έθνους. *Όλον του το έ'ργον διακρίνει ή συνεχής προσπάθεια να προσφέρη άνάγλυφον είκόνα τής πατρί- δος του, να ζωγραφίση τα ήθη, τα έθιμα καί τάς παραδόσεις, άλλα καί να τονίση τά ελαττώματα καί τας αδυναμίας, να συμβάλη είς τήν κοινωνικήν άναγέννησιν, να άνοιξη τον δρόμον προς καλύτερον καί ύγιέστερον μέλλον. Διά τούτο καί κινείται διαρκώς μεταξύ του πνεύματος του συντηρητισμού, δι* δ,τι ελληνικόν καί πατροπαράδοτον άφ* ενός, καί άφ* ετέρου τής τάσεως τής προοδευτικής εξελίξεως, άπηλλαγμένης άπό δ,τι σφαλερόν καί οπισθο- δρομικδν είχεν άφήσει ή μακρά δουλεία.

Αυτή ήτο εξ άλλου ή άποστολή δλης τής γενεάς του, καί είς τον σκοπόν αυτόν άπέβλεπον, μετά μεγαλυτέρας ή μικροτέρας επιτυχίας, δσοι εκ των συγχρόνων του, εγκαταλείποντες προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίας κα'ι βλαβε­ρούς εγωισμούς, εζήτουν να εξυψώσουν τον λαόν καί να άπαλλάξουν το Κρά­τος άπό τήν άποτελμάτωσιν προς τήν δποίαν εφέρετο. Περίοδος, λοιπόν, προπαρασκευής καί προετοιμασίας αυτή τού Καρκαβίτσα, δπως δ ίδιος γρά­φει τό 1897 : « Ή φιλολογία μας, δπως καί δλον το Έ θνος, βρίσκεται στή μεταβατική της εποχή. Δεν είναι καιρός λοιπόν νά βγάλη μεγάλους εργάτας σε κανένα κλάδον.*Όλοι οι σύγχρονοι, καί πολλοί άκόμη μέλλοντες, υποθέτω, δεν κάνουμε τίποτ* άλλο παρά να συνάζουμε ταπεινά λιθαράκια, τό υλικόν πού θά εύρη εκείνος πού θά χτίση ψηλόν καί πανώριον τό παλάτι τής μεγαλοφυΐας του... ».

Ή προσπάθεια αυτή τού Καρκαβίτσα νά « δασκαλέψη » τό Έ θνος είναι έκδηλος άνά πάσαν στιγμήν εις τό εργον του, είς τό δποϊον δεν άρκεϊ- ται νά περιγράψη απλώς δ,τι γίνεται γύρω του, άλλ* δ,τι θά επεθύμει νά γίνεται, δχι δ,τι βλέπει, άλλ* δ,τι θά επεθύμει νά βλέπη, δχι δ,τι είναι, άλλ* δτι θά επεθύμει νά είναι. Βαθύς γνώστης τής ελληνικής πραγματικότη- τος βλέπει άπό τήν πλέον δυσάρεστον καί αυστηρόν πλευράν τά ελαττώματα τής φυλής. Δεν παρασύρεται άπό εύκολους ενθουσιασμούς καί δεν άφίνει τον εαυτόν του νά άπατάται άπό ρωμαντικούς όραματισμούς. ’Ακραιφνής εθνικιστής καί πατριώτης χωρίς συμβιβασμούς, δεν διστάζει νά πλήξη άνη- λεώς δ,τι νομίζει άναξιοπρεπές, οπισθοδρομικόν ή χυδαίον.

« Τρεις δυνάμεις — γράφει είς τον « Ζητιάνον » — άποτελούσαν τον τε* λωνοφύλακα: ή θρησκεία, ή δεισιδαιμονία καί ή άγυρτεία. Τρεις φοβερές δυνάμεις άγριοπρόσωπες καί φιδοπλόκαμες σάν τίς Έρινύες τού άρχαίου Ελληνικού κόσμου, μεταφερμένες στή νεώτερη κοινωνία με δλη τή φρίκη καί τήν άηδία τους. Μεγάλα πνεύματα τής χριστιανοσύνης ξάστερα καί άμόλυντα σάν τά νερά τής Κασταλίας ποιος ήξεύρει άπό τί άναγκασμένα —

ίσως από χρεία να καταπλήξουν το λαό τους, ίσως από άστοχη ενέργεια στο ■θεμελίωμα τής παντοδυναμίας όντος πού ελάτρευαν — έρριξαν το σπόρο άφθονο στα βιβλία τους. Ή αμάθεια, δειλή καί ακυβέρνητη, άρπαξε το σπόρο στα γόνιμα χώματά της, τον άνάστησε καρποφόρο καί πικρόχυμο, τον εμεγάλωσε κα'ι ήρθεν ή άγυρτεία ή πρόθυμη να θερήση τον καρπό καί να τρύγηση τα κέρδη της »..

"Οπως βλέπομεν, ό λογοτέχνης προσλαμβάνει ύφος διδασκάλου, πράγμα το όποιον δν από εθνικής πλευράς εξυψώνη καί εξιδανικεύη το ε'ργον του, αποτελεί δμως εμπόδιον εΐς το τάλαντόν του καί παραβλάπτει την λογοτε­χνικήν αξίαν του. Είς πολλά μέρη τα διηγήματα τού Καρκαβίτσα, αντί τού λογοτεχνικού, έχουν χαρακτήρα άρθρων έφημερίδος ή δοκιμίων κοινωνι­κού ελέγχου.

Καί δλα αυτά είς ενα τόνον μελαγχολικόν καί άπαισιόδοξον, ό όποιος δεν οφείλεται είς ξένην επίδρασιν ή λογοτεχνικήν επιρροήν/Η απαισιοδοξία του προέρχεται από τήν φυσικήν κατήφειαν καί τήν ψυχικήν στενοχώριαν τού Καρκαβίτσα, ό όποιος από νεαράς ηλικίας παρουσιάζει συμπτώματα μελαγχολίας καί άπογοητεΰσεως. « Ε γώ , γράφει τό 1895, είμαι πάντα ό ίδιος' δέκα ώρες πικραμένος χωρίς λόγο, δύο ώρες χαρούμενος πάλι δίχως λόγο. Μέσα στή μικρή καμπίνα μου, μαζεύω από *δώ καί από κεί δ,τι μπορεί να μεθάη τα μάτια μου, μαζεύομαι κ* εγώ ό ίδιος καί μοιρολ.ογάω τήν ανθρωπότητα καί πρώτα τον εαυτόν μου. »

Τήν φυσικήν του απαισιοδοξίαν επιτείνει τό γεγονός δτι δεν βλέπει τον γύρω κόσμον όπως θά επεθύμει να είναι ή διότι, ενφ θά ήθελε να ιδη τήν Ελλάδα άναγεννωμένην καί προοδεύουσαν, τήν βλέπει εν μαρασμφ καί καταπτώσει, καί μάλιστα μετά τον άτυχή πόλεμον τού 1897. Με δλην τήν δύναμιν ,τής ψυχής του ζητεί να άντιδράση καί εις τήν πνευματικήν κατά- πτωσιν, τής οποίας θεωρεί κυρίαν αιτίαν τήν άρχαιολατρείαν, τήν προγονο­πληξίαν καί τον επιπόλαιον καί επιφανειακόν κλασσικισμόν. Είς τό κακόν αυτό ό Καρκαβίτσας αποδίδει δλας τάς ατυχίας τού "Εθνους, είς δε τον « ’Αρχαιολόγον » υπογραμμίζει δτι οι "Ελληνες πρέπει να άφήσουν κατά μέρος τα ανόητα καυχήματά των με μοναδικούς τίτλους τήν δόξαν των προγόνων των καί να φροντίσουν διά τήν σημερινήν των πρόοδον καί προ­κοπήν επί τή βάσει τής ϊδικής των αξίας.

Εις τον Καρκαβίτσαν δμως δεν λείπει ή αγάπη καί ή συγκίνησις. Εις τα διηγήματά του, λησμονών πολλάκις τό οργίλον καί αυστηρόν ύφος του, άφίνει να διαφαίνεται δλη ή ευγένεια τής ψυχής του, καί ή άφοσίωσίς του προς τά υψηλά ιδανικά τού "Εθνους καί τήν ελληνικήν αγνότητα. « 'Ο Καρ­καβίτσας, γράφει ό Παλαμάς, είναι εν ταύτφ πραγματιστής καί ϊδανιστής ».

Δεν αγνοεί επίσης ό Καρκαβίτσας, ό τόσον ζωηρώς προσκεκολλημένος είς τά ήθη καί τάς παραδόσεις τής έλληνικής φυλής, δτι ό χρόνος τά πάντα

3 4

αλλοιώνει καί μεταβάλλει. Τούς αρχαίους διαδέχονται νέοι θεοί, τάς παλαιάς νέαι συνήθειαι, του παρελθόντος τάς αναμνήσεις τοΰ παρόντος ή πράγματι- κότης. Την άντίθεσιν ακριβώς αυτήν παρουσιάζει εις τό διήγημά του «Νέοι Θεοί», δπου, ώς παρατηρεί ό Καμπάνης : « Τό σασεπό τού ενωματάρχη νικάει τό καριοφίλι τού αγωνιστή, ή νέα δίχως ιδανικά εποχή τήν ήρωϊκή εποχή, πού ζούσαν για έναν έπαινο καί πέθαιναν για ένα τραγούδι». *0 γέρων Χιμάρας συνδεδεμένος μέ τό καριοφίλι του, με τάς πατριωτικός παρα­δόσεις, μέ τάς αναμνήσεις τής κλέφτικης ζωής, δεν θέλει να πιστεΰση ότι ή δύναμις τού δπλου του εκείνου είχε τώρα πλέον εκμηδενισθή από τήν πρόο­δον των νεωτέρων χρόνων. Καί δταν δ μικρός εγγονός του ζητεί ως δώρον ένα δπλον, ώς αυτό τό όποιον φέρουν οί στρατιώται αντί τοΰ πατροπαρα- δότου καριοφιλιού, τού φαίνεται ώς μία ιεροσυλία, ώς μία προσβολή, ώς μία άπάρνησις τής θρησκείας. « Οι κλαυθμηρισμοί τούς οποίους έβαλε τό παιδίον διά τήν ά'ρνησίν του εκείνην, έφαίνοντο εις τον γέροντα κλαυθμη- ρισμοί ολοκλήρου γενεάς, τής οποίας άπηρνούντο τήν πρόοδον, τούς αγνώ­στους κόσμους, εις τούς οποίους μοιραίως βαδίζει, θέλοντας να στρέψουν αυτήν οπίσω, είς τό παρελθόν. Καί κατενόει ήδη δτι ήτο άδικον τούτο, εντε­λώς άδικον καί μάταιον ! »

Διά τήν καλυτέραν γνωριμίαν τής ελληνικής ψυχής, ό Καρκαβίτσας ζητεί να πλησιάση, δσον δΰναται περισσότερον, τον λαόν. 'Ως φοιτητής, επισκέπτεται διάφορα μέρη τής επαρχίας του καί συγγράφει τα πρώτα διη­γήματα του, μέ πλούσιον λαογραφικόν υλικόν. Βραδΰτερον, αι μεταθέσεις, οφειλόμεναι εις τήν στρατιωτικήν του ιδιότητα, τον βοηθούν να γνωρίση καί άλλα μέρη τής Ελλάδος καί να άγαπήση, δσον ολίγοι, τό βουνό καί ταυτο­χρόνους τήν θάλασσαν, τούς δύο αυτούς σημαντικούς παράγοντας τής ελληνι­κής ζωής, μέ τούς οποίους είναι στενότατα συνδεδεμέναι αί παραδόσεις, τα έθιμα, ή ιστορία εν γένει τού λαού μας.

Μέ εξαιρετικήν παραστατικότητα ζωγραφίζει ό Καρκαβίτσας τήν ζωήν τών θαλασσινών καί τών ορεσιβίων, τούς πόθους των, τάς ελπίδας των, τήν χαράν των. « Διαγαγών μέρος τού βίου του — γράφει ό Παναγιωτόπουλος — μεταξύ τών Ελλήνων ναυτίλων, άπέβη μοναδικός ζωγράφος τής ναυτικής ζωής, ενορ παραλλήλως, καί τα ήθη τών ορεσιβίων καί πεδινών Ελλήνων άπέδωκε μέ πιστότητα καί ειλικρίνειαν. Πλούσιος είς τήν έ'κφρασιν, προικι­σμένος μέ θαυμασίαν άντίληψιν τής λαϊκής ψυχής, έντονος καί νευρώδης εις τάς περιγραφάς του, ζωηρός εις τήν άπόδοσιν τών τύπων του, κυμαινόμενος από τοΰ ρομαντισμού είς τον ρεαλισμόν, πατριδολάτρης καί φυσιολάτρης άνοθεύτου υφής, μολονότι ή φράσις του είναι δύσκαμπτος καί τραχεία ενια­χού δέ καί καθ’ υπερβολήν πεφορτισμένη, κατέλιπεν έργον, εξαίρετον κατέχον θέσιν εν τή νεοελληνική πεζογραφίρ ».

’Ίσως ούδείς άλλος χαρακτηρισμός είναι τόσον επιτυχής καί ακριβής

διά τον Καρκαβίτσαν, δσον οί δυο στίχοι τούς οποίους έγραψε δι* αυτόν ό Σουρής :

3 Εγώ μεγάλως εκτιμώ κι αυτόν τον Καρκαβίτσα ποϋναι γιατρός σ’ ατμόπλοια με λιάρα καί με γκλίτσα.

Καί πράγματι μέχρι τής τελευταίας του στιγμής, ό Καρκαβίτσας δεν εγκατέλειψε ποτέ την « γκλίτσα », καί αυτό διότι είναι βέβαιος ότι ή ελλη­νική ψυχή περιέχει άστείρευτον πηγήν εμπνεύσεως. « Ό σημερινός “Ελλην καλλιτέχνης— γράφει ό ίδιος το 1892 — σε οποίον κλάδο καί αν άνήκη, βρί­σκεται πάντα μέσα σε θησαυρόν ατέλειωτο, καί δεν χρειάζεται παρά να σκύψη για να γεμίση τούς κόρφους του ».

Ά λλ’ ό συγγραφεύς του « Ζητιάνου » δεν είναι απλώς ηθογράφος. Προχωρεί καί εις τήν μελέτην των χαρακτήρων καί, χωρίς να φθάνη βεβαίως ακόμη εις τήν ψυχολογικήν άνάλυσιν, ανοίγει δμως τον δρόμον προς αυτήν. Είναι βαθύς παρατηρητής, προικισμένος με πραγματικήν καί νατουραλιστι- κήν δΰναμιν περιγραφής. Εις αυτό συντελεί καί τό γεγονός δτι δ Καρκαβί­τσας μελετρ καί τούς σπουδαιοτέρους ξένους πεζογράφους τής εποχής του, δχι δυστυχώς απ’ ευθείας, διότι δεν εγνώριζε ξένας γλώσσας, άλλ’ από μετα­φράσεις, καί δέχεται τήν επίδρασιν τοΰ τότε κυριαρχούντος νατουραλισμού, καί ίδίφ τοΰ Ζολά. Τής επιδράσεως αυτής υπάρχουν πολλά δείγματα εις τό πεζογραφικόν έ'ργον, εις τάς αναλύσεις καί εις τάς περιγραφάς τοΰ Καρκαβίτσα.

’Ακριβώς εις τάς περιγραφάς του φαίνεται δλη ή δΰναμις τοΰ ταλάντου του, το οποίον χαρακτηρίζει δ πλούτος καί ή μεγαλοπρέπεια τών εικόνων. ’Ιδού μία περιγραφή από τον «Ζητιάνον», ή δποία άναφέρεται εις τήν πυρκαϊάν : « Καί οί φλόγες ελεύθερες, με τή βοήθεια τοΰ αύγινοΰ ανέμου πού χύνεται πολυδύναμος από τον ’Όλυμπο, ηΰραν τροφή τίς παλιές καί σάπιες ξυλοδεσιές, τον τοίχο τον κατάξερο, καί ώρμησαν επάνω με δλη τή φρίκη καί τή λύσσα πεινασμένου θηρίου. Ό πλατύχωρος εξώστης μέ τούς χοντροπελεκημένους στύλους καί τα κέδρινα κεφαλοκόλωνα καί τό ψιλοσκα- λισμένο περίφραγμα εκατάντησαν αμέσως πύρινο καταπέτασμα μ’ εξαίσιους κυματισμούς, μέ φωτοσκιάσεις μεγαλοπρεπείς, απ’ δπου ξεχώριζαν εδώ κ* εκεί, σαν ναυάγια πλεούμενου σε φριχτή θαλασσοταραχή, στρεβλοί καί κατακομματιασμένοι σκελετοί από σταχτοκόκκινα ξυλοκάρβουνα. Άλλ* οί φλόγες, πολύγλωσσες, μέ χαίτη άνεμοτάραχτη καί φιδοπλόκαμα κεφάλια, μέ στήθη πού ανάβραζαν τον όλεθρο καί στόματα πού εσύριζαν τή φοβέρα, έσκάλωσαν νυχοπόδαρες στον τοίχο, έ'γλυψαν καταστρεφτικά τα κουφώματα, έ'χαψαν τα παραθυρόφυλλα, εγλύστρησαν στο πάτωμα, ετρύπησαν πέρα πέρα σά σουβλερά σπαθιά τίς σανίδες, εχύθηκαν στο κατώγι, δπου ηΰραν τούς σω­ρούς τοΰ άραποσιτιοΰ άσωστους, καί άρχισαν εκεί τό παμφάγον έ'ργον τους ».

Τήν αγάπην του προς τήν νεωτέραν Ελλάδα καί την προσπάθειαν τήν όποιαν καταβάλλει δια τήν προκοπήν καί τήν πρόοδον αυτής μαρτυρεί καί το γεγονός ότι ό Καρκαβίτσας εΰρίσκεται πάντοτε μεταξύ των πρωτεργατών κάθε προσπάθειας καί κάθε έκδηλώσεως, ή οποία ενόμιζεν ότι δύναται να συμβάλη εις τήν άνόρθωσιν τής πολιτικής καί κοινωνικής ζωής τής χώρας. Λαμβάνει μέρος είς κάθε κίνησιν ή σύλλογον, ό όποιος παρουσιάζει προοδευ­τικόν χαρακτήρα, όπως είς τήν Ιταιρείαν « Ή Εθνική Γλώσσα », είς τό κίνημα τού 1909, είς'τόν « Εκπαιδευτικόν "Ομιλον», άποφεύγων όμως πάν­τοτε τάς ακρότητας καί παραμένων πιστός Ιντός τού πλαισίου τής εθνικό* φρονος δράσεως.

Δέν άρκεΐται όμως μόνον εις πλατωνικός εκδηλώσεις, άλλ* είναι πρόθυ­μος κα'ι ενεργώς να συμμετάσχη είς κάθε θυσίαν, όταν τούτο άπάιτή ή ανάγκη. "Ηδη τό 1897 συμμετέχει εις τα πολεμικά γεγονότα. ‘Ο Καμπύσης, είς επιστολήν του, περιγράφει τήν ψυχολογικήν κατάστασιν τού Καρκαβίτσα, ως και τήν ίδικήν του συγκίνησιν, « να τόνε βλέπω να δακρύζη, πόύ περνάει ή διαδήλωση τών φοιτητών καί να ψέλνη τό “ *Απ* τα κόκκαλα βγαλμένη” ... ». 'Ο ίδιος αναχωρεί βραδύτερον με τήν « "Υδρα » είς τήν Κρήτην, από τήν οποίαν δυστυχώς επέστρεψεν απογοητευμένος, διότι είδε να διαλύωνται τα όνειρα καί οι ελπίδες του. Κατά τούς Βαλκανικούς πολέμους θά λάβη επίσης ενεργόν μέρος, όπως ενεργόν μέρος θά λάβη βραδύτερον καί εις τάς εσωτε­ρικός πολιτικός διαμάχας τής χώρας, πράγμα τό όποιον θά γίνη αιτία να άποσταλή είς εξορίαν, όπου καί προσβάλλεται τό πρώτον από τήν φοβέραν ασθένειαν, ή οποία μετά τινα έτη θά τον ωδήγει εις τον τάφον.

Στρατιώτης, λοιπόν, πιστός τής Ιλληνικής "Ιδέας καί τών ελληνικών Γραμμάτων, θά άγωνισθή πάντοτε είς τήν πρώτην γραμμήν ό Καρκαβίτσας. Ή εποχή του, αν δέν είναι εποχή ακμής, είναι όμως εποχή προπαρασκευής καί θυσίας. Καί εις τήν κατεύθυνσιν ταύτην ή συμβολή τού Καρκαβίτσα είναι πλέον ή σημαντική. Μαζί με δύο ή τρία άλλα ονόματα, ό Καρκαβί­τσας είναι εκ τών πρώτων σημαντικών Ικπροσώπων τής πεζογραφίας μας, τής όποιας θά άνοιξη τον δρόμον διά να συνεχίσουν άλλοι, υπό καλυτέρας συνθήκας, τό ενθουσιώδες έργον.

A. ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑ

ΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΛΩΡΗΣ

Ο ΕΚΔΙΚΗΤΗΣ

« Είμαστε άντρες εμείς- δ,τι καί να είπής, είμαστε άντρες!— είπε ό ύπο- ναΰκληρος καθισμένος ανάμεσα στο πλήρωμα. "Ελληνας ! σου λέει δ άλλος* δεν είναι παίξε - γέλασε. “Εχουμε τα κακά μας — δέ λέω' πήραμε δρόμο στραβό, σαν το κακοκυβερνημένο πλεούμενο* μα δεν είμαστε καί ντίπ ! για πέταμα. Κα'ι να είμαστε για πέταμα, πάλι δέ θά χαθούμε. Θέλουμε - δέ θέ­λουμε, θά ζήσουμε. Θά ζήσουμε κα'ι θά θεριέψουμε κα'ι θά δοξαστούμε, δπως καί πρώτα. Το σιδερόξυλο - σιδερόξυλο είναι, δσο κι αν το κουτσου- ρέψης’ δσο κι αν του μαδήσης την κορφή, αν του ζεματίσης τα φύλλα, δν του πριονίσης τα κλαδιά. *0 λέοντας, λέοντας λέγεται, δσο κι δν του ψαλι­δίσης τη χήτη, δν του κόψης τήν ουρά, δν του βγάλης τα νύχια, δν τοΰ ξεριζώσης τα δόντια. Φτάνει το βρουχημά του, να σέ πάη ριπιτί. Το έχει το σκαρί μας, ναί* το θέλ’ ή τύχη μας να είμαστε πάντα μεγάλοι. "Οπου κι δν γυρίσης, σέ στεριές καί θάλασσες, σέ νότο καί βοριά, σ* ανατολή καί δυσι, θά το Ιδης γραμμένο. Κα'ι γραμμένο δχι μέ ανθρώπινο κοντύλι, άλλα μέ το ίδιο χέρι, το παντοδύναμο χέρι τοΰ Δημιουργού. Είμαστε άντρες, σου λέω !

Νά, κοίταξε στην Ανατολή. Ε κ εί βγαίνει 6 ήλιος, ήλιος λαμπρός καί αβασίλευτος — δ ήλιος τοΰ Γένους μας. "Οποιος δέν έχει μάτια, εκείνος δέ βλέπει τη χαραυγή* εθνική χαραυγή, πόθος καί καημός αΐώνων δλων — δχι κουραφέξαλα.

Κοίταξε γύρω μας: Θάλασσα φουρτουνιασμένη, ουρανός κατασκότεινος στεριές σκουντουφλιασμένες, φορτωμένες δάκρυα καί φαρμάκι. Θεριά τα κΰματα χτυπάνε το καράβι μας. Λύσσα καί χολή μάς πολεμά. TÒ νερό δέρνει τή στεριά, τήν τρώει, τήν ξεσχίζει, τήν πετσοκόβει άπονα, δσο νά κάμη τα πάντα θάλασσα καί ν* άπλωθή αχόρταγος ροΰφουλας στον παράνομο κόσμο.

Μα γύρισε κατά τήν Ηράκλειά. Καιρός διαμάντι’ νερό τρισάγιο. Το μάτι τοΰ Θεοΰ εκεί έπεσε. “Εχεις αρρώστια ; πήγαινε νά γιατρευτής. “Εχεις πονόματο ; άλειψε τα ματόφυλλά σου ν’ άγναντέψης κόσμους. Είσαι κουφός ; θ ’ άκοΰσης αρμονίες. Βερέμης είσαι ; Διγενής έγινες. ‘Η κολυμπήθρα τοΰ Σιλωάμ εκεί βρίσκεται για μάς. Κολυμπήθρα σωματική, κολυμπήθρα ψυ*

χική, εθνική πρώτ’ άπ* δλα. Είναι ή "Αγια Τράπεζα τής ‘Αγια Σόφιάς, το προσκυνητάρι του Γένους μας.

Την άπαρτη Πόλι μας ξένου πόδι την πάτησε— ποδάρι Βενετσάνου. *0 τυφλός Δάνδολος με ξεμωραμένου πιθυμιά έκλεισε στην άσαρκη αγκαλιά την παρθένα μας' μάρανε τα ρόδα του προσώπου της με το βρωμερό του χνώτο' ροΰφηξε το τρισάγιο αιμα της με τα σαλιαριστώ φιλήματά του. Έ ν- νιακόσιων χρόνων ένδοξη ζωή τήν έσβησε μ’ ένα του σφιχταγκάλιασμα. Ό Λάσκαρις, φαρμακωμένης ώρας βασιλιάς, φεύγει μακριά συνεπαίρνοντας του Γένους τήν ελπίδα, τήν αθάνατη σπορά, πού θά γυρίση πάλι μια μέρα θεριεμένος εκδικητής. Καί ό καταχτητής, Φράγκοι καί Βενετσιάνοι και Γερ­μανοί αδέσποτοι, σαν το αψύ πουλάρι, πού τσαλαπατεΐ με τα πέταλά του τ* αβρά λούλουδα, χύνονται απάνω της αχόρταγοι. Με το σταυρό τους συν­τρίβουν το σταυρό μας’ με τή θρησκεία τους πελεκούν τή θρησκεία μας. Γκρεμίζουν εκκλησίες, ποδοπατούν καλλιτεχνήματα, μολύνουν αγιάσματα, αποτεφρώνουν πνευματικά αριστουργήματα. Καί σφάζουν γέροντες, ατιμά­ζουν παρθένες, πατούν αρχόντων μέγαρα, ξαπλώνονται σε βασιλικά κλινάρια’ νεκρούς γυμνώνουν ένδοξους, ποδοκυλούνε στέμματα θαυμαστά. Στενάζει ή Βασιλεύουσα' μυρολογφ ή Σιών μας ! Καί ό Δάνδολος, γιος κουρσάρων, δέ λησμονεί τήν τέχνη των πατέρων του. Κουρσεύει καί θέλει μέ ξένα καί αταίριαστα στολίδια νά στολίση τή λιμνογέννητη πατρίδα του.

Γαλέρες φεύγουν καί γαλέρες έρχονται. Παίρνουν τον πλούτο μας τον αδαπάνητο, τή δόξα μας τήν αβασίλευτη, τή λάμψι, τή σοφία, τά ιερά μας. *Η Βενετιά τά δέχεται περιχαρή, στολίζεται καί καμαρώνει σάν ξιππασμένη καί άμυαλη τσιγγάνα. Ζώνεται το σπαθί τού Κωνσταντίνου μας το βλογη- μένο, πού έχει στο θηκάρι του τον ουρανό μέ τ’ άστρα, τή θάλασσα μέ τά καράβια, τή γη μέ τά κάστρα της' — ιστορία χρυσόγλυπτη τού απέραντου Κράτους μας. Παίρνει τήν κολυμπήθρα, πού τόσοι βαφτίστηκαν πορφυρο­γέννητοι, καί βαφτίζει μέσα των εμπόρων τά παιδιά. Μέ τίς χρυσόπορτες τού ναού μας στολίζει τον “Αγιο Πέτρο της’ στήνει στούς πύργους της τό Ρολόγι, θαύμα τού κόσμου, μέ τούς Μάγους πού χαιρετούν ταπεινοί τού Χριστού μας τή Γέννησι’ στήνει στις πλατείες της τ’ άλογα τ’ άνεμοπόδαρα ακράτητου λαού συμβολική παράστασι.

Γαλέρες φεύγουν καί γαλέρες έρχονται. Παίρνουν τά πλούτη μας, τή δόξα, τά ιερά μας. ’Αλλού τά πάνε, στή Δύσι τήν τρισβάρβαρη, νά ήμερέ- ψουν κ’ εκείνης τούς λαούς, νά δοξάσουν κ* εκείνης τά χώματα.

Ή ‘Αγιατράπεζα δμως δέν ακολουθεί. ‘Η πλάκα ή πολύτιμη, πού τήν έστησε ό ’Ιουστινιανός στή μέση τού Ναού, λαμπρό ζαφείρι στή χρυσή σφεν­τόνα του' ή πλάκα πού άκουσε τόσα Νικητήρια καί θυσίασε απάνω της ό Φώτιος, δέν πάει νά κλειστή σκλάβα στά δολερά τείχη, στ’ άρπαχτικά χέρια

τοΰ Ίννοκέντιου. ’Ό χ ι' δεν πάει. ’Άνοιξε ή καρίνα στα δυο καί γλίστρησε ή Άγιατράπεζα στα νερά του Μαρμαρά. Ό βούρκος έφυγε από κοντά της, δπως φεύγει ή αμαρτία στο Σταυρό, καί ό χρυσός άμμος στρώθηκε, κλίνη πάναγνη, από κάτω της. Καί του Θεοΰ τό μάτι, τοΰ δικαιοκρίτη καί παν­τοδυνάμου, στάθηκε απάνω της άγρυπνο, δπως μάννας μάτι στην κοΰνια τοΰ μονάκριβου παιδιού της.

Καί από τότε είναι εκεί καιρός διαμάντι, ήλιος κατάργυρος, νερό τρισά­γιο. Μύρο ανεβαίνει από τό βυθό καί απλώνεται στο πρόσωπο τής θάλασ­σας καί κάθεται χρίσμα σωματικό, χρίσμα ψυχικό, εθνικό πρώτ’ άπ’ δλα ! "Οπως από τό Δισκοπότηρο βγαίνει ή σωτηρία τοΰ χριστιανοΰ, θά έβγη από κεΐ καί ή δική μας άπολΰτρωσι. Ή χαραυγή τοΰ γένους μας εκεί θ ’ άνα- τείλη' ναί, εκεί θ ’ άνατείλη. Προβαίνει ολοένα ή Άγιατράπεζα καί βούλεται να πιάση τη στεριά. ’Αργά ή γρήγορα θά την πιάση τη στεριά. Καί τότε σ’ δλη την ελληνική γη, από άκρη σ’ άκρη, από νότο καί βοριά, χαρούμενος ό ήλιος θά πυρώση τούς δοΰλους, καμπάνα θά σημάνη σέ κάθε μιναρέ καί τα τζαμιά θά ηχολογήσουν τή χριστιανική, τήν εθνική μας λειτουργία. Καί τότε πάλε ή Χρυσόπορτα θά στολίση Ελλήνων βασιλιάδων τα τρόπαια.

Τότε θά πάρουμε καί τα κουρσεμένα πίσω. Τα πλουτη μας, τις δόξες, τα ιερά μας. Θά πάρουμε τό σπαθί τοΰ Κωνσταντίνου καί τήν κολυμπήθρα τοΰ Πορφυρογέννητου' τις πόρτες τοΰ Ναοΰ μας, τό Ρολόγι των Μάγων, τ* άλογα τ’ αράθυμα. Καί θά μείνη πάλι φτωχή καί ταπεινή ψαροΰδισσα ή Βενετιά, καί ή ΙΙόλι μας θά γίνη καύχημα καί στόλος τής Οικουμένης, δπως ήταν πριν τή μαράνη τοΰ Βενετσάνου τό αγκάλιασμα καί τό βάρβαρο ποδάρι τοΰ Τοΰρκου.

Ναί' θά ζήσουμε καί θά θεριέψουμε καί θά δοξαστοΰμε πάλι. Είμαστε άντρες εμείς’ μωρ’ εΐμαστ* “Ελληνες!...»

Καί ορθός τώρα ερριξε τα μάτια φλογερά στις σκοτεινές στεριές, σαν προφήτης τοΰ ’Ισραήλ, υμνώντας τή γή τής Επαγγελίας, δ ΰποναΰκληρος. Καί δεν ήταν, όχι, δ ναύτης δ ταπεινός. Ή τα ν δ Ελληνισμός δλόκληρος, μέ τήν ακλόνητη πίστι στις παραδόσεις καί τους θρΰλους του.

Η ΓΟΡΓΟΝΑ

Μέ τό μπρίκι τοΰ καπετάν Φαράση αρμένιζα μισοκάναλα εκείνη τή νύχια ! Σπάνια νύχτα ! πρώτη καί τελευταία θαρρώ στή ζωή μου. Τί είχαμε φορτωμένο ; Τί άλλο από σιτάρι. Ποΰ πηγαίναμε ; Ποΰ άλλοΰ από τον Πει­ραιά. Πράματα καί τα δυο πού τα έκαμα τό λιγώτερο είκοσι φορές. Μα εκείνη τή βραδεία ένοιωθα τέτοιο πλάκωμα στήν ψυχή, πού κιντΰνευα να

λιγοθυμήσω. Δεν ξέρω τί μου έφταιγε* θές ή γαληνεμένη θάλασσα, θές ό ξάστερος ουρανός, θές το τσουχτερό λιοπύρι* δέν μπορώ να είπώ. Μα είχα τόσο βαρεία την ψυχή, ηύρεσκα τόσο σαχλοπλημμυρισμένη τή ζωή, πού αν με άρπαζε κανείς να με ρίξη στο νερό, « όχι ! » δε θά ’λεγα.

‘Ο ήλιος ήταν ώρα βασιλεμένος. Τα χρυσοπόρφυρα συννεφάκια, πού συντρόφευαν το βασίλεμά του, σκάλωσαν κάπου μαύρα σαν μεγάλες καπνιές. Ό ’Αποσπερίτης έ'λαμψε κρυσταλλόχιονο μέσα στα σκούρα. Φάνηκαν ψηλά οί αστερισμοί ένας κ* ένας. Τα νερά κάτω πήραν εκείνο το λευκοσκότεινο χρώμα, το κρύο καί λαχταριστό, τού ατσαλιού. Το ναυτόπουλο άναψε τα φανάρια* ό καπετάνιος κατέβηκε να κοιμηθή’ ό Μποΰλμπερης έκατσε στο τιμόνι. Ό Μπραχάμης/ ό σκύλος~μας, κουλουριάστηκε στη ρίζα τού άργάτη να ήσυχάση κ’ εκείνος.

Έ γώ ού'τε να ησυχάσω μπορούσα. Ούτε ύπνο ούτε ξύπνο. Δοκίμασα να πιάσω κουβέντα με τον τιμονιέρη* μα είχε τόση άνοστιά, πού έσβησε σαν φωτιά αναμμένη με χλωρόξυλα. Πήγα να παίξω μέ το Μπραχάμη* άλλα κ* εκείνος τρύπωσε ακόμη περισσότερο το μουσούδι στα πόδια του καί βαριε* στισμένος γρίνιασε, σά να μού έλεγε : —"Αφησέ με καί δέν έχω την όρεξί σου ! Τότε βαριεστισμένος κ* έγώ πήγα καί ξαπλώθηκα μπρούμυτα καταμε- σίς κ* έκλεισα στή χούφτα τα μάτια μου. "Ηθελα να μη βλέπω τίποτα, να μην αίσθάνωμαι πώς ζώ. Καί λίγο - λίγο σχεδόν το κατώρθωσα. Κάτι ελά­χιστο, σαν θαμπό καντηλάκι, ένοιωθα να ζή μέσα μου καί γύρω το κορμί μου να σμίγη καί να χωνεύη μέσα στ* αναίσθητα σανίδια τής κουβέρτας.

Πόσο έμεινα έτσι, δέν ξέρω. Τί μού ήρθε στο νού, κι αν μού ήρθε τίποτα, δέ θυμούμαι. "Αξαφνα όμως άρχισα ν’ ανατριχιάζω* σαν κάποιος μαγνήτης να ερέθιζε τα νεύρα μου, όπως ή υγρασία αναγκάζει τα πουλιά στο φλυάρισμα. Κ* ευθύς πορφυρό κύμα χύθηκε απάνω μου. Πίστεψα πώς κολυμπούσα στα αίματα. Καί όπως ό κοιμάμενος σε σκοτεινό δωμάτιο αυτό­ματα ξυπνά στο λαμπρό φώς τής ήμέρας, κ* εγώ άνοιξα τα μάτια μου. Τ ’ άνοιξα ή τά ’κλεισα δέ θυμούμαι. Θυμούμαι μόνο πώς έμεινα ακίνητος. Πρώτη μου σκέψι ήταν πώς ξύπνησα στο στομάχι κάποιου ψαριού, πού ρούφηξε τό καράβι μας. Καί όμως δέν ήταν στομάχι ψαριού. Ή ταν ό ουρα­νός ψηλά καί κάτω ή θάλασσα. Μα όλα, ψηλά καί χαμηλά, στρωμένα ήταν μέ ρούχο κατακόκκινο, κυματιστό, πού έβαφε μέ αβρό φεγγοβόλημα ως καί τό σωτρόπι τής σκάφης μας. Κάπου στα πέρατα τής γής πυρκαγιά τίναζε τή λαμπάδα της ψηλά κ’ έρριχνε φοβερούς άποκλαμούς πέρα-δώθε. Μα πού τό κάμα καί πού ή άθάλη της ; Καί τά δυο έλειπαν.

Κάτω στα βάθη τού βοριά κάποιο μενεξεδένιο σύγνεφο άπλωσε καί τύλιξε γαλαζόχρωμα τ* αστέρια, τά έκρυψε κάτω από τό πυκνό μαγνάδι του. Καί παραπάνω τόξο απλώθηκε λευκοκίτρινο κ’ έχυσε μεσούρανα ποτάμια σκοτεινά καί ποτάμια πράσινα, χρυσορρόδινα καί γλαυκά, λές καί ήθελε νά

βάψη tò στερέωμα. Καί το τόξο κινητό σαν ανεμόδαρτο παραπέτασμα, κουνούσε τα κρόσσια εμπρός, άπλωνε τις αραχνοΰφαντες δαντέλλες του κα'ι πρόβαινε, δπως ή πλημμύρα προβαίνει και σκεπάζει μέ άφρούς καί γλώσ­σες την αμμουδιά. Τ ’ άέρινα ποτάμια έτρεχαν γοργά καί φούσκωναν καί κυλούσαν πάντα σκοτεινά ή πράσινα, χρυσορρόδινα ή γλαυκά, καί σκόρπι­ζαν άντιφεγγίσματα όλούθε σαν ηλεκτρικού προβολές χοντρές καί αδαπά­νητες. Ή -θάλασσα ακίνητη αντανακλούσε τα τόσα χρώματα καί φαίνονταν δλα ξαφνισμένα μέσα στην τόση λάμψι. Μα περισσότερο ξαφνισμένος ήμουν εγώ· Δέν ήξερα τί να κάμω καί τί να συλλογιστώ. Έφτασε, είπα, του κόσμου ή συντέλεια. Τέτοια δμως συντέλεια μπορούσε να ευχαρίστηση τον καθένα. *Η Γη βούλεται να πεθάνη μέσα στα ροδοκύματα !...

"Αξαφνα άνατρόμαξα. Κάτω βαθιά, μέσ’ από τό μενεξεδένιο σύγνεφο, είδα νά προβαίνη ήσκιος πελώριος. Ή χοντρή κορμοστασιά, τό πυργογύρι- στο κεφάλι του φάνταζαν Άγιονόρος. Τα δυο του μάτια γύριζαν φωτεινούς κύκλους κ* έβλεπαν περήφανα τον Κόσμο πρίν τον κλωτσήσουν στήν κατα­στροφή. Νά τος, είπα, ό θεόσταλτος άγγελος, ό χαλαστής καί σωτήρας ! Τον έβλεπα κ’ είχα σύγκρυο στήν ψυχή. Ά πό στιγμή σέ στιγμή πρόσμενα σφυρί νά πέση τό φριχτό χτύπημα. Πάει τώρα ή Γη μέ τούς καρπούς, πάει κ8 ή θάλασσα μέ τα ξύλα της ! Ούτε τραγούδια πλιό, ού'τε ταξίδια, ούτε φιλιά !

*Αλλά δέν ακόυσα τό χτύπημα. Ό ήσκιος πρόβαινε στα νερά μέ άλματα πύρινα. Κι δσο γρηγορώτερα πρόβαινε, τόσο μίκραινε ή κορμοστασιά του. Καί άξαφνα ό θεότρεμος όγκος χιλιόμορφη κόρη στάθηκε αντίκρυ μου. Δια- μαντοστόλιστη κορώνα φορούσε στο κεφάλι καί τα πλούσια μαλλιά γαλάζια χήτη άπλωναν στίς πλάτες ως κάτω στα κύματα. Τό πλατύ μέτωπο, τ* αμυ­γδαλωτά μάτια, τα χείλη της τα κοραλλένια έχυναν γύρα κάποια λάμψι αθα­νασίας καί κάποια πηρηφάνεια βασιλική. Ά πό τα κρυσταλλένια λαιμοτρά- χηλα κατέβαινε κ* έσφιγγε τό κορμί ολόχρυσος θώρακας λεπιδωτός καί πρό­βαλλε στο αριστερό τήν ασπίδα κ* έπαιζε στο δεξί τή Μακεδονική σάρισα.

Δέν είχα συνέρθει από τήν απορία καί φωνή γλυκειά, ήρεμη καί μαλακή ακόυσα νά μου λέη :

— Ναύτη-καλέ ναύτη’ ζη ό βασιλιάς 'Αλέξαντρος ;Ό βασιλιάς Άλέξαντρος ! ψιθύρισα μέ περισσότερη απορία. Πώς είναι

δυνατό να ζή ό βασιλιάς Άλέξαντρος ; Δέν ήξερα τί ρώτημα ήταν εκείνο καί τί νά τής άποκριθώ, δταν ή φωνή ξαναδευτέρωσε :

— Ναύτη - καλέ ναύτη’ ζη ό βασιλιάς 8Αλέξαντρος ;— Τώρα, κυρά μου! απάντησα, χωρίς νά σκεφτώ. Τώρα βασιλιάς

Άλέξαντρος ! Ούτε τό χώμα του δέ βρίσκεται στή γη.Ώ ϊμέ ! κακό πού τό *παθα ! Ή χιλιόμορφη κόρη έγινε μέ μιας φοβερό

σίχαμα. Κύκλωπας βγήκε από τό κύμα κ’ έδειξε λεπιοντυμένο τό μισό κορμί. Ζωντανά φίδια τα μεταξόμαλλα σηκώθηκαν πέρα δώθε, έβγαλαν γλώσσες καί

κεντριά φαρμακερά κ’ έχυσαν φοβεριστικό άνεμοφύσημα. Το θωρακωτό στή­θος καί το παρθενικό πρόσωπο άλλαξαν αμέσως, σά να ήταν ή Μονοβύζω του παραμυθιού. Τώρα καλογνώρισα μέ ποιόν είχα να κάμω! Δεν ήταν ό Χάρος τής Γής, ό χαλαστής καί σωτήρας άγγελος. Ή ταν ή Γοργόνα, τ’ Άλέξαντρου ή άδερφή, πού έκλεψε το αθάνατο νερό καί γύριζε ζωντανή καί παντοδύναμη. Ή Δόξα ήταν τοϋ μεγάλου κοσμοκράτορα, αγέραστη κ’ αιώνια σε στεριά καί θάλασσα. Καί μόνο για Κείνης τον ερχομό έχυσε ό Πόλος το Σέλας του, να στρώση τον αθέρα μέ τής πορφύρας το χρώμα. Δε ρωτούσε βέβαια για τό φθαρτό σώμα, άλλα γιά τή μνήμη τού αφέντη της. Καί τώρα στήν άκριτή μου άπόκρισι μανιασμένη έρριξε τό χέρι, ένα δασοτριχωμένο καί βαρύ χέρι, στήν κουπαστή, έπαιξε ζερβόδεξα τήν ουρά της κ’ έδειξε Ωκεανό τον μαλακό Πόντο.

—“Οχι, Κυρά, ψέματα!... τρανοφώναξα μέ λυμένα γόνατα.’Εκείνη μέ κοίταξε αυστηρά καί μέ φωνή τρεμάμενη ξαναρώτησε :— Ναύτη - καλέ ναύτη’ ζή ό βασιλιάς Άλέξαντρος ;— Ζη καί βασιλεύει’ απάντησα ευθύς. Zfj και βασιλεύει καί τον κόσμο

κυριεύει."Ακούσε τα λόγια μου καλά. Σά να χύθηκε αθάνατο νερό ή φωνή μου

στις φλέβες της, άλλαξε αμέσως τό τέρας κ’έλαμψε παρθένα πάλι χιλιόμορφη. Σήκωσε τό κρινάτο χέρι της από τήν κουπαστή, χαμογέλασε ροδόφυλλα σκορ­πώντας από τα χείλη της. Καί άξαφνα στον όλοπόρφυρον αέρα χύθηκε τρα­γούδι πολεμικό, λές καί γύριζε τώρα ό Μακεδονικός στρατός από τις χώρες τού Γάγγη καί τού Ευφράτη.

Σήκωσα τα μάτια ψηλά καί είδα τ’ άέρινα ποτάμια, τα σκοτεινά καί τά πράσινα, τά χρυσορρόδινα καί τά γλαυκά, νά σμίγουν στον ουρανό καί νά κάνουν Στέμμα γιγάντιο. Ή ταν κάμωμα τού καιρού ή μήν ήταν άπό- κρισι στο ρώτημα τής αθάνατης; Ποιος ξέρει! Μά σιγά-σιγά οί αχτίνες άρχισαν νά θαμπώνουν καί νά σβήνουν μιά μέ τήν άλλη, λές κ’ έπαιρνε τά κάλλη μαζί της ή Γοργόνα στήν άβυσσο.

Τώρα ούτε Στέμμα, ούτε Τόξο φαινόταν πουθενά. Κάπου - κάπου σκόρ­πια σύγνεφα έμεναν σταχτιά καί κάτωχρα' καί μέσα στήν ψυχή μου θαμπή καί ξέθωρη ή πορφύρα τής πατρίδας μου.

Μέ τό μπρίκι τού καπετάν Φαράση αρμένιζα μισοκάναλα εκείνη τή νύχτα.

A. N. ΖΟΥΜΠΟΥ

ΕΙΣ ΜΕΓΑΡΙΚΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ο ΕΞ ΗΛΙΔΟΣ ΑΛΕΞΙΝΟΣ

Έ ν xfi ήμετέρφ μελέτη ·θά διαλάβωμεν διά βραχέων περί του βίου, της δράσεως ως καί της διδασκαλίας του Άλεξίνου τοΰ Ήλείου.

I. Β ιογραφικά.

Περί τοΰ βίου οΰδέν γνωρίζομεν εϊμή μόνον, ότι φέρεται ως κάτοικος Ηλείας : «φησί δ* 'Έρμιππος περί αύτοΰ ώς αρα άπελθών εκ τής 'Ήλιδος εις ’Ολυμπίαν αυτόθι φιλοσοφοίη» Περί του έτους τής γεννήσεως αύτοΰ ούδέν βέβαιον υπάρχει* ό Πλούταρχος βέβαιοί ότι οΰτος ήτο σύγχρονος του Μεγα- ρικοΰ Στίλπωνος καί του Έρετρικου Μενεδήμου *, λαμβανομένου δμως ΰπ* δψιν, ότι ό Στίλπων ήτο σύγχρονος του Δημητρίου του Πολιορκητοΰ ( Διογ. Λαέρτ. II 125 κ.εξής) καί τοΰ Πτολεμαίου του Σωτήρος, ό δέ Μενέ- δημος μάλιστα εγεννήθη έν έτει 350 καί άπέθανε κατά το έτος 278, dà πρέπη ώς εκ τοΰτου νά τοποθετήσωμεν την ακμήν του Άλεξίνου από τοΰ έτους 370-290. “Εν τινι πληροφορίφ τοΰ Διογένους τοΰ Λαερτίου ( II , 109) αναγράφεται δτι ήκουσεν οΰτος τοΰ Εΰβουλίδου τοΰ Μεγαρικοΰ1 2 3, τον όποιον καί διεδέχθη ποτέ εν τη Σχολή τή Μεγαρική «μεταξύ δε άλλων δντων τής Εΰβουλίδου διαδοχής Άλεξΐνος έγένετο Ήλεΐος». Τέλος, ώς πληροφορεί ημάς ό "Ερμιππος, ό Άλεξΐνος εγκατέλιπε τήν εαυτοΰ πατρίδα καί έλθών εις ’Ολυμπίαν ίδρυσε Σχολήν τήν καλουμένην Όλυμπικήν: «φησί ό’ 'Έρμιππος περί αύτοΰ, ώς άρα άπελθών εκ τής 'Ήλιδος εις ’Ολυμπίαν αυτόθι φιλοσο- φοίη' των δέ μαθητών αύτοΰ πυνθανομένων διά τί τήδε κατοικεί, φάναι βού- λεσθαι αιρεσιν συστήσασθαι, ήν * Ολυμπικήν κληθήσεσθαι» 4.

Έ ν Όλυμπίφ οί εαυτοΰ εταίροι μή δυνάμενοι να βιώσωσιν εκεί, ένεκα ελλείψεως εφοδίων άναγκαιοΰντων άλλως τε διά τον βίον αυτών, άλλα καί ένεκα τοΰ κλίματος, το όποιον δεν ήτο ευνοϊκόν δι* αυτούς, άπήλΟον διαλυ-

1. Διογ. Λαερτ. II, 109.2. Πλουτάρχου, περί δυσωπίας, III, σ. 386 κ.έξ. εκδ. Βερναρδάκη.3. Ό Εύβουλίδης ήτο ό εύρετής τών σοφισμάτων τής Μεγαρικής Σχολής ώς ό

« ψ ενδ ό μ ενο ς », ό « ε γ κ ε κ α λ υ μ μ έ ν ο ς », ή « ή λ έ κ τ ρ α », ό « κ ερ α τ ίνη ς », ό « σ ω ρ ίτη ς » ( γρ. Σ ω ρ ε ίτ η ς ), ό « φ α λα κ ρ ό ς » κτλ. ( ίδέ Διογ. Λαέρτ. II, 108 ). Τα άνωτέρω έπειράΟησαν νά έξετάσωσιν οί Θεόφραστος, Χρύσιππος ό Στωϊκός κ.ά. Ίδέ επίσης καί Z e l l e r , Philos, d. Griechen3, 225, 3.

4. Διογ. Λαέρτ., II, 109.

θέντες καί εγκαταλείψαντες αυτόν. Οΰτος έρημος φίλων, πλήν του εαυτού οικέτου παρέμενεν εκεί, Ιως ημέραν τινά, εν η «νηχόμενος εν τω Άλφειω ποταμφ» καί «νυχθείς» διά τίνος καλάμου άπέθανε : «Τους δε καί τοϊς εψο- δίοις θλιβο μένους καί το χωρίον νοσερόν καταγνόντας άπελθεϊν, καί του λοιπού διατρίβειν έρημον τον Άλεξΐνον συν οΐκέτη μόνφ ’ επειτα μέντοι νηχόμενον èv τφ Άλφειφ νυχθήναι καλάμφ κα'ι οϋτω τελευτήσαι» ( Διογ. Λαέρτ. II, 109) καί επί του τάφου αύτοϋ έκειτο το έξης επίγραμμα :

Ουκ άρα μϋθος ήν εκείνος οίκαίος, ώς άτυχης τις έώντον πόδα κολυμβών περιέπειρέ πως ήλω. καί γάρ <5 σεμνός άνήρ, πριν Άλφεόν ποτ' εκπεράν, Άλεξΐνος θνήσκε νηγε'ις καλάμφ ( Διογ. Λαέρτ. II, 110)

'Ως άνθρωπος ήτο εριστικός καί φίλερις καί κυρίως εξ αυτού ελαβεν ολόκληρος ή σχολή των Μεγάρων την προσωνυμίαν των ’Εριστικών" άλλα καί τό δνομα αΰτοΰ μαρτυρεί δτι ήτο φιλονικότατος, διότι κατά τον Διογέ- νην τον Λαέρτιον ( II , 109) προς πάντας ήριζε καί πάντας ήλεγχε διό καί ΈλεγξΙνος σκωπτικώς άπεκλήθη 1. 'Ο Άλεξίνος ΰπήρξεν άστατος ώς χαρα- κτήρ καί πλείστους δσους εχθρούς είχεν" δ Πλούταρχος ομίλων «περί ατονίας ψυχής» αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής 2 : «"Ωσπερ 3Αλεξΐνον ίστοροϋσι τον σοφιστήν πολλά φαϋλα λέγειν εν τω περιπάτω περί Στίλπωνος τοϋ Μεγα- ρέως’ είπόντος δε τίνος των παρόντων, άλλά μην εκείνος σε πρφην επήνει. Νή Δία, φάναι’ βέλτιστος γάρ άνδρών εστι καί γενναιότατος. 3Αλλά Μενέδη- μος τουναντίον, άκούσας, ώς Άλεξίνος αυτόν έπαινει πολλάκις, 'Εγώ δέ, εΐπεν, άει ψέγω Άλεξΐνον’ ώστε κακός εστιν άνθρωπος, ή κακόν επαίνων, ή υπό χρήστου ψεγόμενος». Έ κ των ανωτέρω φαίνεται δτι δ χαρακτήρ τού Άλεξίνου ήτο τύπος «αιματώδους», ώς θά έλεγεν δ W. W undt, δηλαδή άν­θρωπος ασθενής εν τή βουλήσει, δστις ρέπει προς τήν αστάθειαν καί τήν μεταβολήν, εν άντιθέσει προς τον Μενέδημον, δ δποίος εμφανίζεται εν τψ παρόντι χωρίφ τού Πλουτάρχου, ώς πλήρης ψυχικού σθένους καί σταθερός βουλήσεως.

