Αντίθεση 2

αντίθεση

τεύχος 2

ANTITHESI_02.qxp:Layout 1 07/03/2009 7:38 ΜΜ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ:

Θοδωρής Φωτόπουλος

ΑΝΤΙΘΕΣΗ - περιοδική επιθεώρηση λόγου και δραστηριότητας

ΕΚΔΟΣΕΙΣ:

Εκτός των Τειχών, Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία

Εμμ. Μπενάκη 43

106 81, Αθήνα

τηλ: 210 3303639

φαξ: 210 3815597

ηλ. διεύθυνση: [email protected]

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ - ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΕΣ:

Εκτός των Τειχών, βιβλιοπωλείο


106 81, Αθήνα

τηλ: 210 3303348


ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΒΙΒΛΙΩΝ, ΕΝΤΥΠΩΝ:

Αντίθεση


106 81 Αθήνα


Σύνολο έκδοσης © εκδόσεις Εκτός των Τειχών, Μάρτιος 2008

www.ektostonteixon.org

ISSN: 1791-6895

Τιμή: 5 ευρώ

Για την ενίσχυση της έκδοσης: Εθνική Τράπεζα 129/49845288

έκδοση του Κ.Ο. του ΚΚΕ(μ-λ)

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ:

Μανόλης Αρκολάκης

περιοδική έκδοση


ΤΕΥΧΟΣ 2 ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

αντίθεση

Της σύνταξης .......................................................................

Προς την 7η συνδιάσκεψη

Αριστερά: Το ζητούμενο του κινήματος.

Μια συζήτηση που μόλις άνοιξε ....................................

ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ Κ.Ο. του ΚΚΕ(μ-λ)

Αριστερά: Ζήτημα προοπτικής ........................................

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΝΟΣ

Να υπηρετήσουμε με συνέπεια την υπόθεση της

εργατικής τάξης ..................................................................

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΑΝΔΡΕΑΤΟΣ

Σχετικά με το αγροτικό κίνημα ........................................

ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΚΟΚΟΛΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

Άρθρα

18ο Συνέδριο ΚΚΕ: Στρουθοκαμηλισμός για τα αίτια

της καπιταλιστικής παλινόρθωσης ...............................

ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ

Περιδιαβάζοντας-Κριτικές Προσεγγίσεις

Παρουσίαση περιοδικών εκδόσεων ...............................

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

περιοδική επιθεώρηση λόγου και δραστηριότητας

8

3

54

6

80

4

122

8

4


σπά

κοιν

Είνα

γεγ

λύφ

μωσ

από

Βάλ

τευ

τού

πιο

πο,

ασα

νου

αγώ

υπα

τό

την

εικο

σπε

Η π

θόρ

κών

ρά

αγκ

αστ

ρισ

χωρ

για

αμη

μισ

νης

τη

δικη

χώρ

Το ζήτημα της Αριστεράς, ή αν θέλετε τα ζητήματα της

Αριστεράς, είναι το περιεχόμενο της διαδικασίας για την

7η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ(μ-λ). Το άνοιγμα της διαδικασίας

αυτής συνέπεσε τόσο με την όξυνση της παγκόσμιας οικονομι-

κής κρίσης, οι συνέπειες της οποίας αρχίζουν να γίνονται όλο

και πιο δυσοίωνα αισθητές στα λαϊκά στρώματα, όσο και με τα

συγκλονιστικά γεγονότα του περασμένου Δεκέμβρη. Θα μπο-

ρούσαμε να πούμε, χωρίς το φόβο της υπερβολής, ότι κάτω

από αυτές τις συνθήκες επαληθεύεται με τον πλέον κατηγορη-

ματικό τρόπο η αναγκαιότητα να διαμορφωθούν οι προϋποθέ-

σεις για την ανασύνθεση ενός αριστερού κινήματος που θα είναι

ικανό όχι μόνο να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της κρίσης αλλά

να αμφισβητήσει έμπρακτα το υπεύθυνο γι’ αυτήν πολιτικό και

κοινωνικό σύστημα.

Η κοινωνική έκρηξη, με τα εξεγερτικά χαρακτηριστικά στο χώρο

της νεολαίας, κατέδειξε με τον πλέον δραματικό τρόπο την αγα-

νάκτηση των πλατιών λαϊκών στρωμάτων για την καθημερινότη-

τα που βιώνουν και, το σπουδαιότερο, την άρνηση της νεολαίας

να αποδέχεται αδιαμαρτύρητα το εφιαλτικό μέλλον που της

ετοιμάζουν. Τα σημάδια για μια τέτοια εξέλιξη ήταν ήδη εδώ και

καιρό ορατά και απτά. Η καταπίεση και εξουθένωση των νέων

μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος, της επισφάλειας και της

ανεργίας δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει σε εκρηκτικές κατα-

στάσεις, αρκούσε απλώς η κατάλληλη αφορμή για να επεκτα-

θούν σε ολόκληρη τη χώρα. Ενώ η συμπάθεια και η ενεργή, σε

αρκετές περιπτώσεις, συμπαράσταση των εργαζομένων προς

την εξεγερμένη νεολαία καθόρισαν τη διάρκεια των αγωνιστικών

εκδηλώσεων όσο και την αμηχανία του συστήματος που προ-

4

Της Σύνταξης


σπάθησε να ενεργοποιήσει τους κατασταλτικούς μηχανισμούς σε κάθε

κοινωνική έκφραση με άμεσο ή έμμεσο τρόπο.

Είναι γεγονός ότι δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στα βίαια χαρακτηριστικά των

γεγονότων, ενώ οι πολιτικοί στόχοι, θολοί και κατακερματισμένοι, επικα-

λύφθηκαν από συνθήματα αμφίβολης συμβολής στην προοπτική ενδυνά-

μωσης του μαζικού λαϊκού κινήματος. Σε γενικό πλαίσιο, η βία ορίζεται

από τις έννοιες του νόμου και της δικαιοσύνης, για να θυμηθούμε και τον

Βάλτερ Μπένγιαμιν, ενώ η σχέση μεταξύ τελικού σκοπού και μέσων επί-

τευξης καθορίζει τη νομιμότητα είτε του κυρίαρχου συστήματος είτε αυ-

τού που θέλει να το αντικαταστήσει μέσω της ανατροπής. Για να γίνουμε

πιο συγκεκριμένοι, τον περασμένο Δεκέμβρη τέθηκε, με πιο εμφατικό τρό-

πο, το ζήτημα της αντισυστημικής βίας, αλλά οι σκοποί της παρέμειναν

ασαφείς και ουσιαστικά άρρητοι. Δεν μπόρεσαν να αρθρωθούν και να γί-

νουν πειστικός λόγος για συγκεκριμένη δράση, αφού τα διάφορα κέντρα

αγώνα και οι διάσπαρτες καταλήψεις αδυνατούσαν να καλύψουν το

υπαρκτό, εδώ και πολύ καιρό, κενό του επαναστατικού υποκειμένου. Αυ-

τό βέβαια ήταν μάλλον φυσιολογικό, αν αναλογιστούμε τη διαδικασία και

την ολοκλήρωση της ήττας του κομμουνιστικού κινήματος στα τέλη του

εικοστού αιώνα. Οπως επόμενο ήταν τελικά κάθε συλλογικότητα να προ-

σπεραστεί από το χείμαρρο των γεγονότων.

Η πρώτη αφορμή, η δολοφονία του μαθητή, ενώ απελευθέρωσε την αυ-

θόρμητη οργή της νεολαίας, κατέδειξε συγχρόνως και τα όρια των πολιτι-

κών συλλογικοτήτων. Δεν θα ήταν υπερβολή να επισημάνουμε ότι Αριστε-

ρά (επίσημη και εξωκοινοβουλευτική) και αναρχοαυτονομία λες και ήταν

αγκιστρωμένες στην αντίληψη του Φουκό για τον σημαίνοντα ρόλο της

αστυνομικής καταστολής στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, αφού περιό-

ρισαν τη συνθηματολογία και τη στοχοποίησή τους στη ΓΑΔΑ, για να προ-

χωρήσουν έπειτα με το άλμα στο κενό, αρθρώνοντας το ρεφορμιστικό,

για τις σημερινές συνθήκες, αίτημα της ανατροπής της κυβέρνησης. Η

αμηχανία διαμόρφωσης σκοπών έγινε φανερή με την ουσιαστική υποβάθ-

μιση της δυναμικής που μπορούσε να έχει η μαζικότητα της απαγορευμέ-

νης ουσιαστικά πορείας κατά τη γενική απεργία στις 10 Δεκέμβρη και με

τη μη αξιοποίηση των φοιτητικών καταλήψεων για συγκεκριμένους διεκ-

δικητικούς αγώνες. Οι αγωνιστικές παρεμβάσεις στον ευρύτερο κοινωνικό

χώρο χρησιμοποιήθηκαν στην πραγματικότητα για να τονωθεί ο χωρικός

της

την

σίας

ομι-

όλο

τα

πο-

άτω

ρη-

οθέ-

ίναι

λλά

και

ώρο

γα-

τη-

αίας

της

και

έων

της

τα-

τα-

σε

ρος

κών

ρο-

5

Της σύνταξης


αντίθεση

6

έλεγχος στις απομονωμένες νησίδες όπου η κάθε συλλογικότητα

ένιωθε ότι εξασκούσε τη δική της εξουσία. Οι συμβολικές κατα-

λήψεις θεσμικών χώρων γρήγορα ανέδειξαν τα υποκειμενικά

αδιέξοδα, γι’ αυτό η δεύτερη αφορμή, η μαφιόζικη επίθεση σε

συνδικαλίστρια μετανάστρια, δημιούργησε προσωρινά την ψευ-

δαίσθηση, ειδικά στο χώρο της αναρχοαυτονομίας, της πρωτο-

καθεδρίας των μέσων σε σχέση με τους σκοπούς. Μια ψευδαί-

σθηση όμως που σε λιγότερο από δύο μήνες ξεθωριάζει από την

προβοκατόρικη αποτελεσματικότητα διαφόρων ενεργειών.

Παρ’ όλα αυτά, τα γεγονότα από τον περασμένο Δεκέμβρη και

μετά καταδεικνύουν ότι τίποτα δεν είναι πια όπως πριν. Η έντα-

ση της ταξικής πάλης είναι πλέον χαρακτηριστικό της καθημερι-

νότητας και η ραγδαίως εξαπλούμενη οικονομική κρίση αδυνατεί

πλέον να καλύπτει τη σοβούσα πολιτική κρίση. Κι εδώ επανερ-

χόμαστε στο φλέγον ζήτημα του υποκειμένου, την ανασύνθεση

του κομμουνιστικού κινήματος, η οποία γίνεται πλέον επιτακτι-

κή ανάγκη ώστε οι επερχόμενοι ταξικοί αγώνες να αναδείξουν τη

διαλεκτική σχέση σκοπών και μέσων προς το συμφέρον των λαϊ-

κών στρωμάτων.

Το πρώτο τεύχος του περιοδικού έτυχε αρκετά θετικής ανταπό-

κρισης. Αντιμετωπίστηκε ίσως με καλοπροαίρετη επιείκεια απ’

όσους το πήραν στα χέρια τους. Ελπίζουμε η ανοχή αυτή να με-

τασχηματιστεί σε εποικοδομητική κριτική, ώστε να επιτευχθεί

σταδιακά η επιθυμητή βελτίωση. Πραγματική επιτυχία θα είναι

τα κείμενά του να αποτελέσουν αφορμή γόνιμων συζητήσεων

προς την κατεύθυνση της οικοδόμησης κινήματος. Σ’ αυτό θα

συμβάλει και ο διάλογος μέσω της αλληλογραφίας με το περιοδι-

κό όσο και η αποστολή βιβλίων και εντύπων που θα μπορούσαν

να παρουσιαστούν από τις σελίδες του. Τέλος, ευελπιστούμε ότι

με το χτίσιμο μιας πιο σταθερής σχέσης οι αναγνώστες του θα

αναγνωρίσουν την αναγκαιότητα της οικονομικής του ενίσχυσης.

Αθήνα, Μάρτιος 2009


ητα

τα-

νικά

σε

ψευ-

το-

δαί-

την

και

τα-

ερι-

ατεί

νερ-

εση

κτι-

ν τη

λαϊ-

πό-

απ’

με-

χθεί

ίναι

εων

θα

οδι-

σαν

ότι

θα

σης.

009


Αριστερά: Το ζητούμενο του κινήματος.

Μια συζήτηση που μόλις άνοιξε

Εισηγητικό κείμενο του Κ.Ο.

8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Για αρκετές δεκαετίες του 20ού αιώνα ήταν αναμφισβήτητο –ή τουλάχιστον

πλατιά αποδεκτό- πως «ζούμε στην εποχή του ιμπεριαλισμού, των ιμπεριαλι-

στικών πολέμων και των προλεταριακών επαναστάσεων», έτσι όπως το είχε

τεκμηριώσει ο Λένιν από το 1916 και ακόμη περισσότερο όπως «τεκμηριώθη-

κε» από τα κοσμοϊστορικά γεγονότα των δεκαετιών αυτών. Ωστόσο, στο δεύ-

τερο μισό του 20ού αιώνα –και ιδιαίτερα μετά τις ανατροπές του ’89-91- η βε-

βαιότητα αυτή διασαλεύτηκε» και στην τελευταία δεκαετία του

προηγούμενου αιώνα έμοιαζε να είναι στο σύνολό της «λαθεμένη» και «ανυ-

πόστατη». Για μερικά χρόνια μάλιστα η ίδια η ύπαρξη του ιμπεριαλισμού

χλευαζόταν ως θέση από τη συντριπτική πλειονότητα των δυνάμεων που ανα-

φέρονται στην Αριστερά, ενώ κάθε άλλο παρά κοινός τόπος είναι και σήμερα,

παρά τα όχι μόνο πειστικά αλλά και μεγάλα και αιματηρά γεγονότα της τε-

λευταίας δεκαπενταετίας. Σ’ αυτή τη βάση -και πολύ περισσότερο- θεωρήθη-

κε και θεωρείται «εξωπραγματικό» το δεύτερο σκέλος αυτής της θέσης, που

χαρακτηρίζει την εποχή μας σαν εποχή των προλεταριακών επαναστάσεων.

Υπάρχουν βέβαια διαφόρων αφετηριών και στοχεύσεων εκφράσεις αυτής

της αντίληψης που θεωρεί παρωχημένες» τις προλεταριακές επαναστάσεις. Ας

διευκρινίσουμε εδώ πως με μιαν έννοια μας ενδιαφέρουν μόνο οι προερχόμε-

νες από την εργατική τάξη και το λαό αντιρρήσεις σχετικά με την επικαιρότη-

τα και τη δυνατότητα της επανάστασης και το σοσιαλισμό. Οχι πως σε αυτές

τις αντιρρήσεις δεν βρίσκονται τα αστικά επιχειρήματα, οι απόψεις με τις

οποίες το σύστημα μας βομβαρδίζει καταιγιστικά και επί δεκαετίες. Αυτό που

εννοο

και σ

τηση

εποχ

καιρ

από

λιστι

ση, σ

απέν

σοφι

που

ου ισ

γούμ

Α

της α

φε ο

«Οι

στην

νούρ

μα σε

όρου

και ο

αυτή

από

μα, δ

φή το

επέτρ

Υπάρ

ξινόμ

σε έν

σει τ

Μαρ

Σ

πιο π

μεις π

μπορ

μα, ε

του.

αφορ

γάλο

ΠΡΟΣ ΤΗΝ 7η ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ


9

Αριστερά: Το ζητούμενο του κινήματος. Μια συζήτηση που μόλις άνοιξε

.

στον

ιαλι-

είχε

ώθη-

δεύ-

η βε-

του

ανυ-

σμού

ανα-

μερα,

ς τε-

ήθη-

που

ων.

υτής

ς. Ας

χόμε-

ρότη-

αυτές

ε τις

που

εννοούμε είναι ότι προφανώς υπήρξε λόγος» που η βεβαιότητα διασαλεύτηκε

και στην πορεία ανατράπηκε. Υπήρξε η παλινόρθωση, η πορεία αποσυγκρό-

τησης, η ήττα. Το ερώτημα λοιπόν ξανατίθεται αντικειμενικά: Ζούμε στην

εποχή του ιμπεριαλισμού και των επαναστάσεων; Ξανατίθεται ζητώντας «επι-

καιροποίηση» στο περιεχόμενο των απαντήσεων. Επικαιροποίηση που αφορά

από τη μια τη σημερινή μελέτη-ανάλυση-κριτική του καπιταλιστικού-ιμπερια-

λιστικού συστήματος. Από την άλλη, απαιτεί την απάντηση στην παλινόρθω-

ση, στην ήττα, στα αίτιά τους. Αυτό είναι το καινούριο ζήτημα που έχει τεθεί

απέναντι στο κομμουνιστικό κίνημα και απαιτεί εξηγήσεις θεωρητικές, φιλο-

σοφικές, ιδεολογικές, πολιτικές. Απαιτεί εξηγήσεις με συγκεκριμένους όρους

που θα ενσωματώνονται στον πολιτικό εξοπλισμό του κινήματος και του νέ-

ου ιστορικού κύκλου αγώνων που έχει ξεκινήσει ήδη από τα μέσα της προη-

γούμενης δεκαετίας.

Αν γίνουμε κάπως πιο συγκεκριμένοι στο θέμα αυτό, θα λέγαμε ότι η βάση

της απάντησης μπορεί να βρεθεί και στους στίχους που, για παράδειγμα, έγρα-

φε ο Μπρεχτ εξόριστος στις ΗΠΑ ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1940:

«Οι καινούριες εποχές δεν αρχίζουν αμέσως. Ο παππούς μου ζούσε κιόλας

στην καινούρια εποχή. Το εγγόνι μου θα ζει ακόμη στην παλιά… Από τις και-

νούριες κεραίες μας ήρθαν οι παλιές βλακείες. Η αλήθεια απλώνεται από στό-

μα σε στόμα». Την ίδια λογική, με οικονομικούς, φιλοσοφικούς και πολιτικούς

όρους, έθεσαν και ασφαλώς πληρέστερα ο Μαρξ, ο Ενγκελς, ο Λένιν, ο Στάλιν

και ο Μάο με τη ΜΠΠΕ και με όρους ταξικής πάλης. Ωστόσο, η τοποθέτηση

αυτή από τη μια είναι αναγκαία και αποτελεί τη βάση της απάντησης, αλλά

από την άλλη δεν είναι αρκετή, δεν είναι η συνολική απάντηση στο πρόβλη-

μα, δεν είναι η ανάδειξη των συγκεκριμένων ζητημάτων που έφεραν τη στρο-

φή του ’56, την πορεία της υποχώρησης και της ήττας ή που με άλλα λόγια δεν

επέτρεψαν στη ΜΠΠΕ να κάνει την αναστροφή στην περίπτωση της Κίνας.

Υπάρχει πολύ υλικό από τον συγκλονιστικό 20ό αιώνα, που «περιμένει» ατα-

ξινόμητο, ανεξερεύνητο, για να δώσει πιο συγκεκριμένες απαντήσεις ίσως και

σε ένα πιο συνολικό θεωρητικό επίπεδο, ώστε να καταφέρει «ο λόγος να φτά-

σει το περιεχόμενο» (του σοσιαλισμού), για να παραφράσουμε τα λόγια του

Μαρξ, σχετικά με το σοσιαλισμό.

Σε κάθε περίπτωση, η 7η Συνδιάσκεψη στοχεύει να θέσει το ζήτημα όσο

πιο πλατιά, μάχιμα και πολιτικά μπορεί στο κίνημα και στις πολιτικές δυνά-

μεις που θεωρούν ότι τις αφορά. Να το θέσει ως ζήτημα πάλης, ως ζήτημα που

μπορεί να αντιμετωπιστεί και να αντιμετωπίζεται από την πάλη και το κίνη-

μα, ενώ ταυτόχρονα είναι βασικός όρος της συγκρότησής του, της ανάπτυξής

του. Ας ξεκαθαρίσουμε –κλείνοντας αυτή την εισαγωγή- και ένα ερώτημα που

αφορά τα δικά μας όρια, τις δικές μας δυνατότητες προσέγγισης αυτού του με-

γάλου ζητήματος : (θεωρούμε ότι) έχουμε τις απαντήσεις στις πολλαπλές πτυ-


ανα

βλη

και

σμα

πει

Υπό

από

περ

μορ

ανά

ΤΟ

κομ

ξου

ρόμ

μου

απο

του

ή τα

το μ

κατ

στέ

σια

κατ

τημ

ραπ

σή τ

συσ

το θ

σοφ

γετα

δειγ

της

τική

και

χές του ερωτήματος που αφορά την παλινόρθωση και την ήττα; Μπορούμε

στο ερώτημα αυτό να απαντήσουμε με δύο τρόπους, που θεωρούμε ότι εί-

ναι και οι δύο σωστοί και ότι μάλιστα αλληλοσυμπληρώνονται:

Αυτά που «έχουμε» δεν είναι ούτε ασήμαντα ούτε –δυστυχώς- διαδεδο-

μένα ή δεδομένα στο κίνημα και σ’ ένα ευρύτερο δυναμικό. Οταν λέμε «αυ-

τά που έχουμε» αναφερόμαστε σ’ ένα σύνολο ιδεολογικοπολιτικών δεδομέ-

νων μας και αντιλήψεών μας που αφορούν άμεσα ή έμμεσα, αλλά εξίσου

καίρια, το ζήτημα. Πιο συγκεκριμένα αφορούν:

1. Τη διερεύνηση που έχουμε κάνει για το πρώτο μισό του 20ού αιώνα

και κύρια στη Σ.Ε., με τις όποιες «επεκτάσεις» και τους προβληματισμούς

που τίθενται με τα ζητήματα της οικοδόμησης στη Σ.Ε. στο δεύτερο μέρος

του βιβλίου του Β.Σ. για την Αριστερά.

2. Την εξέταση της πορείας της Αριστεράς στο δεύτερο μισό του 20ού αι-

ώνα και των πολιτικών, ιδεολογικών, θεωρητικών και πρακτικών σχέσεων

και συνεπειών αυτής της πορείας της ήττας με τη σημερινή κατάσταση στο

χώρο της εν γένει Αριστεράς και σ’ ένα ολόκληρο φάσμα ζητημάτων.

3. Μια συγκεκριμένη ανάλυση –στο μέτρο που μπορούμε– της σημερι-

νής συγκεκριμένης κατάστασης του συστήματος, των τάσεων που δια-

μορφώνονται και των πραγματικών χαρακτηριστικών του σήμερα (βλ. 6η

Συνδιάσκεψη). Ανάλυση που θεωρούμε ότι βρίσκεται στον αντίποδα των

ιδεολογημάτων και αντιλήψεων που κληροδότησε η πορεία της ήττας στη

συντριπτική πλειοψηφία των δυνάμεων της Αριστεράς. Ανάλυση η οποία

παράγει μια γραμμή ή κατεύθυνση για ένα σύνολο ζητημάτων (από τον

πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία ως το ασφαλιστικό και από το ζήτημα της

Ε.Ε. ως την… αξιολόγηση) που διαμορφώνουν δυνάμει μια πολιτική φυ-

σιογνωμία που «απαντά» στην ήττα και στην αποδοχή της. Ανάλυση που

και σε σύμπλεξη με τα (1) και (2) διαμορφώνει μια ορισμένη αντίληψη-

σχέση με την Ιστορία, το κίνημα, τη λογική και την πρακτική της μαζικής

πάλης.

Ο δεύτερος τρόπος απάντησης είναι να (ξανα)πούμε ότι για όλα τα ζη-

τήματα που αναφέραμε παραπάνω έχουμε σοβαρές ανεπάρκειες και για

πολλά περισσότερα που δεν αναφέραμε ότι προσπαθούμε να αρχίσουμε

την προσέγγισή μας. Ποιο είναι κατά τη γνώμη μας το ουσιώδες σε σχέση

με αυτή τη γνωστή μας τοποθέτηση για το πού είμαστε - και πάντα σε

αναφορά με το ότι «τολμάμε» να κάνουμε μια ολόκληρη συνδιάσκεψη με

θέμα το μέγα ζήτημα της Αριστεράς; Το ουσιώδες είναι ότι κάθε φορά

αποφασίζουμε με βάση τις πραγματικές ανάγκες της ταξικής πάλης και

του κινήματος, κόντρα στη λογική της ψεύτικης «εύκολης λύσης». Είναι

ότι έχουμε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας ή ότι, αλλιώς, θέλουμε να δοκι-

μαστούμε και να συμβάλουμε σε αυτό που πραγματικά απαιτείται, να

αντίθεση

10


αναμετρηθούμε με το πραγματικό πρόβλημα και όχι να λύσουμε ένα «πρό-

βλημα» που θα κατασκευάσουμε στα σημερινά μας μέτρα.

Άρα, με την 7η Συνδιάσκεψη διακηρύσσουμε προς όλους και συνεπώς

και προς εμάς πως η Αριστερά για να υπάρξει και να αγωνιστεί αποτελε-

σματικά στην υπηρεσία των εργατικών-λαϊκών αναγκών και στόχων πρέ-

πει να αποκτήσει την ανάλογη υπόσταση και το αντίστοιχο περιεχόμενο.

Υπόσταση και περιεχόμενο που θα αντλεί επαναστατικά συμπεράσματα

από τον 20ό αιώνα και συνολικά από την Ιστορία της πάλης. Υπόσταση και

περιεχόμενο που θα ανταποκρίνεται στις σημερινές απαιτήσεις όπως δια-

μορφώνονται από την επίθεση του καπιταλισμού-ιμπεριαλισμού και τις

ανάγκες της ταξικής πάλης.

ΤΟ ΧΘΕΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

«Αφήστε τα τα παλιά. Δίχασαν τον κόσμο. Εκαναν την Αριστερά χίλια

κομμάτια. Είναι τραγικές σελίδες. Δεν αλλάζει η Ιστορία. Σήμερα να κοιτά-

ξουμε τι μπορεί να γίνει. Να ενωθεί η Αριστερά.» Αυτά και άλλα πολλά πα-

ρόμοια –και πολύ χειρότερα- λέγονται για το χθες, για την Ιστορία του κομ-

μουνιστικού κινήματος, της Αριστεράς, των λαών. Οι αστικές δυνάμεις, οι

απολογητές των ιμπεριαλιστών λένε πολύ πιο χοντρά (για «τα εγκλήματα

του κομμουνισμού» κ.λπ.). Κάποιοι «ριζοσπάστες» τα υιοθετούν αυτούσια

ή τα σερβίρουν με περιτύλιγμα του τύπου «να υπερβούμε τον τροτσκισμό,

το μαοϊσμό, τον λενινισμό…» που στην καλύτερη περίπτωση είναι μια κενή

κατασκευή. Παλιοί αριστεροί δεν αντέχουν να τα ξαναδούν. Νέοι αγωνι-

στές φοβούνται μήπως «δεν μας συμφέρει» να ανοίξουμε το ζήτημα του σο-

σιαλισμού που «απέτυχε», του ΔΣΕ που ηττήθηκε, της ΜΠΠΕ που δεν τα

κατάφερε.

Το ζήτημα δεν είναι βέβαια συναισθηματικό, ψυχολογικό, ούτε και ζή-

τημα ξερής ιστορίας. Είναι εξόχως πολιτικό και θα λέγαμε πως όλες οι πα-

ραπάνω αποχρώσεις και διαβαθμίσεις που αναφέραμε στην (μη) προσέγγι-

σή του δεν εκφράζουν παρά μόνο ένα δεδομένο: τη σημερινή κυριαρχία του

συστήματος, τον σημερινό καταθλιπτικό συσχετισμό σε όλα τα πεδία. Από

το θεμελιώδες του ταξικού-κοινωνικού ως όλες τις εκφράσεις του: στη φιλο-

σοφία, στη θεωρία, στην ιδεολογία, στην πολιτική.

«Δεν αλλάζει η Ιστορία», για να αρχίσουμε από το μόνο σωστό που λέ-

γεται. Πράγματι! Ομως, ποια είναι η Ιστορία; Τι συνέβη; Συνέβη, για παρά-

δειγμα, η Οχτωβριανή Επανάσταση; Γράφτηκε στα δεδομένα της Ιστορίας

της ανθρωπότητας πως οι δούλοι και οι ξιπόλητοι μπορούν να κάνουν πολι-

τική μαζικά σε αναφορά με τα δικά τους συμφέροντα και μάλιστα να κάνουν

και το αποφασιστικό βήμα, να πάρουν την εξουσία, για να αγωνιστούν να


11

ύμε

εί-

δο-

αυ-

ομέ-

σου

ώνα

ούς

ρος

αι-

εων

στο

ερι-

δια-

. 6η

των

στη

οία

τον

της

φυ-

που

ψη-

κής

ζη-

για

υμε

έση

σε

η με

ορά

και

ναι

οκι-

να


κατ

που

χε «

Ιστο

των

προ

Διε

των

αλλ

κοι

δοσ

ναι

ταρ

στο

μετ

μεν

ση

από

απα

Και

ματ

κρίσ

ετίε

σαν

κου

κές

σης

σήμ

τήμ

παρ

κής

γένε

μια

λιστ

βασ

σης

κεν

οντ

μετασχηματίσουν την κοινωνία της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης σε μια

ελεύθερη κοινωνία, στην κοινωνία των ελεύθερων παραγωγών;

Γράφτηκε στα δεδομένα στης Ιστορίας της ανθρωπότητας πως αυτός ο

μετασχηματισμός εξελίχτηκε για δεκαετίες και έφτασε σε πρωτόγνωρες κα-

τακτήσεις σε κάθε πεδίο, καταρρίπτοντας μύθους και αντιδραστικές προ-

παγάνδες που αρχίζουν από την εποχή της δουλείας και κορυφώνονται

στον καπιταλισμό σχετικά με το «ουτοπικό» αυτών των οραμάτων; Απέδει-

ξε με αυτόν τον τρόπο πως αυτοί οι μύθοι δεν ήταν παρά οι κατασκευές του

δουλοκτήτη, του φεουδάρχη, του ιμπεριαλιστή, που θωρακίζει το ταξικό

του συμφέρον με τη θεωρία του «τέλους της Ιστορίας» στη δικιά του κυ-

ριαρχία; Απέδειξε πως είναι οι καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις αυτές

που υπονομεύουν-καταστρέφουν τις παραγωγικές δυνάμεις και ορίζουν τη

συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων ως «φύσει ανίκανους» και άρα ως

«φύσει δούλους» και ότι η ανατροπή τους και ο μετασχηματισμός τους σε

σοσιαλιστικές-κομμουνιστικές είναι αναγκαίος και απαράβατος όρος για

να μην έχει τραγική αυλαία η Ιστορία της ανθρωπότητας, για να κλείσει

στην πραγματικότητα η προϊστορία του ανθρώπινου γένους και να ανοίξει

η Ιστορία του;

Οχι, «δεν συνέβησαν» όλα αυτά, «δεν αποδείχτηκαν», έχουν κάθε συμ-

φέρον να λένε –και το λένε σε όλους τους τόνους και τρόπους και με καται-

γιστικούς ρυθμούς– οι σημερινοί μας δυνάστες. Αυτό που αποκρύπτεται,

διαστρεβλώνεται, συκοφαντείται μ’ αυτό τον τρόπο δεν είναι μια «αδιάφο-

ρη» ιστορική πληροφορία. Είναι ένα ιστορικό προηγούμενο που αφορά τα

πολιτικά ζητήματα του σήμερα. Είναι μια προσπάθεια διαμόρφωσης μιας

συνείδησης πριν από το ’17. Μιας συνείδησης –των εργατών, των λαών– που

δεν θα ’χει στο λογαριασμό της ότι όλα αυτά υπήρξαν, δοκιμάστηκαν, έδω-

σαν… Ενα συγκεκριμένο πολιτικό αποτέλεσμα αυτού του αντιδραστικού

καταιγισμού –και πάντα στη βάση των σημερινών αρνητικών συσχετισμών–

το βρίσκει κανείς στις διάφορες δυνάμεις της Αριστεράς. Που αρνούνται

και αυτές το σοσιαλισμό, διαγράφουν τις κατακτήσεις του και κάποιοι

φτάνουν να διαγράψουν και την ίδια την Οκτωβριανή Επανάσταση, για να

εμφανιστούν με αυτό το άλμα ως απευθείας απόγονοι του Σικάγου και της

Κομμούνας. Ολα τ’ άλλα είναι «τραγικές σελίδες» που μάλλον είναι «καλύ-

τερα να τα ξεχάσουμε». Κάπως έτσι, απ’ όλη την επαναστατική κληρονομιά

και παράδοση, μας ξέμεινε μόνον ο Τσε, στο βάθος αχνοφαίνεται και ολί-

γος Μαρξ και από κει και πέρα το… κενό, που όμως δεν μπορεί να μείνει κε-

νό. Γεμίζει από την αστική προπαγάνδα, από τα εμετικά περί των γκουλά-

γκ και τους «βιασμούς» της Ιστορίας και από πλήθος μεταφυσικών

ασκήσεων και σχημάτων. Όπως, για παράδειγμα, αυτό της «ενότητας όλης

της Αριστεράς», που σερβίρεται σαν ζήτημα «καλής διάθεσης» και αλληλο-

αντίθεση

12


κατανοήσεων και όχι σαν ζήτημα συγκρότησης θέσεων και κατευθύνσεων

που δίνουν προοπτική και νίκη στους λαούς και στην πάλη. Αν όμως δεν εί-

χε «διαγραφεί» η Γ’ Διεθνής, που αποτέλεσε την πιο πλατιά ενότητα στην

Ιστορία του κινήματος, θα μπορούσε να μελετηθεί και να φωτίσει το είδος

των όρων που συγκροτούν την ενότητα! (Για αποφυγή παρεξηγήσεων, δεν

προτείνουμε εδώ την αντιγραφή στο σήμερα των όρων συγκρότησης της Γ’

Διεθνούς. Το παράδειγμά μας παραπέμπει μόνο στην ποιότητα των ζητημά-

των πάνω στα οποία χτίστηκε αυτή η ενότητα).