II. Συγγράμματα.1. Ό Άλεξίνος συνέγραψε σόγγραμά τι εναντίον τού Ζήνωνος, διότι οΰ­

τος «διεφέρετο δε μάλιστα προς Ζήνωνα» (Διογ. Λαέρτ. II , 109). 1 2

1. Περί τοϋ ονόματος αύτοϋ πριν μεταβληθη εις Άλεξΐνον ΐδέ Hans von Arnim εν Hermes 28 (1892), σ. 66’ ίδέ επίσης καί Th. G o m p e r z , Ztschr. f. ôsterr. Gymn. 1865, σ. 825.

2. Περί δυσωπίας, III, σ. 386 κ.έξής εκδοσις Βερναρδάκη.

2. Σύγγραμμα εναντίον του ιστοριογράφου Εφόρου «...γέγραφε δ1 2 3 ον μόνον προς Ζήνωνα... καί προς ’Έφορον τον Ιστοριογράφον ( Διογ. Λαέρτ.II, 110).

3. “Εγραφε επίσης εναντίον του *Αριστοτέλους υπό τον τίτλον «απο­μνημονεύματα» χ. Έ κεΐ φέρεται ότι «είσήγε τον 3Αλέξανδρον παΐδα διαλεγό- μενον τφ πατρί Φιλίππω καί διαπτύοντα τους 3Αριστοτέλονς λόγους». Τό ανωτέρω σύγγραμμα είναι ακόμη εν τεκμήριον, περί του ότι ό Άλεξΐνος ήτο άμεσος μαθητής του Εΰβουλίδου, διότι πράγματι καί ό Εϋβουλίδης ήτο εις των κυριωτέρων κατηγόρων του Άριστοτέλους, όστις μάλιστα κα'ι εγραψε δυο βιβλία εναντίον του Σταγειρίτου φιλοσόφου.

4. “Εν τινι πληροφορίφ του ’Αθηναίου 2 άναφέρεται ότι ό Άλεξΐνος ό διαλεκτικός εποίησε κα'ι παιάνα προς τιμήν του Κρατεροΰ του Μακεδόνος’ ό Pape θεωρεί εν W ôrterbuch d. griech. Eigennam en, ότι ό διαλεκτικός Άλεξΐνος είναι διάφορος τοϋ ομώνυμου του εξ Ηλείας : Άλεξΐνος 1. Sophist aus Elis... Έλεγξΐνος... genannt Vieil., verschieden von dem Dialektiker.

5. Συνέγραψεν επίσης κα'ι τό περί αγωγής σύγγραμμα3 εκ του οποίου μάλιστα κατέχομεν καί μικρόν απόσπασμα, ό διέσωσεν ό Φιλόδημος εις τό περ'ι ρητορικής εργον αυτου ( ΐδέ εκδοσις Siegfried Sudhaus, Teubner 1892, σ. 79 ) 4* θαυμασίαν ετι άνάλυσιν καί ερμηνείαν του διασωθέντος χωρίου μετά πολλών καί ποικίλων παρατηρήσεων, ευρίσκει τις εν τή μελέτη του άποθανόντος εκ Βιέννης καθηγητοϋ Hans von Arnim καί υπό τον τίτλον E in Bruchstück des Alexinos, τή δημοσιευθείση εν τφ περιοδικφ Hermes τόμος 28°ζ, έτος 1892 καί σελίς 65-72.

6. "Εν τινι πληροφορίφ τοϋ Διογένους τοϋ Λαερτίου ( I I , 110) μνημο­νεύεται ότι πλήν των ανωτέρω συγγραμμάτων, ό Άλεξΐνος έγραψε καί άλλα βιβλία αγνώστου όμως περιεχομένου.

III. Διδασκαλία.

Περί τής διδασκαλίας αύτοϋ ούδέν ακριβώς γνωρίζοιιεν’ πλήν τοϋ « περί αγωγής » συγγράμματος, ό κατατάσσει τις εις τα ηθικά, φαίνεται ότι οϋτος ήσχολήθη κυρίως περί τήν λογικήν : «Περί <5ε τό λογικόν κατη- νέχθησαν μέρος οι περί Πανθοίδην καί3Αλεξινον καί Εύβουλίδην καί Βρνσωνα

1. Πρβ. Άριστοκλήν παρ’ Εύσεβίφ, Εύαγ. Προπ. XV 2, 4, ρ. 791 C.2. XV, ρ. 696e: Π α ιά ν δ 3 έστ'ι κ α ί ό ε ίς Κ ρ α τ ε ρ ό ν το ν Μ α κ εδ ό να γ ρ α φ ε ίς , δν

έ τ εκ τ ή ν α τ 3 3Α λ ε ξ ΐν ο ς δ δ ια λ ε κ τ ικ ό ς , ώς φ η σ ιν "Ε ρ μ ιπ π ο ς δ Κ α λ λ ιμ ά χ ε ιο ς êv τ φ π ρ ώ τ ω

π ε ρ ί 3Α ρ ισ τ ο τ έ λ ο ν ς .3. Περί τής κατατάξεως χρονικώς των έργων τοΰ Άλεξίνου, ΐδέ Η a n s v o n

Ar ni m, ενθ·’ άνωτ., σ. 70.4. Ίδέ καί S. S u d h a n s έν Rhein. Museum 48 ( 1893), σ. 552 κ.έξής.

Διοννσόδωρόν τε καί Εύθύδημον» ί. Οΰτος εγένετο, ώς καί ό διδάσκαλος αυτού Εύβουλίδης, εύρετής σοφισμάτων καί παραλογισμών' άμφότερα ταύτά εΐσιν ημαρτημένοι κατ’ είδος συλλογισμοί* καί εάν μεν οί συλλογισμοί οΰτοι γίγνωνται άκουσίως ονομάζονται παρασυλλογισμοί, άν δμως εκουσίως καί εσκεμμένως σοφίσματα. ’Ενταύθα δ Άλεξινος εκουσίως διαστρέφει συλλο­γισμούς τινας, ώς φαίνεται κατωτέρω. Ό Σέξτος ό Εμπειρικός 2 αναφέρει τον Ζήνωνα άποδεικνΰοντα, δτι δ κόσμος είναι λογικόν καί έμψυχον δημιούρ­γημα : «Το λογικόν τον μή λογικού κρεΐττόν εστιν, ονδέν δέ γε κόσμου κρεΐττόν εστι, λογικόν αρα ό κόσμος». ’Επίσης συνεχίζει δ Ζήνων «το νοε­ρόν τον μή νοερού και το έμψυχον τον μή εμψύχου κρεΐττόν εστιν ονδέν δέ γε κόσμον κρεΐττόν νοερός αρα καί έμψυχός εστιν ό κόσμος» ( Σέξτ. Έ μπ. ένθ* άνωτ. ).

Ό Άλεξινος ελέγχων τον συλλογισμόν του Ζήνωνος ώς εσφαλμένον σκέπτεται ώς εξής : «το ποιητικόν τοΰ μή ποιητικού καί το γραμματικόν τον μή γραμματικόν κρεΐττόν εστι, καί το κατά τάς αλλας τέχνας θεωρόνμενον κρεΐττόν εστι τοϋ μή τοιοντον’ ουδέ εν δέ κόσμου κρεΐττόν εστιν ποιητικόν αρα καί γραμματικόν εστιν ό κόσμος» 3. Οί Στωϊκοί σχολιάζοντες άμφοτέ- ρους τούς συλλογισμούς Ζήνωνος καί Άλεξίνου παρετήρουν τα εξής, δτι δηλαδή το «κρεΐττόν» τού Ζήνωνος έχει την σημασίαν τού «καθάπαξ κρεϊτ- τον»' άντιθέτως εν τοΐς συλλογισμοις τού Άλεξίνου ή σημασία τού «κρεϊτ- τον» δεν έχει τήν έννοιαν τού «καθάπαξ κρεΐττόν» τοΰ Ζήνωνος : «προς ήν άπαντώντες παραβολήν οί στωϊκοί φασιν δτι Ζήνων το καθάπαξ κρεΐττόν εϊληφεν, τοντέστι το λογικόν τοϋ μή λογικού καί το νοερόν τον μή νοερού καί το έμψυχον τοϋ μή εμψύχου, ό δέ Άλεξινος ούκέτι' ον γάρ εν τφ καθάπαξ το ποιητικόν τοϋ μή ποιητικού καί τό γραμματικόν τοϋ μή γραμματικού κρεΐτ- τον. *Ώστε μεγάλην εν τοΐς λόγοις θεωρεΐσθαι διαφοράν» 4· καί επί παραδεί- γματι : «Ιδού γάρ Αρχίλοχος ποιητικός ών ούκ εστι Σωκράτους τοϋ μή ποιητικού κρείττων, καί Άρίσταρχος γραμματικός ών ονκ εστι Πλάτωνος τοϋ μή γραμματικού κρείττων» δ.

Ταύτά είσιν εν ολίγαις λέξεσιν, δ βίος, ή δράσις ώς καί ή διδασκαλία τού Άλεξίνου τού Ήλείου. 1

1. Σέξτος ό 'Εμπειρικός, προς Μαθημ. VII, 13. Πρβ. επίσης καί K. P r a n t l , Geschichte d. Logik, I, 33 κ.έξής.

2. Προς Μαθημ. IX, 104.3. Σέξτος 'Εμπ. προς Μαθημ. IX, 108.4. Σέξτος Έμπ. πρός Μαθημ. IX, 109 κ.έξής.5. Σέξτος Έμπ. πρός Μαθημ., ενθ’ άνωτ.

Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ - ΒΛΗΣΙΔΟΥ

TÒ όνειρό 4( Χαρισμένο στους μαΦητάς μου )

Είδα στον ύπνο μου παιδιά, τη νύχτα ετούτη δώ, εν* όνειρο παράξενο, στον ύπνον τη γλυκάδα, είδα εμπρός μου ολόλαμπρη την ένδοξη 'Ελλάδα κι απόρησα στην δψι της, δεν είχα τί νά πώ!

Καί τότε από τη ζάλη μου μ ’ έβγαλε εν αγγελούδι, πού απ' τα ουράνια φάνηκε κρατώντας ’να στεφάνι, καί νά το βάλω μοϋ *δείξε στο ώρηο της κεφάλι πλεγμένο άπό δροσερό κι αμάραντο λουλούδι!

Με σήκωσε με τα φτερά ψηλά νά τήνε φτάσω, και σαν πια τής το φόρεσα, με δέος καί λατρεία, εμπρός της εγονάτισε σαν νά ’ταν ή θρησκεία!Καί πάλι την εκοίταζα για νά τη θαυμάσω!

Κ * εκείνη πάντα γελαστή με μητρική γλυκάδα, μοϋ λέει, κορώνα ατίμητη για μένα εϊν’ τά παιδιά μου! Που εκάμανε αθάνατο νά στέκη τ όνομά μου κι όλος ό κόσμος εξυμνεί τήν ένδοξη 'Ελλάδα!

Κι αν σήμερα περήφανη στέκω κ5 εγώ κοντά σας, καί αν γιορτάζετε καί σείς, μά και ή Ευρώπη ακόμα είναι γιατί ετούτο δώ το ιερό μου χώμα, μ* αϊμα και δάφνη έστόλισαν πάντα τά τρόπαιά σας.

Κι απλώνοντας το όμορφο καί απαλό της χέρι, μοϋ χαΐδεψε το μέτωπο καί μοϋ ’πε με στοργή με μια δλόγλυκη λαλιά, άλλα καί σταθερή, πού θά τήν φέρν’ αιώνια στή μνήμη μου τ αγέρι,

Αυτοί ναι το καμάρι μου, αυτοί καί ή ελπίδα είναι οι νέοι μου βλαστοί, πού τώρα στα θρανία τούς κραταιώνουνε το νοϋ τά ελληνικά βιβλία γιά νά ’ναι οι αυριανοί ήγέται στήν πατρίδα.

* Το παρόν ποίημα άπηγγέλΦη υπό τής κ. Μ. Παναγιωτοπούλου - Βλησίδου έπ’ εύκαιρίφ τής έΟ-νικής εορτής καί δημοσιεύεται ώς εκφρασις αγάπης προς τούς μαθητάς της προς τούς όποιους καί άφιεροΰται.

"Ομως μη λησμονήσουνε ετούτη τήν ημέρα, που ένδοξη εγράφτηκε νά 9ναι λαμπρή γιά πάντα, το τψημένο αθάνατο εκείνο το Σαράντα, που δόξες αντιλάλησε κι ελευτεριάς αγέρα,

Πώς άφησε ένα αντίλαλο και άντηχεϊ ακόμα καί κράζει τούς ελεύθερους του πνεύματος ανθρώπους νά στρέψουν καί νά δουν εκεί ελληνικούς μας τόπους, άτι στενάζει υπόδουλο κι άλλο δικό μας χώμα.

Σε σας θά μείνη τώρ αυτό ώς τίμια υποθήκηδύναμι έχετ άπειρη μέσα από τα βιβλία,πού γράψαν οι προγονοί σας κι άπό τήν ιστορία!Πές το σε άλα τα παιδιά! τούς εύχομαι τή νίκη!

Είπε σαν τέλειωσ9 ή 'Ελλάς, έφυγε καί εχάθη."Ομως το χρέος π άφησε το βρίσκω πώς βαρύνει, γιατί ’ναι χρέος ιερό σαν ή *Ελλάς τ αφίνει!Αυτά ξύπνια σκεπτόμουνα, σαν ήμουνα μονάχη.

Καί τώρα αυτό πού σκέφθηκα σάς το ξεμολογοϋμαι όλ' είμαστε περήφανοι ωσάν παιδιά δικά της!Πρέπει νά εκτελέσωμε λοιπόν το θέλημά της, τ όραμα τής *Ελλάδος μας δλοι νά το θωροϋμε!

ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ

ΑΝΑΤΟΛΗ ΕΞ ΥΨΟΥΣ

Λίγοι άνθρωποι νοιώθουνε αληθινά τί είναι ή Γέννησι του Χρίστου. Το να γεννηθη δ Χριστός σαν άνθρωπος είναι, δπως γράφει ένας άγιος, πιο μεγάλο καί πιο φοβερό θαύμα από τή δημιουργία του κόσμου. Μήτε οί άγγελοι τό γνωρίζανε πώς θά κατέβη στη γη ό Θεός να γίνη άνθρωπος. Γι* αυτό λέγει κι δ ύμνφδός : «Το απ' αΐώνος άπόκρνφον καί άγγέλοις άγνω­στον μυστήριον διά σου, Θεοτόκε, τοΐς επί γης πεφανέρωτai' Θεός εν άσυγ- χντω ενώσει σαρκονμένος καί σταυρόν εκουσίως υπέρ ημών καταδεξάμενος δι3 ον αναστήσας τον πρωτόπλαστον εσωσεν εκ θανάτου τάς ψυχας ημών». Αλλά, δπως είπα, πολύ λίγοι άνθρωποι πιστεύουνε αληθινά πώς σαν σήμερα έγινε ένα τέτοιο τρομαχτικό πράγμα. Γι* αυτό καί δεν τρέμουνε σαν άκοΰνε τό Ευαγγέλιο πού τό ιστορίζει με λίγα απλά λόγια.

Ό ιερός Ματθαίος γράφει : « Του Χρίστου λοιπόν ή γέννησι νά πώς γίνηκε. Σαν άρραβωνιάσθηκε ή μητέρα του Μαρία με τον 3Ιωσήφ, πριν νά συνευρεθούνε, βρέθηκε βαρεμένη από το "Αγιο Πνεύμα. Κι δ Ιωσήφ ό άνδρας της, επειδής ήτανε δίκαιος καί δεν ήθελε νά τή ντροπιάση, θέλησε νά φυγή κρυφά καί νά τήν αφήση. Κ 3 εκεί που τα συλλογιζότανε αυτά, φάνηκε στ3 όνειρό του άγγελος Κυρίου λέγοντας του' «Ιωσήφ, γιε τού Δαυίδ, μή φοβη- θής νά πάρης τή Μαριάμ τή γυναίκα σου’ γιατί αυτό πού γεννήθηκε μέσα της είναι από τ’ άγιο πνεύμα. Καί θά γεννήση γυιό καί θά τού δώσης τ όνομα 3Ιησούς, γιατί αυτός θα σώση τον λαό του από τις αμαρτίες του. Κι αυτά όλα γινήκανε για νά γίνη εκείνο πού είπε δ Κύριος με τό στόμα τού Προφήτη, πού λέγει : Νά ή Παρθένος, θά μείνη βαρεμένη καί θά γεννήση γυιό καί θά πούνε τόνομά του Εμμανουήλ, πού θά πή εξηγημένο μαζί μας είναι δ θεός». Καί σαν σηκώθηκε δ Ιωσήφ από τον ύπνο, εκανε κατά πώς τόν πρόσ­ταζε ό άγγελος Κυρίου καί πήρε τή γυναίκα του καί δεν τήν ήξερε ως που γέννησε τόν γυιό της τον πρωτότοκο καί τού 3δώσε τ3 όνομα 3Ιησούς».

"Υστερα γράφει δ Ματθαίος για τούς μάγους, πώς κινήσανε από τήν ’Ανατολή καί φθάσανε στα ‘Ιεροσόλυμα ρωτώντας σε ποιο μέρος είναι δ βασιλιάς των ’Ιουδαίων πού γεννήθηκε, γιατί, λέγανε, είδαμε τό άστρο του στήν Ανατολή κ* ήρθαμε νά τόν προσκυνήσουμε. Πριν χίλια χρόνια καί

3 5

Η Γ

ΕΝΝ

ΗΣί

:

παραπάνω ητανε ένας μάγος πού τον λέγανε Βαλαάμ, κι αυτός, επειδής άφησε τή μαγεία καί λάτρεψε τον αληθινό Θεό, προφήτεψε πώς θα γεννηθη κάποια μέρα ο Χριστός σαν άνθρωπος και πώς θά τό καταλάβουνε, από ένα άστρο πού θά πρωτοφανή στον ουρανό κατά την ’Ανατολή. Αυτή την προ­φητεία την κρατήσανε οι Χαλδαϊοι μάγοι καί τή μεταδίνανε ό ένας στον άλλο από στόμα σέ στόμα χίλια χρόνια, ως που είδανε τό παράξενο άστρο οπού φάνηκε στήν Ανατολή κείνη τή νύχτα ( επειδής ητανε κι άστρολόγοι καί σπουδάζανε ταχτικά τον ουρανό) καί τρέξανε να βρούνε τον Χριστό πού τούς έδειχνε.

Τον καιρό εκείνον βασίλευε στήν Ίουδαία δ Ηρώδης καί σαν έμαθε πώς οί μάγοι γυρεύανε τον Χριστό για να τον προσκυνήσουνε σαν βασιλέα, μάζεψε τούς αρχιερείς καί τούς γραμματείς πού ξέρανε καί ’ξηγούσανε τίς προφητείες καί τούς ρωτούσε σέ ποιο μέρος γεννήθηκε δ Χριστός. Κι αυτοί τού είπανε : στή Βηθλεέμ τής Ίουδαίας* γιατί έτσι είναι γραμμένο πώς είπε δ Προφήτης : Κ’ εσύ Βηθλεέμ, γη τού ’Ιούδα, δέν είσαι καθόλου μικρή ανάμεσα στα χωριά της Ίουδαίας* γιατί από εσένα θά βγή άρχοντας πού θά κυβερνήση τον λαό μου τον ’Ισραήλ. Ό Ηρώδης φώναξε κρυφά τούς μά­γους κ* έμαθε άπ* αυτούς πότε φάνηκε τ' άστρο καί τούς είπε, σάν πάνε στή Βηθλεέμ καί βρούνε τό παιδί, να τον ειδοποιήσουνε για να πάγη κι αυτός να τό προσκυνήση, έχοντας κατά νού να τό σκοτώση για να μήν τού πάρη τή βασιλεία. Κ’ οι μάγοι τραβήξανε τον δρόμο τους καί τ’ άστρο πού είχανε δει στήν ’Ανατολή, πήγαινε μπροστά τους, ως που στάθηκε απάνω από τό μέρος πού βρισκότανε τό παιδί. Τότε μέ χαρά μεγάλη μπήκανε στή στάνη κ’ είδανε τό μωρό μέ τή μητέρα του, τή Μαρία, καί τό προσκυνήσανε καί τού προσφέρανε για δώρα τρία πράγματα, χρυσάφι, λιβάνι καί μυρουδικό, τό λεγόμενο σμύρνα. Καί πέσανε να κοιμηθούνε έχοντας στο νού τους να περάσουνε τήν άλλη μέρα από τον Η ρώδη για να τού πούνε σέ ποιο μέρος ητανε τό παιδί. Μά είδανε κάποιον στ’ δ'νειρό τους καί τούς είπε να μήν πάνε στον Η ρώδη καί τραβήξανε απ’ άλλον δρόμο για τή χώρα τους.

Τί θαυμαστά καί ωραία πράγματα, αδελφοί μου Χριστιανοί, είναι τούτα ! Νά γεννηθη δ Χριστός από τήν Παναγία μέσα σέ μιά στάνη, ανάμεσα στά πρόβατα δ αμνός τού Θεού, κ’ ένα άστρο πρωτοφανέρωτο νά βγή στον ουρανό από τήν ’Ανατολή, γιά νά τό δούνε οι μάγοι πού τό περιμένανε χίλια χρόνια καί νά πάνε νά προσκυνήσουνε τον βασιλέα τού κόσμου ! Τί άστρο νά ητανε αυτό πού φάνηκε στον κρουσταλλιασμένο χειμωνιάτικον ουρανό ! Σημείο χαροποιό πώς δ Θεός λυπήθηκε τον αμαρτωλό τον κόσμο καί κατέβηκε ώς «νέτος επί πόκον», κατά τήν προφητεία τού Γεδεών, ήγουν σάν τή δρο- σούλα πού κατεβαίνει απάνω στο ποκάρι1. "Ετσι κι δ Χριστός μας κατέβηκε

1. *0 κόμπος του λουλουδιού πού δέν άνοιξε ακόμα.

σαν δροσούλα απάνω στο λίσβα1 τής αμαρτωλής τής γης, πού τήν γεμίζανε μέ αίματα οι άνθρωποι, μέ τούς πολέμους πού κάνανε μεταξύ τους, μέ τα φριχτά θεάματα πού βλέπανε ρίχνοντας τ* αδέρφια τους στα θεριά γιά νά τά ξεσκίσουνε, κι αυτοί νά γλεντήσουνε, με τις κλεψιές, τις απάτες, τις σαρ­κικές άσωτειες, τις αιμομιξίες καί τις άλλες σατανικές κακίες. Α πάνω λοιπόν σ’ αυτή τήν καταραμένη κι άσπλαχνη οικουμένη κατέβηκε ό Χριστός σάν τή δροσιά, δ πολυεύσπλαχνος, δ ταπεινός, εκείνος πού άγαπφ τον ανάξιο τον άνθρωπο. Κι δπως ανάμεσα στούς αμέτρητους ανθρώπους πού βρισκόντανε απάνω στή Υής κι ανάμεσα στά παιδιά πού γεννηθήκανε κείνη τή νύχτα, δπως, λέγω, κανένας δέν τό ξεχώριζε ανάμεσα στ’ αμέτρητο πλήθος των ανθρώπων, έτσι κ’ εκείνο τό αγιασμένο τ* άστρο δέν ξεχώριζε ανάμεσα στις μυριάδες τ* άστρα- Μοναχά οί μάγοι οί Χαλδαϊοι, οι μαθητάδες τού Βα- λαάμ, παραφυλάγανε γενεές γενεών νά τό δούνε κι αξιωθήκανε καί τό *δανε, μονάχοι αυτοί άπ* δλους τούς ανθρώπους.

Τί' θαυμαστή ήτανε ’κείνη ή νύχτα μέ τό χρυσό καντήλι πού έφεγγε ψηλά κατά τήν ’Ανατολή μέσα στήν εκκλησιά τ* ουρανού ! Καί τί έμορφα είναι τά λόγια πού είπε δ προφήτης Ζαχαρίας, τή μέρα πού βλόγησε τον γυιό του, τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, προφητεύοντας τό μέγα θαύμα τής Γέννησης τού Χριστού: «Διά σπλάγχνα ελέους θεοϋ ημών εν οίς επεσκέψατο ημάς ανατολή εξ ύφους επιφάναι τοϊς εν σκότει καί σκιά θανάτου καθημένοις του κατευθήναι τούς πόδας ημών εις οδόν ειρήνης».

’Ανατολή εξ ύψους ! ”Ω λόγια εξαίσια ! ”Ω ευωδία ’Αγίου Πνεύματος ! ’Ανατολή εξ ύψους! ’Αληθινά, εκείνο τό βασιλικό άστρο εβγήκε μέν από τήν ’Ανατολή, δπως δ ήλιος, μά δέν εβγήκε από χαμηλά, από τά βουνά, μά από ψηλά, « εξ ύψους ». *0 νοητός "Ηλιος δέν εβγήκε από τά χαμηλά γιά νά άνέβη στά ψηλά, δπως δ φυσικός ήλιος, αλλά κατέβηκε από τον αιώνιο θρόνο του, πού τον δορυφορούνε Έξουσίαι, Θρόνοι, Άρχαί, Κυριότητες, Αρχάγ­γελοι, "Αγγελοι, γιά νά πάρη κορμί ανθρώπινο,— «μορφήν δούλου λαβών, εν δμοιώματι ανθρώπων γενόμενος καί σχήματι εύρεθε'ις ώς άνθρωπος, έτα- πείνωσεν εαυτόν γενόμενος υπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δε σταυρού» ( Φιλιππ., Β \ 7 ).

Θέλω νά βάλω τέλος, σέ τούτα τά λίγα πού έγραψα γιά τήν αγία Γέν- νησι τού Χριστού, δχι μέ δικά μου λόγια, αλλά μέ κάποια λόγια πνευματικά τού αγίου ’Ισαάκ τού Σύρου πού τά λέγει στον λόγο του γιά τό ύψος τής ταπεινοφροσύνης, επειδή μιλώντας γιά τήν ταπεινοφροσύνη γράφει γιά τήν ανείπωτη συγκατάβασι τού Χριστού πού ήρθε στον κόσμο καί γεννήθηκε άνθρωπος σάν κ* εμάς :

«Θέλω ν' ανοίξω τό στόμα μου, αδελφοί, για νά μιλήσω για τήν υψηλή

1. Λίσβας είναι ή χέρσα καί κατάξερη γης.

ύπόθεσι τής ταπεινοφροσύνης καί νοιώθω την ψυχή μου πώς γεμίζει από φόβο, σαν κάποιος που Θέλει νά μιλήση για τον Θεό' γιατί ή ταπεινοφροσύνη είναι στολή τής θεότητος. Έπειδής δ Λόγος έγινε άνθρωπος, αυτή ντύθηκε καί μίλησε σε μάς μέσα από σώμα σαν το δικό μας. Κι οποίος τή ντύθηκε, αληθινά έγινε όμοιος με Κείνον πού κατέβηκε από τό ύφος του καί σκέπασε τή δόξα του με την ταπεινοφροσύνη, για νά μη κατακαή ή κτίσι στη Θωριά του. Έπειδής ή κτίσι δέ θά μπορούσε νά τον κοιτάξη, αν δεν έπαιρνε κάποιο μέρος άπ αυτή, κ’ έτσι ήρθε σε συνάφεια μαζί της. Κι ούτε θά μπορούσε ν’ άκούση τα λόγια του πρόσωπο με πρόσωπο. Γιατί μήτε οι *Ισραηλίτες δε μπορέσανε ν’ ακούσουνε τή φωνή του, τότε που τους μίλησε από τή νεφέλη, κ είπανε στον Μωϋσή : «"Ας μιλήση δ Θεός μαζί σου, κ* εσύ μετάδωσε σε μάς τά λόγια του κι ας μή μιλήση δ Θεός μαζί μας, για νά μήν πεθάνουμε». Λοιπόν πώς μπορούσε ή κτίσι νά βαστάξη τή θωριά του, άφού τόσο φοβερό είναι νά δη κανένας τον Θεό, πού δ Μωϋσής είπε : «Φοβάμαι καί τρέμω». Γιατί σαν φάνηκε απάνω στο όρος Σινά ή θεϊκή δόξα, τό βουνό κάπνιζε κ έτρεμε άπδ τό φόβο του. Καί τά Θηρία πού σιμώνανε στα ριζιμιά του ψοφούσανε. Καί τώρα, πού χύθηκε ή χάρι του στον κόσμο με τήν παρουσία του δεν κατέβηκε στή γή με σεισμό, μήτε με φωτιά, μήτε με φωνή φοβερή καί βροντερή, άλλά κατέβηκε σαν τή δροσιά άπάνω στο ποκάρι καί σάν τή σταλαγματιά πού στάζει στή γής άπαλά. Καί γίνηκε άνθρωπος σάν νά σκέ­πασε τή μεγαλωσύνη του με τό σκέπασμα τής σάρκας, κ’ ήρθε σε συνάφεια μαζί μας με εκείνο πού επήρε άπδ τον κόλπο τής Παναγίας καί Θεοτόκου Μαρίας. Για νά μή φοβηθούμε άπδ τή θωριά του, άφού θά τδν βλέπαμε σάν εναν άπδ τδ δικό μας γένος *. Γι αυτό, όποιος ντυθή με τή στολή πού φάνηκε στον κόσμο ’Εκείνοςs, τδν ίδιο τδν Χριστό ντύθηκε». 1 2 3

1. Δηλαδή πού γεννήθηκε σαν άνθρωπος·2. Σάν άνθρωπο.3. Δηλαδή με τήν ταπεινότητα.

Δ. ΖΕΥΓΩΑΗ - ΓΛΕΖΟΥ

Στον πατέρα μου

Καλέ πατέρα μου, εφτασεν ή ώρα κι επεσες σάν μιαν ώριμην οπώρα στο αγαπημένο τον χωρίου μας χώμα.

Στο πουπουλένιο, που σε κράταε, στρώμα, νοιώθω τη ζέστα του κορμιού σου ακόμα. Είναι νωρίς γιά νά περάση εκειθε ή λήθη.

Μόνος τα χέρια εστανρωνες στά στήθη, νά κλείσης τής ζωής το παραμύθι, που το είχες, πατερούλη μου, χορτάσει.

Τα χρόνια τάχα σε είχανε κουράσει ; Βιαζότανε ή ψυχούλα σου ν' αγιάση, ή αγνή ψυχή σου, ή δλο καλωσύνη ;

Το πνέμα σου, πού το κυβέρναε ή γαλήνη, λαμπρή γραμμή στο πέρασμά του αφίνει, καθώς πέφτει αστεράκι στον αγέρα.

Με το πλατύ σου μέτωπο, πατέρα, τα γαλανά σου μάτια, ωσάν τή μέρα, τή γραμμένη σου μύτη και το στόμα, ήσουνα, ώς εκατέβαινες στο χώμα, άγιος καί στήν ψυχή σου καί στο σώμα.

Τόσα χρόνια καρφωμένος στο κρεββάτι τα πάντα με άγαθό εκοιτοϋσες μάτι κι ή ψυχή σου καλωσύνη ήταν γεμάτη.

7α γερατιά στήν ήσυχη τήν κοίτη δεν σε τρομάξανε, αγαθέ πρεσβύτη, κι ήσουνα το θεμέλιο στο άγιο σπίτι.

Με τή γλυκεία μανούλα μας, πατέρα, το στεριώνατε πάντα νύχτα - μέρα.Κι ή ζωή σας εστάθη άνοιχτοχέρα.

Τώρα κι οι δυο στήν ϊδια μικρή σκήτη με μόνο φώς το φώς τού αποσπερίτη, θά λέτε καί για μάς καί για το σπίτι.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1961

Ε π ι μ ε λ ε ί ςΓ . Θ . Ζ ω ρ α - Φ. Κ. Μ π ο υ μ π ο υ λ ι δ ο υ

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Διά toil παρόντος τεύχους συμπληρούται ό τρίτος τόμος του « Βιβλιο­γραφικού Δελτίου Νεοελληνικής Φιλολογίας » *, άποσκοπούντος είς την ανα­γραφήν των αυτοτελών μελετών ώς καί τών σημαντικωτέρων άρθρων τών δημοσιευθέντων εις τα εγκυρότερα ελληνικά καί ξένα περιοδικά ή εις καθιε- ρωμένας φιλολογικός στήλας του ημερησίου τΰπου 1 2 3 * * καί άναφερομένων εις την Νεοελληνικήν λογοτεχνικήν δημιουργίαν, κατά τήν περίοδον από του Γ αΐώνος μέχρι τών ήμερών μας.

Ή σημασία τής συμβολής τού Βιβλιογραφικού τούτου Δελτίου είς τήν πρόοδον τών καθόλου Νεοελληνικών σπουδών είναι περιττόν, νομίζομεν, να εξαρθή ιδιαιτέρως από τής θέσεως ταύτης, καθ’ δ'σον μάλιστα ή ευμενέστατα διεθνώς αποδεκτή εκδοσις τών δύο προηγουμένων τόμων ( 1959, 1960) παρέσχε τήν ευκαιρίαν δπως υπό ξένων καί ήμετέρων αρκούντως ύπογραμ- μισθή ή χρησιμότης αυτών.

Καί εν τφ παρόντι τόμιρ8 διετηρήθη ή αυτή κατάταξις υλικού προς τήν τών Α ' καί Β ' τόμων, έχει δέ προγραμματισθή διά τον επόμενον Δ' τόμον

1. Σ υ ν τ ο μ ο γ ρ α φ ί α : « Β.Δ. » 1959, 1960 = Γ. Θ. Ζώρα- Φ. Κ. Μπουμπου- λί δου, Βιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής Φιλολογίας. Α' 1959, Άθήναι i960. Β' 1960, Άθήναι 1961. Ό εν συνεχείρ άναφερόμενος αριθμός αντιστοιχεί είς τό λήμμα τοΰ βιβλίου.

2. Πίναξ τών άποδελτιωθέντων περιοδικών καί εφημερίδων καταχωρίζεται κατωτέρω.

3. ΟΙ εν τελεί πίνακες κυρίων ονομάτων συγγραφέων καί τίτλων άρθρων τοΰΒιβλιογραφικού Δελτίου κατηρτίσθησαν υπό τής Βοηθού τοΰ Σπουδαστηρίου Βυζαν­τινής καί Νεοελληνικής Φιλολογίας κ. Γλ. Πρωτοπαπά - Μπουμπουλιδου.

(1962) ή εις εΰρυτέραν κλίμακα αποδελτίωσις περιοδικών καί εφημερίδων, εκ παραλλήλου δέ ή δημοσίευσις ειδικού πίνακος εκδοθεισών συστημα­τικών βιβλιογραφιών αφορωσών εις πρόσωπα ή θέματα τής Νεοελληνικής Φιλολογίας.

Παράκλησις τέλος απευθύνεται προς πάντας τούς συγγραφείς καί εκδό- τας, δπως ενημερώνουν τούς συντάκτας τού άνα χειρας Βιβλιογραφικού Δελτίου περί τών δημοσιευομένων εκάστοτε εργασιών, ώστε να επιτυγχάνη- ται μεγαλυτέρα κατά το δυνατόν βιβλιογραφική πληρότης.

ΠΙΝΑΞ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΘΕΝΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ

Ά θηνα ΞΕ' (1961).‘Ακτίνες ΚΔ' ( 1961 ).Άνάλεκτα ( ‘Αλεξάνδρειάς) 10 ( 1961).‘Ανδριακά Χρονικά 10 ( 1961).‘Αρχεΐον Εύβοϊκών Μελετών Η ' ( 1961 ).‘Αρχεΐον Θρακικοΰ Λαογραφικοΰ καί Γλωσσικού Θησαυρού 26 ( 1961 ). ‘Αρχεΐον Πόντου 23 ( 1959) 1961.Βιβλιόφιλος ΙΔ ' ( αρ. 3 - 4 : ‘Ιούλιος- Δεκέμβριος 1960) 1961. Δελτίον ‘Ιστορικής καί ’Εθνολογικής Εταιρείας ΙΕ ' ( 1961 ).

Έπετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών 1 ( 1961 )·Έπετηρίς Μεσαιωνικού ‘Αρχείου 8 -9 ( 1958- 1959) 1961. ‘Επιθεώρηση Τέχνης ΙΓ ' - ΙΔ ' ( 1961 ).Επτανησιακόν ‘Ημερολόγιον Α ' (1961)·‘Ηπειρωτική Ε στία I ' ( 1961).*Ηώς (περ. Γ ' ) Δ' (1961).Θεολογία ΛΒ' ( 1961 ).Θρακικά ΛΔ' ( 1961 ).Καινούργια ‘Εποχή 6 ( 1961 ).Κρητικά Χρονικά ΙΔ ' (1960) 1961.Κρητική Πρωτοχρονιά [ Α '] 1961.Κυπριακοί Σπουδαί ΚΕ' ( 1961 ).Λαογραφία ΙΘ ' ( 1960- 1961 ).Μικρασιατικά Χρονικά Θ ' ( 1961 ).Νέα Ε σ τία 69 -70 ( 1961 ).Νέον *Αθήναιον Γ ' ( 1958-1960) 1961.

‘Ορθοδοξία ( ΚΠόλεως) ΛΤ" ( 1961 ).Παιδεία καί Ζωή Γ ( 1961 ).Παναθήναια ( 1961 ).

Παρνασσός Γ ' ( 1961).Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά 1961.Πλάτων ΙΒ ' (1960) 1961.Πνευματική Κύπρος Α ' (1961).Ποντιακή Ε σ τία ΙΒ ' (1961 ).Πρακτικά ’Ακαδημίας Αθηνών 36 ( 1961 ).Ρουμελιώτικο ’Ημερολόγιο Ε ' ( 1961 ).Φιλολογική Κύπρος 1961- Φιλολογική Πρωτοχρονιά 1961.

Το Βήμα (Α θ η νώ ν) 1961.‘Η Ελευθερία (Α θηνώ ν) 1961.‘Η Καθημερινή ( Αθηνών ) 1961.

Analecta Bollandiana L X X IX ( 1961 ).Archivio Veneto L X V III ( 1961).Bolletino della Badia Greca di G rottaferrata XV ( 1961 ).Bulletin de l’Association Guillaume Budé. Quatrième serie 1961. Byzantinische Zeitschrift 54 ( 1961 ).Byzantinoslavica X X II ( 1961 ).Byzantion X X X I (Hom mage a G. Ostrogorsky) (1961). Orientalia Christiana Periodica X X V II ( 1961 ).Revue des E tudes Byzantines X IX (Melanges Raymond Janin)

(1961).Revue des Études Grecques LX X IV (1961).Scriptorium X IX (1961).Speculum XX XV I ( 1961 ).Studii (Revistâ de Istorie) XIV ( 1961 ).Studi Romani IX (1961).

A ' Γενικά Δημοσιεύματα1. [ ΑΝΩΝΥΜΩΣ ], Ή « ’Ανθολογία νεοελλήνων συγγραφέων» [ ’Εκλογή κριτικών

δημοσιευθεισών περί τής εν τίτλφ ανθολογίας τής Ίσιδ. Rosenthal * Camari- neaj, «Νέα ‘Εστία» 69 ( 1961), σ. 264-268.

2 . Π Α Π Α ΪΩ Α Ν Ν Ο Υ Μ. Μ., Ή « ’Ελληνική Ποίηση ’Ανθολογημένη » [ Άπάντησις είςκριτικήν τοΰ Κ. ΠΟΡΦΥΡΗ ( έφ. « Αυγή » 15 ’Ιουλίου 1960 ) επί τοΰ βιβλίου των Α υ γ ε ρ η Μ., Π α π α ϊ ω α ν ν ο υ Μ. Μ., Ρ ω τ ά Β., Σ τ α υ ρ ο υ Θ ρ μ «Ή 'Ελ­ληνική ποίηση ανθολογημένη» ( ’Ί δ . «Β.Δ.» 1959, άρ. 2, 421 — «Β.Δ.» 1960, άρ. 1)), « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΓ' (1961), σ. 79-84. ( “Ιδ. καί Κ. Π Ο Ρ ­ΦΥΡΗ, άπάντησιν είς τήν έν τίτλφ κριτικήν, Αυτόθι, σ. 231 - 233 ).

3 . Μ α ρ γ α ρ η Δ., Οί πρώτες νεοελληνικές ανθολογίες, « Φιλολογική Πρωτοχρονιά »1961, σ. 239 -244.Άναδημοσίευσις — χωρίς να μνημονεύηται — παλαιοτέρου άρθρου, έκ τής « Νέας

Εστίας » 27 ( 1940), σ. 211 -215.4. Σ π ε ρ α ν τ ς α Σ τ έ λ ι ο υ , ΟΙ "Ελληνες γιατροί λογοτέχνες. ’Από τήν "Αλωση τής

Πόλης ώς στά σήμερα. ’Εκδόσεις : Μ. Πεχλιβανίδης καί Σία. Άθήναι [ 1961J (σχ. 8°ν( σ. 200).Σύντομα καί έν πολλοΐς άτελή βιογραφικά καί έργογραςρικά σημειώματα.

5. Θ ε ο τ ο κ α Γ ι ώ ρ γ ο υ , Πνευματική πορεία. Έκδ. οίκος Γ. Φέξη. ’Αθήνα 1961 ( σχ.8ον( σ. 404).Περιλαμβάνονται καί μελέται περί τών : Γ. Ψυχάρη, Κ. Παλαμά, Κ. Π. Κα-

βάφη, "Ιων. Δραγούμη, Άγγ. Σικελιανοΰ.Βιβλιοκρ, σημείωμα : Α Λ Κ Η Θ ΡΥ ΛΟ Υ, « Καινούργια Εποχή » 6 ( Φθινόπωρο

1961 ), σ. 264.6 . Κ ΑΡΑΝΤΩΝΗ Α., Γύρω άπό τη σύγχρονη ελληνική ποίηση (Μικρή Βιβλιοθήκη

Φέξη). Φέξης. Άθήναι 1961 ( σχ. 8°ν( σ. 84).Συλλογή τών επομένων μελετών τοΰ συγγραφέως : Γ ύ ρ ω άπό τη σύγχρονη ελλη­

νική ποίηση — Είναι πια « σύγχρονη > ή νεωτάτη μας ποίηση ; — Στοιχε ία τον άγχους τής εποχής μας — Π οιητ ικά δυσάρεστα τής εποχής μ α ς — ‘Ιδεολογίες καί Ποίηση .7. Κ α ρ α ΝΤΩΝΗ Α., Φυσιογνωμίες. Σειρά Δεύτερη. [Άθήναι I960]. Βιβλιοκρ ισ ία:

Γ Ι Α Ν Ν Η Χ α τ ζ ι ν η , «Νέα Εστία» 69 ( 1961 ), σ. 344 -345.8. Σ π α ν δ ω ν ι δ η Π ΕΤ ΡΟ Υ Σ., Σέ αναζήτηση τοΰ νέου ανθρώπου, « Καινούργια

’Εποχή » 6 ( Άνοιξη 1961 ), σ. 105 - 126.’Ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα τα κεφάλαια περί συγχρόνων Ελλήνων λογοτεχνών:

Σ τ έ λ ι ο υ Ξε φλ ο ύ δ α ( σ . 113-117 ) — Τάσου Ά θ α ν α σ ι ά δ η ( σ. 117 -123 )— Β α σ ί λ η Β α σ ι λ ι κ ο ύ (σ. 123 - 124 ) — Βα σί λ η Φρ ά γ κ ο υ (σ. 124 - 126 ).9 . Mirambel André, Πώς βλέπουν οί Γάλλοι τή νεοελληνική λογοτεχνία [ ’Ομιλία

έν τώ « Παρνασσφ » τήν 5Τΐ'ν Όκτ. 1961], « Παρνασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 516 - 532. ’Εξετάζονται τα έπί μέρους θέματα : Α’ Τ ί εννοούμε δταν λέμε « γαλλικό κοινό »

— Β’ Ποιες πήγες πληροφορίας εχει το γαλλικό κοινό στη διάύεσί τον για να κρίνη τή νεοελληνική παραγωγή — Γ’ Πώ ς κρίνει τό γαλλικό κοινό τα ελληνικά έργα καί τ ί αξίζει ή κρίσι του — Δ’ Ποια συμπεράσματα θά βγάλουμε άπό τήν κρίαι τον γαλλικόν κοινού για τήν ελληνική παραγωγή καί τις σνν&ήκες της.10 . Χ Α Τ Ζ Η ΪΩ Α Ν Ν Ο Υ -Κ Ο Υ Ρ Ρ Α Ν . , Ε ι σ α γ ω γ ή στη ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ή γ λ ώ σ σ α κ α ί λ ο γ ο τ ε ­

χνία. Λευκωσία — Κύπρος 1960. Βιβλιοκρισία ( έπικριτική ) : Κ. Χ Ρ Υ ΣΑ Ν Θ Η , «Πνευματική Κύπρος» Α' (1961), σ. 308-309.

11 . Σ ΠΑΝΔΩ ΝΙΔΗ Π . , Ή σ ύ γ χ ρ ο ν η λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ή Σ α λ ο ν ί κ η . Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η 1 960 . Β ι β λ ι ο -κ ρ ισ ία ι : Κ . Χ Ρ Υ Σ Α Ν Θ Η , « Π ν ε υ μ α τ ι κ ή Κ ύ π ρ ο ς » Α ' ( 1 9 6 1 ) , σ . 3 0 7 - 3 0 8 . —

Π. Χ Α Ρ Η , έφ . « ’ Ε λ ε υ θ ε ρ ί α » 15 ’Ι α ν ο υ ά ρ ι ο υ 1961 .12 . Χριςτοφιδη Α . , Ή π ο ί η σ η τ ώ ν Κ υ π ρ ί ω ν γ ι ά τ ο ν ’Α γ ώ ν α , « Φ ι λ ο λ ο γ ι κ ή Κ ύ ­

π ρ ο ς » 1 9 6 1 , σ . 19 2 - 2 1 4 .’Α ν θ ο λ ο γ ί α π ο ι η μ ά τ ω ν , μ ε τ ά μ ν ε ί α ς τ ώ ν σ υ λ λ ο γ ώ ν ή π ε ρ ι ο δ ι κ ώ ν έ ν θ α έ δ η μ ο -

σ ι ε ύ θ η σ α ν . Π ε ρ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ι κ ε ίμ ε ν α τ ώ ν : Γ λ . Ά λ ι θ έ ρ σ η , Σ . Κ ω σ τ ά ν τ η , Σ . Λ α ζ ά ­ρ ο υ , Ξ . Λ υ σ ι ώ τ η , Κ. Μ ά ν τ η , Χ ρ . Π α π α χ ρ υ σ ο σ τ ό μ ο υ , Α . Π α σ τ ε λ λ ά , Α . Π ε ρ ν ά ρ η , Ά χ . Π υ λ ι ώ τ η , Θ . Σ τ υ λ ι α ν ο ύ , Δ . Χ α μ π ο υ λ ί δ η , Κ . Χ ρ υ σ ά ν θ η .13. ΠΑΜΠΟΥΚΗ I. Τ . , Π ε τ ε ρ ι μ ί ζ . Ό λ ί γ α ι λ έ ξ ε ις ε π ί τ ή ς σ υ ν θ έ σ ε ω ς τ ώ ν θ ρ η ­

σ κ ε υ τ ικ ώ ν β ι β λ ί ω ν τ ή ς Τ ο υ ρ κ ό φ ω ν ο υ ε λ λ η ν ι κ ή ς φ ι λ ο λ ο γ ί α ς ( Κ ε ί μ ε ν α κ α ι Μ ελέ-

τ α ι Ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ή ς Φ ιλ ο λ ο γ ία ς , ά ρ . 1 ) . Έ ν Ά θ ή ν α ι ς 1961 ( σ χ . 8 ο ν , σ. 2 7 ) . Κ α τ ά τ ο ν σ υ γ γ ρ α φ έ α , έ ν τή εν τ ί τ λ φ έ ρ γ α σ ίφ « γ ί ν ε τ α ι μ ι κ ρ ό ς λ ό γ ο ς π ε ρ ί τ ή ς

ε ίς τ ή ν τ ο υ ρ κ ικ ή ν δ ι ’ ε λ λ η ν ι κ ώ ν χ α ρ α κ τ ή ρ ω ν μ ε τ α φ ρ ά σ ε ω ς τ ή ς Κ υ ρ ι α κ ή ς π ρ ο σ ε υ χ ή ς κ α ί δ ι α τ υ π ο ϋ ν τ α ι γ ε ν ι κ α ί σ κ έ ψ ε ις ε π ί τ ή ς σ υ ν θ έ σ ε ω ς τώ ν θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ώ ν β ι β λ ί ω ν , τώ ν υ π ό τ ώ ν τ ο υ ρ κ ό φ ω ν ω ν ‘Ε λ λ ή ν ω ν τ ή ς Μ ι κ ρ ά ς ’ Α σ ί α ς χ ρ η σ ι μ ο π ο ι η θ έ ν τ ω ν κ α ί χ ρ η σ ι - μ ο π ο ι ο υ μ έ ν ω ν ε ίσ έ τ ι ».

14 . M i l u t i n o v i ó K o s t a , L e s i n s u r r e c t i o n s g r e c q u e s d a n s l a l i t t é r a t u r e S e r b e ,« Δ ε λ τ ί ο ν ’ Ι σ τ ο ρ ικ ή ς κ α ί ’Ε θ ν ο λ ο γ ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς » 15 ( 1 9 6 1 ) , σ . 1 0 0 - 1 2 3 .

15. ΣκΟΥΒΑΡΑ ΒΑΓ ΓΕΛΗ , Τ ρ ί α α ν έ κ δ ο τ α ά ν τ ι κ α π ο δ ι σ τ ρ ι α κ ά κ ε ίμ ε ν α , « Δ ε λ τ ί ο ν ' Ι σ τ ο ­ρ ικ ή ς κ α ί ’ Ε θ ν ο λ ο γ ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς » 15 ( 1 9 6 1 ) , σ. 2 5 1 - 2 8 6 .

16 . V a l s a Μ . , L e T h é â t r e g r e c m o d e r n e d e 1 4 5 3 à 1 9 0 0 . B e r l i n 1 9 6 0 [ ’Ί δ .« Β . Δ . » 1 9 6 0 , άρ . 1 3 ] . Β ιβ λ ι ο κ ρ ι ο ί α ι : A r . C a m a r i a n o - C iO RAN, « S t u d i i »

X I V ( 1 9 6 1 ) , σ . 15 7 8 - 1 5 8 0 . — K. Θ . ΔΗΜΑΡΑ, έφ . « T ò Β ή μ α » 2 8 ’ Ι ο υ ­λ ί ο υ 1 9 6 1 .

17. ΘΕΟΤΟΚ Α Γιώργου, T ò ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ό δ ρ α μ α τ ι κ ό θ έ α τ ρ ο , « Δ ώ δ ε κ α Δ ι α λ έ ξ ε ι ς »( ’Ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ ' Ε θ ν ι κ ο ύ Θ ε ά τ ρ ο υ ) , Σ ε ι ρ ά Α ' , Ά θ ή ν α ι 1 9 6 1 , σ. 1 9 - 3 7 . Δ ι ά γ ρ α μ μ α γ ε ν ικ ώ τ α τ ο ( κ α ί α τ ε λ έ ς ε ίς τ ο ύ ς ε π ί μ έ ρ ο υ ς σ τ α θ μ ο ύ ς ) τή ς ν ε ο ε λ λ η ­

ν ικ ή ς δ ρ α μ α τ ικ ή ς δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ς .18. ΚΟΚΚΙΝΗ Σπυρου , Σ υ μ β ο λ ή σ τ ή ν Ι σ τ ο ρ ί α τού Ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ο ύ Θ ε ά τ ρ ο υ [ 1 8 8 4 -

1 9 3 4 ], « Ν έ α ’ Ε σ τ ί α » 6 9 ( 1961 ), σ . 5 9 9 - 6 0 3 .Π λ η ρ ο φ ο ρ ί α ι εκ τ ο π ι κ ώ ν έ φ η μ ε ρ ί δ ω ν π ε ρ ί τής θ ε α τ ρ ι κ ή ς κ ιν ή σ ε ω ς έν Χ α λ κ ί δ ι ,

κ α τ ά τ ή ν έ ν τ ί τ λ φ π ε ρ ί ο δ ο ν .

19 . Σ ιδερη Γ Ι Α Ν Ν Η , Ε λ λ η ν ι κ έ ς π α ρ α σ τ ά σ ε ι ς τού Π ι ρ α ν τ έ λ λ ο [ Ά ρ θ ρ ο ν J, « Ν έ α’ Ε σ τ ί α » 7 0 ( 1 9 6 1 ) , σ . 1 5 9 9 - 1 6 1 0 .

20 . Β ο Υ Ρ Ν Α Τ . , Τ ό σ ύ γ χ ρ ο ν ο λ α ϊ κ ό τ ρ α γ ο ύ δ ι ( Π ρ ώ τ η π ρ ο σ π ά θ ε ι α α ν α γ ω γ ή ς σ τ ιςρ ί ζ ε ς τ ο υ ), « ’Ε π ι θ ε ώ ρ η σ η Τ έ χ ν η ς » Ι Γ ' ( 1961 ), σ . 2 7 7 - 2 8 5 .

21 . Γριτςοπουλου Τ . Α © ., Π ε ρ ί τ ή ς Έ π ι φ υ λ λ ί δ ο ς [ “Α ρ θ ρ ο ν ] , έ φ . « Ή Κ α θ η μ ε ­ρ ι ν ή » 3 0 ’Ι ο υ ν ί ο υ 1 961 .

22 . ΔΕΔΟΠΟΥΛΟΥ Κ. I . , Ο ί ν έ ο ι δ ρ ό μ ο ι τή ς ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ή ς π ε ζ ο γ ρ α φ ί α ς ( Ά ρ θ ρ ο ν .Ά ν α δ η μ ο σ ί ε υ σ ι ς έκ τ ή ς έ φ . « Ή Κ α θ η μ ε ρ ι ν ή » 5 Μ α ρ τ ίο υ 1961 ] , « Ν έ α ' Ε σ τ ί α » 6 9 ( 1961 ), σ . 3 7 7 - 3 7 8 .

23 . ΘΡΥΛΟΥ ΑΛΚ Η , Τ ό λ ο γ ο τ ε χ ν ι κ ό 1 9 6 0 [ Β ρ α χ υ τ ά τ η έ π ισ κ ό π η σ ι ς π ν ε υ μ α τ ι κ ή ς κ ιν ή -σ ε ω ς ] , « Φ ι λ ο λ ο γ ι κ ή Π ρ ω τ ο χ ρ ο ν ι ά » 1 9 6 1 , σ. 34 1 - 3 4 7 .

24 . ΘΡΥΛΟΥ Α Λ Κ Η , Κ ρ ίσ η τ ο ύ έ μ μ έ τ ρ ο υ λ ό γ ο υ ( Ά ρ θ ρ ο ν ) , έ φ . « ’Ε λ ε υ θ ε ρ ί α » 11Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1 9 6 1 .

25 . ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ Α · , Ή ’ Α θ ή ν α κ α ί ο ί π ο ι η τ α ί τη ς ( Ά ρ θ ρ ο ν ], « Ή ώ ς » Δ ' ( 1961 ),ά ρ . 5 2 - 5 3 , σ ελ . 2 9 - 3 2 .

26. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ A., *0 στοχασμός στή σύγχρονη ποίησή μας ("Αρθρον], έφ. « ΉΚαθημερινή » 22 'Ιουλίου 1961.

27. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ Α., Ποιητικός καί πεζός λόγος ["Αρθρον], έφ. « *Η Καθημερινή»8 Σεπτεμβρίου, 10 ’Οκτωβρίου 1961.

28. Lavagnini B r ., Venezia nella poesia Neogreca ( Una collana di sonettidedicata a Venezia da Stefano Koumanoudis (1818 - 1899) ), « Civiltà Ve­neziana » Studi No 8 ( Venezia - Roma ) 1961, σ. 288 - 290.*Ίδ. και K. Θ. Δημαρα, *Η Βενετία πάντα ["Αρθρον], έφ. « Τό Βήμα» 8

Δεκεμβρίου 1961.2 9 . ΜΑΡΑΘΕΥΤΗ ΜΙΧΑΗΛ I., *Η γένεσις καί έξέλιξις τοΰ ελληνικού μυθιστορήματος

['Ομιλία Ιν Άμμοχώστφ τή 5 Μαΐου I960), «Φιλολογική Κύπρος» 1961, σ. 81 - 88.

30. ΜΑΣΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΝΑΓ. Δ., Ή έπίκλησις είς τήν νεοελληνικήν ποίησιν, « Παρ­νασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 548 - 566.’Εξετάζονται : α ) ’Ε π ικ λ ή σ ε ις π ρ ο ς τή ν Μ ο ύ σ α ν - Μ ο ύ σ α ς κ α ι ‘Α π ό λ λ ω ν α , β ) ’Ε π ι ­

κ λή σ εις ε ίς τάς Χ ά ρ ιτα ς κ α ί τους ά λλο υς ύ ε ο ν ς , γ ) ‘Ε π ικ λ ή σ ε ις π ρ ο ς το ν σ τ ίχ ο ν , τήν

π ο ίη σ ιν κ λ π . , δ) Ή ε μ π ν ε υ α ις κ α ί ή Α γ ά π η . ’Ε π ικ λ ή σ ε ις π ρ ο ς τούς α ν έμ ο υ ς , το ν θ ε ό ν ,

31. ΜαΧΑΙΡΑ E. I., Τό «ρεμπέτικο» καί τό σύγχρονο λαϊκό τραγούδι [Μελέτη],«Καινούργια ’Εποχή» 6 (Καλοκαίρι 1961), σ. 84-99.

32. Μερακλη Mix . Γ., Ποίηση καί Λαογραφία ["Αρθρον], « Καινούργια’Εποχή »( "Ανοιξη 1961 ), σ. 128 - 130.

33. ΝΑΘΑΝΑΗΛ Π., Παράδοση καί Μοντέρνος στίχος ["Αρθρον], « ’Ηπειρωτική’Εστία * I' ( 1961 ), σ. 473-474.

34. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ A. Α., Ποιητική σύμφυρσις καί μεταγλώττισις, « Άρχεΐον Πόν­του » 23 (1959), 1961, σ. 77 -86.

35. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Μ. Μ., *Η εβδομαδιαία εφημερίδα τοΰ Ναυπλίου « *Η Ήώς »( 1830), « Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά» Ε' (1961), σ. 137 - 146.

35. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κλ., Έξομολογητική λογοτεχνία, «Δώδεκα Διαλέξεις» ( 'Οργανισμού Εθνικού Θεάτρου), Σειρά Α', Άθήναι 1961, σ. 68-88.Μετά γενικωτάτην εισαγωγήν άναφερομένην είς ξένα έργα, ό συγγραφεύς εισέρ­

χεται είς τήν νεοελληνικήν δημιουργίαν τού είδους διά τής Έλ. Μουτζάν - Μαρτι- νέγκου ( περί τής οποίας αγνοεί τήν νεωτέραν βιβλιογραφίαν μάλιστα περί ανεκδότων έργων της) καί άναφέρει ως εκπροσώπους τοΰ είδους τούς: Κ. Καβάφην, Κ. Πα· λαμάν, "Ιω. Δραγούμην, Σπ. Μελαν, Κ. Ούράνην, Γ. Θεοτοκάν, "Αγγ. Τερζάκην καί I. Μ. Παναγιωτόπουλον.37. ΠΑΡΑΣΧΟΥ ΚΛ., Ταξιδιωτική λογοτεχνία ["Αρθρον], έφ. «Ή Καθημερινή» 30

’Οκτωβρίου 1961.38. ΣταθΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΟΦΕΛΗ Μ., Λόγος προφορικός καί λόγος γραπτός (Δια­

φορές ύφους) ["Αρθρον], έφ. «Ή Καθημερινή» 21 ’Ιανουάριου 1961.3?. ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΟΦΕΛΗ Μ., Μορφές τοΰ πεζού λόγου [ "Αρθρον ], έφ.

«Ή Καθημερινή» 26 Νοεμβρίου 1961.40. ΧΑΡΗ Π., Προσφορά (Ή άξια τών μεταφράσεων) ["Αρθρον], έφ. « ’Ελευθε­

ρία » 3 Αύγούστου 1961.41. ΧΑΡΗ Π., Τά σύνορα (μεταφράσεις λογοτεχνικών κειμένων) ["Αρθον], έφ.

« 'Ελευθερία » 17 Αύγούστου 1961.42. Χάρη Π., ’Απομνημονεύματα (πολιτικά, φιλολογικά, στρατιωτικά) ["Αρθρον],

έφ. «Ελευθερία» 10 Αύγούστου 1961.

43. Χάρη Π., Ένας άθφος. (*Η λογοτεχνία τοΰ εγκλήματος), έφ. «Ελευθερία»24 Αύγουστου 1961.

44. Χάρη Π ., Τό ελληνικό [λογοτεχνικό] βιβλίο [Α ρ θ ρ ον], έφ. «Ε λευθερία»14 Δεκεμβρίου 1961.

45. Χατζινη ΓΙΑΝΝΗ, Ή ποίηση καί τό κοινόν [Α ρ θ ρ ο ν ], έφ. « Ή Καθημερινή »10, 14, 17 Νοεμβρίου 1961.

4 6 . Χρυσάνθη Κ., Χριστούγεννα καί Ποίηση [Σημείωμα], «Πνευματική Κύπρος»Α' ( 1961 ), σ. 196.

Βιογραφίαι - Νεκρολογίαι47. Δημαρα Κ. Θ., Τό έργο τοΰ Κωνσταντίνου Άμάντου [Λόγος κατά τό εν Χίφ

τελεσθέν μνημόσυνον (26 Φεβρουάριου 1961)], «Νέα Εστία» 70 (1961), σ. 998 -1002.

48. Θωμοπουλου I. Α., Ό όνοματολόγος Κ. "Αμαντος [Αρθρον], «Νέα Εστία»70 ( 1961 ), σ. 1493 - 1494.

4 9 . ΚΟΥΓΕΑ Σ. Β., Φιλικαί αναμνήσεις [ "Αρθρον άναφερόμενον εις συνεργασίαν τοΰσυγγραφέως προς τόν Κ. Άμαντον ], « Νέα Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1472 -1477.

50. Νοταρη Ιω. Σ., *0 Ιστορικός Κωνσταντίνος "Αμαντος ως έθνικός διδάσκαλος.Άθήναι 1961 ( σχ. 8°ν μ., σ. 32).Κρίνεται εν γενικαΐς γραμμαϊς τό πατριωτικόν έργον τοΰ Άμάντου, ό όποιος

« είχε σάν σκοπό τής ζωής του να μόρφωση πνευματικά καί να εξύψωση ήθικά καί υλικά τόν ελληνικό λαό » καί έξαίρεται ή θέσις του έναντι « διαφόρων προβλημάτων τής ελληνικής κοινωνίας στήν προσπάθειά του νά τήν διόρθωση καί νά φέρη τούς Έλληνες στον δρόμο, πού θά τούς ώδηγοΰσε σ’ ένα μέλλον πιό ευτυχισμένο » ( Παι­δεία - Τό γλωσσικόν - Τό αγροτικόν ζήτημα - Ή μετανάστευσις - Τά έθνικά έλαττώ- ματα-O t νέοι - *Η κρατική μηχανή-*Η Εκκλησία).51. Ξυδη Θεοδ., Βιογραφικά [ Κ. Άμάντου ], « Νέα Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1495 -1497.52. Τωμαδακη N. Β ., *0 Κωνσταντίνος "Αμαντος καί ή νεοελληνική Ιστοριογραφία

[ "Αρθρον ], « Νέα Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1480-1483.53. Καλλονα Δ., Θεόδωρος Βελλιανίτης (Μία πνευματική καί ήθική προσωπικότης )

[Αρθρον], «Επτανησιακόν Ήμερολόγιον » Α' (1961), σ. 163- 166.54. Βουτιεριδη Π. Η., Ήλίας Π. Βουτιερίδης [Σημείωμα], «Νέα Εστία» 69

( 1961 ), σ. 56.55. Β ενεζη Ηλια , Carsten Hôeg. Ό μεγάλος Δανός ελληνιστής. Οί τελευταίες

ελληνικές σελίδες του ["Αρθρον], «Νέα Εστία» 70 ( 1961 ), σ. 868 -872.53. ΣΑΚΚΑ Γ. Κ., Γεώργιος Κλεόβουλος ό Φιλιππουπολίτης, ό πρώτος "Ελλην έπι-

στήμων καί αγνοημένος παιδαγωγός.Άθήναι 1956 ( σ. 82 ). Β ιβ λ ιο κ ρ ισ ία : V i c t o r

P a p a c o s t e a , « Studii», XIV ( 1961), σ. 1062.57. ΚΩΝΣΤΑ Κ. Σ., Ευγενία Γ. Κότσικα ( *Η « Θειά - Βγενούλα » του Κ. Παλαμά ),

["Αρθρον], έφ. « *Η Καθημερινή» 28 ’Ιουλίου 1961.58. ΚΩΝΣΤΑ Κ. Σ., Παλαμάδες, « Νέα Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 303 - 321.

Πληροφορίαι βιογραφικαί καί άναγραφαί έργων των : Δημητρίου I. Παλαμά, Χρήστου Μ. Παλαμά, Μιχαήλ Ε. Παλαμά, Άνδρέου Εύστ. Παλαμά, Παναρέτου Παλαμά, Κωνσταντίνου Παλαμά. Τοΰ Χρήστου Μ. Παλαμά έπανεκδίδονται έξ έφη- μερίδων πέντε σονέττα καί τοΰ Δημητρίου Παλαμά έπιτύμβια επιγράμματα.5?. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Χρήστου Γ., Γύρω απ’ τούς Παλαμάδες, «Νέα Εστία»

69 ( 1961 ), σ. 662 - 665.

Βιογραφικαί πληροφορίαι καί εκδοσις εγγράφων ( έκ ιών Γεν. Άρχ. τού Κρά­τους) σχετικώς πρός τούς: Ίωάννην Παλαμάν, τούς υιούς αύτοϋ Δημήτριον καί Μι­χαήλ, καί τούς Πέτρον, Θεμιστοκλήν καί Εύστάθιον Παλαμάν.6 0 . Χ Α Ρ Η Π., "Ενας Παιδαγωγός. ( * 0 'Ιδρυτής τής « Διαπλάσεως των Παίδων »

[ Νικόλαος Π. Παπαδόπουλος : 1858 - 1941], έφ. « ’Ελευθερία » 8 ’Ιουλίου 1961.61 . ΔΟΥΚΑΤΟΥ Δ η μ . Σ , 01 παλιοί μας επαρχιακοί λαογράφοι. Ό Παπαζαφειρό-

πουλος καί ή « Περισυναγωγή » του, « Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά » Ε' ( 1961 ), σ. 203-210.Βιογραφείται ό Παναγιώτης Παπαζαφειρόπουλος [ 1822 - 1908 ] κρίνεται τό

εργον του καί μεταγράφονται έκ τής καθαρευούσης εις την δημοτικήν δύο ανθρώπι­νοι μύθοι, άνήκοντες εις τάς « αϊνιγματικας αφηγήσεις » ή τάς € γνωμικάς ».6 2 . ΦΩΤΙΑΔΟΥ Ε. Π., Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος [Άρθρον], « Πελοποννη-

σιακή Πρωτοχρονιά» Ε' (1961), σ. 23-28.63 . Δ α ΦΕΡΜΟΥ Δ Η Μ Η Τ Ρ Η , Καλλιρόη Παρρέν - Σιγανού, ή Ρεθεμνιώτισσα φεμινίστρια

καί λογία [Άρθρον], «Κρητική Πρωτοχρονιά» 1961, σ. 118-120.6 4 . Ψ Α Ρ ΙΑ Ν Ο Υ Δ ι ο ν . , * 0 Δημήτριος Πασχάλης ως θρησκευτικός καί ήθικός άνθρω­

πος ['Ομιλία], « Έπετηρίς 'Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών » Α' ( 1961 ), σ. 181-214.

6 5 . ΚΟΥΓΕΑ Σ., Τό ταξίδι τού Villoison εις τήν Ελλάδα ( 1784 - 1786), « Αφιέρωμαστή μνήμη τού Μανόλη Τριανταφυλλίδη » Θεσσαλονίκη 1960 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 12]. Βιβλιοχρ . σημείωμα : Δ. Β. ΒΑΓ ΙΑΚ ΑΚ Ο Υ, « ’Αθήνα » ΞΕ' ( 1961 ), σ. 350-351.

66. [ΑΝΩΝΥΜΩΣ], Ό Κορυτσάς Εύλόγιος Κουρίλας [Νεκρολογία μετ’ ελλιπούς καίάτελώς συντεταγμένου πίνακος έργων του ], « Άρχείον Θρακικοΰ Λαογραφικοΰ καί Γλωσσικού Θησαυρού», περ. Β', 26 (1961), σ. 388-390.

67 . Β α γ ι α κ α κ ο Υ Δ ί κ α ι ο υ Β., Γεράσιμος Καψάλης : 1873 - 1962, «Άθηνά» ΞΕ'( 1961 ), σ. 272-282, 378.Νεκρολογία μετά συστηματικής αναγραφής δημοσιευμάτων τοϋ Γερ. Καψάλη.

6 8 . Β α γ ι α κ α κ ο Υ Δ ί κ α ι ο υ Β., “Ανθιμος Α. Παπαδόπουλος: 1878 - 1962, « Άθηνά »ΞΕ' ( 1961), σ. 262-271.Νεκρολογία μετά συστηματικής αναγραφής δημοσιευμάτων τού Άνθ. Π. Παπα-

δοπούλου.6 9 . ΟίΚΟΝΟΜΙΔΟΥ Δ η μ . Β., ’Ιωάννης Κ. Βογιατζίδης ( 1877 - 1961 ), « Άθηνά » ΞΕ'

( 1961), σ. 254-261.Νεκρολογία μετ’ αναγραφής δημοσιευμάτων τού Ίω. Κ. Βογιατζίδου.

70. Σ Α Λ Τ Σ Η I., Ξενοφών Κοσμά Άκογλους ( 1895 - 1961) [ Νεκρολογία ], « ΠοντιακήΕστία » 12 ( 1961 ), σ. 6483 - 6488.

71 . ΔΗΜΑΡΑ Κ. Θ., ’Ακέριος άνθρωπος [ Νεκρολογικόν σημείωμα περί τού Άρ.Κούζη], έφ. « Τό Βήμα» 21 ’Ιανουάριου 1961.

72 . Π α ΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Π Ο Α . , * 0 Περ. Παπαχριστοδούλου [Νεκρολογικόν σημείω­μα], «Άρχείον Θρακικοΰ Λαογραφικοΰ καί Γλωσσικού Θησαυρού», περ. Β', 26 ( 1961 ), σ. 387 - 388.

73 . Τ ζ ω ρ τ ζ α κ η ΦΩΤ., Ειρήνη Παϊδούση : 1895- 1961 [Νεκρολογία], « Παιδεία καίΖωή » I' ( 1961 ), σ. 94 - 96.

74 . Δ α ν ο π ο υ λ ο υ Ε υ α γ γ . , Νικόλαος Λούβαρις [ 'Ομιλία ], « Νέα Εστία » 69 ( 1961 ),σ. 729 -735.

75. Σ ι ω τ η Μ ά ρ κ ο υ , Νικόλαος Λούβαρις [ ’Επικήδειος λόγος], «Νέα Εστία» 69( 1961 ), σ. 477 - 478.

76. Χ ά ρ η Π Ε Τ ΡΟ Υ , Θ ε μ . Άθανασιάδης - Νόβας [ Νεκρολογία ] , « Νέα Εστία » 69( 1961 ), σ. 761 - 763.

7 7 . Βενεζη Ηλια, *0 κύριος Σπΰρος [ Νεκρολογικόν σημείωμα περί τοϋ Σπ. Θεο-δωροπούλου ( = ”Αγι Θέρου)], εφ. « TÒ Βήμα» 25 ’Απριλίου 1961.

78 . Β[ουρνα] Τ., "Αγις Θέρος [Νεκρολογία], «Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΓ' (1961),σ. 496.

7 9 . Γλεζ[ου] Π., νΑγις Θέρος [ Νεκρολογικόν σημείωμα ], « Νέα *Εστία » 69 ( 1961 ),σ. 621.

8 0 . Μ α ρ κ α κ η Π έ τ ρ ο υ , νΑγις Θέρος ( Σπΰρος Θεοδωρόπουλος ) [Νεκρολογία],« Καινούργια 'Εποχή » 6 ( "Ανοιξη 1961 ), σ. 133 - 136.

81 . Γλεζ[ου] Π., Κώστας Καιροφύλας [Νεκρολογικόν σημείωμα], «Νέα Εστία»70 ( 1961 ), σ. 1040.

82 . ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Τ., Κώστας Καιροφύλας ( 1878 - 1961), « Δελτίον'Ιστορικής καίΕθνολογικής Εταιρείας » ΙΕ' ( 1961 ), σ. 426 - 428.Νεκρολογία, μετά πίνακος τριάκοντα καί τριών « κυριωτέρων δημοσιευμάτων

τοϋ Κ. Καιροφύλα ».8 3 . Π [θ Ρ Φ Υ Ρ Η ] Κ., Κώστας Καιροφύλας [Νεκρολογία], « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΔ'

( 1961 ), σ. 80.84 . ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Τ., Ίω. Κ. Κορδάτος ( 1891 - 1961 ), « Δελτίον 'Ιστορικής καί

'Εθνολογικής Εταιρείας» ΙΕ' (1961), σ. 429 - 431.Νεκρολογία, μετά πίνακος « των κυριωτέρων [ είκοσι καί πέντε ] δημοσιευμάτων

τοϋ Κορδάτου, δσον καί άν δέν αντέχουν είς καμμίαν κριτικήν τα καθαρώς κομμου­νιστικά ταΰτα φλύαρα, άντιπνευματικά καί άντεπιστημονικά κατασκευάσματα ».85. ΠΟ ΡΦ ΥΡΗ Κ., Γιάννης Κορδάτος [Νεκρολογία], «Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΓ'

( 1961 ), σ. 494 - 496.86. ΣίΜΟΠΟΥΛΟΥ Τακη, "Ενας δάσκαλος τοϋ γένους [Νεκρολογία Γ ι ά ν ν η Κορ­

δάτου] , «Καινούργια ’Εποχή» 6 (1961), σ. 136 - 138.8 7 . ΦΩΤΙΑΔΟΥ Ε. Π., Γιάννης Κορδάτος [Νεκρολογία], «Νέα Εστία» 69 ( 1961 ),

σ. 760 - 761. (Ίδ. καί άρθρον Σ. ΓΐΑΝΝΟΥΛΗ, « Ενώπιον τάφου νεοσκαφοΰς », « ‘Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΓ' ( 1961 ), σ. 607 - 608 ).

8 8 . Χ ίΟ Ν ΙΔ Η Γ . X . , Ό Ισ το ρ ικ ό ς ’Ι ω ά ν ν η ς Κ ο ρ δ ά τ ο ς κ α ί τό σ υ γ γ ρ α φ ι κ ό ν τ ο υ ε ρ γ ο ν[Νεκρολογία], « ’Ηπειρωτική Εστία» I' (1961), σ. 472 -473.

8 ? . ΓΛΕΖΟΥ Π Ε Τ Ρ Ο Υ , Φάνης Μιχαλόπουλος ['Ομιλία κατά τό φιλολογικόν του μνη- μόσυνον ], « Νέα ^Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1652 - 1654 [ "Ιδ. καί φωτογραφίαν Φ. Μιχαλοπούλου, Αυτόθι, σ. 1676].

9 0 . ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Τ., Φάνης Μιχαλόπουλος ( 1901 - 1960 ), « Δελτίον 'Ιστορικής καί ’Εθνολογικής Εταιρείας» ΙΕ' (1961), σ. 625-626.Νεκρολογία, μετ’ αναγραφής δώδεκα αύτοτελώς γενομένων εκδόσεων έργων τοϋ

Φ. Μιχαλοπούλου.

Β' Δημώδης Μεσαιωνική Λογοτεχνία91 . M o r a v c s i k Gy., Byzantinoturcica : IL Sprachreste der Türkvôlker in den

byzantinischen Quellen... Berlin 1958 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1959, άρ. 84 —1960, άρ. 110]. Β ι β λ ι ο κ ρ ι σ ί α : I. D o j ô e v , « Byzantinische Zeitschrift » 54 ( 1961 ), σ. 129 - 135.

9 2 . Ζωρα Γ. Θ., Χρονικόν περί τών Τούρκων Σουλτάνων. Άθήναι 1958. ["Ιδ. «Β.Δ.»

1959, άρ. 95]. Β ι β λ ι ο χ ρ ι σ ία : G. G. Arnakis, «Spéculum» XXXVI (1961), σ. 709-710.

9 6 . Ζαχαριαδου Ελιςςαβετ A., Tò Χρονικόν των Τούρκων Σουλτάνων καί το ’Ιτα­λικό του πρότυπο. Θεσσαλονίκη 1960. ["IS. «Β.Δ.» 1960, άρ. 136]. Β ι β λ ι ο χ ρ . σ η μ ε ίω μ α : Δ. Β. Βαγιακακου, « Άθηνά » ΞΕ' ( 1961 ), σ. 341 - 342.

94 . Κριαρα Ε. ( Μτφρ. : ΑΐΚ. Δωδου ), Τα Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τής τελευταίας περιόδου τής Μεσαίων, ελληνικής γραμματείας, « Νέα Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1418 -1427.

?5. Λαμψιδου Οδ ., Μυθιστορηματική διήγησις περί τής Θεοδώρας, « Νέον Άθή- ναιον * 3 (1961), σ. 17-23.Β ι β λ ι ο χ ρ . σ η μ ε ί ω μ α : F. D[ôi,ger], « Byzantinische Zeitschrift» 54 ( 1961 ),

σ. 424.9 6 . ΚΥΡΙΑΚΙΔΟΥ Σ τ . , Τ ό έ π ο ς τ ο ϋ Δ ι γ ε ν ή κ α ί τ ό τ ο υ ρ κ ικ ό ν λ α ϊ κ ό ν μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α τ ο υ

Κιορόγλου, « ’Ελληνικά* 17 (1960) (άνάτυπον), σ. 252- 261.Β ι β λ ι ο χ ρ . σ η μ ε ί ω μ α : F. D[ôi.ger], «Byzantinische Zeitschrift* 54 ( 1961 ),

σ. 423.9 7 . Λαμψιδου Οδ., Τό άκριτικόν έπος καί τό « ’.Α.σμα το® Γαβρά », « Άρχεΐον Πόν­

του » 23 ( 1959) 1961, σ. 33 -38 [Ίδ. «Β.Δ.» 1959, άρ. 86].98. Η φυλλαδα ΤΟΥ Μεγαλεξαντρου. ’Ιστορία Αλεξάνδρου τοΰ Μακεδόνος, βίος,

πόλεμοι καί θάνατος αύτοΰ, ή —. Προλεγόμενα καί Ιστορική εισαγωγή A. Α. Παλλη . Εκδόσεις Γαλαξία [ Άθήναι 1961J ( σχ. 160ν, σ. 213+8 είκ. ).Ίδ. Κ. Θ. Δημαρα, *0 Μεγ’ Άλέξαντρος [ Άρθρον ], έφ. « Τό Βήμα » 14

Ιουλίου 1961 καί ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ, ’Εθνικοί θρύλοι [Άρθρον], έφ. « Τό Βήμα» 21 ’Ιουλίου 1961.9 9 . Knôs B., La légende de Bélisaire dans les pays grecs, « Eranos » 58 ( 1960 ),

σ. 237 -280. [Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 121]. Β ι β λ ι ο χ ρ . σ η μ ε ί ω μ α : G. K[ar13SOn], « Byzantinische Zeitschrift » 54 ( 1961 ), σ. 171.

100. Knôs B., Qui est l’auteur du roman de Callimaque et de Chrysorrhoe ?, « ’Ελληνικά» 17 ( 1960) (άνάτυπον), σ. 274 -295. Β ι β λ ι ο χ ρ . σ η μ ε ί ω μ α : G. K[arIvSSOn], « Byzantinische Zeitschrift » 54 ( 1961 ), σ. 423.

101. Ζωρα Γ. Θ., *0 Πουλλολόγος (κατά τον 'Αθηναϊκόν κώδικα 701 ). Άθήναι 1960 [Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 129]. Β ι β λ ι ο χ ρ . σ η μ ε ίω μ α ; Δ. Β. ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΥ, «Άθηνά » ΞΕ' (1961), σ. 343.

1 0 2 . K r a w c z y n s k i S t a m a t i a , ’ Ο Πουλολόγος. Kritische Textausgabe mit Über- setzung sowie sprachlichen und sachlichen Erlâuterungen. Berlin 1960 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1960, ά ρ . 130]. Β ι β λ ι ο χ ρ ι σ ί α ι : Η. S c h r e i n e r , «Byzantinische Zeitschrift » 54 ( 1961 ), σ. 373 - 379. — R.G., « Revue des Études Grecques » LXXIV ( 1961 ), o. 348 - 349.

103. ΠαπαχΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Xp . I., Παρατηρήσεις στο «Θανατικό τής Ρόδου» τοϋ Έμμ. Γεωργιλλά ή Λιμενίτη, « Είς μνήμην K. I. Άμάντου », Άθήναι 1960, σ. 76 - 88 ["Ιδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 134]. Β ι β λ ι ο χ ρ . σ η μ ε ίω μ α : Δ. Β. ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΥ, « Άθηνά » ΞΕ' ( 1961 ), σ. 364.

104. Knôs Β., Les Oracles de Léon le Sage d’après un livre d’oracles byzan­tins illustrés récemment découvert, «’Αφιέρωμα στή μνήμη τοΰ Μαν. Τριαντα- φυλλίδη », Θεσσαλονίκη 1960, σ. 153 - 188 [Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 135]. Β ι β λ ι ο χ ρ .

σ η μ ε ίω μ α : F. D[ôlger], « Byzantinische Zeitschrift » 54 ( 1961 ), σ. 422 - 423.105. ΜΑΡΑΘΕΥΤΗ ΦΡΙΞΟΥ Σ., Ή συμβολή τοΰ Λεοντίου Μαχαιρά εις τήν Κυπρια­

κήν ιστοριογραφίαν [Ά ρθρον|, «Φιλολογική Κύπρος» 1961, σ. 115-118.

106 . Σπυριδακη K., *0 χαρακτήρ τής Κυπριακής έπαναστάσεως τοϋ 1426 καί ό Λεόντιος Μαχαιράς [Άρθρον], «Πνευματική Κύπρος» Α' (1961), σ. 536 - 538.

107. Χατζηψαλτη Κ., Φιλολογικά! διορθώσεις είς τό Κυπριακόν χρονικόν τοΰ Λεον- τίου Μαχαιρά ( ΙΕ' αί. ), « Byzantion » XXXI ( 1961 ), σ. 209 - 214.

108. E m b i r i c o s A l e x a n d r e , La Renaissance Cretoise. XVI et XVII siècles. Tome I : La littérature. Paris 1960 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 138]. Βιβλ ιοκρ ι- σίαι : Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ, Κρητική Λογοτεχνία, έφ. « Τό Βήμα» 3 Φεβρουάριου 1961. — A. M i r a m b e l , «Revue des Études Grecques» LXXIV (1961), σ. 349 - 350. — P é n é l o p e P h o t i a d e s , « Bulletin de l’Association Guillaume Budé ». Quatrième Serie. 1961, σ. 125- 126.

10?. Ζωρα Γ. Θ., Μαρίνου Φαλιέρου «'Ιστορία καί "Ονειρον » (κατά τον Βατικα- νόν έλλην. κώδ. 1563) (Σπουδαστήριον Βυζαντινής καί Νεοελληνικής Φιλολο­γίας τοΰ Πανεπιστημίου ’Αθηνών), Άθήναι 1961 ( σχ. 8°ν, σ 54 + 1 πίναξ). Έκδίδεται παραλλαγή τοΰ καί εξ ετέρων κωδίκων γνωστοΰ κειμένου τοΰ Κρη-

τός ποιητοΰ, ήτις δ ε ν παρουσιάζει υπό έποψιν περιεχομένου ουσιώδεις διαφοράς προς τό κείμενον τών άλλων κωδίκων. Αί άπαντώσαι έπουσιώδεις διαφοραί είναι κυρίως γλωσσικής καί γραμματικής φύσεως, « όφειλόμεναι προφανώς είς τούς αντιγράφεις ».1 1 0 . Π Ο Λ ΙΤ Ο Υ Λ., Ό « Έρωτόκριτος » καί ή «Θυσία» τοΰ Βιτζέντζου Κορνάρου,

« ’Αφιέρωμα στή μνήμη τοΰ Μ. Τριανταφυλλίδη », Άθήναι 1 9 6 0 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1 9 6 0 , άρ. 1 4 3 ] . Β ι β λ ι ο κ ρ . σ η μ ε ί ω μ α : F. D [ôlger], « Byzantinische Zeit­schrift » 54 ( 1961 ), σ. 171 .

111. ΣίΚΕΛίΑΝΟΥ Αγγ., Ή Θυσία τοΰ ’Αβραάμ [Σημείωμα, επ’ εύκαιρίφ διδασκα­λίας τοΰ έργου. ’ Αναδημοσίευσις έκ τοΰ περ. « Θέατρον», Μάρτιος 1938, σ. 3 ], « Νέα ’Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1032.

112. Σ Π α Ν Α Κ Η ΣΤΕΡΓ. Γ., Ποιος είναι ό ποιητής τοΰ Έρωτοκρίτου ; [Άρθρον], «Κρητική Πρωτοχρονιά» 1961, σ. 75-77.Ό συγγραφεύς άναφέρεται είς παλαιοτέραν εργασίαν του [ « Κρητικά Χρονικά »

IX ( 1955), σ. 379 κέξ. ] καί υποστηρίζει δτι ποιητής τοΰ «Έρωτοκρίτου» είναι δ Βιτζέντζος « τής 10*1? γενεάς, πού γεννήθηκε στα τέλη τοΰ 16°ν αιώνα ».113. ΧΟΡΤΑΤΖΗ Γ., Έρωφίλη. Προλεγόμενα Ά λ έ ξ η Σο λ ο μο ύ . Εκδόσεις Γα­

λαξία. [ Άθήναι 1961] ( σχ. 8ον, σ. 178).114. Βαλετα Γ., ‘Η άναβίωση τής « Έρωφίλης ». Μιά βρυσομάννα τής νεοελληνικό-

τητας [Άρθρον], « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΔ' (1961), σ. 171-176.115. ΠΛΩΡΙΤΗ Μ., «Έρωφίλη» [ "Αρθρον], εφ. « Ελευθερία» 25 Αύγουστου 1961. 113. ΣΟΛΟΜΟΥ Αλ., Ή «Έρωφίλη» τοΰ Χορτάτζη [Άρθρον], έφ. «Ή Καθημε­

ρινή » 20 Αύγουστου 1961.117. ΣΟΛΟΜΟΥ ΑΛ., Ή «Έρωφίλη» καί τό Κρητικό Θέατρο [Άρθρον], έφ. «Ή

Καθημερινή » 24 Αύγουστου 1961.118. ΚΕΦΑΛΛΗΝ1ΑΔΗ Νίκου, Άγνωστος Ναξιακή παραλλαγή τής «"Ομορφης Βο-

σκοποΰλας», «Παρνασσός» Γ' ( 1961), σ. 288 - 290.Δημοσιεύεται παραλλαγή εξ 84 στίχων καταγραφεΐσα εν χωρίφ Τσικαλαριόν

Νάξου.11?. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Ανέκδοτα έγγραφα περί τοΰ Ναυπλιέως ποιητοΰ Τζάνε

Βεντράμου, « Έπετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών» Λ' ( 1960), σ. 194- 201 [ "Ιδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 149]. Βιβλιοκρ. σημείωμα : A. M i r a m b EL, « Revue des Études Grecques », LXXIV ( 1961 ), σ. 351.

\

3 6

120. Kpiapa E., Τα βασικά Ιταλικά πρότυπα των τραγφδιών τοΰ Πέτρου Κατσαΐτη, « Νέα Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 169 - 171.Άνακοίνωσις, δι* ής υποστηρίζεται ότι « Τά πρότυπα ( των έργων « ’Ιφιγένεια »

καί «Θυέστης» τοϋ Π. Κατσαΐτη] είναι ο! τραγφδίες «Ifigenia» καί « Thieste » τοΰ ’Ιταλού Lodovico Dolce ». *0 συγγραφεύς αγγέλλει ώς προσεχή την εκδοσιν λεπτομερούς επί τοΰ θέματος πραγματείας.

Βιβλιοκρ. σημείωμα: F. D[ôi,ger[, « Byzantinische Zeitschrift» 54 (1961), σ. 424.121. Vitti Mario, Προεισαγωγικά στην «Εύβιένα». Τραγφδία ποιηθεΐσα ύπό τού

κυροΰ Θεοδώρου Μοντζελέζε [ Άνακοίνωσις J, « Κρητικά Χρονικά » ΙΔ' ( 1960 ) 1961, σ. 435-451.

Γ' Δημώδη ςίσματα. Μνημεία λαϊκού λόγου122. Λαμψιδη Π., Δημοτικά Τραγούδια τού Πόντου. Α'. Τά κείμενα. ’Ανθολόγηση -

Νεοελληνική απόδοση. Άθήναι 1960 [Ηδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 156], Βιβλιοκρ . σημείωμα : Δ. Β. Βαγιακακου, « Άθηνά » ΞΕ' ( 1961 ) , σ. 352.

123. Rossi -T aibbi Gius. - Caracausi Gir., Testi Neogreci di Calabria. Parte I : Introduzione, prolegomeni e testi di Roccaforte. Parte II : Testi di Ro- chudi, di Condofuri, di Bove e Indici. Palermo 1959 [νΙδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 159]. Β ιβλ ιοκρ ισ ία : Γ. A. Μεγα, «Λαογραφία» ΙΘ' ( 1960-1961), σ. 632 - 638.

124. ΣΠΑΤΑΛΑ ΓΕΡ., Εισαγωγή στή μελέτη των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, « Καινούργια ’Εποχή » 6 ( Καλοκαίρι 1961 ), σ. 177 - 202.« Εισαγωγή [ αμέθοδος, ενίοτε εριστική καί οπωσδήποτε άνεπιστημονική ] σέ

μιά πλατύτερη μελέτη γύρω στά ελληνικά δημοτικά τραγούδια».125. Αναςταςακη Παντελή, Σεριμπαχλής (Λαϊκή τραγφδία), «Παρνασσός» Γ'

(1961 ), σ. 412-414.Έκδίδεται παραλλαγή έκ 50 στίχων τοΰ υπό τίτλον « τ4 σΜ·α τήζ Σουσάννας ( ή

Σούσας ) » δημώδους κειμένου, περί ού ϊδ. Έ μ μ. Δ ο υ λ γ ε ρ ά κ η, TÒ κρητικόν δη­μώδες φσμα τής Σουσάννας, « Κρητικά Χρονικά» Θ' (1955 ), σ. 334-376.123. Beh ΝΙΚΟΥ, Μωραΐτικα τραγούδια τοΰ Άκριτικοΰ κύκλου, « Πελοποννησιακή

Πρωτοχρονιά» Ε' (1961), σ. 102- 105.Άναδημοσίευσις — χωρίς νά μνημονεύηται ! — ομωνύμου άρθρου τού αύτοΰ

συγγραφέως, δημοσιευθέντος το πρώτον εν περ. « Παναθήναια » 31 ’Οκτωβρίου 1905, σ. 33 - 37.127. Καπετανακου Αγλ. - Κουβαρη Παν. - Κουκουλοματη Δημ., Μανιάτικα

Μοιρολόγια, « Λαογραφία » ΙΘ' ( 1960 - 1961 ), σ. 379 - 398.128. ΚΑΤΣΟΥΡΟΥ Α. Φ., Ή Ρίμα τοΰ καπετάν Μανέττα, «Λαογραφία» 18 (1959 ),

σ. 432 -468.Β ιβλιοκρ . σημείωμα: Ο. V[olk], «Byzantinische Zeitschrift» 54 ( 1961 ) ,

σ. 172.12?. ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΥ Νίκ. Γ., Κρητικά άσματα, «Λαογραφία» ΙΘ' ( 1960 - 1961 ),

σ. 453 -471.130. Κοσμά ΝΙΚΟΥ, Τά μοιρολόγια τών Πραμάντων, « Λαογραφία » ΙΘ' ( 1960 -

1961 ), σ. 366 - 378.131. Κυθρεωτη Ιακ., Τοΰ Διγενή καί τού Χάροντα, «Φιλολογική Κύπρος» 1961,

σ. 41 - 44.

Δημοσιεύεται παραλλαγή τοϋ άσματος, καταγραφεΐσα τφ 1944 « από κάτοικο τής Περίστεροίνας τής Πάφου ».1 3 2 . Λαμπαδαριδου Νικ., ‘Ο "Αγιος Γεώργιος καί ό θρύλος τής δρακοντοκτονίας,

« Άρχεϊον τοΰ Θρακικοϋ Λαογραφικοΰ καί Γλωσσικού Θησαυρού», περ. Β', 26 (1961), σ. 366-369.Μετά βραχυτάτην εισαγωγήν έκδίδεται τό κείμενον τού άσματος (στίχ. 68) τής

δρακοντοκτονίας, « κατά παραλλαγήν των Παλατίων Μαρμαρονησίων ».1 3 3 . Λαππα Τακη, 'Ιστορικές ρίμες για τή Ρούμελη, «Φιλολογική Πρωτοχρονιά»

1961, σ. 205-217.'Αναλύονται κατά τό περιεχόμενον επτά « ρίμαι », άφορώσαι είς διάφορα ιστο­

ρικά γεγονότα, καί καταχωρίζονται εκτενή αποσπάσματα αύτών.134 . Παπαχριςτοδουλου X. I., Δημοτικά Τραγούδια τής Ρόδου. Τ' Τραγούδια τοΰ

γάμου, « Λαογραφία » ΙΘ' ( 1960 - 1961 ), σ. 96 - 158.1 3 5 . ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Δημ. Α., "Ενα περίεργο ποιητικό κείμενο, « Λαογραφία » ΙΘ'

( 1960- 1961), σ. 360-365.’Επανεκδίδεται κείμενον — γεγραμμένον κατά τάς άρχάς τοϋ ΙΘ' αί. — εκ φυλ­

λαδίου τοΰ Εύλ. Κουρίλα Λαυριώτη « Τό μωρόν άλας... » (Θεσσαλονίκη 1933 ) καί άποδεικνύεται, δΓ επιστημονικής άναλύσεως, δτι « δέν πρόκειται γιά δημοτικό τρα­γούδι αυτοτελές, « θαυμάσιον δημώδες φσμα», καθώς τό χαρακτηρίζει ό Κουρίλας, άλλά γιά συναρμογή δημοτικών στίχων άπό διαφορετικά τραγούδια σ’ ενα ποιητικό σύνολο ».1 3 3 . ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Δημ. Α., Ή Φαρμακωμένη τοΰ Μπουρνόβα, « Μικρασιατικά

Χρονικά » Θ' ( 1961 ), σ. 364 - 370.Έκδίδεται ανέκδοτος παραλλαγή εκ Τήνου (είκοσι καί δύο στίχων) καί μελε­

τιόνται τά άφορώντα είς τό ποίημα προβλήματα ).1 3 7 . ΡΩΜΑΙΟΥ Κ., Ποιητική παράδοση στήν Πελοπόννησο ( Τό τραγούδι τοΰ Παύλου

Μελά, 1904, καί τά τραγούδια τών Κολοκοτρωναίων ), « Πελοποννησιακή Πρω­τοχρονιά » Ε' ( 1961 ), σ. 111 - 116.’Αναλύεται καί μελετάται τό κείμενον ποιήματος αφιερωμένου είς τον Παΰλον

Μελάν καί « άναζητοΰνται αναδρομικά τά άντίστοιχα πρότυπα ».1 3 8 . Σ Π Υ Ρ ΙΔ Α Κ Η Γ . Κ . , Δημώδης παράδοσις περί τής τομής τοΰ πορθμού τοΰ Βο-

σπόρου υπό τοΰ Μεγ. ’Αλεξάνδρου, « Είς Μνήμην Κ . I. Άμάντου », Άθήναι 1960, σ. 375 - 380 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 180]. Βιβλιοκρ. σ η μ ε ί ω μ α : F. D[ülger], « Byzantinische Zeitschrift » 54 ( 1961 ), σ. 171.

1 3 ? . Σ Π Υ Ρ ΙΔ Α Κ Η Γ . Κ., Τό δημώδες φσμα « *0 ύπνος τοΰ άγούρου καί ή λυγερή », « Έπετηρίς Λαογραφικοΰ ’Αρχείου» 11- 12 (1958- 1959), σ. 229-248. Βιβλιοκρ. σ η μ ε ί ω μ α : F. DIôlger], «Byzantinische Zeitschrift» 54 ( 1961 ),

σ. 172.1 4 0 . Σ Π Υ ΡΙΔΑ Κ Η Γ. Κ., Τό δημώδες φσμα « Τοΰ Κάστρου τής Ώριάς ». Σχέσις αύτοΰ

πρός τήν άλωσιν τοΰ Άμορίου τφ 838 υπό τών ’Αράβων. « Έπετηρίς Λαογρα- φικοΰ 'Αρχείου » 13 - 14 ( 1960 - 1961 ) (άνάτυπον), σ. 3 - 34.Βιβλιοκρ. σ η μ ε ί ω μ α : F. D[ôeger], «Byzantinische Zeitschrift» 54 (1961),

σ. 423 - 424.1 4 1 . ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΚΩΣΤΑ Ν., Πατρινά δημοτικά τραγούδια: Ιστορικά - Κλέ­

φτικα, « Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά » Ε' ( 1961 ), σ. 180 - 186.Μελετώνται διά βραχέων δημώδη άσματα άναφερόμενα είς πρόσωπα καί γεγο­

νότα τών Πατρών.14 2 . Vargyas L., Forschungen zur Geschichte der Volksballade im Mittelal-

ter III. Die Herkunft der ungarischen Ballade von der eingemanerten Frau. « Acta Ethnografica Academiae Scientiarum Hungaricae » 8 ( 1960), σ. 1-88. Β ι β λ ι ο κ ρ . σ η μ ε ί ω μ α : Gv. M[oravcsik], « Byzantinoslavica » XXII (1961 ), σ. 119.

143. [ ΑΝΩΝΥΜΩΣ ], Τρία λαϊκά παραμύθια, « Φιλολογική Πρωτοχρονιά » 1961, σ. 257 - 266.’Επανεκδίδεται ( εκ τοΰ περ. « ’Εστία » 1893 ) καί μετά προλόγου Κ. Π α λ α μ ά

τό βραβευθέν τότε παραμύθι « ’Ελεημοσύνη » τοΰ Θεοδ. Α. Δρακάκη. Δημο­σιεύονται δ’ έν συνεχείς τά παραμύθια « Ή Βασιλοπούλα πού κοιμότανε εκατό χρό­νια » τοΰ Πολ. Π α π α χ ρ ι σ τ ο δ ο ύ λ ο υ καί « Ή Λιοτηροϋ » τοΰ Β α σ. Φ α­ν ί τ σ ο υ.144. ΓΐΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ Μαριεττας , Ζακυθινά λαογραφικά γιά τή σταφίδα, « Φιλο­

λογική Πρωτοχρονιά» 1961, σ. 269 -272.145. ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ Θεοδ., Φαρασιώτικες παραδόσεις, μύθοι καί παραμύθια, « Λαο­

γραφία » ΙΘ' ( 1960 - 1961 ), σ. 222 - 259 j "Επονται ( σ. 260 - 263 ) Γ. Α. Μεγα , Σημειώσεις εις τούς Φαρασιώτικους μύθους καί τό παραμύθι).

146 . Λιανιδη Σ., Σύμμεικτα λαογραφικά Σάντας, « Άρχεΐον Πόντου» 23 (1959) 1961, σ. 55 - 76.Δημοσιεύονται: Λ ίσ τ ιχ α ξεν ιτε ιάς - Π ε ρ ι π α ί γ μ α τ α χ ω ρ ί ω ν - Α ιν ί γ μ α τ α - Π α ρ ο ι μ ι ώ -

δεις δ ιη γή σε ις - ‘Α ν έ κ δ ο τ α - Π α ρ α μ ν& ια Σ άντα ς .

147. Μητροπ. Κισάμου καί Σέλινου ΕΙΡΗΝΑΙΟΥ, Τό θρησκευτικό αίσθημα τοΰ Κρη­τικού λαοΰ στά «Ριζίτικα» τραγούδια ("Αρθρον], «Κρητική Πρωτοχρονιά» 1961, σ. 81-85.

148. 0ΩΜΟΠΟΥΛΟΥ ΘΕΟΔ., Έλευθεροστομία στή Ρούμελη [ κατά τήν δημώδη ποίη- σιν], «Ρουμελιώτικο Ημερολόγιο» Ε' (1961), σ. 81-85.

14?. Κυρρη Κ., Οί ποιητάρηδες τής Κύπρου. Λευκωσία 1961 ( σχ. δον, σ . 12 ) [ Άνά- τυπον ; ].Παρέχονται γενικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα τής τέχνης των « ποιητάρηδων »

καί κατονομάζονται σύγχρονοι εκπρόσωποι τής κυπριακής ποιητικής παραδόσεως, μετά μνείας ενίοτε καί έκδεδομένων έργων των.150. ΠΛΑΤΗ E. Ν., Ή Νεοελληνική δημοτική ποίηση [ Διάλεξις ), « Ήώς » Δ' ( 1961 ),

άρ. 52-53, σ. 35- 42.

Δ" "Ελληνες λόγιοι μετά τήν "Αλωσιν1 5 1 . ΠΑΤΡΙΝΕΑΗ X. Γ · , "Ελληνες κωδικογράφοι των χρόνων τής ’Αναγεννήσεως,

« Έπετηρίς τοΰ Μεσαιωνικού ’Αρχείου » 8 - 9 ( 1958 - 1959 ), 1961, σ. 63 - 124. Κατά τον συγγραφέα, « ή παρούσα εργασία άποσκοπεΐ εις τήν συμπλήρωσιν τού

έργου των Vogel - Gardthausen καθ’ όσον άφορφ είς τούς "Ελληνας μόνον κωδικο- γράφους τοΰ 15°ν καί 16ου αίώνος, καί εξ αύτών μόνον είς τούς έλθόντας είς έμμε­σον ή άμεσον επαφήν μέ κύκλους των έν Ίταλίφ ή άλλαχοΰ ούμανιστών ή καί ένερ- γώς συμβαλόντας είς τήν κίνησιν τής ’Αναγεννήσεως, ώς π.χ. ό Βησσαρίων, ό Ίανός Λάσκαρις κ.ά. (...]. Τό υλικόν συνεκέντρωσα κυρίως εκ τών καταλόγων ελληνικών χειρογράφων τών έκδοθέντων μετά τό 1909 [ ... ]. Σημαντικόν επίσης μέρος τοΰ ύλι- κοΰ συνέλεξα καί εξ εργασιών πραγματευομένων τήν χειρόγραφον παράδοσιν αρχαίων ελληνικών κειμένων ».15 2 . I r m s c h e r J o h a n n e s , Theodoros Gazes als griechisclier Patriot, « Ea pa­

rola del passato » EXXVIII ( 1961 ), σ. 161 -173.

153. F a n e l l i V i t t o r i o , Il Ginnasio Greco di Leone X a Roma, «Studi Ro­mani» IX ( 1961), σ. 379-393.

154. Μανουςακα Μ. I., ’Αρσενίου Μονεμβασίας τοΰ ’Αποστόλη, Έπιστολαί ’Ανέκ­δοτοι ( 1521 - 1534 ), « Έπετηρίς τοΰ Μεσαιωνικού ’Αρχείου » 8 - 9 ( 1958 - 1959 ), 1961, σ. 5 - 56.Έκδίδονται, καταλλήλως έσχολιασμέναι, ένδεκα έπιστολαί τοΰ ’Αρσενίου ’Απο­

στόλη ( 1465 - 1535 ) — εκ τοΰ Cod. Valliceli. F 40 — προς τον Έρασμον, Ίάνον Λάσκαριν, Egidio Antonini, Nie. Ridolfi, ’Ιουστίνον Δεκάδυον (μετά τής τοΰ Δε- καδύου προς τον’Αποστολήν ), τον πάπαν Κλήμεντα VII, καί τον αύτοκράτορα Κάρολον τον Ε\ ( νΙδ. καί τάς έν τελεί τοΰ τόμου, σ. 208, « Προσθήκας καί Διορ­θώσεις » ).155. Π ατρινελη X. Γ., Μιχαήλ ’Αποστόλη προσφώνημα ανέκδοτον είς τον καρδι­

νάλιον Βησσαρίωνα, « ’ Αθήνα » ΞΕ' ( 1961 ), σ. 129 - 137.Έκδίδεται κριτικώς καί μετά τινων σχολίων « Προσφώνημα » τοΰ Μιχ. ’Απο­

στόλη προς τόν καρδ. Βησσαρίωνα, γεγραμμένον μεταξύ τών ετών 1463 καί 1472. Το κείμενον δημοσιεύεται κατά τον Cod. Bruxellensi 11270 - 11275 ( = Omont 89 ) φύλλ. 68r-74v, παραδίδεται δμως καί διά τών κωδίκων Vatic. Palat. 275, φύλλ. 225ν - 228r καί Vallicel. 183 (XCIII>13.153. A n d r é s G r . , La Coleccion Escurialense de mss. griegos de Antonio

Eparco, « Scriptorium » XV ( 1961 ), σ. 107 -112.Καταγράφονται εξήκοντα τέσσαρα χειρόγραφα.Β ι β λ ι ο χ ρ . σ η μ ε ίω μ α : V. E [ a u r e n t ], « Byzantinische Zeitschrift » 54 ( 1961 ),

σ. 428.157. Π ανδη Δημ., *0 σοφός Κερκυραΐος ’Αντώνιος Έπαρχος, « Επτανησιακόν Ήμε-

ρολόγιον » Α' (1961), σ. 200-218.Ή μελέτη αυτή στηρίζεται είς δσα σημειοΰνται υπό Ém. Legrand « Bibliogra­

phie Hellénique ».158. ΠΕΤΡΗ Π. Π., Νικολάου Μαλαξοΰ ’Ανέκδοτος Θρηνητικός κανών επί τή άλώ-

σει τοΰ Ναυπλίου ( 1540 ), « Έπετηρίς τοΰ Μεσαιωνικοΰ ’Αρχείου » 8 - 9 ( 1958 - 1959 ), 1961, σ. 57 -62.Έκδίδεται τό κείμενον εκ τοΰ Cod. Paris. Gr. 369 [Ίδ. καί «Β.Δ.» 1960,

άρ. 196].15?. Vitti Mario, Alcune osservazioni sulla Bibliografia di Neofito Rodino,

«Bollettino della Badia Greca di Grottafferata », XV (1961), σ. 83-90. Παρατηρήσεις επί τοΰ πίνακος έκδεδομένων καί ανεκδότων έργων, περιληφθέντος

εν τή μελέτη τοΰ Ar. B r u n e l l o , Neofito Rodino missionario e scrittore eccle­siastico greco del secolo XVII, δημοσιευθείση εν τφ αύτφ περιοδικώ, V (1951), σ. 148 - 171, 201 -219.130. Γ Κ Α Τ Σ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Στ. Μ., Ματθαίος Μητροπολίτης Μυρέων ( εκ Πωγωνιανής :

154..- 1624 ), « ’Ηπειρωτική Εστία» I' (1961), σ. 99 - 109, 199 -205, 316 - 321, 413 -418, 491 - 498, 604 -610, 812 -816, 892 -900, 981 -988, 1061-1071.

131. ΣκΟΥΒΑΡΑ Βαγγ., Νικόλαος Κριτίας Προυσαεύς ( c. 1680 - 1685 -1767 J (Συμ­βολή στή βιογραφία του), «Μικρασιατικά Χρονικά» Θ' (1961), σ. 53-112 ( Έν τέλει τής βιογραφίας (σ. 101- 112) έκδίδεται τό κείμενον « Μονφδίας είς τόν διδάσκολον Κριτίαν » τοΰ Κ α λ λ ι ν ί κ ο υ Γ' οίκουμ. πατριάρχου].