«Να κοιτάξουμε λοιπόν σήμερα τι μπορεί να γίνει». Σωστό και αυτό,

αλλά όχι έτσι όπως λέγεται. Πρώτον, γιατί –όπως ήδη αναφέραμε- «αν

κοιτάξουμε» συμφωνώντας στη διαγραφή όλης της επαναστατικής παρά-

δοσης και στην επιλεκτική αποδοχή κάποιων αγώνων και αγωνιστών, εί-

ναι σαν να συμφωνούμε πως ψάχνουμε στην καλύτερη περίπτωση μια με-

ταρρυθμιστική Αριστερά, μια Αριστερά που όριό της θέτει τις αλλαγές

στο πλαίσιο του σημερινού συστήματος. Θα είναι μια συμφωνία-δήλωση

μετάνοιας και αποκήρυξης, και θα «κάνουμε» μια Αριστερά που αντικει-

μενικά θα είναι χρήσιμη για το σύστημα, χωρίς επαναστατική κατεύθυν-

ση και προοπτική.

Δεύτερον, να «κοιτάξουμε σήμερα να συμφωνήσουμε». Ποιοι; Με ποιες

απόψεις; Με ποια υλικά; Που κουβαλήθηκαν από ποιες συνθήκες; Με ποιες

απαντήσεις στα σημερινά ερωτήματα; Και ποια είναι τα σημερινά ερωτήματα;

Και, τέλος, σε αναφορά με τα συμφέροντα ποιας κοινωνικής τάξης; Τα ερωτή-

ματα αυτά δεν παραπέμπουν σε κάποια «κομματική περιχαράκωση», αλλά σε

κρίσιμα πολιτικά ζητήματα που παράχθηκαν και «εκκρεμούν» εδώ και δεκα-

ετίες. Ολες τις δεκαετίες μετά τη στροφή, τις δεκαετίες της ήττας, που γέννη-

σαν ακριβώς υλικά ήττας και αποδιοργάνωσης και τα οποία είναι αυτά που

κουβαλά σήμερα στις αποσκευές της η… εν γένει Αριστερά. Πολιτικοϊδεολογι-

κές θέσεις, αντιλήψεις, πρακτικές που γεννήθηκαν στο έδαφος της υποχώρη-

σης, μεγάλωσαν και κυριάρχησαν στα χρόνια της ήττας και παραμένουν και

σήμερα κυρίαρχες, μεταλλασσόμενες σε μορφές και εκφράσεις, σε όλα τα ζη-

τήματα και σε πάμπολλους συνδυασμούς. Ετσι, για να πούμε ένα «απίθανο»

παράδειγμα, πόσο απέχει η αντίληψη της χρουστσοφικής εκδοχής της ειρηνι-

κής συνύπαρξης από τη «φρέσκια ιδέα» (sic) για το φόρο Τόμπιν και την εν

γένει διαπραγματευτική λογική που τα Φόρουμ επιδεικνύουν, αναζητώντας

μια αιώνια ειρηνική συνύπαρξη των λαών και των κινημάτων με την ιμπερια-

λιστική κυριαρχία και καταπίεση; Ή πόσο μακριά είναι ο «ιστορικός συμβι-

βασμός» του Μπερλίνγκουερ από τη… μαχητική διεκδίκηση της «συνδιοίκη-

σης», του «εργατικού ελέγχου» και τις προτάσεις για «ενιαίο φορέα και

κεντρικό σχεδιασμό ανά τομέα της οικονομίας», που ακατάπαυστα εκτοξεύ-

ονται και διεκδικούνται από ένα ευρύτατο φάσμα δυνάμεων σήμερα;


13

μια

ός ο

κα-

ρο-

ται

δει-

του

ικό

κυ-

υτές

ν τη

ως

ς σε

για

ίσει

ίξει

υμ-

ται-

ται,

φο-

τα

μιας

που

δω-

κού

ών–

ται

οιοι

να

της

λύ-

μιά

ολί-

κε-

λά-

κών

λης

λο-


ράς

μέν

ένα

σμο

σε α

πλή

να δ

νων

δεν

σε α

το θ

τή έ

ΤΑ

Α’

τάξ

κοιν

στα

τό,

κίνη

των

νόρ

και

λα τ

φή

ημέ

ρόλ

ένν

της

–όπ

νία

ντα

μετα

στη

ρόν

Η διαφορά είναι ίσως στο «φαίνεσθαι». Τότε –πριν ακόμη την κορύφω-

ση της ήττας και την καταγραφή της με κάθε τρόπο– αυτές οι κατευθύνσεις

φαίνονταν να έχουν έρεισμα και δυνατότητες να «προχωρήσουν». Τώρα,

όταν μια οργάνωση της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, π.χ., απαιτεί «ερ-

γατικό έλεγχο» ή ακόμη και το ΚΚΕ βροντωδώς «διεκδικεί», π.χ., ενιαίο

κρατικό φορέα για τις συγκοινωνίες, έχουμε απλώς μια καρικατούρα, που

το μόνο που δεν μπορεί να συγκροτήσει είναι κίνημα, μαζική πάλη και αντί-

σταση. Αλλά, κυρίως υπάρχει μια ουσιώδης ομοιότητα, μια κοινή βάση με-

ταξύ τού τότε και του τώρα, όσον αφορά το τι πραγματικά εκφράζουν αυ-

τές οι κατευθύνσεις και προτάσεις: Στην περίοδο της στροφής και καθώς

άρχιζε η ήττα, αυτές οι κατευθύνσεις έκφραζαν και επέτειναν την απομά-

κρυνση, τον παραμερισμό της εργατικής τάξης από τον κυρίαρχο ρόλο της

στην ταξική, κοινωνική, πολιτική πάλη και ζωή. Τώρα, και καθώς εδώ και

χρόνια έχει «ολοκληρωθεί» η αποσυγκρότησή της ως τάξης για τον εαυτό

της, οι αντίστοιχες προτάσεις και αιτήματα κατασκευάζονται στη βάση αυ-

τού του δεδομένου, το υποστηρίζουν και το αναπαράγουν πολιτικά, ιδεο-

λογικά και φιλοσοφικά. Γιατί ακριβώς αυτές οι προτάσεις, αν έχουν κά-

ποια κοινωνική αναφορά, αυτή είναι μικροαστική, και αν έχουν κάποιο

πολιτικό «διά ταύτα», αυτό είναι η «δήλωση προθυμίας» συμμετοχής στο

αστικό πολιτικό σκηνικό. Δεν αφορούν την εργατική τάξη, τη σημερινή της

κατάσταση και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και άρα δεν αφορούν το

ζήτημα της συγκρότησής της και της διεκδίκησης από τη μεριά της του κοι-

νωνικού και πολιτικού ρόλου που της αντιστοιχεί.

Να, λοιπόν, πώς βρίσκεται το χθες μέσα στο σήμερα. Ή, αλλιώς, να για-

τί δεν μπορούμε να ασχοληθούμε με το σήμερα, με το τι κάνουμε, αν δεν κα-

τανοήσουμε το πώς προέκυψε το σήμερα, τα πραγματικά χαρακτηριστικά

των δεδομένων του. Γιατί, βέβαια, ένα σημαντικό καινούριο δεδομένο της

τελευταίας 15ετίας είναι η αφύπνιση των μαζών, ένας νέος μεγάλος κύκλος

αντιστάσεων και αγώνων που σκάει μύτη παντού στον κόσμο, πυροδοτού-

μενος από την καπιταλιστική-ιμπεριαλιστική βαρβαρότητα. Ομως η εξέλιξή

του, η ανάπτυξη αυτών των αγώνων, το ερώτημα της προοπτικής που θα

διαμορφώσουν –ανεξάρτητα από τον παράγοντα χρόνο– είναι άρρηκτα δε-

μένο με το ζήτημα της σημερινής συγκρότησης της εργατικής τάξης με τα πο-

λιτικά-ιδεολογικά-φιλοσοφικά δεδομένα που «συναντά» αυτό το κύμα

αγώνων. Και δεν εννοούμε βέβαια εδώ τα δεδομένα από τη μεριά του ιμπε-

ριαλισμού και των αστικών δυνάμεων, αλλά το τι «συναντά» στο ίδιο το

κίνημα, στις δυνάμεις που σήμερα «καταχωρίζονται» στην Αριστερά. Στα

δεδομένα αυτής της πλευράς αναφερόμαστε, θεωρώντας πως πρέπει να

ανατραπούν, να ξεριζωθούν, να παραμεριστούν πριν απ’ όλα σαν σώματα

θέσεων, απόψεων, αντιλήψεων. Γι’ αυτό εξάλλου υπάρχει ζήτημα Αριστε-

αντίθεση

14


ράς, ζήτημα επαναθεμελίωσης, ανασύστασης στη βάση των σημερινών δεδο-

μένων και απαιτήσεων της ταξικής πάλης. Από αυτή την άποψη, είμαστε σ’

ένα ας πούμε ιστορικό μεταίχμιο, με το ερώτημα για την Ιστορία του κό-

σμου να τίθεται από το ίδιο το σύστημα όλο και πιο δραματικά. Απέναντι

σε αυτό το ερώτημα η εργατική τάξη και οι λαοί καλούνται να ανοίξουν με

πλήρη συνείδηση όλων των απαιτήσεων αυτό το νέο κύκλο. Ή, πιο σωστά,

να διαμορφώσουν απαντήσεις σε όλες τις απαιτήσεις του νέου κύκλου αγώ-

νων που έχει ξεκινήσει. Φυσικά, οι απαντήσεις των λαών και των εργατών

δεν θα ’ναι παρθενογένεση, θα συντεθούν από τα δεδομένα τού σήμερα και

σε αναφορά με την Ιστορία της πάλης των λαών και έναν ολόκληρο πλού-

το θεωρητικών, πολιτικών, φιλοσοφικών, ιδεολογικών δεδομένων που αυ-

τή έχει παράξει.

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΟΥΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

Α’ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ

Ενα πρώτο τέτοιο ζήτημα είναι αυτό της ανασυγκρότησης της εργατικής

τάξης σε τάξη για τον εαυτό της, δηλαδή σε τάξη με κυρίαρχο

κοινωνικό–πολιτικό ρόλο και με συνειδητή και διακηρυγμένη την επανα-

στατική της στόχευση και προοπτική. Εξω από το ζήτημα αυτό, χωρίς αυ-

τό, δεν μπορεί να υπάρξει στέριωμα και επαναστατική κατεύθυνση για το

κίνημα και την Αριστερά. Εξάλλου, η ίδια η διερεύνηση και αναζήτηση

των αιτιών της ρεβιζιονιστικής στροφής του ’56, που εξελίχθηκε στην παλι-

νόρθωση και την ήττα, μας οδηγεί –ανεξάρτητα από συγκεκριμένους όρους

και μορφές με τις οποίες πραγματοποιήθηκε και οι οποίοι έχουν αναμφίβο-

λα την αξία τους– σε αυτό το βασικό συμπέρασμα. Δηλαδή στο ότι η στρο-

φή ήταν η πολιτική έκφραση της δημιουργημένης και κοινωνικά ισχυροποι-

ημένης ιντελιγκέντσιας, που με τη σειρά της βασίστηκε στον περιορισμό του

ρόλου και της παρουσίας σε κάθε πεδίο της εργατικής τάξης. Μ’ αυτή την

έννοια, ισχυροποιείται και διευρύνεται «χρονικά» ο καθοριστικός ρόλος

της εργατικής τάξης σε όλο το φάσμα: από την καπιταλιστική κοινωνία

–όπου μια τάξη καλείται να ανατρέψει μιαν άλλη– ως τη μεταβατική κοινω-

νία, όπου πάλι μόνο η εργατική τάξη μπορεί να εγγυηθεί –πρωταγωνιστώ-

ντας στην παραγωγή, στην οικονομία, στην κοινωνική και πολιτική ζωή– το

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων, την κίνηση προς τα εμπρός

στη φορά της ταξικής πάλης.

Αλλά, για να επιστρέψουμε στο σήμερα και να κοιτάξουμε από το πα-

ρόν προς το μέλλον, θα συνεχίσουμε λέγοντας πως και η οργάνωσή μας θα


15

φω-

σεις

ρα,

«ερ-

αίο

που

ντί-

με-

αυ-

θώς

μά-

της

και

υτό

αυ-

δεο-

κά-

οιο

στο

της

ν το

κοι-

για-

κα-

ικά

της

λος

ού-

λιξή

θα

δε-

πο-

ύμα

πε-

το

Στα

να

ατα

στε-


ραγ

νεο

ελπ

τάξ

σή

στρ

στρ

φάλ

οι δ

ρίδ

λευ

ρια

της

ται

λου

κά

λιγό

που

«αν

εργ

στη

ναι

ρα–

στη

αντ

στε

–κα

οπο

της

σωρ

την

γκη

τερ

προ

του

κλη

λο»

στή

αποκτά θεμέλια και θα διαμορφώνει φυσιογνωμία σε διαλεκτική σχέση με

τη σύνδεσή της με την εργατική τάξη και στο βαθμό που αυτή θα υλοποιεί-

ται πολιτικά, ιδεολογικά και οργανωτικά. Φυσικά, το γνωρίζαμε-γνωρίζου-

με αυτό το θεμελιακό ζήτημα και δεν το «ανακαλύπτουμε» σήμερα. Το γνω-

ρίζαμε από τη Συνδιάσκεψη του ’83, όταν ίσως με μεγαλύτερη

απαιτητικότητα απ’ ό,τι αντιστοιχούσε στις τότε συνθήκες και τα δεδομένα

μας το θέταμε προς αντιμετώπιση. Οπως και σε όλα τα επόμενα χρόνια, με

διάφορες αποφάσεις και πολλές και σημαντικές προσπάθειες. Με το ιδεο-

λογικοπολιτικό φόντο της 7ης Συνδιάσκεψης, με την κρίση και τη μεγάλου

βάθους –σε χρόνο, ποιότητα και ποσότητα– δυναμική της να υπογραμμίζει

εξαιρετικά έντονα τη στρατηγικότητα του ζητήματος και στη βάση των

εμπειριών –θετικών και αρνητικών– που έχουμε μαζέψει, έχουμε τη γνώμη

πως το ζήτημα πρέπει να το δούμε ξανά, με πιο φρέσκο μάτι και με πιο

απαιτητικό τρόπο από ό,τι το είδαμε στην 6η Συνδιάσκεψη. Σε αυτό, εκτός

των άλλων, συνηγορεί και ο σχετικά υποβαθμισμένος τρόπος με τον οποίο

αντιμετωπίσαμε την τελευταία πανελλαδική σύσκεψη της Ταξικής Πορείας

(Ιούνης 2008), που έστω και στα «κλεφτά» ανέδειξε δυνατότητες μαζί με

πολιτικά προβλήματα και καθυστερήσεις που θα μπορούσαν ίσως να έχουν

αντιμετωπιστεί.

Μια πρώτη λοιπόν βασικά γνωστή διαπίστωση που χρειάζεται να επα-

ναδιατυπωθεί –γιατί έχει πολύπλευρη πολιτική σημασία– είναι πως η ιδεο-

λογία της εργατικής τάξης δεν υπάρχει επειδή την επικαλείται κάποια ορ-

γάνωση ή κόμμα ή επειδή την… «όρισε» ο Μαρξ. Γιατί απλούστατα ο Μαρξ

δεν διατύπωσε κανέναν αυθαίρετο ορισμό, αλλά «είδε» με βάση το ρόλο της

εργατικής τάξης στην παραγωγή τον κοινωνικοπολιτικό ρόλο που της αντι-

στοιχεί στον καπιταλισμό και προσδιόρισε την επαναστατική της προοπτι-

κή με βάση το αγεφύρωτο της αντίθεσής της με την αστική τάξη. Η ιδεολο-

γία λοιπόν της εργατικής τάξης δεν είναι μια (ωραία, επαναστατική ή ό,τι

άλλο) ιδέα που βρίσκεται στον αέρα, που εκφράζει βούληση ή το (αυθαίρε-

το) όραμα μιας δικαιοσύνης. Η ιδεολογία της πηγάζει και εκφράζει πραγ-

ματικές σχέσεις, «υλικά δεδομένα» που (υπο)δηλώνουν και απαιτούν έκ-

φραση, επαναστατική ανατροπή και μια άλλη προοπτική για ολόκληρη την

κοινωνία των ανθρώπων.

Σε αυτές ακριβώς τις πραγματικές σχέσεις και τα υλικά δεδομένα θεμε-

λιώνεται και το δίκαιο του αιτήματος για σοσιαλισμό, από αυτές αντλεί

κοινωνική και πολιτική νομιμότητα –μέσα από τις πιο βίαιες συγκρούσεις–

η υπόθεση της συγκρότησης και ανάπτυξης του κομμουνιστικού κινήματος.

Με μια έννοια, από αυτές τις σχέσεις αντλούν νομιμότητα και οι κινητοποι-

ήσεις, αντιστάσεις κ.λπ. άλλων ενδιάμεσων κοινωνικών (μικροαστικών)

στρωμάτων. Σ’ αυτό τον πυρήνα (του ρόλου της εργατικής τάξης στην πα-

αντίθεση

16


ραγωγή) μπορεί να ακουμπά και να αναφέρεται η πάλη της σπουδάζουσας

νεολαίας. Με την έννοια, δηλαδή, ότι στο μόνο που πραγματικά μπορεί να

ελπίζουν αυτές οι κοινωνικές δυνάμεις είναι στο να αναλάβει η εργατική

τάξη τον ηγετικό της ρόλο και να οδηγήσει την κοινωνία στην απελευθέρω-

σή της από τα καπιταλιστικά δεσμά και από το σύνολο των αντιφάσεων,

στρεβλώσεων και απειλών που στρέφονται και ενάντια στα μικροαστικά

στρώματα και ιδιαίτερα στο σημερινό συσχετισμό που η επίθεση «κόβει κε-

φάλια» και όνειρα και στα μεσαία στρώματα. Αλλά και με την έννοια ότι

οι διεκδικήσεις αυτών των στρωμάτων ουσιαστικά ζητούν –μικρό έστω– με-

ρίδιο από τον πλούτο που η αστική τάξη έχει ιδιοποιηθεί με την εκμετάλ-

λευση της εργατικής δύναμης.

Βέβαια, στις σημερινές συνθήκες και τους συσχετισμούς, αυτό που κυ-

ριαρχεί σε πολιτικό επίπεδο είναι μια αντιστροφή –ή μια διαστροφή– αυτής

της πραγματικής σχέσης. Η αντιστροφή στην κλασική της εκδοχή συνίστα-

ται στο ότι oι πολλοί αρνούνται την ύπαρξη της εργατικής τάξης, δεν θέ-

λουν ούτε να λέγεται πως ο πλούτος της κοινωνίας παράγεται αποκλειστι-

κά από αυτήν, αλλά αντίθετα την εμφανίζουν ικανή μόνο να πληρώνεται

λιγότερο ή περισσότερο (και πάντα με όριο το… «λαϊκισμό») για δουλειές

που μόνο κάποιοι άλλοι είναι ικανοί να τις «στήσουν», που σε άλλους

«ανήκουν» και έχουν ιερό και απαραβίαστο δικαίωμα να χειριστούν τους

εργάτες κατά πως συμφέρει αυτές τις δουλειές, που είναι η οικονομία «μας»

στην οποία στηρίζεται η κοινωνία «μας» και η πρόοδός «μας». Αν αυτή εί-

ναι η ήπια κλασική αστική αντίληψη –με πολύ πιο χυδαίες εκφράσεις σήμε-

ρα– και με ισχυρότατες ευθείες επιδράσεις σε δυνάμεις που αναφέρονται

στην Αριστερά (π.χ. ΣΥΝ), δεν είναι και το μοναδικό πρόβλημα που έχει να

αντιμετωπίσει το κίνημα και οι δυνάμεις που θέλουν να κινηθούν σε αρι-

στερή-κομμουνιστική κατεύθυνση.

Γιατί υπάρχουν επίσης πολλοί άλλοι που αναφέρονται στην Αριστερά

–και αναφέρουν καθημερινά την εργατική τάξη σε όλες τις… πτώσεις– οι

οποίοι έχουν συγκροτήσει μιαν άλλη εκδοχή της αντιστροφής-διαστροφής

της πραγματικής σχέσης που αναφέραμε. Η εκδοχή αυτή αναδύεται από ένα

σωρό προγράμματα, πολιτικά αιτήματα, προτάσεις για την οικονομία, για

την Αριστερά κ.λπ., όπου κυριαρχεί η απουσία της υπόθεσης και της ανά-

γκης της ανασυγκρότησης της εργατικής τάξης! Οι προτάσεις για τον κατώ-

τερο μισθό και σύνταξη, τα σχέδια για το ασφαλιστικό και τα ταμεία, τα

προγράμματα κοινωνικοποίησης των τραπεζών, των ΜΜΕ, τα αιτήματα

του «εργατικού ελέγχου» σε αυτά, τα σχέδια της λαϊκής οικονομίας, οι ολο-

κληρωμένες προτάσεις για την παιδεία, τα επείγοντα σχέδια για τον «πό-

λο», για την ενότητα της Αριστεράς και τόσα άλλα έχουν κοινό παρονομα-

στή την άρνηση της αναγκαιότητας ανασυγκρότησης της εργατικής τάξης.


17

η με

ιεί-

ου-

νω-

ερη

ένα

, με

δεο-

λου

ίζει

των

ώμη

πιο

τός

οίο

είας

ί με

ουν

πα-

δεο-

ορ-

αρξ

της

ντι-

πτι-

λο-

ό,τι

ίρε-

αγ-

έκ-

την

εμε-

τλεί

εις–

τος.

ποι-

ών)

πα-


βλη

κό,

κολ

ξική

πάλ

αλλ

εξω

ερω

υπή

«κα

απλ

κρι

ραμ

γνω

νο α

σή τ

σμό

βήμ

νη.

κότ

και

θέσ

ποσ

δεν

γο π

τού

σπα

χωρ

δεδ

επιλ

Β. Ι

του

προ

γεν

Ολα αυτά τα «προωθημένα», «απαιτητικά», «ψαγμένα» σχέδια με τις απί-

στευτες και ατελείωτες εξειδικεύσεις τους είναι, από τη σκοπιά που εδώ τα

εξετάζουμε, χάρτινες ασκήσεις σχεδιασμού ενός μικροαστικού σοσιαλι-

σμού. Είναι ασκήσεις μεταφυσικής, σύμφωνα με τις οποίες δεν είναι η ίδια

η συγκρότηση και η πάλη της εργατικής τάξης το πεδίο και ο φορέας που

θα διαμορφώνει –στη βάση του συσχετισμού– αιτήματα, στόχους πάλης, αλ-

λά και στοιχεία ενός επαναστατικού προγράμματος που αναμφίβολα απαι-

τείται να συντεθεί. Αλλά είναι ο «κόσμος των ιδεών», των ιδεών που παρά-

γει η μικροαστική συνείδηση, αυτός που θα ορίσει και θα προδιαγράψει τα

βήματα της εργατικής τάξης από σήμερα μέχρι τον… κομμουνισμό.

Τι σημαίνει αυτή η «καθολική άρνησή μας» απέναντι σε όλα αυτά; Μή-

πως ότι αρκεί να λέμε ότι η υπόθεση της ανασυγκρότησης της εργατικής

τάξης είναι πολιτικό ζήτημα; Μήπως ότι δεν χρειάζεται προσπάθεια να

διαμορφώνονται αιτήματα, κατεύθυνση, στόχοι πάλης γιατί τάχα αυτά θα

αναπηδήσουν αυθόρμητα μέσα από την εργατική τάξη και την αντίθεσή

της με την εκμετάλλευση που βιώνει καθημερινά; Μήπως ότι δεν χρειάζε-

ται να παρακολουθούμε τα χαρακτηριστικά και τις εξελίξεις στην οικονο-

μία και στην παραγωγή της χώρας, να εντοπίζουμε τα ιδιαίτερα χαρακτη-

ριστικά που διαμορφώνονται όσον αφορά τους όρους εκμετάλλευσης των

εργατών; Μήπως ότι δεν πρέπει να επαναξιολογήσουμε και να πάμε παρα-

πέρα την κεντρική μας διαπίστωση που αφορά το ότι ο πυρήνας του ζητή-

ματος είναι η ανατροπή των εργασιακών σχέσεων και να αναζητήσουμε

εκεί πιο συγκεκριμένες απαντήσεις απέναντι στο πρόβλημα; Μήπως ότι άλ-

λες σημαντικές συνιστώσες του ζητήματος (μετανάστες, ξεκλήρισμα φτωχο-

μεσαίας αγροτιάς, εργατική νεολαία που «παράγεται» στη λεγόμενη τεχνι-

κή εκπαίδευση) δεν αποτελούν πεδία για πιο συγκεκριμένες προσπάθειες

και διαμορφώσεις;

Είναι φανερό ότι ο κατάλογος των παραπάνω ρητορικών ερωτημάτων

μπορεί να γίνει πολύ μεγαλύτερος. Τον διακόπτουμε, γιατί νομίζουμε ότι εί-

ναι αρκετός για να δείξει τα στοιχεία αντίληψης με τα οποία προσεγγίζου-

με εμείς το ζήτημα και για να δείξουμε πως κατά τη γνώμη μας δεν χωρά τα-

λάντευση σχετικά μ’ αυτό που ονομάσαμε «καθολική άρνηση» απέναντι σε

όλα αυτά που κυκλοφορούν στην πιάτσα ως απαντήσεις στο ζήτημα της ερ-

γατικής τάξης. Οχι, δυστυχώς, δεν υπάρχει φόβος μήπως αυτά –ή κάποια

από αυτά, σε κάποιες αποχρώσεις τους– καθοδηγήσουν τελικά τη συγκρό-

τηση και την επαναστατική προοπτική της εργατικής τάξης και εμείς μεί-

νουμε «απ’ έξω»! Αυτός θα ήταν πραγματικά ο πιο «ευχάριστος φόβος», να

βρεθεί έτσι γρήγορα και εύκολα η λύση του θεμελιακού προβλήματος του

κινήματος και απέναντί του θα ’χαμε μια πολύ απλή λύση: Να πάμε μαζί

τους, να μπούμε στην πάλη που θα είχε ήδη λύσει ένα τέτοιο μεγάλο πρό-

αντίθεση

18


βλημα. Αλλά μόλις πρόσφατα, στην ταξική αναμέτρηση για το ασφαλιστι-

κό, αυτές οι απόψεις απέδειξαν ότι οδηγούν στην υποταγή και στη συνθη-

κολόγηση και όχι στην ανάπτυξη της πάλης και στη διαμόρφωση όρων τα-

ξικής συνείδησης και συγκρότησης. Οπως και εμείς στο πλαίσιο αυτής της

πάλης βιώσαμε και διδαχθήκαμε και για τα χαρακτηριστικά της περιόδου

αλλά και για τη φάση που εμείς διανύουμε. Βιώσαμε ταλαντεύσεις που ως

εξωτερική έκφραση είχαν ερωτήματα τακτικής, αλλά στην ουσία τους ήταν

ερωτήματα πολιτικών θέσεων και κατευθύνσεων. Οχι με την έννοια πως

υπήρξαν σ’ εμάς «άλλες απόψεις» που ήταν συγγενείς με αυτές που λέμε ότι

«καθολικά απορρίπτονται». Αλλά με την έννοια ότι δεν ήταν καθόλου

απλό και αυτονόητο να εκφραστεί η γενικότερη λογική μας με πιο συγκε-

κριμένους όρους και θέσεις στο συγκεκριμένο πεδίο. Οταν αυτό το καταφέ-

ραμε, ουσιαστικά κάναμε ένα παραπέρα βήμα στη διαμόρφωση της φυσιο-

γνωμίας μας. Τι σημαίνουν όλα αυτά;

Σημαίνουν ότι οι αφετηριακές προσεγγίσεις μας είναι σωστές, αλλά μό-

νο αφετηριακές. Οτι από τη μια πρέπει να δείξουμε επιμονή στην υπεράσπι-

σή τους, γιατί βρισκόμαστε κι εμείς μέσα στο γενικότερο αρνητικό συσχετι-

σμό, βομβαρδιζόμαστε απ’ αυτόν και δεν έχουμε a priori εξασφαλίσει

βήματα σε μια επαναστατική τροχιά.

Σημαίνουν επίσης ότι κάθε αίσθηση αυτάρκειας είναι απολύτως λαθεμέ-

νη. Οτι είμαστε υποχρεωμένοι σε μια διαρκή αναμέτρηση με την πραγματι-

κότητα και τις απαιτήσεις που θέτει. Οτι πρέπει να είναι διαρκώς παρούσα

και ισχυρή η συνείδηση της ανάγκης «ανάπτυξης» της υπόστασής μας, των

θέσεών μας, των σχέσεών μας με το κίνημα και την εργατική τάξη.

Αυτή η πορεία δεν μπορεί να προδιαγραφεί, να περιγραφεί από τα πριν

ποσοτικά, ποιοτικά και χρονικά, δεν μπορεί να εξασφαλιστεί. Αυτό όμως

δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να ιεραρχηθούν στόχοι, π.χ., από τον κατάλο-

γο που αναφέραμε, ότι δεν πρέπει να συγκεντρωθούν δυνάμεις πάνω σ’ αυ-

τούς τους στόχους, ότι δεν πρέπει να επιδιώκονται μορφοποιήσεις των προ-

σπαθειών μας στο κίνημα. Το αντίθετο μάλιστα! Χωρίς ανυπομονησία,

χωρίς βροντώδεις διακηρύξεις, οφείλουμε ξανά και ξανά να εκτιμήσουμε

δεδομένα –αντικειμενικά και υποκειμενικά– και να κάνουμε συγκεκριμένες

επιλογές.

Β. ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

Πρόκειται για ένα κρίσιμο ζήτημα, καθώς η (πολιτική) αποσαφήνισή

του συνδέεται άμεσα με το ζήτημα της επαναστατικής προοπτικής του

προλεταριάτου και των λαών (το αν δηλαδή αυτή «πρέπει» να υπάρχει)

γενικά, αλλά και με το αν η εργατική τάξη και οι λαοί των εξαρτημένων


19

απί-

τα

αλι-

δια

που

αλ-

παι-

ρά-

ι τα

Μή-

κής

να

θα

εσή

άζε-

νο-

τη-

των

ρα-

τή-

υμε

άλ-

χο-

χνι-

ειες

των

ι εί-

ου-

τα-

ι σε

ερ-

οια

ρό-

μεί-

να

του

αζί

ρό-


μορ

η σ

ανά

ρυγ

ρά

κ.λπ

μορ

βρο

χει

τα

«πο

δεν

κάπ

πρό

με τ

που

την

ζον

ρότ

βρε

ακρ

’89-

«τέλ

θεια

μύθ

«κο

λας

ποι

ιμπ

ιμπ

ναι

τικο

θετ

και

λάν

πλε

τικο

με ά

χωρών και του Τρίτου Κόσμου «έχουν δικαίωμα» στην πάλη, και σε ποια

«πάλη» ακριβώς. Γύρω απ’ αυτά τα ερωτήματα, που ο ιμπεριαλισμός τα…

πέρασε στην Αριστερά, μπλέκεται ένα σύνολο ζητημάτων (π.χ. το ζήτημα

των κοινωνικών συμμαχιών της εργατικής τάξης, το ζήτημα της εθνικοαπε-

λευθερωτικής πάλης, της πάλης για ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση) με τέ-

τοιον τρόπο ώστε να αναπτύσσεται ένας σωρός απίστευτων διαστροφών.

Για παράδειγμα, με τη σημαία της «αυτοδιάθεσης» ξεκίνησε το μακελειό

στα Βαλκάνια στις αρχές του ’90 και με την ίδια (αυτ)απάτη επιχειρούν να

προσεγγίσουν ακόμη σήμερα την «ανεξαρτησία» του Κοσόβου δυνάμεις

από την Αριστερά. Την προοπτική του «εκβιασμού μιας αμοιβαίας επωφε-

λούς συμφωνίας με τις ΗΠΑ» προτείνουν ως διέξοδο στους λαούς της Λ.

Αμερικής κάποιοι άλλοι ένθερμοι υποστηριχτές των πολιτικών εκπροσώ-

πων αυτής της κατεύθυνσης, τύπου Λούλα, Τσάβες, Μοράλες κ.λπ. Οι ίδι-

οι –αλλά και μαζί με άλλους– προτείνουν οι λαοί της Ευρώπης και ιδιαίτε-

ρα των εξαρτημένων χωρών να «απαιτήσουν» μέχρι… τέλους μια

«δημοκρατική ενωμένη Ευρώπη» από τους ιμπεριαλιστές της γηραιάς ηπεί-

ρου. Κατ’ αναλογία –και με πιο χαμηλές προοπτικές, αφού πρόκειται για

«καθυστερημένους» λαούς– αντιμετωπίζονται από τις ίδιες αντιλήψεις οι

λαοί και οι χώρες της Μ. Ανατολής, της Αφρικής, της ΝΑ Ασίας κ.λπ. Αντί-

στοιχα κάποιοι άλλοι αναζητούσαν μέχρι πριν από 3-4 χρόνια στα φανε-

ρά «αντιιμπεριαλιστικό πόλο» γύρω από την… Κίνα και δυνάμεις που αρ-

χίζουν από τον Ζουγκάνοφ για να φτάσουν στο ΚΚ Ιράκ που

συνεργαζόταν ανοιχτά με τους κατοχικούς. Πολλοί μαζί συμπίπτουν στο

Χριστόφια που είναι «εγγύηση για την υπόθεση της Κύπρου» και κάποιοι

(κρυφο)ελπίζουν στο… Μόσκοβο ή έστω στον Λουκασένκο της Λευκορω-

σίας. Δίπλα σε όλα αυτά, και οι «νέες αναλύσεις» για τις «ολοκληρώσεις»,

για τα «υπερεθνικά μονοπώλια», για την «ένοπλη παγκοσμιοποίηση» και

τα «διευθυντήρια», στην πραγματικότητα κατασκευές και ακροβασίες

που, όταν δεν είναι απλώς στα όρια της ανοησίας, είναι προσχήματα για

άλλες επιλογές και ενσωματώσεις. Ολα αυτά βέβαια δεν προέκυψαν χθες,

έχουν την ιστορία τους, της μήτρες που τα γέννησαν –και επανεκδίδονται–

έχουν τους κοινωνικούς, ταξικούς, πολιτικούς όρους στους οποίους αναφέ-

ρονται και στηρίζονται (ή «στηρίζονται»).

Μια ιστορική αναδρομή θα μπορούσε να ξεκινήσει από την εποχή της

Β’ Διεθνούς και τις υπερανοησίες (κατά Λένιν) του Κάουτσκι περί υπερι-

μπεριαλισμού, αλλά αυτές σαρώθηκαν όχι μόνο από τις θεωρητικές απα-

ντήσεις του Λένιν, αλλά κυρίως από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Σήμε-

ρα επανεκδίδονται με βάση την ήττα και ό,τι αυτή παρήγαγε όλες τις

τελευταίες δεκαετίες. Δηλαδή περισσότερο αποτελούν πολιτική προβολή

στο σήμερα και στη βάση των σημερινών συσχετισμών, των όρων που δια-

αντίθεση

20


μορφώθηκαν από το ’50 και μετά. Η χρουστσοφική ειρηνική συνύπαρξη,

η σοσιαλιμπεριαλιστική κατασκευή για τη «μη καπιταλιστικού τύπου

ανάπτυξη», στην πορεία η διαμόρφωση και της ευρωκομμουνιστικής πτέ-

ρυγας με τις ανάλογες –υπέρ Ευρωπαίων– κατασκευές, αλλά και μια σει-

ρά άλλες δυνάμεις που παράχθηκαν εκείνη την περίοδο («νέα αριστερά»

κ.λπ.) είναι τα φύτρα των σημερινών κατασκευών. Αποτελούν αναδια-

μορφώσεις αυτών των αντιλήψεων έτσι ώστε να αντιστοιχηθούν και να

βρουν ρόλο στις σημερινές συνθήκες και συσχετισμούς. Δηλαδή, αν υπάρ-

χει κάτι απλό αλλά νομίζουμε σημαντικό να επισημάνουμε για όλα αυτά

τα «νέα», τα «σύγχρονα», τα «ρεαλιστικά», τα «αποτελεσματικά», τα

«πολύ κομμουνιστικά» κ.ο.κ., είναι ότι τη δύναμή τους, τη γυαλάδα τους

δεν την αντλούν από τον εαυτό τους. Δεν την οφείλουν στο ότι έστω σε

κάποιες πλευρές τους πιάνουν ζητήματα που αφορούν το πραγματικό

πρόβλημα και την προοπτική των λαών που στενάζουν και απειλούνται

με τα χειρότερα στο σημερινό κόσμο και μέσα στο χειρότερο συσχετισμό

που έχει υπάρξει. Την (όποια) δύναμή τους και την (όποια) γυαλάδα τους

την αντλούν ακριβώς από αυτό το συσχετισμό εντός του οποίου σκαρφί-

ζονται «προσαρμογές» ή «υπερβάσεις» που είτε θα αμβλύνουν τη βαρβα-

ρότητα είτε θα την περάσουν μ’ ένα μεγάλο –και ανώδυνο– άλμα για να

βρεθούν απευθείας σε κάποιον… παράδεισο.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι απόψεις αυτές -και μάλιστα οι πιο

ακραίες εκδοχές τους- ισχυροποιήθηκαν ιδιαίτερα μετά την ανατροπή του

’89-91, όταν η ίδια η νικήτρια Δύση, με επικεφαλής τις ΗΠΑ, σέρβιρε το

«τέλος της Ιστορίας» και την «παγκοσμιοποίηση» ως την απόλυτη αλή-

θεια. Και ισχυροποιήθηκαν γιατί ακριβώς ακουμπούσαν στον κυρίαρχο

μύθο, τον οποίο παράλλαζαν «δημοκρατικά», «αγωνιστικά», έως και

«κομμουνιστικά». Και δεν μπορούσαν να δουν –κάποιοι δεν ήθελαν κιό-

λας– τα δύο μεγάλα ψέματα: Πρώτον, ότι ο κόσμος δεν τείνει να «ενιαιο-

ποιηθεί», ότι δεν γίνεται ενιαίος ούτε από τη σκοπιά της αντίθεσης λαών-

ιμπεριαλισμού ούτε από τη σκοπιά των σχέσεων-αντιθέσεων μεταξύ των

ιμπεριαλιστών. Δεύτερον, ότι οι λαοί αυτό «που έχουν να κάνουν» δεν εί-

ναι να προτείνουν αμβλύνσεις των ανισοτήτων εντός του ενιαίου «πλανη-

τικού χωριού», αλλά να αντιμετωπίσουν τη βάρβαρη (και πολεμική) επι-

θετικότητα του ιμπεριαλισμού που πηγάζει από τις παραπάνω υπαρκτές

και οξυνόμενες αντιθέσεις. Να την αντιμετωπίσουν με μαζική πάλη, ατα-

λάντευτα, χωρίς συμπλεύσεις και προτιμήσεις προς καμιά ιμπεριαλιστική

πλευρά και στη βάση συγκρότησης του δικού τους αυτοτελούς επαναστα-

τικού κινήματος.

Να γιατί, λοιπόν, λέμε ότι έχουμε και εδώ ένα κρίσιμο πολιτικό ζήτημα,

με άμεσες και αιματηρές επιπτώσεις στους λαούς. Επιπτώσεις που βιώσαμε


21

οια

τα…

ημα

πε-

τέ-

ών.

λειό

να

μεις

φε-

ς Λ.

σώ-

ίδι-

ίτε-

μια

πεί-

για

ς οι

ντί-

ανε-

αρ-

που

στο

οιοι

ρω-

ις»,

και

σίες

για

θες,

αι–

φέ-

της

ερι-

πα-

ήμε-

τις

ολή

δια-


επίσ

ναι

σεις

ματ

την

που

τάρ

την

ση

νου

του

ψει

νικώ

λημ

Αρ

Γιο

αμή

μη ί

κής

κατ

’90,

Ακό

«μπ

φιλ

πολ

τομ

ολο

νέα

φές

μέσ

και

κρί

κτη

και

δυν

αντ

συν

όλα αυτά τα χρόνια και με τραγικές επιλογές, συμπράξεις και «αποστασιο-

ποιήσεις» από δυνάμεις που αναφέρονται στην Αριστερά. Καθώς λοιπόν

όλα αυτά βρίσκονται κυρίως μπροστά μας, θα αρκεστούμε σε μία μόνο επι-

σήμανση όσον αφορά τη θεωρητική πλευρά του ζητήματος, δηλαδή την

πλευρά που επιχειρεί να συμπυκνώσει τα ιστορικά δεδομένα που αφορούν

την πορεία συγκρότησης και εξέλιξης του καπιταλισμού: Από την εποχή της

αποικιοκρατίας ακόμη, η καταλήστευση χωρών και οι σφαγές των λαών

αποτέλεσαν όρο της πρωταρχικής συσσώρευσης και της συγκρότησης της

κεφαλαιοκρατικής αστικής τάξης. Σε αυτή τη βάση διαμορφώνονται και οι

βασικοί όροι για το πέρασμα στον ιμπεριαλισμό με τη μορφή που αυτός έχει

από τα τέλη του 19ου αιώνα. Δηλαδή ουσιαστικά στον καπιταλισμό βρί-

σκεται ενσωματωμένη, ως οργανικό συστατικό, η ιμπεριαλιστική του διά-

σταση, και δεν είναι ένα εξωτερικό του γνώρισμα το οποίο θα μπορούσε

και να αφαιρεθεί σε κάποια φάση ως «περιττό» ή «ξεπερασμένο». Βέβαια,

αυτή την απλή και θεμελιώδη αλήθεια –που τόσο και τόσοι επιδιώκουν να

αποκρυφτεί και να διαστρεβλωθεί– μπορεί να τη δει κανείς ακόμη και με

μια απλή ματιά σήμερα στις 5-6 ισχυρότερες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις του

πλανήτη. Να δει, π.χ., τα στρατιωτικά μεγέθη που οι ΗΠΑ έχουν απλώσει

σε όλον τον πλανήτη και να αντιληφθεί πως αυτά στηρίζονται σε όλα όσα

οι ΗΠΑ αντλούν και καταληστεύουν απ’ όλο τον πλανήτη και ταυτόχρονα

βέβαια αυτά τα στρατιωτικά μεγέθη στηρίζουν αυτήν ακριβώς τη σχέση. Να

δει ότι οι ατέλειωτοι στρατιωτικοί και πολιτικοί εκβιασμοί που ασκούν οι

ιμπεριαλιστικές δυνάμεις σε δεκάδες χώρες του πλανήτη έχουν πάντα την

ίδια βάση, τον ίδιο στόχο. Να αρπάξουν από αυτές τον πλούτο τους και να

καθορίσουν την οικονομική και πολιτική κατάστασή τους, έτσι ώστε να μην

μπορούν να υπάρξουν ως ανεξάρτητες χώρες (δεν αναφερόμαστε εδώ στο

κοινωνικό ζήτημα), για να παραμένουν υπόδουλες και συμπληρωματικές

στα δικά τους συμφέροντα, στα δικά τους σχέδια, οικονομικά, πολιτικά,

στρατιωτικά.

Θα λέγαμε λοιπόν ότι η αναγνώριση της ιμπεριαλιστικής διάστασης του

καπιταλισμού είναι απαράβατος όρος για να «διαβαστεί» σωστά ο πλανή-

της, για να κατανοηθεί η σημερινή κατάσταση, η φάση που διανύουμε, η

τροχιά των εξελίξεων και οι απαιτήσεις που αντικειμενικά τίθενται για

τους λαούς και την πάλη τους. Χωρίς αυτή την «αναγνώριση» δεν μπορεί

να συγκροτηθεί και να υπάρξει επαναστατική Αριστερά, κομμουνιστικό

κίνημα, αλληλεγγύη και διεθνισμός. Η ίδια η κρίση, η εξέλιξή της, οι συνέ-

πειές της δεν μπορούν να εξεταστούν και να μελετηθούν έξω από το πολι-

τικό-οικονομικό-στρατιωτικό πλαίσιο που διαμορφώνουν οι ιμπεριαλιστι-

κοί ανταγωνισμοί, οι κάθε είδους παρεμβάσεις, σχεδιασμοί και στόχοι που

η καθεμιά από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις επιχειρεί και επιδιώκει. Οπως

αντίθεση

22


επίσης οι κοινωνικές διαμορφώσεις, επιπτώσεις, σε χώρες και περιοχές, εί-

ναι αναπόσπαστα δεμένες και καθορίζονται από την κίνηση και τις αντιθέ-

σεις των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.

Σε σχέση με όλα αυτά, υπάρχουν δεκάδες και εκατοντάδες παραδείγ-

ματα και ζητήματα από τις σύγχρονες εξελίξεις που επιβεβαιώνουν –από

την «καλή», αλλά πολύ πιο συχνά από την «ανάποδη»- την προσέγγιση

που θέσαμε. Την επιβεβαιώνουν δηλαδή με την ολοφάνερη διάψευση-κα-

τάρρευση απόψεων που επιχειρούν να προσεγγίσουν και να εκτιμήσουν

την κατάσταση και τις εξελίξεις, «αφαιρώντας» τον ιμπεριαλισμό, τη δρά-

ση του και την κυριαρχία του στον πλανήτη. Ή, αλλιώς, την επιβεβαιώ-

νουν με τραγικές –και σε όλα τα επίπεδα– συνέπειες για τους εργάτες,

τους λαούς, τις χώρες.

«ΕΠΙ ΓΗΣ ΕΙΡΗΝΗ» ήταν το πρωτοσέλιδο της «Ελευθεροτυπίας» ενό-

ψει της συμφωνίας Ρίγκαν-Γκορμπατσόφ για την «κατάργηση των πυρη-

νικών», για να αρχίσουμε λίγο πριν από τις καταρρεύσεις του ’89-91. «Δί-

λημμα» σχετικά με το «χασάπη Μιλόσεβιτς» κατασκεύασε η κλιντονική

Αριστερά, για να συμπαραταχθεί με την αμερικανοΝΑΤΟϊκή σφαγή της

Γιουγκοσλαβίας και από δίπλα να μένουν «ουδέτεροι» ή τουλάχιστον

αμήχανοι αρκετοί άλλοι. Καπιταλιστική ανάπτυξη προέβλεπαν –και ακό-

μη ίσως– για τα κομμάτια και τα προτεκτοράτα της ματωμένης Βαλκανι-

κής οι θιασώτες των «ολοκληρώσεων». Στο ίδιο επίπεδο με την Ελλάδα

κατέτασσαν τη Ρωσία, ανάλογες αντιλήψεις στα μέσα της δεκαετίας του

’90, η οποία Ρωσία επρόκειτο να γίνει κάτι σαν «ενδοχώρα των ΗΠΑ».

Ακόμα περισσότερη καπιταλιστική ανάπτυξη και για την Ελλάδα που

«μπαίνει στο σκληρό πυρήνα της ΟΝΕ» υιοθετούσε η κυρίαρχη αριστερή

φιλολογία –που προφανώς πίστευε το… Σημίτη– κόντρα στα δεδομένα της

πολύχρονης αποβιομηχάνισης και της διάλυσης σχεδόν του πρωτογενούς

τομέα. Δεδομένη θεωρούνταν και η «στρατηγική ενότητα, ενοποίηση,

ολοκλήρωση της Ε.Ε.», μέχρι που ο Ράμσφελντ τη… χώρισε σε παλιά και

νέα Ευρώπη και ο γαλλογερμανικός άξονας έχασε και μπέρδεψε τις στρο-

φές του. Επειδή ωστόσο ο κατάλογος δεν μπορεί να τελειώσει και επειδή

μέσα σε αυτόν υπάρχει μια ποικιλία περιπτώσεων όσον αφορά στοχεύσεις

και αφετηρίες, θα τον κλείσουμε κάνοντας μια τελική επισήμανση-διευ-

κρίνιση σε σχέση με όλα αυτά.

Η «άρνηση» της ύπαρξης του ιμπεριαλισμού, των πραγματικών χαρα-

κτηριστικών του και των ζητημάτων που απ’ αυτόν τίθενται για την πάλη

και το κίνημα μπορεί να διακριθεί σε δύο κατηγορίες: Η πρώτη αφορά τις

δυνάμεις που συνειδητά δεν επιδιώκουν συγκρότηση κινήματος και πάλης

αντιιμπεριαλιστικής και αντικαπιταλιστικής. Τις δυνάμεις που επιδιώκουν

συνεννόηση με την αστική τάξη και διεκδικούν πολιτικό ρόλο στο πλαίσιο


23

σιο-

πόν

επι-

την

ούν

της

αών

της

ι οι

έχει

βρί-

διά-

ύσε

αια,

να

ι με

του

ώσει

όσα

ονα

Να

ν οι

την

να

μην

στο

κές

κά,

του

νή-

ε, η

για

ορεί

ικό

υνέ-

ολι-

στι-

που

πως


χαν

ακρ

Αρ

σμο

νων

Η κ

λιτι

αυτ

Την

πρα

να α

ληψ

Ωστ

εξετ

με π

ρου

στη

ρωπ

τής

σης

αλλ

να

φωθ

και

τευ

ΗΠ

κού

απο

ελευ

και

τικέ

την

Ταυ

χή,

μησ

τολ

τάξ

των

σης

αντίθεση

24

του συστήματος. Η συνεννόηση αυτή προφανώς δεν μπορεί να υπάρξει αν

θέσουν ζήτημα ιμπεριαλισμού. Και γι’ αυτό πολύ απλά δεν το θέτουν. Αυ-

τό φυσικά δεν αποκλείει γκρίνιες, διαμαρτυρίες, αναζήτηση κάποιου ΟΗΕ

και «διεθνών κανόνων». Οπως επίσης δεν αποκλείει κομματικές διαμαρτυ-

ρίες ή και κινηματικές επιλογές όταν και εφόσον –όπως το 2003– αυτές

«αναφέρονται» σε άλλους ιμπεριαλιστές (Ευρώπη) και στην αντίθεσή τους

με τις ΗΠΑ. Μέχρις εκεί ωστόσο και όχι παραπέρα. Π.χ., όχι στην προβολή

και στήριξη της ιρακινής αντίστασης - εφόσον το ζήτημα που αυτή έθετε σε

μια προοπτική αφορούσε συνολικά τη Δύση και κατά κάποιον τρόπο υπε-

ρέβαινε το ρήγμα της.

Η δεύτερη αφορά τις δυνάμεις και τις απόψεις που δεν έχουν τέτοιες δε-

σμεύσεις και στοχεύσεις όπως οι προηγούμενες. Εχουν ωστόσο από ιδεολο-

γικοπολιτική άποψη έντονο το αποτύπωμα της ήττας, των συγχύσεων, των

κυρίαρχων επιρροών με όσα αυτά σημαίνουν. Εχουν την αφετηρία της

αντίθεσης με τον «τριτοδιεθνισμό», τον Στάλιν, η οποία αντίθεση τους

φτάνει ως τον… Λένιν και τον ιμπεριαλισμό (του). Κάπως έτσι κατασκευά-

ζουν έναν απολίτικο, οικονομίστικο «μαρξισμό». Αδυνατούν ίσως να κα-

ταλάβουν ότι δεν υπάρχει ιμπεριαλισμός χωρίς καπιταλισμό, αλλά και με

βάση την ιστορική εξέλιξη ούτε και το αντίστροφο, ότι δεν μπορεί πλέον

να υπάρχει καπιταλισμός χωρίς ιμπεριαλισμό! «Απαλλάσσουν» το σύστη-

μα από όλες τις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις που έχει στην ιμπεριαλιστι-

κή του φάση και περιγράφουν έναν «ευθύγραμμο ολοκληρωτισμό» της…

εμπορευματικής αστικής τάξης. Δεν μπορούν, για παράδειγμα, να διαπι-

στώσουν πως οι ιμπεριαλιστές κάνουν «αντι-οικονομικές» επιλογές (με

αγωγούς, απέναντι σε χώρες, με πολέμους) γιατί μόνο έτσι μπορούν να

απαντήσουν στις βαθύτερες οικονομικές ανάγκες τους που εδράζονται

στην κατάχτηση-διεύρυνση των όρων πολιτικοστρατιωτικής κυριαρχίας

τους στις αγορές! Ας πούμε –αν και οι αφαιρέσεις είναι επισφαλής τρόπος

σκέψης, αλλά μόνο για το σχήμα του ζητήματος– θα είχε εκδηλωθεί η κρί-

ση αν οι ΗΠΑ είχαν εδραιώσει την κατοχή του Ιράκ και του Αφγανιστάν;

Ή αν είχαν νικήσει στη διελκυστίνδα με την Ουκρανία και το μέγεθός της

(γεωστρατηγικό, πολιτικό, οικονομικό) είχε ενταχθεί στο αμερικα-

νοΝΑΤΟϊκό μπλοκ; Δεν θα ήταν αυτά γεγονότα που θα επιδρούσαν σε μια

συγκεκριμένη κατεύθυνση –υπέρ της αμερικάνικης οικονομικής, πολιτικής,

στρατιωτικής κυριαρχίας– και άρα θα τροποποιούσαν την ίδια την οικο-

νομική βάση των όρων της κρίσης, θα κρατούσαν ψηλά τα φουσκωμένα

μπαλόνια όλων των χρεογράφων;

Οπως όμως ήδη είπαμε, οι αφαιρέσεις δεν βοηθούν. Τα γεγονότα απέδει-

ξαν ως σήμερα ότι οι υποθέσεις μας δεν θα μπορούσαν να έχουν συμβεί, και

αυτό πάλι αφορά τους συγκεκριμένους όρους και συσχετισμούς που υπήρ-


χαν και έδωσαν –ως τώρα– τα συγκεκριμένα αποτελέσματα. Αλλά αυτό

ακριβώς είναι (και) η φιλοσοφική έκφραση του πολιτικού προβλήματος της

Αριστεράς και της υπόθεσης του κινήματος. Η άρνηση δηλαδή του μαρξι-

σμού ως μελέτη της συγκεκριμένης κατάστασης, των όρων της, των δεδομέ-

νων της, των κύριων και δευτερευουσών πλευρών της, της διαλεκτικής τους.

Η κυριαρχία σχημάτων, κατασκευών, εμμονών για το σύστημα, για την πο-

λιτική κατάσταση, για το σοσιαλισμό, για τον κομμουνισμό. Τι είναι όλα

αυτά; Μεταφυσική και ιδεαλισμός. Τι εκφράζουν; Με μια λέξη, την ήττα!

Την υποχώρηση-παραίτηση από την επαναστατική αντίληψη «μόνο η

πραγματικότητα μπορεί να μας διδάξει πως την πραγματικότητα μπορούμε

να αλλάξουμε». Την ενσωμάτωση της κομμουνιστικής, επαναστατικής αντί-

ληψης στις αστικές θεωρήσεις, στον αστικό και μικροαστικό ιδεαλισμό.

Ωστόσο η πραγματικότητα επιμένει να υπάρχει! Και για το θέμα που εδώ

εξετάζουμε επιμένει να υπάρχει όσον αφορά τη χώρα και την περιοχή και

με πολύ συγκεκριμένους όρους, για τους οποίους επιγραμματικά θα αναφέ-

ρουμε ορισμένα στοιχεία.

Κάθε πτυχή της οικονομικής-κοινωνικής-πολιτικής πραγματικότητας

στη χώρα φέρνει τη σφραγίδα της διπλής εξάρτησής της από ΗΠΑ και ευ-

ρωπαίους ιμπεριαλιστές, αλλά και από τις διακυμαινόμενες αντιθέσεις αυ-

τής της διπλής επικυριαρχίας. Η σχέση αυτή –της ιμπεριαλιστικής εξάρτη-

σης– με αφετηρία τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους έχει γνωρίσει

αλλαγές προστατών, ανισορροπίες και αναδιαμορφώσεις, αλλά δεν μπορεί

να ξεπεραστεί από την αστική τάξη της χώρας που έχει οριστικά διαμορ-

φωθεί σαν εξαρτημένη από κάθε άποψη στον δυτικό ιμπεριαλισμό. Ακόμη

και η περιβόητη «ωρίμανση» του πολιτικού συστήματος από τη μεταπολί-

τευση και δω στηρίζεται απ’ τη μια στο ενιαίο πλαίσιο που διαμόρφωσαν

ΗΠΑ-Ευρωπαίοι και απ’ την άλλη –και κυρίως– στην αδυναμία του λαϊ-

κού παράγοντα, στην υποχώρηση της αντιιμπεριαλιστικής πάλης. Δεν

αποτελεί δηλαδή η «ωρίμανση» αυτή αποτέλεσμα αύξησης των βαθμών

ελευθερίας και μιας σχετικής έστω «αυτοτέλειας» του ντόπιου κεφαλαίου

και των αστικών πολιτικών δυνάμεων. Αντίθετα, όλες οι οικονομικοπολι-

τικές εξελίξεις και επιλογές των τελευταίων 2-3 δεκαετιών έχουν ενισχύσει

την εξάρτηση των ντόπιων αστικών δυνάμεων από ΗΠΑ και Ευρωπαίους.

Ταυτόχρονα η χώρα με τη συγκεκριμένη θέση της στη συγκεκριμένη περιο-

χή, με όσα εξελίσσονται στα Βαλκάνια, που αποτελούν πλατφόρμα εξόρ-

μησης της Δύσης προς την Ανατολή, με τα ανάλογα ζητήματα στη Μ. Ανα-

τολή και στο Ιράκ, με την κληρονομιά των αντιθέσεων των αστικών

τάξεων Ελλάδας-Τουρκίας, βρίσκεται σε ένα από τα πιο θερμά επίκεντρα

των πολιτικοστρατιωτικών αντιπαραθέσεων και της ιμπεριαλιστικής κίνη-

σης που εξελίσσεται στον πλανήτη.


25

αν

Αυ-

ΗΕ

ρτυ-

υτές

ους

ολή

ε σε

πε-

δε-

λο-

των

της

ους

υά-

κα-

ι με

έον

στη-

στι-

ης…

απι-

(με

να

ται

χίας

πος

κρί-

άν;

της

κα-

μια

κής,

κο-

ένα

δει-

και

ήρ-


ούτ

από

ο «

γός

πρα

καε

ρίω

που

το 2

διά

λιώ

φορ

μιμ

γερ

έχο

περ

των

θεί

αντ

και

ανα

στο

τως

κές.

ων

ΗΠ

και

διά

σχέ

εξα

κυρ

τικέ

αν

ουρ

και

ποτ

ρες

κρι

μασ

Ολα αυτά που πολύ συνοπτικά αναφέραμε προσδιορίζουν συγκεκρι-

μένα καθήκοντα και χαρακτηριστικά για την υπόθεση του κινήματος της

Αριστεράς στη χώρα. Αναδεικνύουν την αντιιμπεριαλιστική πάλη σε κε-

ντρικό και μόνιμο ζήτημα που ενυπάρχει σε κάθε μέτωπο, σε κάθε αγώ-

να της εργατικής τάξης, της φτωχομεσαίας αγροτιάς, της νεολαίας, ολό-

κληρου του λαού. Από τα οικονομικά ζητήματα ως το μέτωπο των

πολιτικών– δημοκρατικών ελευθεριών και τις αντιδραστικές επιλογές

στην εκπαίδευση και από τα ζητήματα της πολιτικοστρατιωτικής εξάρτη-

σης ως τα εθνικά λεγόμενα θέματα, απέναντι στην εργατική τάξη και το

λαό βρίσκονται μαζί με την αστική τάξη οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ, η ΕΕ. Για να

απαντήσουμε με ανάλογους όρους με αυτούς που κυκλοφορούν, σχετικά

με το ζήτημα, θα πούμε ότι είναι καθυστέρηση και υποταγή στο σύστημα

η μη αναγνώριση και η μη ανάδειξη αυτής της πραγματικότητας. Η πολι-

τική χειραφέτηση του λαού μας, η ανάπτυξη ενός αγωνιστικού νεολαιί-

στικου κινήματος που θα αποτελέσει σημαντική συνιστώσα στην πάλη, η

ίδια η συγκρότηση της εργατικής τάξης έχουν ως απαράβατο πολιτικό

όρο τη διαμόρφωση αντιιμπεριαλιστικής φυσιογνωμίας και κατεύθυνσης

από το κίνημα. Αντιιμπεριαλιστική κατεύθυνση δεν είναι βέβαια η λογι-

κή των «υποδείξεων» στην αστική τάξη, η πρακτική της συμπαράταξης

με αυτήν, έστω και διά της «κινηματικής» πίεσης, για να στηριχθούν τα

«εθνικά συμφέροντα». Αντιιμπεριαλιστική κατεύθυνση είναι η ανάδειξη

του δικαιώματος και της δυνατότητας της εργατικής τάξης και του λαού

να ορίσει αυτός τη χώρα του και τη ζωή του. Και αυτά τα δύο είναι αξε-

χώριστα δεμένα μεταξύ τους.