132. Βαςιλα Ηλια , Πρεβεζάνοι καί Παργηνοί διδάσκαλοι καί λόγιοι Ι8°ν καί 19ου αιώνα, « ’Ηπειρωτική Εστία» Γ (1961), σ. 781 -786, 877 -882.Βιογραφικά σημειώματα περί τών : Κωνστ. Μάνου - Άθανασιάδου, Ιερομονάχου

Τιμοθέου Βασιλά, ίερομονάχου ’Αγαπίου Ρήγα, Χρυσ. Κονοφάου, ίερέως Δημητρίου Ζαλογγίτου.163. Ζουμπου A. Ν., Τινά περί τοΰ έργου τοϋ Μεθοδίου ’Ανθρακίτου [Άρθρον],

« ’Ηπειρωτική ’Εστία » I' ( 1961 ), σ. 218 - 220.164. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Αί συνομιλίαι μεταξύ Ήλιου καί Λοστού ( κατά τον Βατικανόν

κώδικα 2566 ). Άθήναι 1960 [Ίδ. (< Β.Δ. » 1960, άρ. 245]. Βιβλιοχρ . σημείωμα :

Δ. Β. Βαγιακακου, « Άθηνά » ΞΕ' (1961), σ. 343.165. Σφυροερα Βας. Βλ., ’Ανέκδοτοι έπιστολαί Σεργίου Μακραίου προς Χρύσαν­

θον τον Αΐτωλόν, « Έπετηρίς τοΰ Μεσαιωνικού ’Αρχείου » 8 - 9 ( 1958 - 1959 ), 1961, σ. 191-200.Έκδίδονται, καταλλήλως έσχολιασμέναι, τέσσαρες έπιστολαί τοϋ Σεργίου Μα­

κραίου πρός τον Χρύσανθον Αίτωλόν, τής περιόδου 1775- 1785, έξ άπογράφων Π. Γ. Ζερλέντη έκ τοΰ ύπ’ άρ. 553 κώδ. τοΰ εν Κωνσταντινουπόλει Μετοχιού τοΰ Πανα­γίου Τάφου.166. ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ K. Ε., Νικολάου Μαυροκορδάτου « Θέατρον Πολιτικόν»,

« Κυπριακοί Σπουδαί » ΚΕ' ( 1961 ), σ. 133 - 143.Μετά βραχυτάτην εισαγωγήν περί τής μεταφράσεως εκ τοΰ λατινικού, γενομέ-

νης υπό τοΰ Ήγεμόνος τής Ούγγροβλαχίας Νικολάου Μαυροκορδάτου » [ 1758 ] καί άναγραφήν τίτλου τής β' έκδ. τοΰ αύτοΰ βιβλίου ( 1776 ) άναδημοσιεΰεται ή Άφιέ- ρωσις τοΰ Σεραφείμ Πισσιδείου, ό Πρόλογος « Τφ φιλαναγνώστη » ως καί ό « Πίναξ τής παροΰσης βίβλου». Ό συγγραφεύς άγνοεϊ τήν βασικήν επί τοΰ θέματος εργα­σίαν τής A r . C a m a r i a n o , Traducerea Greacâ a « Teatrului politic » atribuità. Gre§it lui N. Mavrocordat, §i versiunile Româneçti, « Revista Istoricâ Ro- mânâ. » XI - XII ( 1941 - 1942), Bucureçti 1943, σ. 216-262. ( Πρβλ. καί Δημ. Β. ΟίΚΟΝΟΜΙΔΟΥ, ’Ιωάννης ’Αβράμιος ό Κρής, « ’Αθήνα» 54 (1950), σ. 75-80).167. Σκουβαρα Βαγγέλη, Δύο άνέκδοτα κείμενα τοΰ Ευγενίου Βουλγάρεως (Ή

Αίκαιερίνα Β' κι οΐ "Ελληνες πάροικοι τής Νίζνας ), « ’Επτανησιακόν Ήμερο- λόγιον » Α' ( 1961 ), σ. 25 - 31.Έκδίδονται έκ τοΰ ύπ’ άρ. 101 κώδ. τής Βιβλιοθήκης Ζαγοράς τα κείμενα:

« Προς Αίχατερίναν Β ' ώς άπό προσώπου των έν Ν ίζνη κατοικονντων Ε λ λ ή ν ω ν » καί « Σύμβολα ή εμβλήματα τινα προς ώραϊαμόν τής εν Ν ίζνη θριαμβευτικής πύλης » .

168. ΚΩΝΣΤΑ Κ. Σ., Κοσμάς Αΐτωλός καί Όρλωφικά ( Προετοιμασία - Ό Έθνε- γέρτης - "Ονειρα μαδημένα ], «Νέα ’Εστία» 69 (1961), σ. 525-528. [Ίδ. καί «Β.Δ.» 1960, άρ. 206],

16?. ΖΕΠΟΥ Π. I., Ό έκ Χίου Θεόδωρος Φωτεινός καί ή « Ιστορία τής Δακίας » αύτοΰ, «Εις μνήμην K. I. Άμάντου » 1960, σ. 279-284 [Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 211]. Βιβλιοκρισία : Gh . C [ r o n t ], «Studii», XV ( 1962), σ. 243 -244.

170. ΑΡΚΑ Nik. E m . , ’Αθανάσιος ό Πάριος (1722 - 1813). Άθήναι 1960. Βιβλίο- χρισίαι : Γ.Χ.Μ., « Ακτίνες» ΚΔ' (1961), σ. 119. — Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ, έφ. « Τό Βήμα » 14 Απριλίου 1961.

171. ΟίΚΟΝΟΜΙΔΟΥ Δημ., Αθανάσιος ό Πάριος (1721-1813), «Έπετηρίς Εται­ρείας Κυκλαδικών Μελετών » Α’ ( 1961 ), σ. 347 - 422.Ή μελέτη περιλαμβάνει τα εξής έπί μέρους κεφάλαια : Βίος - νΕργα εχ δ ο θ έν τα -

"Εργα ανέκδοτα - ’Ιδεολογική τοποθέτησις τον Π αρίον.172. Δ ΙΑ Μ Α Ν Τ Η Κωνςτ. Αθ., Ό Χριστόφορος Φιλητάς είς τήν ’Εσπερίαν (συνέχεια

έκ τής σελ. 899 τοΰ τόμου Θ' (1960). Ίδ. « Β.Δ. » 1960, άρ. 212 ], « ’Ηπειρω­τική Εστία » I' ( 1961 ), σ. 1 -7, 125 - 128, 221 - 223, 314 - 315, 393 - 397, 507 - 510, 592-594, 786 -788, 888-891, 975-977, 1075 - 1079.

Έκδίδονται δέκα καί τέσσαρες έπιστολαί του Χρ. Φιλητά προς τόν Κ. Άσώ- πιον ( έκ τοϋ έν τη Εθνική Βιβλιοθήκη αρχείου του τελευταίου ), τής περιόδου 1818 - 1820.173. Κωνςτα Κ. Σ., Γενεαλογικά των Παλαμάδων [Άρθρον J, έφ. «'Η Καθημερινή »

23 ’Απριλίου 1961.174. ΚΩΝΣΤΑ Κ. Σ., Βασίλειος I. Παλαμάς ( ‘Αναδρομές στην πολύκλαδη δασκαλο-

γενιά τοΰ Μεσολογγίου) [ Άρθρον ], έφ. « Ή Καθημερινή » 8 Αύγουστου 1961.175. Κωνςτα Κ. Σμ Γρηγόριος Π. Παλαμάς (Αναδρομές στήν πολύκλαδη δασκαλο-

γενιά τοϋ Μεσολογγίου) [ “Αρθρον ], έφ. « Ή Καθημερινή » 2 Αύγουστου 1961.173. ΒΟΥΤΙΕΡΙΔΗ Ηλ. Π., Ή κεφαλονίτικη παράδοση κ’ οί παλαιότεροι Κεφαλονΐ-

τες λόγιοι, « Νέα Εστία » 70 ( Χριστούγεννα 1961 ), σ. 153 - 158.’Ανέκδοτον απόσπασμα ομιλίας γενομένης τήν 21 Όκτ. 1931. Άναφέρονται οί :

’Ακάκιος ( “Ανθιμος ) Διακρούσης - Ήλίας Μηνιάτης - Βικέντιος Δαμφδός - Φραγκί­σκος Κολομπής - ’Αγάπιος Λοβέρδος - Ίωαννίκιος καί Σωφρόνιος Λειχοΰδαι καί Πέτρος Κατσαΐτης.177. Βελιαρουτη Κ. Δ., Κωνσταντίνος Άσώπιος ( “Αρθρον ], « ’Ηπειρωτική Εστία »

r ( 1961), σ. 304-310.178. ΦΩΤΙΑΔΟΥ Ε. Π., *0 Κωνσταντίνος Οικονόμος καί τό Θέατρον ( “Αρθρον],

« Ήώς » Δ' (1961), άρ. 45, σ. 12-13.17?. ΣΚΟΠΕΤΕΑ Στ ., Οί Κορνήλιοι τοΰ Είκοσιένα (μια ανέκδοτη μελέτη άπό τά

κατάλοιπά του ), « Ήώς » Δ' ( 1961 ), άρ. 44, σ. 21 - 23, άρ. 45, σ. 49 - 50, άρ. 46, σ. 68-69, άρ. 48 -49, σ. 100-101.Τό πρώτον μέρος τής αύτής μελέτης είχε δημοσιευθή έν τφ περ. « Ήώς», άρ.

7 ( Μάρτιος 1948 ), σ. 12.180. Μάνη Ευ. Ιακ., Άνδρέας Μουστοξύδης : 1785 - 1860. *0 έπιστήμων, ό πολιτι­

κός, ό έθνικός άγωνιστής. Μελέτη Ιστορική καί φιλολογική. ’Εν Άθήναις 1960 [“IS. « Β.Δ. » 1960, άρ. 219].Β ιβ λ ιο κ ρ ισ Ι α ι (εκτενής, έλέγχουσα τήν δλην εργασίαν: ) Φ. Κ. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ,

« Δελτίον 'Ιστορικής καί ’Εθνολογικής Εταιρείας» ΙΕ' (1961), σ. 384 -388—( άνα- φερομένη κυρίως είς τήν προσωπικότητα τοΰ Μουστοξύδου : ) Κ. ΓΕΩΡΓΟΥΛΗ, « Πλά­των » ΙΒ' (1960), 1961, σ. 359 -367.181. ΜΟΥΣΤΟΞΥΔΗ Θ., Άνδρέας Μουστοξύδης : 1785 - 1860 [“Αρθρον], «Φιλολο­

γική Πρωτοχρονιά» 1961, σ. 273 -292.182. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Μ. Μ., Μιχαήλ Χουρμούζης ( Ό άνώνυμος παραφραστής τοΰ

«Πλούτου» τοΰ ’Αριστοφάνη (I860)) (Άρθρον], « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΓ' (1961), σ. 165 -174 ( Έπονται ( σ. 175- 187 ) «Διάλογοι καί κωμφδίες τοΰ Χ ο υ ρ μ ο ύ ζ η » ( έκλογή ) ].

Ε' Οι προ τής 'Αναγεννήσεως183 . D i m a r a s C . Τ η . , La fortune de Voltaire en Grèce, « Mélanges offerts à

Octave et Melpo Merlier» Athènes 1956, τόμ. I, σ. 199 -222. Βιβλιοκρισία : A r i a d n a C a m a r i a n o - C i o r a n , « Studii », XIV ( 1961 ), σ. 824.

184 . Λαϊου Γ., Ό ελληνικός τύπος τής Βιέννης, άπό τοΰ 1784 μέχρι τοΰ 1821. Άθήναι 1961 (σχ. 8°ν, σ. 134).Βιβλιοκρισ ία: Ε. Ε. Κ[θΥΚΟΥ], « ’Ακτίνες» ΚΔ' (1961), σ. 340-341.

185 . Δημαρα Κ. Θ., ’Αντώνιος Στρατηγός [ “Αρθρον ], έφ. « Τό Βήμα » 17 Φεβρουά­ριου 1961 (“Ιδ. Του Αυτου, Βατραχομυομαχία, Αύτόθι, 10 Φεβρουάριου 1961 ].

1 8 6. Λ α ϊ ΟΥ Γ., ΟΙ χάρτες τοΰ Ρήγα. "Ερευνα επί νέων πηγών. Άθήναι 1960.[’Ίδ. « Β.Δ. » I960, άρ. 233].Βιβλιοκρισία : A r . C a m a r i a n o · CiORAN, « Studii » , XIV ( 1 9 6 1 ) , σ 2 3 3 .

1 8 7 . Μ α κ ρ υ μ ι χ α λ ο υ Στεφ., Ό λόρδος Χέρβεϋ καί ό Ρήγας, «Νέα Εστία» 6 9

( 19 6 1 ), σ. 4 3 6 - 43 7 [ = « *0 Βιβλιόφιλος » ΙΔ', άρ. 3 - 4 ( ’Ιούλιος - Δεκέμβριος 1 9 6 0 ) 1 9 6 1 , σ. 4 4 - 4 5 ) ."Αρθρον, έν φ εκτίθενται τά άρνητικά πορίσματα ερευνών τοϋ συγγραφέως εν

Λονδίνψ, σχετικώς προς πιθανόν σύνδεσμον τοΰ Φρ. Hervey καί τοΰ Ρήγα έν Τεργέστη.1 8 8 . Κ α β β α δ α Σ τ . , Διορθωτικά ’Αδαμάντιου Κοραή εις την Λέξεων Συναγωγήν τοΰ

Φωτίου, « Εις μνήμην K. I. Άμάντου ». Άθήναι 1960, σ. 285 - 298. [“Ιδ. « Β.Δ. » 1960, άρ. 240]. Βιβλιοκρ. σ ημε ίω μα: Δ. Β. Β α ΓΙΑΚΑΚΟΥ, « ’Αθήνα » ΞΕ' ( 1961 ), σ. 346.

1 8 ? . Ροντανι Fii,. - Μ. (Μετάφρασις ANT. ΣΟΦΙΚΙΤΟΥ ), Αί σπουδαί τοΰ Βηλαρά εις τό Πανεπιστήμιον τής Παδούης, «Παρνασσός» Γ' ( 1961), σ. 281 -287. Έκδίδονται, καταλλήλως έσχολιασμένα, εκ τοΰ αρχείου τοΰ Πανεπιστημίου τής

Παδούης ( φάκελλοι 273 καί 294 ) τέσσαρα έγγραφα άφορώντα είς τάς σπουδάς του Ίω. Βηλαρά.1? 0 . ΔΙΑΜΑΝΤΗ Κ. Αθ., Γεωγραφικά Ίωαννίνων καί περιοχής [ έκ χειρογράφου τοΰ

Άθ. Ψαλίδα ], « Ήώς » Δ' ( 1961 ), άρ. 43, σ. 29 - 32.1?1 . ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΤΑΣΟΥ Αθ., Ή διαθήκη ’Ανθίμου Γαζή, « Δελτίον Ιστορικής

καί ’Εθνολογικής ’Εταιρείας» 15 (1961), σ. 351 -355.1 ? 2 . Δ η μ α ρ α Κ. Θ., Για μια επέτειο [ "Αρθρον περί τοΰ Ίωσ. Μοισιόδακος J, εφ.

« Τό Βήμα » 6 ’Οκτωβρίου 1961.1 ? 3 . ΔΗΜΑΡΑ Κ. Θ·, Ό «Πρώτος μαθητής μου». Ή γλωσσική θεωρία τής Γεωγρα­

φίας τών Δημητριέων, « ’Αφιέρωμα στή μνήμη τοΰ Μ. Τριανταφυλλίδη », Θεσ­σαλονίκη 1960, σ. 95- 105 [’Ίδ. « Β . Δ . » 1960, άρ. 244]. Βιβλιοκρ. σημείω μα: Δ. Β . Β α ΓΙΑΚΑΚΟΥ, « Άθηνά » ΞΕ' ( 1961 ), σ. 339 - 340.

1?4 . ΔΗΜΑΡΑ Κ. Θ., *0 [ Γρ. ) Κωνσταντάς ("Αρθρον), έφ. « Τό Βήμα» 10 Νοεμ­βρίου 1961.

1 ? 5 . ΣΚΟΥΒΑΡΑ Β α γ γ . , Τ ό μοναστήρι τοΰ ’Αγίου Γεωργίου Σκύρου ενισχυτής τοΰ ορφανοτροφείου τής Αίγινας, στα 1829, « Άρχεϊον Εύβοϊκών Μελετών » Η' (1961), σ. 273- 278.Δημοσιεύονται πέντε έγγραφα ( έκ τοΰ άρχείου τής Βιβλιοθήκης Μηλεών ) τών

έτών 1829 - 1830 τοΰ ’Ηγουμένου τής μονής Άγ. Γεωργίου Σκύρου Νε ο φ ύ τ ο υ καί τοΰ έπιτρόπου οικονομικών τοΰ ’Ορφανοτροφείου Αίγίνης Γρ. Κωνσταντά .1 9 6 . ΣΚΟΥΒΑΡΑ Β α γ γ . , Ό Νικόλαος Μάγνης καί τό βιβλίο του γιά τή Θεσσαλία,

« *0 Βιβλιόφιλος» ΙΔ', άρ. 3 -4 ( Ίούλ. - Δεκέμβρ. 1960 ) 1961, σ. 31-43. Βιογραφείται ό Νικ. Μάγνης [1804- 18861 καί υποστηρίζεται ότι τό έργον του

« Περιήγησις η Τοπογραφία τής Θεσσαλίας καί Θεττάλικης Μ αγνησίας... » έκδοθέν τφ 1860 « δεν είναι τίποτε άλλο παρά μιά πιστή σέ περιεχόμενο άντιγραφή » τοΰ άνεκ- δότου έργου τοΰ Γρ. Κ ω ν σ τ α ν τ ά σφζομένου έν χειρογράφφ έν τή Βιβλιοθήκη Μηλεών ( φάκ. KB', άρ. 6).1?7. ΣΠΕΡΑΝΤΣΑ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Κ., *0 Γρηγόριος Κωνσταντάς ως έφορος τής Παι­

δείας άνά τάς Κυκλάδας, « Έπετηρίς ’Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών » Α' ( 1961), σ. 32 - 140.’Εξετάζονται : Μέρος Πρώτ ο ν : *77 ΠατρΙς τον Κωνσταντά - Σκιαγράφησις

τών τριών εθναποστόλων [Δανιήλ Φιλιππίδου - ’Ανθίμου Γαζή καί Γρηγορίου Κων-

σταντά ] - *0 Κωνσταντάς ώς « έφορος εκπαιδεύσεως τής νεολαίας » - Ή Β ιβ λ ιο θή κ η Μη~ λεών - Π ώ ς διεγράφησαν τα καθήκοντά του ώς εφόρου τής παιδείας (χρέη καί καθή­κοντα τοΰ εφόρου τής παιδείας) - Ό Κωνσταντάς και αί περί γλώσσης ίδέαι του - A i τότε μέθοδοι δ ι δ α σ κ α λ ί α ς Η αλληλοδιδακτική μέθοδος - Καί μ ία παράλειψις τον προ­γράμματος. Μέ ρος Δ ε ύ τ ε ρ ο ν : *0 Κωνσταντάς είς τας Κυκλάδας ( Σΰρον, Πάρον, Νάξον, Τήνον, Μήλον, Σίφνον, "Ανδρον, Μύκονον ) - ’Ολίγα είσέτι περί Κωνσταντά. Έν έπιμέτρψ δημοσιεύονται διάφορα έγγραφα άφορώντα είς τον βίον καί τήν δρα- σιν τοΰ Κωνσταντά, έν οίς καί τό κείμενον τής αύτογράφου διαθήκης του καί ή ημι­τελής αυτοβιογραφία του.1 9 8 . V i t t i M a r i o , A proposito dei Φραγκοχιώτικα [Άρθρον], « Άθηνά » ΞΕ'

( 1961), σ. 239 -243.1 9 9 . Βραχα Φρίξου Π., Ό ανθρωπισμός τοΰ Μακρυγιάννη κ’ ή ούσία τοΰ Νεοελ-

ληνισμοΰ [Άρθρον], «Φιλολογική Κύπρος» 1961, σ. 45-53.200. Φουςαρα Γ. I., *Η μετεπαναστατική Χαλκίδα στά ανέκδοτα απομνημονεύματα

τοΰ Γεωργίου Ψύλλα, « Άρχεϊον Εύβοϊκών Μελετών» Η' (1961), σ. 122-151 [ = άνάτυπον, σχ. 8°ν, σ. 36 ].Δημοσιεύονται αποσπάσματα εκ των ανεκδότων απομνημονευμάτων τοΰ Γ. Ψύλλα

[ 1794 - 1879 ] άφορώντα είς τήν περίοδον καθ’ ήν είχε διατελέσει Νομάρχης Εύβοιας. Τα αποσπάσματα ταΰτα ( σελ. τοΰ χγφ. 260 - 266 καί 283 - 300 ) παρέχουν ένδιαφε- ρούσας Ιστορικός πληροφορίας περί τής μετεπαναστατικής Χαλκίδος.

Τ' Έπτανήσιοι Ποιηταί καί Πεζογράφοι2 0 1 . Ζωρα Γ . Θ., Επτανησιακά Μελετήματα. Α' Εισαγωγή είς τήν 'Επτανησιακήν

Σχολήν. Οί εκπρόσωποι τής Επτανησιακής Σχολής. Έπτανησίων Δοκίμια περί γλώσσης. Άθήναι 1960 [”Ιδ. α Β.Δ. » 1960, άρ. 249]. Β ι β λ ι ο κ ρ . σ η μ ε ίω μ α : Δ. Β. Β α γ ι α κ α κ ο υ , « ’Αθήνα » ΞΕ' ( 1961 ), σ. 342 - 343.

2 0 2 . ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ Κ. Γ . , ’Εξέγερση τών χωρικών τής Λευκάδας κατά τών Ά γ ­γλων, « Ήώς » Δ' (1961), άρ. 50, σ. 17-23.Δημοσιεύεται τό έκ 274 στίχων κείμενον ποιήματος συντεθέντος τφ 1819 ύπό

Ί ω ά ν ν ο υ Κολόκα (έκ τών καταλοίπων τοΰ Ém. Legrand, ό πρόλογος είς τό ποίημα τοΰ οποίου καί δημοσιεύεται έν μεταφράσει ).2 0 3 . ΣΟΛΩΜΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ, "Απαντα. Τόμος Πρώτος: Ποιήματα. ’Επιμέλεια - ση­

μειώσεις Λί ν ο υ Πολί τη. Β' έκδοση. "Ικαρος [ Άθήναι] 1961.« Ό πρώτος τόμος... άνατυπώνεται [ έκ τής έκδ. τοΰ 1948] στή δεύτερη τούτη

έκδοση πανομοιότυπα. Διορθώθηκαν μόνο έλάχιστα τυπογραφικά λάθη τής α' έκδό- σεως κι έγιναν ώρισμένες μικροαλλαγές στις Σημειώσεις, πού δηλώνονται μέσα σέ άγκύλες ».

Β ι β λ ι ο κ ρ ι σ ί α : Γ. Χ α τ ζ ι ν η , «Νέα Εστία» 70 ( 1961), σ. 1571.2 0 4 . Θ ε μ ε λ η ΓΙΩΡΓΟΥ, "Οριο έπαφής Σολωμοΰ - Καβάφη, « Δώδεκα Διαλέξεις »

( Όργανισμοΰ Έθνικοΰ Θεάτρου ), Σειρά Α', Άθήναι 1961, σ. 187 -210.Κατά τον συγγραφέα, « Ό ένας, ό Σολωμός, κινείται κατ’ εύθεΐαν προς τό

άκρο δριο τής ’Ελευθερίας — ό άλλος, ό Καβάφης, προσεγγίζει σ’ αύιό τό δριο μέσα σέ μιά κορυφαία στιγμή τής πορείας του, άπό τόν άντίθετο δρόμο, τό δρόμο τής Ανάγκης. *0 Καβάφης, ό ποιητής τών « Τειχών », είναι πού έντείνεται καί φτάνει να πλησιάση τό Σολωμό, τόν ποιητή τών « ’Ελεύθερων Πολιορκημένων ». Θά χρεία - σθή λοιπόν να παρακολουθήσουμε αυτούς τούς άντίθετους δρόμους, για νάβρουμε τό δριο έπαφής... ».

205. ΚΑΡΑΒΙΑ ΠΑΝΟΥ, *0 Σολωμός (ποιητής τοΰ έθνους) ( Άρθρον. Άναδημοσίευ- σις έκ τής έφημ. « ’Ελευθερία » 25 Μαρτίου 1961 |, « Νέα *Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 514-515.

205. Λ ε ΟΝΤΙΑΔΟΥ - Κ υ ρ ρ η Ε λ έ ν η ς , 01 Ελεύθεροι Πολιορκημένοι τοΰ Διονυσίου Σολωμοΰ (Άρθρον], «Πνευματική Κύπρος» Α' (1961), σ. 217 - 222.

207. ΜΑΣΟΥΡΗ Δ., Συσχέτισις στίχων τής ΑΙνειάδος τοΰ Βεργιλίου πρός τινας τοΰ Σολωμοΰ [ Μελέτη J, «Πλάτων» ΙΒ' ( 1960) 1961, σ. 135 - 138.

208. ΧΑΡΗ Π·, ΟΙ Εορτασμοί ( ’Από τόν Σολωμό στον Κονδυλάκη ) [Άρθρον], έφ. « ’Ελευθερία » 25 Μαΐου 1961.

20?. B eh Μ α ι ρ η ς Ν., ’Ανδρέου Κάλβου : Άγνωστος επιστολή ( έν τοΐς καταλοίποις Νίκου Α. Βέη ), «Παρνασσός» Γ' (1961), σ. 395-411. [ *Ίδ. καί άρ. 214]. Έκδίδεται άγνωστος επιστολή τοΰ ποιητοΰ Α. Κάλβου, μετά μεταφράσεως άντα-

ποκρίσεως περί τής υπό των Τούρκων άλώσεως τοΰ Μεσολογγίου τφ 1826, ήτις, εκτός των ένδιαφερουσών πληροφοριών καί κρίσεων, τάς οποίας παρέχει, άποτελεΐ πολύτι­μον συμβολήν διά τήν βιογραφίαν τοΰ ποιητοΰ των ωδών, τοΰ οποίου αποκαλύπτει άγνωστον πτυχήν τής δράσεως υπέρ τής άγωνιζομένης Πατρίδος.210. B eh Μ α ι ρ η ς Ν., Αϊτησις τοΰ Άνδρέου Κάλβου πρός τόν δήμον Ζακύνθου ( έν

τοΐς καταλοίποις Νίκου Α. Βέη ), « Παρνασσός » Γ' (1961 ), σ. 617 - 625. | “Ιδ. καί άρ. 213].Δημοσιεύεται, μετά μεταφράσεως εις τήν ελληνικήν, τό κείμενον ίταλιστί συντε­

ταγμένης αίτήσεως τοΰ Α. Κάλβου ( 10 ’Οκτωβρίου 1813 ) « τήν οποίαν ούτος έγραψε τή έγκρίσει τοΰ μεγάλου φίλου καί προστάτου του Οΰγου Φωσκόλου πρός τόν Δήμον τής πατρίδος του Ζακύνθου, ΐνα τύχη οικονομικής ένισχύσεως καί ουτω δυνηθή να άκολουθήσχ) τάς επισήμους σπουδάς ».211. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Άνδρέας Κάλβος. Βιογραφία - Έργογραφία - Πρώτες κριτικές - Αί

’Ωδαί. Άθήναι 1960 ["Ιδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 270]. Β ι β λ ι ο κ ρ ι σ ί α : Κ. ΠΟΡΦΥΡΗ, « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΔ' ( 1961 ), σ. 87 -89.

212. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Άνδρέου Κάλβου « ’Ωδή εις Ίονίους » καί άλλα μελετήματα. Άθήναι 1960 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 271 ]. Β ιβ λ ιο κ ρ ισ ία : Κ. ΠΟΡΦΥΡΗ, « ’Επι­θεώρηση Τέχνης » ΙΔ' (1961), σ. 89.

213. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Άνδρέου Κάλβου, Αϊτησις καί υπόμνημα δι’ υποτροφίαν, « Παρ­νασσός » Γ' (1961), σ. 626-629. [ "Ιδ. καί άρ. 210].Ό συγγραφεύς άναφερόμενος εις σχετικόν δημοσίευμα τής Μ. Ν. Βέη ( « Παρ­

νασσός» Γ' (1961), σ. 617 κέξ. ] υποστηρίζει ότι «προσεκτική μελέτη τοΰ σπου- δαιοτάτου χγφ. τοΰ ποιητοΰ τών ’Qòcòv ήγαγεν εϊς τό συμπέρασμα δτι ή αϊτησις τοΰ Κάλβου πρός τόν Δήμον Ζακύνθου καί τό υπό τοΰ Φωσκόλου άναφερόμενον αύτο- βιογραφικόν ’Υπόμνημα τοΰ Κάλβου δέν αποτελούν τό αυτό κείμενον, άλλά δύο τελείως διάφορα καί κατά τό περιεχόμενον καί κατά τόν προορισμόν έγγραφα ».214. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Βιογραφικά εϊς τόν Κάλβον, « Παρνασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 459 -

464. [ "Ιδ. καί άρ. 209 ].’Επί τή βάσει τής υπό ήμερομηνίαν 29ης Μαΐου 1826 δημοσιευθείσης επιστολής

τοΰ Α. Κάλβου [ « Παρνασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 403 κέξ. ] καθορίζεται μετά μεγα- λυτέρας άκριβείας τό δρομολόγιον τοΰ ποιητοΰ τών ’Ωδών άπό Παρισίων εϊς Κέρκυραν.215. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Ούγος Φώσκολος καί Α. Κάλβος [Άρθρον], έφ. «Ή Καθημε­

ρινή» 14 ’Ιανουάριου 1961.215. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Φώσκολος καί Κάλβος [ Άρθρον], έφ. «Ή Καθημερινή» 7 Φε­

βρουάριου 1961.

217. Ν ι κ ο λ α ρ ε ϊ ΖΗ Δ., Ό Κάλβος άπό τή σκοπιά τοΰ υφους [Άρθρον], έφ. «Ή Καθημερινή » 7, 8 Νοεμβρίου 1961.

218. ΝΙΚΟΛΑΡΕΪΖΗ Δ., Οΰγος Φώσκολος καί Α. Κάλβος [Άρθρον], έφ. «Ή Κα­θημερινή * 1, 2 ’Ιανουάριου 1961.

21?. Ν ι κ ο λ α ρ ε ϊ ΖΗ Δ., Φώσκολος καί Κάλβος | Άρθρον], έφ. «Ή Καθημερινή» 29 ’Ιανουάριου 1961.

220. ΝΙΚΟΛΑΡΕΪΖΗ Δ., Φώσκολος καί Κάλβος [Άρθρον], έφ. «Ή Καθημερινή» 21, 22 Μαρτίου 1961.

221. Μ ά ν ο υ Δ η μ . Π., ‘Ο Ανδρέας Κάλβος — σαν έργο, σαν επιβίωση, σαν δίδα­γμα, « Παιδεία καί Ζωή» I' (1961), σ. 166 - 172, 210-214, 241-247. ’Εξετάζονται: Χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά γνω ρ ίσ μ α τ α τής π ο ιη τ ικ ή ς τ ο ν Κ ά λ β ο ν - ‘Ο Κ ά λβ ο ς

κ α ί ή π α ρ ά δ ο σ η τ ο ΰ Ν ε ο ε λ λ η ν ικ ο ύ λ υ ρ ισ μ ό ν .

222. Μ α ς ΤΡΟΔΗΜ ΗΤΡΗ Π. Δ., Γραμματική των « *ξ2δών » τοΰ Κάλβου, «Άθηνα» ΞΔ' (1960), σ. 221 -246 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 282]. Β ι β λ ι ο κ ρ . σ η μ ε ίω μ α : Δ. Β. Β α γ ι α κ α κ ο υ , « ’Αθήνα » ΞΕ' ( 1961 ), σ. 354 - 355.

223. ΜΟΣΧΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ Ν., Ή ποίηση καί ή αρετή τοΰ Άνδρέα Κάλβου [ Μελέτη ], « ’Ακτίνες » ΚΔ' ( 1961 ), σ. 98 -101, 146 -150.

2 2 4 . Σ ί γ ο υ ρ ο υ Μ α ρ ί ν ο υ , ’Ανδρέας Κάλβος ( 1792 - 1869), « Παρνασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 291 - 319.Μελέτη, περιλαμβάνουσα τά κυριώτερα στοιχεία παλαιοτέρων έπί τοΰ αύτοΰ

θέματος έργασιών τοΰ συγγραφέως μετά τινων νέων προσθηκών άφορωσών εις κριτι­κήν έκτίμησιν τοΰ έργου τοΰ ποιητοΰ των ’£!δών.2 2 5 . Σ ο λ δ α τ ο υ Κ., ’Ανδρέας Κάλβος. ’Αθήνα 1960 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 291].

Β ι β λ ι ο κ ρ ι σ ί α : Κ. ΠΟΡΦΥΡΗ, « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΔ' ( 1961 ), σ. 351 -352.2 2 4 . Σ ω φ ρ ο ν ί ο υ Σ., ’Ανδρέας Κάλβος, «Παρνασσός» Β' ( 1960), σ. 387-415. Β ι ­

β λ ι ο κ ρ ι σ ί α : Κ. ΠΟΡΦΥΡΗ, « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΔ' (1961), σ. 351 -352. Β ι β λ ι ο κ ρ . σ η μ ε ί ω μ α : Δ. Β. ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΥ, «Άθηνα» ΞΕ' (1961), σ. 368.

227. Δελιου Γ., Γεώργιος Τερτσέτης [ Άρθρον J, « ’Ηπειρωτική Εστία » I' ( 1961), σ. 365-368.

228. Ζωρα Γ. Θ., Γ. Τερτσέτης καί Ν. Θωμαζαΐος ( Ανέκδοτος αλληλογραφία. Άγνω­στον δοκίμιον τοΰ Τερτσέτη ). ( Σπουδαστήριο ν Βυζαντινής καί Νεοελληνικής Φιλολογίας τοΰ Πανεπιστημίου Αθηνών), Άθήναι 1961 ( σχ. 8ον, σ. 78). Έκδίδεται έκ χγφ. τής Έθν. Βιβλιοθ. Φλωρεντίας, ή αλληλογραφία Γ. Τερ­

τσέτου καί Ν. Θωμαζαίου ( είδικώτερον 24 έπιστολαί τοΰ Γ. Τερτσέτου, 2 τοΰ Ν. Θωμαζαίου καί 2 τής Άδελαΐδος συζύγου Γ. Τερτσέτου), τής περιόδου 1838- 1873, ήτις « παρουσιάζει σημαντικόν ένδιαφέρον, άφορφ δ’ είς ποικίλα σύγχρονα θέματα φιλολογικοΰ, ίστορικοΰ καί πολιτικοΰ χαρακτήρος, ως καί είς πολλάς καθα- ρώς βιογραφικάς πληροφορίας, διά τινας τών οποίων ούδεμία υπάρχει άλλοθεν μαρτυρία ».2 2 ? . Π α Π A ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α λ . Γ., * 0 Ιούλιος Τυπάλδος μεταφραστής τοΰ Λαμαρτίνου,

« Νέα Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 779 - 780.Δημοσιεύεται ή υπό τίτλον Ή Λεησις το ν Π α ι δ ι ο ύ , « έλευθέρα απόδοση » τοΰ

ποιήματος « Hymne de l’enfant à son réveil » άποτελουμένη εξ είκοσι τετραστί­χων στροφών.230. ΜίΝΩΤΟΥ Διον., Ή Χρυσομαλλοΰσα ( Ζακυνθινή ομιλία), «Παρνασσός» Γ'

( 1961 )> σ. 415-432.Δημοσιεύεται διασκευή έκ 385 στίχων τοΰ υπό τίτλον « Ή Χρυσομαλλοΰσα τών

Σφακιών » ποιήματος τοΰ Άν τ . Ά ν τ ω ν ι ά δ ο υ ( έκδοθέντος έν Άθήναις τφ 1883 ).

'Υπό τοΰ εκδότου τής « 'Ομιλίας » δέν σημειοΰται που καί πότε κατεγράφη τό εν τίτλφ κείμενον.231. ΟΜΗΡΟΥ, ’Οδύσσεια. Μετάφρασις ΙΑΚ. ΠΟΛΥΛΑ (Βιβλιοθήκη Βασιλείου - « ’Αρ­

χαίων έργα », άρ. 2), εκδ. I. Γ. Βασιλείου, Άθήναι [ 1961 ] ( σχ. 8°ν, σ. 288 ).2 3 2 . Π ρ ι φ τ η Γ έ ρ α ς . , *0 Πολυλάς κι ή Δημοτική γλωσσά [Άρθρον], « Επτανη­

σιακόν Ήμερολόγιον » Α' (1961), σ. 156- 162.233. Γ ΐΟ Φ Υ Λ Λ Η Φ ω τ ο υ , Ό «"Ορκος» τοϋ Μαρκορά (Μελέτη], « ’Επτανησιακόν

Ήμερολόγιον » Α' ( 1961 ), σ. 38 - 43.234. Κ α β α δ ι α Σ π . , ’Αντώνιος Μανοΰσος [Άρθρον], « ’Επτανησιακόν Ήμερολό-

γιον » Α' ( 1961 ), σ. 184 -188.Άρθρον ελλιπές υπό έπσψιν άπηκριβωμένων βιογραφικών στοιχείων καί πλη­

ροφοριών περί τοΰ έργου τοΰ Α. Μανοΰσου. Ό συγγραφεύς αγνοεί την προγενέστε­ρον περί τοΰ Κερκυραίου ποιητοΰ βιβλιογραφίαν.2 3 5 . Β α λ α ΩΡΙΤΟΥ Α ρ ι ς τ . , Ποιήματα. Προλεγόμενα ΣΤΕΛ. ΣΠΕΡΑΝΤΣΑ. (Νεοελλη­

νικές Μορφές) [ Βιβλιοθήκη Βασιλείου-» ’Εκλεκτά έργα », άρ. 1]. ’Εκδ. οίκος I. Γ. Βασιλείου. Άθήναι [ 1960] 1961 (σχ. 8°ν, σ. η'+256).

2 3 3 . Λ α ς κ α ρ α τ ο υ Α ν δ ρ ε α , "Απαντα. ΕΙσαγωγή - κριτική ανθολογία - γλωσσάριον- βιβλιογραφία Ά λ . Π α π α γ ε ω ρ γ ί ο υ . ’Επιμέλεια - κατάταξη κειμένων Ά ν τ. Μο σχο β άκη . ’Αθήνα 1959. Τόμ. Α '- Γ'. [’Ίδ. « Β.Δ. » I960, άρ. 206 — 1961, άρ. 304].Β ι β λ ι ο κ ρ ι σ ί α : Φ. Κ. Μ ΠΟΥΜ ΠΟΥΛ ΙΔΟΥ, « Παρνασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 486 - 493

[ : Μετ’ άνάλυσιν τοΰ περιεχομένου έκαστου τόμου τών « 'Απάντων » συζητοΰνται προβλήματα άφορώντα εις τήν πληρότητα, την κατάταξιν τοΰ ύλικοΰ, τήν έκδοσιν καί ύπομνηματισμόν τών κειμένων. Al εν τή βιβλιοκρισία ταύτη διατυπούμεναι παρα­τηρήσεις άναφέρονται εμμέσως γενικώτερον εις τάς εκδόσεις τών έργων Νεοελλήνων ποιητών καί πεζογράφων ].2 3 7 . Α Λ ΙΣ Α Ν Δ Ρ Α Τ Ο Υ Γ. Γ., Τό φυλλάδιο τοΰ [ Άνδρ. ] Λασκαράτου «Περί τοΰ

άπ’ άμβωνος επαγγέλματος », « Νέα ‘Εστία » 70 ( Χριστούγεννα 1961 ), σ. 140 - 147. Περιγραφή τοΰ σπανίου φυλλαδίου [ 1885 ] καί έκδοσις τοΰ κειμένου « μέ τήν

ιδιότυπη « ορθογραφία » τοΰ Λασκαράτου, άκόμη καί μέ τά πιθανά τυπογραφικά λάθη ».2 3 8 . Α γ γ έ λ ο υ Α λ κ ή , Ό Λασκαράτος καί ή πρωτεύουσα [ "Αρθρον ], « Νέα Εστία »

70 (Χριστούγεννα 1961), σ. 29 -34.2 3 ? . Α Λ ΙΒ ΙΖ Α Τ Ο Υ Α μ ι λ κ α , Ή κοινωνική καί θρησκευτική θέση τοΰ [ Άνδρ. ] Λα­

σκαράτου, « Νέα Εστία » 70 ( Χριστούγεννα 1961 ), σ. 2-4.2 4 0 . ΑΛΙΣΑΝΔΡΑΤΟΥ Γ. Γ., Λασκαράτος καί Ροΐδης, «Νέα Εστία» 70 (Χριστού­

γεννα 1961 ), σ. 35 -101 ( εν συνεχείφ δημοσιεύεται φωτοτυπία χγφ. ποιήματος « Στήν εΙκόνα μου » ].’Εξετάζονται τά επί μέρους θέματα : Α' Π ρ ο ο ω π ι κ α ι Σ χ έ σ ε ι ς ( Προσπάθεια

Hansen, « Άσμοδαιος », «Κλείω», ’Αμοιβαίες σχέσεις). Β' Κ ο ι ν ά σ η μ ε ία καί α ν τ ι ­θ έσ ε ις ( Θρησκευτικότης, Σάτιρα, Άπάντησις στον άφορισμό, Γλώσσα, Λογοτεχνία, Πολιτικοί - κοινωνικά! άντιλήψεις, Τρόπος ζωής, Χαρακτήρ ). Έν έπιμέτρφ μελετιόν­ται : I Ριζοσπάσται, ’Εκκλησία - Λασκαράτος — II Τά χγφ. τής « Άποκρίσεως » τοΰ Λασκαράτου.241. Δ η μ α ρ α Κ. Θ., ’Από τις πηγές προς τή μορφή τοΰ Λασκαράτου, « Νέα 'Εστία »

70 ( Χριστούγεννα 1961 ), σ. 20-28.Κατά τον συγγραφέα, « Ποιους συγγραφείς έσχετίσθηκε ή έτίμησε ό Λασκαρά­

τος, ποιά έργα τους, ποιους στοχασμούς τους καί γιατί ; Πώς μάς τον δείχνουν οΐ

αναγνώσεις του καί οΐ προτιμήσεις του ; Με τί τρόπο οΐ διαπιστώσεις μας αύτές έρχονται να συμπληρώσουν ή νά διορθώσουν τήν εικόνα του, όπως μας την έδωσε το υπόλοιπο έργο του καί ή κρίση τών συγχρόνων του ; — Αυτά είναι τα προβλή­ματα, στών οποίων τήν επίλυση θά προσπαθήση νά συντέλεση τό σημείωμα τούτο».242. ΖΩΡΑ Γ. Θ., Άνδρέας Λασκαράτος (1811-1901) [Άρθρον], «Παρνασσός»

Γ' ( 1961 ), σ. 349 - 351.243. Λουκατου Δημ. Σ., *0 ορθολογισμός τοΰ Λασκαράτου από Κεφαλληνιακή σκο­

πιά [ ομιλία έν τφ « Παρνασσφ » τήν 30 - 5 -1961 ], « Παρνασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 373 - 384.

244. Λουκατου Δημ. Σ., Τα λαογραφικά τοΰ [ Άνδρ. ] Λασκαράτου [Άρθρον], « Νέα Εστία » 70 ( Χριστούγεννα 1961 ), σ. 14 - 19.

245. Παπαγεωργιου Λα., Σύντομο χρονολογικό διάγραμμα τής ζωής του Άνδρ. Λασκαράτου ( 1811 - 1901 ), « Νέα 'Εστία » 70 ( Χριστούγεννα 1961 ), σ. 134 - 139.

246 . Παπαγεωργιου Λα. Γ., *0 Λασκαράτος ώς σατιρικός ποιητής [Άρθρον], « Νέα 'Εστία » 70 ( Χριστούγεννα 1961 ), σ. 5 - 13.

247. ΠΟΡΦΥΡΗ Κ., Λασκαράτος. Ό αντιφατικός, ό ποιητής, ό πεζογράφος ['Ομι­λία], «Καινούργια ’Εποχή», Χειμώνας 1961, σ. 17-27.

248. Πορφυρή Κ., Άνδρέας Λασκαράτος, « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΓ' (1961), σ. 533 - 547.’Εξετάζεται ό Κεφαλλήν συγγραφεύς ώς « Ίδεολόγος » ( : « Λ' Οί ρίζες » - « Β'

Οί Ιδέες τοΰ Λασκαράτου » - Γ' Συμπεράσματα ).24?. ΤΖΑΝΝΕΤΑΤΟΥ Θης. Στ., Ό Λασκαράτος ώς πνευματική μορφή [ ‘Ομιλία έν

τφ « Παρνασσφ » τήν 30 - 5 -1961 ], « Παρνασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 353 - 368.250. Τωμαδακη N i k . Β., Άνδρέας Λασκαράτος. (Γενικός χαρακτηρισμός), « Παρ­

νασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 387 - 391.Ή μελέτη αυτή συμβάλλει άποφασιστικώς « εις τήν τοποθέτησιν τοΰ προβλή­

ματος Λασκαράτου ». ’Εξετάζονται διά βραχέων αλλά καί πυκνότατα χαρακτηρίζονται, ό λογοτέχνης, ό κοινωνικός μεταρρυθμιστής, ό αντιφατικός άνθρωπος, ό διώκτης τής λατρείας, ό « χαρακτήρ » τού Λασκαράτου.251. ΧΑΡΗ Π., Ένα ξεκίνημα : Άνδρέας Λασκαράτος [ 'Ομιλία γενομένη τφ 1921],

« Νέα Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 148 - 152.252. Αρμενη Αριςτ. Ν., Λορέντζος Μαβίλης [Άρθρον], «Επτανησιακόν Ήμε-

ρολόγιον » Α' ( 1961 ), σ. 241 - 244.253. Γλεζ[ου] Π., *0 Μικέλης Άβλιχος [Σημείωμα], «Νέα Εστία» 69 ( 1961),

σ. 138 - 139. [ Ίδ. καί άρ. 254 ].254. ΚΑΤΣΙΜΠΑΛΗ Γ. Κ., Για τόν Μικέλη Άβλιχο [Βιβλιογραφικόν σημείωμα σχε­

τικόν προς ποίημα Μ. Άβλίχου άφιερωμένον εις Λ. Μαβίλην, περί ου τό ανωτέρω (άρ. 253) σημείωμα τοΰ Π. Γλέζου], « Νέα 'Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 199.

255. ΦΤΕΡΗ Γ., Συντροφιά με τόν [Μ.] "Αβλιχο [Άρθρον], έφ. « Τό Βήμα» 4’Ιουνίου 1961.

253. Θεοτοκη Κωνςτ., Ή ζωή καί ό θάνατος τοΰ Καραβέλα. ’Ηθογραφία. 3·η έκ- δοσις [Βιβλιοθήκη Βασιλείου— « ’Εκλεκτά έργα», άρ. 5]. Έκδ. οίκος I. Γ. Βασιλείου. Άθήναι [1961] ( σχ. 8°ν, σ. 142).

257. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΥ Θ. Δ., Ανέκδοτο ποίημα Κ. Θεοτόκη, «Επτανησιακόν Ήμε- ρολόγιον » Λ' ( 1961 ), σ. 11.Μετά βραχύ, ενδιαφέρον διά τάς πληροφορίας περί τής καταστάσεως τών χει­

ρογράφων Κ. Θεοτόκη σημείωμα, δημοσιεύεται τό σονέττον Σ τ ο ν Ι ά κ ω β ο Π ο λ ν λ ά δταν μ ετέφ ρασε τόν « ° Α μ λ ε τ ».

258. ΓΕΡΟΝΤΙΚΟΥ Α ρ ς . , Ένα γεγονός καί μία ελπίδα (I. De rerum natura. II. Ίωάννου Ρωμανού « Έργα » ), « 'Ηπειρωτική Εστία » Γ ( 1961 ), σ. 357 - 359. Πληροφορίαι περί επικείμενης έκδόσεως ανεκδότου μεταφράσεως τοΰ Κ. Θεο-

τόκη καί στοχασμοί περί τοΰ έργου τού Ίω. Ρωμανού.25?. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ I. Μ., Καρουσάδες ( Μνήμη Κωνσταντίνου Θεοτόκη ) [ Ά ρ ­

θρον], έφ. «Ελευθερία» 27 Αύγούστου 1961.250. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ I. Μ., Κ. Θεοτόκης (ποιητής, πεζογράφος, μεταφραστής)

[Άρθρον], εφ. «Ελευθερία» 3 Σεπτεμβρίου 1961.

Ζ' Ρομαντικοί251. Μελά Λ., *0 Γεροστάθης ή αναμνήσεις τής παιδικής μου ηλικίας. Εκδόσεις

Γαλαξία [ Άθήναι 1961 ] —Μέρος Α ': ‘Υγεία του Σώματος ( σχ. 8°ν, σ. 140 ) — Μέρος Β': "Υγεία τοΰ Νοός ( σχ. 8°ν, σ. 160) — Μέρος Γ ': ‘Υγεία τής Καρ­διάς ( σχ. 8°ν, σ. 136 ).

2 5 2 . ΚΛΩΝΟΥ Γ . , Είναι Κρητικός ό ποιητής καί μεγάλος τοΰ γένους διδάσκαλος "Ηλίας Τανταλίδης (ή Τρανταλιδάκης ) [Άρθρον], «Κρητική Πρωτοχρονιά» 1961, σ. 151 - 154.

253. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Αλ., "Ο Στέφανος Κουμανούδης μεταφραστής τοΰ Βολταίρου, «Νέα Εστία» 69 ( 1961 ), σ. 690-691.Έκδίδεται έμμετρος' μετάφρασις επιγράμματος τοΰ Βολταίρου, έν άντιστοιχίφ

προς τό γαλλικόν πρωτότυπον.2 5 4 . ΔΟΑΝΙΔΟΥ Σ . I., Μια λησμονημένη σελίδα. Ά π ό τήν Ιδιωτική ζωή τοΰ Δημ.

Καλλιφρονά, « Νέα Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 370 - 372.Δημοσιεύεται προικοσύμφωνον άπό 22 "Ιουλίου 1849 των Λάμπρου καί Μαρι-

γοΰς Νάκου υπέρ τής θυγατρός των Κατίνας ύπανδρευθείσης τον Δ. Καλλιφρονάν. Σχολιάζεται τό άφιερωθέν υπό Δ. I. Λ ά κ ω ν ο ς εις τούς γάμους αύτών ποίημα ( 1849 ) καί παρέχονται βραχείαι πληροφορίαι περί μελών τής οικογένειας Καλ- λιφρονά.2 5 5 . Βαλετα Γ., Άγανικη Αίνιάνος - Μαζαράκη, « Τό τρισεύοσμον άνθος τής Οίτης »

[Άρθρον], « Ήώς » Δ' (1961), άρ. 50, σ. 27 -29.

Η' Ποίησις καί Πεζογραφία 1880-1960255. M o r e a s J e a n ( Μτφρ. N. Καζαντζακη ), Je viens de mal parler de toi...

[ Άνακοίνωσις "Άρη Δ ι κ τ α ί ο υ ] , «Νέα Εστία» 70 (1961 ), σ. 1261.267. Παλαμα Κωςτη , Γράμματα στή Ραχήλ. Επιμέλεια Γ. Π. Κ ο υ ρ ν ο ύ τ ο υ .

"Αθήνα 1960 [Ίδ. « Β.Δ. » 1960, άρ. 349]. Ίδ. Σπ. Μ ΕΛΑ, Γράμματα στή Ραχήλ [Άρθρον], έφ. «Ελευθερία» 12 Φεβρουάριου 1961.Β ι β λ ι ο κ ρ ι σ ί α ι : Κ. Θ. Δ Η Μ Α Ρ Α , εφ. « Τό Βήμα » 5 Μαίου 1961. — Γ ΙΑ Ν Ν Η Χα-

Τ Ζ ίΝ Η , «Νέα Εστία» 69 ( 1961), σ . 555 -557.268. [ ΑΝΩΝΥΜ ΩΣ ], Ανέκδοτα χειρόγραφα τοΰ Κωστή Παλαμα, « Φιλολογική Πρω­

τοχρονιά » 1961, σ. 32 - 34.Προσφώνησις ( 8 Μαΐου 1936 ) προς τήν επιτροπήν έπιδόσεως επάθλου 25.000

δρχ. τοΰ ‘Υπουργείου Παιδείας. Τό κείμενον εν φωτοτυπίφ.25?. Π αλαμα Κ. Μ., "Οταν γελ<?ς [ "Ανέκδοτον ποίημα, υπό ήμερομηνίαν : 13 Ίου-

λίου 187[8], εκ τοΰ αρχείου Χρ. Γ. Εύαγγελάτου ], « Ρουμελιωτικό Ημερολό­γιο» Ε' ( 1961), σ. 55.

270. Κ α β β α δ ι α Σ. Α., "Ενα ανέκδοτο γράμμα τοΰ Παλαμά, « Παρνασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 87 - 88.Έκδίδεται άνευ σχολίων καί φιλολογικής επεξεργασίας ανέκδοτος επιστολή τοΰ

Κ. Παλαμά (25 Σεπτεμβρίου 1935 ) προς την κ. Φωκά, θυγατέρα τοΰ Γ. Καλοσγούρου.271. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Μικρασιατικά Σύμμεικτα (Περί τόν μητροπολίτην Σμύρ­

νης Χρυσόστομον Καλαφάτην — ’Ανέκδοτος επιστολή τοΰ Κ. Παλαμά [ άπό 21 Νοεμβρίου 1919, πρός τόν ζωγράφον Ν. Καρτσωνάκην ( Νάκην ) J), «Μικρασια­τικά Χρονικά» Θ' (1961), σ. 371 -377.