Στην ίδια βάση πρέπει να αντιμετωπιστεί και το ζήτημα της αντιπολε-

μικής πάλης, το ζήτημα της αλληλεγγύης και του μετώπου των λαών της πε-

ριοχής, που είναι κραυγαλέα αναγκαιότητα. Παρ’ όλο που γενικά υπάρ-

χουν και θα υπάρχουν ανισομετρίες και το μέτωπο αυτό μπορεί να

παρουσιάζει μια σχετική αυτονομία, έχει αποδειχτεί ότι το βάθρο –για να

μην ακολουθούν τις μεγάλες αντιπολεμικές κινηματικές εξάρσεις οι μεγά-

λες υφέσεις– είναι ακριβώς η κατάχτηση της αντιιμπεριαλιστικής κατεύ-

θυνσης.

Υπάρχει, τέλος, μια ειδικότερη πλευρά στη βάση των τελευταίων εξε-

λίξεων στην οποία θέλουμε να αναφερθούμε. Αυτή της ρώσικης «ανάμι-

ξης» στα ελληνικά πράγματα – μέσω των αγωγών και των συμπληρωμα-

τικών συμφωνιών για «συμπαραγωγή» αεροπλάνων, αρμάτων κ.λπ., που

ξεφεύγει από τα παραδοσιακά δεδομένα των σχέσεων της αστικής τάξης

με τη Ρωσία και δημιουργεί ερωτήματα. Κατ’ αρχάς θα συμφωνήσουμε

ότι «ξεφεύγει από τα παραδοσιακά δεδομένα», γιατί ακριβώς τα διεθνή

δεδομένα δεν είναι καθόλου όμοια με τα «παραδοσιακά». Δεν είναι ίδια

αντίθεση

26


ούτε με την περίοδο πριν το ’90, που ο κόσμος ήταν διατεταγμένος γύρω

από την αντίθεση των δύο υπερδυνάμεων (ΗΠΑ-ΕΣΣΔ), όπου ακόμη και

ο «απείθαρχος» Α. Παπανδρέου δήλωνε απερίφραστα –ως πρωθυπουρ-

γός– ότι η αγορά όπλων από την ΕΣΣΔ είναι «υπόθεση έξω από την

πραγματικότητα». Αλλά και δεν είναι ίδια η διεθνής κατάσταση με τη δε-

καετία του ’90, ούτε όσον αφορά τη Ρωσία καθεαυτή αλλά ούτε –και κυ-

ρίως– όσον αφορά τις σχέσεις στο πλαίσιο της Δύσης. Μετά από αυτό

που ονομάσαμε «ρήγμα» στο δυτικό στρατόπεδο (με καταλύτη το Ιράκ

το 2003), έχει αναδειχθεί διεθνώς ένας «άλλος κόσμος», μια ασάφεια στη

διάταξη των βασικών δυνάμεών του και αυτή ακριβώς η ασάφεια –ή αλ-

λιώς η αναδιάταξη– είναι που βρίσκεται σε εξέλιξη σήμερα και σε ανα-

φορά με πολλά ταμπλό και πεδία. Μ’ αυτήν ακριβώς την «ασάφεια» νο-

μιμοποιεί η Ελλάδα τού «ανήκομεν εις την Δύσιν» και με τις

γερμανογαλλικές πλάτες αυτές τις συναλλαγές με τη Ρωσία, οι οποίες

έχουν προκαλέσει έντονες αμερικανικές αντιδράσεις και, το πιο πιθανό,

περισσότερες απ’ αυτές που βλέπουμε από την περίοδο του «σκανδάλου

των υποκλοπών» μέχρι σήμερα. Το βέβαιο είναι ότι δεν έχει αμφισβητη-

θεί το «ανήκομεν εις την Δύσιν». Οπως επίσης ότι αυτό δεν μπορεί να

αντικατασταθεί «στα καλά καθούμενα» με ένα «ανήκομεν στην Ευρώπη

και τη Ρωσία».

Τέτοιες ανατροπές για να υπάρξουν προϋποθέτουν πολύ ευρύτερες

ανακατατάξεις διεθνώς και «αποσαφηνίσεις» στρατηγικού χαρακτήρα

στο ζήτημα των… στρατηγικών συμμαχιών που, αν γίνουν, είναι απολύ-

τως βέβαιο ότι θα τις ακούσει όλος ο πλανήτης και θα είναι εκκωφαντι-

κές. Ακόμα πιο εκρηκτικές θα είναι οι εκφράσεις τέτοιων ανακατατάξε-

ων μέσα στη χώρα. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι οι

ΗΠΑ δεν σκοπεύουν να… αποσυρθούν ούτε από τον πλανήτη αλλά ούτε

και από την Ελλάδα. Και είναι εξαιρετικά ανησυχητικό ότι πολλές και

διάφορες εκφράσεις της Αριστεράς στη χώρα κάνουν πολλή φασαρία σε

σχέση με το ζήτημα της ΕΕ, αλλά ολοένα και περισσότερο υποβαθμίζουν-

εξαφανίζουν το ζήτημα της αμερικάνικης επικυριαρχίας στη χώρα. Επι-

κυριαρχία που έχει πολύ βαθιές ρίζες και πάμπολλες στρατιωτικές, πολι-

τικές, οικονομικές βάσεις. Και γίνεται ακόμη περισσότερο ανησυχητικό

αν κανείς προσέξει ότι η αντιΕΕ φασαρία έχει στο βάθος της μια «δημι-

ουργική αναζήτηση». Απ’ τη μια εξαφανίζεται το «ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΕ»

και από την άλλη πληθαίνουν οι προτάσεις που επανεκδίδουν το (πάλαι

ποτέ ευρωκομμουνιστικό) θεώρημα της «Ευρώπης των λαών» με διάφο-

ρες παραλλαγές. Δεν είναι και αυτό μια θλιβερή προσαρμογή, μια συγκε-

κριμένη έκφραση του προβλήματος της Αριστεράς σήμερα, με κρίσιμη ση-

μασία για το λαό μας αλλά και γα τους λαούς της περιοχής;


27

κρι-

της

κε-

γώ-

λό-

των

γές

τη-

το

να

ικά

ημα

ολι-

αιί-

η, η

ικό

σης

ογι-

ξης

τα

ιξη

αού

αξε-

ολε-

πε-

άρ-

να

να

γά-

τεύ-

εξε-

άμι-

μα-

που

ξης

υμε

θνή

δια


και

γεν

ψευ

τος

της

γκη

νημ

της

Θα

αλλ

χρό

στώ

του

200

Αγώ

πολ

κό κ

της

πρό

ζει

πολ

το π

λαό

χώρ

στο

οι ε

βώς

απέ

χαρ

δού

προ

τά

ένα

Απ

με β

αγω

για

Γ. Η ΝΕΟΛΑΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

Το άνοιγμα της συζήτησης για το πρόβλημα της Αριστεράς σήμερα, με

όρους πολιτικούς και ταξικούς, αλλά και με όλες τις άλλες διαστάσεις του

(φιλοσοφική, ιστορική, ιδεολογική) αφορά περισσότερο από οποιονδήπο-

τε άλλον τη νεολαία. Και αυτό δεν το εννοούμε μόνο από τη βιολογική σκο-

πιά, ότι δηλαδή είναι η νέα γενιά αυτή που έρχεται και πρέπει να ξαναδεί,

να μάθει, να παραμερίσει και να οικοδομήσει όσα απαιτούνται. Αλλά και

από την άποψη της πιο άμεσης –θετικής εννοείται– επίδρασης και των απο-

τελεσμάτων που μπορεί να δώσει και να δίνει αυτή η διαδικασία στο χώρο

της νεολαίας και του κινήματός της. Δεν σκοπεύουμε εδώ να επιχειρήσουμε

μια σχετικά ολοκληρωμένη και συγκεκριμένη ανάδειξη του ζητήματος από

τη σκοπιά της νεολαίας. Μια τέτοια δουλειά είναι αναγκαία και πρέπει να

αντιμετωπιστεί. Στο πλαίσιο αυτού του κειμένου θα καταθέσουμε μόνο με-

ρικές βασικές και κατ’ αρχάς επισημάνσεις, διευκρινίζοντας ταυτόχρονα

πως αναφερόμαστε όχι σε όλη, αλλά βασικά στη σπουδάζουσα νεολαία.

Το ’90-91 είχαμε τον τελευταίο μεγάλο αγώνα στο χώρο της νεολαίας,

που τυπικά ανήκε χρονολογικά στην «παλιά εποχή». Βέβαια το κίνημα αυ-

τό εξελίχθηκε σχεδόν παράλληλα με τις καταρρεύσεις, που ήταν η κορύφω-

ση της ήττας, αλλά θα ήταν μάλλον σωστό να πούμε πως οι συνέπειες της

ήττας δεν είχαν περάσει ακόμα τότε στο σύνολό τους στο κίνημα της νεο-

λαίας. Από κει και πέρα και για περίπου 15 χρόνια ο κυρίαρχος προβλημα-

τισμός –και στην πραγματικότητα η θέση– των δυνάμεων που αναφέρονται

στην Αριστερά ήταν για το «αν» η νεολαία μπορεί να κάνει μαζικούς αγώ-

νες με πολιτικούς στόχους και πολιτικά χαρακτηριστικά. Στην πραγματικό-

τητα οι πολιτικοσυνδικαλιστικές θέσεις, η λογική και ο τρόπος κίνησης της

συντριπτικής πλειοψηφίας των δυνάμεων αυτών διαμορφώνονταν στη βά-

ση της μη ύπαρξης κινήματος. Κάποιοι δεν ήθελαν, κάποιοι δεν πίστευαν

ότι μπορεί να υπάρξει και όλοι μαζί εμπόδιζαν, καθυστερούσαν, συσκότι-

ζαν αυτή την ανάγκη και τη δυνατότητα. Ατελείωτες «ζυμώσεις», συζητή-

σεις, πρωτοβουλίες –πάντα από αριστερά– έθεταν στη νεολαία ως ζητήμα-

τα τις ιδεαλιστικές κατασκευές που κυριαρχούν στην εποχή μας, οι οποίες

μόνο παρεμπιπτόντως και μέσα από πολλές διαθλάσεις και στρεβλώσεις

σχετίζονται με την πραγματικότητα. Φυσικά, παράλληλα με όλα αυτά λει-

τουργούσε η κυρίαρχη αστική προπαγάνδα της υπονόμευσης της μαζικής

πάλης και της συκοφαντίας του κινήματος, της Αριστεράς, της Ιστορίας, η

οποία έβρισκε σημαντική υποστήριξη από τα μέσα, από τις θεωρούμενες

«αριστερές» δυνάμεις στο κίνημα.

Ωστόσο, και επειδή οι θεωρητικές, πολιτικές και κάθε άλλου είδους

στρεβλώσεις του κόσμου των ιδεών δεν μπορούν για πάντα να καλύπτουν

αντίθεση

28


και να «καταστέλλουν» την πραγματικότητα και τις απαιτήσεις που αυτή

γεννά, το 2006-2007 είχαμε μια εξαιρετικά μαζική και παρατεταμένη διά-

ψευση όλων αυτών των κατασκευών. Την ορμητική εμφάνιση του κινήμα-

τος που έβγαλε –στη βάση συγκεκριμένων όρων και στόχων– το πρόβλημα

της επίθεσης στην επιφάνεια. Εβγαλε στην επιφάνεια την κραυγαλέα ανά-

γκη η νεολαία να έχει το δικό της μαζικό, αγωνιστικό, πολιτικοποιημένο κί-

νημα. Εβγαλε στην επιφάνεια την ανάγκη της να βρει και τη δυνατότητά

της να συμβάλει για να υπάρξει η Αριστερά που απαιτείται στην εποχή μας.

Θα μπορούσαμε και στην περίπτωση αυτή να μιλήσουμε για μια ρωγμή, ή

αλλιώς για ένα σκίσιμο σε μια βαριά κουρτίνα που έκρυβε και σκέπαζε για

χρόνια μια πραγματική δύναμη, που μπορεί να αποτελέσει σημαντική συνι-

στώσα στην υπόθεση της Αριστεράς. Αλλά θέλουμε να θυμίσουμε και όλους

τους μεγάλους μαθητικούς αγώνες που υπήρξαν αυτή τη 15ετία πριν το

2006-2007, που επίσης βεβαίωναν για την «ύπαρξη» αυτής της δύναμης.

Αγώνες που μπόρεσαν να υπάρξουν στη βάση των διαφορετικών ειδικών

πολιτικών όρων και συνθηκών που υπάρχουν στα σχολεία και στο μαθητι-

κό κίνημα.

Σήμερα, θα λέγαμε πως από τη μια έχει απαντηθεί το ψευδοπρόβλημα

της τελευταίας 15ετίας, αλλά βέβαια δεν έχει απαντηθεί το πραγματικό

πρόβλημα. Ή, με άλλα λόγια, ότι η κουρτίνα παραμένει βαριά, να εγκλωβί-

ζει το σώμα της νεολαίας, αλλά το σκίσιμο βέβαια υπάρχει, παρ’ όλο που

πολλοί έχουν σπεύσει να το μπαλώσουν.

Ομως ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα; Θα λέγαμε ότι είναι ακέραιο

το πρόβλημα της Αριστεράς, όπως αυτό αφορά την εργατική τάξη και το

λαό, αλλά βέβαια με τις ειδικές εκφράσεις και τους όρους που αυτό έχει στο

χώρο της νεολαίας. Και οπωσδήποτε έχει ιδιαίτερη σημασία να εντοπι-

στούν και να αξιολογηθούν αυτοί ακριβώς οι όροι, για να προκύψουν και

οι ειδικότερες απαντήσεις του ζητήματος. Σ’ αυτό το κεφάλαιο είναι ακρι-

βώς που απαιτείται μια ιδιαίτερη προσπάθεια με την ανάπτυξη μετώπων

απέναντι σε ρεύματα και απόψεις και πάντα σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά του χώρου της νεολαίας (εκπαίδευση) και τα δικά της. Ας

δούμε λοιπόν μερικές επισημάνσεις σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του

προβλήματος.

Το ότι η σπουδάζουσα νεολαία δεν αποτελεί τάξη και βρίσκεται και κα-

τά βάση λειτουργεί στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών μηχανισμών αποτελεί

ένα σύνολο δεδομένων που διαμορφώνουν αντιφατικά χαρακτηριστικά.

Από τη μια, αυξημένες δυνατότητες πολιτικοποίησης, κίνησης, δράσης που

με βάση και το ότι είναι νεολαία μπορούν να διαμορφώνουν ένα μαζικό

αγωνιστικό κίνημα, έναν πυροκροτητή ή αλλιώς έναν πολιορκητικό κριό

για τη λαϊκή υπόθεση. Από την άλλη, έστω και μεταβατικά είναι ταξικά πιο


29

, με

του

πο-

κο-

δεί,

και

πο-

ώρο

υμε

από

να

με-

ονα

.

ίας,

αυ-

φω-

της

νεο-

μα-

ται

γώ-

κό-

της

βά-

υαν

ότι-

τή-

μα-

οίες

σεις

λει-

κής

ς, η

ενες

ους

ουν


ιδεο

δεν

το ε

ντιέ

δεν

φή

άλλ

ολα

τα ζ

ματ

μεύ

Αρ

πο

«αλ

νομ

κυρ

την

άπο

ανα

την

άζε

τήν

στο

παρ

μα τ

πτω

ρύτ

λέμ

ολα

θεμ

την

νεο

διά

ησή

του

σαν

κρίν

«μετέωρη» και άρα πιο ευάλωτη στο ρεφορμισμό και στην ποικιλία των

«φανταχτερών» σχεδίων που αυτός διαμορφώνει στο πεδίο του εποικοδο-

μήματος, το οποίο προσφέρεται για κάθε είδους αυθαιρεσίες, απογειώσεις

και «αυτονομήσεις». Και είναι πολύ φανερό ότι αυτού του είδους ακριβώς

η «υπεροχή» είναι που έχει αποτυπωθεί όλα τα τελευταία χρόνια στα ΑΕΙ-

ΤΕΙ. Με μια έννοια, ο χάρτης των δυνάμεων που αναφέρονται στην Αριστε-

ρά στη Γ’βάθμια εκπαίδευση είναι σε μικρογραφία η απεικόνιση των από-

ψεων και των δυνάμεων που παράχθηκαν μετά τη στροφή και την ήττα,

είναι η αποτύπωση του ιδεαλισμού και της μεταφυσικής που κυριάρχησαν

τις τελευταίες δεκαετίες. Και βέβαια η πιο γνήσια έκφραση αυτής της κατά-

στασης είναι η κυριαρχία των αστικών παρατάξεων που οικοδομήθηκε ήδη

από τη δεκαετία του ’80 και δεν μπορεί να ανατραπεί από τις δυνάμεις του

αριστερού φάσματος στο βαθμό που αυτές λειτουργούν κατά βάση συμπλη-

ρωματικά στις πρώτες.

Στη βάση αυτής της αντίφασης, των δυσκολιών και των αναγκών που

αυτή παράγει, θα διατυπώναμε και ένα πρώτο «αντιφατικό» συμπέρασμα.

Στη νεολαία «λείπει η εργατική τάξη», αλλά οπωσδήποτε πρέπει να αγωνι-

στεί στο δικό της κόσμο, να δώσει τη μάχη των ιδεών. Της «λείπει η εργατι-

κή τάξη» όχι βέβαια γιατί δεν υπάρχει σαν τέτοια στην κοινωνία. Αλλά το

όλο ζήτημα της διαπάλης με ποιον θα κερδηθεί, σε ποιο ταξικό στρατόπε-

δο θα ενταχθεί και άρα ποια ιδεολογία και προοπτική θα υπηρετήσει θα

ήταν πολύ πιο απλό αν ήταν συγκροτημένη και με ισχυρή πολιτική-κοινω-

νική παρουσία η εργατική τάξη! Μ’ αυτή τη διατύπωση δεν θέλουμε να ταυ-

τολογήσουμε, αλλά να δείξουμε τη βάση του προβλήματος. Ταυτόχρονα

σπεύδουμε να πούμε πως πρέπει να δώσει τη μάχη των ιδεών, για να προσ-

διορίσουμε τη δικιά της σχέση με το πρόβλημα. Με άλλα λόγια, η κατεύθυν-

ση απάντησης του προβλήματος στο χώρο της νεολαίας έχει αυξημένες ιδε-

ολογικές και θεωρητικές προϋποθέσεις, πρέπει να εμπεριέχει τα ζητήματα

που αφορούν την Αριστερά και να τα αποτυπώνει στο προφίλ αυτής της

προσπάθειας.

Ταυτόχρονα ισχύει βέβαια πως «το αν στην ανθρώπινη σκέψη μπορεί να

πλησιάσει η αντικειμενική αλήθεια δεν είναι καθόλου ζήτημα θεωρίας, μα

πρακτικό ζήτημα». Ή, αλλιώς –για να μεταφράσουμε τον Μαρξ στο ζήτη-

μά μας– βάση αυτής της προσπάθειας δεν μπορεί παρά να είναι τα υλικά-

πρακτικά ζητήματα που αφορούν τη σπουδάζουσα νεολαία και οι πολιτι-

κές θέσεις και μάχες που πρέπει να δοθούν γύρω από αυτά.

Η προσέγγιση που μόλις διατυπώσαμε έχει βέβαια τη δυσκολία της. Οχι

κυρίως όσον αφορά τις μορφικές αποσαφηνίσεις που χρειάζεται, τον προσ-

διορισμό της «δοσολογίας» όπως μάλλον άστοχα θα μπορούσε κανείς να

ρωτήσει σχετικά με τα «ποσοστά» της πολιτικής βάσης και του θεωρητικού-

αντίθεση

30


ιδεολογικού φόντου που πρέπει ευκρινώς να τη συνοδεύει. Αστοχα, γιατί

δεν υπάρχει, δεν μπορεί να υπάρξει πάγιο σχήμα-συνταγή που να απαντά

το ερώτημα. Η μορφική αποσαφήνιση είναι ζήτημα που κρίνεται και απα-

ντιέται κάθε φορά ανάλογα με το συγκεκριμένο ζήτημα. Εξάλλου, εμείς εδώ

δεν περιγράφουμε καν ένα σχήμα που σε τελική ανάλυση χωρίζεται σε σα-

φή μέρη (πολιτικό από τη μια, φιλοσοφικό-θεωρητικό-ιδεολογικό από την

άλλη). Υποστηρίζουμε και περιγράφουμε την ανάγκη η παρέμβαση στη νε-

ολαία να έχει συστατικά της στοιχεία θέσεις και αντι-θέσεις σχετικά με όλα

τα ζητήματα. Από την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος ως τα θεωρή-

ματα της ελευθεριακής εκπαίδευσης και ό,τι άλλο κυκλοφορεί και υπονο-

μεύει την πάλη της νεολαίας.

Ολα αυτά που συνθέτουν τη μάχη των ιδεών ή, αλλιώς, το ζήτημα της

Αριστεράς στο χώρο της νεολαίας! Τα ζητήματα δηλαδή που μ’ έναν τρό-

πο τελικά κρίνουν αποτελέσματα ποιοτικά και ποσοτικά και στα οποία

«αλωνίζουν» ο κλασικός και ο νεωτερικός ρεφορμισμός μαζί με την αυτο-

νομία και με την ουσιαστική και την αντικειμενική επικουρία της αστικής

κυριαρχίας. Εδώ θεωρούμε ότι βρίσκεται η πραγματική δυσκολία και από

την άποψη των περιορισμένων «έτοιμων» προϋποθέσεών μας και από την

άποψη συνηθειών και πρακτικών που έχουν επικρατήσει και πρέπει να

ανατραπούν.

Να διευκρινίσουμε, ωστόσο, ότι με όλα αυτά καθόλου δεν υποτιμούμε

την –όπως την προσδιορίσαμε– πολιτική βάση της προσπάθειας που χρει-

άζεται να συγκροτήσουμε. Ούτε την υποτιμούμε ούτε υπερεκτιμούμε αυ-

τήν που έχουμε συγκροτήσει. Αντίθετα, θεωρούμε πως η προσπάθειά μας

στο επίπεδο της μάχης των ιδεών θα τη στηρίξει και θα την εμπλουτίσει

παραπέρα.

Με βάση όλα αυτά, θεωρούμε ότι σε μας τα βήματα απάντησης στο ζήτη-

μα της νεολαίας συνδέονται πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περί-

πτωση –και μάλλον περισσότερο και από όσο οι ίδιοι νομίζουμε– με την ευ-

ρύτερη κατάκτηση μιας φυσιογνωμίας από την οργάνωσή μας. Αυτό δεν το

λέμε –κλείνοντας αυτή την ενότητα– για να παραπέμψουμε το ζήτημα της νε-

ολαίας στο μέλλον. Μια τέτοια λογική είναι πολλαπλά προβληματική και λα-

θεμένη. Το λέμε για να θυμίσουμε αυτό με το οποίο αρχίσαμε: Με αφετηρία

την 7η Συνδιάσκεψη, να βρούμε μορφές και τρόπους για να ενεργοποιηθεί το

νεολαιίστικο δυναμικό σε αναφορά με τον πλούτο των θεμάτων που η Συν-

διάσκεψη θέτει και ανοίγει και που βέβαια δεν κλείνουν με την πραγματοποί-

ησή της. Μορφές και τρόπους που θα θέτουν τα ζητήματα ή κάποιες πλευρές

τους στη νεολαία όχι σαν «μεταφορά θέσεων». Αλλά όπως πραγματικά είναι:

σαν ζητήματα της νεολαίας που απασχολούν την καθημερινότητά της και

κρίνουν την πορεία της πάλης της και του κινήματός της.


31

των

δο-

σεις

βώς

ΕΙ-

στε-

πό-

ττα,

σαν

τά-

ήδη

του

λη-

που

σμα.

ωνι-

ατι-

ά το

πε-

θα

νω-

αυ-

ονα

οσ-

υν-

ιδε-

ατα

της

ί να

μα

τη-

κά-

ιτι-

Οχι

οσ-

να

ού-


ΚΟ

νισμ

και

ΑΝ

Αρ

τεύ

ως α

ανα

βρίσ

μπο

κίνη

κάθ

μέν

και

χτιο

φρα

περ

σχέ

ενό

εκφ

διώ

να,

παρ

κατ

η «ε

στη

έδε

«αν

«ενό

από

ωτο

ται

θεω

της

τρα

Δ. ΑΡΙΣΤΕΡΑ – ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΦΑΣΗ

Με όλα αυτά, αλλά και με το σύνολο των εισηγήσεων που αφορούν

την 7η Συνδιάσκεψη, πρέπει να είναι φανερό ότι για μας το ζήτημα της

Αριστεράς μόλις άνοιξε. Βέβαια, αντικειμενικά έχει τεθεί με επιτακτικό

τρόπο σε όλες του τις πλευρές, με ένα σημαντικό ιστορικό βάθος «πολιτι-

κού» χαρακτήρα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να απαντηθεί «αύ-

ριο το πρωί». Τουλάχιστον όχι με βάση τις διαστάσεις και το περιεχόμε-

νο που δίνουμε εμείς στο ζήτημα. Τις διαστάσεις που «ξεκινούν» από την

ανασυγκρότηση της εργατικής τάξης και «φτάνουν» στην ανασύσταση

πολιτικά, ιδεολογικά και θεωρητικά του κομμουνιστικού κινήματος που

απαιτεί η εποχή μας. Αυτό το ζήτημα, όπως ήδη αναφέραμε, δεν μπορεί

να προσδιοριστεί με «χρονοδιαγράμματα», αλλά πριν απ’ όλα σαν ζήτη-

μα που συναρτάται με την ανάγκη αντίστασης στην επίθεση του καπιτα-

λισμού-ιμπεριαλισμού, σαν ζήτημα που καθορίζεται από τις απαιτήσεις

της ταξικής πάλης. Σ’ αυτή τη βάση προφανώς δεν έχει και νόημα το αν

«αρέσει» αυτή η προσέγγιση, το αν έχει «πέραση» (σε ποιους άραγε); Ή,

αλλιώς, αυτό είναι το πραγματικό ζήτημα και όσο μας αφορά τα… άλλα

δεν μας αφορούν. Στην ίδια ακριβώς βάση, επίσης, το «μόλις άνοιξε»

αφορά και εμάς! Δεν είμαστε έξω ή πάνω από αυτή την κατάσταση, από

τα προβλήματα που συνθέτουν το ζήτημα. Και, όπως ήδη έχουμε πει, κά-

θε άλλο παρά έχουμε πει την «τελευταία λέξη» για όλα αυτά. Και αν από

τη μια έχουμε ήδη μια ολόκληρη διαδρομή στην οποία έχουμε διαμορφώ-

σει μια σειρά όρους, θέσεις, κατευθύνσεις, από την άλλη βλέπουμε σε ένα

προς ένα τα μέτωπα πάλης τις μεγάλες απαιτήσεις να βρίσκονται μπρο-

στά μας.

Στη βάση των πραγματικών όρων του ζητήματος της Αριστεράς, στη

βάση του περιεχομένου είναι που εμείς προσδιορίζουμε και τη λογική ή τη

«διαδικασία» και το πεδίο αντιμετώπισής του. Η ΚΟΙΝΗ ΔΡΑΣΗ και το

ΜΕΤΩΠΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ δεν είναι, λοιπόν, μια μορφή που προέκυψε αυ-

θαίρετα, ένα σύνθημα χωρίς περιεχόμενο που απλώς το βρήκαμε για να

μας «ξεχωρίζουν». Μορφοποιεί το περιεχόμενο του ζητήματος που αντιμε-

τωπίζουμε και γι’ αυτό ταυτόχρονα είναι πολιτική κατεύθυνση και θεω-

ρούμε πως απαντά στις απαιτήσεις της περιόδου. Και είναι τόσο πλατύ,

αληθινό και πραγματικό, που κατά καιρούς όλοι όσοι το λοιδορούν ως

«φτωχό» και «περιορισμένο», όλοι όσοι έχουν έτοιμη στο τσεπάκι τους τη

μεγάλη σύλληψη και λύση, όλοι όσοι είναι στα πρόθυρα της «αριστερής

διακυβέρνησης», της «αντεπίθεσης», του «πόλου» κ.ο.κ. νιώθουν την ανά-

γκη να το χρησιμοποιήσουν!

Αν υποκριθούμε τους πολιτικά αφελείς, θα πούμε ότι η λογική της

αντίθεση

32


ΚΟΙΝΗΣ ΔΡΑΣΗΣ, η κατεύθυνση της ενεργοποίησης-κινητοποίησης-συντο-

νισμού του ευρύτερου δυνατού δυναμικού στα μέτωπα που ορίζει η ταξική

και πολιτική πάλη και στη βάση της οικοδόμησης ΜΕΤΩΠΟΥ

ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ θα έπρεπε να είναι κοινός τόπος για όλες τις δυνάμεις της

Αριστεράς! Βέβαια, αντιλαμβανόμαστε πως οι διαφωνίες επί αυτής της κα-

τεύθυνσης και οι θεωρίες που κατασκευάζονται για να τις στηρίξουν έχουν

ως αφετηρία τις διαφωνίες στο ποιο είναι το πρόβλημα και άρα ποια λύση

αναζητεί ο καθένας. Ακόμη περισσότερο, η (ιστορική) ρίζα της διαφωνίας

βρίσκεται και πάλι στην ήττα και στην αποδοχή της, στο βαθμό που κανείς

μπορεί να θεωρεί πως το ζήτημα της Αριστεράς θα απαντηθεί έξω από την

κίνηση και το κίνημα, έξω από την ταξική πάλη.

Σ’ αυτή τη βάση ακριβώς αντιμετωπίζουμε και το ζήτημα της ενότητας,

κάθε επιπέδου, και για την όποια έκταση αυτή τίθεται.

Ενότητα, πριν απ’ όλα, για να συγκεντρώνονται δυνάμεις σε συγκεκρι-

μένους στόχους.

Ενότητα που θα αναφέρεται και θα στηρίζεται στο κίνημα, στην πάλη

και σε θέσεις που στην πράξη αυτής της πάλης διαμορφώνονται και κατα-

χτιούνται.

Αυτή είναι, κατά τη γνώμη μας, η ενότητα που έχει ανάγκη για να εκ-

φραστεί –όπως λέγεται– ο κόσμος. Αυτή είναι η ενότητα που διαμορφώνει

περιεχόμενο απαντήσεων στα πραγματικά προβλήματα και σε διαλεκτική

σχέση με το κίνημα και την πάλη.

Παρ’ όλο λοιπόν που είναι διάχυτη η προσφορά «ενότητας», σπανίζει η

ενότητα όπως μόλις την προσδιορίσαμε. Κυριαρχεί η «ενότητα» όχι για να

εκφραστεί ο κόσμος αλλά για «να τον εκφράσουν», όπως λόγου χάριν επι-

διώκει ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ και στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν του αγώ-

να, της συγκρότησης και ανάπτυξης της πάλης. Στην κατεύθυνση της ανα-

παραγωγής του σημερινού κοινωνικού-ταξικού συσχετισμού, στην

κατεύθυνση της αποδοχής της (παντοτινής) κυριαρχίας του συστήματος. Ή

η «ενότητα» της συγκέντρωσης δυνάμεων που επιδιώκει το ΚΚΕ, αλλά όχι

στην πάλη και για την πάλη, αλλά έξω απ’ αυτήν και συχνά-πυκνά, όπως

έδειξαν τα τελευταία μεγάλα κινήματα, για την υπονόμευσή της! Ανάλογες

«αναχωρήσεις» -άλλης κλίμακας και από άλλες αφετηρίες- με όχημα την

«ενότητα» προσφέρονται ολοένα περισσότερο τα τελευταία χρόνια και

από δυνάμεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Είναι επίσης αξιοσημεί-

ωτο πως η συντριπτική πλειοψηφία των «προτάσεων ενότητας» (μας) γίνε-

ται ενόψει… εκλογών! Ολοένα και περισσότερο, ολοένα και περισσότεροι

θεωρούν πως η λύση –ή τουλάχιστον η βάση της λύσης- του προβλήματος

της Αριστεράς βρίσκεται σε μια «ενωτική εκλογική παρέμβαση»! Το ιλαρο-

τραγικό είναι πως αυτή η αντίληψη δυναμώνει σε ευθεία αναλογία με την


33

ούν

της

ικό

ιτι-

αύ-

όμε-

την

αση

που

ρεί

τη-

τα-

σεις

αν

Ή,

λλα

ξε»

από

κά-

από

φώ-

ένα

ρο-

στη

ή τη

το

αυ-

να

ιμε-

εω-

ατύ,

ως

ς τη

ρής

νά-

της


τά κ

ερω

και

ρεί

γκρ

γκρ

παρ

της

ράς

σεω

ερω

σης

η α

πρα

ρη δ

δοχ

σμο

τιά

ΔΡΑ

σία

σε κ

δια

στο

βαι

η επ

δρό

γκρ

ήτα

μια

λέσ

την

διά

στο

Μα

στη

πλα

όξυνση της ταξικής πάλης, με την αύξηση των απαιτήσεων στο κίνημα και

τη βαρβαρότητα της επίθεσης. Και αν -σπανίως- κατατίθεται πρόταση «ενό-

τητας» που δεν αφορά τις εκλογές, αυτή είναι πάντα σε περιεχόμενο και λο-

γική ισοδύναμη με το «μπείτε στην οργάνωσή μας, την παράταξή μας, την

ομάδα μας» για να παλέψουμε ενάντια στο…

Γνωστά όλα αυτά, και νομίζουμε προφανές το τι εκφράζουν. Το λιγότε-

ρο και το πιο ασήμαντο είναι οι μικροκομματικοί υπολογισμοί και εγωι-

σμοί. Σε τελική ανάλυση, και αυτά είναι εκφράσεις και συνέπειες του πραγ-

ματικού προβλήματος. Που είναι η συνειδητή –στις περιπτώσεις των

βασικών ρεφορμιστικών δυνάμεων– άρνηση ένταξης και εμπλοκής στην τα-

ξική πάλη. Η συνειδητή διατήρηση γέφυρας και πολιτικής συνεννόησης με

την αστική τάξη, με τη νομιμότητα του συστήματος. Η αναζήτηση –άμεση ή

πιο συγκρατημένη– πολιτικού ρόλου στο πλαίσιο του επίσημου πολιτικού

σκηνικού, έξω και ενάντια στη λαϊκή υπόθεση. Ή –στις περιπτώσεις των

εξωκοινοβουλευτικών δυνάμεων– είναι έκφραση σημαντικών ταλαντεύσε-

ων που πολλές φορές εκφράζονται ως δορυφοροποιήσεις σε ΣΥΝ, ΚΚΕ.

Και αυτές οι ταλαντεύσεις ωστόσο έχουν αφετηρίες στο περιεχόμενο αυτών

των συγκροτήσεων, είναι «μικρές» εκφράσεις του μεγάλου και όλου προ-

βλήματος.

Προσπερνώντας μια ειδικότερη τοποθέτηση για όλα αυτά, θέλουμε να

πούμε κάτι παραπάνω για την ενότητα, όπως εμείς αντιλαμβανόμαστε το

ζήτημα. Υπάρχει ή όχι ιμπεριαλισμός και τι σημαίνει αυτό για τους λαούς;

Υπάρχει και καθορίζει τη χώρα, την εργατική τάξη και το λαό ιμπεριαλι-

στική εξάρτηση; Είναι οι προτάσεις για «εργατικό έλεγχο», «συνδιοίκη-

ση», «εργατικό βέτο», τα σχέδια για τα ταμεία και το ύψος των επιτοκίων

που θα πρέπει αυτά να καρπώνονται προτάσεις που συγκροτούν ένα τα-

ξικό εργατικό κίνημα; Ή μήπως συμβάλλουν στην παραίτηση, στην αποσυ-

γκρότηση της εργατικής τάξης; Είναι το κίνημα της νεολαίας ένα «μορφω-

τικό κίνημα», ένα κίνημα διαμόρφωσης προτάσεων για μια άλλη παιδεία ή

είναι μια συνιστώσα της λαϊκής πάλης, με πολιτικό χαρακτήρα και αντιι-

μπεριαλιστική κατεύθυνση; Είναι τα Φόρουμ το «κίνημα των κινημάτων»,

αυθεντική έκφραση των λαϊκών συμφερόντων και αναγκών μέσα στα

οποία πρέπει να ενταχθεί κάθε συλλογικότητα και αγωνιστής ή μήπως εί-

ναι η «κινηματική» στήριξη ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, με προκατα-

σκευασμένες από τα αντίστοιχα κέντρα θέσεις και με τα ανάλογα όρια; Εί-

ναι το καπιταλιστικό σύστημα ένα σύστημα που μπορεί να

«αντιμετωπιστεί» με κινηματικές διορθώσεις-μεταρρυθμίσεις-εκβιασμούς ή

μήπως πρέπει να ανατραπεί;

Δεν θα επαναλάβουμε βέβαια εδώ όλο το προηγούμενο κείμενο. Απλώς

θέλουμε να ρωτήσουμε το εξής: Ποιος και πώς θα «αποφασίσει» για όλα αυ-

αντίθεση

34


τά και όλα τ’ άλλα; Αν, λοιπόν, κατ’ αρχάς αναγνωρίζουμε ότι όλα αυτά τα

ερωτήματα τίθενται, ότι το ζητούμενο είναι η ενότητα γύρω απ’ όλα αυτά

και με συγκεκριμένες απαντήσεις, τότε αυτή η ενότητα μ’ έναν τρόπο μπο-

ρεί να καταχτηθεί. Με αγώνες, συγκρούσεις και διαπάλη. Αγώνες και συ-

γκρούσεις με το σύστημα και την πολιτική του. Αλλά και διαπάλη και συ-

γκρούσεις στο πλαίσιο του κινήματος και στη βάση του υλικού που θα

παρέχουν οι αγώνες, η πράξη! Δεν είμαστε, λοιπόν, σήμερα στα «πρόθυρα»

της κατάχτησης μια «μεγάλης ενότητας». Και γιατί οι «μεγάλοι» της Αριστε-

ράς (ΚΚΕ, ΣΥΝ) δεν είναι της… Αριστεράς, έχουν διαμορφωμένο σώμα θέ-

σεων και αντιλήψεων αντίθετης πλεύσης. Και γιατί οι απαντήσεις σ’ όλα τα

ερωτήματα –και με κεντρικό ερώτημα αυτό της ήττας και της παλινόρθω-

σης– πρέπει να (ανα)συντεθούν με τα σύγχρονα υλικά της ταξικής πάλης.

Αν το πούμε και αλλιώς, δεν θα υπάρξει «πρώτα» η ενότητα και «μετά»

η ανάπτυξη και η νίκη. Δεν αντιλαμβανόμαστε εμείς έτσι την πορεία των

πραγμάτων, αλλά με μια διαλεκτική σχέση ενότητας-πάλης για μια ολόκλη-

ρη διαδρομή που θα ’χει τις ανισομετρίες της υπέρ της μιας ή της άλλης εκ-

δοχής. Που θα έχει δηλαδή και βήματα ενότητας αλλά και βήματα χωρι-

σμού, ρήξης, τομής με απόψεις, θέσεις, δυνάμεις.

Τι σημαίνουν και τι απαιτούν όλα αυτά; Αν αρχίζουμε με την πιο πλα-

τιά και ενωτική λογική που αντιστοιχεί στη σημερινή φάση (ΚΟΙΝΗ

ΔΡΑΣΗ), ταυτόχρονα χρειάζεται κάθε στιγμή να ισχυροποιούμε την παρου-

σία, την άποψή μας, να την αναπτύσσουμε, να τη στηρίζουμε οργανωτικά,

σε κάθε χώρο, σε κάθε πεδίο. Μπροστά μας, δηλαδή, βρίσκεται η ανάγκη

διαμόρφωσης υπόστασης και φυσιογνωμίας στη βάση της οποίας θα αγωνι-

στούμε όχι μόνο για την ενότητα αλλά και για το «χωρισμό». Και είναι βέ-

βαια ζήτημα πολιτικής εκτίμησης της συγκεκριμένης κάθε φορά κατάστασης

η επιλογή μιας «εκβιαστικής» κίνησης που θα μπορεί να υποδεικνύει το

δρόμο και την κατεύθυνση που εμείς κρίνουμε αναγκαία.

Ενας τέτοιος αναμφίβολα θετικός «εκβιασμός» ήταν η επιλογή της συ-

γκρότησης της Μαχόμενης Αριστεράς. «Εκβιασμός» με την έννοια ότι

ήταν από «τα πάνω», χωρίς τα αντίστοιχα κινηματικά δεδομένα, αλλά σε

μια περίοδο «χωρίς κίνημα». Και θετικός, γιατί έδωσε κινηματικά αποτε-

λέσματα και έσπασε αρνητικές παγιωμένες αντιλήψεις για το κίνημα και

την κοινή δράση. Ομως αυτό το κατορθώσαμε ακριβώς γιατί σε όλη τη

διάρκεια του εγχειρήματος της Μαχόμενης Αριστεράς ήταν ισχυρό και το

στοιχείο της διαπάλης, δηλαδή η προσπάθειά μας να αποτυπωθεί στη

Μαχόμενη Αριστερά η λογική με την οποία την οικοδομήσαμε και τη

στηρίζαμε.

Ανάλογη σωστή επιλογή ήταν κατ’ αρχάς μια σειρά συνεργασίες στο

πλαίσιο των δημοτικών εκλογών του 2006. Εκεί όμως ήταν εμφανώς πιο


35

και

νό-

λο-

την

ότε-

γωι-

αγ-

των

τα-

ς με

ση ή

κού

των

ύσε-

ΚΕ.

τών

ρο-

να

το

ούς;

αλι-

κη-

ίων

τα-

συ-

φω-

α ή

τιι-

ων»,

στα

ς εί-

τα-

Εί-

να

ύς ή

λώς

αυ-


δρά

«με

μεγ

ών.

Στη

αδύναμο το σκέλος της διαπάλης, στην όλη προσπάθεια καταγράφηκε λι-

γότερο η δικιά μας αντίληψη και λογική για το κίνημα και γι’ αυτό οι συ-

νεργασίες αυτές -ανεξαρτήτως των εκλογικών αποτελεσμάτων- έδωσαν

μικρότερες παρακαταθήκες για τη συνέχεια στο κίνημα από αυτές που θα

μπορούσαν να αφήσουν.

Αναφέρουμε τα παραδείγματα αυτά, εκτός των άλλων, για να συμφω-

νήσουμε με το… αυτονόητο. Οτι δηλαδή προφανώς υπάρχει ζήτημα πολι-

τικής έκφρασης των αγώνων και του κινήματος. Προφανώς υπάρχει η

αναγκαιότητα να οικοδομηθεί μια συγκεκριμένης ταυτότητας πολιτική

έκφραση της ταξικής πάλης και των αγώνων. Στο κάτω κάτω, αυτό υπε-

ρασπίζαμε από την ανασυγκρότηση του’82 και σε όλα αυτά τα χρόνια

που παλέψαμε για την αναγκαιότητα και την ύπαρξη πολιτικής οργάνω-

σης. Χρόνια στα οποία αυτή η θέση δεν ήταν ούτε αυτονόητη ούτε και

δημοφιλής και είχαν παραχθεί πολλές αντίθετες θεωρήσεις περί «κοινω-

νικών συγκροτήσεων». Σε κάθε περίπτωση, αυτό που τώρα χρειάζεται να

τονιστεί και να «διευκρινιστεί» είναι πως δεν μπορεί να οικοδομηθεί πο-

λιτική έκφραση των αγώνων χωρίς αγώνες ή με πολιτικές

εναντίωσης/αποχής από αυτούς! Αλλά επίσης χρειάζεται να «διευκρινι-

στεί» ότι το βασικό καθήκον και χαρακτηριστικό που απαιτούν και

προσδιορίζουν οι σημερινές συνθήκες και δεδομένα από τη ζητούμενη

πολιτική έκφραση δεν είναι η «αριστερή διακυβέρνηση», η «λαϊκή εξου-

σία» ή ο «τρίτος πόλος» που ενδεχομένως αμέσως μετά θα υλοποιήσει την

«κομμουνιστική διακυβέρνηση».

Το βασικό καθήκον και χαρακτηριστικό που απαιτείται είναι η μορφο-

ποίηση της λαϊκής-νεολαιίστικης δυσφορίας και οργής σε μαζικούς πολιτι-

κοποιημένους αγώνες. Αυτή είναι η κατεύθυνση που απαιτείται για να συ-

νεχιστεί ο νέος κύκλος αγώνων που έχει ανοίξει και να συντίθενται στο

πλαίσιό του -κερδίζοντας ολοένα νέες δυνάμεις- οι απαντήσεις στο μεγάλο

ζήτημα της Αριστεράς. Αυτή είναι σήμερα η πραγματική πολιτική φάση

του κινήματος, όπως ανάγλυφα μας το έδειξαν οι αγώνες της νεολαίας και

του ασφαλιστικού. Με αυτά τα χαρακτηριστικά θα προκύψουν αγώνες ξα-

νά και ξανά, απαιτώντας απαντήσεις σε αυτό το επίπεδο, και δεν μπορού-

με να υπερβούμε αυτή τη φάση και να πάμε τάχα κατευθείαν στην «τελι-

κή» πολιτική λύση.

Με όλα αυτά απαντούμε, και νομίζουμε με μεγάλη σαφήνεια, απένα-

ντι στο «νέο κύμα» αναστάτωσης που φαίνεται να εγείρεται (ξανά!) στον

(μικρο)κόσμο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς ενόψει πιθανών πολι-

τικών (εκλογικών) εξελίξεων και τις «μεγάλες ευκαιρίες» που αυτές «φέρ-

νουν» για το κίνημα. Με άλλα λόγια, απαντώντας ίσως και σε αυτούς

που μας κατηγορούν ότι «κάθε εβδομάδα έχουμε μια πρόταση κοινής

αντίθεση

36


δράσης και διαδήλωσης», υπονοώντας ίσως πως δεν μας απασχολούν τα

«μεγάλα», τα «πιο σοβαρά» κ.λπ.: Μας απασχολούν πολύ, πάρα πολύ, τα

μεγάλα, η υπόθεση της επανάστασης και της νίκης του λαού μας, των λα-

ών. Γι’ αυτό κάθε μέρα το μυαλό μας βρίσκεται στην αυριανή διαδήλωση.

Στην επόμενη απεργία. Από κει κάθε μέρα αρχίζουμε!

Νοέμβρης 2008


37

λι-

συ-

σαν

θα

φω-

ολι-

ει η

ική

πε-

νια

νω-

και

νω-

να

πο-

κές

ινι-

και

ενη

ου-

την

φο-

ιτι-

συ-

στο

άλο

άση

και

ξα-

ού-

ελι-

να-

τον

ολι-

έρ-

ούς

νής


ρία. Ε

χώρο

μα τη

ΠΩΣ

Ο

ποιες

στημ

είναι

ΣΥΡΙ

στημ

νές γ

εντός

Η

βλημ

λαϊκέ

σκήν

διανο

πόφο

πως δ

βγει σ

σθέσ

λούν

Π

κολο

σιμοπ

κριά

προσ

σεις π

ριόδο

ιστορ

αλλά

Α

στερ

στου

σπού

κινήσ

γικά

και σ

Αριστερά: Ζήτημα προοπ τικής

Δημήτρης Μάνος

38

Το ζήτημα της Αριστεράς (και φυσικά δεν ανακαλύπτουμε την… πυρίτιδα) εί-

ναι πρωτίστως ζήτημα προοπτικής. Η παλινόρθωση του καπιταλισμού, με την

πανηγυρική επιβεβαίωση της κατάρρευσης των χωρών του ρεβιζιονιστικού

κόσμου, η προέλαση της καπιταλιστικής και ιμπεριαλιστικής βαρβαρότητας

και η συκοφάντηση (που διαδέχθηκε την προηγούμενη φάση της υπονόμευ-

σης) των αξιών του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού βρίσκονται στη βάση

όλων των ιδεοληψιών και ιδεολογικών αποχρώσεων του ρεφορμισμού που

επιχείρησαν να πάρουν την ιστορική ρεβάνς. Να θέσουν δηλαδή τη δική τους

«προοπτική» ή εκδοχές προοπτικής και να γεμίσουν το κενό.

Βέβαια, δεν ξέρω αν αυτή η συκοφάντηση είναι τελικά… προτιμότερη

από την υπονόμευση των κομμουνιστικών και σοσιαλιστικών κατευθύνσεων

της περιόδου που ζήσαμε όσοι σήμερα διάγουμε τη… μέση ηλικία και αποτε-

λούμε, καλώς ή κακώς, ένα υπαρκτό δυναμικό, τουλάχιστο σε επίπεδο στε-

λεχών, όλων των οργανώσεων της Αριστεράς, καθεστωτικής ή εξωκοινοβου-

λευτικής (αν και το τελευταίο απαιτεί σαφέστερο ορισμό με τις…

κοινοβουλευτικότατες εξελίξεις στο συγκεκριμένο χώρο). Γιατί είναι σίγου-

ρο ότι η συκοφάντηση και η ανοιχτή επίθεση ή αντιπαράθεση θέτει ενεργη-

τικότερα την Αριστερά «μπροστά στον εαυτό της» σε σχέση με την απόπτω-

ση και τη βασανιστική υπονόμευση της αριστερής προοπτικής τη δεκαετία

του ‘70 ή του ‘80. Από μια άποψη, η «κρίση της Αριστεράς» (πως αλλιώς να

χαρακτηρίσει κανείς το ιστορικά πρωτοφανέρωτο γεγονός της μεγάλης

εκλογικής απήχησης με τη δυσανάλογη, ακόμα και σε σχέση με άλλες, πιο

«άνυδρες» εποχές, πολιτική παρουσία και στράτευση;) ίσως είναι μια ευκαι-


ρία. Ευκαιρία για όσες δυνάμεις, ομαδοποιήσεις, ανένταχτους αγωνιστές του

χώρου θελήσουν να απαντήσουν με όρους προοπτικής το δυσεπίλυτο «ζήτη-

μα της Αριστεράς».

ΠΩΣ ΤΙΘΕΤΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΗΜΕΡΑ

Οπως πολλοί συζητούν και αναφέρουν, σήμερα το ερώτημα βρίσκεται στο

ποιες απόψεις θέτουν «ζήτημα συστημικό», μερικοί μάλιστα μιλούν για «συ-

στημική» ή «αντισυστημική» Αριστερά. Ομως και αυτός ο προσδιορισμός δεν

είναι αρκετός. Η μαθητική παράταξη της λεγόμενης αριστερής τάσης του

ΣΥΡΙΖΑ αποκαλείται «Μαθητές ενάντια στο σύστημα». Ν’ αλλάξει το «σύ-

στημα», το ζήτημα είναι πώς. Εξάλλου, εισερχόμαστε σε μια φάση που οι φω-

νές για αλλαγή του «συστήματος» θα ακούγονται ακόμα και από παράγοντες

εντός του «συστήματος». Είναι και αυτή μια πρόσφατη εξέλιξη.

Η κρίση, διεμβολίζοντας και πυροδοτώντας το εύφλεκτο πακέτο των προ-

βλημάτων ζωής και επιβίωσης που αντιμετώπιζαν έτσι και αλλιώς οι πλατιές

λαϊκές μάζες (ακόμα και αυτές των προαστίων), αναγκαστικά έθεσε στο προ-

σκήνιο ζητήματα «συστημικά»: ανισοκατανομή εισοδήματος, διανομή και ανα-

διανομή του πλούτου, κοινωνική αδικία κ.λπ. Πολύ απλά, η ζωή γίνεται ανυ-

πόφορη και ο εργαζόμενος, νεολαίος, αυριανός ή τωρινός άνεργος διαπιστώνει

πως δεν έχει να χάσει τίποτα ή να διακινδυνεύσει κάποια βασικά πράγματα αν

βγει στο δρόμο και συγκρουστεί. Ετσι και αλλιώς, συνολικά η ζωή του (αν προ-

σθέσουμε μάλιστα και τα ζητήματα ασφάλειας και ακεραιότητας που προκα-

λούν οι πολεμικές αναμετρήσεις) μπαίνει σε μέγιστη διακινδύνευση.

Πιστεύω πως ακόμα και τα λεγόμενα περιβαλλοντικά προβλήματα, το οι-

κολογικό, με τα οποία έπαιζε και παίζει το σύστημα δεν θα μπορεί να τα χρη-

σιμοποιεί με τον ίδιο ανώδυνο τρόπο και να παράγει άλλοθι. Μην πάμε μα-

κριά: μέχρι τα Πατήσια και τα κομμένα αιωνόβια δένδρα του πάρκου,

προσεχώς πάρκινγκ… Πολύ περισσότερο αν αναλογιστεί κανείς ότι οι εξεγέρ-

σεις που ξεσπούν δεν αποτελούν μάχες οπισθοφυλακής της προηγούμενης πε-

ριόδου (υπονόμευση του σοσιαλισμού), αλλά είναι προπομποί μιας άλλης

ιστορικής φάσης. Αυτό ειδικά το τελευταίο είναι το ποιοτικό στοιχείο που τ’

αλλάζει όλα.

Ακόμα και αν δεν την πραγματοποιούσαμε τη συνδιάσκεψη για την Αρι-

στερά, στην πραγματικότητα αυτή η συζήτηση ήδη έχει ξεκινήσει στις παρέες,

στους χώρους συνεύρεσης, στο περιθώριο των αγώνων που ξεσπούν και θα ξε-

σπούν ως «ώριμα τέκνα της ανάγκης και της οργής». Η αναζήτηση έχει ήδη ξε-

κινήσει και αυτό αποτυπώνουν (διαστρεβλωμένα πάντα) τα αυξημένα εκλο-

γικά ποσοστά της όποιας «Αριστεράς». Μάλιστα η συζήτηση ήδη διεξάγεται

και στα «πάνω πατώματα» της κοινωνίας. Ο τρόπος που μελετήθηκε το ξέσπα-

39

α) εί-

ε την

ικού

ητας

όμευ-

βάση

που

τους

τερη

σεων

ποτε-

στε-

βου-

τις…

ίγου-

ργη-

πτω-

αετία

ώς να

άλης

, πιο

υκαι-

Αριστερά: Ζήτημα προοπτικής


της…

την

τική

τημ

των

χώρ

ανα

ανα

τις

ΤΑ

την

σμο

δύο

ταμ

με π

μια

Η Μ

ΤΟ

στή

βγο

τεβα

ρισ

απο

Το

μεν

ήδη

έξω

στιγ

στικ

«έτο

ρίζε

χρε

του

σμα της ελληνικής νεολαίας από τους αστούς ευρωπαίους πολιτικούς και τα

ΜΜΕ, η επίσκεψη του επιτελείου Ομπάμα στο κατειλημμένο εργοστάσιο

του Μίσιγκαν (προσεταιρισμός) αλλά και η αποστροφή του λόγου της ορ-

κωμοσίας για το διμέτωπο αγώνα ενάντια στο φασισμό και τον κομμουνι-

σμό (διαχωριστικές γραμμές) αποτελούν σημάδια των προβληματισμών ση-

μαντικών παραγόντων του κυρίαρχου κοινωνικού συστήματος.

Κατά περίεργο τρόπο, αυτοί που δείχνουν λιγότερο απ’ όλους πρόθυμοι

να πάρουν την πρωτοβουλία για μια τέτοια συζήτηση είναι οι οργανώσεις

της ποικιλώνυμης Αριστεράς. Ισως όμως η στάση αυτή να μην είναι και τό-

σο περίεργη. Η νέα φάση, της οποίας μικρή μυρωδιά έχουμε μέχρι τώρα πά-

ρει, δοκιμάζει όλο το φορτίο, τις στάσεις, τις συνήθειες με τις οποίες μέχρι

τώρα οι λεγόμενες «αριστερές δυνάμεις» αντιμετώπιζαν την πραγματικότη-

τα. Πολύ περισσότερο η νέα κατάσταση απαιτεί αναμέτρηση με το φορτίο,

τις στάσεις και τις συνήθειες που υπήρχαν και κυριαρχούσαν μέχρι τώρα.

Οι ανάγκες αυτές προκαλούν συνεπώς μια γκάμα συμπεριφορών που ξε-

κινούν από την απλή αμηχανία (το διαπιστώνουμε κάποια φορά και στις

δικές μας γραμμές αν και, στ’ αλήθεια, γρήγορα συνερχόμαστε) και φτά-

νουν μέχρι και την ιδεοληπτική παράκρουση! Μήπως τελικά όμως όλη τού-

τη η βασανιστική δυσαναλογία και πολιτική δυσλειτουργία είναι ένα απα-

ραίτητο στάδιο που ακριβώς θα φωτίσει τη δραματική αναντιστοιχία

αναγκών-μέσων, ερωτημάτων-απαντήσεων; Πολύ πιθανό. Με τη διαφορά

πως όσο πιο λίγο κρατήσει αυτή η φάση, όσο πιο γρήγορα και παραγωγι-

κά ξεπεραστεί τόσο με λιγότερες θυσίες δικαιωμάτων και ανθρώπινου δυ-

ναμικού, τόσο με λιγότερες οδύνες και απώλειες (ακόμα και «κανονικές»)

θα περάσουμε στο επόμενο στάδιο, στο επόμενο βήμα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που οι ανάγκες του κινήματος βρίσκονται πιο

πάνω από αυτές των όποιων ηγεσιών ή «ηγεσιών». Το ελληνικό κίνημα και

η αιματοβαμμένη ιστορία του είναι… χορτάτο από τέτοιες καταστάσεις και

παραδείγματα. Από μια άλλη προσέγγιση, ειδικά για όσους έχουν επηρεα-

στεί από τη μαοϊκή αντίληψη, κάτι τέτοιο δεν είναι και τόσο ανήκουστο, θα

μπορούσε μάλιστα να ενταχθεί και να αξιοποιηθεί σε μια κανονικότητα πο-

λιτικής και οργανωτικής οικοδόμησης ενός άλλου πόλου μέσα στη σημερι-

νή κοινωνία και το κίνημα. Ομως απαιτούνται κάποιες θεμελιώδεις προϋ-

ποθέσεις που δυστυχώς ούτε αυτές υπάρχουν σήμερα. Η ευθύνη εδώ

επιμερίζεται σε όλους τους χώρους τουλάχιστον της «άλλης», μη επίσημης,

επαναστατικής κ.λπ. Αριστεράς.

Σε τελική ανάλυση, και η δική μας οργάνωση (που είναι ο πολιτικός χώ-

ρος με το μικρότερο… μεγαλοκομματισμό και δύσκολα θα μπορούσε κάποι-

ος να την εγκαλέσει για τις άκυρες πολιτικές τοποθετήσεις της τόσο στις

εσωτερικές όσο και στις εξωτερικές πολιτικές εξελίξεις) έχει την ευθύνη

αντίθεση

40


της… αδυναμίας της. Εχει την ευθύνη πως οι εκτιμήσεις της δεν παρήγαγαν

την αναγκαία πολιτική γραμμή και δεν οδήγησαν στην απαραίτητη ποσο-

τική (που από διαλεκτική άποψη είναι και ποιοτική) συσσώρευση. Το ζή-

τημα δεν είναι ηθικό (άλλο πράγμα η προέκτασή του στα ήθη και τα έθιμα

των αριστερών) αλλά κατά βάση πολιτικό και ιδεολογικό. Συνεπώς, κάθε

χώρος ή αγωνιστής που προσέρχεται στη συζήτηση για την Αριστερά είναι

αναγκαίο, όχι χάριν μια αριστερής «υποχρέωσης» αλλά απλώς γιατί είναι…

αναγκαίο, να συζητήσει και, απολογιστικά, να τολμήσει να αναμετρηθεί με

τις δικές του αδυναμίες και ελλείψεις.

ΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

Ο περισσότερος κόσμος της Αριστεράς ή που συναντά για πρώτη φορά

την Αριστερά (ειδικά για το τελευταίο κομμάτι θα προτιμούσα τον όρο κό-

σμος που «αποσπάται» από τον έλεγχο του συστήματος) σε γενικές γραμμές

δύο ερωτήματα μας απευθύνει. Για να διασκεδάσουμε μάλιστα κάποιες με-

ταμοντέρνες προσεγγίσεις που ευδοκιμούσαν μέχρι και πρόσφατα θα λέγα-

με πως απαιτεί από εμάς τους αριστερούς δύο «αφηγήσεις», μια μικρή και

μια μεγάλη.

Η ΜΙΚΡΗ ΜΑΣ ΑΦΗΓΗΣΗ - Η ΛΑΪΚΗ ΑΥΤΟΟΡΓΑΝΩΣΗ -

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ

Οι λαϊκές μάζες, που διαρκώς θα αποσπώνται από τον έλεγχο του συ-

στήματος, φαίνεται -από μια άποψη- ότι δεν το πολυσκέφτονται αν θα

βγουν στο δρόμο. Ακριβέστερο θα ήταν να πούμε πως ο κόσμος που θα κα-

τεβαίνει στους δρόμους έχει από πιο πριν σκεφτεί (και δοκιμάσει πολύ πε-

ρισσότερο) αρκετά κάποιες άλλες λύσεις, έχει κάνει τις επιλογές του και τις

απορρίψεις του (αφού κάθε κρίση είναι και μια διάκριση από κάτι άλλο).

Το λεγόμενο «αυθόρμητο» δεν είναι χωρισμένο με σινικά τείχη από το λεγό-

μενο «συνειδητό». Θα προτιμούσα να περιγράψω την κατάσταση αυτή (που

ήδη ζούμε) σαν την πρωτόλεια συνείδηση της ανάγκης να βγει κανείς «εκεί

έξω» και να διεκδικήσει τη ζωή του. Κάτι τέτοιο είναι αυθόρμητο την ίδια

στιγμή που είναι και συνειδητό. Αποτελεί μια σαφή παρανόηση της λενινι-

στικής λογικής η αντίληψη πως αυτός ο κόσμος χρειάζεται να πάρει μια

«έτοιμη», επεξεργασμένη συνείδηση.

Αντίθετα, η ιδεολογία που υπερασπίζουμε εμείς της Αριστεράς υποστη-

ρίζει ότι οι καταπιεζόμενες τάξεις (και τα άτομα) έχουν μέσα τους όλα όσα

χρειάζονται, έχουν μέσα τους τις «απαντήσεις» για τα ερωτήματα που θέ-

τουν στον εαυτό τους. Ακριβώς γιατί αυτοί ζουν στη ζωή τους την εκμετάλ-


41

ι τα

σιο

ορ-

υνι-

ση-

μοι

σεις

τό-

πά-

έχρι

ότη-

τίο,

ρα.

ξε-

στις

τά-

ού-

πα-

χία

ορά

ωγι-

δυ-

ές»)

πιο

και

και

εα-

θα

πο-

ερι-

οϋ-

εδώ

μης,

χώ-

ποι-

στις

ύνη


των

πώς

κίλε

πρα

έχε

εργ

κής

πρα

έχο

πρέ

μαχ

από

να

κλε

στο

ται

ΧΩ

χώρ

εργ

ολα

ξεω

απο

δια

λά

κοί

κήσ

πές

άκρ

ντρ

τάξ

λαϊ

ΣΥΡ

όρο

λευση, την καταπίεση, την αλλοτρίωση. Κανείς δεν ζει στη θέση τους και

για… λογαριασμό τους όλα αυτά. Γι’ αυτό και λέμε πως η απελευθέρωση

των μαζών θα είναι έργο και μόνο δικό τους. Η καταλυτική παρουσία των

εργατικών και λαϊκών οργανώσεων έρχεται να αναδείξει, να ανασυνθέσει

και να συγκροτήσει σε άλλο επίπεδο κάτι που υπάρχει ανεξάρτητα και

απόλυτα από τις θελήσεις και τους όποιους σχεδιασμούς των υποψήφιων

πρωτοποριών.