272. [ΑΝΩΝΥΜΩΣ], *0 Ταγκόρ στον Παλαμά, «Νέα ’Εστία» 69 ( 1961), σ. 824. Δημοσιεύεται, μετά έλληνικής μεταφράσεως, τό κείμενον επιστολής τοΰ Ταγκόρ

πρός τόν Παλαμάν, άπό 6 ’Απριλίου 1930. Επίσης φωτοτυπία δελταρίου τοΰ αύτοΰ προς τόν Παλαμάν ( 1935 ).273. ΒΕΝΕΖΗ Η λ ι α , "Ιδρυμα « Κωστής Παλαμάς » [Αρθρον], έφ. « TÒ Βήμα» 14

Φεβρουάριου 1961.274. ΚΑΡΑΒΙΑ Π Α Ν Ο Υ , Ό Παλαμάς αντιποιητικός. Δίφρος. ’Αθήνα 1960 ( 1961 )

( σχ. 8°ν, σ. 118).Β ι β Ι ι ο χ ρ ισ ί α ι : Π. Χ ά ρ η , έφ. « ’Ελευθερία » 22 Ίανουαρίου 1961. — Π. Μ α ρ -

ΚΑΚΗ, Παλαμάς, Παλαμολατρεία καί πραγματικότητα— Γύρω άπό δυο δοκίμια τοΰ Π. Καραβία, « Καινούργια ’Εποχή » 6 ( "Ανοιξη 1961), σ. 177 -186. I "Ιδ καί Α Λ Κ Η

Θ ΡΥ Λ Ο Υ , Αυτόθι ( Φθινόπωρο 1961 ), σ. 263 - 264 ). Γ ΙΑ Ν Ν Η Χ α τ ζ ι ν η , « Νέα 'Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 273 -274.275. ΚΟΥΡΝΟΥΤΟΥ Γ., Κ. Παλαμά «Γράμματα στή Ραχήλ» ( Οί ερωτικές εξομολο­

γήσεις τοΰ ποιητή σέ μιά κοπέλλα ) [ Συνέχεια σειράς άρθρων, υπό τύπον ανα­κοινώσεων τοΰ περιεχομένου των επιστολών, μετ’ αποσπασμάτων αυτών. ("Ιδ. καί «Β.Δ.» 1960, άρ. 359 ], έφ. «’Ελευθερία » 1 Ίανουαρίου 1961. ["Ιδ. καί άρ. 267].

273. ΚΩΝΣΤΑ Κ. Σ., *0 [Κ.] Παλαμάς καί ό Καραϊσκάκης ( Ό ποιητής πού δέν τραγούδησε τον Στρατάρχη), ["Αρθρον], εφ. «Ή Καθημερινή» 22 ’Οκτω­βρίου 1961.

277. ΠαπαΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Γιάννη X., *0 Παλαμάς παιδαγωγός (καί 40 άριστουρ- γήματά του για παιδιά ). Άθήναι 1960. Β ι β λ ι ο χ ρ . σ η μ ε ίω μ α : ΑΛΚΗ ΘΡΥΛΟΥ, « Καινούργια ’Εποχή » 6 ( "Ανοιξη 1961 ), σ. 175.

278. ΛΟΓΟΘΕΤΗ Φ. Π., Γεώργιος Δροσίνης. Εισαγωγή καί επιλογή κειμένων— (Σύλ­λογος πρός διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων. Περίοδος δευτέρα, άρ. 9) Άθήναι 1960 I 1961 J ( σχ. 8°ν, σ. 232 ).Β φ λ ι ο χ ρ ι σ ί α : Κ. Θ. Δ η μ α ΡΑ, Μνήμη τοΰ Δροσίνη, έφ. « Τό Βήμα » 10 Μαρ­

τίου 1961.27?. Κ α ι ρ ο φ υ λ α ΚΩΣΤΑ, Ό ποιητής [Γεώργ. ] Σουρής ώς άνθρωπος ["Αρθρον],

« Φιλολογική Πρωτοχρονιά » 1961, σ. 187 - 198.280. Λ α μ π ρ ι δ η Ε λ λ η , "Ενα ανέκδοτο γράμμα τοΰ Ψυχάρη [ άπό 12 Φεβρουάριου

1902 ], « Νέα ’Εστία » 70 ( 1961), σ. 1066 - 1071.281. ΤΣΑΚΩΝΑ Δ. Γρ., Ό Γιάννης Ψυχάρης καί ή Νεοελληνική άναγέννηση [ Άρ-

ρον], έφ. «Ή Καθημερινή» 4 Μαρτίου 1961.282. Α λ ι ς α ν δ ρ α τ ο υ Γ. Γ., Λασκαράτος καί Ροΐδης, « Νέα 'Εστία » 70 ( Χριστού­

γεννα 1961 ), σ. 35 -101.283. ΒίΖΥΗ ΝΟ Υ Γ. Μ., Τό αμάρτημα τής μητρός μου. Εκδόσεις Γαλαξία [ Άθήναι

1961] (σχ 8<>ν, σ. 202).

Περιλαμβάνονται τά έ'ργα : Τ ο αμάρτη μ α τής μ η τρ ός μ ο ν - Π ο ι ο ς ήτο δ φ ο ν ε ν ς τ ο ν α δ ε λ φ ο ύ μ ο ν - Τ ο μ ό ν ο ν τής ζωής μ ο ν τ α ξ ίδ ιο ν - Μ ο σ κ ώ β Σ ε λ ή μ .

284. Κωνςτα Κ. Σ., Μίλλερ προς Καμποΰρογλου, «Νέα Εστία» 70 ( 1961), σ. 1077 - 1084.Έκδίδονται μετά σχολίων τριάκοντα ανέκδοτοι έπιστολαί τής περιόδου 1928 -

1924 τοΰ Ούΐλλιαμ Μίλλερ { 1864- 1945] προς τον Δημ. Γρ. Καμποΰρογλου.285. Παπαδιαμαντη Αλ., Χριστουγεννιάτικα Διηγήματα [Βιβλιοθήκη Βασιλείου —

« ’Εκλεκτά έργα», άρ. 6]. Έκδ. οίκος I. Γ. Βασιλείου. Άθήναι [ 1961 ] ( σχ. 8°ν, σ. 168).Προτάσσεται σύντομον « Βιογραφικόν Σημείωμα » (σ. 5 - 8 ) περί τοΰ Άλ. Πα-

παδιαμάντη υπό Στ. Σπ ε ρ ά ν τ σ α .284. Παπαδιαμαντη Αλ., Πασχαλινά Διηγήματα [ Βιβλιοθήκη Βασιλείου — « ’Εκλε­

κτά έργα», άρ. 7]. Έκδ. οίκος I. Γ. Βασιλείου. Άθήναι [1961] ( σχ. 8°ν, σ. 182).

287. Παπαδιαμαντη Αλ., Ή Φόνισσα. ’Εκδόσεις Γαλαξία. [Άθήναι 1961] (σχ. 8°ν, σ. 158).

288. Β α λ ΕΤΑ Γ., Τό γιορταστικό στοιχείο στο έργο τοΰ Παπαδιαμάντη [Άρθρον], « Ήώς » Δ' (1961), άρ. 43, σ. 18-20.

289. ΒΟΥΡΝΑ ΤΑΣΟΥ, Αναμνήσεις άπό τον ’Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Μιλοΰν ό Μάρκος Αύγέρης καί ή « Μικρά Κοΰλα » των « Τραγουδιών τοΰ Θεοΰ » [ Συνέν- τευξις], « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΓ' (1961), σ. 40-44.

290. ΘΕΜΕΛΗ Γ., *0 Παπαδιαμάντης καί ό κόσμος του. (Άνάτυπον έκ των « Χρο­νικών τοΰ Πειραματικού Σχολείου τοΰ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης », άρ. ΝΗ'), Θεσσαλονίκη [1961] ( σχ. 80,ν, σ. 44).Β ι β λ ι ο κ ρ . σ η μ ε ίω μ α : ΑΛΚΗ ΘΡΥΛΟΥ, «Καινούργια ’Εποχή», Καλοκαίρι 1961,

σ. 229.291. ΘΕΜΕΛΗ ΧΡΥΣ., Είς μνήμην Άλεξ. Παπαδιαμάντη ( Λόγος επιμνημόσυνος ρηθείς

την δην ’Ιανουάριου 1961], « Άρχεϊον Εΰβοϊκών Μελετών» Η' (1961), σ. 281 - 284.

292. ΝίΚΟΛΑΪΔΗ ΜΕΛΗ, *0 ποιητής τής ’Αγάπης [Σημείωμα περί τοΰ Άλεξ. Πα- παδιαμάντη], «Ακτίνες» ΚΔ' (1961), σ. 235.

293. ΡΟΥΝΗ Man . Θρ., Σπουδή στον Παπαδιαμάντη [ Άρθρον ], « Φιλολογική Πρω­τοχρονιά » 1961, σ. 79 -85.

294. ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ Θ. Α., Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης [Άρθρον], «Φιλολογική Κύπρος» 1961, σ. 29 -37.

295. ΤΩΜΑΔΑΚΗ N i k . Β., Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911), ό χριστιανός συγγραφεύς [ ’Ομιλία γενομένη εν Πύργφ ’Ηλείας τήν 12-2- 1961 ], « Παρνασ­σός » Γ' (1961), σ. 127 -139 [ Έν συνεχείς: ( σ. 140- 146) δημοσιεύονται στι­χουργήματα καί τό υπό τίτλον « Τό άγνάντεμα » διήγημα τοΰ Ά λ. Π απ α δ ι α- μ ά ν τ η ].

29 6 . Φ τ έ ρ η Γ., « Οί Χαλασοχώρηδες » τοΰ Παπαδιαμάντη [ “Αρθρον], έφ. « Τό Βήμα» 22 ’Οκτωβρίου 1961.

297. ΧΑΡΗ Π., ’Εθνικοί ποιηταί καί πεζογράφοι. (Ό άγνωστος χώρος τοΰ Παπα- διαμάντη) [ “Αρθρον], εφ. « ’Ελευθερία» 9 Φεβρουάριου 1961.

298. ΧΑΡΗ Π., ’Ελληνική λιτότης. ( "Ενας « ’Εθνικός» πεζογράφος ). [ “Αρθρον περί Άλ. Παπαδιαμάντη], εφ. « ’Ελευθερία» 16 Φεβρουάριου 1961.

299. Χάρη Π., Αμαρτήματα ευσεβών ( Τό Έτος Παπαδιαμάντη) [ “Αρθρον], έφ. « Ελευθερία » 11 Μαΐου 1961.

300. ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗ ΑΝΔΡΕΑ, *0 Παπαδιαμάντης [ Σημείωμα], « Πνευματική Κύπρος» Α' ( 1961 ), σ. 197 - 198.

301. ΚΑΝΑΚΑΡΗ Αντ., Αριστομένης Προβελέγγιος (ό γλυκύτατος τραγουδιστής τοϋ νησιού), « Έπετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών » Α' ( 1961 ), σ. 448 - 478 [ = ’Αριστομένης Προβελέγγιος (Σιφνιακή Βιβλιοθήκη, άρ. 2). Δίφρος ( εκδο- σις Συνδέσμου Σιφνίων ) 1961 ( σχ. 8°^ σ. 46)].Β ιβ λ ιο κ ρ ισ ία ι : K. I. ΔΕΔΟΠΟΥΛΟΥ, Ιφ. « Ή Καθημερινή» 16 Μαΐου 1961.—

Κ. Θ . Δημαρα, έφ. « Τό Βήμα» 2 ’Ιουνίου 1961. — Α Λ Κ Η ΘΡΥ ΛΟΥ, «Καινούργια ’Εποχή» 6 (Καλοκαίρι 1961), σ. 229. — Γ. Μ. Π Ο ΛΙΤΑΡΧΗ , « Παναθήναια » Γ', άρ. 30-32 ( Αύγουστος 1961 ), σ. 42 - 43. — Α . Γ., « ’Ηπειρωτική Εστία » Γ ( 1961 ), σ. 570 - 571. — Γ. Βαλετα, « Καινούργια ’Εποχή » 6 (Φθινόπωρο 1961 ), σ. 269 - 270.302. ΧΡΗΣΤΟΒΑΣΙΛΗ X., Διηγήματα τής Στάνης. Τρίτη εκδοσις [Βιβλιοθήκη Βασι­

λείου — « Εκλεκτά έργα », άρ. 4 ]. Έκδ. οίκος I. Γ. Βασιλείου. Άθήναι [ 1961 ] ( σχ. 8«>ν| σ. 140 ).Προτάσσεται σύντομος πρόλογος (σ. 3-8) περί τοϋ βίου καί τοϋ έργου τοϋ X.

Χρηστοβασίλη υπό Ά λ . X. Χ α μ μ ο π ο ΰ λ ο υ .303. Λαππα Τ., *0 « Κουβαράς » τοϋ Χρηστοβασίλη, «Νέα Εστία» 70 (1961 ), σ.

1440 -1445.Αποσπάσματα άνεκδότων επιστολών ( 1916 - 1936 ) τοϋ Χρ. Χρηστοβασίλη πρός

τόν Δημ. Γρ. Καμπούρογλου άναφερομένων είς τήν “Ηπειρον.304. ΒΛΑΧΟΥ Παν. Κ., Ό Στέφανος Γρανίτσας καί ή λαογραφία τής Ευρυτανίας.

Άθήναι 1961 ( σχ. 8°ν, σ. 94).Μετά βραχύ « βιογραφικόν σημείωμα », είς δ χαρακτηρίζεται « ό άνθρωπος καί

τό εργον του», μελετάται τό κύριον θέμα τοϋ βιβλίου, « *0 Στ. Γρανίτσας ως λαο- γράφος ». Ένταϋθα εξετάζονται είδικώτερον τά έν τφ εργφ τοϋ Γρανίτσα άπαντώντα μνημεία τοϋ λόγου ( τραγούδια - παραδόσεις - ευτράπελοι διηγήσεις - παροιμίαι καί παροιμιώδεις φράσεις ). Δεισιδαίμονες δοξασίαι καί προλήψεις - Κυνηγετικά - Λαϊκή ’Ιατρική - Μετεωρολογία - Μαντική - Ποιμενικός βίος - Κοινωνική όργάνωσις. Κατά τόν συγγραφέα, «ή λαογραφική προσφορά [τοϋ Γρανίτσα] υπήρξε ουσιώδες μέρος τοϋ έργου του, διά τοϋ οποίου οΰτος προβάλλεται καί άξιολογεΐται έπαρκέστερον... ». Είς τό δλον εργον επιτάσσονται στοχασμοί τινες περί τής « Λαογραφίας τής Εύρυτα- νίας » καί βιβλιογραφικόν σημείωμα λαογραφικών δημοσιευμάτων καί συλλογών τής αυτής περιοχής.305. ΤΣΑΚΩΝΑ Δ. Γρ., Ό κοινωνικός Π. Βλαστός [Άρθρον], εφ. «Ή Καθημε­

ρινή » 18 Φεβρουάριου 1961.303. ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΥ Γρ ., "Απαντα [Έκδ. ] Μπίρης. Τόμ. Ε' [Άθήναι 1960] 1961

( σχ. 8°vt σ. 574). Τόμ. Τ' [ Άθήναι 1961] ( σχ. 80ν, σ. 574 ).Έν τφ π έ μ π τ φ τ όμφ περιλαμβάνονται: * Ο Κ α τ ή φ ο ρ ο ς , Ό κό σ μ ο ς κ ι ό κ ο ­

σμάς, Φ ιλ α ν θ ρ ω π ία , Ό Γ ιά ν ν η ς Κ ά ν τ α ρ ο ς .—Έν τφ “Εκτφ τ όμφ περιέχονται : A io - ννσης Ά λ ι μ π ρ ά ν τ ε ς , Ή ' Α ν α θ ρ ε φ τ ή , Τ ο σ υ ν ν ε φ ά κ ι , « ’Ο χ τρ ό ς ά θ α νά σ ιμ ο ς ». Έν τέλεΐ έκατέρου τών τόμων καταχωρίζονται βραχεΐαι βιβλιογραφικά) περί τών δημοσιευο- μένων έργων πληροφορίαι καί στοιχειώδης πίναξ λέξεων.307. X e n o p u l o s G r e g o r i o , Il segreto della Contessa Valeri. Drama in tre parti.

Introduzione e traduzione di N i c o l a C a t o n e . Bari 1960 ( σχ. 8°v, σ. 32 ). Β ιβ λ ιο κ ρ ισ ία ( μετά παρατηρήσεων πραγματικών καί επί τής μεταφράσεως ) Γλ. Πρωτοπαπα, «Παρνασσός» Γ' (1961), σ. 159 - 160.

308. ΦΤΕΡΗ Γ., Γράμματα τοϋ συγγραφέα [ “Αρθρον. Άναδημοσίευσις έκ τής εφ. « Τό Βήμα » 16 - 4 -1961 ], « Νέα Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 593 - 595.

‘Εκδίδονται έπιστολαί ή αποσπάσματα επιστολών τοΰ Γρ. Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ (1919, 1937).30?. ΒΕΝΕΖΗ Ηλια, Ό Ξενόπουλος στην ’Ακαδημία (Δέκα χρόνια άπό το θάνατό

του) [Άρθρον], έφ. « TÒ Βήμα» 10 ’Ιανουάριου 1961.310. Βενεζη Ηλια, Γρηγόριος Ξενόπουλος [Άρθρον], «Νέα Εστία» 69 (1961 ),

σ. 102- 103.311. ΒΕΝΕΖΗ Ηλια, ’Ενθύμηση Ξενοπούλου [ Άρθρον. Άναδημοσίευσις εκ τής εφ.

« Τό Βήμα» 21 Νοεμβρίου 1961], «Νέα Εστία» 70 (1961 ), σ. 1666 - 1667.312. Δημαρα Κ. Θ., ’Αθηναϊκές επιστολές [ Γρ. Ξενοπούλου, Άρθρον], εφ. « Τό

Βήμα » 21 ’Απριλίου 1961.313. ΘΡΥΛΟΥ Αλκή, ‘Ο πεζογράφος Ξενόπουλος [ Μελέτη ], « Νέα ‘Εστία » 69 ( 1961 )·

σ. 103 - 109.314. ΚΟΝΤΟΥ Νικ., νΕργα τοΰ Ξενοπούλου στήν οθόνη [ Σημείωμα ], « Νέα Εστία »

70 ( 1961 ), σ. 1249- 1251.315. ΚΟΥΡΝΟΥΤΟΥ Γ. Π., ‘Ο Ζακυθηνός [ Γρ. Ξενόπουλος], «Νέα Εστία» 69

( 1961), σ. 109-111.316. Μαραθευτη ΜΙΧΑΗΛ I., Γρηγόριος Ξενόπουλος. Μία σκιαγραφία [ ομιλία κατά

τό φιλολογικόν μνημόσυνον τής 13 Φεβρουάριου 1961], «Φιλολογική Κύπρος» 1961, σ. 55 - 63.

317. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ I. Μ., Ή «Σκλαβιά», τό γράψιμο [Άρθρον περί Γρ. Ξενοπούλου], «Νέα ’Εστία» 69 (1961), σ. 114-115.

318. ΠΛΩΡΙΤΗ Μ., Ξενόπουλος, έτος 1960 [ Περί τοΰ θεατρικού έργου του. Άρθρον ], «Νέα ‘Εστία» 69 ( 1961 ), σ. 115-117.

31?. ΠΟΡΦΥΡΗ Κ., Γρηγόριος Ξενόπουλος (Άρθρον], « ’Επιθεώρηση Τέχνης» ΙΓ' (1961), σ. 48-51.

320. ΡΩΜΑ ΔίΟΝ. Αλ., Τό θέατρο τοΰ Ξενοπούλου [ομιλία κατά τά άποκαλυπτήρια τής προτομής τοΰ Γρ. Ξενοπούλου, εν Ζακύνθφ ], « Νέα ‘Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1103 - 1107.

321. Σιδερη ΓΙΑΝΝΗ, Ό εκλεκτός τοΰ ελληνικού θεατρικού κοινού, «Νέα ’Εστία» 69 (1961 ), σ. 117 -132.Πληροφορίαι περί τών « μονόπρακτων» έργων τού Γρ. Ξενοπούλου.

322. Σιδερη Γιάννη, Τολστοϊκά - Ξενοπουλικά, « Νέα ‘Εστία » 69 ( 1961 ), σ.199 - 200.Πληροφορίαι σχετικαί πρός διδασκαλίας έργων Τολστόϊ καί Ξενοπούλου εν

Έλλάδι.323. Τςελιου Μιλτ., ‘Ο παιδαγοογός [Γρ. Ξενόπουλος], «Νέα ’Εστία» 70 ( 1961 ),

σ. 1110- 1111.324. Χάρη Π., "Ενας οικοδόμος ( Τά Δεκάχρονα τού Γρ. Ξενοπούλου) [Άρθρον],

έφ. « ’Ελευθερία » 12 ’Ιανουάριου 1961.325. ΧΑΡΗ Π., Δυό διδάγματα ( "Ενας άνθρωπος κ’ ενα μυστικό ) [ Άρθρον περί

Γρ. Ξενοπούλου], έφ. « ’Ελευθερία» 4 Μαΐου 1961.326. ΧΑΡΗ Π., Καλές καί πικρές ώρες [Άρθρον περί Γρ. Ξενοπούλου], «Νέα

’Εστία» 69 ( 1961), σ. 133 - 134.327. ΧΑΡΗ Π., Ό Ξενόπουλος, ή Ζάκυνθος καί ή ελληνική λογοτεχνία ['Ομιλία

κρ,τά τά άποκαλυπτήρια τής προτομής τοΰ Γρ. Ξενοπούλου, εν Ζακύνθφ], « Νέα ‘Εστία» 70 ( 1961 ), σ. 1107-1110.

328. Χάρη Π., Μία επέτειος ( Αίμ. Ζολά καί Γρηγ. Ξενοπούλου) ["Αρθρον], έφ. « ’Ελευθερία » 7 Δεκεμβρίου 1961.

329. XOYPMOYZIOY Aim., Ό «Πειρασμός» [ τοϋ Γρ. Ξενοπούλου], «Νέα Εστία» 69 ( 1961 ), σ. 134-135.Πρόλογος κατά τήν διδασκαλίαν τοΰ έργου έν τφ Έθνικφ Θεάτρφ, τήν 12·ην

Ίανουαρίου 1961.330. ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗ Α., Ό Ξενόπουλος [ Σημείωμα J, « Πνευματική Κύπρος » Α' ( 1961 ),

σ. 303-304 [εν συνεχείφ, σ. 304-305, αναγράφονται αί εορταστικαί εκδηλώ­σεις εις μνήμην Γρ. Ξενοπούλου εν Κύπρφ].

331. Ζωρα Γ. Θ., Δημήτριος Βικέλας καί Νικόλαος Θωμαζαϊος, «Παρνασσός» Γ' ( 1961 ), σ. 433-435.Δημοσιεύεται, καταλλήλως έσχολιασμένον, τό γαλλικόν κείμενον, μετά ελλη­

νικής μεταφράσεως, επιστολής τοΰ Δ. Βικέλα ( 26 Ίανουαρίου 1874 ) συνοδευούσης άντίτυπον τής ποιητικής συλλογής αύτοΰ ύπό τίτλον «Στίχοι» πρός τον Νικ. Θωμαζαίον.332. ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Δ., *Η διαθήκη τοΰ Δ. Βικέλα καί μία «μεταθανάτιος»

επιστολή του [ έκδοσις κειμένων], «Νέα Εστία» 70 ( 1961 ), σ. 1676- 1678.333. ΚΟΝΔΥΛΑΚΗ Ιωαννου Δ., ’Εκλογή άπό τό έργο του. Τόμος Α' ( Α' ’Απ’ όσα

έγραψε για τήν Κρήτη ). ’Εκδόσεις 'Αηδών. Δήμ. καί Ίω. Φραγκάκι. Άθήναι 1961 ( σχ. 8° ,̂ σ. μη' + 242 + 4 είκ. ).Προτάσσεται (σ. ζ' - μη') ή μελέτη τοΰ καθηγητοΰ N. Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗ, Ό Ιωάν­

νης Κοντυλάκης καί ή Κρήτη. ’Εν συνεχείρ. δημοσιεύονται τά έργα: "Ο τα ν ή μ ο υ ν δ ά ­σκ αλος , Ή κ α μ π ά ν α , ‘Ο Γ ε ν ή - Μ α ν ό λ η ς , Ό Β ρ υ κ ό λ α κ α ς , Π ώ ς ερ ώ μ ιε ψ ε το χ ω ρ ι ό , Σ κ ο ύ ρ α , ° 0 γέρος , Ό ε π ικ ή δ ε ιο ς , Ό Κ ε ρ κ έ ζ ο ς , *Α ν α μ νή σ ε ις γ ν ν α ι κ ο π α ί δ ο ν , Ά λ έ σ τ α !, Ό π α π ά Μ α λ έ κ ο ς , Τ ο δ ώ ρο τ ο ΰ Γ ια ν Ι τ σ α ρ ο ν , Κ α κ ό σ υ ν α π ά ν τ η μ α , *0 νεω τερ ισ τή ς , Π έ ν ­θ ιμ α ά σ ιε ΐα [ Ό « ’Ε π ι κ ή δ ε ι ο ς » είς τήν άρχικήν του μορφήν ], Ή Κ ρ ή α σ α ο ρ φ α ν ή , Ό ά δ ε λ φ ο δ ιώ κ ιη ς , Τό β ο σ κ ό π ο υ λ ο τον Ψ η λο ρ ε ίτ η , Ή μ ε ρ ο ι κ ι ν δ ύ ν ω ν κα ί φ ό β ω ν , Ή όλο κ α ύτω σ ις τοΰ 'Α ρ κ α δ ί ο υ .

334. Κονδυλακη Ιωαννου Δ., Τά "Απαντα. Τόμος Β'. *0 Πατούχας, Έκ Βιάννου..., Λαογραφικά, Οί Τουρκοκρητικοί, Οί Μπουρμάδες. Εκδόσεις ’Αηδών. Δήμ. καί Ίω. Φραγκάκι. Άθήναι 1961 ( σχ. 8ovj α. 392+5 είκ. ).Προτάσσεται « Εισαγωγικό Σημείωμα » [ περί τοΰ βίου καί τοΰ έργου τοΰ Κον-

δυλάκη ] τής Δημ. Κ. ΦΡΑΓΚΑΚΙ. Έν συνεχείς δημοσιεύονται: Ό Π α τ ο ύ χ α ς [είς δν έπονται ( σ· 269 -339) «Ερμηνευτικές Σημειώσεις» ΕΥΑΓΓ. καί Δημ. ΦΡΑΓΚΑΚΙ ], Χρονογραφήματα υπό τον γενικόν τίτλον Έ κ Β ι ά ν ν ο υ . . . (Μία επαρχία - Έκ Βιάν­νου - Ή Κούτσουρα - Ό θειος - Ή Βιάννος - Τά Κρητικά χωριά - Ό Βορράς - Κρη­τική Ελβετία-Τά παιδιά - Τά λειβάδια - Έκ Βιάννου - Ή Επάνοδος) καί άρθρα: Ο ι Τ ο υ ρ κ ο κ ρ η τ ικ ο ί (Πώς έφύτρωσαν - Πώς είναι σήμερον), Ο ί Μ π ο υ ρ μ ά δ ε ς , Κ ρ η τ ι ­κο ί πα ραδ όσ ε ις ( Ή Κορακιά ).335. ΖΩΡΑ Γ. Θ., ’Ιωάννης Κονδυλάκης (1861 -1920) [Άρθρον], «Παρνασσός» Γ'

( 1961 ), σ. 173 - 175 [ Έν συνεχείρ δημοσιεύονται ( σ. 176 - 182 ) Σχεδιαγράφημα τοΰ I. Κονδυλάκη (ύπό Ά. Λ α ζ α ρ ί δ ο υ ) καί τό ευθυμογράφημα τοΰ Κρη- τός συγγραφέως « *0 Επικήδειος» ].

333. Καφφετζακη - Μαραντη Γ. I., ’Αναμνήσεις άπό τόν Κονδυλάκη ["Αρθρον], «Κρητική Πρωτοχρονιά» 1961, σ. 131-132.

337. ΧΑΡΗ Π., Οί εορτασμοί ( Άπό τόν Σολωμό στον Κονδυλάκη) ["Αρθρον], έφ. « Ελευθερία » 25 Μαΐου 1961.

338. Βραχα Φρ ., Κ. Καβάφης ["Αρθρον], «Πνευματική Κύπρος» Α' (1961), σ. 468 - 470.

339. Δαλλα Γιάννη, Μιά αίσθηση πέρα άπό τόν Καβάφη. ( Μέ τό κλειδί τής « Κί-

χλης » ), « Για τόν Σεφέρη. Τιμητικό αφιέρωμα στα τριάντα χρόνια τής Στρο­φής». ’Αθήνα 1961, σ. 292 -303.

340. ΔαλματΗ Μαργ., Μια σελίδα άπό τή μελέτη « Καβάφης, Μυστικά τοΰ εργα­στηρίου - ερμηνεία » : "Υμνος στην ’Αφθαρσία, « Πνευματική Κύπρος » Α' ( 1961 ), σ. 452-453.’Αναλύεται τό ποίημα « Ενώπιον τοΰ αγάλματος τοΰ Ένδυμίωνος», τό όποιον

αποτελεί, κατά τήν συγγραφέα, « αντίβαρο στήν οδύνη τής φθοράς ».341. Θεμελη ΓΙΩΡΓΟΥ, "Οριο επαφής Σολωμοΰ - Καβάφη, « Δώδεκα Διαλέξεις » ( ’Ορ­

γανισμού ’Εθνικού Θεάτρου). Σειρά Α'. Άθήναι 1961, σ. 187-210.342. Κουλά Δημητριου, Σκέψεις γιά τόν Καβάφη, « Πνευματική Κύπρος » Α'

( 1961 ), σ. 177 - 180."Αρθρον σχετικόν πρός « τό θέμα τής όμοιότητος τοΰ έργου των δύο μεγάλων

ποιητών Καβάφη καί "Ελιοτ ».343. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ K. Ν., Τό καλύτερο πεζογράφημα τοΰ [ K. J Καβάφη: « *0

Σακεσπήρος περί τής ζωής » [ Άναδημοσίευσις τοΰ κειμένου εκ τής έφ. « Κλείω » Λειψίας, Ζ' (1891), άρ. 18/162], «Φιλολογική Πρωτοχρονιά* 1961, σ. 182 - 184.

344. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κλ. Β., Ή Είρωνεία τοΰ Καβάφη ["Αρθρον], έφ. «Ή Καθημε­ρινή » 8 Δεκεμβρίου 1961.

345. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κλ. Β., Ή παρουσία τοΰ Καβάφη ["Αρθρον], εφ. «Ή Καθημε­ρινή » 31 Δεκεμβρίου 1961.

343. ΠΕΤΡΙΔΗ Κ., Άπό τόν Παλαμά ως τόν Καβάφη. Δοκίμιο. ’Αθήνα 1961 ( σχ. 8<>ν, σ. 112 ).

347. ΤΣΙΡΚΑ Στρ., Γιά τό Καβαφικό «Ή Σατραπεία» ["Αρθρον], « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΔ' ( 1961 ), σ. 574 - 580.

348. Χατζινη ΓΙΑΝΝΗ, *Η ’Αλεξάντρεια τοΰ Καβάφη [ Άθήναι 1961 ] ( σχ. 8ον, σ. 100 ).Β ι β λ ι ο κ ρ . σ η μ ε ίω μ α ; ΑΛΚΗ ΘΡΥΛΟΥ, « Καινούργια ’Εποχή » 6 ( Φθινόπωρο

1961 ), σ. 264.34?. Αθαναςιαδη - Νόβα Θ ε μ ., Κωνσταντίνος Χρηστομάνος [‘Ομιλία ], « Νέα ‘Εστία »

70 ( 1961), σ. 1619 - 1623.350. ΠαναΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ I. Μ., *0 [ Κ. ] Χρηστομάνος. ‘Υπέρτατη άξια ή ομορφιά

["Αρθρον], εφ. « ’Ελευθερία» 22 ‘Οκτωβρίου 1961.351. ΠαναΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ I. Μ., Ή ποίηση τοΰ Χρηστομάνου ("Αρθρον], «Νέα

‘Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1624 - 1625.352. ΣίΔΕΡΗ Γιάννη, Ή «Νέα Σκηνή» [τοΰ Κ. Χρηστομάνου]. "Εργα, παραστά­

σεις καί άλλα μερικά [Αρθρον], «Νέα Εστία» 70 ( 1961), σ. 1628- 1639.353. ΤΣΟΥΡΑ Ν., Κ. Χρηστομάνος (ό δημιουργός καί ό άνθρωπος) ["Αρθρον], έφ.

« Ή Καθημερινή » 18 ’Ιανουάριου 1961.354. ΧΑΡΗ Πέτρου, Ή πεζογραφία τοΰ Χρηστομάνου [Αρθρον], «Νέα Εστία»

70 ( 1961 ), σ. 1640 - 1643.355. ΕΥΡΥΓΕΝΗ Δημ. I., ‘Ο "Ιων Δραγούμης καί ό Μακεδονικός άγων ('Εταιρεία

Μακεδονικών Σπουδών. "Ιδρυμα μελετών Χερσονήσου τοΰ Αίμου, άρ. 41), Θεσ­σαλονίκη 1961 ( σχ. 80ν, σ. 23 + 1 είκ. ).Διάλεξις, διά τής όποιας ό συγγραφεύς άποσκοπεΐ « χωρίς ν’ άπομακρυνθή πολύ

άπ’ τά πλαίσια πού χαράσσει ό τίτλος [ ... ] νά ρίξη ένα γενικώτερο βλέμμα σέ μιάν άπ’ τις πιό άντιλεγόμενες, τις πιό δυναμικές καί [ ... ] τίς έλληνικώτερες μορφές τής νεώτερης Ιστορίας μας ».

356. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κλ. Β,, Πώς άντικρύζβι τον "Ανθρωπο ό "Ιων Δραγούμης | Άρ- θρον ], έφ. «Ή Καθημερινή» 19 Νοεμβρίου 1961.

357. ΓΐΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ Περ., Ή ελληνική γραμμή καί τό ελληνικόν χρώμα.’Εκδόσεις Γαλαξία [Άθήναι 1961] (σχ. 8°ν, σ. 168).’Αναδημοσιεύεται ώς πρόλογος (εκ τής έφημ. « Άθήναι», 15 Απριλίου 1910)

σημείωμα τοϋ Γρ. Ξ ε ν ο π ο ύ λ ο υ περί τοΰ έργου τοΰ Π. Γιαννοποΰλου. Περιλαμ­βάνονται τά έργα : Π ρ ο ς την ε λ λ η ν ικ ή ν ά ν α γέ ννη σ ιν - Ή σ ύ γ χ ρ ο ν ο ς ζ ω γ ρ α φ ικ ή - Ή ε λ λ η ­ν ικ ή γρ α μ μ ή κ α ί tò ε λ λ η ν ι κ ό ν χρ ώ μ α - Π ρ ο ς τους κ α λλ ιτ έχ ν α ς μ α ς , ζ ω γ ρ ά φ ο υ ς , γ λύ π τ α ς ,

α ρ χ ιτ έκ το ν α ς κ α ί μ ο υ σ ικ ο ύ ς . ’Επιτάσσεται δέ « Τό χρονικόν τοΰ θανάτου του [ Π. Γιαννοποΰλου ] » ( εκ τής έφ. « 'Εμπρός » 22 ’Απριλίου 1910 ).358. ΛΑΠΠΑ Τακη, Γύρω άπ’ τόν Περικλή Γιαννόπουλο, « Νέα Εστία » 69 (1961),

σ. 590 - 592.Δημοσιεύονται, έκ τοΰ αρχείου Δημ. Γρ. Καμπούρογλου, έπιστολαί ή αποσπά­

σματα επιστολών "I. Δ ρ α γ ο ύ μ η καί Α. Ζ υ γ ο μ α λ ά καί σχέδιον βιογραφίας τοΰ Π. Γιαννοποΰλου υπό Δημ. Γρ. Κ α μ π ο ύ ρ ο γ λ ο υ .35?. Τερζακη Αγγ., Έλληνολατρεία { Άρθρον περί τοΰ Περ. Γιαννοποΰλου], εφ.

« Τό Βήμα » 1 Μαρτίου 1961.360. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Κ., Ό Περικλής Γιαννόπουλος καί ό θείος του Μαν. Χαιρέ-

της [ : 1838 - 1919 ]. Ή πνευματική τους συγγένεια ( Μελέτη ], « Νέα Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1233 - 1237.

361. Χάρη Π., ’Ανοιχτά παράθυρα. *0 Περ. Γιαννόπουλος κι ό σημερινός κόσμος ["Αρθρον], έφ. « ’Ελευθερία» 16 Νοεμβρίου 1961.

362. Φτέρη Γ., Διαβάζοντας τό «Διόνυσο». Γιάννης Καμπύσης [Άρθρον], έφ. « Τό Βήμα » 23 ’Ιουλίου 1961.

363. ΠαπΑΝΤΩΝΙΟΥ Ζαχ., Σχεδιάσματα ( Αισθητικά - Λογοτεχνικά - Διάφορα) (Νεοελ­ληνική Λογοτεχνία, άρ. 36), Βιβλιοθήκη τής ‘Εστίας I. Δ. Κολλάρου καί Σίας. [ Άθήναι 1961 ] ( σχ. 8°ν, σ. 164).Προτάσσεται « "Ενα « σκίτσο » γιά τά Σ χ ε δ ιά σ μ α τ α » τοΰ Ν. Μάτσα.

364. ΦΤΕΡΗ Γ., Ό [Ζαχ.] Παπαντωνίου άπό κοντά [ Άναδημοσίευσις έκ τής έφ. « Τό Βήμα», 12 Φεβρουάριου 1961], «Νέα ’Εστία» 69 ( 1961 ), σ. 329-331. Δημοσιεύονται τρία ποιήματα : Τό πρώτον ( « Έμφάνισις » έδημοσιεύθη τό πρώ­

τον έν περ. « Παναθήναια », 1908 ). Περί τοΰ δευτέρου ( « Μακρυνός ’Εσπερινός » ) δεν παρέχονται ακριβείς βιβλιογραφικοί πληροφορίαι. Τό τρίτον, « πού δέ θυμόμαστε τόν τίτλο του τό γράφομε όπως έμεινε στή μνήμη, μαζί μέ τόσα ποιήματα έκείνης τής έποχής ».365. ΧΡΥΣΑΝΘΗ Κ., Αισχύλος καί Γρυπάρης, «Πνευματική Κύπρος» Α' (1961),

σ. 577.Σημείωμα περί τής γλώσσης τών μεταφράσεων τοΰ Γρυπάρη. Προτείνεται ή

ανάγκη νέας μεταφράσεως τών τραγφδιών τοΰ Αισχύλου « μέ οδηγό τις σημερινές απαιτήσεις », ή « μιά δοκιμή προσαρμογής τών γνωστών μεταφράσεων» [ I ].366. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ Α., Ό Γιάννης Βλαχογιάννης καί ό Καραγκιόζης ["Αρθρον], έφ.

«Ή Καθημερινή» 27, 29 ’Ιουλίου 1961.367. Σταμελου Δημητρη, Τό μοιρολόι τής νιότης στήν ποίηση τοΰ Μαλακάση

[Άρθρον], «Ρουμελιώτικο Ημερολόγιο» Ε' (1961), σ. 153- 157.368. Σημηριωτη Αγγέλου, Ό κρίνος [ Ανέκδοτον ποίημα, κατ’ άνακοίνωσιν

Γ ι ά ν ν η Κο ρί δ η ] , « Νέα ’Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 159.36?. Μαρκιδη ΓΕΩΡΓ. Α., Γύρω άπό τόν Λιπέρτη [ Βιογραφικαί πληροφορίαι καί

κριτικοί σημειώσεις ], « Πνευματική Κύπρος » Α' ( 1961 ), σ. 398 - 402.

370. ΘΡΥΛΟΥ Αλκή, "Ενας « άγνωστος » συγγραφέας [ "Αρθρον περί τής θεατρικής δημιουργίας τοΰ Π. X ό ρ ν ], « Νέα Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1336 - 1342.

371. Σιδερη Γιάννη, Ίο θέατρο τοΰ Παντελή Χόρν [Μελέτη], «Νέα ‘Εστία» 70 ( 1961 ), σ. 1343- 1357.

372. Χάρη Π., Παντελής Χόρν [ "Αρθρον ], « Νέα 'Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1332 - 1333.373. S i k é u a n o s , Poèmes Akritiques — La mort de Digénis, Tragédie. Ada­

ptation française par O c t a v e M e r l i e r . Bois de Spyro Vassiliou. Athènes 1960 [ 1961 ] ( σχ. 8°v, σ. 136 ).

374. ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ, Ή κραυγή τής Κύπρου [ "Αρθρον. Άναδημοσίευσις εκ τής έφ. « ’Ελεύθερον Βήμα» 2 Νοεμβρίου 1931, κατ* άνακοίνωσιν Γ. K. Κ α- τ σ ί μ π α λ η ] , « Νέα ‘Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 710 - 711.

375. [ Καζαντζακη Ν. - ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ Αγγ. ] (Φωτοτυπία δελταρίου προς τόν Κ. Πα- λαμάν, |ξ ‘Αγίου "Ορους, άπό 6 Δεκεμβρίου 1914), « Νέα'Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1679.

373. Βενεζη Ηλια, ’Ενθύμηση Σικελιανοΰ (Δέκα χρόνια απ’ τό θάνατό του) [ "Αρ­θρον], έφ. « Τό Βήμα» 2 Μαΐου 1961.

377. ΓΡΗΓΟΡΗ Γερ., ‘Ο Σικελιανός κι ή Λευκάδα ("Αρθρον], « ‘Επτανησιακόν Ήμερολόγιον » Α' ( 1961 ), σ. 87 -89.

378. Καραντωνη Ανδρεα, *Η τραγφδία τοΰ "Αγγέλου Σικελιανοΰ « ’Ασκληπιός», « Δώδεκα Διαλέξεις » ( ’Οργανισμού ’Εθνικού Θεάτρου), Σειρά Α'. Άθήναι 1961, σ. 211 -233.Μετά γενικήν εισαγωγήν περί τής λογοτεχνικής δημιουργίας τοΰ ’Αγγ. Σικελια-

νοΰ, αναλύεται ή τραγφδία « ’Ασκληπιός», τής οποίας καί παρατίθενται χαρακτη­ριστικά αποσπάσματα.379. Κατςιμπαλη Γ. Κ., ‘Ο Καζαντζάκης γιά τόν Σικελιανό, «Νέα Εστία» 69

( 1961 ), σ. 835.Δημοσιεύεται επιστολή τοΰ Καζαντζάκη προς Γ. Κ. Κατσίμπαλην ( 1 -4 - 1952 )

περί τοΰ ’Αγγ. Σικελιανοΰ καί διατυποΰνται πικρά σχόλια περί των αισθημάτων του προς τόν Λευκάδιον ποιητήν, μετά τήν έκδοσιν τοΰ έργου τοΰ Καζαντζάκη « ’Ανα­φορά στον Γκρέκο ».380. Μεραναιου Κ. Λ., "Αγγελος Σικελιανός. Ό αγώνας γιά τήν μεγάλη απελευ­

θέρωση ("Αρθρον], «Ρουμελιώτικο Ημερολόγιο» Ε' (1961), σ. 41-45.381. Μπαρλα ΤακΗ, "Αγγελος Σικελιανός (Μελέτη], «Νέα ‘Εστία» 69 ( 1961 ),

σ. 707 - 710.382. ΞΥΔΗ Θ., *Η φυσιολατρεία καί ό μυστικισμός τοΰ [Άγγ. ] Σικελιανοΰ, « Παι­

δεία καί Ζωή » Γ ( 1961 ), σ. 10 -18, 48 - 54.383. Σπυριδακη Κ., Εισαγωγική ομιλία σε μνημόσυνον τοΰ ’Αγγ. Σικελιανοΰ, « Πνευ­

ματική Κύπρος » Α' ( 1961 ), σ. 468.384. ΦΡΑΓΚΟΥ Βασίλη, *Η απάντηση τοΰ "Αγγέλου Σικελιανοΰ στό πρόβλημα τοΰ

αιώνα μας ( Μελέτη ], « Νέα Εστία » 69 ( 1961 ), σ. 646 - 653.385. ΦΤΕΡΗ Γ., *0 Σικελιανός [ "Αρθρον, άναδημοσίευσις έκ τής έφημ. « Τό Βήμα »,

15 ’Ιουνίου 1961], «Νέα Εστία» 70 ( 1961), σ. 890 -891.383. ΧΡΥΣΑΝΘΗ Κ., "Αγγελος Σικελιανός καί πολιτική [Σημείωμα], «Πνευματική

Κύπρος » Α' ( 1961 ), σ. 465.387. ΓΐΑΝΝΑΡΑ ΧΡΗΣΤΟΥ, ‘Ο Ν. Καζαντζάκης καί τό πρόβλημα τοΰ Θεοΰ [ "Αρ­

θρον], « ’Ακτίνες» ΚΔ' (1961), σ. 324 -328.388. Μ α μ α ΛΑΚΗ Z e p m a i n , Νίκος Καζαντζάκης ("Αρθρον], «Κρητική Πρωτοχρο­

νιά » 1961, σ. 86 - 89.

38? . ΦΙΛΥΡΑ ΡΩΜΟΥ, Χειμαδειό [sic] [ποίημα τοϋ 1935, εν φωτοτυπία ], «Φιλολο­γική Πρωτοχρονιά» 1961, σ. 166.

3Ρ0. [ Α ΝΩΝΥΜ ΩΣ ], "Ενα ανέκδοτο ποίημα τοΰ Τίμου Μωραϊτίνη [ υπό τίτλον « Μ α ύ ­ρες ‘Η μ έ ρ ε ς » —(Τραγούδι τής κατοχής) 1942 ], «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» 1961, σ. 36. Τό κείμενον εν φωτοτυπίςι.

3?1 . ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ Α., Αί δύο Άθήναι τοϋ Τ. Μωραϊτίνη ["Αρθρον], έφ. «Ή Κα­θημερινή » 28 ’Ιανουάριου 1961.

3?2. Π Ρ Α Τ Σ ΙΚ Α Γ., "Απαντα Τίμου Μωραϊτίνη ["Αρθρον], έφ. «Ή Καθημερινή» 18 Νοεμβρίου 1961.

3? 3 . ΦΤΕΡΗ Γ., *0 Τίμος [ Μωραϊτίνης. — "Αρθρον επί τή εύκαιρίςι έκδόσεως των «Απάντων» του], έφ. « Τό Βήμα» 5 Μαρτίου 1961.

3 ? 4 . ΠΑΠΑΔΗΜΑ Αδ. Δ., ’Ανέκδοτοι στίχοι τοϋ Κ. Καρυωτάκη στον Εικονογραφη­μένο Παρνασσό, «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» 1961, σ. 293 -296.Δημοσιεύονται ποιήματα μή περιληφθέντα είς τήν έκδ. των « 'Απάντων » ( Άθή-

ναι 1938 ), — «μπορούν γι’ αυτό νά θεωρηθοΰν σαν ανέκδοτα, άφοΰ οί τόμοι τοΰ Παρνασσού [ 1912 - 1914 ] είναι σήμερα τόσο δυσεύρετοι » ! — υπό τίτλον: Ν υ χ τ ε ρ ι ν ό , Λ ο υ λ ο ύ δ ι π ο ύ μ α ρ ά θ η κ ε , Τ ής θάλασσας ν ε ρ ά ιδ α , Μ π ρ ο σ τ ά σε μ ια Μ α γ δ α λ η ν ή , Ν ύ χ τ α , ’ Η λ ι ο β α σ ίλ ε μ α , Ξ έ ρ ω , ’Α γ α π η μ έ ν η , Τ ή ς α μ α ρτ ίας δ ο υλε ύτ ρ α , Μ α ή αγά π η μ ο υ δεν π ε θ α ίν ε ι .

3 ? 5 . Β ρ ε τ τ δ κ ο υ Ν ι κ η φ . , Κώστας Καρυωτάκης [ "Αρθρον], « Πελοποννησιακή Πρω­τοχρονιά » Ε' ( 1961 ), σ. 211 - 214.

3 96. ΠΟΛΥΔΟ ΥΡΗ Μ Α Ρ ΙΑ Σ , "Απαντα. ’Επιμέλεια καί εισαγωγή Λι λή ς Ζιογρά- φ ο υ. Βιβλιοπωλεΐον τής «Εστίας» I. Δ. Κολλάρου Α.Ε. [ ’Αθήνα ι 1961] ( α χ . 8°ν( σ. 344 ).Β ι β λ ιο κ ρ ισ ία ι [ : τής Εισαγωγής ] Α Λ Κ Η Θ Ρ Υ Λ Ο Υ , « Καινούργια ‘Εποχή » 6

( Καλοκαίρι 1961 ), σ. 230.—Α. Κ α ρ α ν τ ω ν η , « Νέα Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1045 - 1047. 3 ? 7 . Μ υ ρ ι β η λ η Σ τ ρ α τ η , "Ενας Μοραΐτης ποιητής ( Ναπολέων Λαπαθιώτης ) ["Αρ­

θρον], «Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά» Ε' (1961), σ. 11-13.3?8. ΦΤΕΡΗ Γ., Νίκος Καρβούνης, ό άνθρωπος, ό αγωνιστής ["Αρθρον], έφ. « Τό

Βήμα » 16 ’Ιουλίου 1961.3 ? ? . Γ κ ίΟ Λ Ι Α ΜΑΡΚΟΥ, * 0 Ρήγας Γκόλφης καί ή έποχή του, « Ρουμελιώτικο Ημε­

ρολόγιο » Ε' (1961), σ. 113-131.Διά τής έν τίτλφ μελέτης έξετάζονται τά εξής έπί μέρους θέματα : Ό τελευταίος

μ ια ς ε π ο χ ή ς - ‘Η τοπ οθέτη σή τ ο υ - Τ ο κ λ ίμ α του - 0 1 α γ ώ ν ε ς του στο « Ν ο υ μ ά » - Ό « Γ ή τ α υ ρ ο ς » — ‘Ο πο ιη τή ς κι δ κ ρ ιτ ικ ό ς - Ό ά ν θ ρ ω π ο ς .

4 0 0 . ΣΙΓΟΥΡΟΥ Μα ρ ί ν ο υ , *0 Παρισινός Βάκχος [ ’Ανέκδοτον απόσπασμα άπό τάς « ’Εντυπώσεις άπό τό Παρίσι » ( 1909 ) ], « Παρνασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 436 - 438.

4 0 1 . ΣΙΓΟΥΡΟΥ Μαρίνου, ’Εκλογή άπό τό ποιητικόν του έργον [ έπιμελείφ Φ. Κ. Μπ ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ , όστις καί προτάσσει σύντομον βιογραφικόν καί βιβλιο­γραφικόν σημείωμα περί τοϋ Ζακυνθίου ποιητοϋ ( 1885 - 1961 ) ], « Παρνασσός » Γ' ( 1961 ), σ. 574 - 584.

4 0 2 . ΣΙΓΟΥΡΟΥ Μ α ρ ί ν ο υ , Ζωντανός ή πεθαμένος [ Διήγημα. Άπό τις « ’Αληθινές Ιστορίες»], «Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά» Ε' (1961), σ. 221 -235.

4 0 3 . Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Φ. Κ., Μαρίνος Σιγοϋρος ( 1885 - 1961 ) [ "Αρθρον ], έφ. « Ή Καθημερινή » 7, 10 ’Οκτωβρίου 1961.

4 0 4 . ΠΟΡΦΥΡΗ Κ., Μαρίνος Σιγοϋρος [ Νεκρολ. σημείωμα ], « ’Επιθεώρηση Τέχνης » ΙΔ' (1961), σ. 345.

4 0 5 . Φ ω τ ι α δ ο υ Ε. Π., Μαρίνος Σιγοϋρος, «Νέα Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1393- 1394.

’Απόσπασμα μελέτης τοΰ αύτοϋ συγγραφέως προταχθείσης είς την συλλογήν τοΰ Μ. Σίγουρου « ’Εκλεκτές Σελίδες », ’Αθήνα 1952.40ό. ΕΡΑΣΤοΥ Β., Τα τρία τελευταία χρόνια τοΰ “Άγι Θέρου [ *Άρθρον ], « ’Ακτί­

νες » ΚΔ' ( 1961 ), σ. 216 - 219.407. Βενεζη Ηλια, Θεμ. Άθανασιάδης - Νόβας ( Σχόλιο στήν αγάπη δυο άδερφιών )

[Άρθρον], έφ. « Τό Βήμα» 27 ’Ιουνίου 1961.408. M i r a m b e l A n d r é ( Μετάφρ. Γ. Ταρςουλη ), Στράτης Μυριβήλης. *0 συγ­

γραφέας τής “Ελλάδος, τοΰ θρύλου καί τής πραγματικότητος, « Νέα “Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 864 - 867, 958 - 963.

40?. [ΑΝΩΝΥΜΟΣ], Βιογραφικά [: Μ. Καραγάτση. Σημείωμα], «Νέα “Εστία» 70 ( 1961 ), σ. 1364.

410. Βενεζη Ηλια, “Ο σύντροφός μας ό Καραγάτσης [Άρθρον], «Νέα “Εστία» 70 ( 1961 ), σ. 1358 - 1359.

411. ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ Αντρ., Μνήμη τοΰ Καραγάτση [Άρθρον, άναδημοσίευσις εκ τής έφημ. « Ή Καθημερινή » 15 Σεπτεμβρίου 1961 ], « Νέα “Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1367 - 1369.

412. Παναγιωτοπουλου I. Μ., Ή πρώτη επέτειος [θανάτου τοΰ Μ. Καραγάτση], « Νέα “Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1360 - 1361.

413. ΠΕΤΣΑΛΗ - ΔΙΟΜΗΔΗ Θ., Καραγάτσης [Άρθρον], «Νέα ‘Εστία» 70 ( 1961 ), σ. 1361- 1362.

414. ΣΤΑΥΡΟΥ Τατ., Ή τελευταία συνάντηση [ “Άρθρον περί Μ. Καραγάτση ], « Νέα “Εστία » 70 ( 1961), σ. 1362 - 1364.

415. Τ ερζακη Αγγ., Μνημόσυνο [ Μ. Καραγάτση. “Άρθρον, άναδημοσίευσις εκ τής έφ. « Τό Βήμα » 13 Σεπτεμβρίου 1961 ], « Νέα “Εστία » 70 ( 1961 ), σ. 1365 - 1366.

41ό. Χάρη ΠΕΤΡΟΥ, Πρώτα σταθερά βήματα ( πέντε βιβλία τοΰ Καραγάτση ), « Νέα “Εστία» 70 ( 1961), σ. 1371- 1376.Κριτική μελέτη περί τοΰ πεζογραφικοΰ έργου τοΰ Μ. Καραγάτση.

417. Χατζινη Γιάννη, Οί δαίμονες τοΰ Καραγάτση ["Άρθρον], «Νέα Εστία» 70 (1961), σ. 1377 - 1379.