Σε αντιπαράθεση με τις λύσεις συνδιαχείρισης που προτείνει το σύστη-

μα, ξεκινώντας από τα κλασικά της «συμμετοχικής δημοκρατίας» και της

κοινωνίας των πολιτών ή των ΜΚΟ που σερβίρουν τα αστικά κόμματα για

να ναρκώσουν και να ελέγξουν τις αντιδράσεις των λαϊκών μαζών, έχουμε

από καιρό προβάλει την ανάγκη της «λαϊκής αυτοoργάνωσης και πάλης».

Μάλιστα αυτό είναι το δικό μας πρόταγμα απέναντι στα προτάγματα των

θεσμικών αλλαγών που προτείνουν τα κόμματα της καθεστωτικής και ρε-

φορμιστικής Αριστεράς όσο και στα εναλλακτικά προτάγματα του «εδώ

και τώρα κομμουνισμός» των διαφόρων τάσεων της αυτονομίας και της

αναρχίας και όσων ερωτοτροπούν με την αντίληψη αυτή στο χώρο της ρι-

ζοσπαστικής Αριστεράς. Ομως απαιτείται να γίνουμε ταυτόχρονα πιο συ-

γκεκριμένοι στη γενικότητά μας όσο και να… γενικεύσουμε ό,τι συγκεκρι-

μένα εννοούμε για να γίνει σαφέστερο αυτό που προβάλλουμε.

Θα μπορούσαμε να πούμε εδώ πως –σε μεγάλο βαθμό– αρκεί στο ζήτη-

μά μας να αναζητηθεί, να μελετηθεί και να αξιοποιηθεί η εμπειρία του κι-

νήματος του προηγούμενου αιώνα. Εμπειρία που, όπως και να το κάνουμε,

φέρνει τη σφραγίδα της λενινιστικής λογικής. Είναι θέση του γράφοντος

(αλλά όχι μόνον αυτού) πως το νέο στη θεωρία τουλάχιστον αφορά κατά

βάση το «μετά την επανάσταση» και τη μελέτη του σοσιαλιστικού εγχειρή-

ματος. Φτάνει όμως αυτό;

Βέβαια υπάρχουν σήμερα απόψεις στην Αριστερά που εντοπίζουν τις

ρίζες της αποτυχίας στη λενινιστική αντίληψη, ανεξάρτητα αν οδήγησε σε

μια… επιτυχημένη επανάσταση. Ή κάποιες άλλες που προσπαθούν να δια-

γνώσουν μια άλλη καπιταλιστική πραγματικότητα από αυτήν που «είδε» ο

λενινισμός («ολοκληρωτικός καπιταλισμός» κ.λπ). Υποστηρίζουμε πως οι

απαντήσεις έχουν σε μεγάλο βαθμό δοθεί σε αυτό το επίπεδο, γιατί δεν βλέ-

πουμε στη σημερινή καπιταλιστική-ιμπεριαλιστική πραγματικότητα κάτι

διαφορετικό δομικά και ριζικά από την καπιταλιστική-ιμπεριαλιστική

πραγματικότητα της εποχής που έδρασε ο Λένιν.

Η προσέγγιση αυτή καθόλου δεν σημαίνει όμως πως δεν επιβάλλεται να

αξιοποιηθούν τα στοιχεία της σημερινής πραγματικότητας και τα νέα δεδο-

μένα που έχουν παραχθεί. Τα νέα δεδομένα έχουν να κάνουν με δύο βασι-

κές διαφοροποιήσεις που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους:

αντίθεση

42


Πρώτο, η επίθεση του συστήματος έχει αλλάξει -δραματικά- το τοπίο

των δικαιωμάτων και κατακτήσεων, δημιουργώντας άλλα δεδομένα, συνε-

πώς και νέα πεδία παρέμβασης και ανάγκες συγκρότησης δυνάμεων σε ποι-

κίλες καταστάσεις.

Δεύτερο, η ασφυκτική κυριαρχία της αστικής αντίληψης (γιατί στην

πραγματικότητα αυτό είναι η ρεβιζιονιστική μετουσίωση της Αριστεράς)

έχει εμποτίσει τα αιτήματα, τους προσανατολισμούς, τις διεκδικήσεις της

εργατικής τάξης. Οι ιδεοληψίες, οι πολιτικές αυταπάτες της ρεφορμιστι-

κής Αριστεράς, όσο και αν αποτελούν στρεβλές αναπαραστάσεις της

πραγματικότητας, με τη συνεχή διατύπωσή τους και την κυριαρχία τους

έχουν γίνει πια στοιχείο της πραγματικότητας, μια υλική δύναμη που

πρέπει να αναιρεθεί για να αντικατασταθεί από μια επαναστατική και

μαχόμενη αντίληψη και ερμηνεία του κόσμου. Είναι χαρακτηριστικό πως

από το ιδεολογικό αυτό σώμα της επίσημης Αριστεράς δανείζεται χωρίς

να το πολυσκεφτεί και η ριζοσπαστική Αριστερά (π.χ. «δώστε πίσω τα

κλεμμένα» ή το «δωδεκάχρονο σχολείο» στην εκπαίδευση). Αυτά τα δύο

στοιχεία αποτελούν τους δύο εντελώς νέους όρους με τους οποίους τίθε-

ται το ζήτημα σήμερα.

ΧΩΡΟΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ, ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

Είναι φανερό ότι η τρομοκρατία των απολύσεων και της ανεργίας στους

χώρους δουλειάς και στα πρωτοβάθμια σωματεία έχει στερήσει από τους

εργαζόμενους τρόπους και χώρους έκφρασης. Στη δεκεμβριανή έκρηξη η νε-

ολαία λειτούργησε σαν η δύναμη κρούσης, σαν το «μακρύ χέρι» των επιδιώ-

ξεων, της οργής και της αγανάκτησης των γονιών της. Ηταν πραγματική

αποκάλυψη ότι αυτή η οργή, που δεν μπορούσε να εκφραστεί, βρήκε οδό

διαφυγής. Ο δρόμος, η συνοικία (με τα δικά της ιδιαίτερα προβλήματα, αλ-

λά και ως χώρος όπου ζουν εργαζόμενοι και λαϊκά στρώματα), οι κοινωνι-

κοί αγώνες για διάφορα ζητήματα, οι κοινωνικές διαμαρτυρίες και διεκδι-

κήσεις θα γίνουν και είναι ήδη το πεδίο έκφρασης της λαϊκής αντίστασης.

Οσοι μέσω ενός φανερά όψιμου εργατισμού σνόμπαραν, π.χ., τις επιτρο-

πές ενάντια στην ακρίβεια, πριν αλέκτωρ φωνήσαι τρις πέρασαν στο άλλο

άκρο και ζητούσαν να καθοδηγήσουν το κίνημα μέσω συντονιστικών κέ-

ντρων χωρίς να έχουν «βασανιστεί» -έστω- από το ερώτημα αν η εργατική

τάξη ήταν παρούσα στα συντονιστικά αυτά.

Βέβαια τις κοινωνικές διεκδικήσεις δεν τις βλέπουν όλοι με το μάτι της

λαϊκής αντίστασης (το αντίθετο!). Δυνάμεις που αναφέρονται στον

ΣΥΡΙΖΑ την κοινωνική διαμαρτυρία και κοινωνική διεκδίκηση για τους

όρους ζωής θα την έβλεπαν πολύ βολικό ενισχυτή των εκλογικών ποσοστών


43

και

ωση

των

έσει

και

ιων

στη-

της

για

υμε

ης».

των

ρε-

εδώ

της

ρι-

συ-

κρι-

τη-

κι-

υμε,

τος

ατά

ρή-

τις

ε σε

δια-

ε» ο

ς οι

βλέ-

άτι

ική

να

δο-

ασι-


κή»

κότ

Με

ντα

τού

της

σμο

πλε

ταλ

γού

ένα

θησ

με τ

σεις

–πρ

καλ

περ

μία

από

τις έ

του

οψη

κινή

μιστ

ριζο

που

τό π

μας

έργ

ρου

ΟΙ

τικο

Του

σήμ

ρήσ

στο

του κόμματος, μάλιστα προβάλλονται σαν οι κατεξοχήν εκφραστές αυτών

των κοινωνικών διεργασιών (εδώ βοηθιούνται σημαντικά από τη στάση

του ΚΚΕ).

Ενα νέο στοιχείο της αλλαγής τοπίου που έχει επέλθει εδώ από το Δε-

κέμβρη και μετά είναι ο πολλαπλασιασμός των λεγόμενων «απελευθερωμέ-

νων χώρων» ή των διάφορων στεκιών που απηχούν περισσότερο αποκλί-

σεις της αυτονομίας παρά του κλασικού αναρχισμού. Οι παρεμβάσεις αυτές

απηχούν κατευθύνσεις που προσανατολίζονται στο «τοπικό», στο «εναλ-

λακτικό», μέσα από τη διεκδίκηση «των χώρων και της πόλης που μας ανή-

κει» και πολλές φορές διολισθαίνουν και σε πρακτικές προσκοπισμού (δεν-

δροφυτεύσεις) ή συναλλαγής και εμπλοκής με εμπορικές δραστηριότητες

ιδιαίτερα στον τομέα της κουλτούρας και του πολιτισμού.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να δούμε αυτή την άνθιση της αυτονομίας

αρχικά και πριν απ’ όλα σαν την αμαρτία που πληρώνει το κίνημα στο ρε-

φορμισμό. Αυτή είναι η αρχική πολιτική συνθήκη. Mε αυτή την οπτική και

κατανόηση του ζητήματος, η Αριστερά οφείλει να αναγνωρίσει το νεολαιί-

στικο ριζοσπαστισμό (ακόμα και αν παίρνει το «χρώμα» της αυτονομίας)

ως φαινόμενο κατά βάση θετικό, σαν μια έκφραση αμφισβήτησης. Χωρίς βέ-

βαια να χαρίζεται στον εναλλακτικό ρεφορμισμό που τον διαπερνά. Επι-

πλέον, έχουμε να κάνουμε με μια υπαρκτή κοινωνική κατάσταση στις γει-

τονιές και στους δρόμους –όσον αφορά τη νεολαία– που δεν υπήρχε

παλιότερα, όταν κατά βάση τα φαινόμενα των καταλήψεων κτιρίων κ.λπ.

ήταν περισσότερο προϊόντα μιμητισμού όσων συνέβαιναν στο εξωτερικό

(π.χ. οι provos στην Ολλανδία κ.λπ.). Η αυτονομία εκείνων των ημερών είχε

σαν βάση τη μικροαστική διανόηση των πανεπιστημίων –αυτό εν πολλοίς

συμβαίνει και σήμερα– όμως φαινόμενα γκέτο, εστιών συνεύρεσης των νέ-

ων μέσα στα αστικά μπλοκ (το «αστικά» με τη χωροταξική έννοια, φυσι-

κά), πολλοί από τους οποίους είναι άνεργοι, άλλοι μετανάστες, άλλοι σπου-

δαστές κ.λπ., δεν είχαμε σε τέτοια έκταση. Αυτά είναι φαινόμενα του

προχωρήματος της αστικοποίησης του ελληνικού χώρου, με τη διόγκωση

των πόλεων και τις ζώνες που η διόγκωση αυτή δημιουργεί. Η νόθα «πα-

γκοσμιοποίηση», από την άλλη, διαμορφώνοντας μια νεολαία target group

κατανάλωσης των εμπορευμάτων της νεανικής βιομηχανίας κάθε είδους,

χωρίς να το θέλει έχει συμβάλει στη δημιουργία μιας αίσθησης κοινής «νεα-

νικότητας», μιας αίσθησης ότι η νεολαία ζει παντού σε έναν «κοινό χρόνο».

Επιπλέον έχει συμβάλει στην όξυνση της αντίθεσης ανάμεσα στην καλλιέρ-

γεια των αναγκών (πολύ συχνά πλαστών) και τη μη ικανονοποίησή τους.

Αν προσθέσουμε εδώ τη χρήση του διαδικτύου, που χρησιμοποιείται από τη

νεολαία ως πεδίο επικοινωνίας και ανταλλαγής ιδεών, ένα συνεχές «ταμπλό

ανακοινώσεων», διαμορφώνεται ένας χώρος και μια φυσιογνωμία «νεανι-

αντίθεση

44


κή» διαφορετική από αυτή των προηγούμενων δεκαετιών. Στην πραγματι-

κότητα –ακόμα και με αυτό τον τρόπο– η νεολαία δεν σταματά να συζητά.

Με την όξυνση της κρίσης και των πολύ υλικών αδιεξόδων που προστίθε-

νται στα αδιέξοδα των κοινωνικών σχέσεων, στα «προσωπικά», στην κουλ-

τούρα και στον τρόπο ζωής συνολικά, συν τη συνθήκη της ανυποληψίας ή

της ανυπαρξίας της οργανωμένης Αριστεράς, το έδαφος ενός ριζοσπαστι-

σμού για να παρεμβαίνει η αυτονομία είναι έτοιμο. Αυτό βέβαια είναι η μια

πλευρά.

Κι όμως τα «Δεκεμβριανά» κατέδειξαν πως και η ίδια η αυτονομία κα-

ταλήφθηκε εξ απήνης (λίγο πριν από την εξέγερση άλλα θέματα δρομολο-

γούσαν οι διάφορες ομαδοποιήσεις του αναρχοαυτόνομου χώρου) και πως

ένα πολύ μικρό κομμάτι της νεολαίας (τουλάχιστον της… πρώιμης) ακολού-

θησε το πιο «μαύρο» κομμάτι της αυτονομίας στην «καθολική σύγκρουση»

με το κράτος. Κι αυτό συμβαίνει γιατί, αν το ψάξουμε βαθύτερα, οι απαντή-

σεις της αυτονομίας είναι τελικά πολύ πιο ακαδημαϊκές και γενικόλογες ή

–πράγμα που είναι η αντίστροφη όψη του νομίσματος– πολύ μερικές για να

καλύψουν τις πραγματικές ανάγκες μιας νεολαίας που μάχεται και, πολύ

περισσότερο, εξεγείρεται. Επιπλέον, η σχετική άνθιση της αναρχοαυτονο-

μίας και η προβολή της «αυτοοργάνωσης» μας δίνει μια πολύ καλή βάση

από τα «αριστερά» μας να ξεκαθαρίσουμε μια σειρά ζητήματα σχετικά με

τις έννοιες του «δημόσιου χώρου», της σχέσης κρατικού-δημόσιου, του κρά-

τους και των θεσμών του, της σχέσης κεντρικής εξουσίας-τοπικού, του πλει-

οψηφικού ρεύματος με τις μειοψηφίες, ζητήματα που θέτουν όλες αυτές οι

κινήσεις. Μάλιστα δεν έχουν πολλές φορές τίποτε να ζηλέψουν από ρεφορ-

μιστικές ή οικο-εναλλακτικές τοποθετήσεις και ας εκφράζονται με τρόπο

ριζοσπαστικό ή αντιεξουσιαστικό. Ακόμα και ο προσδιορισμός «λαϊκή»

που θέτουμε εμείς στο χαρακτήρα της αυτοοργάνωσης σηματοδοτεί και αυ-

τό που ήδη έχει εκτεθεί στην αρχή του κειμένου, δηλαδή την κατεύθυνσή

μας να θεωρούμε πραγματικά έργο των μαζών εκείνο που είναι δικό τους

έργο και προϋποθέτει ως απαράβατο όρο τη δική τους συμμετοχή και πα-

ρουσία. Πώς βλέπουμε λοιπόν τη «λαϊκή αυτοοργάνωση» συγκεκριμένα;

ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΙ ΧΩΡΟΙ

Μπορούμε χοντρικά (γιατί πάντα οι σχηματικοί διαχωρισμοί είναι σχε-

τικοί) να ορίσουμε τους εργασιακούς χώρους σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

Τους χώρους δουλειάς του ιδιωτικού τομέα που κλασικά γνωρίζαμε μέχρι

σήμερα στη βιομηχανία, την οικοδομή, τη μεταποίηση. Το κλείσιμο επιχει-

ρήσεων, η ανεργία, οι απολύσεις έχουν καταφέρει σημαντικά πλήγματα

στον εργοστασιακό και πρωτοβάθμιο συνδικαλισμό. Τους χώρους δουλειάς


45

τών

άση

Δε-

ωμέ-

κλί-

υτές

αλ-

νή-

δεν-

ητες

μίας

ρε-

και

αιί-

ίας)

βέ-

Επι-

γει-

ρχε

.λπ.

ικό

είχε

λοίς

νέ-

υσι-

ου-

του

ωση

πα-

oup

ους,

εα-

νο».

ιέρ-

ους.

ό τη

πλό

ανι-


δοσ

τά δ

μοκ

καλ

κοι

του

(στ

μοκ

ζητ

γασ

πρά

ρία

Πολ

νελ

στα

ήτα

ση

ρισ

μεξ

πει

τέτο

μαί

τητ

βοη

αντ

είνα

γαν

να

αλλ

πρα

μεν

πολ

αυτ

σίω

λευ

έλεγ

δώσ

του

των υπηρεσιών, των νέων τεχνολογιών και γενικά της «επισφάλειας», όπως

έχει χαρακτηριστεί. Αν και αυτή η επισφάλεια απλώνεται παντού και οι ευ-

έλικτες εργασιακές σχέσεις των συμβάσεων περιορισμένου χρόνου, των

ωρομισθίων, των λίγων και διακεκομμένων ημερών εργασίας δεν είναι πια

-δυστυχώς- θλιβερό προνόμιο μόνο κάποιου τύπου εργασιακής δραστηριό-

τητας. Tο τελευταίο αναιρεί την αντίληψη που προωθείται από την αναρ-

χοαυτονομία, ότι δηλαδή η επισφάλεια είναι η σημερινή εργατική πρωτο-

πορία σε κόντρα με τους «βολεμένους» εργαζόμενους της «κλασικής»

εργατικής τάξης.

Υπάρχει βέβαια μια κάποια βάση στην προσέγγιση αυτή. Η περίπτωση

της Κούνεβα και του Μάλαμα δείχνουν ότι οι νέοι εργαζόμενοι έχουν μπει

στην τροχιά της αναζήτησης (γιατί δεν έχουν τίποτα να χάσουν) μορφών

εργασιακής αντίστασης που ήδη μετρούν τα πρώτα θύματα της άγριας

αντίθεσης με την εργοδοσία αλλά και τις πρώτες νίκες. Βασικό χαρακτηρι-

στικό των κινητοποιήσεων και των αγώνων που ξεσπούν (και θα ξεσπούν

συχνότερα) στους «επισφαλώς εργαζόμενους» είναι η διεκδίκηση όρων ερ-

γασίας που είχαν κατακτήσει οι προηγούμενες γενιές (ωράριο, άδειες, απο-

ζημιώσεις, ταμεία ανεργίας κ.λπ.). Είναι πλέον γνωστό ότι ακόμη και στους

χώρους της εργασιακής επινοικίασης γίνονται κινήσεις συνδικαλιστικής ορ-

γάνωσης. Πρόσφατη μάλιστα είναι η προσπάθεια οργάνωσης σωματείου

από τους φοιτητές και άλλους νέους εργαζόμενους που δουλεύουν ως τηλε-

φωνητές στον ΟΤΕ. Το ότι οι χώροι αυτοί συγκεντρώνουν νέους μορφωμέ-

νους (συχνά με δύο πτυχία!) εργαζόμενους αλλά και μετανάστες αποτελεί

πρόσθετο στοιχείο των ελπιδοφόρων διαφοροποιήσεων που συντελούνται.

Εδώ συναντάμε τις «Συνελεύσεις αγώνα» που έρχονται να συντονίσουν

και να υποστηρίξουν τις κινήσεις των νέων εργαζομένων. Πιστεύω πως γί-

νεται κατάχρηση της έννοιας της συνέλευσης. Και όσον αφορά τις αντιλή-

ψεις πολλών τάσεων του αναρχισμού και της αυτονομίας (αναλύθηκε πα-

ραπάνω αυτός ο διαχωρισμός), τα πράγματα είναι ξεκάθαρα, αφού η

κατάχρηση αυτή δηλώνεται ευθαρσώς: Δεν χρειάζονται τα πρωτοβάθμια

όργανα γιατί είναι γραφειοκρατικά και ιεραρχικά από τη φύση τους, οπό-

τε αναλαμβάνουν οι «συνελεύσεις» να αποφασίσουν (γιατί όχι να καθοδη-

γήσουν) τους κοινωνικά εργαζόμενους. Βέβαια ποιος θα ελέγχει ποιον σε

αυτή τη διαδικασία της άμεσης επιβολής των ηγετών στη μάζα είναι ερώτη-

μα που δεν απασχολεί έναν τρόπο σκέψης που είναι σχεδόν αντανακλαστι-

κός. Σήμερα βλέπουμε πολιτικές κινήσεις να «δανείζονται» από την αυτονο-

μία αυτή τη μορφή αγώνα.

Ο όρος «συνέλευση» ανήκει δικαιωματικά στους κοινωνικούς και ερ-

γασιακούς χώρους που έχουν μόνιμα χαρακτηριστικά, που έχουν -να το

πούμε αλλιώς- μόνιμο αντικείμενο, διακρίνονται από διαδικασίες, λογο-

αντίθεση

46


δοσία, ψηφοφορίες βάσει κάποιων όρων και προϋποθέσεων κ.λπ. Ολα αυ-

τά δεν εξασφαλίζουν μόνο και μόνο από την τυπική τους ύπαρξη τις δη-

μοκρατικές διαδικασίες και τον «έλεγχο» και μέχρι σήμερα δεν έχει ανα-

καλυφθεί μια διαφορετική διαδικασία πραγματικής και ουσιαστικής

κοινωνικής λογοδοσίας. Είναι άλλης τάξης ζήτημα η πραγματική κίνηση

του κόσμου στους δρόμους. Η «αυθόρμητη» αλλά και σχεδιασμένη κίνηση

(στις διαδηλώσεις, στις συγκρούσεις κ.λπ.) είναι επίσης μια ντε φάκτο δη-

μοκρατική διαδικασία, όμως δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον κύκλο συ-

ζητώ-αποφασίζω-λογοδοτώ των συνελεύσεων στους κοινωνικούς και ερ-

γασιακούς χώρους. Βέβαια σε συνθήκες γενικευμένης εξέγερσης τα

πράγματα γίνονται ρευστότερα. Θα λέγαμε μάλιστα ότι η ιστορική εμπει-

ρία μάς δείχνει πως η κίνηση είναι τελείως αντίστροφη. Στην εξέγερση του

Πολυτεχνείου οι συνελεύσεις των φοιτητών μετατράπηκαν σε λαϊκές συ-

νελεύσεις. Επίσης είναι γνωστό ότι λίγο μετά τη μεταπολίτευση σε κατα-

στατικά των ΕΛΜΕ υπήρχε η δυνατότητα να μιλάει και κάποιος που δεν

ήταν εκπαιδευτικός. Οχι τυχαία η βάση της λαϊκής συνέλευσης ήταν η βά-

ση κάποιου κοινωνικού χώρου.

Αντίστοιχα τέτοιου είδους λαϊκές συνελεύσεις με μονιμότερα χαρακτη-

ριστικά λαϊκής αυτοοργάνωσης είδαμε κατά τη διάρκεια της εξέγερσης στη

μεξικάνικη επαρχία ή παλαιότερα στην εξέγερση της Αργεντινής. Θα πρέ-

πει πρώτα να κάνουμε μια αναγνώριση πεδίου αν όντως ζούμε σήμερα μια

τέτοια κατάσταση ή αν έστω την πλησιάσαμε (πράγμα που φυσικά δεν ση-

μαίνει ότι δεν θα τη ζήσουμε αύριο). Σήμερα, πιο κοντά στην πραγματικό-

τητα θα ήταν αν όλες αυτές οι κινήσεις που προσπαθούν από τα «έξω» να

βοηθήσουν τις κινήσεις στησίματος σωματείων και συλλογικών μορφών

αντίστασης των «μέσα» ονομάζονταν πρωτοβουλίες συντονισμού. Και δεν

είναι ένα άλλο «παιχνίδι» με τις ορολογίες. Πρωτοβουλίες συντονισμού ορ-

γανώσεων, αγωνιστών, διανοουμένων, νεολαίων που σκοπό τους δεν έχουν

να υποκαταστήσουν τη δράση και τη συγκρότηση στους χώρους δουλειάς

αλλά να την υποβοηθήσουν και στην πορεία να υποκατασταθούν από τους

πραγματικούς πρωταγωνιστές αυτής της διαδικασίας, δηλαδή τους εργαζό-

μενους των πρωτοβάθμιων συνδικαλιστικών συλλογικοτήτων. Ποια όμως

πολιτική συλλογικότητα από την «καθ’ ημάς Αριστερά» έχει στο μυαλό της

αυτή την προοπτική;

Δεν θα ήταν ουτοπικό να υποστηρίξει κανείς ότι το κλείσιμο εργοστα-

σίων και μονάδων ή ακόμα και η απειλή κλεισίματος έχει ενεργοποιήσει τε-

λευταία και τα εργοστασιακά σωματεία που κάτω από τον ασφυκτικό

έλεγχο των εργοπατέρων ή και άλλων καλοθελητών είχαν πολλά χρόνια να

δώσουν αγωνιστικό «παρών». Τέλος, υπάρχει και ο συνδικαλιστικός χώρος

του Δημοσίου και των μεγάλων ομοσπονδιών που λειτουργούν στο πλαίσιό


47

πως

ευ-

των

πια

ριό-

αρ-

το-

ής»

ωση

πει

φών

ριας

ηρι-

ούν

ερ-

πο-

ους

ορ-

ίου

ηλε-

ωμέ-

ελεί

ται.

ουν

γί-

ιλή-

πα-

ύ η

μια

πό-

δη-

σε

ώτη-

στι-

νο-

ερ-

το

γο-


Η Μ

τερ

του

ων

τοιο

με

περ

ξεσ

τά

στη

άλλ

είνα

ένα

συν

το μ

αυτ

εφό

σια

απέ

σου

σου

τεύ

επιλ

λισμ

ποι

λίξε

καπ

κά,

νικο

προ

ποι

σμο

αυτ

από

αστ

γάν

του. Εκεί ακόμα υπάρχουν σημαντικές κατακτήσεις στον τομέα των κοινω-

νικών-εργασιακών δικαιωμάτων και της συνδικαλιστικής δημοκρατίας που

μπορούν να είναι αντικείμενο υπεράσπισης. Ομως το τοπίο και εκεί αλλά-

ζει. Τι θα σημαίνει αλήθεια ΑΔΕΔΥ τα επόμενα χρόνια; Εκεί ο πολιτικός

έλεγχος των αστικών και ρεφορμιστικών δυνάμεων καταγράφεται με πολύ

χαρακτηριστικό τρόπο στην αποσυγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήμα-

τος και στην αποδυνάμωση των λειτουργιών του.

Ενα άλλο στοιχείο αυτού του συνδικαλιστικού χώρου είναι η αλλαγή

της σύνθεσής του, με την έννοια ότι η γενιά της μεταπολίτευσης που αποτέ-

λεσε τη ραχοκοκαλιά του συνδικαλιστικού κινήματος (ειδικά στο χώρο της

εκπαίδευσης) δίνει τη θέση της τόσο ουσιαστικά όσο και βιολογικά σε νέ-

ους εργαζόμενους που χρωστούν σε μεγάλο βαθμό τη μονιμοποίησή τους

στη συμμετοχή τους στα κινήματα αδιόριστων όσο και σε ακόμα πιο νέους

που μονιμοποιήθηκαν μέσα από το δαιδαλώδη τρόπο των εξετάσεων του

ΑΣΕΠ και της «προϋπηρεσίας». Παράλληλα υπάρχει και το μεγάλο κομμά-

τι της επισφάλειας (ωρομίσθιοι, stage κ.λπ.) που συνεχώς αυξάνει.

Λαϊκή αυτοοργάνωση στους χώρους αυτούς θα σήμαινε ουσιαστικά

επανίδρυση του συνδικαλισμού, με την έννοια ότι θα πρέπει πρώτα και κύ-

ρια να δημιουργηθεί και να ανακαλυφθεί η… αλφαβήτα του συνδικαλι-

σμού, να εξηγηθούν τα εργασιακά και δημοκρατικά δικαιώματα (που ακό-

μη υφίστανται σε αυτούς τους χώρους), να δημιουργηθούν επιτροπές

αγώνα, πρωτοβουλίες, δηλαδή να δημιουργηθεί ένα δίκτυο αγωνιστών ερ-

γαζομένων σε κάθε χώρο εργασίας που δεν θα αφήνει σε ησυχία τους εργα-

τοπατέρες και τα ΔΣ. Και εννοείται πως αυτές οι κινήσεις πρέπει να αγκα-

λιάζουν τα ευάλωτα στοιχεία των κλάδων, που είναι οι εργαζόμενοι με

ελαστικές σχέσεις διαφόρων μορφών. Στην πραγματικότητα, ο συνδικαλι-

σμός, π.χ., στους εκπαιδευτικούς δεν «ιδρύθηκε» μέσα από τις ομοσπονδίες

αλλά μέσα από τους συνδικαλιστικούς συνδέσμους κατά σχολείο, που στην

πορεία αποδυναμώθηκαν και καταργήθηκαν (μιλάμε βασικά για τη δευτε-

ροβάθμια εκπαίδευση).

Τελειώνοντας, δεν θα πρέπει να αφήσουμε απ’ έξω τους άνεργους. Με-

γάλη συζήτηση, αν μπορεί να υπάρξει κίνημα ανέργων ή, καλύτερα, αν μπο-

ρεί να υφίσταται ως τέτοιο σε μια μόνιμη και σταθερή βάση. Η ελληνική

εμπειρία του κινήματος αδιόριστων στην εκπαίδευση ή του γαλλικού κινή-

ματος ανέργων το πρώτο μισό της δεκαετίας του ‘90 θα μπορούσε να μελε-

τηθεί, δεδομένου ότι το κύμα της ανεργίας θα διογκωθεί το αμέσως επόμε-

νο διάστημα. Οπωσδήποτε υπάρχει πολιτικό-συνδικαλιστικό αίτημα

(ταμείο ανεργίας χωρίς προϋποθέσεις για όλους τους ανέργους) που μπορεί

να ενοποιήσει κινήσεις που θα εμφανιστούν.

αντίθεση

48


Η ΜΕΓΑΛΗΣ ΜΑΣ ΑΦΗΓΗΣΗ. Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

Η τάση απόσπασης από τον έλεγχο του συστήματος όλο και περισσό-

τερων μαζών, η επαναφορά της «συστημικής συζήτησης», τα αδιέξοδα

του κυρίαρχου συστήματος και το κάψιμο των εναλλακτικών του λύσε-

ων («φωτισμένα» αστικά μυαλά δεν παύουν να ειδοποιούν για κάτι τέ-

τοιο), η μηδενική εγγύηση για την επιβίωση και την ασφάλεια (δεν μιλά-

με για ζωή) που «προσφέρει» ο καπιταλισμός-ιμπεριαλισμός, η

περικύκλωση της αστικής εξουσίας από τους αγώνες των μαζών που θα

ξεσπούν, οπλισμένες καταρχάς από την απελπισία και την οργή, όλα αυ-

τά μαζί, που στην ουσία είναι ένα πράγμα, δεν μπορεί παρά να οδηγεί

στην αναζήτηση μια άλλης κοινωνικής οργάνωσης, μιας άλλης ζωής, ενός

άλλου κόσμου. Στην αρχή όχι με την προσμονή ότι «ένας άλλος κόσμος

είναι εφικτός», αλλά γιατί καταντά ανέφικτη η συνέχιση της ζωής σε

έναν κόσμο σαν τον σημερινό (και την αυριανή, ακόμα πιο εφιαλτική,

συνέχισή του). Είναι περίεργο ότι οι άνθρωποι αρχίζουν να σκέφτονται

το μέλλον όταν αυτό αρχίζει να… απουσιάζει. Είναι λοιπόν αναμενόμενο

αυτό το ψάξιμο να πάρει και τη μορφή της ιστορικής αναζήτησης για τις

εφόδους και τις προσπάθειες οικοδόμησης ενός άλλου κόσμου, του σο-

σιαλιστικού.

Εδώ οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε δύο ζητήματα. Στη δεκαετία του ’80,

απέναντι στην κατεύθυνση που θεωρούσε πως πρώτα πρέπει να απαντή-

σουμε το ζήτημα της παλινόρθωσης του καπιταλισμού και να προσδιορί-

σουμε οριστικά τι μοντέλο σοσιαλισμού θέλουμε, απέναντι σ’ αυτή την κα-

τεύθυνση, σωστά επιλέξαμε τη σύνδεση με την ταξική πάλη. Σωστά

επιλέξαμε έναν τρόπο παρέμβασης και οργάνωσης με τέτοιον προσανατο-

λισμό και όχι τους ομίλους μελέτης του σοσιαλισμού (ο βαθμός που τον υλο-

ποιήσαμε είναι ένα ολόκληρο ζήτημα από μόνο του). Ωστόσο, μετά τις εξε-

λίξεις του ‘89 και πολύ περισσότερο όσο οι κατακλυσμιαίες εξελίξεις της

καπιταλιστικής κρίσης αναδεικνύουν όλα αυτά που γράφτηκαν εισαγωγι-

κά, το ζήτημα της αναζήτησης μιας άλλης κοινωνίας και αντίστοιχου κοινω-

νικού οράματος αποκτά σήμερα μια μεγάλη και διαφορετική –από τις

προηγούμενες δεκαετίες– βαρύτητα.

Είχαμε από την ιδρυτική μας συνδιάσκεψη προσδιορίσει βέβαια κά-

ποιους βασικούς άξονες (δεν υπάρχει «μοντέλο», το ζήτημα του σοσιαλι-

σμού δεν είναι λυμένο, η σχέση κόμματος-κράτους-μαζών κ.λπ.). Ομως

αυτά σήμερα –σημαντικά ως βάσεις εκκίνησης– δεν είναι αρκετά τόσο

από γενικής απόψεως όσο και σαν συγκεκριμένη τοποθέτηση. Οταν η

αστική εξουσία εξαπολύει αυτόν τον οχετό αντικομμουνιστικής προπα-

γάνδας, όταν ο ρεφορμισμός στις διάφορες εκδοχές του –μέχρι την εναλ-


49

νω-

που

λά-

κός

ολύ

μα-

αγή

οτέ-

της

νέ-

ους

ους

του

μά-

ικά

κύ-

αλι-

κό-

πές

ερ-

γα-

κα-

με

αλι-

δίες

την

υτε-

Με-

πο-

ική

ινή-

ελε-

όμε-

ημα

ορεί


τας

τας

απα

ρά.

για

ρία

από

και

σκέ

νίσω

ρά θ

ότι

γεί

ΤΑ

κτη

Βασ

ράδ

νει

του

έγιν

εγκ

(ενν

μετα

ρεί

Να

φάσ

ο π

ο Γ.

ιστο

Ιδια

σμι

πλε

λακτική αυτονομία– μιλάει σήμερα για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση,

όταν ακόμα και το ΚΚΕ κάνει την «αυτοκριτική» του τάχα για την προη-

γούμενη περίοδο (που μόνο τέτοια δεν είναι), η ανάγκη για την τοποθέ-

τηση πάνω στο σοσιαλισμό γίνεται μεγαλύτερη. Εχει εξάλλου νόημα για

έναν κόσμο που «αποσπάται» να βρει το ιδεολογικό και πολιτικό υλικό

που θα του δώσει κάποιες αρχικές απαντήσεις στα ερωτηματικά του για

τις δυνατότητες μιας άλλης κοινωνίας και ενός άλλου κόσμου (όσο μάλι-

στα επελαύνει η καπιταλιστική βαρβαρότητα, πολύ περισσότερο όταν

καταφέρνει να την ανακόπτει!).

Επιχειρήσαμε στη δεκαετία του ‘90 να τοποθετηθούμε, υπερασπίζοντας

κατά βάση ιστορικά τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, ειδικά την περίοδο που

επικεφαλής ήταν ο Στάλιν, για το Μεγάλο Πόλεμο, τη συντριβή του φασι-

σμού κ.λπ. Ομως αυτό πάλι δεν είναι αρκετό. Πρώτα πρώτα, γιατί η υπερά-

σπιση του κομμουνιστικού κινήματος και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης

είναι μισή δουλειά αν δεν συνοδεύεται με την κριτική επανεξέταση της σο-

σιαλιστικής οικοδόμησης. Επειτα, όπως κατά κόρον έχουμε γράψει, το κα-

κό με τα γεγονότα είναι ότι συμβαίνουν. Και το γεγονός της καπιταλιστικής

παλινόρθωσης είναι απόλυτο! Συνέβη και θα το βρίσκουμε μπροστά μας

όταν θέλουμε να εξηγήσουμε σε ποια κατεύθυνση πρέπει οι αγώνες μακρο-

πρόθεσμα να «βλέπουν».

Είναι αλήθεια πως η ιδεολογική βάση της «ανασυγκρότησης» από μόνη

της περιορίζει την επέκταση της κριτικής επανεκτίμησης της σοσιαλιστικής

οικοδόμησης. Αντίθετα, ο όρος «αναγέννηση», με τον οποίο εμφανίστηκε ο

πολιτικός χώρος μας στην Ελλάδα, προσδιορίζει καλύτερα και πιο ολοκλη-

ρωμένα την κατεύθυνσή μας. Σήμερα βέβαια μιλάμε για «επαναθεμελίωση»

της Αριστεράς και του κινήματος για το σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό.

Αργήσαμε λίγο, βέβαια, αλλά ποτέ δεν είναι αργά… Αν μάλιστα θέλουμε να

έχουμε ένα κριτήριο για το βασικό στόχο αυτής της προσπάθειας -στραμ-

μένοι στον κόσμο που συνεχώς θα αποδεσμεύεται και θα αποσπάται από

τον έλεγχο του συστήματος- αφού δεν αλλάζει η αρχική μας θέση πως ορι-

στική απάντηση στο ζήτημα της παλινόρθωσης μπορεί να δοθεί μόνο από

τις νέες προσπάθειες οικοδόμησης του σοσιαλισμού, το κριτήριο αυτό βρί-

σκεται στην εμπέδωση μιας βασικής εκτίμησης: Εκείνο που επιχειρήθηκε

μια φορά στην ιστορία μπορεί να επιχειρηθεί ξανά. Αυτό θα είναι το μέτρο

της επιτυχούς ή όχι ενασχόλησης με τα ζητήματα της σοσιαλιστικής οικο-

δόμησης και όχι πόσο ολοκληρωμένα απαντούμε (εξάλλου τι θα πει «ολο-

κληρωμένα»;). Και τούτο γιατί ο νέος κόσμος που αποσπάται από την

επιρροή του συστήματος αποσπάται ταυτόχρονα και από έναν τρόπο σκέ-

ψης και στάσης που χαρακτήρισε τις «γενιές της ήττας» μετά το ‘60. Να το

πω όπως το νιώθω, ο νέος κόσμος αναζητεί εξηγήσεις για τα αίτια της ήτ-

αντίθεση

50


τας χωρίς να έχει όμως στη σκέψη του δομές και σχήματα των όρων της ήτ-

τας. Ή, καλύτερα, χωρίς να έχει γαλουχηθεί με τις «απαντήσεις» ή τις μη

απαντήσεις που έχει μέχρι τώρα δώσει η λεγόμενη και πολύπαθη Αριστε-

ρά. Και με ό,τι σημαίνουν αυτά τα βαρίδια. Δεν έχει, π.χ., να απολογηθεί

για κανέναν «υπαρκτό σοσιαλισμό». Αυτή είναι βέβαια μια μεγάλη ευκαι-

ρία και πρόκληση.

Φυσικά, η δυσκολία εδώ βρίσκεται στο ότι πρέπει να ξεκινήσει κανείς

από το άλφα. Η ετοιμότητα, όμως, του κόσμου που αποσπάται να ακούσει

και να οικειοποιηθεί έναν τρόπο πραγματικής αριστερής προσέγγισης στη

σκέψη και στη δράση νομίζω ότι θα μας ξαφνιάζει ευχάριστα! Να διευκρι-

νίσω ότι προφανώς δεν εννοώ ότι η παρούσα συνδιάσκεψη για την Αριστε-

ρά θα πρέπει να καταπιαστεί με αυτά τα πεδία. Αυτό είναι αδύνατο. Εννοώ

ότι η συνδιάσκεψη που θέλουμε να κάνουμε πρέπει να αρχίσει να δρομολο-

γεί και να θέτει το πλαίσιο μιας συζήτησης γύρω από αυτά τα πεδία.

ΤΑ ΠΕΔΙΑ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

Α. Η σοβιετική εμπειρία. Σοσιαλισμός - νόμος της αξίας - σχέσεις ιδιο-

κτησίας στο σοσιαλισμό. Πιστεύω πως το βιβλίο για την Αριστερά, του σ.

Βασίλη, πραγματικά δρομολογεί τη συζήτηση.

Β. Η Πολιτιστική Επανάσταση. Ας αφήσουμε τους άλλους. Είναι απα-

ράδεκτο για μια οργάνωση που θα χαρακτήριζε κάποιος μαοϊκή να έχει κά-

νει τόσα λίγα γύρω από τη μελέτη της Πολιτιστικής Επανάστασης και ίσως

του Μεγάλου Αλματος που προηγήθηκε. Οι όποιες προσπάθειες έχουν γίνει

έγιναν σε ατομική βάση, γι’ αυτό ελέγχεται η πολιτική και ιστορική τους

εγκυρότητα. Χρειάζεται να συγκεντρωθεί υλικό από όσους έχουν γράψει

(εννοείται Δυτικούς) για την Π.Ε. Επίσης να συγκεντρωθεί ό,τι υπάρχει από

μεταφράσεις από Κινέζους. Να παρακολουθούμε ό,τι βγαίνει και κυκλοφο-

ρεί σήμερα σε διάφορα μπλογκ (και από κινέζους κομμουνιστές μαοϊκούς).

Να μελετήσουμε τις αλλαγές που έγιναν, την εσωκομματική πάλη, τις απο-

φάσεις των συνεδρίων (ιδιαίτερα του 9ου, όπου εκδηλώνεται η κάμψη και

ο πιθανός συμβιβασμός). Να μελετήσουμε καλύτερα αυτά που έχει γράψει

ο Γ. Χοτζέας παλιότερα και πρόσφατα.

Γ. Πρέπει να οργανώσουμε τη μελέτη και τη συζήτηση γύρω από την

ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος, του διεθνούς και του ντόπιου.

Ιδιαίτερη μελέτη θέλει η περίοδος ανάμεσα στους δύο μεγάλους παγκό-

σμιους πολέμους. Με δυο λόγια, χρειάζεται να ενισχύσουμε την ιστορική

πλευρά της ιδεολογικής αναζήτησης του «στίγματος» της Αριστεράς. Αυ-


51

ση,

οη-

οθέ-

για

ικό

για

άλι-

ταν

τας

που

ασι-

ρά-

σης

σο-

κα-

κής

μας

ρο-

όνη

κής

κε ο

λη-

ση»

σμό.

να

αμ-

από

ορι-

από

βρί-

ηκε

τρο

κο-

λο-

την

σκέ-

α το

ήτ-


τό καθόλου δεν σημαίνει ότι το ζήτημα της Αριστεράς θα εξαντληθεί

στην κριτική αποτίμηση του σοσιαλιστικού παρελθόντος. Τέτοια ζητήμα-

τα του παρόντος είναι:

Αντιιμπεριαλιστική πάλη και πώς τίθεται σήμερα.

Ευρωπαϊκή Ενωση – εξάρτηση - προοπτικές

Τι είναι αυτό που ζούμε. Κρίση του καπιταλισμού και πώς να τη δούμε.

Οσον αφορά το τρίτο, θα προσπαθήσω -στο μέτρο των δυνατοτήτων

και του χρόνου- να συμβάλω με επόμενη παρέμβαση στη διάρκεια της συ-

ζήτησης.

αντίθεση

52


ηθεί

μα-

ύμε.

των

συ-


λιστι

φτάσ

Π

στική

νετα

και τ

αποδ

κάτε

ιδεολ

αποτ

νή κα

μήνυ

ρα μα

νημα

στου

βγου

ντησ

Η

στην

κές-π

νούς

μιστι

φασα

με τη

και τ

κός-κ

κής ο

σιαλ

αποτ

ων, υ

πρόγ

αυτώ

γκρο

ση το

πιταλ

Σ

νήσε

διαφ

νηση

ρα κ

Να υπηρετήσουμε με συνέπεια την υπόθεση

της εργατικής τάξης

ΣΥΝΤΟΜΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΚΡΙΣΙΜΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

Το κεντρικό σύνθημα της 6ης Συνδιάσκεψης το Μάρτη του 2006 έλεγε «προε-

τοιμαζόμαστε για τις μάχες που έρχονται». Το διάστημα που μεσολάβησε μέ-

χρι σήμερα αποτελεί μία «υπέροχη κατάσταση» από την έξαρση της μαζικής

λαϊκής πάλης. Η άποψη της οργάνωσής μας ότι οι αντιθέσεις του καπιταλιστι-

κού-ιμπεριαλιστικού κόσμου, η κρίση του και η επίθεση θα συναντήσουν την

αντίσταση των μαζών αποδεικνύεται μέσα στα πράγματα. Η επιμονή μας στην

άποψη αυτή φανερώνει σωστή αναγνώριση της πραγματικότητας από πολιτι-

κή και ταξική, κυρίως, άποψη. Αυτό που διαπερνά σαν κόκκινη γραμμή όλους

τους αγώνες είναι η διάθεση του κόσμου να αντιπαρατεθεί με το σύστημα, να

παλέψει, να βγει μαζικά στους δρόμους. Ταυτόχρονα και σε όλες της τις εκ-

φράσεις η Αριστερά αποδείχτηκε «λίγη», από κάθε άποψη, να οργανώσει, να

στηρίξει και να κλιμακώσει τις διαθέσεις αυτές. Στην καλύτερη εκδοχή προ-

σπάθησε να «ενισχυθεί» πολιτικά και στη χειρότερη τους παράτησε στη μέση,

ρίχνοντας «λευκή πετσέτα» (νόμος-πλαίσιο και ασφαλιστικό) στην κυβέρνηση

και το σύστημα συνολικά ή κάλεσε σε «δημοκρατικές λύσεις» με εκλογές και

«πτώση» της κυβέρνησης (Δεκέμβρης).

Είναι πλέον φανερό ότι οι αγώνες που δίνουν οι εργαζόμενοι και η νεο-

λαία εμποδίζονται συστηματικά να βρουν συνέχεια, κλιμάκωση, να γίνουν νι-

κηφόροι. Η κυβέρνηση και το σύστημα μέτρησαν μία ήττα στο άρθρο 16 και

εξαιτίας αυτού συνολικά η συνταγματική αναθεώρηση είναι φανερό ότι θα

έμπαινε σε σοβαρή αμφισβήτηση εάν δεν μπορούσε να περάσει τον αντιασφα-

Γρηγόρης Ανδρεάτος

54


λιστικό νόμο ή το νόμο πλαίσιο για ΑΕΙ–ΤΕΙ, και κάποιοι «φρόντισαν» να μη

φτάσουν τα πράγματα στα «άκρα».

Παρά, όμως, τους αρνητικούς συσχετισμούς, παρά την αποπροσανατολι-

στική δράση της επίσημης και ανεπίσημης Αριστεράς, ο κόσμος, όταν του δί-

νεται ευκαιρία, βγαίνει μαζικά στους δρόμους για να καταγγείλει το σύστημα

και τους εκπροσώπους του, για να δηλώσει ότι δεν είναι διατεθειμένος να

αποδεχτεί τον εργασιακό μεσαίωνα, ότι δεν θα γίνει ο σύγχρονος δούλος στα

κάτεργα του συστήματος. Και αυτό είναι σπουδαίο. Σε μία περίοδο έντονης

ιδεολογικής και πολιτικής «θολούρας», αντιπαράθεσης και κατακερματισμού,

αποτέλεσμα της ήττας του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, η επιμο-

νή και η αντοχή των εργαζόμενων και της νεολαίας αποτελούν ελπιδοφόρο

μήνυμα και σταθερό σημείο αναφοράς. Οι εργαζόμενοι και η νεολαία, στη χώ-

ρα μας, όλα αυτά τα χρόνια, έχουν συνείδηση του τι αποτελεί πραγματικό κί-

νημα (κίνηση μαζών) που μετριέται με δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες

στους δρόμους της αντίστασης. Δεν περιμένουν να λυθούν τα ζητήματα για να

βγουν στο δρόμο και να αγωνιστούν, δείχνοντας έτσι τον τρόπο για την απά-

ντηση στο πρόβλημα της Αριστεράς.

Η σημερινή κατάσταση στο χώρο της Αριστεράς έχει τις ρίζες της τόσο

στην αντεπαναστατική στροφή της δεκαετίας του ’50 όσο και στις ιδεολογι-

κές-πολιτικές αναφορές που αυτή η κατεύθυνση παρήγαγε και στους σημερι-

νούς μεταλλαγμένους συνεχιστές της. Βέβαια, επειδή οι ρεβιζιονιστικές-ρεφορ-

μιστικές απόψεις δεν έχουν πρωτοτυπία στην ουσία τους αλλά κάνουν μεγάλη

φασαρία όταν προβάλλουν τις «νέες σκέψεις» τους, θα πρέπει να αναζητήσου-

με την αφετηρία τους στα χρόνια της παντοκρατορίας της Δεύτερης Διεθνούς

και των αυταπατών που αυτή εξέθρεψε για όλα τα μεγάλα ζητήματα. Ειρηνι-

κός-κοινοβουλευτικός δρόμος προς το σοσιαλισμό, ωρίμανση της καπιταλιστι-

κής οικονομίας και της εργατικής τάξης για τη δυνατότητα οικοδόμησης σο-

σιαλισμού, σχεδόν αυτόματη είσοδος στηνσοσιαλιστική κοινωνία σαν

αποτέλεσμα της μόνιμης και αδιάκοπης ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμε-

ων, υπερ-ιμπεριαλισμός, μερικές από τις «παρακαταθήκες» που άφησαν οι

πρόγονοι των σημερινών ρεφορμιστικών κατευθύνσεων. Η «κεντρική ιδέα»

αυτών των λογικών είναι η απαξίωση του ρόλου της εργατικής τάξης σαν συ-

γκροτημένης κοινωνικής τάξης (ιδεολογικά – πολιτικά - οργανωτικά), η άρνη-

ση του ιστορικού-κοινωνικού πρωτοπόρου της ρόλου στην ανατροπή του κα-

πιταλισμού και την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Στο σημείο αυτό ας κάνουμε έναν αναγκαίο διαχωρισμό σε δύο είδη «αρ-

νήσεων» που, ενώ στην ουσία φτάνουν στο ίδιο αποτέλεσμα, εκφράζονται με

διαφορετικό τρόπο επειδή έχουν διαφορετικές αφετηρίες. Ετσι, έχουμε την άρ-

νηση του πρωτοπόρου ρόλου της εργατικής τάξης, που ξεκινάει από το σήμε-

ρα και με «συνέπεια» φτάνει μέχρι το «σοσιαλισμό», που εκπορεύεται από τη

55

ση

προε-

ε μέ-

ζικής

ιστι-

ν την

στην

ολιτι-

λους

α, να

ς εκ-

ι, να

προ-

μέση,

νηση

ς και

νεο-

υν νι-

6 και

τι θα

σφα-

Να υπηρετήσουμε με συνέπεια την υπόθεση της εργατικής τάξης


σμο

χτο

κός

κάθ

του

είνα

πρό

τού

από

εμπ

κή»

γεί

λυτ

ανά

ου θ

«σχ

θύν

κάπ

με τ

έτσ

«επ

τίες

κόσ

λευ

σεις

σήμ

έχο

μισμ

ποπ

μπο

γατ

ται

κοιν

-ρεφ

νων

ση

δεν

γικέ

σετ

μεριά ριζοσπαστικοποιημένων μικροαστικών και μεσοαστικών στρωμά-

των. Οι δυνάμεις αυτές θέλουν να χρησιμοποιήσουν τη δύναμη και το ειδι-

κό βάρος της εργατικής τάξης στην κοινωνία για τους δικούς τους σκοπούς

και στόχους. Ιστορικά αυτό το ρεύμα εκφράστηκε πολιτικά μέσα από τη

σοσιαλδημοκρατία η οποία στο συμβιβασμό της (ουσιαστικά περί υποτα-

γής πρόκειται) στην ιμπεριαλιστική αστική τάξη πρόδωσε ακόμα και τα

«δικά της» συμφέροντα στο βωμό των «ευθυνών» που ανέλαβε σε κρίσιμες

για το σύστημα περιόδους. Αυτή η πλευρά της άρνησης επηρέασε σημαντι-

κά τμήματα και των ανώτερων στρωμάτων της εργατικής τάξης, ιδιαίτερα

τα 30 «ένδοξα χρόνια» (1944-1973) της ισχυροποίησης του ιμπεριαλιστικού

συστήματος. Και σήμερα, με βάση την επίθεση του μονοπωλιακού κεφαλαί-

ου, ήταν η πλευρά αυτή που βρήκε την «ευκαιρία» να παίξει καταλυτικό

ρόλο στη συγκρότηση του «αντι-παγκοσμιοποιητικού» κινήματος, έτσι

ώστε να προλάβει και να αποκτήσει πολιτική υπεροχή απέναντι σε αυτό

που έβλεπε να έρχεται. Την εξέγερση των πληβείων. Και μέσα από αυτή και

μέσα σε αυτή, τη συγκρότηση των πιο πρωτοπόρων τμημάτων των εργαζό-

μενων και της νεολαίας.

Από την άλλη πλευρά, η άρνηση αυτή παρουσιάστηκε και σε τμήματα

των ανώτερων στρωμάτων της εργατικής τάξης που μέσα στο ιμπεριαλιστι-

κό σύστημα σχέσεων «βρήκαν» τρόπους και θέσεις από τις οποίες μπορού-

σαν να «κατανοήσουν» τις ανάγκες του συστήματος αλλά όχι της τάξης από

την οποία προέρχονται. Αυτή η πλευρά μάλιστα αναφέρεται στη μαρξιστι-

κή επιστημονική θεωρία -μερικοί και στη λενινιστική παράδοση- για να δι-

καιολογήσει τις επιλογές της. Επιλογές ταξικής συνεργασίας και υποταγής

στις προτεραιότητες της αστικής τάξης απέναντι στον «εξτρεμισμό» της ερ-

γατικής κατεύθυνσης. Κοινή «επιστημονική βάση» και στα δύο αυτά είδη

αρνήσεων αποτελεί η «αντικειμενική πορεία» των πραγμάτων και κυρίως

–γιατί αυτό μας ενδιαφέρει– η αντικειμενική πορεία του καπιταλιστικού

συστήματος. Αρνούνται το ρόλο των υποκειμένων της ιστορίας και της κοι-

νωνικής εξέλιξης, θεωρούν τις κοινωνικές τάξεις, τις αντιθέσεις και την τα-

ξική πάλη «αναγκαίο κακό» και θέλουν να τις απαλείψουν, υιοθετώντας

την ουτοπιστική θεωρία ότι μπορεί να υπάρξει προχώρημα της ανθρώπινης

κοινωνίας έξω από ταξικές αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις.

Οι «ιδέες», οι «θεωρίες» και τα «σχέδια» δεν είναι έμφυτα ούτε αποτέλε-

σμα επιφοίτησης, αλλά εκπορεύονται από την υλική κοινωνική βάση. Τα

διαπερνάει και τα χαρακτηρίζει η ταξική συγκρότηση της κοινωνίας και η

ταξική πάλη - και εκεί δοκιμάζονται. Η ήττα του κομμουνιστικού κινήμα-

τος, η παλινόρθωση, η αποσυγκρότηση της εργατικής τάξης έχουν επιφέρει,

εκτός των άλλων, και μια –προσωρινή- επικράτηση της μεταφυσικής και

του ιδεαλισμού πάνω στο διαλεκτικό και τον ιστορικό υλισμό. Ετσι, ο κό-

αντίθεση

56


σμος των «ιδεών», των «σκέψεων» και των «σχεδίων» δεν θέλουν να διδα-

χτούν από την υλική κοινωνική ζωή, αλλά να την υποτάξουν. Ο μεταφυσι-

κός τρόπος σκέψης γίνεται κυρίαρχος μέσα στο χώρο της Αριστεράς και η

κάθε «ιδέα», το κάθε «σχέδιο», παρ’ όλο που τρώει πολλές φορές τα μούτρα

του, αντικαθίσταται αμέσως από κάτι ανάλογο και με ανάλογο τρόπο. Δεν

είναι τυχαίο ότι σε αυτό που σήμερα αυτοαποκαλείται Αριστερά βασικό

πρόταγμα έχουν οι «ιδέες» και τα «σχέδια» που με «κεντρικό» τρόπο επιζη-

τούν να τροποποιήσουν τους πολιτικούς συσχετισμούς, περνώντας «πάνω»

από την ταξική πάλη, τα καθήκοντα και τις ευθύνες που αυτή καθορίζει. Οι

εμπνευστές αυτών των «ιδεών» αυτό που κάνουν το αποκαλούν «πολιτι-

κή». Και το αντιπαραθέτουν στη «στείρα θεωρητικολογία» που «δεν οδη-

γεί πουθενά». Αντίθετα, η πολιτική κατεύθυνση της αντίστασης δίνει από-

λυτη προτεραιότητα στη σημερινή υλική πραγματικότητα και στο επίπεδο

ανάπτυξης του κινήματος. Γιατί η χωρίς όρους «υπέρβαση» αυτού του ορί-

ου θέλει να δηλώσει την «καθυστέρηση» των μαζών από τις «ιδέες» και τα

«σχέδια» των «πρωτοπόρων». Γι’ αυτό άλλοι (ΚΚΕ) ρίχνουν άμεσα τις ευ-

θύνες στον ίδιο τον εργαζόμενο λαό, ενώ κάποιοι άλλου (ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ και

κάποιοι στην εξωκοινοβουλευτική Αριστερά) απλά τον προσπερνούν, είτε

με τα «κυβερνητικά» είτε με τα «επαναστατικά» προγράμματα, δηλώνοντας

έτσι ότι δεν μπορούν να περιμένουν τη συνολική ανύψωση του κόσμου στο

«επίπεδό» τους.

Η παλινόρθωση του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ και τις λαϊκές δημοκρα-

τίες, η παλινόρθωση στη Κίνα, η αδυναμία των κομμουνιστών σε όλο τον

κόσμο να αντιστρέψουν αυτή την πορεία (Πολιτιστική Επανάσταση – απε-

λευθερωτικά κινήματα - μαρξιστικό λενινιστικό κίνημα) και οι καταρρεύ-

σεις του ’89-91 έχουν συσσωρεύσει ένα τεράστιο βάρος στις πλάτες όσων

σήμερα κινούνται στην επαναστατική, κομμουνιστική κατεύθυνση και

έχουν «κοστίσει» στην εργατική τάξη σημαντική οπισθοχώρηση και γκρέ-

μισμα από το κεφάλαιο των κατακτήσεων και των δικαιωμάτων της. Η τρο-

ποποίηση των συσχετισμών στην υπόθεση της κομμουνιστικής προοπτικής

μπορεί να γίνει μόνο σε συνάρτηση με την πορεία ανασυγκρότησης της ερ-

γατικής τάξης σαν «τάξης για τον εαυτό της». Κάθε προσπάθεια που κινεί-

ται έξω από αυτή την κατεύθυνση είναι είτε εχθρική προς την υπόθεση της

κοινωνικής απελευθέρωσης είτε καταδικασμένη να σεργιανίζει σε αδιέξοδες

-ρεφορμιστικές πολλές φορές- κατευθύνσεις. Γιατί δεν αναγνωρίζει την κοι-

νωνική, άρα και την πολιτική, πρωτοπορία στην τάξη αυτή της οποίας η θέ-

ση στην παραγωγική διαδικασία της δίνει αυτό το ρόλο. Η θεώρηση αυτή

δεν είναι «θρησκευτικού» χαρακτήρα, αλλά πηγάζει μέσα από τις παραγω-

γικές σχέσεις και τις κοινωνικές αντιθέσεις, άρα και την πάλη που αναπτύσ-

σεται ως αποτέλεσμα της ύπαρξής τους.


57

μά-

ιδι-

ούς

τη

τα-

τα

ιμες

ντι-

ερα

κού

λαί-

ικό

έτσι

υτό

και

αζό-

ατα

στι-

ού-

από

στι-

δι-

γής

ερ-

ίδη

ίως

κού

κοι-

τα-

τας

νης

έλε-

Τα

αι η

μα-

ρει,

και

κό-


μαρ

φορ

και

ρίω

απέ

αντ

σμό

αντ

σιο

σχέ

και

τον

ανα

λογ

του

και

γκα

με σ

θίγε

ανα

ανά

λαχ

θού

δια

πεί

τικε

αντ

της

δεν

αλλ

την

πρα

το σ

όλο

κρύ

κό

με τ

στικ

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΣΤΑΣΗ

Η αντίσταση του λαού και της νεολαίας στη χώρα μας τα τελευταία χρό-

νια εκδηλώνεται όλο και πιο συχνά, παίρνει μαζικό και αγωνιστικό χαρα-

κτήρα, υιοθετεί μαχητικά συνθήματα και μέσα πάλης (απεργίες, καταλή-

ψεις), αλλά «κολλάει» μονίμως στα ίδια προβλήματα, αδιέξοδα και

συσχετισμούς. Αυτό που οφείλουμε όμως να διαπιστώσουμε είναι ότι όλο

και περισσότερος κόσμος είναι αυτός που διαθέτει τον εαυτό του στο κίνη-

μα, σε όλες του τις μορφές, έχει μεγαλώσει η διάθεση για αντιπαράθεση με

το ρεφορμισμό και τον εργατοπατερισμό στους εργαζόμενους και ειδικά

στη νεολαία. Υπάρχει μία σημαντική αύξηση των οργανωμένων δυνάμεων

στο σύνολο της Αριστεράς και του αντιεξουσιαστικού-αναρχικού χώρου.