418. ΠΡΕΒΕΛΑΚΗ Παντελή, ‘Ο υπό τοΰ δήμου Ρεθύμνης οργανωθείς εορτασμός τής τριακονταπενταετοΰς πνευματικής δράσεως τοΰ —. Έκδίδεται υπό τοΰ δήμου Ρεθύμνης 1961 ( σχ. 8ον, σ. 46).Περιλαμβάνονται τό “Ιστορικόν τοΰ εορτασμού, ό Πρόλογος τοΰ Δημάρχου Ρεθύ­

μνης Στυλ. ΨυχουντακΙ, Τό μήνυμα τοΰ Π. ΠΡΕΒΕΛΑΚΗ, Ή εισαγωγική ομιλία καί τό κύριον μέρος τής ομιλίας τοΰ Σ. ΛίΤΙΝΑ, καί ή ομιλία τοΰ Δ. ΔαΦΕΡΜΟΥ. 41?. ΓΙΑ ΤΟΝ Σεφερη. Τιμητικό άφιέρωμα στα τριάντα χρόνια τής Στροφής. ’Αθήνα

1961 ( σχ. 8ον( σ. 492 ).Περιέχονται μελέται καί άρθρα των: Δ. I. ΑΝΤΩΝΙΟΥ, Σήν Χάριν. — Γ. Α.

ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΟΥ, Τόν καιρό τής « Στροφής ». — Αλ. Διαμαντοπουλου, Μάρτυς άψευ- δής. — Ν . Κ ΑΣΔΑΓΛΗ, “Ιστορικό μιας γνωριμίας. — Ευ. Λ. Λ Ο ΥΪΖΟ Υ, "Ενα άπόγεμα στήν "Εγκωμη. — T. Κ. Παπατζωνη, Μΰθος καί ιστορία. — Μ. Αυγερη , “Η ποίηση τοΰ Σεφέρη. — Ν ίΚ . ΒΡΕΤΤΑΚ Ο Υ, “Η στροφή καί ή θέση τοΰ Σεφέρη. — Κ. Θ. Δη- ΜΑΡΑ. Σχόλια στις Δοκιμές τοΰ Σεφέρη. — Γ. 0 Ε Μ Ε Λ Η , « ’Αγγελικό καί μαΰρο φώς ». —Ζ. ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΥ, Τό χαμένο κέντρο. — Γ. ΠαυαοπΟΥΛΟΥ, ’Από μιά πρώτη συγκίνηση. — Ν . Γ. Π ΕΝΤΖΙΚ Η, ’Εσωτερική κατάθεσις περί τοΰ ποιητού Γεωργίου Σεφέρη. — Τ. ΣΐΝ ΟΠΟΥΛΟΥ, Στροφή 1931 - 1961. Συλλογισμοί πάνω στήν ποιητική άρετή. — Λ. Π Ο Λ ΙΤ Η , Ό δεκαπεντασύλλαβος του «Έρωτικοΰ Λόγου ». — Θ. Δ. ΦΡΑΓ-

ΚΟΠΟΥΛΟΥ, Ή Στέρνα: ορόσημο καί οδόσημο. — Λ. Β. Καραπαναγιωτου, Μυθι-

στόρημα *61. ’Ανάγνωση ενός ποιήματος. — Ν . Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Α Κ Η , Ό Σεφέρης τής μνή­μης καί τής λησμονιάς στό Ημερολόγιο Καταστρώματος, α' — Σ Τ Ρ . Τ Σ Ι Ρ Κ Α , Μια άποψη για τό ’Ημερολόγιο Καταστρώματος, β' — Αλ. Α Ρ Γ Υ Ρ Ι Ο Υ , Προτάσεις γιά τήν « Κίχλη ». Μια πρώτη προσέγγιση. — Γ. Δαλλα, Μιά αίσθηση πέρα άπό τον Καβάφη. Μέ τό κλειδί τής « Κίχλης ». — Γ. Π. Σαββιδη, Μιά περιδιάβαση. Σχόλια στό «...Κύ­προν οΰ μ* εθέσπισεν.. .» —Γ. Κ. Κ Α Τ Σ ΙΜ Π Α Λ Η , Βιβλιογραφία Γιώργου Σεφέρη.

Τινά των δημοσιευμάτων τούτων άναφέρονται καί Ιδιαιτέρως εν τω Βιβλιογρα­φική) Δελτίψ.420. Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Α Κ Η Νορας, * 0 Σεφέρης τής μνήμης καί τής λησμονιάς, στό «'Ημε­

ρολόγιο Καταστρώματος, α' », « Γιά τον Σεφέρη. Τιμητικό αφιέρωμα στα τριάντα χρόνια τής Στροφής». Αθήνα 1961, σ. 231-242. ("Ιό. καί άρ. 419].Κριτικοί στοχασμοί καί διατύπωσις συναισθημάτων προερχομένων έκ των ποιή­

σεων τής εν τίτλφ Συλλογής.421. ΑΡΓΥΡΙΟΥ Αλεξ., Προτάσεις γιά τήν «Κίχλη ». Μιά πρώτη προσέγγιση, «Γιά

τόν Σεφέρη. Τιμητικό αφιέρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στροφής». 'Αθήνα 1961, σ. 250-291 [ Ίό. καί άρ. 419].« Άνάλυσι καί ερμηνεία» τοΰ ποιήματος «Κίχλη», τό όποιον ό συγγραφεύς

θεωρεί « τό πιο προσωπικό ποίημα τοΰ Σεφέρη, πού φαίνεται νά γράφτηκε άκουμ- πώντας σ’ όλο τό προηγούμενο έργο του. Μέσα της επιχειρεΐται μιά άναδρομή στό παρελθόν καί μιά καταξίωσί του, πού οδηγεί τελικά σέ μιά γενική θεώρηση τής ζωής, σέ μιά κατάθεση τής μαρτυρίας τοΰ ποιητή γιά ο,τι εζησε, γιά ό,τι ύπέστη καί γιά ό,τι αντιμετώπισε. *0 κατηγορηματικός τόνος των πρώτων στίχων τής « Κί­χλης » φανερώνει ένα καταστάλαγμα, δηλώνει ένα οριστικό καί αιματηρό συμπέρα­σμα. Είναι μαζί ένας απολογισμός καί μιά άπολογία. Γι’ αυτό δεν θά διακινδύνευε κανείς αν έλεγε ότι ή « Κίχλη », είναι ενα κείμενο μέ εκδηλα αύτοβιογραφικά ϊχνη, καί μαζί ένα οριακό έργο στήν ποίηση τοΰ Σεφέρη ».422. Α Υ Γ Ε Ρ Η Μ Α Ρ Κ Ο Υ , Ή ποίηση τοΰ Σεφέρη, «Γιά τόν Σεφέρη. Τιμητικό άφιέ-

ρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στροφής». ’Αθήνα 1961, σ. 35-50. [ νΙδ. καί άρ. 419 ].Κριτική άνάλυσις τοΰ ποιητικοΰ έργου γενικώς τοΰ Γ. Σεφέρη, « πού είναι ένας

άπό τούς πιό καλλιεργημένους τεχνίτες μέσα στή νεοελληνική ποίηση ».423. Β Ρ Ε Τ Τ Α Κ Ο Σ Ν ί Κ . , Ή στροφή καί ή θέση τοΰ Σεφέρη, « Γιά τόν Σεφέρη. Τιμη­

τικό άφιέρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στροφής». ’Αθήνα 1961, σ. 51-55. [ Ίδ. καί άρ. 419 ].Κατά τόν συγγραφέα, « Ή συμβολή τοΰ Σεφέρη στή νεοελληνική γραμματολο­

γία είναι διπλή : αυτό πού είπε καί ό τρόπος πού βρήκε νά τό είπή. Χρειάστηκε νά μεταφέρη καί νά άνακατασκευάση μέ τά δικά μας παραδοσιακά δεδομένα μιά και­νούργια ποιητική. Τόσο άξιοθαύμαστα νομίζω πώς κανείς άλλος δέ θά τά κατάφερνε ».424. Δαλλα Γιάννη , Μιά αίσθηση πέρα άπό τόν Καβάφη. ( Μέ τό κλειδί τής « Κί­

χλης » ). « Γιά τόν Σεφέρη. Τιμητικό άφιέρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στρο­φής ». ’Αθήνα 1961, σ. 292-303. [ “Ιδ. καί άρ. 419].Κατά τόν συγγραφέα, « Ό Σεφέρης είναι μιά αίσθηση πέρα άπό τόν Καβάφη.

[ ... ] Ό Καβάφης μέ τάσφυκτικά προσωπεία μιας άλλης εποχής πάνω του, άποκρυ- πτογράφησε. τή μόνωση.Ό Σεφέρης, σ’ ένα δούναι - λαβεΐν τής παλιάς καί τής νεώ- τερης ψυχής, κωδικοποίησε τή διασπορά. Μετά τόν Καβάφη, καί ό Σεφέρης σά νά έφαρμόζη μιά λογιστική τής ψυχής, όχι πια μέ τό πνεύμα τοΰ άνταγωνισμοΰ, όπως εκείνος, παρά μέ τό δικαίωμα τής άπογραφής. Μεταφαναριωτικά άναστήματα — καί πιό δώθε κοσμοπολίτικοι καθρέφτες τών σπασμένων είκόνων, σεισμογράφοι τών δονή-

σεων τοΰ δυπκοΰ μας πολιτισμοί. Στον Καβάφη 0·’ άναγνωρίζωμε πάντα, παρά τή στεγανότητα τοΰ κόσμου του, τήν πρωτοτυπία καί την όξύτατη αϊσθησι' έγραψε ποιή­ματα πού κυριολεκτικά, κατά τούς δρους τών δετικών επιστημών, είναι συμπυκνω­τές καί αξιώματα, τέλος πάντων μια ποίησι μακροπρόθεσμη καί καθαρός προσόδου. *0 Σεφέρης, κοντά μας, πιο πλούσιος αλλά καί πιο διάχυτος, κυμαίνεται σέ δευτε­ρογενή αναπτύγματα καί έκκρεμεΐ».425. ΔΗΜΑΡΑ Κ. Θ., Σχόλια στις «Δοκιμές» τοΰ Σεφέρη, «Για τον Σεφέρη. Τιμη­

τικό αφιέρωμα στα τριάντα χρόνια τής Στροφής », ’Αθήνα 1961, σ. 56 - 65. [ Ίδ. καί άρ. 419 ].*0 συγγραφείς καταλήγει ότι « Ή λέξη είναι τό ιδιαίτερο βασίλειο τοΰ ποιητή,

καί ή λέξη είναι τό προνόμιο τοΰ Σεφέρη, εϊτε ποίηση μάς δίνει είτε λόγο πεζό [ ... ] Τοΰτο εξηγεί, ίσως, άκόμη γιατί οί πιο σημαντικές άπό τις σελίδες πού μάς έδωσε ώς τώρα γύρω στα θέματα αύτά, είναι εκείνες τις οποίες έχει αφιερώσει κατά καιρούς στη λέξη, πού, καθώς είδαμε, είναι ή μονάδα, τό μέτρο, τού λυρικοί λόγου ». 424. Θεμελη Γ., « ’Αγγελικό καί μαΰρο, φως», « Γιά τον Σεφέρη. Τιμητικό άφιέ-

ρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στροφής». ’Αθήνα 1961, σ. 66 -85. [Ίδ. καί άρ. 419 J.Κριτικοί στοχασμοί περί τήν ποίησιν τοΰ Γ. Σεφέρη.

427. ΚΑΡΑΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Λ. Β . , Μυθιστόρημα ’61. ’Ανάγνωση ενός ποιήματος, « Γιά τον Σεφέρη. Τιμητικό αφιέρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στροφής ». Αθήνα 1961, σ. 215 -230 | Ίδ. καί άρ. 419 ].Κατά τον συγγραφέα, « Ή μή αυθεντική ζωή πού φθίνει ανάμεσα σέ μιά συσ­

σώρευση συμβόλων άπολίθωσης, σ’ έναν τόπο ό όποιος, στερημένος άπό τις φυσιο­λογικές του διαστάσεις, έχει πάψει νά ύπάρχη καί δέν είναι πιά παρά ένα σύμπλε­γμα φυσικών εμποδίων' δπου τά σκληρά καί άκαμπτα αντικείμενα είναι μόνο ξερά, ενώ τά μαλακά συμβολίζουν τό βούλιαγμα στήν καθημερινή κακομοιριά ανθρώπων «ανίδεων καί χορτάτων»' δπου, ακόμα τό συνειδητά ίστόρικό ( μέ τήν έννοια τής τοποθέτησής του σέ μιά συγκεκριμένη στιγμή τής Ιστορικής πορείας τοΰ γένους στό όποιο ανήκει ) πρόσωπο ζή τή διάλυσι ενός ονείρου καί τήν ενοχή δσων τό έζησαν καί παρέστησαν στή διάλυσή του — είναι τά στοιχεία πού συνθέτουν τό « βασικό συναίσθημα» τοΰ Μν&ιοτορήματος » .

428. ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΥ Ζ., Τό χαμένο κέντρο (τιμητική προσφορά). «Γιά τον Σεφέρη. Τιμητικό αφιέρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στροφής », ’Αθήνα 1961, σ. 86 - 146. [ Ίδ. καί άρ. 419 ].Κριτικόν μελέτημα, είς τό όποιον εξετάζεται : « Ή θέση τοΰ Σεφέρη στά ελλη­

νικά γράμματα. Καί ό Σεφέρης».42?. ΠΟΛΙΤΗ Λίνου, Ό δεκαπεντασύλλαβος τοΰ « ’Ερωτικοί λόγου», « Γιά τόν Σε­

φέρη. Τιμητικό αφιέρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στροφής». ’Αθήνα 1961, σ. 195- 203. ( Ίδ. καί άρ. 419 ).’Εξετάζεται ή τεχνική τοΰ στίχου καί διατυποΰνται αισθητικοί παρατηρήσεις

επί τοΰ εν τίτλφ ποιήματος. Άνάπτυξις τοΰ θέματος, δπερ συνοπτικώς είχε διατυ- πωθή παλαιότερον υπό τοΰ αυτοί συγγραφέως ( Θέματα τής Λογοτεχνίας μας [ Άθή- ναι 1947 ) : « Μορφές τοΰ Νεοελληνικοί λυρισμοΰ», σ. 82 κέξ. ).430. Σαββιδη Γ. Π., Μιά περιδιάβαση (Σχόλια στό « ...Κύπρον, ού μ’ έθέσπι-

σεν... » ), «Γιά τόν Σεφέρη. Τιμητικό αφιέρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στρο­φής». ’Αθήνα 1961, σ. 304 -408. [ Ίδ. καί άρ. 419].Κατά τόν συγγραφέα, « Οί σημειώσεις πού ακολουθούν — στις όποιες προσπά­

θησα νά εφαρμόσω, κατά τήν μπόρεσή μου, τήν κριτική μέθοδο πού απαιτεί άπό

τον εαυτό του καί γιά τόν εαυτό του ό Σεφέρης — δέν είναι παρά δοκιμαστικές βυθο­μετρήσεις καί εμπειρικές δειγματοληψίες ενός σχολαστικού, άφωσιωμένου αναγνώστη' απευθύνονται σέ άλλους άφωσιωμένους αναγνώστες τοϋ ποιητή, μακάρι πιο διατα­κτικούς σέ γενικεύσεις καί πιο προσεκτικούς σέ λεπτομέρειες, μέ τήν ελπίδα πώς ή δεκαπεντάχρονη, αδιάκοπη συναναστροφή μου μέ τό έργο τοΰ Σεφέρη— έργο ζωής, στην κυριολεξία — μπορεί νά τούς βοηθήση, αν χρειάζεται, να ωφεληθούν καί να χαροΰν λίγο περισσότερο τό πνευματικό, ηθικό καί αισθητικό θησαύρισμα αυτών τών ποιημάτων ».431. ΣΐΝΟΠΟΥΛΟΥ Τακη , Στροφή : 1931 - 1961. Συλλογισμοί πάνω στην ποιητική

άρετή, «Για τόν Σεφέρη. Τιμητικό αφιέρωμα στα τριάντα χρόνια τής Στρο­φής ». Αθήνα 1961, σ. 157 -194. [ *Ιδ. καί άρ. 419 ].Κριτικοί παρατηρήσεις επί τών ποιήσεων τής Στροφής. *0 συγγραφεύς έξαίρει

τρία σημεία : « Τη χρήσι τής « παράφωνης » ρίμας πού εφαρμόζει ό ποιητής μέ κά­ποιο σύστημα σ’ ώρισμένα ποιήματα, τήν αυστηρότητα τής φόρμας τοΰ ποιήματος * Παντούμ », τήν άπελευθέρωση άπό τήν παροδοσιακή φόρμα στο ποίημα « Λεωφό­ρος Συγγροΰ, 1930» πού είναι γραμμένο σέ ελεύθερο στίχο... ». Διαπιστώνει εν συνε­χείς « απουσία άναζητήσεων καί προσανατολισμών, πού χαρακτήριζε τήν πνευματική Ελλάδα στή δεκαετία 1920- 1930» καί έπιφυλακτικότητα τού Σεφέρη « άπέναντι σέ μια νέα ποίηση [ τόν υπερρεαλισμόν ] πού ήταν αδύνατο, δπως έγραφε αργότερα, νά κριθή μέ αισθητικά κριτήρια, δσο έπέμενε φανατικά στήν ορθοδοξία τής αυτόμα­της γραφής ». Καί καταλήγει : « Τό βασικό στοιχείο τής ποίησης τοΰ Σεφέρη στή « Στροφή » παραμένει ό αισθησιασμός ».432. Τςιρκα ΣΤΡ., Μια άποψη γιά τό «‘Ημερολόγιο Καταστρώματος, β' », « Για τόν

Σεφέρη. Τιμητικό αφιέρωμα στα τριάντα χρόνια τής Στροφής». ’Αθήνα 1961, σ. 243 -249. [ *Ίδ. καί άρ. 419].Συσχετίζονται αί ποιήσεις τής εν τίτλφ συλλογής προς τά πολιτικά γεγονότα

τοϋ 1941- 1944. *0 συγγραφεύς καταλήγει : « Ποίηση ενός μεγάλου άγώνα, πού είναι καί μεγάλος πόνος συνάμα. Μ’ αυτή τήν έννοια, ό Σεφέρης μάς έπεισε άπό καιρό, πώς ό Καβάφης είναι δχι μόνο μεγάλος, άλλά κι εθνικός ποιητής. Μ1 αυτήν τήν έννοια — τό πιστεύω άπό καιρό — κι ό Σεφέρης βρίσκεται στήν ίδια κορυφή μέ τόν Καβάφη ».433. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΥ Θ. Δ., Ή Στέρνα : 'Ορόσημο καί οδόσημο, « Γιά τόν Σεφέρη.

Τιμητικό άφιέρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στροφής». 'Αθήνα 1961, σ. 204- 214. [ "Ιδ. καί άρ. 419 ].Κατά τόν συγγραφέα, « Τρία είναι τά βασικά θέματα πού διαγράφονται μέσα

στή Στέρνα : ή πορεία τών ανθρώπων μέσα άπό σκοτάδια γιά μιά καλύτερη αυγή πού δέν έρχεται, ή κουρασμένη πίκρα γιά τήν άνακάλυψη τής ματαιότητας σέ κάθε πράγμα πού μάς περιβάλλει, καί ή άγωνιώδης νοσταλγία γιά τόν κόσμο πού ήταν κάποτε άπροβλημάτιστος γιά μάς καί πού χάθηκε μόλις ύποκύψαμε στον πειρασμό τής αμφιβολίας καί τοΰ ελέγχου. Καί γιά κάθε ένα άπό τά τρία αυτά θέματα υπάρ­χουν τρεις τρόποι, τρία κλίματα έκφρασης. Ό τρόπος τής άμεσης διαπίστωσης, ό τρόπος τής έκφρασης μέ σύμβολα - κλειδιά καί ό τρόπος τής θερμής επίκλησης, τοΰ έξορκισμοΰ πάνω σέ μιά υποκειμενική άντιμετώπιση τής ψυχολογικής ανατομίας τοΰ ποιητή ».434. [Α νώνυμος], Ό ποιητής Δ. I. ’Αντωνίου. ’Αθήνα 1961 ( σχ. 8ον, σ. 40).

Προλογικόν σημείωμα πληροφορεί δτι « τό τεύχος αυτό, φιλική προσφορά στονποιητή Δ. I. Αντωνίου, τυπώνεται μέ τήν ευκαιρία πού συμπληρώθηκαν είκοσιπέντε χρόνια άπό τό πρώτο του φανέρωμα στο περιοδικό « Τά Νέα Γράμματα », τό Δεκέμ-

ìβρη τοΰ 1936 ». Δημοσιεύονται άρθρα, κατά σειράν, των : Γ. Σ ε φ έ ρ η, Ζ. Λορεν- τζάτου, Κλ. Πα ρ ά σχ ο υ , Γ. Μ. Μ υ λ ω ν ο γ ι ά ν ν η , Κ. Δ. Τ σ ά τ σ ο υ , Γ. Θεοτοκ à, Α. Καραντ ών η . Έν τελεί «Βιβλιογραφικό Σημείωμα» δημοσιευ- θέντων ποιημάτων τοΰ Δ. I. Αντωνίου.435. ΤΣΑΚΩΝΑ Δημ., Ό αισθητικός Καπετανάκης [ Άρθρον ], εφ. « Ή Καθημε­

ρινή » 14 ’Απριλίου 1961.433. Aufrere Gaston - H enry , Jean Coutsocheras ou le chant d’un poète

néo - hellénique. (Phalanstère de la P oésie), Bruxelles 1961 ( σχ. 8°v μ., σ. 30).Κατά τον συγγραφέα, « Toute son œuvre s ’inscrit dans une courbe ascen­

dante qui passe par l ’Homme e par l’Humanité avant de se parfaire dans un cosmos qui n ’a rien d’inaccessible puisqu’il est le point de convergence des vertus les plus belles et les plus pures sans lesquelles l ’Humanité ne pro­gresse pas ».437. KABBOYPA Δημ., I. Π. Κουτσοχέρας, ό ποιητής καί όραματιστής. Άθήναι 1961

( σχ. 8°ν μ., σ. 80).’Αναλύονται α'ι επί μέρους ποιητικαί συλλογαί — «Στοχασμοί κι ’Αντίλαλοι»,

« Γαλανές πνοές », « Ελληνικές νύχτες », « Ό Δεΐπνος τής Βηθανίας », « La Marche des L y s» , « ’Ιορδάνης ό άείρροος », «Καπνόν άποθρώσκοντα », «Ό Γολγοθάς» — καί κρίνεται γενικώς τό έργον τοΰ I. Π. Κουτσοχέρα.438. ΠΑΡΑΣΧΟΥ Κλ., Ή ποίηση του Τ. Παπατζώνη [ Άρθρον ], έφ. « Ή Καθη­

μερινή » 10 Μαρτίου 1961.43?. Συμεωνιδου Λ., Σκέψεις πάνω σέ εξη ποιήματα τοΰ Κ. Χρυσάνθη εμπνευσμένα

άπό μουσικές τοΰ Φρειδ. Σοπέν [ Άρθρον ], « Πνευματική Κύπρος » Α' ( 1961 ), σ. 405 - 406.

440. ΧΡΥΣΑΝΘΗ Κ., Ό Μίκης Κιτρομηλίδης καί τό έργο του, « Πνευματική Κύπρος » Α' (1961 ), σ. 629.Άρθρον μετ’ αναγραφής δημοσιευμάτων τοΰ Κιτρομηλίδου.

441. ΠΕΡΝΑΡΗ Α., Δημοσθένης Θ. Σταυρινίδης. Ό πρώτος Κύπριος διηγηματογρά- φος [Άρθρον], «Φιλολογική Κύπρος» 1961, σ. 174- 176.

442. ΓίΑΚΟΥ Δημ., Στάμος Μπράνιας. "Ενας απόμαχος υμνητής τής ζωής, « Ρου­μελιώτικο ’Ημερολόγιο » Ε' ( 1961 ), σ. 49 - 54.Άρθρον περί τών χρονογραφημάτων τοΰ Στ. Μπράνια.

443. ΓίΑΚΟΥ Δημ., Ό Άλκης Τροπαιάτης καί ή Παιδική μας Λογοτεχνία [ Ά ρ ­θρον], « ’Ηπειρωτική Εστία» I' (1961), σ. 462 -465.

444. ΓίΑΚΟΥ ΔΗΜ., Δυο μαρτυρίες τοΰ Μεσοπόλεμου [Γ. Θ ε ο τ ο κ ά «Αργώ» — Β. Μοσκόβη «Γενεά έρχεται». "Αρθρον], « Παναθήναια » Γ', άρ. 30-32 ( Αύγουστος 1961 ), σ. 41.

445. Παναγιωτοπουλου I. Μ., *0 Βασίλης Μοσκόβης [ ’Ομιλία ], « Παναθήναια » Γ', άρ. 35 -36 (Δεκέμβριος 1961), σ. 58 -59.

Θ' Κ ατάλογοι χειρογράφ ω ν καί Β ιβλιογραφία4 4 3 . [ ΑΝΩΝΥΜ ΩΣ ], Βιβλιογραφικό Δελτίο ‘Επτανησιακού Βιβλίου, δεκαετίας 1950 -

1960, «'Επτανησιακόν Ήμερολόγιον » Α' (1961), σ. 256 -268.’Ελλιπέστατη συναγωγή βιβλιογραφικού ύλικοΰ !

4 4 7 . [ ΑΝΩΝΥΜ ΩΣ ], Ή πνευματική Ρούμελη στά 1960. Βιβλιογραφικό Δελτίο, «Ρου­μελιώτικο ’Ημερολόγιο » Ε' ( 1961 ), σ. 165 - 168. [’Εν σ. 165 - 166 : Λογοτεχνία].

448. Beh - Χατζηδακη Ευγ., Δημοσιεύματα Νίκου Α. Βέη ('Bees), « Πελοποννη- σιακά » Γ' - Δ' (1958 - 1959 ), 1960, σ. 437 -488 [Ίδ. « Β.Δ. » I960, άρ. 491]. Βιβλιοκρισία : Αδ. Σ. Ανεςτιδου, « ’Ορθοδοξία» ΛΤ' (1961), σ. 468-470

( μετ’ αναγραφής δημοσιευμάτων περί τοϋ βίου καί τοΰ έργου τοΰ Ν. Βέη ).44?. Βουλή των Ελλήνων —Βιβλιοθήκη, Κατάλογος των είσαχθέντων συγγραμ­

μάτων καί περιοδικών κατά το έτος 1958. Έν Άθήναις 1959 ( α χ . 8°ν, σ. 175 )— Κατάλογος των είσαχθέντων [......] κατά τό έτος 1959. ’Εν ’Αθήναις 1960( αχ. 8°ν, σ. 182 ).Βιβλιοκρ. σημείωμα : Τ. Αθ. Γρ[ΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ] , « Δελτίον ’Ιστορικής καί ’Εθνο­

λογικής Εταιρείας » ΙΕ' ( 1961 ), σ. 416.450. Bulletin analytique de Bibliographie Hellénique. Tome XX Année Bi­

bliographique 1959 (Collection de l ’Institut Français d’Athènes), Athè­nes 1961 ( α χ . 8°v, σ. 664 ).

451. D a e e e g i o E u g è n e , Bibliographie analytique d’ouvrages religieux en Grec imprimés avec des caractères latins, «Μικρασιατικά Χρονικά» Θ' (1961), σ. 385 - 499.’Αναγραφή τίτλων εκατόν είκοσι εννέα βιβλίων τής περιόδου 1595 - 1959.

452. ΖΩ ΡΑ Γ. Θ. - ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Βιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής Φιλολογίας Α' 1959 (Σπουδαστήριον Βυζαντινής καί Νεοελληνικής Φιλολογίας τοΰ Πανεπιστημίου ’Αθηνών), Άθήναι 1960 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 496]. Βιβλιοκρισία : F r a n z D ó l g e r , « Südost - Forschungen » XIX ( 1961 ), σ. 472.

453. ΖΩ ΡΑ Γ. Θ. - ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ., Βιβλιογραφικόν Δελτίον Νεοελληνικής Φιλολογίας. Β' 1960 (Σπουδαστήριον Βυζαντινής καί Νεοελληνικής Φιλολογίας τοΰ Πανεπιστημίου ’Αθηνών), Άθήναι 1961 ( σχ. 80ν, σ. 78).Περιλαμβάνεται συστηματική άναγραφή τών άπό τής κατά τον Γ αιώνα άρξα-

μένης δημώδους παραδόσεως μέχρι τής λογοτεχνίας τών ήμερών μας σχετικών αυτο­τελών μελετών ως καί τών σημαντικωτέρων άρθρων, τών δημοσιευομένων είς τά εγκυρότερα έλληνικά καί ξένα περιοδικά καί είς καθιερωμένος φιλολογικός σελίδας τοΰ ημερησίου τύπου, μετά συντόμων αναλύσεων καί κατατοπιστικών σχολίων.

Βιβλιοκρ. σημείωμα : Δ. Β. ΒαΓΙΛΚΑΚΟΥ, « Άθηνά » ΞΕ' ( 1961 ), σ. 343 - 344, 358.454. Καραγιωργη Β. - Κυρρη Κ. Π., Κυπριακή Βιβλιογραφία: 1960- 1961, «Κυ­

πριακοί Σπουδαί » ΚΕ' ( 1961 ), σ. 288 - 299.’Αναλυτική βιβλιογραφία άναφερομένη εις άρχαιολογίαν, άρχαίαν καί μεσαιω­

νικήν Ιστορίαν καί φιλολογίαν. Παραλείπονται τά δημοσιεύματα τών « Κυπριακών Σπουδών ».455. ΚατςΙΜΠΛΛΗ Γ. Κ., Βιβλιογραφία Γιώργου Σεφέρη, « Γιά τον Σεφέρη. Τιμη­

τικό αφιέρωμα στά τριάντα χρόνια τής Στροφής». ’Αθήνα 1961, σ. 411-475 [ = καί αύτοτελώς, σχ. 8°ν, σ. 68). [Ίδ. καί άρ. 419].Συστηματική άναγραφή τών αυτοτελών εκδόσεων καί τών έν τφ περιοδικφ καί

ήμερησίφ τύπφ» δημοσιευμάτων ( πρωτοτύπων καί μεταφράσεων ) τοΰ Γ. Σεφέρη ως καί τών περί τοΰ βίου καί τοΰ έργου του άρθρων καί μελετών κατά τήν περίοδον 1931 - 1961.455. Λαςκαρι Mix. Θ., Δημοσιεύματα : 1925 - 1960. Άθήναι 1960 [Ίδ. « Β.Δ. » 1960,

άρ. 504], Βιβλιοκρισία : Αδ. Σ. ΑΝΕΣΤΙΔΟΥ, « ’Ορθοδοξία » ΛΤ' ( 1961 ), σ. 468.457. Μανουςακα Μ. I., Άναγραφή δημοσιευμάτων : 1938 - 1960. Άθήναι 1960 [Ίδ.

«Β.Δ.» 1960, άρ. 506]. Βιβλιοκρισία : Αδ. Σ. ΑΝΕΣΤΙΔΟΥ, «’Ορθοδοξία » ΛΤ' ( 1961 ), σ. 467.

458. ΤΩΜΑΔΑΚΗ Ν. Β., Βιβλιογραφία Κρητικών 'Επαναστάσεων Α' 1821 - 1830. Συμ-

βολή δεύτερα, « Δελτίον ‘Ιστορικής καί ‘Εθνολογικής Εταιρείας» 15 (1961), σ. 51 - 52, 457.'Αναγραφή δώδεκα τίτλων, συμπλήρωμα τής έν τφ αύτφ περιοδικφ δημοσιευ-

θείσης βιβλιογραφίας ( ΙΓ', 1959, σ. 26 -32).45?. ΦΟΥΣΑΡΑ Γ. I., Βιβλιογραφία τών 'Ελληνικών βιβλιογραφιών: 1791 - 1947.

Βιβλιοπωλεΐον τής «Εστίας». ‘Αθήνα 1961 ( σχ. 8ον, σ. κ '+ 286 ).Κατά τον συγγραφέα, έν τώ έργφ του « καταγράφονται α' ) οι βιβλιογραφίες

πού τυπώθηκαν στήν 'Ελλάδα άπ’ τήν ανακάλυψη τής τυπογραφίας ως τά 1947' β') οί βιβλιογραφίες πού αφορούν ελληνικά θέματα καί πρόσωπα, συνθεμένες ελληνικά ή ξενόγλωσσα από "Ελληνες ή αλλοδαπούς βιβλιογράφους [...] πού σχετίζονται μέ τον νέο ελληνισμό' γ') οΐ συνθεμένες άπό "Ελληνες βιβλιογραφίες, γιά όποιο θέμα καί σ’ όποια γλώσσα ».

Τό όλον έργον διηρημένον είς δύο τμήματα (I Συστηματικός κατάλογος - II Ευρετήρια καί Πίνακες) περιλαμβάνει τά επόμενα κεφάλαια : Α' Γενικαί βιβλιογρα- φίαι - Β' Κατάλογοι δημοσίων καί ιδιωτικών βιβλιοθηκών - Γ' Κατάλογοι βιβλιοπω­λείων, τυπογραφείων καί εκδοτών - Δ' Βιβλιογραφίαι θεμάτων - Ε' Βιβλιογραφίαι τόπων - Τ' Βιβλιογραφίαι προσώπων - Ζ' Βιβλιογραφικά περιοδικά καί Η' Ευρετή­ρια περιοδικών καί εφημερίδων.

Βιβλιοκρισίαι : Ν. Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗ, « Άθηνά » ΞΕ' ( 1961 ), σ. 283 - 287. — Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ, έφ. « Τό Βήμα » 24 Νοεμβρίου 1961.460. Μητρ. Μιλήτου ΑίΜΙΛΙΑΝΟΥ [ΤςαΚΟΠΟΥΛΟΥ], Πατριαρχικά σιγίλλια έν τοΐς

κώδιξι τού άρχειοφυλακείου τού Οικουμενικού Πατριαρχείου, « 'Ορθοδοξία » ΛΤ' ( 1961 ), σ. 6 - 11.’Αναγράφονται τά ύπ’ άρ. 490- 530 σιγίλλια, τής περιόδου 1893 - 1922.

461. Andres G., Los listas inéditas de manuscritos griegos de Hurtado de Mendoza, « La Ciudad de Dios » 174 ( 1961 ), σ. 381 - 396.Βιβλιοκρ. σημείωμα : V. L[aurent], « Byzantinische Zeitschrift » 54 ( 1961 ),

σ. 428.462. Μητροπ. πρ. ’Ηλείας ΑΝΤΩΝΙΟΥ, Κατάλογος χειρογράφων καί έντυπων τής έν

Σκιάθιρ Ί . Μονής Ευαγγελισμού τής Θεοτόκου, « Θεολογία » ΛΒ' ( 1961 ), σ. 231 -235, 389-409, 608 -630 [Ή δημοσίευσις συνεχίζεται].Περιγράφονται εκατόν δέκα κώδικες, μή χρονολογούμενοι.

463. Astruc Ch. - Concasty Μ. -L., Catalogue des manuscrits Grecs III: Le Supplément Grec. Tom. I l l : Nos 901 - 1371. Préface par A. D a i n. Pa­ris 1960 [Ίδ. « Β.Δ. » 1960, άρ. 471].Β ι β λ ι ο κ ρ ι σ ί α ι : H . H u n g e r , « Byzantinische Zeitschrift » 54 ( 1961 ), σ. 126 -

129. — M . W [ i t t e k ], « Scriptorium » XV ( 1961 ), σ . 129 - 130.464. Dain A., Sur deux recueils de Babrios trouvés par Minoide Mynas,

«Bulletin de l’Association G. Budé », Quatrième serie, 1960, σ. 113-121 [’Ίδ. «Β.Δ.» 1960, άρ. 473], Βιβλιοκρισία : Ch . A[struc], «Scriptorium» XV ( 1961), σ. 147 - 148.

465. Füves Òdón, Neumâs énekeskónyveknek és Zavirasz Gyorgy Munkainak kéziratai Szentendrén, « Külônlenyomat az Antik Tanulmanyok » 4 ( 1961 - 1963 ), σ. 293 -299 [’Εν τώ άνατύπφ : Budapest 1961].Περιγράφονται έννέα μουσικά χειρόγραφα, εις βυζαντινήν παρασημαντικήν, καί

είκοσι δύο χειρόγραφα έργων Γ. Ζαβίρα καί ετέρων, άντιγραφέντα ύπ’ αυτού ή ευρι­σκόμενα είς τήν κατοχήν του.466. Giannew.1 C., Codices Vaticani Greci: Codices 1684 - 1744. Addenda et

in d i c e s c u r a v i t P . C a n a r t ( B y b l i o t h e c æ A p o s t o l i c æ V a t i c a n æ C o d i c e s m a n u s c r i p t i . . . ) . I n B y b l i o t h e c a V a t i c a n a 1961 ( σ χ . 4 °v , σ . X X + 1 9 6 ) .

4 6 7 . H a e k i n F r . , M a n u s c r i t s g r e c s d e s f o n d s « H i s t . » e t < P h i l . » a V i e n n e e t d u f o n d s « H o l k h a m » a O x f o r d , « A n a l e c t a B o l la n d ia n a » .L X X I X ( 1 9 6 1 ) , σ . 3 8 9 - 4 1 1 .

4 6 8 . H u n g e r H . , K a t a l o g d e r g r i e c h i s c h e n H a n d s c h r i f t e n d e r Ô s t e r r e ic h i s c h e n N a t i o n a l b i b l i o t h e k . T e i l 1 . ( M u s e i o n . V e r ô f f e n t l i c h u n g e n d e r Ô s t e r r . N a - t i o n a l b i b l i o t h e k , N e u e F o l g e . R e i h e 4 , B a n d . 1 ) , W i e n , 1961 ( σ χ . 4°'v, σ . X X I + 5 0 4 + 1 π ί ν . ).Βιβλιοκρισία : F r . H a e k i n , « B y z a n t i o n » X X X I ( 1961 ), σ . 5 67 - 5 6 9 .

4 6 9 . I r i g o i n J e a n , T r o is C a t a l o g u e s d e m a n u s c r i t s g r e c s , « R e v u e d e s É t u -

\ d e s G r e c q u e s » L X X I V ( 1 9 6 1 ) , σ . 2 7 5 - 2 9 1 .[C h . A s t r u c - M . - L,· C o n c a s t y , C a t a l o g u e d e s m u n u s c r i t s g r e c s , t r o i ­

s i è m e p a r t i e : T e S u p p l é m e n t g r e c , t . I I I , N o s 9 0 1 - 1 3 7 1 , P a r i s 1 9 6 0 . — E e p . M i o n i , B i b l i o t h e c æ D i v i M a r c i V e n e t ia r u m : C o d i c e s g r æ c i m a n u s c r i p t i . V o l .I I . R o m a 1 9 6 0 . — H e r l H u n g e r , K a t a l o g d e r g r i e c h i s c h e n H a n d s c h r i f t e n d e r Ô s t e r r e i c h i s c h e n N a t i o n a l b i b l i o t h e t , t . I . W i e n . . . ] .4 7 0 . Κληριδη Ν Ε Α ΡΧ Ο Υ , Κ υ π ρ ια κ ή 'Α γ ιο γ ρ α φ ία : Π ρ ο λ ε γ ό μ ε ν α κ α ί κ ε ίμ ε ν ο ν τή ς

’Α κ ο λ ο υ θ ία ς τ ο ΰ *Α γίου κ α ί ε ν δ ό ξ ο υ μ ά ρ τ υ ρ ο ς Π ρ ο κ ο π ίο υ , « Κ υ π ρ ια κ ο ί Σ π ο υ -

δ α ί » Κ Ε ' ( 1 9 6 1 ) , σ . 1 5 5 - 172 ( + 3 ε ίκ . ).’Α τ ε λ ή ς π ε ρ ιγ ρ α φ ή τ ο ΰ χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ο υ [γ ε γ ρ α μ μ έ ν ο υ τω 1 8 6 2 δ ιά χ ε ιρ ό ς « ίερο-

διακόνον ’Ιγνατίου τής μονής Μαχαιράδος, δ ι ’ άναλωμάτων Κυριάκου, του εκ κώμης Παλαιοχορίου »] κ α ί έ κ δ ο σ ις τοΰ κ ε ιμ έ ν ο υ « κ α τ α λ ο γ ά δ η ν », ά ν ε υ ύ π ο μ ν η μ α τ ισ μ ο ΰ κ α ί π λ η ρ ο φ ο ρ ιώ ν π ε ρ ί τ ο ΰ μ ά ρ τ υ ρ ο ς , τή ς μ ο ν ή ς , κ λπ .4 7 1 . Μ ο £ ι ν Ve., L e s m a n u s c r i t s d u M u s é e n a t i o n a l d ’O c h r id a ( Ά ν ά τ υ π ο ν έκ

τ ο ΰ π ε ρ . « Z b o r n ik n a t r u d o v i », σ . 1 6 3 - 2 4 3 ) , O h r id 1961 ( σ χ . 4 °v , σ . 8 2 +

2 5 π ίν . ).Βιβλιοκρισία : F r . H a e k i n , « B y z a n t i o n » X X X I ( 1 9 6 1 ) , σ . 5 7 4 - 5 7 6 .

4 7 2 . ΜΟΣΧΟΝΑ ©EOA. Δ ., Κ α τ ά λ ο γ ο ς χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ω ν , « Ά ν ά λ ε κ τ α » ( ’Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ιά ς ) , ά ρ . 1 0 , 1 9 6 1 , σ . 1 7 6 - 177 [Η δ . κ α ί « Β .Δ . » 1 9 6 0 , ά ρ . 4 7 9 ] .Π ε ρ ιγ ρ ά φ ο ν τ α ι ο ί ΰ π ’ ά ρ . 5 3 5 - 5 3 7 κ ώ δ ικ ες ( Ι Ζ ' - Ι Θ ' α ί ) .

4 7 3 . Μουςελιμη Σ π ., Ε ν θ υ μ ή σ ε ις σ η μ ε ιω μ έ ν ε ς σ τ α εξώ φ υ λ λ α Π η δ α λ ίο υ μ ο ν ή ς Π α - γ α ν ώ ν - Θ ε σ π ρ ω τ ία ς [ΙΘ ' α ί .] , « ’ Η π ε ιρ ω τ ικ ή ’ Ε σ τ ία » I ' ( 1 9 6 1 ) , σ . 5 1 3 - 5 1 4 .

4 7 4 . ΜπουμπουλιδΟΥ Φ. Κ ., Λ υ τά έ γ γ ρ α φ α Β ιβ λ ιο θ ή κ η ς Σ π . Λ ο β έ ρ δ ο υ . Ά θ ή ν α ι

1961 ( σ χ . 8 ον, σ . ι ς ' + 8 2 ) .Μ ετ ’ Ε ισ α γ ω γ ή ν , ε ν ή ε ξ ε τ ά ζ ε τ α ι ή σ η μ α σ ία τώ ν ε γ γ ρ ά φ ω ν , ά ν α γ ρ α φ ο μ έ ν η ς

κ α ί τ ή ς σ χ ε τ ικ ή ς π ρ ο ς τ ο π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο ν α υ τώ ν β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ς , π ε ρ ιγ ρ ά φ ο ν τ α ι τ α ΰ τ α μ ετά μ ν ε ία ς π ε ρ ιλ η π τ ικ ώ ς τοΰ π ε ρ ιε χ ο μ έ ν ο υ τω ν ή έ κ δ ίδ ο ν τ α ι τ ά π λ έ ο ν ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τ α υ π ό φ ιλ ο λ ο γ ικ ή ν ή ισ τ ο ρ ικ ή ν έ π ο ψ ιν .

Τ ά έ γ γ ρ α φ α τ α ΰ τ α κ α τ α τ ά σ σ ο ν τ α ι ε ίς οκ τώ τ μ ή μ α τ α : Ά ρ χ ε ι ον Κ λ η ρ ι κ ώ ν - Ά ρ - χεΐον Νεοφ. Δούκα - Ά ρ χ ε ι ον Α γ ω ν ισ τώ ν καί Π ολιτ ικώ ν - Ά ρ χ ε ι ον Ε λ λ ή ν ω ν λογιών - Ά ρ χ ε ι ον Π . Χιώτου - ’ Αρχεΐον Σολωμοϋ - Ά ρ χ ε ΐ ο ν Ποστολάκα - Διάφορα. Ή δ η μ ο -

σ ίε υ σ ις δέ α υ τ ώ ν α π ο τ ε λ ε ί ικ α ν ή ν σ υ μ β ο λ ή ν ε ίς τή ν μ ε λ έ τ η ν τ ή ς ε λ λ η ν ικ ή ς ισ τ ο ρ ία ς

κ α ί φ ιλ ο λ ο γ ία ς τοΰ Ι Η ' κ α ί ΙΘ ' α ίώ ν ο ς .Βιβλιοκρισίαι : A. M i r a m b e e , « R e v u e d e s É t u d e s G r e c q u e s » L X X I V ( 1961 ),

σ. 351 - 3 5 2 . — G h . C [ r o n t ), « S t u d i i » X I V ( 1 9 6 1 ) , σ . 161 7 .4 7 5 . ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ φ . K ., Κ α τ ά λ ο γ ο ς ε λ λ η ν ικ ώ ν χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ω ν κ ω δ ίκ ω ν Β ι β λ ι ο ­

θ ή κ η ς Σ π . Λ ο β έ ρ δ ο υ . Ά θ ή ν α ι 1961 ( σ χ . 8 ο ν , σ. 5 0 + I V Π ίν . ). [ = « Έ π ε τ η ρ ίς

Φ ιλ ο σ ο φ ικ ή ς Σ χ ο λ ή ς Π α ν ε π ισ τ η μ ίο υ ’Α θ η ν ώ ν » , Ι Α ' ( 1 9 6 0 - 1961 ) , σ . 4 0 2 - 4 4 6 ] . Ή ε ρ γ α σ ία α ΰ τη α π ο τ ε λ ε ί τό π ρ ώ τ ο ν μ έ ρ ο ς σ υ σ τ η μ α τ ικ ή ς π ε ρ ιγ ρ α φ ή ς τώ ν

ε λ λ η ν ικ ώ ν χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ω ν κ ω δ ίκ ω ν , ο σ ο ι , ά γ ν ω σ τ ο ι μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ ο ν , δ ια σ φ ζ ο ν τ α ι ε ις

Ιδ ιω τ ικ ό ς έ ν Έ λ λ ά δ ι β ιβ λ ιο θ ή κ α ς .Π ε ρ ιγ ρ ά φ ο ν τ α ι ε β δ ο μ ή κ ο ν τ α κ α ί π έ ν τ ε κ ώ δ ικ ες ( Ι Β ' - ΙΘ ' α ί. ) τ ή ς Β ι β λ ι ο θ ή κ η ς

Σ π . Λ ο β έ ρ δ ο υ , ά ν α γ ρ α φ ο μ έ ν η ς έ κ ά σ το τ ε κ α ί τ ή ς σ χ ε τ ικ ή ς π ρ ο ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς , β ιβ λ ιο - γ ρ ά φ ο υ ς , κ τ ή το ρ α ς ή ά ν α φ ε ρ ό μ ε ν α π ρ ό σ ω π α κ α ί γ ε γ ο ν ό τ α β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ς .4 7 6 . ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΟΥ Φ. Κ ., Π α λ α ιο γ ρ α φ ικ ά : Ο Ι κ ώ δ ικ ες Ά λ ε ξ . Κ ο λ υ β ά , « Ά θ η ν ά »

Ξ Ε ' ( 1 9 6 1 ) , σ . 2 4 4 - 2 4 8 .’ Ε κ τ ίθ ε ν τ α ι γ ε ν ικ α ί π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις ά φ ο ρ ώ σ α ι τ ό μ έ ν ε ις τη ν ν ϋ ν κ α τ ά σ τ α σ ιν τ ό

δ έ ε ίς τ ό π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο ν ή τ ή ν υ π ό τ ο ΰ Σ π . Λ ά μ π ρ ο υ γ ε ν ο μ έ ν η ν π ε ρ ιγ ρ α φ ή ν τ ώ ν κ ω ­δ ίκ ω ν σ υ λ λ ο γ ή ς Κ ο λ υ β ά . Ε ίδ ικ ώ τ ε ρ ο ν δ ια π ισ τ ο ΰ τ α ι ή α π ώ λ ε ια δ ε κ α τ ε σ σ ά ρ ω ν π ε ρ ιγ ε - γ ρ α μ μ έ ν ω ν κ ω δ ίκ ω ν , χ ρ ο ν ο λ ο γ ο ύ ν τ α ι κ α ί π ε ρ ιγ ρ ά φ ο ν τ α ι ά κ ρ ιβ έ σ τ ε ρ ο ν δ ιά φ ο ρ ο ι κ ώ δ ι­κ ε ς , π ρ ο σ δ ιο ρ ίζ ο ν τ α ι ο ί σ υ γ γ ρ α φ ε ίς έ ρ γ ω ν ά ν ω ν ύ μ ω ν ή τ α υ τ ίζ ο ν τ α ι π ρ ό ς ά λ λ ο θ ε ν

γ ν ω σ τ ο ύ ς κ α ί α ν α γ ρ ά φ ο ν τ α ι π α ρ α λ ε ιφ θ έ ν τ α κ α τά τ ή ν α ρ χ ικ ή ν π ε ρ ιγ ρ α φ ή ν σ η μ ε ιώ ­μ α τ α β ιβ λ ιο γ ρ ά φ ω ν τώ ν κ ω δ ίκ ω ν .

4 7 7 . N i k o l o p u l o s P a n a g i o t i s , C o d ic i g r e c i d e l C o l l e g i o I n g l e s e d i R o m a , « R i ­v i s t a d i C u l t u r a C l a s s i c a e M e d i o e v a l e , I I I ( 1 9 6 1 ), N o 2 ( E s t r a t t o d a

« N o t e e D i s c u s s i o n i » ) , σ. 2 5 6 - 2 6 5 .Π ε ρ ιγ ρ ά φ ο ν τ α ι τ έσ σ α ρ ε ς κ ώ δ ικ ες τ ο ΰ X V I α ίώ ν ο ς .

4 7 8 . Π Ο Λ ΙΤΗ Λ ί ν ο υ , 'Ο δ η γ ό ς κ α τ α λ ό γ ο υ χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ω ν ( Γ ε ν ικ ό ν Σ υ μ β ο ύ λ ιο ν Β ι β λ ι ο ­θ η κ ώ ν τή ς 'Ε λ λ ά δ ο ς , ά ρ . 1 7 ) , Ά θ ή ν α ι 1 9 6 1 ( σ χ . 8 ο ν , σ . 1 4 0 + 1 6 π ί ν α κ ε ς ) . 'Ο δ η γ ό ς « ε κ λ α ϊκ ε υ τ ικ ο ύ χ α ρ α κ τ ή ρ ο ς » κ α τ ά τ ο ν σ υ γ γ ρ α φ έ α , σ υ ν τ ε τ α γ μ έ ν ο ς ή δ η

ά π ό τ ο ΰ 1 9 4 0 ! Δ ια ιρ ε ίτ α ι ε ίς τ ρ ία μ έρ η : À ' ‘Εξωτερική περιγραφή ( Γ ε ν ι κ ά , δ λ η , Χ ρ ο ν ο λ ο γ ία , Σ η μ ε ιώ μ α τ α κ α ί ε ν θ υ μ ή σ ε ις , Γ ρ α φ ή , Κ ο σ μ ή μ α τ α , σ τ ά χ ω σ ις ). — Β ' Π ε ­ριεχόμενον ( Θ ε ο λ ο γ ικ ά , Λ ε ιτ ο υ ρ γ ικ ά κ α ί ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ά , Μ ο υ σ ικ ά , Φ ιλ ο λ ο γ ικ ά κ α ί Φ ιλ ο σ ο φ ικ ά , Ν ο μ ικ ά κ α ί Ι α τ ρ ι κ ά , ’Έ γ γ ρ α φ α ) . — Γ' Σύνταξις Καταλόγου ( Π ε ρ ιγ ρ α φ ή

ε ν ό ς χ γ φ . ή ο λ ο κ λ ή ρ ο υ σ υ λ λ ο γ ή ς ).Βιβλιοκρισία : Κ . Θ . ΔΗΜ ΑΡΑ, έ φ . « Τ ό Β ή μ α » 17 Ν ο ε μ β ρ ίο υ 1 9 6 1 . Βιβλιοκρ.

σημείω μα: F . D [ ô l g e r ] , « B y z a n t i n i s c h e Z e i t s c h r i f t » 5 4 ( 1961 ) , σ . 4 2 7 .4 7 ? . P o u T i s E . , D i e H a n d s c h r i f t e n s a m m l u n g d e s K l o s t e r s Z a v o r d a u n d d i e

n e u a n f g e f u n d e n e P h o t io s - H a n d s c h r i f t , « P h i lo lo g u s » 1 0 5 ( 1961 ), σ . 136 - 1 4 4 . Βιβλιοκρ. Σ η με ίω μα : F . D [ ô i .g e r ] , « B y z a n t i n i s c h e Z e i t s c h r i f t » 5 4 ( 1 9 6 1 ) ,

σ . 4 1 9 .4 8 0 . Χαιρετη Μαρίας, Κ α τ ά λ ο γ ο ς τ ώ ν ε ίς τ ά Γ ε ν ικ ά Α ρ χ ε ί α τ ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς ά π ο κ ε ι-

μ έ ν ω ν π α τ ρ ια ρ χ ικ ώ ν σ ιγ ιλ λ ίω ν , « Δ ε λ τ ίο ν Ι σ τ ο ρ ικ ή ς κ α ί ’Ε θ ν ο λ ο γ ικ ή ς 'Ε τ α ι ­

ρ ε ία ς » 15 ( 1 9 6 1 ), σ . 2 3 4 - 2 5 0 .Π ε ρ ιγ ρ ά φ ο ν τ α ι ε ίκ ο σ ι σ ιγ ίλ λ ια τώ ν ετώ ν 1 5 8 0 - 1 8 1 9 .

4 8 1 . ΧΡΥ ΣΑ Ν Θ Η Κ ., Π α λ α ιο γ ρ α φ ικ ά , « Κ υ π ρ ια κ ο ί Σ π ο υ δ α ί » Κ Ε ' ( 1 9 6 1 ) , σ . 1 4 7 . ’ Ε κ χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ο υ ά τ ελ έ σ τ α τ α π ε ρ ιγ ρ α φ ο μ έ ν ο υ ( ιδ ιο κ τ η σ ία ς Λ . Π α ν α ρ έ τ ο υ ) δ η μ ο ­

σ ιε ύ ε τ α ι έ ν θ ύ μ η σ ις το ΰ γ ρ α φ έ ω ς [1 7 8 5 ] « Παραακενά ν ίοϋ τον παπά ‘Ανδρέα από χωρίον τής Ά μμο χο να το ν Δερννεια ». Κ α τ ά τ ο ν σ υ γ γ ρ α φ έ α , « ή μ ε λ έ τ η τ ο ΰ χ ε ι ρ ο ­

γ ρ ά φ ο υ θ ά γ ίν η α ρ γ ό τ ε ρ α ».

ΠΙΝΑΚΕΣ*

A' - ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ '

Α.Γ., 301’Αγγέλου Άλκ., 238 Άθανασιάδης - Νόβας Θεμ., 349 Άλιβιζάτος Άμ , 239 Άλισανδράτος Γ. Γ., 237, 240, 282 Άναγνωστάκη Ν., 419-420 Άναστασάκης Παντελής, 125 Andrés Gr., 156, 461

Άνεστίδης Άδ. Σ., 448, 456-457 Άντωνιάδης Άντ., 230 ’Αντώνιος ( μητρ. ’Ηλείας), 462 ’Αντωνίου Δ. I., 419 Άποστολίδης Γ. Α., 419 ’Αργυρίου Άλ., 419, 421 ’Αρκάς Νικ. Έμ., 170 Άρμένης Άριστ., 252 Arnakis G. G., 92 Astruc Ch., 463 - 464, 469 Αύγέρης Μ., 2, 419, 422 Aufrere G. - Η., 436

Βαγιακάκος Δ. Β., 65, 67 - 6 8 , 93, 101, 103, 122, 164, 188, 193, 201, 222, 226, 453

Βαλαωρίτης Άριστ., 235 Βαλέτας Γ., 114, 265, 288, 301 Βασιλάς Ήλίας, 162 Βασιλείου Σπ., 373 Βέη Μαίρη Ν., 209-210, 213 Βέη - Χατζηδάκη Εύγ., 448 Βέης Νίκος, 126, 209 - 210 Βελιαρούτης Κ. Δ., 177 Βενέζης Ήλίας, 55, 77, 273, 309 -311,

376, 407, 410 Βιζυηνός Γ. Μ., 283 Βλάχος Π. Κ., 304 Βουρνάς Τ., 20, 78, 289 Βουτιερίδης Ήλ. Π., 176

Βουτιερίδης Π. Ή., 54 Βράχας Φρ., 199, 338 Βρεττάκος Νικ., 395, 418, 423 Brunello Ar., 159

Camariano - Cioran Ar., 16,166,183,186Canart P., 466Caracausi Gir., 123Catone Nic., 307Concasty M. -L,., 463, 469Croni Gh., 169, 474Γ.Χ.Μ., 170Γεροντικός Άρσ , 258Γεωργούλης Κ., 180Γιάκος Δημ., 442 -444Γιανναράς Χρ., 387Γιαννόπουλος Περ., 357Γιαννοπούλου Μαριέττα, 144Γιαννούλης Σ., 87Γιοφύλλης Φ., 233Γκατσό/ιουλος Στ. Μ., 160Γκιόλιας Μ., 399Γλέζος Π., 79, 81, 89, 253- 254Γρηγόρης Γερ., 377Γριτσόπουλος Τ. Άθ. 21, 82, 84, 90,

191, 449

Dain A., 463-464 Δάλλας Γιάννης, 339, 419, 424 Dallegio Eug., 451 Δαλμάτη Μαργ., 340 Δανόπουλος Εύαγγ., 74 Δαφέρμος Δ., 63, 418 Δεδόπουλος Κ. I., 22, 301 Δέλιος Γ., 227Δημαράς Κ. θ., 16, 28, 47, 71, 98, 108,

170, 183, 185, 192 - 194, 241, 267, 278, 301, 312, 419, 425, 459, 478

* ΟΙ ά ρ ιϋ μ ο ί παραπέμπουν είς τά &ρϋρα τή ς β ιβλιογραφίας.

Διαμαντής Κωνστ. Άθ., 172, 190 Δικταϊος Άρης, 266 Δοανίδου Σ. I., 264 Dojòev I., 91DOlger F., 95 -96, 104, 110, 120, 138-

140, 452, 478-479 Δουλγεράκης Έμμ., 125 Δρακάκης Θεοδ. Α., 143 Δώδου ΑΙκ., 94

ΕΙρηναΐος (μητρ. Κισσάμου ), 147 Embiricos Alexandre, 108

Έραστος Β., 406 Εύρυγένης Δημ. I., 355

Fanelli Vittorio, 153 Füves Od., 465

Ζαχαριάδου ’Ελισάβετ A., 93 Ζέπος Π. I., 169 Giannelli C., 466 Ζούμπος A. N., 163 Ζωγράφου Λ., 396Ζώρας Γ. Θ., 92, 101, 109, 164, 201, 211 -

216, 228, 242, 331, 335, 452-453

θέμελης Γ., 204, 290, 341, 419, 426 Θέμελης Χρυσ., 291 Θεοδωρίδης Θεοδ., 145 Θεοτοκας Γιώργος, 5, 17, 434 Θεοτόκης Κωνστ., 256 θρύλος "Αλκής, 5, 23-24, 274, 277,

290, 301, 313, 348, 370, 396 Θωμόπουλος Θεοδ., 148 θωμόπουλος I. Α., 48

Irigoin J., 469 Irmscher Johannes, 152

Καββαδάς Στ., 188 Καββαδίας Σπ., 234, 270 Κάββουρας Δημ., 437 Καζαντζάκης Ν., 266, 375 Καιροφύλας Κ., 279 Καλλονάς Δ., 53 Κανακάρης Άντ., 301 Καπετανάκου Άγλ., 127 Καραβίας Π., 205, 274

Καραγιώργης Β., 454 Καραντώνης Α., 6 - 7, 25 -27, 366, 378,

391, 396, 411, 434 Καραπαναγιώτης Λ. Β., 419, 427 Karlsson G., 99 -100 Κάσδαγλης Ν., 419Κατσίμπαλης Γ. Κ., 254, 374, 379, 419,

455Κατσουρός A. Ρ., 128 Καφφετζάκης - Μαράντης Γ. I., 336 Κεφαλληνιάδης Νίκος, 118 Κληρίδης Νέαρχος, 470 Κλώνος Γ., 262 Knûs Β., 99-100, 104 Κόκκινης Σπΰρος, 18 Κονδυλάκης Ίω. Δ., 333 -334 Κοντός Νικ. 314 Κοντοσόπουλος Νικ. Γ., 129 Κορίδης Γιάννης, 368 Κοσμάς Νίκος, 130 Κούβαρης Παν., 127 Κουγέας Σ. Β., 49, 65 Κούκκου Έλ., 184 Κουκουλομάτης Δημ., 127 Κούλας Δημ., 342 Κουρίλας Εύλόγιος, 135 Κουρνούτος Γ. Π., 267, 275, 315 Krawczynsci Stamatia, 102 Κριαράς Ε., 94, 120 Κυθρεώτης Ίακ., 131 Κυριακίδης Στ., 96 Κύρρης Κ., 149, 454 Κωνσταντινίδης Κ. Γ., 202 Κωνσταντινίδης Κ. Ν., 343 Κωνσταντόπουλος Χρηστός Γ., 59 Κώνστας Κ. Σ., 57 -58, 168, 173 - 175,

276, 284

Λαζαρίδης Ά ., 335 Λάιος Γ., 184, 186 Λαμπαδαρίδης Νικ., 132 Λαμπρίδη Έλλη, 280 Λαμψίδης Όδ., 95, 97 Λαμψίδης Π., 122 Λάππας Τάκης, 133, 303, 358 Λασκαράτος Άνδρ., 236 Λάσκαρις Μ. Θ., 456 Eaurent V., 156, 461

Lavagnini Br., 28 Legrand È r a . , 157, 202 Λεοντιάδου - Κύρρη *Ελ., 206 Λιανίδης Σ·, 146 Λίτινας Σ., 418 Λογοθέτη Φ. Π., 278 Λορεντζάτος Ζ., 419, 428, 434 Λουΐζου Εύ. Λ., 419 Λουκάτος Δημ. Σ., 61, 243 -244

Μακρυμίχαλος Στ., 187 Μαμαλάκη Ζερμαίν, 388 Μανής Εύ. Ίακ., 180 Μάνος Δημ. Π., 221 Μανούσακας Μ. I., 154, 457 Μαραθεύτης Μιχαήλ I., 29, 316 Μαραθεύτης Φρίξος Σ., 105 Μάργαρης Δ., 3 Μαρκάκης Πέτρος, 80, 274 Μαρκίδης Γ. Α., 369 Μασούρης Δ., 207Μαστροδημήτρης Παναγ. Δ., 30, 222Μάτσας Ν., 363Μαχαιράς E. L, 31Μέγας Γ. Α., 123, 145Μελάς Λ., 261Μελάς Σπ., 267Μερακλής Μιχ. Γ., 32Μεραναΐος Κ. Λ., 380Merlier Oct., 373 νMilutinovid Kosta, 14Μινώτος Διον., 230Mioni Elp., 469Mirambel André, 9, 108, 119, 408,

474Moravcsik Gy., 91, 142 Moreas Jean, 266 MoSin VI., 471 Μοσχοβάκης Άντ., 236 Μοσχονάς Θ. Δ., 472 Μόσχος Άγγελος Ν., 223 Μουσελίμης Σπ., 473 Μουστοξύδης Θ., 181 Μπαρλάς Τ., 381Μπουμπουλίδης Φ. Κ., 119, 180, 236,

271, 401, 403, 452 -453, 474-476 Μυλωνογιάννης Γ. Μ., 434 Μυριβήλης Στρ., 397

Ναθαναήλ Π., 33 Νικολαΐδης Μελής, 292 Νικολαρεΐζης Δ., 217 - 220 Νικολόπουλος Παν., 477 Νοτάρης Ίω. Σ., 50

Ξενόπουλος Γρ., 306 - 308, 357 Ξΰδης Θεόδ., 51, 382

Οίκονομίδης Δημ. Β., 69, 166, 171

Παλαμας Κ., 143, 267, 269 Πάλλης A. Α., 98 Παμπούκης I. Τ., 13 Παναγιωτόπουλος I. Μ., 259 -260, 317,

350-351, 412, 445 Πανδής Δημ., 157 Papacostea Victor, 56 Παπαγεωργίου Άλ. Γ., 229, 236, 245 -

246, 263Παπαδήμας Άδ. Δ., 394 Παπαδιαμάντης Άλ., 285-287, 295 Παπαδόπουλος A. Α., 34 Παπαϊωάννου Μ. Μ., 2, 35, 182 Παπαντωνίου Ζαχ., 363 Παπατζώνης Τ. Κ., 419 Παπαχριστοδοΰλου Γιάννης X., 277 Παπαχριστοδοΰλου Πολ., 72, 143 Παπαχριστοδούλου Χρ. I., 103, 134 Παράσχος Κλ. Β., 36 - 37, 344 - 345, 356,

434, 438Πατρινέλης X. Γ., 151, 155 Παυλόπουλος Γ., 419 Πεντζίκης Ν. Γ., 419 Περνάρης Α., 441 Πετρής Π. Π., 158 Πετρίδης Κ., 346 Πετρόπουλος Δημ. Α., 135 - 136 Πετσάλης - Διομήδης Θ., 413 Photiades Penelope, 108 Πλατής E. Ν., 150 Πλωρίτης Μ., 115, 318 Πολιτάρχης Γ. Μ., 301 Πολίτης Λ., 110, 203, 419, 429, 478-

479Πολυδοΰρη Μαρ., 396 Πολυλας Ίάκ., 231 Pontani Fil. - Μ., 189

Πορφυρής K., 2, 83, 85, 211-212, 225- 226, 247-248, 319, 404

Πράτσικας Γ., 392 Πρεβελάκης Π., 418 Πρίφτης Γερ., 232 Πρωτοπαπά Γλ., 307

Rosenthal - Camarinea Ίσιδ., 1 Rossi - Taibbi Gius., 123 Ρούνης Μαν. Θρ., 293 Ρωμαίος Κ., 137 Ρώμας Διον. Άλ., 320 Ρωτάς Β., 2

Σαββίδης Γ. Π., 419, 430Σακκάς Γ. Κ., 56Σαλτσής I., 70Schreiner Η., 102Σεφέρης Γ., 434Σημηριώτης Άγγ., 368Σιγοΰρος Μαρίνος, 224, 400-402, 405Σίδερης Γιάννης, 19, 321 -322, 352,371Σικελιανός Άγγ., 111, 373 -375Σιμόπουλος Τάκης, 86Σινόπουλος Τ., 419, 431Σιώτης Μάρκος, 75Σκοπετέας Στ., 179Σκουβαράς ΒαγγΜ 15, 161, 167, 195 - 196Σολδάτος Κ., 225Σολομός Άλέξης, 113, 116-117Σολωμός Διον., 203Σοφικίτου Άντ., 189Σοφοκλέους Θ. Α., 294Σπανάκης Στεργ. Γ., 112Σπανδωνίδης Πέτρος Σ., 8 , 11Σπαταλάς Γερ., 124Σπεράντσας θεοδ. Κ., 197Σπεράντσας Στέλιος, 4, 235, 285Σπυριδάκης Γ. Κ., 138-140Σπυριδάκης Κ., 106, 383Σταθοπούλου - Χριστοφέλη Μ., 38 - 39Σταμέλος Δημ., 367Στασινόπουλος Μ. Δ·, 332Σταύρου Θρ., 2Σταύρου Τατ., 414Συμεωνίδου Λ., 439Σφυρόερας Βασ. Βλ., 165Σωφρονίου Σ., 226

Ταρσούλη Γ., 408 Τερζάκης Άγγ., 359, 415 Τζαννετάτος Θησ., 249 Τζωρτζάκη Φωτ., 73 Τριανταφύλλου Κώστας Ν., 141 Τριανταφύλλου Κ., 360 Τσακόπουλος Αίμ., 460 Τσάκωνας Δ. Χρ., 281, 305, 435 Τσάτσος Κ. Δ., 434 Τσέλιος Μιλτ., 323 Τσίρκας Στρ., 347, 419, 432 Τσούρας Ν., 353Τωμαδάκης Ν. Β., 52, 250, 295, 333

458 - 459

Φανίτσας Βασ., 143 Φιλύρας Ρ., 389 Φουσάρας Γ. I., 200, 459 Φραγκάκι Δημ. Κ., 334 Φραγκάκι Εύαγγ., 334 Φραγκόπουλος Θ. Δ., 257, 419, 433 Φράγκος Βασ., 384 1Φτέρης Γ., 255, 296, 308, 362, 364, 385,

393, 398Φωτιάδης Ε. Π., 62, 87, 178, 405

Χαιρέτη Μαρία, 480 Halkin Fr , 467 - 468, 471 Χαμμόπουλος Άλ. X., 302 Χάρης Π., 11, 40-44, 60, 76, 208, 251,

274, 297 - 299, 324, 328, 337, 354, 361, 372, 416

Χατζηϊωάννου - Κούρρα Ν., 10 Χατζηστεφάνου Κ. Ε., 166 Χαχζηψάλτης Κ., 107 Χατζίνης Γιάννης, 7, 45, 203, 267, 274,

348, 417Χιονίδης Γ. X., 88 Χορτάτζης Γ., 113 Χουρμούζιος Αίμ., 329 (Χρηστοβασίλης X., 302 Χριστοφίδης Α., 12, 300, 330 Χρυσάνθης Κ., 10- 11, 46, 365, 386, 440,

481Hunger Η., 463, 468 -469

Ψαριανός Διον., 64 Ψυχουντάκις Στ., 418

Valsa Μ., 16 Volk Ο., 128Vargyas L., 142Vitti Mario, 121, 159, 198 Wittek M., 463

B' - ΚΎΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

Άβλιχος Μικ., 253 - 255 Άθανασιάδης Τ., 8 Άθανασιάδης - Νόβας Θεμ., 76, 407 ΑΙκατερίνα Β' ( αύτοκρ. Ρωσ. ), 167 Αΐτωλός Κ., 168 Αΐτωλός Χρύσ., 165

"Ακογλους Ξεν. Κ., 70 Άλιθέρσης Γλ., 12 "Αμαντος Κ., 47 -52 Άνδρέας ( ίερευς, 18°? ai. ), 481 ’Ανθρακίτης Μεθόδιος, 163 Antonini Egidio, 154

Άντωνιάδης Άντ., 230 ’Αντωνίου Δ. I., 434 ’Αποστολής Άρσ., 154 ’Αποστολής Μιχαήλ, 155 Άσώπιος Κ., 172, 177 Αύγέρης Μάρκος, 289

Βασιλάς Τιμ., 162Βασιλικός Βασ., 8Βέης N. Α., 448Βελλιανίτης Θεόδ,, 53Βενετία, ή, 28Βεντράμος Τζάνε, 119Βηλαράς Ίω., 189Βησσαρίων ( καρδινάλιος ), 151, 155Βιέννη, ή, 184Βικέλας Δημ., 331 - 332Βλαχογιάννης Γιάννης, 366Βλαστός Π·, 305Βογιατζίδης Ίω. Κ., 69Βούλγαρις Ευγένιος, 167Βουτιερίδης Ήλ. Π., 54

Γαζής Άνθ., 191, 197 Γαζής Θεόδωρος, 152 Γιαννόπουλος Περ., 357 -361 Γκόλφης Ρήγας, 399 Γρανίτσας Στ., 304 Γρυπάρης Ίω., 365

Γεωργιλλάς Έμμ., 103

Δαμφδός Βικ., 176 Δεκάδυος Ίουστ., 154 Διακρούσης ’Ακάκιος (Άνθιμος), 176 Dolce Lod., 120Δραγοΰμης Ίων, 5, 36, 355 - 356, 358 Δροσίνης Γεώργ., 278

Έλλιοττ., 342 Έπαρχος Άντ., 156-157 Έρασμος, 154 Εύαγγελάτος Χρ. Γ., 269

Ζαβίρας Γ., 465 Ζαλογγίτης Δημ., 162 Ζερλέντης Π. Γ., 165 Ζολάς Αίμ-, 328 Ζυγομαλάς Ά ., 358

Θεοδωρόπουλος Σπ., 77 - 80, 406 Θεοτοκάς Γ., 36, 444 Θεοτόκης Κ., 257 - 260 Θεσσαλονίκη, ή, 11 Θωμαζαΐος Ν., 228, 331

Ιγνάτιος ( ίεροδιάκονος, 1862 ), 470 Ιωάννινα, τά, 190

Καβάφης Κ. Π., 5, 36, 204, 338 - 348, 424Καζαντζάκης Ν., 379, 387 -388Καιροφύλας Κ., 81-83Καλαφάτης Χρυσ., 271Κάλβος Ά ., 209 -226Καλλίνικος Γ' (οίκουμ. Πατρ. ), 161Καλλιφρονάς Δημ., 264Καλοσγοϋρος Γ., 270Καλοσγούρου - Φωκά, 270Καμπούρογλους Δημ. Γρ., 284, 303, 358Καμπύσης Γιάννης, 362Καπετανάκης Δημ., 435Καραβίας Π., 274Καραγάτσης Μ., 409-417

Καραϊσκάκης Γ., 276 Καρβοΰνης Νικ., 398 Κάρολος Ε' ( αύτοκράτωρ ), 154 Καρυωτάκης Κ., 394 -395 Κατσαΐτης Π., 120, 176 Κατσωνάκης Ν., 271 Καψάλης Γερ., 67 Κιτρομηλίδης Μ., 440 Κλεόβουλος Γ., 56 Κλήμης Ζ' ( πάπας ), 154 Κολόκας Ίω., 202 Κολομπής Φρ., 176 Κολυβάς Άλέξ., 476 Κονδυλάκης Ίω., 208, 333 -337 Κονοφάος Χρυσ., 162 Κοραής Άδ., 188 Κορδάτος Ίω. Κ., 84-88 Κορνάρος Βιτζέντζος, 110-112 Κορνήλιοι (οίκογ. ), 179 Κότσικα Ευγενία Γ., 57 Κούζης Ά ρ., 71 Κουμανούδης Στ., 28, 263 Κουρίλας Εύλ., 6 6 , 135 Κουτσοχέρας Ίω., 436 - 437 Κριτίας Νικ., 161 Κύπρος, ή, 149Κυριάκός (εκ Παλαιοχωρίου ), 470 Κωνσταντάς Γρ., 194 - 197 Κωστάντης Σ., 12

Λαζάρου Σ., 12 Λάκων Δ. I., 264 Λάμπρος Σπ., 476 Λαπαθιώτης Ναπ., 397 Λάσκαρις Ίάνος4 151, 154 Λασκαράτος Άνδρ., 236 -251, 282 Λειχούδης Ίωαννίκιος, 176 Λειχούδης Σωφρόνιος, 176 Λεύκάς, ή, 202 Λέων I' (πάπας ), 153 Λιπέρτης Δ., 369 Λοβέρδος Άγ., 176 Λούβαρις Νικ., 74-75 Λυσιώτης Ξ., 12

Μαβίλης Λορ., 252, 254 Μάγνης Νικ., 196 Μαζαράκη - Αίνιάνος Άγ., 265

Μακραϊος Σέργιος, 165Μακρυγιάννης Ίω., 199Μαλακάσης Μιλτ., 367Μαλαξός Νικόλ., 158Μανέττας ( καπετάν ), 128Μάνος - Άθανασιάδης Κωνστ , 162Μανοΰσος Άντ., 234Μαρκοράς Γερ., 233Ματθαίος ( μητρ. Μυρέων ), 160Μαυροκορδατος Νικ., 166Μαχαιράς Λεόντ., 105 -107Μελάς Παύλος, 137Μελδς Σπ·, 36Mendoza Hurt., 461Μηνάς Μινωΐδης, 464Μηνιάτης Ήλίας, 176Μίλλερ Ούΐλλ., 284Μιχαλόπουλος Φ., 89-90Μοισιόδαξ Ίώσ., 192Μοντζελέζε Θεόδ., 121Μόντης Κ., 12Μοσκόβης Β., 444 - 445Μουστοξύδης Άνδρ., 180 - 181Μουτζάν - Μαρτινέγκου Έλ., 36Μπουρνόβας, ό, 136Μπράνιας Στ., 442Μυριβήλης Στρ., 408Μωραϊτίνης Τίμος, 390 - 393

Νάκος Λάμπρος, 264 Νάκου Κατίνα, 264 Νάκου Μαριγώ, 264Νεόφυτος ( ήγούμ. μονής Άγ. Γεωργίου

Σκύρου ), 195 Νίζνα, ή, 167

Ξενόπουλος Γρ., 308 - 330 Ξεφλούδας Στ., 8

Οικονόμος Κωνσταντίνος, 178 Ούράνης Κ., 36

Όχρίς, ή, 471

Παϊδούση Είρ , 73 Παλαμάς Άνδρ. Εύστ. 58 Παλαμάς Βασ. Ί ., 174 Παλαμάς Γρηγ. Π., 175 Παλαμάς Δημ. Ί ., 58-59 Παλαμάς Εύστ., 59

Παλαμάς Θεμιστ., 59 Παλαμάς Ίω., 59Παλαμάς Κωστής, 5, 36, 57 -58, 268,

270- 277, 346, 375 Παλαμάς Μιχ. Ε., 58 Παλαμάς Μιχ. I., 59 Παλαμάς Πανάρ., 58 Παλαμάς Πέτρος, 59 Παλαμάς Χρ. Μ., 58 Παναγιωτόπουλος I. Μ., 36 Πανάρετος Α., 481 Παπαδιαμάντης Άλ., 285, 288 -300 Παπαδόπουλος Άνθ. *Α., 68 Παπαδόπουλος Νικ. Π., 60 Παπαζαφειρόπουλος Παν., 61 Παπαντωνίου Ζαχ., 364 Παπαρρηγόπουλος Κων., 62 Παπατζώνης Τ., 438 Παπαχριστοδούλου Πβρ., 72 Παπαχρυσοστόμου Χρ., 12 Παρασκευάς ( βιβλιογράφος, 1785 ), 481 Πάριος Άθανάσ., 170-171 Παρρέν - Σιγανού Καλλ., 63 Παστελλας Α., 12 Πασχάλης Δη μ., 64 Πελοπόννησος, ή, 137 Περιστερώνας, ό ( Πάφου ), 131 Περνάρης "Αρ., 12 Πιραντέλλο Λ., 19 Πισσίδειος Σερ., 166 Πολυλάς Ίάκ., 232, 257 Πόντος, ό, 122 Πράμαντα, τά, 130 Πρεβελάκης Παντ., 418 Προβελέγγιος Άριστ., 301 Πυλιώτης Άχ., 12

Ραχήλ ( = Κορτζά Έλ. ), 267, 275 Ρήγας, 186 - 187 Ρήγας Άγάπ., 162 Ridolfi Nie., 154 Ροδινός Νεόφ., 159 Ροΐδης Έμμ., 240, 282 Ρούμελη, ή, 133, 148, 447 Ρωμανός Ίω., 258

Σαίκσπηρ, 343 Σάντα, ή, 146

Σεφέρης Γ., 419 -433, 455 Σίγουρος Μαρίνος, 401, 403 -405 Σικελιανός "Αγγ., 5, 376 - 386 Σκύρος, ή, 195Σολωμός Διον., 204 -208, 337, 341 Σοπέν Φρειδ., 439 Σουρής Γ., 279 Σταυρινίδης Δημ. Θ., 441 Στρατηγός Άντ., 185 Στυλιανού Θ., 12

Ταγκόρ Ρ., 272Τανταλίδης Ήλίας ( = Τρανταλιδάκης

Ήλίας ), 262 Τερζάκης "Αγγ., 36 Τερτσέτης Γ., 227 -228 Τερτσέτου *Αδελ., 228 Τήνος, ή, 136 Τολστόϊ Λ., 322 Τροπαιάτης "Αλκής, 443 Τυπάλδος Ίούλ., 229

Φαλιέρος Μαρίνος, 109 Φιλητάς Χριστόφ., 172 Φιλιππίδης Δαν., 197 Φράγκος Βασ., 8Φώσκολος Οδγος, 210, 213, 215 - 216, 218 -

220Φωτεινός Θεόδ., 169

Χαιρέτης Μαν., 360 Χαλκίς, ή, 200 Χαμπουλίδης Δ., 12 Hansen, 240 Hervey Φρ., 187 Hôeg Car., 55 Χόρν Παντ., 370 -372 Χορτάτζης Γ., 116 Χουρμούζης Μιχ., 182 Χρηστοβασίλης Χρ., 302-303 Χρηστομάνος Κων., 349 -354 Χρυσάνθης Κ., 12, 439

Ψαλίδας Ά θ., 190 Ψύλλος Γεώργ., 200 Ψυχάρης Γ., 5, 280-281

Villoison, 65 Voltaire, 183, 263

X P o v I κ α

Τ Η Σ Σ Υ Ν Τ Α Ξ Ε Ω Σ

Μ έ τό άνά χεΐρας τεύχος συμπληρούται δ τέταρτος τόμος τής δεντέρας περιόδου τον φιλολογικού περιοδικού « Παρνασσός » . Ώ ς καί κατά τα προηγούμενα ετη, ή διεύθυνσις αυτόν αισθάνεται την υποχρέωσιν να έκφραση βαθυτάτας ευχαριστίας προς πάντας, οΐτι- νες ηθικώς καί ύλικώς σννέβαλον εις την εύόδωσιν τον έργου, ευελπιστεΐ <5« δτι ή αυτή σνμπαράστασις θέλει συνεχ ιστή καί είς το μέλλον, ’Ιδιαιτέρως ευχαριστεί θερμότατα τους τακτικούς καί εκτάκτους σννεργάτας αυτόν διά την πάντοτε πρόθυμον συνεργασίαν των, χάρις είς την οποίαν δ « Παρνασσός » κατέλαβε σημαντικήν θέσιν μεταξύ των επιστημονι­κών καί λογοτεχνικών περιοδικών τής χώρας, ώς μαρτυρεί καί ή συχνή μνεία είς τον διεθνή επιστημονικόν τύπον.

Ώ ς καί κατά τα προηγούμενα ετη , εις το άνά χεΐρας τεύχος τον περιοδικού κατα­χωρίζεται τό Βιβλιογραφικόν δελτίον τής Νεοελληνικής φιλολογίας τον προηγουμένου έτους, τον δποίου ή δημοσίενσις άνεγνωρίσθη ώς πραγματική συμβολή διά τήν εύρυτέραν γνω­ριμίαν τής φιλολογίας μας, Ιδία εν τ φ εξωτερικφ.

’Ε π ’ εύκαιρίρ. τής συμπληρώσεως τής 50ης επετείου άπό τών νικηφόρων Β αλκανι­κών πολέμων δημοσιεύεται διεξοδική, παρά τήν άναγκαίαν συντομίαν της, μελέτη του κ, Τάσου Γριτσοπούλου, ώς καί εκλογή ποιημάτων αφιερωμένων εις τα εθνικά ταντα γεγο­νότα. Δημοσιεύεται επίσης είς τό τεύχος μελέτη τον καθηγητού κ. Γ . Κονιδάρη περί τον 'Α ποστόλου τών ’Ε θνώ ν καί μελέτη του καθηγητού κ. Κ . Βουρβέρη περί τον φλέγοντος ζητήματος τον ανθρωπισμού καί τής τεχνικής είς τήν σύγχρονον ζωήν. ' Επί τή σνμπληρώσει τεσσαρακονταετίας άπό τον θανάτου τον Καρκαβίτσα, μετά βραχεί αν εισαγωγήν τον κ α θη ­γητού κ. Γ . Ζώρα, καταχωρίζονται δύο εκ τών καλυτέρων διηγημάτων τον μεγάλου πεζογράφου μας. Ύ π ο γρ α μ μ ίζο μ εν επίσης τάς φιλοσοφικός μελέτας τών κ.κ. Ε . Μ ο υ ­τσοπούλου καί Α . Ζούμπου, ώς καί τό Χριστουγεννιάτικον κείμενον του Φ. Κόντογλον.

Ή διεύθυνσις τον < Παρνασσόν » εύχεται εις πάντας τούς συνδρομή τάς καί άνα- γνώατας αίσιον καί ευτυχές τό Νέον ”Ετος 1963.

Γ . Θ. Ζ .

Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Κ Ι Ν Η Σ Ι Σ

*0 Φιλαδελφειος ποιητικός διαγωνισμόςΉ προθεσμία υποβολής πο ιητ ικών έργων είς τον κατά Μ άϊον 1962 προκηρυχθέντα

υπό του Φιλολογικού Συλλόγου « Παρνασσός » Φιλαδέλφειον ποιητικόν διαγωνισμόν εληξε τήν 31 Δεκεμβρίου 1962. Είς τόν διαγωνισμόν υπεβλήθησαν συνολικώς 120 (έκρτόν είκοσι) ποιητικοί σύλλογοί.

Ή κριτική επιτροπή, υπό τήν προεδρίαν τον Προέδρου του Συλλόγου Παρνασσός καί καθηγητού τον Πανεπ ιστημίου κ. Θρ. Βληαίδου, άπετελέσθη άπό τούς κ .κ . Ί ω . Καλλιτσουνάκην καί Γ . ' Αθανασιάδην - Νόβαν, ακαδημαϊκούς, Γ . Θ. Ζώραν, καθηγητήν τής Μεσαιωνικής καί Νεωτέρας 'Ελληνικής Φιλολογίας εν τώ Π α νεπ ισ τη μ ίφ ‘Αθηνώ ν καί προέδρου του Φιλολογικού καί 'Αρχαιολογικού Τμήματος τού Συλλόγου Παρνασσός καί τούς λογοτέχνας Ί ω . Ά ρ γυ ρ ό π ο νλ ο ν , Λ . Ία κ ω β ίδ ο ν καί Τ . Σταύρον .

Τά αποτελέσματα τού διαγωνισμού θά αναγγελθούν κατά τήν επίσημον τελετήν τής 25ης Μαρτίου 1963. Τό έπαλθον ώρίαθη είς δρχ, 20.000.

Ή άξια των Ελληνικών Γραμμάτων[Ζώμεν εις εποχην κατά την όποιαν al ανθρωπιστικοί άξίαι καί al κλασσικοί σπου-

δα'ι διέρχονται κρίσιν — άναμφιβόλως παροδικήν, ώς καί είς αλλας έποχάς συνέβη. Διά τοΰτο μετά Ιδιαιτέρας Ικανοποιήσεως ακούεται κατά καιρούς ή φωνή αρμοδίων καί υ π ευ ­θύνων προσώπων, τα όποια υπενθυμίζουν την μορφωτικήν καί παιδευτικήν αποστολήν των κλασσικών γραμμάτων, * Αναδημοσιεύομεν κατωτέρω άνταπόκρισιν άφορώσαν είς σχε­τικός δηλώσεις είς το ‘Ετήσιον Συνέδριον των Βρεταννών διδασκάλων ].

Τό πνεύμα των αρχαίων *Ελλήνων βάσις μορφώσεως των παίδων.« Αονδϊνον, Δεκέμβριος. — Θερμήν εκκλησιν υπέρ τής επανόδου είς το « πνεύμα των

αρχαίων *Ελλήνων » , είς τήν εκπαίδευσιν των παιδιών iva είναι εις θέσιν ν ’ αντιμετω­πίσουν τον κόσμον του μέλλοντος, έκαμεν ή μις Κάθριν Γ ιάνγκ , είς τον προεδρικόν της λόγον ενώπιον τοϋ ετησίου συνεδρίου Βρεταννών διδασκάλων.

Ή μίς Γ ιάνγκ εΐπεν είς τούς 400 συνέδρους, δτι οί διδάσκαλοι καλώς θά εκαμναν να εξοπλιαθοϋν με τάς άρετάς εκείνας, πού κατέστησαν τάς ’Αθήνας τοϋ 5ον π . Χ . αίώ- νος αθανάτους είς τούς αίώνας — με τήν αγάπην προς τήν έλευθερίαν, φλογερόν ενδ ιαφέ­ρον διά τάς τέχνας, πίστιν είς τήν αξίαν τοϋ ατόμου καί είς τάς αιώνιας αξίας τοϋ κόσμου.

01 °Ελληνες, συνέχισεν, εδίδαξαν τήν αγάπην προς τήν αλήθειαν. « Ε ίς τον νέον κόσμον τοϋ μέλλοντος δυνάμεθα να εΐμεθα βέβαιοι δτι ή αλήθεια θά είναι ό αντικειμενι­κός σκοπός τών αρίστων εκ τών νέων ανθρώπων. Καθήκον μας, ώς διδασκάλων, είναι να μάθωμεν τήν Κυβέρνησιν καί τήν κοινήν γνώμην νά κάμνουν δ ,τ ι εκαμνον ot ”Ε λ λ η ­νες — ν’ άκολουθοϋν τήν αλήθειαν όσονδήποτε καί αν κοστίζη τοϋτο » .

Ε ίς τάς ‘Αθήνας , ή αγάπη προς τάς τέχνας κατέστησε τήν πόλιν τό σπουδαιότερον κέντρον πολιτιαμοϋ είς δλον τον κόσμον. 01 πλούσιοι συνηγωνίζοντο μεταξύ των διά τήν τιμήν τοϋ ν ’ άναβιβάσουν δ ι ’ εξόδων των ενα εργον τοϋ Σοφοκλέους ή τοϋ Ε ύρ ιπ ίδ ο υ .

Ε ίς τον κόσμον τής αϋριον, θά ϋπάρχη περισσότερος ελεύθερος χρόνος διά τούς πάντας. « 'Η μ ε ίς οί διδάσκαλοι εχομεν πλήρη συνείδηαιν τών κινδύνων τής πολύ ολίγης εργασίας — τής ανίας — άπογοητεύσεως από τήν ζωήν, τής ροπής προς τήν εγκληματικό­τητα » , εΐπεν ή Ά γ γ λ ί ς παιδαγωγός.

Ό φ ε ίλο μεν να διδάξωμεν είς τ α αγόρια καί τα κορίτσια μας τήν άπόλαυσιν τής μορφώσεως, χάριν τής μορφώσεως' όφείλομεν να τα διδάξωμεν να άγαποϋν τό ώραιον είς δλας του τάς εκδηλώσεις.

Ή Ιδέα τής αξίας τοϋ ατόμου κινδυνεύει νά χαθή . Ώστόσον, είς τό μέλλον, τα δίτομα θά έχουν ανυπολόγιστον αξίαν. « νΗ δ η είς τάς μεγάλας περιπέτειας τοϋ Δ ιαστή­ματος, είς τα άτομα ανήκει ή λήψ ις τών μεγάλων αποφάσεων, ”Εχομεν ενώπιον μας μίαν παράδοξον κατάστασιν : τό ατομον ουδέποτε είχε τοιαύτην σπουδαιότητα καί εκ παραλλήλου ούδέποτε ήτο τόσον μικρά ή μέριμνα, ή πατρική στοργή διά τό ατομον. Ε ίς τ ό μέλλον, ήμεΐς οί διδάσκαλοι θά πρέπει νά μάθωμεν νά μεριμνώμεν περισσότερον διά τήν ψ υχήν τών μαθητών μας.

Ή εποχή μας είναι ή εποχή πλήξεως καί τοΰτο έξηγεΧ ίσως τήν μεγάλην επίτασιν τής πλήξεως καί τής εγκληματικότητας μεταξύ τής νεολαίας. « Πρέπει νά διδάξωμεν τούς νέους δτι ό καθείς εξ ημών εύρίσκεται εις τον κόσμον διά κάποιον σκοπόν. Ό φ ε ίλ ο μ εν ν ’ άποκτήσωμεν συνείδηαιν τής ευθύνης μας διά τήν διαπαιδαγώγησιν τών άνδρών καί γυναικών τοϋ μέλλοντος.

Νέαι μέθοδοι πρέπει νά υιοθετηθούν. « Πάρα πολλαί συζητήσεις γίνονται είς τ α

σχολεία μας καί ελάχιστη προσωπική ερευνά μεταξύ τών μαθητών. 01 διδάσκαλοι δφεί-

λουν νά ενθαρρύνουν τά παιδιά είς το να μανθάνουν διά τόν εαυτόν των, νά διδάακων- ται από τά σφάλματά των υπό την άμεσον εποπτείαν του διδασκάλου » .

’Ίσ ω ς το δυσκολώτερον καθήκον του διδασκάλου είναι το νά έμπνευση πίατιν εις τούς μαθητάς. « ‘Οφείλομεν νά εμφορούμενα οι ίδιοι από πίστιν, άπά πίατιν προς την αξίαν εκάστου ατόμου, δίχως νά άποθαρρυνώμεθα άπά την σύγχυσιν του σημερινού κόσμου. Αυτή είνα ι ή κυρία ευθύνη μ α ς » , κατέληξεν ή μίς Γ ιάνγκ.

[Κ αθημερ ινή , 1 ’Ιανουάριου 1963, σελ, 6].

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Α Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α Τ Α

B ó r g e K n ó s , L ’H i s t o i r e d e la l i t t é r a t u r e n é o - G r e c q u e ( L a p é r i o d e ju s q u ’e n 1 8 2 1 ), Στοκχόλμη 1962.Είς τόν ογκώδη τούτον τόμον έξ επτακοσίων περίπου σελίδων, ό γνωστός μελε­

τητής τής μεσαιωνικής και νεωτέρας γραμματείας μας Σουηδός καθηγητής κ. Β. Knôs παρέχει εκτενή είκόνα τής Ιστορικής έξελίξεως τής νεοελληνικής φιλολογίας άπό τοΰ 10ου αΐώνος μέχρι τής ελληνικής έπαναστάσεως. *Η έκδοσις είς γαλλικήν γλώσσαν καθιστφ τόν τόμον προσιτόν εις τό διεθνές αναγνωστικόν κοινόν, τό όποιον κατά κανόνα αγνοεί εξ ολοκλήρου τά ελληνικά πράγματα. Εύχόμεθα, όπως τό εργον συμπληρωθή τό ταχύτερον διά τής έκδόσεως καί τοΰ δευτέρου τόμου.

Ζ.

ΣΠΥΡΟΥ Μελά, Νεοελληνική Λογοτεχνία, Νέα Βιβλιοθήκη Φέξη, Άθήναι 1962.Λίαν ενδιαφέρων τόμος είς τόν όποιον έχουν συγκεντρωθή μελέται τοΰ πρύτα­

νεως των 'Ελλήνων λογοτεχνών, άφορώσαι είς τούς κυριωτέρους εκπροσώπους τής ελληνικής λογοτεχνίας καί τά σημαντικώτερα έργα τής νεωτέρας ελληνικής γραμμα­τείας άπό τοΰ άκριτικοΰ κύκλου μέχρι τών ημερών μας. Ή όλη μελέτη συμπληρου- μένη καί άπό εύρείαν εισαγωγικήν άνάλυσιν υπό τόν τίτλον « Ά ς γυρίσουμε στήν πραγματικότητα: δηλ., στήν ’Ελλάδα», αποτελεί πλήρη ιστορίαν τής νεοελληνικής λογοτεχνίας καί βασικήν συμβολήν είς τήν μελέτην τής γραμματείας τών τελευταίων βυζαντινών αιώνων καί τής μεταβυζαντινής εποχής.

Ζ.

I. Τ. Π Α Μ Π Ο Υ Κ Η , Πετεριμίζ. Είς τήν σειράν : Κείμενα καί μελέται Νεοελληνικής Φιλολογίας, ύπό τήν διεύθυνσιν τοΰ καθηγητοΰ Γ. Θ. Ζώρα, Άθήναι 1961.*Η μελέτη άφορφ είς τό ενδιαφέρον θέμα τής είς τήν τουρκικήν δι’ ελληνικών

χαρακτήρων μεταφράσεως τής Κυριακής προσευχής’ έν αύτή διατυποΰνται γενικαί σκέ­ψεις επί τής συνθέσεως τών θρησκευτικών βιβλίων, τών ύπό τών τουρκοφώνων 'Ελλή­νων τής Μικράς Ασίας χρησιμοποιηθέντων καί χρησιμοποιουμένων είσέτι. Δημοσιεύον­ται δώδεκα παραλλαγαί τής προσευχής μετά πλουσίων σχολίων καί συμπερασμάτων.

Ζ.

'Επιστημονική Έπετηρίς τής Φιλοσοφικής Σχολής τοΰ Πανεπιστημίου ’Αθηνών. Διευθυντής Γεώργιος Θ. Ζώρας, περίοδος δευτέρα, τόμ. ΙΒ', Άθήναι 1961 - 1962. Είς τό πρώτον μέρος τοΰ τόμου δημοσιεύονται μελέται ποικίλου περιεχομένου

τών τακτικών καθηγητών καί υφηγητών τής Φιλοσοφικής Σχολής τοΰ Πανεπιστημίου Αθηνών, ως καί καθηγητών ξένων πανεπιστημίων προσκεκλημένων τής Φιλοσοφικής Σχολής τοΰ αύτοΰ πανεπιστημίου. Είς τό δεύτερον μέρος παρέχονται πληροφορίαι άφορώσαι είς τήν εν γένει όργάνωσιν καί επιστημονικήν δράσιν τής Σχολής.

Ζ.

Ήλειακά. Τριμηνιαίο περιοδικό λαογραφικής - Ιστορικής καί γλωσσικής σπουδής τής Ηλείας. ’Εκδότης - διευθυντής : Ντϊνος Ψυχογιός, Λεχαινά 1962.Μέ τον τόμον τούτον, συμπληρωθείσης εικοσαετίας άπό τής Ιδρύσεως τού περιο­

δικού, τα Ήλειακά είσήλθον εις τον εικοστόν πρώτον τόμον.Πρόκειται δι’ εν των καλυτέρων περιοδικών τού είδους του, μέ πλουσίαν πάν­

τοτε καί εξαιρετικούς ένδιαφέρουσαν ύλην, ιστορικού καί λαογραφικού κατ’ εξοχήν χαρακτήρος τής ’Ηλείας, τού οποίου ή σημασία καθίσταται ετι μάλλον αξιόλογος ένεκα τής έλλείψεως συστηματικής λαογραφικής καί γλωσσικής μελέτης τής περιο­χής ταύτης.

Ζ.

E uas E liascos, U se your E nglish , a beginner’s English Course for greek boys and girls, Athens 1962, revised edition.To βιβλίο αυτό, καλαίσθητο, μέ ποικιλία εικόνων καί σχεδιασμάτων, επιμελη­

μένο στην άποθησαύρισι τού λεξιλογικού πλούτου άπό την παιδική εμπειρία, σοφό σέ μέθοδο, γιατί ό σ. ορθά πιστεύει δτι πρώτα άκοΰμε κι έπειτα μιλάμε, πλούσιο σέ ασκήσεις καί επαναλήψεις προσφέρει στον αρχάριο μαθητή, όχι μόνο τού Κολλεγίου ’Αθηνών άλλα καί όποιουδήποτε σχολείου, τήν δυνατότητα να διανοήται καί νά μιλή τήν αγγλική σάν μητρική γλώσσα.

Γ. ΜΠΟΖΩΝΗΣ

Η. D. F. Κιττο, ΟΙ "Ελληνες, μετ. Ίωάν. Λάμψα, Άθήναι 1962.*0 σοφός ελληνιστής Kitto στο διεθνούς προβολής βιβλίο του The Greeks μέ

βαθειά γνώσι καί πολλή έξοικείωσι στα κείμενα αναλύει καί εγκωμιάζει τον χαρα­κτήρα, τήν άρετή, τον πολιτισμό τών αρχαίων ‘Ελλήνων.

Ή μετάφρασις επιτυχής σέ ρέουσα δημοτική γλώσσα έχει ύφος καί γλαφυρότητα.Γ. ΜΠΟΖΩΝΗΣ

Ε Ι Κ Α Σ Τ Ι ΚΑΙ Τ Ε Χ Ν Α Ι

Εκθέσεις - Εκδόσεις τέχνηςΞένα αριστουργήματα ατό Ζάπηειο, ατό a Ζυγό » χαί στίς « Νέες Μορφές » — ‘Ατομικές εχ&έσεις στόν « Παρνασσό », στίς a Νέες Μορφές », ατό a Πρακτορείο Πνευματικής Συνεργασίας » κ.Χ.ατ. — Πέντε "Ελληνες τοΰ Παρισιού — Ή « ‘Ιστο­

ρία τής Τέχνης » του Γιοφύλλη — Τό « Xoi/ç Χου » τοϋ οίκου Γκραφίς.

Ή έφετεινή χειμερινή περίοδος είναι εξαιρετικά σημαντική : Πολλές ατομικές εκθέσεις καί αρκετές ομαδικές στεγάζονται στίς διάφορες αίθουσες, έργα υψηλού τόνου, όπως έκεϊνο τής Δημαρχίας, πού οφείλεται στό χρωστήρα τοΰ Γουναρόπου- λου, συμπληρώνονται, εκδόσεις τέχνης διαδέχονται ή μία τήν άλλη, διαφωτιστικές διαλέξεις οργανώνονται, ξένα άριστουργήματα φιλοξενούνται στό Ζάππειο, στή Στέγη Γραμμάτων καί Τεχνών, στό « Ζυγό » καί στίς « Νέες Μορφές » ! Δίκαια έγράφτηκε πώς ή ελληνική πρωτεύουσα έγινε κέντρο παγκοσμίου καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος.

Τήν έκθεση τών Βρεταννικών ’Υδατογραφιών καί Σχεδίων, πού έγινε τον ’Οκτώβριο, διεδέχθη εκείνη τής Βελγικής Ταπετσαρίας, ή οποία περιελάμβανε σπά­νια χειροτεχνήματα τοΰ 16, 18, 19 καί 20 αιώνα, κι αυτήν ή επίδειξη έργων τού μεγά­λου ’Ιταλού ζωγράφου Καραβάτζιο καί τής Σχολής του. Σχεδόν ταυτόχρονα ή Γερ­μανική Πρεσβεία παρουσίασε έργα ζωγραφικής τής τελευταίας 50ετίας, ό « Ζυγός »

44 χαρακτικά έργα του « ριζοσπαστικώτερου ζωγράφου όλων των καιρών κι όλων τών τόπων » Πάμπλο Πικάσσο, κ* οί « Νέες Μορφές » πίνακες σ’ ελαφρά ΰλη 33 διαπρε­πών Ευρωπαίων καλλιτεχνών, μεταξύ τών οποίων συγκαταλέγονται οί Καντίνσκυ, Πικάσσο, Σαγκάλ, Κοκόσκα, Μιρό, Μάρκ, Μούρ κ.ά.

Τό μεγάλο Κοινό, πού στο παρελθόν σπανιώτατα είχε τήν ευκαιρία να χαρή αυθεντικά προϊόντα τής μεγάλης τέχνης, έδειξε ζωηρότατο ενδιαφέρον για τις εκθέ­σεις αυτές. ‘Η προσέλευσή του ήταν άθρόα, πράγμα πού φανερώνει ανεπτυγμένο καλλιτεχνικό συναίσθημα. ’Από τις πάμπολλες εκθέσεις συγχρόνων ζωγράφων μας, πού είδαμε, αναφέρουμε τις κυριώτερες :

*0 “Εκτωρ Δούκας , πού έκαμε άπό τις 25 ’Οκτωβρίου έ'ως τις 16 Νοεμ­βρίου μιαν ακόμη έκθεσή του στή μεγάλη αίθουσα τοΰ « Παρνασσού », είναι ένας ώριμος καλλιτέχνης γνωστός καί στο εξωτερικό. Τα νέα του έργα όχι μόνο δεν υστε­ρούν άπό τά προηγούμενα, άλλα μαρτυρούν ανανεωτικές τάσεις. Ή « Νύμφη καί ό Σάτυρος », τ’ « “Αλογα στο μπάνιο», ή «Κεφαλή γαϊδουράκου », τ’ άνθη καί τά φρούτα του, για ν’ αναφέρω μόνον μερικά άπ’ αύτά, διακρίνονται για τήν ασφά­λεια τοΰ σχεδίου, τή χρωματική τους αρμονία καί τήν ευγένεια τής γραμμής.

Ό Λ ε ω ν ί δ α ς Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς είναι ένας έμπρεσσιονιστής πού ζωγρα­φίζει μέ άνεση νεκρές φύσεις, προσωπογραφίες καί τοπία. ’Ανάμεσα στα έργα, πού εξέθεσε στή μεσαία αίθουσα τοΰ « Παρνασσού » τον ίδιο περίπου καιρό, ξεχώριζαν μερικά δουλεμένα σέ στιγμές ψυχικής ευφορίας.

‘Ο Γ ι ά ν ν η ς Μαλτέ ζ ος , πού παρουσίασε στις επάνω αίθουσες τών « Νέων Μορφών» μιάν επιλογή άπό τή νέα του συγκομιδή, είναι ένας καλλιτέχνης προικι­σμένος μέ Ισχυρό ταλέντο. Οί αναζητήσεις του είναι συνεχείς αλλά καί γόνιμες. "Αν καί λίγος καιρός μάς χωρίζει άπό τότε πού είχε επιδείξει σέ μιαν ομαδική έκθεση πίνακές του, τά καινούρια του έργα έκαναν τήν έντύπωση μιας άξιοσημείωτης άλλα- γής. Ή περίοδος τών μαύρων καί τών γκρίζων έχει ξεπερασθή κ’ οί δοκιμαστικές πτήσεις τής φαντασίας προς τό Διάστημα είναι σταθερώτερες. “Ολα τά εκθέματα, άπό τά πιο μεγάλα ώς τά μικροσκοπικά, ήταν γεμάτα άπό σκιές καί φώτα κόσμων μακρυνών. Άπό τήν άποψη τής τεχνικής ή πρόοδος είναι επίσης άξιόλογη. Τό χρώμα είναι τώρα ζυμωμένο μέ φώς καί ή επιφάνεια έχει μιαν εξαίρετη άναγλυφικότητα.

Τόν ’Οκτώβριο εξέθεσε στήν αίθουσα τών « Νέων Μορφών » 34 πίνακές της ή Ά λ ε ξ Κούρση, πού πήρε τά πρώτα μαθήματα άπό τόν άλησμόνητο Σπύρο Πα- παλουκά. Ζωγράφος παραστατική, ξαίρει να γράφη φυσιολατρικές σελίδες ποτισμένες μέ λυρικούς χυμούς καί ν’ άποδίδη τά όραματά της μέ αδρές πινελιές, μέ χρώματα καθαρά, μέ σχήματα καλά ώργανωμένα. *Η πρόθεσή της είναι κατά κανόνα άγνή, άν καί όχι πάντα δικαιωμένη.

Μια σειρά έργων του δουλεμένων μέ έλαφρές ύλες (παστέλ, κάρβουνο, γκουάς ) έπέδειξε στήν ίδια αίθουσα ό Κ ω σ τ ή ς Πα σ χ ά λ η ς , πού άνήκει στήν κατηγορία τών άνεικονικών ζωγράφων. Τά γεωμετρικά σχήματα τών πινάκων του μέ τις οξείες γωνίες καί τή ρυθμική κίνηση τών γραμμών εξαίρουν δυνατά περιγράμματα καί κενά πού δίνουν τήν έντύπωση τού βάθους.

Ή επίσης άνεικονική καλλιτέχνις Μα ρ ί α Χ α τ ζ η γ ά κ η , τής οποίας έργα εφιλοξένησαν οί «Μορφές», έμπνέεται άπό παλιά κτίσματα πού ό χρόνος έχει διακο­σμήσει μέ μυστηριώδη πλουμίδια. Οί συνθέσεις πού δέν έπρόδωσαν τις προθέσεις της δέν άφιναν άδιάφορο τόν άπροκατάληπτο θεατή.

Ή Ά ρ τ ε μ ι ς Με λ ι σ σ α ρ ά τ ο υ , πού έμαθήτευσε στά εργαστήρια τών Μπι- σκίνη, Παρθένη, Αργυρού καί Θωμοπούλου, επραγματοποίησε τήν πρώτη άτομική έκθεσή της στις « Νέες Μορφές » μέ μια σειρά ζωγραφικών έργων εμπρεσσιονιστικής

τεχνοτροπίας πού ήταν δείγματα ρομαντικής διαθέσεως καί προχωρημένης τεχνικής*‘Η Γ ε ω ρ γ ί α Τ ε ρ λ ί δ ο υ - Γ ι α ν ν ο π ο ύ λ ο υ παρουσιάστηκε εντελώς ανα­

νεωμένη μέ την έκθεσή της στην κάτω αίθουσα των « Μορφών ». Έγκαταλείποντας τούς γνώριμους τόπους τής τυπικής άναπαραστάσεως, έστράφη προς τά δύσκολα μο­νοπάτια τής ελεύθερης ερμηνείας τών αντικειμένων, προς τη ζωγραφική πού στο θέμα δίνει δευτερεύουσα θέση, γιά να προβάλη έντονα τήν προσωπικότητα τοϋ δημιουρ­γού. Οί θαλασσογραφίες, πού αποτελούσαν τό μεγαλύτερο μέρος τών εκθεμάτων, πλημμυρισμένες από ζεστό μεσογειακό φώς, προκαλοΰσαν τό ρεμβασμό μέ τις αρμο­νικές συζεύξεις τών χρωμάτων, τήν υποβλητική άοριστία τών σχημάτων καί τήν ποιητική τους ατμόσφαιρα. Οί προσωπογραφίες έξ άλλου τών γνωστών λογοτεχνών Λίνου Καρζή καί Μιχ. Περάνθη, είναι ελεύθερες αλλά καί καλά χαρακτηρισμένες κ’ έχουν σπάνια ψυχογραφικά χαρίσματα.

Στήν αίθουσα τού « Πρακτορείου Πνευματικής Συνεργασίας » εξέθεσε μια σειρά ελαιογραφιών του ό εγκατεστημένος στο Παρίσι νέος ζωγράφος Νών τ α ς Παπα- δ ό π ο υ λ ο ς , πού χάρη στήν υποστήριξη τού Φρανσίς Καρκό έγινε ευρύτερα γνω­στός. Μεστωμένος τώρα, διατυπώνει στο μουσαμά τις εντυπώσεις του άπό τον αντι­κειμενικό κόσμο μέ τόνους τρυφερούς, δπως ένας βιολιστής πού παίζει μέ σουρντίνα. Τά γαιώδη καί τά γαλάζια του, έτσι καθώς είναι συνταιριασμένα αριστοτεχνικά σ ε ώρισμένους πίνακές του, καί τά κόκκινα, πού τονίζονται μέ τήν παράθεση μαύρων κυλίδων, τόν άναδεικνύουν άληθινό « κολορίστα ».

Ή έκθεση έργων τής Β α ρ β ά ρ α ς Κ ω ν σ τ α ν τ ο π ο ύ λ ο υ , πού (οργανώ­θηκε άπό τούς δικούς της στήν ίδια αίθουσα αργότερα, μάς έδωσε τήν ευκαιρία νά [δούμε συγκεντρωμένη τήν προσφορά τής ιδιότυπης καί πολύμορφης καλλιτέχνιδας. ’Εκείνο πού διακρίνει τά πιο αντιπροσωπευτικά έργα της είναι ή άφέλεια, ή παιγνι- διάρικη χάρη κ’ ή ακρίβεια τής περιγραφής.

*0 Μάρ ι ο ς Β α τ ζ ι ά ς μέ τήν εκτενή σειρά πινάκων του, πού έστέγασε ή « ’Αρχιτεκτονική », εκφράζει τό Ιδανικό τού σημερινού ανθρώπου νά έπικοινωνήση μέ τούς μυστηριώδεις κόσμους τής Σελήνης καί τών άστρων. *Η μορφή τών έργων έχει στερεότητα, ή έκφραση τών τυποποιημένων μορφών πολλή ζωντάνια καί τό χρώμα μιάν εγκράτεια άσκητική.

Πέντε νέοι καλλιτέχνες πού έχουν έγκατασταθή στή γαλλική πρωτεύουσα εξέθε­σαν έργα τους τό Δεκέμβριο στή « Στέγη Γραμμάτων καί Τεχνών ». Πρώτη στή σειρά τοϋ καταλόγου ήταν ή Κρι ε ζ ή , πού μάς έχει άπασχολήσει έξ άφορμής τής περι- συνής της έκθέσεως στις «Μορφές». "Ο Καράς είναι ένας ζωγράφος συμβολιστής, πού θέλει νά έκφράση τη δύναμη καί τήν τάση γιά μεγάλα πετάγματα μ’ ένα παρά­ξενο ζώο, κάτι μεταξύ άλογου καί ταύρου. Τόσο τά λάδια όσο καί τά σχέδιά του διακρίνονται γιά τή χρωματική τους πάστα, τό γερό χτίσιμο καί τήν άτμόσφαιρά τους. *0 Σ τ ε φ ό π ο υ λ ο ς αντλεί τις εμπνεύσεις του άπό τις αναμνήσεις τού Παρ­νασσού, πού έλίκνισε τά εφηβικά του χρόνια, κι άπό τούς εθνικούς άγώνες. Ή προσ- πάθειά του ν’ άπαλλάξη άπό κάθε φόρτο τ’ άντικείμενα καί νά προβάλη τά ουσια­στικά τους στοιχεία δικαιώνεται μέ κομμάτια πού σφύζουν άπό εσωτερική ζωή. Τά «’Ηρωικά χρόνια» συγκινοΰν τό θεατή, άκόμα κι αυτόν πού δέν έχει έξοικειωθή μέ τις σύγχρονες αίσθητικές τάσεις.

*0 γλύπτης Θό δ ωρ ο ς καταπιάνεται μέ τις σφυρηλατημένες λαμαρίνες καί τις οξυγονοκολλήσεις. Τά έργα του έχουν πλαστικές αξίες, ώρισμένα δμως άπ’ αύτά δέν ξεφεύγουν άπό τήν απλή διακόσμηση. Πολύ π ιό θαρραλέος καί πιο πρωτότυπος είναι ό Σκ λ ά β ο ς , πού έχει ήδη εισβάλει στο παρισινό Μουσείο τής Μοντέρνας Τέχνης καί τιμηθή μέ τό βραβείο Άντρέ Μαλρώ. Πνεύμα ανήσυχο κ’ ευρηματικό, άνοιξε

νέο δρόμο στή γλυπτική μέ χήν πυροπλαστική του, πού διαπερνάει καί τό γρανίτη. *0 « Κάκτος » του είναι ένα από τα ωραιότερα πλαστικά επιτεύγματα τής εποχής μας.

Ό Σ τ έ λ ι ο ς Μη λ ι ά δ η ς πού εξέθεσε παλιούς και νέους πίνακές του στήν αίθουσα Ζαχαρίου, είναι ένας άπό τούς γνησιώτερους εκπροσώπους τοΰ γαλλικού εμπρεσσιονισμοΰ. Τήν προσφορά του διακρίνουν ασφάλεια σχεδίου, χρωματική αρμο­νία καί ποιητική ατμόσφαιρα.

Ή « 'Ιστορία τής Νεοελληνικής Τέχνης » τοΰ Φώτου Γι ο φύ λ λ η , πού εκυ- κλοφόρησε τώρα τελευταία, έρχεται νά συμπληρώση ένα μεγάλο κενό. Μολονότι οί εικαστικές τέχνες είναι πολύ προχωρημένες στή χώρα μας, κανείς ως τώρα δέν είχε παρουσιάσει συνθετική εργασία για χήν εξέλιξή τους. Μέ συστηματική έρευνα, πού τον έβασάνισε πενήντα ολάκερα χρόνια, ό συγγραφέας κατώρθωσε νά ξεχωρίσΉ τις επιδράσεις άπό παλιές καί νεώτερες, δικές μας καί ξένες καλλιτεχνικές τάσεις, ν’ άναλύση τήν προσφορά των σημαντικώτερων δημιουργών, νά περιγράψη τα πιο αξιομνημόνευτα έργα καί νά συγκεντρώση πολύτιμες βιογραφικές πληροφορίες.

’Αρχικά εξετάζονται οί ποικίλες εκδηλώσεις στούς τομείς τής ζωγραφικής, γλυ­πτικής, χαρακτικής, αρχιτεκτονικής καί διακοσμητικής. ’Ακολουθούν : α' εμπεριστα­τωμένη θεώρησις τής βυζαντινής παραδόσεως, πού αποτελεί ένα άπό τα σημαντικώ- τερα ερείσματα τής νεοελληνικής τέχνης, β' έρευνα τών διαφόρων επιρροών ( τέχνης άναγεννήσεως, κλασσικισμοΰ, ρεαλισμού κλπ. ), γ' τής λαϊκής ζωγραφικής τοΰ 1821, καί αρχίζει, άπό τήν εκατοστή περίπου σελίδα, ή έρευνα τής πορείας τών είκαστικών τεχνών στήν 'Ελλάδα άπό τήν ίδρυση τοΰ « Πολυτεχνικού Σχολείου » ( 1839 ) ως τις αρχές τοΰ αιώνα μας. "Ενας ολόκληρος κόσμος άπό άγνωστους εργάτες τής σμίλης, τού χρωστήρα, τοΰ κοπιδιού καί τοΰ μολυβιοΰ αποκαλύπτεται σ’ όλους εκείνους πού δέν έχουν ειδικά άσχοληθή μέ τό θέμα, μ’ ατέλειωτη σειρά καλλιτεχνήματα, ανά­μεσα στά όποια υπάρχουν αληθινά αριστουργήματα, άναφέρεται καί αξιολογείται.

Τό πολυσέλιδο μεγάλου σχήματος αυτό βιβλίο στολίζουν 30 αντίγραφα ελληνι­κών καλλιτεχνημάτων άπό τή Μινωϊκή ως τήν 'Οθωνική εποχή.

Ό μεγάλος εκδοτικός οίκος τής 'Ελβετίας « Γκαφίς », πού διευθύνεται άπό τούς κ.κ. Amstutz et Herdeg έξέδωσε μέ τόν τίτλο Who’s - Who πολυτελέστατο 600σέλιδο τόμο 4ου σχήματος μέ φωτογραφίες, βιογραφίες καί αντίγραφα 4281 έργων 414 καλλιτεχνών πού έχουν καταπιασθή μέ τις « έφηρμοσμένες τέχνες» (χαρακτική, άφίσσα, γελοιογραφία κλπ. ). ’Ανάμεσα σ’ αυτούς είναι οί Πικάσσο, Μπράκ, Σα- γκάλ, Μιρό, Πράσινος, Μπυφέ, Κοκτώ, Ντάλι, Κοκόσκα καί άλλοι διεθνούς φήμης δημιουργοί.

Γιά τήν καλλιτεχνική δραστηριότητα κάθε χώρας δημοσιεύεται σέ τρεις γλώσ­σες (αγγλική, γαλλική καί γερμανική) άρθρο είδικοΰ τεχνοκρίτη. Τήν 'Ελλάδα άντι- προσωπεύουν οί ζωγράφοι - χαράκτες Μίνως Άργυράκης καί Γιώργος Βαρλάμος. Ή σχετική μελέτη είναι γραμμένη άπό τόν υποφαινόμενο.

Τά έγκυρότερα δημοσιογραφικά όργανα όλου τοΰ κόσμου αφιερώνουν επαινετι­κότατα σχόλια γιά τή μοναδική στο είδος της αυτή έκδοση, πού αποτελεί αξιομνη­μόνευτο επίτευγμα τής 'Ελβετικής τυπογραφίας.

ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

Μ Ο Υ Σ Ι Κ Η

Εθνική Λυρική Σκηνή - Κρατική 'Ορχήστρα*Η « Εθνική Λυρική Σκηνή » ένεκαινίασε τήν χειμερινήν περίοδόν της είς τάς

9 Νοεμβρίου μέ τον « Τανχώϋζερ » τοΰ Ριχ. Βάγνερ, ό όποιος είχε ήδη προαγγελθή διά τήν περυσινήν περίοδον. Ό «Τανχώϋζερ», μαζί μέ τόν « Λόενγκριν » είναι ώς γνωστόν άπό τά λαοφιλέστερα έργα τοϋ ιδιοφυούς μεταρρυθμιστοΰ τοΰ γερμανικού μελοδράματος, εργον προσιτόν άκόμη καί είς τόν μέσον ακροατήν, μολονότι ακριβώς μέ τό μελόδραμα αυτό διαφαίνεται ήδη ή ανακαινιστική προσπάθεια τού Βάγνερ καί ή τάσις του προς δημιουργίαν μιας νέας εντελώς μορφής είς τό μουσικόν θέατρον. Οί παρακολουθήσαντες τήν « πρώτην » τσΰ « Τανχώϋζερ » είς Δρέσδην, τάς 19 ’Οκτω­βρίου 1845, άντελήφθησαν τήν μεταρρυθμιστικήν προσπάθειαν τοΰ συνθέτου, Ιδίως σέ ό,τι άφορφ τό « ρετσιτατίβο » ; ’Ασφαλώς όχι, μολονότι ή διεύθυνσις τής "Οπε­ρας τής Δρέσδης είχε καταβάλει κάθε προσπάθειαν διά ν’ άναβιβάση άπό σκηνής τό εργον, υπό τούς καλυτέρους όρους καί δέν είχε φεισθή δαπανών. Είναι γνωστή επί­σης ή σκανδαλώδης υποδοχή τήν οποίαν είχε κάνει τό παρισινόν κοινόν στον « Ταν­χώϋζερ », όταν τό εργον παίχθηκε στο Παρίσι τό 1861, υπό τήν διεύθυνσιν τοΰ ίδιου τοΰ Βάγνερ καί παρά τά αστρονομικά ποσά τά όποια ή "Οπερα είχε διαθέσει διά τήν πολυτελή άναβίβασίν του. Διά τήν παράστασιν αυτήν ό συνθέτης, ό όποιος σέ κανένα του εργον δέν χρησιμοποιεί μπαλλέττο, γνωρίζων τήν μεγάλην αγάπην τού παρισινοΰ κοινοΰ προς τό χορόγραμμα, έγραψεν είδικώς τό μεγάλο μπαλλέττο μέ τό όποιον αρχί­ζει ή πρώτη πράξις καί πού είναι γνωστόν υπό τόν τίτλον « Μουσική διά τό "Ορος τής ’Αφροδίτης». Είς τήν παράστασιν τών ’Αθηνών τήν πρώτην θέσιν είς τήν επι­τυχίαν είχε ασφαλώς τό ανδρικόν στοιχεΐον. Ό μετακληθείς Γερμανός τενόρος X. Μέλχερτ ήτο περίφημος είς τόν ρόλον τοΰ Τανχώϋζερ. Είχε τήν φωνήν πού χρειάζε­ται ακριβώς διά τό εργον, ώραϊον παράστημα, έγνώριζε κατά βάθος τήν βαγνέρειο παράδοσιν καί επαιζεν ωραιότατα. Ήτο ένας Ιδανικός Τανχώϋζερ. Άπό τούς "Ελλη­νας καλλιτέχνας ιδιαιτέρως ήρεσεν ό Τζών Μοδινός στον ρόλον τοΰ Βόλφραμ τοΰ "Εσενμπαχ. ”Αν καί ό ρόλος αυτός απαιτεί σχετικώς μεγαλυτέρα φωνή ό κ. Μοδινός κατώρθωσε, μέ τήν ωραία χροιά τής φωνής καί τήν μουσικότητά του, να ικανοποίηση απόλυτα τούς άκροατάς. Ό κ. Χοϊδάς, ώς Ήγεμών Χέρμαν ήτο επίσης ακριβώς ό,τι χρειάζεται. Είς τό γυναικεϊον στοιχεΐον διεκρίθησαν κατά πρώτον λόγον ή δεσποι­νίς Τσαχουρίδου ώς Ελισάβετ, Ιδίως είς τήν μεγάλην σκηνήν τής Β' πράξεως καί ή δεσποινίς Γλατζή ώς ’Αφροδίτη. Μέ δροσερωτάτη φωνή έτραγούδησεν έξ άλλου ή κ. Γούτου τά μικρό μέρος τού Νεαροΰ Βοσκού. Ίκανοποιητικώτατοι ήσαν επίσης καί όλοι οί άλλοι, στούς μικρούς των ρόλους, δηλ. οί κ.κ. Ν. Χατζηνικολάου ώς Βάλτερ, Έ. Τερζής ώς Μπίτεραλφ, Ά. Πανταζηνάκος ώς Χένρυ, καί Έ. Μαρσέλλος ώς Ράϊν- μαρ. Είναι γνωστή ή συμβολή τής χορφδίας είδικώς είς τόν Τανχώϋζερ τού Βάγνερ καί όλοι περιμένουν ν’ ακούσουν τό περίφημο « χορικό ». Προς τιμήν τού χορφδια- κοΰ συγκροτήματος οφείλω να πώ ότι θά ήτο άμεμπτον έν τφ συνόλφ του εάν έλάμ- βανεν ύπ’ όψιν μίαν παρατήρησιν, τήν όποιαν πολλάκις έχω έπαναλάβει. Τό υπερ­βολικό πιανίσσιμο πού κάνει σέ ώρισμένα μέρη φθάνει μέχρι τοΰ σημείου να μήν άκούη κανείς απολύτως τίποτε. Είναι ορθόν αυτό ; Πρέπει να εξαφανίζεται ή θεμα­τική συνοχή μέ τά υπερβολικά αυτά πιανίσσιμα ; — Είναι άξιοι συγχαρητηρίων επίσης ό κ. Φρ. Θεολογίδης διά τήν σκηνοθεσίαν, ώς καί ό κ. Γριμάνης διά τήν χορογρα­φίαν τοΰ έργου. "Οσον άφορφ τήν σκηνογραφίαν νομίζω ότι ή υπερβολική χρησιμο­ποίησή τόσων σκοτεινών χρωμάτων έβλαπτε έν τφ συνόλφ τόν « Τανχώϋζερ », ώς

θέαμα. *0 κ. Παρίδης, ό όποιος διηύθυνε μουσικώς τό ωραίο έργο του Βάγνερ, έπε- τέλεσεν αληθινόν αθλον και οι μουσικοί τής ορχήστρας, Ιδίως τών πνευστών, είναι άξιοι ιδιαιτέρων συγχαρητηρίων διά την απόλυτον ακρίβειαν με την οποίαν έπαιξαν τό μέρος των στήν περίφημη Ιδίως εισαγωγή. Δέν ύπήρχεν όμως ισσορρόπησις δυνά­μεων. Τά βαγνέρεια έργα απαιτούν διπλάσιον τουλάχιστον αριθμόν εγχόρδων οργά­νων. *0 ίδιος ό Βάγνερ φροντίζει να σημειώνη : 2 0 τουλάχιστον πρώτα βιολιά, 16 δεύτερα κ λ π. Άλλ’ ή Λυρική μας Σκηνή καί άν ήθελεν άκόμη να διαθέση τόσον άριθμόν οργάνων, δέν θά είχε ποΰ να τά τοποθετήση, διότι ό διά τήν ορχήστραν προωρισμένος χώρος δέν έπαρκεΐ. Πρέπει συνεπώς νά περιμένουμε πότε θά γίνη τό ειδικόν Μέγαρον τής "Οπερας — εάν ποτέ γίνη — διά νά άκούσωμεν όπως πρέπει τά αριστουργήματα τοΰ Βάγνερ.

Δέν υπάρχει αμφιβολία ότι ό Γιόχαν Στράους, υιός, είναι ένας άπό τούς μεγα- λυτέρους — αν μη ό μεγαλύτερος — άπό τούς συνθέτας πού ήσχολήθησαν μέ τήν οπε- ρέτταν. Τό έργον του όμως « Μιά νύχτα στή Βενετία», πού άνεβιβασεν ή «Λυρική Σκηνή » στάς 30 Νοεμβρίου, δέν μπορεί νά μπή, ασφαλώς, στή σειρά τών μεγάλων του επιτυχιών. Αύτός οΰτος ό Βιεννέζος σκηνοθέτης "Οττο Φρίτς, τον όποιον ή Λυ­ρική Σκηνή μετεκάλεσεν διά νά άναβιβάση άπό σκηνής τό έργον, αναφέρει εν πλάτει είς τό σημείωμά του ότι κατά τήν « πρώτην » τής όπερέττας αυτής στή Βιέννη, τό κοινόν Ικάγχαζε λόγφ τών μεγάλων άνοησιών πού παρελαύνουν συνεχώς μέσα άπό τό λιμπρέττο καί ότι παρίσταται ανάγκη πολλών μεταβολών στο παλαιό κείμενο για νά μπορή νά σταθή τό έργον. Γιαυτό καί ό κ. Φρίτς άλλαξε πολλά πράγματα μέσα στή « Νύχτα τής Βενετίας » χωρίς νά κατορθώση νά κάνη ανεκτό τό λιμπρέττο, τό όποιον συχνά προκαλεΐ ανίαν. Ευτυχώς υπάρχει ή πάντοτε ωραία καί έξυπνη μουσική τοΰ Στράους καί έτσι σφζεται εν μέρει ή κατάστασις. Έξ άλλου καί ή « Λυρική Σκηνή » κατέβαλε πάσαν προσπάθειαν καί δέν έφείσθη δαπανών διά ν’ άναβιβάση εύπροσώ- πως τό έργον αυτό τοΰ Βιεννέζου μουσικοσυνθέτου, τό όποιον διηύθυνεν περίφημα, μέ τήν θέρμη τής ιδιοσυγκρασίας πού τον διακρίνει πάντοτε, ό κ. Βάλτερ Πφέφερ. *Η σκηνοθεσία τοΰ κ. "Οττο Φρίτς, όσον τό δυνατόν καλή, σ’ ένα έργον κατά βάσιν άνόητον. Νομίζω επίσης ότι τό χορογραφικόν στοιχεΐον, πολύ καλά διδαγμένο άπό τήν κ. "Ελεν Τσουκαλά, είναι κάτι περισσότερον άπό ό,τι χρειάζεται καί ότι ή τόση χορευτική δίνη κουράζει εν τέλει τον θεατήν. Πολύ καλαί αί σκηνογραφίαι τοΰ κ. Βάλτερ φόν "Εσλιν, καθώς καί αί ενδυμασίαι τής κ. Ρίτας Στρούζα - Χαρισιάδου. Άπό τούς πρωταγωνιστάς στήν πρώτη γραμμή μπαίνει ή κ. ’Ανθή Ζαχαράτου, τόσον ώς παίξιμο, όσον καί ώς φωνή ( θά ήτο όμως προτιμότερο νά μήν κάνη τήν μεγάλη « κορώνα » πού έμείωσεν, άνευ λόγου, τήν έντύπωσιν ). Πολύ καλαί επίσης ή κ. Μου- τσίου, ώς ’Avviva καί μέ πολύ ζωντάνεια, ώς πάντοτε ή Σάσα Ντάριο. Στούς άνδρι- κούς ρόλους διεκρίθησαν οί κ.κ. Ντουφεξιάδης, Θάνος, ’Ανδρεόπουλος κ.λ.π.

*0 εορτασμός άπό τήν «Λυρικήν Σκηνήν», χάρις καί είς τήν συμβολήν μιας οργανωτικής επιτροπής, τής έκατονταετηρίδος άπό τής γεννήσεως τοΰ μεγάλου "Ελλη- νος μουσουργού Σπύρου Σαμάρα, ΰπήρξεν ή άφορμή νά έλθη είς τήν επιφάνειαν ένα ώραιότατον έργον καί νά προβληθή ή ίδιοφυΐα ενός ενδόξου τέκνου τής Κερκύρας, πού πολύ ολίγοι πλέον ενθυμούνται. Πράγματι ή « πρώτη » τής « Μάρτυρος » πού εδόθη είς τάς 2 0 Δεκεμβρίου, έγνώρισε καί είς τούς "Ελληνας τής νεωτέρας γενεάς, ένα μελόδραμα τό όποιον, παρά τά 7 0 χρόνια πού έπέρασαν άπό τής εποχής πού έγράφη, διατηρεί μιά καταπληκτική δροσερότητα, εμφανίζεται χωρίς καί τήν ελάχι­στη ρυτίδα καί μπορεί άφόβως νά συναγωνισθή όχι μόνον τά έργα τοΰ τέλους τοΰ

περασμένου αίώνος, άλλα καί τά καλύτερα των νεωτέρων, χρόνων. *0 Σαμάρας, ό πρόδρομος τοϋ « βερισμοΰ » στη μουσική χάρις στη « Φλόρα Μιράμπιλις », μέ την « Μάρτυρα » του άποδεικνύεται όχι μόνον ισάξιος, άλλά συχνά καί άνώτερος άπό τούς συγχρόνους του « βεριστάς», των οποίων πολλές φορές υπερέχει, άπό άπόψεως ευγέ­νειας ύφους, μελφδικής γραμμής, τεχνικής καί πλούσιας καί πρωτοτύπου ένορχηστρώ- σεως. Θά ήτο δέ ευχής έργον νά έλθουν κάποτε εις την έπιφάνειαν, ή « M a d e m o i s e l l e

d e B e l l e - I s l e » ή ή « Ρέα », τοΰ μεγάλου αυτού εκπροσώπου τού επτανησιακού πολι­τισμού. Γραμμένη τέσσαρα χρόνια μετά την « Καβελλερία Ρουστικάνα », ή « Μάρτυς », έχει ώρισμένα κοινά σημεία μέ αυτήν, ως προς τό λιμπρέττο, κυρίως δέ ως πρός τήν βιαιότητα των παθών καί τό φρικτό τέλος, άπό μουσικής δμως άπόψεως είναι έργον άνωτέρας πνοής, ένφ τά χορψδιακά μέρη, πολύ πρωτότυπα έν τφ συνόλφ, δίδουν πολλήν ζωήν καί κίνησιν είς τήν σκηνήν. *Η δευτέρα πράξις έξ άλλου, μέ τήν σκηνήν τοΰ « καμπαρέ » δίδει τήν ευκαιρίαν είς τόν Σαμάραν νά γράψη μερικές ωραιό­τατες μελφδίες, πού, χωρίς νά είναι χυδαίες, άνταποκρίνονται άπολύτως είς τόν σκο­πόν των. Ή εκτέλεσις τής « Μάρτυρος», εν τφ συνόλφ της, υπήρξε πολύ Ικανοποιη­τική. Ή δεσποινίς Μωραΐτου, ώς Ναταλία, είχε τήν ευκαιρία νά έπιδείξη τήν ωραία καί πλούσια φωνή της, ιδίως είς τήν τελευταίαν πράξιν, ή οποία στηρίζεται σχεδόν δλη είς τούς ώμους της. Ά φ ’ ετέρου ή δεσποινίς Μουτσίου, ώς Νίνα, ήταν θαυμα- σία δχι μόνον ώς φωνή, άλλα καί ώς ηθοποιός, παραστήσασα περίπου καί τήν μπαλ- λερίναν είς τήν δευτέραν πράξιν. “Αξιος ιδιαιτέρων συγχαρητηρίων είναι καί ό κ. Παπαχρήστος, είς τόν άντιπαθή ρόλον τοϋ Τριστάνου, ό όποιος τοΰ έδωσε τήν ευκαι­ρίαν, εκτός άπό τήν φωνήν, νά δείξη πόσον καλός ήθοποιός είναι. *0 Ν. Χατζηνι- κολάου, ώς Μικαέλ, παρουσιάσθη τήν φοράν αυτήν μέ πλουσιωτέραν φωνήν, ώς έπέβαλλεν, άλλωστε τό έργον. Πολύ καλοί, δπως πάντοτε, ό κ. Πανταζηνάκος, ώς Μπακατσέλλι καί ό κ. Δουμάνης, ώς Βάϊσχαϊτ. Μεγάλο εύγε οφείλεται καί είς τήν χορφδίαν, ή οποία δχι μόνον έξετέλεσε άρτια τό μέρος της, άπό φωνητικής άπόψεως, άλλά καί διότι έδωσε ζωήν καί κίνησιν στις διάφορες λαϊκές σκηνές, τής πρώτης καί τής δευτέρας πράξεως. Ό κ. Καραλίβανος, ό μουσικός συντονιστής τής «Μάρτυρος», παρουσίασεν άρτια τήν ύπ* αυτόν ορχήστραν καί διηύθυνε τό σύνολον μέ πολλήν κατανόησιν. ’Εξαιρετική ήτο ή σκηνοθεσία τοΰ έργου, χάρις στόν κ. Θεολογίδην, δπως καί αί σκηνογραφίαι καί ένδυμασίαι τής κ. Στρούζα - Χαρισιάδου.

Ή χειμερινή περίοδος τής « Κρατικής ’Ορχήστρας ’Αθηνών » ήρχισε στάς 5 Νοεμβρίου, μέ συναυλίαν υπό τήν διεύθυνσιν τοΰ κ. Θ. Βαβαγιάννη καί μέ σολίστ τόν ’Ελβετόν πιανίσταν Sebastian Benda. Ή « Συμφωνιέττα » τοΰ “Ελληνος συνθέ­του Ά . Κουντούρωφ, πού περιελάμβανε τό πρόγραμμα είναι ένα σεμνό καί ορθόδοξο έργο, πού άκούεται ευχάριστα, διότι ό μουσουργός προσπαθεί νά είναι ειλικρινής, χωρίς επιδείξεις περιττής σοφίας. Είς τό « Κοντσέρτο γιά πιάνο » τοΰ Σοΰμαν, πού έπηκολούθησεν, ό κ. Μπέντα έπέδειξε χαρίσματα άληθινοΰ δεξιοτέχνου, τόσον άπό τεχνικής άπόψεως, δσον καί άπό μουσικής, διότι τό κοντσέρτο αυτό είναι ίσως ή ύψί- στη έκδήλωσις τής ρομαντικής διαθέσεως. Ά φ’ ετέρου ό κ. Βαβαγιάννης είς τό δυσκο- λώτατον είς άπόδοσιν συμφωνικόν ποίημα τοΰ Ριχ. Στράους « Θάνατος καί Έξαΰλω- σις » παρουσιάσθη άντάξιος τοΰ θαυμάσιου αύτοΰ έργου, τοΰ παρουσιάζοντος τόσας άντιθέσεις, τόσην ποικιλίαν δυναμισμού καί τέτοιον συναισθηματισμόν. Πολύ καλή ήτο επίσης ή υπό τής ορχήστρας άπόδοσις τής τόσον πρωτοτύπου εισαγωγής « Μπεν- βενοΰτο Τσελλίνι » τοΰ Μπερλιόζ.

Είς τήν συναυλίαν τής 12ης Νοεμβρίου, τήν οποίαν διηύθυνεν ό κ. Άνδρ. Πα- ρίδης, είχαμε μίαν πρώτην έκτέλεσιν : τό συμφωνικό ποίημα τοΰ Σόλωνος Μιχαηλίδη

«Ή ζωή έν τάφψ», εμπνευσμένο άπό τό ομώνυμο έργο τοΰ κ. Στρατή Μυριβήλη. Ή σύνθεσις αυτή τοΰ κ. Μιχαηλίδη, αρκετά εκτεταμένη, ζωγραφίζει λιτά τάς δια­φόρους φάσεις άπό τάς όποιας περνφ ό συναισθηματικός κόσμος του « ανθρώπου στρατιώτη » καί τό αίσθημα « τοΰ τυφλοΰ καθήκοντος και τοΰ πολέμου » τοΰ λοχα­γού και περαιτέρω τήν « Σύγκρουση » καί τό « Πρωϊνό ξύπνημα ». ‘Ο συνθέτης διά τήν διά των ήχων άναπαράστασιν των διαφόρων ψυχικών καταστάσεων των πρωτα­γωνιστών τοΰ λογοτεχνικού έργου τοΰ κ. Μυριβήλη άκολουθεΐ συντηρητικήν οδόν, άποφεύγων πάσαν ακρότητα καί μένων μακράν άπό τήν δήθεν « νέαν τέχνην » τών « ύπερμοντέρνων κατασκευαστών μουσικής ». 'Ο κ. Παρίδης διηύθυνε μέ στοργήν τό εργον τοΰ "Έλληνος μουσουργού, καί συνώδευσε μέ τήν δέουσαν προσοχήν καί ετοι­μότητα τό « Κοντσέρτο για βιολί » τοΰ Τσαϊκόφσκυ, τό όποιον έπαιξεν ένας νέος άνατέλλων άστήρ, ό Τζούλιαν Όλέφσκυ. ’Αντάξιος έαυτοΰ ύπήρξεν ό κ. Παρίδης καί στα δύο άλλα άκόμη έργα τοΰ προγράμματος, εις τήν εισαγωγήν τοΰ « Freischütz » τοΰ Βέμπερ καί εις τήν « Τετάρτην Συμφωνίαν » τοΰ Μπετόβεν.

’Ελληνικόν καί πάλιν εργον επί κεφαλής τής συναυλίας τής « Κρατικής ’Ορχή­στρας », τής ΙΘή? Νοεμβρίου, τήν όποιαν διηύθυνεν ό κ. Βαβαγιάννης : τό « D i v e r ­t i m e n t o » τοΰ κ. Θεοδ. Καρυωτάκη. Τό εργον αυτό, πού άποτελεΐται άπό τρία μέρη, ακολουθεί μάλλον τά κλασσικά πρότυπα τοΰ είδους, παρά τό καθαρώς ελληνικόν χρώμα τοΰ τελευταίου μέρους, τοΰ « σκέρτσο ». Είναι καλογραμμένο καί ήχεt ωραία εις τήν ορχήστραν. *0 σολίστ συναυλίας, ό "Ελλην πιανίστας Γεώργιος Θέμελης, ένε- φανίσθη, μέ τό « Κοντσέρτο για πιάνο» τοΰ Γκρήγκ, άρτιος πάντοτε καλλιτέχνης καί μέ τρόπον πού συγκινεϊ τό άκροατήριον. Ή συναυλία έκλεισε μέ μια λεπτή καί απαλή άπόδοσι τής « Σκωτικής Συμφωνίας » τοΰ Μένδελσων.

’Οφείλω να έξάρω τον τρόπον μέ τον όποιον ό κ. Παρίδης μάς παρουσίασε τήν εισαγωγήν τής « Άλκήστιδος » τοΰ Γκλούκ κατά τήν 4·ην Συναυλίαν τής Κρατικής ’Ορχήστρας ( 26 Νοεμβρίου ). Ή σελίς αύτή είναι άπό τις ωραιότερες στό είδος της, αντάξιος πυλών ενός αρχαίου δράματος. "Υστερ’ άπό μια καλή έκτέλεσι τής Όγδοης Συμφωνίας τοΰ Μπετόβεν ό κ. Παρίδης παρουσίασε διά πρώτην φοράν εις τό αθη­ναϊκόν κοινόν τήν « Σύνθεσι » γιά διπλή ορχήστρα καί κρουστά τοΰ Γιιόργου Σισι- λιάνου, πού είναι μιά δεύτερη μορφή τοΰ Κουαρτέττου εγχόρδων άρ. 3 τοΰ συνθέτου. Όπως μάς λέγει ό κ. Σισιλιάνος τό ιδίωμα πού χρησιμοποίησε στό έργο αυτό είναι τό « δωδεκάφθογγο ». Θά ηύχόμην νά είχε σταματήσει στήν προγενεστέρα του τεχνο­τροπία, ή όποια κάθε άλλο παρά καθυστερημένη ήτο καί μέ τήν όποιαν μάς έδωκε συνθέσεις αξιόλογες. ’Εκτός εάν προτιμφ νά έχη τήν τύχην τοΰ Σαίνμπεργκ, τοΰ έπι- νοήσαντος τό « δωδεκάφθογγον » καί τοΰ όποιου παίζονται σήμερον μόνον δ,τι είχε γράψει προγενεστέρως, έξω άπό τό περίφημον αύτό σύστημα. Ή σολίστ τής συναυ­λίας M o n iq u e d e la B r u c h o l l e r i e , ή οποία έπαιξε τό « Κοντσέρτο γιά πιάνο σέ σί ύφ. » τοΰ Τσαϊκόφσκυ είναι μιά συναρπαστική καλλιτέχνις, γεμάτη ζωή καί πάθος, πού δονεΐται ολόκληρη δταν παίζει καί μεταδίδει καί εις τούς άκροατάς τήν συγκί- νησιν καί τόν ένθουσιασμόν πού τήν κατέχει τήν ώρα πού έκτελεϊ ενα έργον.

Ό κ. Βαβαγιάννης, ό όποιος διηύθυνε τήν συναυλίαν τής 3τ; Δεκεμβρίου, μάς παρουσίασε, εις πρώτην έκτέλεσιν, τήν « Συμφωνίαν άρ. 33 » τοΰ Μότσαρτ. Περιττόν νά σημειώσω δτι οί περισσότερες συμφωνίες τοΰ μεγαλοφυούς αυτού συνθέτου ακο­λουθούν τήν αυτήν τεχνοτροπίαν, τήν αυτήν μορφήν, είς τρόπον ώστε, πλήν τών νέων μουσικών φράσεων, ούδέν άλλάσσει. Τό « Κοντσέρττο γιά ορχήστρα» τοΰ κ. Γιάννη Παπαϊωάννου μάς άπομακρύνει παρασάγγας άπό τήν Συμφωνίαν τοΰ Μότσαρτ καί μάς μεταφέρει σέ άλλους κόσμους. Γραμμένο μέ πολλήν συνέπειαν, τό έργο αύτό, κινεί τό ένδιαφέρον τοΰ άκροατοΰ καί επιβάλλεται μέ τήν τεχνικήν του, ιδίως στά

άντιστικτικά μέρη. ‘Η κ. Μαρία Χαιρογιώργου - Σιγάρα, ή οποία έπαιξε τό «Κον­τσέρτο άρ. 5 για πιάνο * τοΰ Μπετόβεν, δπως πάντοτε έθαυμάσθη διά την αυτοκυ­ριαρχίαν της, τήν λαμπρή δεξιοτεχνία καί την μουσικότητά της.

Συναυλία lCh? Δεκεμβρίου. Είς τό βάθρον τοΰ διευθυντοΰ ορχήστρας ό κ. Άν- τίοχος Εύαγγελάτος. *Η ατμόσφαιρα αλλάζει. Βαίνομεν προς περισσότερον λυρισμόν, δπως άποδεικνύουν αί έρμηνεΐαι τής εισαγωγής « “Ομπερον » τοΰ Βέμπερ καί ή « Συμφωνία άρ. 7 » τοΰ Σοΰμπερτ. Ελληνικόν εργον περιελάμβανε τό πρόγραμμα τήν « Ραψφδία σέ Λα » τοΰ Μαν. Καλομοίρη, με ένορχήστρωσιν Pierné. “Εργον καθ’ δλα άξιόλογον, τό όποιον όμως τό κοινόν υποδέχεται ψυχρότατα. Διατί ; Μήπως επειδή μόνο καί μόνον είναι ελληνικόν ; “Εχομεν συχνά ακούσει συνθέσεις πολύ όλι- γώτερον ενδιαφέρουσες, νά χειροκροτούνται ζωηρότατα. Περισσότερος σεβασμός προς τόν έκλιπόντα μουσουργόν δέν θά έβλαπτε. Σολίστ τής συναυλίας ό κορυφαίος τής ορχήστρας κ. Φρ. Βολωνίνης, ό όποιος έξετέλεσε τό « Κοντσέρτο για βιολί σέ σι ελ. »

τοΰ Σαίν - Σάνς σύμφωνα μέ τήν γαλλικήν παράδοσιν, τήν οποίαν κατέχει άριστα ό “Ελλην καλλιτέχνης.

Στήν τελευταίαν συναυλίαν τοΰ 1962 — τής 17η? Δεκεμβρίου — ό κ. Βαβαγιάννης μάς παρουσίασε, ώς βασικόν εργον, τήν « Συμφωνίαν άρ. 4 » τοΰ Μάλερ. “Εργον σχοινοτενές, τό όποιον έχει βέβαια τά προτερήματά του, άλλα καί τα ελαττώματα. Τα τελευταία αυτά κυρίως είς τό πρώτον καί δεύτερον μέρος, των όποιων ή ποιό- της των θεμάτων είναι δευτέρας τάξεως σφζονται μόνον χάρις στήν άνάπτυ- ξιν — αν καί υπερβολικά έπανερχομένην επί τά αυτά — καί ιδίως χάρις στούς ωραίους συνδυασμούς των χρωμάτων τής ορχήστρας. Τό άργό τρίτο μέρος είναι ίσως τό ώραιότερον, καί επιβάλλεται μέ τις μελφδικές του ιδέες, πού συγκρατοΰν τό ενδια­φέρον τοΰ άκροατοΰ. Δυστυχώς καί αύτό είναι περισσότερον τοΰ δέοντος μακρύ. Τό λογικώτερον μέρος, άπό άπόψεως διάρκειας, είναι τό φινάλε, είς τό οποίον ό συνθέ­της μεταχειρίζεται τήν γυναικείαν φωνήν, τής σοπράνο. Γραμμένο επάνω σέ στίχους τής συλλογής « D e s K n a b e n w u n d e r h o r n », τό φινάλε αυτό επιβάλλεται μέ τόν λυρι­σμόν του καί τήν υπέροχο πράγματι μελφδικήν του γραμμήν. Είναι άξια ιδιαιτέρων συγχαρητηρίων ή δεσποινίς Μυρτώ Δουλή, διά τόν άνώτερον πράγματι τρόπον μέ τόν όποιον άπέδωκε τήν ώραίαν αύτήν σελίδα τοΰ Μάλερ ώς καί ό κ. Βαβαγιάννης διά τήν λαμπράν ερμηνείαν τοΰ συνόλου. Σολίστ τής συναυλίας ή Νοτιοαμερικανίς πια­νίστα M a r is a R e g u l e s , ή όποια έξετέλεσε τό « Κοντσέρτο άρ. 4 » τοΰ Μπετόβεν. Πρόκειται περί καλλιτέχνιδος ολκής, ή όποια έχει έπιβληθή διεθνώς, χάρις στά πλού­σια πιανιστικά της προσόντα, τήν λαμπράν της δεξιοτεχνίαν καί τόν προσωπικόν κυρίως τρόπον, ό όποιος χαρακτηρίζει κάθε ερμηνείαν της.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΚΛΑΒΟΣ

ΠΙΝΑΞ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ(ΚΑΤ’ ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗΝ ΣΕΙΡΑΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ)

Σελ.Ά γ γ ε λ ί δ η Γ . Χ ρ . , Ό Μπαρμπα - Δημήτρης (Διήγημα).................................... 280Ά ϋ · ά ν α Γ . , Δελφικός "Υμνος (Ποίημα ) ..............................................................224

» Ή έν Άθήναις σύνοδος τής Ευρωπαϊκής Κοινότητος Συγγραφέων ( Ση­μείωμα ) ...................................................................................................... 308

» Τό Καράβι τής Ελπίδας - *0 σαλπιγχτής ( Ποιήματα ) ..........................435’Α λ έ π η Κ ο ν λ η , I, u i g i A l f o n s i , *Η 'Ελλάδα στον Βιργίλιο ( Μετάφρασις ) 187 A l f o n s i L u i g i ( Μτφ. Κ. Ά λ έ π η ), Ή Ελλάδα στον Βιργίλιο ( Μελέτη) . . 187 Β έ η Μ α ί ρ η ς Ν . , "Εμμετρα επιγραμματικά εν έργοις Ρήγα Βελεστινλή τοΰ Θετ-

ταλοΰ ( Μελέτη ) ........................................................................................135» Ή Αυτοβιογραφία τοΰ Άθ. Παπαδοπούλου - Κεραμέως, έπισταλεΐσα υπό

τοΰ Ιδιου προς τόν Ν. Βέην ( Άνακοίνωσις ) .................................... 441Β ο υ ρ β έ ρ η Κ . , ’Ανθρωπισμός καί Τεχνική είς τήν σύγχρονον ζωήν ( Μελέτη ) . 509 Γ ε ω ρ γ ι ά δ ο υ Δ . , 'Αποχαιρετιστήριος Λόγος ( ’Επί τή άποχωρήσει άπό τής Άνω-

τάτης Σχολής Καλών Τεχνών J ...................................................................156Γ ι ά χ ο υ Δ η μ . , Στέλιος Σπεράντσας ( Άρθρον ) ........................................................ 291Γ ρ ι τ σ ο π ο ύ λ ο υ Τ . Ά Φ . , Τό Κρυφό Σχολειό (Μ ελέτη ).................................... 66

» Μαθηταί τής Σχολής Δημητσάνης ( Μελέτη ) .................. ; ..................... 375» Πεντηκονταετηρίς τών Βαλκανικών Πολέμων ( Μελέτη ) ......................... 461

Δ ά μ π α σ η I . Ν . , Φιλόλαος, ό τελευταίος Πυθαγόρειος ιατρός (Μελέτη) . . . . 365Δ α ο χ α λ ά χ η ’ A i t . Β . , Ρήγας καί Περραιβός (Μ ελέτη ).................................... 396Δ η μ η χ ρ ο π ο ύ λ ο ν Κ . , Ή Λογική θεμελίωσις τών επιστημών ( Μελέτη ) ...............319Ζ ε υ γ ώ Ι η - Γ λ έ ζ ο υ Δ . , Στον πατέρα μου (Π ο ίη μ α )............................................546Ζ ο ΰ μ π ο υ A . Ν . , Ή έννοια τής τύχης ( Μελέτη ) ............................................... 58

» Ό κόσμος τοΰ « δέοντος » ( Μελέτη ) .......................................................264» Ή Ιστορία τής Φιλοσοφίας καί ή θέσις αυτής έν τφ παρόντι ( Μελέτη ) 372» ΕΙς μεγαρικός φιλόσοφος : *0 εξ "Ηλιδος Άλεξϊνος ( Μελέτη ) . . . . 535

Ζ ώ ρ α Γ . Θ . , Μαρτυρίαι τινές περί τό παιδομάζωμα ( Άνακοίνωσις ) ...............217» ’Ιωάννης Πολέμης ( Άρθρον ) ..................................................................... 317» Τεσσαρακονταετία άπό τής Μικρασιατικής Καταστροφής ( Άρθρον ) . . 434» Άνδρέας Καρκαβίτσας ("Α ρθρον)..........................................................523» Τής Συντάξεως (Σημειώματα)........................................ 146, 300, 454, 596» Βιβλιοκριτικά Σημειοόματα.........................................................................598

Ζ ώ ρ α Γ . Θ . - Μ π ο ν μ π ο υ λ ί δ ο ν Φ . Κ . , Βιβλιογραφικόν δελτίον ΝεοελληνικήςΦιλολογίας, κατά τό έτος 1961 .............................................................. 547

Θ ε ο χ ρ ί χ ο υ (μτφρ. Σπ. Παναγιωτοπούλου ), Αίπολικόν καί Ποιμενικόν ( Ειδύλ­λιο Ε ') ...................................................................................................... 360

Κ α β β α δ ί α Σ . Α . , "Αγνωστες σελίδες τοΰ Γ. Καλοσγούρου (Άνακοίνωσις) . . . 55Κ α ρ χ α β ί χ ο α Α . , *0 εκδικητής - Ή Γοργόνα (Διηγήματα).................................529Κ ο χ ο λ ά χ η Μ . , Τό « δράμα τοΰ βίου » είς τόν Έπίκτητον ( Μελέτη ) ...............207

Σελ.Κ ο ν ι δ ά ρ η Γ ε ρ . , Κωνσταντίνος Σπ. Λεκατσάς : 1892 - 1962 (Νεκρολογία) . . . 459

» Παύλος ’Απόστολος ’Ιησού Χριστού, ό πρώτος μετά τον "Ενα ( Μελέτη ) 499» Βιβλιοκριτικά σημειώματα......................................................................... 301

Κ ο ν ό μ ο υ Ν τ ί ν ο υ , Κουτουζικά ( Άνακοίνωσις ) ................................................... 339Κ ό ν τ ο γ λ ο ν Φ . , *0 Παπαδιαμάντης. Ό Πνευματικός οδηγός μας ( Άρθρον ) . . 203

» ’Ανατολή έξ ύψους ( ’Αφήγημα ) .............................................................. 541K o p p Ε ν α , Είς μνήμην Μαρίνου Σίγουρου ( Άρθρον ) ..................................... 61Κ ο υ τ σ ο χ έ ρ α I . Π . , Κύλα δάκρυ... (Π ο ίη μ α )................................................... 518Κ ρ η τ ι κ ο ύ Π α ν . Γ . , Αί Καλύδναι, ή Λερός καί ό μητροπολίτης Διονύσιος (Με­

λέτη ) ..........................................................................................................125L a v a g n i n i B r u n o , Ή νέα ελληνική ώς διεθνής γλώσσα (Μ ελέτη)................... 5

» ΣικελοΙ καί Νορμανδοί εις τήν Θεσσαλονίκην, κατά τό 1185 μ.Χ. ( Με­λέτη ) ..........................................................................................................259

L o n g o P i a , Βίος καί Πολιτεία Μαρίας τής Αίγυπτίας ( ’Ανακοίνωσις) . . . . 383 Μ α κ ρ υ μ ι χ ά λ ο υ Σ τ . , *Η γραπτή άπόδοσις τών φθόγγων b, d καί g τής νεοελ­

ληνικής ( Άρθρον ) ....................................................................................309Μ έ ρ τ ζ ι ο υ Κ . Δ . , Μελέτιος Βλαστός (Μ ελέτη)................................................... 19

» "Εργα καί Ήμέραι τού Βιτζέντζου Κορνάρου ( Μελέτη ) ......................225Μ ο υ τ σ ο π ο ύ λ ο υ Ε ν . , Μία λησμονημένη ελληνική αισθητική...................................181

» Περί τίνος μεθοδολογικής δυσχερείας εν τή όντολογίφ ( Μελέτη ) . . . 519Μ π ο ζ ώ ν η Γ . , Βιβλιοκριτικά Σημειώματα....................................................... 300, 599Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Φ . Κ . , Αί ποιήσεις τού Στεφ. Ξανθοπούλου (Μελέτη) . . . 91

» Y a n n i s K o n s t a n t i n i d i s - B , B o u v i e r , «Poètes Contem­porains de Salonique » ( Βιβλιοκρισία ) ............................................... 146

» ’Ανέκδοτοι έπιστολαί τού Κ. Παλαμά ( Άνακοίνωσις ) ..........................267Μ η ο υ μ π ο υ λ ΐ δ ο υ Φ. Κ . - Ζ ώ ρ α Γ . Θ . , Βιβλιογραφικόν δελτίον Νεοελληνικής

Φιλολογίας, κατά τό έτος 1961 547Μ υ σ τ ρ ά ”Ι ω ν ο ς , Φιλέλληνες - Μισέλληνες ( Ποιήματα)........................................ 144Π α λ α μ ά Κ . , ’Εμπρός - Στή χώρα πού αρματώθηκε (Π οιήματα)......................... 494Π α ν α γ ι ω τ ο π ο ν λ ο υ Σ π . , Θε ό κρ ι τ ο υ , « Αί πολικόν καί Ποιμενικόν » ( Μετά-

φρασις ) ...................................................................................................... 360» Εικαστικοί τέχναι ( Κριτική ’Εκθέσεων ) ...................... 147, 302, 454, 599

Π α π α δ ο π ο ύ λ ο υ Σ τ . I . , Εισαγωγή στήν ’Ιστορία τών ’Ελληνικών Φιλεκπαιδευ­τικών Συλλόγων τής Όθωμαν. Αυτοκρατορίας κατά τόν 19° καί 20°αιώνα ( Μελέτη ) ....................................................................................... 247

Π β τ ο ά λ η - Δ ι ο μ ή δ η Θ . , *0 Κωλέττης καί τό Παρίσι (Απόσπασμα Ίστορ. μυ­θιστορήματος ) ........................................................................................... 176

Π ο λ έ μ η Ί ω ά ν ν ο υ , Τό παλιό βιολί-Τό σταμνί τής ζωής - Ζωγραφιά - Νερω­μένο κρασί - Άνοιξις - Άπό τά « Πλεκτά τραγούδια » - Παράδεισος( Ποιήματα ) ...............................................................................................315

Π ρ ο ο ΐ ο υ Ά λ κ . , 'Ελληνική Μεταγραφή καί ‘Ερμηνεία Καθολικής Λειτουργίας( Μελέτη ) ...................................................................................................273

Σ η μ η ρ ι ώ τ η ' Δ γ γ . , Τό ξύπνημα τού Μαρμαρωμένου - Πρόσφυγες-Τό πνεύμα τήςΦυλής ( Ποιήματα)....................................................................................437

» Μπιζάνη ( Ποίημα ) ........................................................................................498Σ ι κ ε λ ι α ν ο ΰ Ά γ γ . , Δέηση (Π οίημα)......................................................................... 496Σ ι ώ τ ο υ Μ . , Χριστιανισμός καί Ανθρωπισμός (Μ ελέτη )................................. 29Σ κ ι α δ α Σ τ . , Τό μνημόσυνο (Ποίημα)..................................................................... 439

Σ ε λ.Σ κ ί π η Σ . , Zfj ό βασιλιάς Άλέξαντρος (Ποίημα)................................................497Σ κ λ ά β ο υ Γ . , Σπΰρος Σαμάρας ( Άρθρον ) ....................................................... 118

» Ή Μουσική Κίνησις ( ’Εθνική Λυρική Σκηνή - Κρατική ’Ορχήστρα : Κρι­τική ) ............................................................................. 150, 305, 456, 603

Σ π ε ρ ά ν τ ο α Σ τ . , Καλυψώ - Φαρισαίοι - Παντάνασσα (Ποιήματα)...................... 295Φ ι λ ι π π ί δ ο υ Λ έ ω ν . , Σχέσις Θρησκείας καί Τέχνης (Μελέτη) ..........................101

» Πνευματικά τα κίνητρα των ’Εθνικών μας αγώνων ( Μελέτη ) ...............161ir Ειδήσεις Παγκοσμίου Συμβουλίου ’Εκκλησιών....................................................159ir Ή Κίνησις τοΰ Παρνασσού.............................................................. 160, 312ir Φιλαδέλφειος Ποιητικός Διαγωνισμός ( Προκήρυξις ) ..............................297

ΕΙΚΟΝΕΣ-ΣΧΕΔΙΑΓ ε ω ρ γ ι ά δ ο υ Α . , *0 Ίμπραήμ άσπάζεται τον νεκρόν τοΰ Παπαφλέσσα ( Ελαιο­

γραφία ) ................................................................................................... 12» Ή Πτώσις ( ’Ελαιογραφία ) ...................................................................... 28

Θ ε ο δ ω ρ ο π ο ύ λ ο υ Α . , 'Υγεία ( Ξυλογραφία ) ....................................................... ... 202» ’Ελιά ( Ξυλογραφία ) ................................................................................ 216

■ Κ 6 ν τ ο γ λ ο υ Φ . , Ή Γέννησις (Τμήμα Τοιχογραφίας) .........................................542Κ ο υ τ ο ύ ζ η Ν . , Αυτοπροσωπογραφία (Σχέδιο)............................................................ 346

ir Φωτοτυπία χγφ. επιστολής Α. Παπαδοπούλου - Κεραμέως.................. 452