Μεγάλωμα της επιρροής τους σε τμήματα εργαζόμενων και νεολαίας. Αυτό

το δυναμικό διαπνέεται από αγωνιστική διάθεση, αμφισβητεί το σύστημα,

ψάχνει διεξόδους για το κίνημα στην προοπτική της ανατροπής. Και σε αυ-

τό το δυναμικό –δεν εξαιρείται κανένας– η μακροχρόνια κυριαρχία του ρε-

φορμισμού και η οπισθοχώρηση του εργατικού-επαναστατικού κινήματος,

την προηγούμενη περίοδο, έχει δημιουργήσει ένα «κενό» που δεν είναι μό-

νο «ηλικιακό» αλλά συνάμα πολιτικό και ιδεολογικό. Αυτό το «κενό» πολ-

λοί κάνουν προσπάθεια να το καλύψουν με «σταθερές» παρμένες από το

ιδεολογικό και πολιτικό οπλοστάσιο του συστήματος με σκοπό να επηρεά-

σουν και να αποπροσανατολίσουν τις νέες γενιές των αγωνιστών. Είναι

ακόμα ένας λόγος που πρέπει να επιμένουμε στη γραμμή της ενεργητικής

αντίστασης και του πραγματικού κινήματος, γιατί είναι ο μόνος τρόπος να

καλυφτεί, σε πολύ σύντομο χρόνο, το «κενό» και να οπλιστούν οι νέοι αγω-

νιστές με εμπειρία και κατάρτιση και οι «παλιοί» να δοκιμαστούν και να

επανενταχθούν στην ταξική πάλη έτσι όπως αυτή, σήμερα, διεξάγεται.

Οι απαντήσεις που δίνουμε στα ζητήματα τόσο στο ιδεολογικό όσο και

στο πολιτικό επίπεδο πολλές φορές γίνονται αντικείμενο επίθεσης από άλ-

λους χώρους εργατικής και αριστερής αναφοράς σαν «σεχταριστικές». Εχει

σημασία να μιλήσουμε για το «σεχταρισμό» του ΚΚΕ(μ-λ), που με τόση ευ-

κολία τού προσάπτουν διάφοροι «φίλοι» του και άσπονδοι εχθροί. Κατη-

γορούμαστε ταυτόχρονα για τα πιο αλλοπρόσαλλα πράγματα, από τη μία

σαν «σεχταριστές» και από την άλλη σαν οπαδοί των «πρωτοβουλιών κά-

θε εβδομάδα», «στενόμυαλοι σταλινικοί» και «απολιθώματα», ενώ κάποιοι

άλλοι μας εντάσσουν στους «αριστεριστές» και κάποιοι στους οπαδούς

«μονόπρακτων έργων» (σαν τέτοιο θεωρούν αυτοί την Οκτωβριανή Επανά-

σταση). Και αυτό δεν είναι σημερινή υπόθεση, οι κατηγορίες αυτές εκτοξεύ-

ονται, με διάφορες παραλλαγές, από την περίοδο της συγκρότησης του

αντίθεση

58


μαρξιστικού-λενινιστικού κινήματος μέχρι τις ημέρες μας. Μάλιστα πολλές

φορές οι απόψεις μας είχαν κατηγορηθεί ότι «εκπορεύονται» από την ΚΥΠ

και τη CIA και σαν τέτοιες «αντιμετωπίζονταν» από τους ρεβιζιονιστές, κυ-

ρίως του ΚΚΕ.

Ολοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί και η αντίστοιχη πολιτική πρακτική

απέναντι στην οργάνωσή μας είναι αποτέλεσμα της πολιτικής-ιδεολογικής

αντιπαράθεσης που αυτή έχει διεξαγάγει για δεκαετίες με το ρεβιζιονι-

σμό-ρεφορμισμό, την αναρχία-αυτονομία, τη «νέα αριστερή σκέψη». Η

αντιπαράθεση αυτή, πολλές φορές σκληρή αλλά αναγκαία και στο πλαί-

σιο του κινήματος και για τις ανάγκες του κινήματος, δεν έκανε «δημόσιες

σχέσεις», δεν «στρογγύλευε» τα πράγματα, αρνιόταν να δει την «ευκολία»

και το «ταχύρυθμο» διαφόρων «ευκαιριών», δεν σαγηνεύτηκε ποτέ από

τον παραγοντισμό και την ευκολία προσαρμογής στις περιστάσεις. Η

αναφορά αυτή γίνεται για να τονιστεί ότι τα μέτωπα πολιτικής και ιδεο-

λογικής αντιπαράθεσης είναι μια αντικειμενική διαδικασία στο πλαίσιο

του κινήματος και δεν είναι ζήτημα «επιλογής». Η υπόθεση της Αριστεράς

και της ανασυγκρότησης του κομμουνιστικού κινήματος εμπεριέχει ανα-

γκαστικά έντονη πολιτική και ιδεολογική αντιπαράθεση, για να φτάσου-

με σε βάθος την κριτική των αιτίων της ήττας και της οπισθοχώρησης. Θα

θίγει «τιμές και υπολήψεις», δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά. Αυτό δεν

αναιρεί ότι η αντιπαράθεση πρέπει να γίνει μέσα στο κίνημα και για τις

ανάγκες του. Αυτός ο «πολιτισμός» της αντιπαράθεσης πρέπει να διαφυ-

λαχθεί από την προσπάθεια που γίνεται, από πολλές πλευρές, να υψω-

θούν τείχη και υγειονομικές ζώνες, να διαφυλαχτούν «καθαρότητες». Να

διαφυλαχτεί από τις προσπάθειες που συστηματικά γίνονται να μετατρα-

πεί η πολιτική και ιδεολογική αντιπαράθεση σε χουλιγκανισμό, με απολί-

τικες και προβοκατόρικες ενέργειες. Ο χουλιγκανισμός στην πολιτική

αντιπαράθεση, ιδιαίτερα στη νεολαία, είναι ένα από τα «επιτεύγματα»

της ρεφορμιστικής κυριαρχίας τα οποία όμως όχι μόνο δεν σταματούν και

δεν καταγγέλλουν κάποια σχήματα της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς

αλλά τα υιοθετούν και τα «αναβαθμίζουν».

Ο κόσμος του κινήματος, οι αριστεροί άνθρωποι, οι κομμουνιστές έχουν

την ανάγκη να συζητήσουν, να αντιπαρατεθούν, να συνθέσουν. Αυτή η

πρακτική πρέπει να κατοχυρωθεί όχι μόνο για τους «μυημένους» αλλά για

το σύνολο των εργαζόμενων και της νεολαίας, τα ζητήματα αυτά αφορούν

όλους. Στο σημείο αυτό, μία απαραίτητη διευκρίνιση. Είναι άλλο ζήτημα να

κρύβεται κάποιος πίσω από την αντιπαράθεση, να τη μετατρέπει σε βασι-

κό του «καθήκον» και να εμφανίζεται κάθε Πολυτεχνείο και Πρωτομαγιά

με τις κόκκινες σημαίες. Αυτή η στάση είναι έξω από το κίνημα και ουσια-

στικά το υπονομεύει.


59

ρό-

ρα-

λή-

και

όλο

ίνη-

η με

ικά

εων

ρου.

υτό

μα,

αυ-

ρε-

τος,

μό-

ολ-

το

εά-

ίναι

κής

να

γω-

να

και

άλ-

Εχει

ευ-

ατη-

μία

κά-

οιοι

ούς

νά-

ξεύ-

του


τα

αυτ

οπο

στή

στη

την

μικο

δικα

ευθ

κριτ

νής

θειώ

πρω

δια

κών

γεν

νενν

πλέ

γων

θεσ

απο

πολ

τυχ

μα π

τη ν

να

ανά

έχει

αντ

εντύ

νιώ

απο

στρ

γκρ

στρ

νόλ

ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΔΙΑΚΡΙΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΡΕΥΜΑ

ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Είναι κάποια χρόνια τώρα που το μέτωπο αντίστασης αποτελεί τη βα-

σική πολιτική μας κατεύθυνση στους μαζικούς χώρους και στο κίνημα. Το

διάστημα αυτό παλεύουμε ώστε αυτή η κατεύθυνση να δυναμώσει μέσα

στις διαδικασίες του κινήματος και ιδιαίτερα σε περιόδους αγώνων όπου

οι προϋποθέσεις είναι ευνοϊκότερες. Πολλές φορές έχει διαπιστωθεί μια

σημαντική αντίφαση στο πλαίσιο του κινήματος και μάλιστα στις μαζικές

του εξάρσεις: οι στόχοι πάλης της αντίστασης να γίνονται ο βασικός άξο-

νας πάνω στον οποίο κινούνται χιλιάδες εργαζόμενοι και νέοι (άρθρο 16,

νόμος πλαίσιο, ασφαλιστικό) χωρίς όμως να αφήνει το «αποτύπωμά» του

σε μορφές πολιτικής συγκρότησης –στο πλαίσιο του εργαζόμενου λαού

και της νεολαίας- έτσι ώστε σε κάθε επόμενο ξέσπασμα, σε κάθε επόμενο

αγώνα, η πάλη των εργαζόμενων να ξεκινάει από καλύτερες θέσεις. Το ζή-

τημα της πολιτικής συγκρότησης τμημάτων του λαού, και μάλιστα των πιο

μάχιμων, δεν είναι μια αυθόρμητη διαδικασία, αλλά αποτέλεσμα συνειδη-

τής, δύσκολης και επίπονης προσπάθειας όπου μια κομμουνιστική οργά-

νωση οφείλει να πάρει την πολιτική ευθύνη και να συμβάλει αποφασιστι-

κά στην υλοποίησή της.

Η κατεύθυνση της αντίστασης αφορά μια ολόκληρη περίοδο, μέρος της

οποίας ήδη διανύουμε και βιώνουμε, μέσα από την οποία και μέσα στην

οποία θα δημιουργηθούν οι όροι της ανασυγκρότησης της εργατικής τά-

ξης και του λαϊκού κινήματος γενικότερα. Από την άποψη αυτή, τόσο η

δράση όσο και οι προσπάθειες συγκρότησης σχημάτων σε χώρους εργαζό-

μενων, νεολαίας και γειτονιάς πρέπει να παίρνουν υπόψη τους σοβαρά

αυτή την παράμετρο. Η πολιτική συγκρότηση είναι αναγκαίο να έχει στέ-

ρεα βάση, να έχει βάθος και διάρκεια, να έχει δράση που θα συσπειρώνει

νέες δυνάμεις και θα αποκτάει πραγματικούς δεσμούς με τον κόσμο στον

οποίο αναφέρεται.

Η κατεύθυνση της αντίστασης έχει ανάγκη από τη στήριξη μιας ισχυρής

κομμουνιστικής οργάνωσης που θα αναλάβει τόσο τη «λάντζα» όσο και το

μπόλιασμα με τα πολιτικά και ιδεολογικά στοιχεία που είναι απαραίτητα

για τη συγκρότησή της. Αυτό σημαίνει ότι η κομμουνιστική οργάνωση πρέ-

πει να είναι σε θέση να αναλάβει αυτή την ευθύνη (ιδεολογικά, πολιτικά, ορ-

γανωτικά), σημαίνει την ανύψωση του ιδεολογικού και πολιτικού επιπέδου

της, σημαίνει καθημερινό «ζόρισμα» και σκέψη για τις ανάγκες του κινήμα-

τος, σημαίνει ουσιαστικές σχέσεις με τον κόσμο και προβολή των θέσεών της.

Γιατί οι δεσμοί με τον κόσμο δεν δημιουργούνται μόνο στους δρόμους αλλά

και πριν από αυτούς και μετά από αυτούς, μέσα στη ζοφερή πραγματικότη-

αντίθεση

60


τα που εργαζόμενοι και νεολαία αντιμετωπίζουν καθημερινά. Η σύνδεση

αυτή δεν μπορεί να γίνεται μόνο στη βάση μιας πολιτικής κατεύθυνσης η

οποία θα δουλέψει από «μόνη» της. Καμία πολιτική κατεύθυνση –όσο σω-

στή και αν είναι– ακόμα και όταν υιοθετείται αυθόρμητα από τον κόσμο,

στη διάρκεια του αγώνα, δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη ζωντανή σχέση,

την αλληλοδέσμευση των φορέων της πολιτικής κατεύθυνσης και του δυνα-

μικού που δείχνει αγωνιστικές διαθέσεις και πραχτική και βρίσκεται σε δια-

δικασία αποδέσμευσης από την αστική και ρεφορμιστική επιρροή.

Το γεγονός ότι το ΚΚΕ(μ-λ) οφείλει να αναλάβει πλήρως την πολιτική

ευθύνη για να ανοίξουν δρόμοι στη συγκρότηση της αντίστασης σαν δια-

κριτού πολιτικού ρεύματος δεν συνεπάγεται και την εγκατάλειψη της κοι-

νής δράσης. Αντίθετα, χρειάζεται ακόμα μεγαλύτερη ένταση των προσπα-

θειών στην κατεύθυνση αυτή. Πολλές φορές οι προτάσεις μας και οι

πρωτοβουλίες μας συναντούν την άρνηση άλλων οργανώσεων είτε λόγω

διαφωνίας επί της ουσίας –τις περισσότερες φορές– είτε λόγω διαφορετι-

κών προτεραιοτήτων.

Είναι γεγονός ότι η κατάσταση που επικρατεί στο χώρο της Αριστεράς

γενικότερα αλλά και της εξωκοινοβουλευτικής ιδιαίτερα δεν προάγει τη συ-

νεννόηση, τη συνεργασία, τις κοινές πρωτοβουλίες. Αυτό εδράζεται στο ότι

πλέον και σε μεγάλο βαθμό έχουν διαμορφωθεί «μπλοκ» τα οποία είναι αντα-

γωνιστικά και επιθυμούν κάθε κίνηση να ενισχύει, στενά, τη δική τους «υπό-

θεση». Εξάλλου, τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ όσο και η συνεργασία ΜΕΡΑ–ΕΝΑΝΤΙΑ

αποτελούν για τους εμπνευστές τους «κοινή δράση», οπότε δεν έχουν και

πολλούς λόγους να απολογηθούν ότι δεν την προωθούν. Ετσι, για να έχει επι-

τυχία και αποτέλεσμα η κοινή δράση πρέπει να οικοδομηθούν όροι στο κίνη-

μα που να την ευνοήσουν, ακόμα και να την επιβάλουν.

Η οικοδόμηση αυτών των όρων θα γίνει μέσα στους εργαζόμενους και

τη νεολαία με μια ενιαία πολιτική κατεύθυνση και παρέμβαση που πρέπει

να παίρνει και ενιαία πανελλαδικά χαρακτηριστικά και να συγκροτείται

ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του κάθε χώρου. Ταυτόχρονα η αντίσταση

έχει ανάγκη από τη δική της έκφραση, που στην παρούσα φάση μπορεί να

αντιμετωπίζεται είτε με τη δημιουργία ιστολογίων (blogs) είτε κάποιων

εντύπων που κυκλοφορούν σε χώρους εργαζόμενων, νεολαίας και γειτο-

νιών. Είναι ανάγκη όμως παράλληλα με την ενιαία πολιτική συγκρότηση να

αποκτήσει και κεντρική έκφραση.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ζούμε σε σημαντική εποχή, και το πού θα

στραφούν τα πράγματα θα είναι, πρωτίστως, αποτέλεσμα του επιπέδου συ-

γκρότησης και πάλης της εργατικής τάξης και των λαϊκών δυνάμεων. Η

στράτευση σε αυτή την υπόθεση σημαίνει και την πλήρη ανάληψη του συ-

νόλου των καθηκόντων που γεννάει η εποχή μας.


61

βα-

Το

έσα

που

μια

κές

ξο-

16,

του

αού

ενο

ζή-

πιο

δη-

γά-

στι-

της

την

τά-

ο η

ζό-

αρά

στέ-

ώνει

τον

ρής

ι το

ητα

πρέ-

ορ-

δου

μα-

της.

λλά

ότη-


ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

Ενώ γραφόταν το κείμενο αυτό, έγινε γνωστή η περιβόητη πρόταση για

την υποψηφιότητα της Κωνσταντίνας Κούνεβα στα ευρωψηφοδέλτια

ΣΥΡΙΖΑ αλλά και ΠΑΣΟΚ!

Το περήφανο ΟΧΙ που τους πέταξε στα μούτρα η Κωνσταντίνα είναι έκ-

φραση μιας βαθιάς ταξικής συνειδητοποίησης που αρμόζει σε μια τέτοια

αγωνίστρια και που μπορεί να αποτελέσει πλειοψηφικό ρεύμα μέσα στους

εργαζόμενους. Γι’ αυτό και κάποιοι βιάζονται να το εντάξουν σε ψηφοδέλ-

τια, όχι για να το ενισχύσουν αλλά για να το χρησιμοποιήσουν, να το εκτο-

νώσουν και τελικά να το σβήσουν. Αυτή η περήφανη και ταξική στάση της

Κωνσταντίνας Κούνεβα είναι μια απάντηση, μια υπενθύμιση ότι η εργατι-

κή τάξη δεν είναι «αντικείμενο» αλλά υποκείμενο της ιστορίας και των κοι-

νωνικών ανατροπών. Η υπόθεσή της έχει τους δικούς της όρους και διαδι-

κασίες, και αυτοί που τους παραβιάζουν θα βρεθούν στο περιθώριο. Αυτή

η υπενθύμιση δεν αφορά μόνο τους ρεφορμιστές και τους οπορτουνιστές,

αλλά όλους μας…

αντίθεση

62


για

λτια

έκ-

οια

ους

δέλ-

το-

της

ατι-

κοι-

αδι-

υτή

τές,


καπι

σειρά

τελεί

τάση

νος

στάδ

ραγω

πραγ

Σ

ριούν

«αγω

νους

το κα

τόν π

ρε στ

τα λ

ρον ν

φίμω

ή γεω

Κ

έννο

σμια

τε βέ

σοδο

τους

αγρο

ρια α

αλλά

Τ

στις

γών.

τομμ

νουν

στη δ

νωση

λαοί

το ζή

αθρό

τα πρ

λύπτ

Σχετικά με το αγροτικό κίνημα

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Είναι σίγουρο πως ο ξεσηκωμός των αγροτών του φετινού Γενάρη, μετά από

χρόνια σύνθλιψης οικονομικής και κοινωνικής και πολιτικής περιθωριοποίη-

σης της φτωχομεσαίας αγροτιάς, αν μη τι άλλο διαμόρφωσε κάποιους όρους

για το άνοιγμα ξανά της συζήτησης για τη δυνατότητα και την αναγκαιότητα

αγροτικού κινήματος. Σε αυτό το σημείωμα θα επιχειρήσουμε κάποιες προσεγ-

γίσεις του ζητήματος, χωρίς αυτές να μπορούν να το περιγράψουν πλήρως ή,

πολύ περισσότερο, να το εξαντλήσουν. Ωστόσο είναι φανερό πως υπάρχει

ανάγκη να γίνουν τέτοιες προσπάθειες και από αριστερή σκοπιά, μιας και το

αγροτικό ζήτημα δεν αφορά μονάχα το 12% των εναπομεινάντων που απα-

σχολούνται στη γεωργία, μα μια σειρά πλευρές του αφορούν τη ζωή και το

μέλλον συνολικά του λαού στη χώρα μας. Εδώ δεν εννοούμε μόνο τη διατρο-

φική εξάρτηση της χώρας ή την καταστροφή της πρωτογενούς παραγωγής με

ό,τι αυτό συνεπάγεται. Από πολλές απόψεις, μια χώρα δεν μπορεί να είναι η

πρωτεύουσα, λίγα ακόμη αστικά κέντρα και η ρημαγμένη ύπαιθρος...

ΓΕΩΡΓΙΑ: ΕΝΑΣ ΙΔΙΟΜΟΡΦΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Καθώς φαίνεται, αγροτικό ζήτημα υπάρχει και στη χώρα μας και στις

περισσότερες χώρες του κόσμου. Επειτα από δύο αιώνες επικράτησης των

Νεκτάριος Κοκολαντωνάκης

64


καπιταλιστικών σχέσεων, ο τομέας της παραγωγής των τροφίμων και μιας

σειράς βασικών πρώτων υλών για τη ζωή του ανθρώπου συνεχίζει να απο-

τελεί «ειδική περίπτωση» στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος. Η

τάση που εμφάνισε σαν κυρίαρχη, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, ο λεγόμε-

νος τούρμπο-καπιταλισμός (βλέπε καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του

στάδιο χωρίς αντίπαλο δέος) είναι η τάση παραγωγής κερδών και αναπα-

ραγωγής τους στις τράπεζες και τα χρηματιστήρια, έξω από το πεδίο της

πραγματικής παραγωγής.

Σήμερα όλοι, ακόμη και οι μέχρι χθες υμνητές της ελεύθερης αγοράς, κατα-

ριούνται την «ασυδοσία». Κάθε απολογητής του συστήματος φαίνεται να

«αγωνιά» για την πραγματική οικονομία με βάση τους πραγματικούς κινδύ-

νους που γεννά η κρίση για το σύνολο της καπιταλιστικής οικονομίας. Ομως

το καπιταλιστικό σύστημα διαθέτει πάντα έναν και μοναδικό κινητήρα. Αυ-

τόν που παράγει κέρδος. Και αν η επιδίωξη κερδών εδώ και χρόνια μπλόκα-

ρε στο πεδίο της πραγματικής παραγωγής, ουσιαστικά σ’ όλους τους τομείς (με

τα λιγότερα ίσως προβλήματα στον τομέα παραγωγής όπλων), έχει ενδιαφέ-

ρον να δούμε τι συμβαίνει και πού έχει φτάσει το πράγμα στην παραγωγή τρο-

φίμων. Ας δούμε λοιπόν κάποια πράγματα στο χώρο της λεγόμενης αγροτικής

ή γεωργικής παραγωγής.

Καταρχάς οι έννοιες αγροτική ή γεωργική δεν αντιστοιχούν βέβαια ούτε ως

έννοιες στη βιομηχανοποιημένη παραγωγή τροφίμων που κυριαρχεί παγκό-

σμια σε μια σειρά τομείς. Φυσικά το πρόβλημά μας δεν είναι με τις έννοιες. Ού-

τε βέβαια τα έχουμε γενικά με την τεχνολογία και την εκμηχάνιση. Ομως η εί-

σοδος των μονοπωλίων και των πολυεθνικών του ιμπεριαλισμού -ιδιαίτερα με

τους όρους των τελευταίων δεκαετιών σε παγκόσμια κλίμακα- στο χώρο της

αγροτικής παραγωγής έχει φέρει ήδη τραγικά αποτελέσματα σε δισεκατομμύ-

ρια ανθρώπους στον πλανήτη, είτε παραγωγούς είτε καταναλωτές τροφίμων

αλλά και ενδυμάτων και άλλων βασικών αγαθών.

Τα σιτηρά, που πέρυσι έκαναν άλμα στα χρηματιστήρια (πολύ λιγότερο

στις τιμές παραγωγού), φέτος σαπίζουν αδιάθετα στις αποθήκες των παραγω-

γών. Ομως, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του FAO και του Ο.Η.Ε., 960 εκα-

τομμύρια άνθρωποι υποσιτίζονται και λιμοκτονούν, ενώ άλλοι 100.000 πεθαί-

νουν καθημερινά από αιτίες που οφείλονται στην πείνα. Παράλληλα, ο FAO

στη διάσκεψη της Μαδρίτης φέτος το Γενάρη επισημαίνει τον κίνδυνο επιδεί-

νωσης της επισιτιστικής κρίσης για τα επόμενα χρόνια. Και κει όμως όπου οι

λαοί, για την ώρα τουλάχιστον, δεν πεινούν, υπάρχει ολοένα και πιο έντονο

το ζήτημα του τι ακριβώς τρώνε. Τα συνεχή διατροφικά σκάνδαλα, από την

αθρόα παραγωγή των τρελών αγελάδων και των διοξινούχων χοιρινών μέχρι

τα πρόσφατα με τη μελαμίνη στο γάλα και τα ορυκτέλαια στα λάδια, αποκα-

λύπτουν εν μέρει μονάχα τους σύγχρονους κινδύνους από τη σαρωτική επέλα-

65


από

ποίη-

ρους

τητα

οσεγ-

ως ή,

άρχει

αι το

απα-

αι το

ατρο-

ής με

ναι η

στις

των


2. Η

τον

της

κά

στις

προ

που

λόγ

αίσ

μιλά

Στη

δάκ

ζου

ραγ

να

λεφ

τος.

σύν

όπω

Μ’

υπα

δων

τη λ

ποι

φάλ

του

ρη

υπό

νήθ

της

στό

ζί μ

παρ

ξοδ

φαλ

ση του κεφαλαίου στο χώρο της γεωργικής παραγωγής. Αυτή η επέλαση τα

τελευταία χρόνια πατάει στους όρους κυριαρχίας του καπιταλιστικού-

ιμπεριαλιστικού συστήματος σε βάρος των λαών, συντελείται στο έδαφος

του οξύτατου ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού και βέβαια επηρεάζεται κα-

θοριστικά πάντα και ιδιαίτερα σήμερα από τα δεδομένα της κρίσης του συ-

στήματος. Με πολλούς τρόπους γίνεται σήμερα η επέλαση του κεφαλαίου

στην αγροτική παραγωγή, αλλά χονδρικά -και χωρίς σαφή πάντα όρια με-

ταξύ τους- θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τρεις βασικούς.

1. ΟΙ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΕΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΕΦΟΔΙΩΝ

Καταρχάς με τον μονοπωλιακό έλεγχο διαμέσου πανίσχυρων πολυεθνι-

κών των βασικών και απαραίτητων εισροών για τη γεωργία. Δηλαδή των

σπόρων, των λιπασμάτων, των φυτοφαρμάκων και των μηχανημάτων. Εδώ

αξίζει ν’ αναφερθεί η γνωστή περίπτωση των μεταλλαγμένων σπόρων που

επιβλήθηκαν, όπως αποκαλύφθηκε, με τελικό αποτέλεσμα όχι την αύξηση

της παραγωγής, αλλά για την αναγκαστική εξάρτηση της παραγωγής από

τους σπόρους και τα φάρμακα αρχικά 2-3 πολυεθνικών των Η.Π.Α. και τώ-

ρα των αντίστοιχων της Ε.Ε. Εκείνο που δεν είναι γνωστό είναι το παιχνί-

δι με τον αποκλεισμό μιας σειράς φτηνών φυτοφαρμάκων (σπασμένης πα-

τέντας) προς όφελος νέων δραστικών ουσιών που τάχα σέβονται το

περιβάλλον, το χρήστη και τον καταναλωτή αγροτικών προϊόντων.

Η αθωότητα όλων αυτών των νέων αλλά και αρκετών παλιών φυτοφαρ-

μάκων που μένουν στην κυκλοφορία μένει ουσιαστικά να αποδειχθεί στο

μέλλον. Εν τω μεταξύ οι πολυεθνικές που τα παράγουν μονοπωλώντας την

πατέντα τα πουλάνε πανάκριβα. Εισπράττουν δισεκατομμύρια δολάρια

και ευρώ παγκόσμια από τους παραγωγούς για τα μαγικά τους φυτοφάρ-

μακα, που είναι και ιδιαίτερα δραστικά και «ακίνδυνα» και κυρίως τους

κοστίζουν ελάχιστα σε σχέση με τις τιμές που τα δίνουν στους παραγωγούς.

Εχουμε φτάσει στο σημείο πολυεθνικές σαν την DYPONT, την BAYER, την

BASF κ.ά., που δεκαετίες τώρα δηλητηριάζουν τη γη και τους ανθρώπους,

να εμφανίζονται σήμερα σαν σούπερ οικολόγοι υπέρμαχοι της πράσινης

ανάπτυξης.

Την ίδια ώρα κανένας δεν ξέρει τι συνέπειες θα αποκαλυφθούν σε λίγα

χρόνια είτε από τα δικαίως κατηγορημένα μεταλλαγμένα τους είτε από τα

νέα «αθώα» αγροχημικά τους... Γενικότερα η επιβολή νέων τεχνικών καλ-

λιέργειας, η επιβολή της μονοκαλλιέργειας και κυρίως οι ιμπεριαλιστικές

πλάτες των πολυεθνικών που επιβάλλουν αγροτικές πολιτικές τούς έχουν

επιτρέψει να επελαύνουν, σαρώνοντας το γεωργικό τοπίο παγκόσμια.

αντίθεση

66


2. Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΟΧΘΟΥ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ

Ο δεύτερος τρόπος που το κεφάλαιο επελαύνει στη γεωργία, πέρα από

τον έλεγχο των λεγόμενων εισροών, είναι με τον έλεγχο της εμπορίας και

της μεταποίησης των εκροών. Με απλά λόγια, με τη λεηλασία κυριολεκτι-

κά των παραγόμενων προϊόντων. Αυτή η πιο παλιά τέχνη του κεφαλαίου

στις μέρες μας εκμεταλλεύεται τη λεγόμενη υπερπαραγωγή γεωργικών

προϊόντων και ουσιαστικά ξαναπαίρνει μορφές ληστείας αποικιακού τύ-

που. Σε σχέση με την υπερπαραγωγή, προφανώς αυτή μπορεί να υπάρχει

λόγω τεχνικών δυνατοτήτων. Την ίδια στιγμή, όμως, αποκαλύπτεται το

αίσχος και η απανθρωπιά του συστήματος. Την ίδια ώρα που το σύστημα

μιλά για υπερπαραγωγή τροφίμων, εκατομμύρια άνθρωποι λιμοκτονούν.

Στη χώρα μας σε λίγο η πλειονότητα των εργαζομένων θα λέει το λάδι λα-

δάκι, και ενώ τα πορτοκάλια, τα ροδάκινα και τα καρπούζια θα σαπί-

ζουν στα χωράφια ή θα ληστεύονται με εξευτελιστικές τιμές από τον πα-

ραγωγό, την ίδια στιγμή ο εργαζόμενος θα τα νοσταλγεί χωρίς να μπορεί

να τα καταναλώσει.

Αλληλοκατηγορούνται τελευταία στο αστικό επίπεδο ότι τάχα δίνουν

λεφτά στους αγρότες αλλά δεν σκύβουν πάνω στην ουσία του προβλήμα-

τος. Οχι, για μας είναι σίγουρο πως, αν δεν υποκρίνονται θρασύτατα (το

σύνηθες), αδικούν εαυτούς και αλλήλους. Σίγουρα ο αγροτικός κόσμος

όπως και ο κόσμος της εργασίας, που παράγουν τον πλούτο, απαξιώνονται.

Μ’ αυτή την έννοια εξηγείται η πλήρης εγκατάλειψη των κατοίκων της

υπαίθρου, π.χ., και η παντελής αδιαφορία για τη ζωή εκατοντάδων χιλιά-

δων ανθρώπων σε χιλιάδες ρημαγμένα χωριά της χώρας μας.

Ομως δεν αδιαφορούν γενικά για τους αγρότες. Νοιάζονται σίγουρα για

τη λεηλασία του πλούτου που παράγουν. Ακόμη περισσότερο, οι εκπρόσω-

ποι της αστικής τάξης θεσπίζουν πολιτικές που όχι μόνο επιτρέπουν στο κε-

φάλαιο τη μονοπώληση στη διαχείριση (μεταποίηση-διακίνηση-εμπορία)

του πλούτου που παράγει ο αγρότης, μα ταυτόχρονα επιβάλλουν τον πλή-

ρη έλεγχό τους σ’ όλο το φάσμα της διατροφής, όπως και της ένδυσης, της

υπόδησης κ.λπ. Ελέγχουν, καθορίζουν και μας επιβάλλουν διατροφικές συ-

νήθειες και πρότυπα κατά πως βολεύει το κεφάλαιο, κατά κανόνα σε βάρος

της ίδιας της υγείας μας. Την ίδια στιγμή και για χάρη των προηγούμενων

στόχων ο φυσικός πλούτος της χώρας απαξιώνεται και καταστρέφεται μα-

ζί με το μεράκι, τις αξιόλογες παραδοσιακές τεχνικές και τους ίδιους τους

παραγωγούς της υπαίθρου που απαλλοτριώνονται και οδηγούνται σε αδιέ-

ξοδο και σε αφανισμό.

Ολα αυτά δεν προκύπτουν τυχαία ούτε επειδή οι εκπρόσωποι του κε-

φαλαίου δεν έσκυψαν στα προβλήματα. Η εφαρμογή των οδηγιών της Ε.Ε.


67

τα

ού-

φος

κα-

συ-

ίου

με-

θνι-

των

Εδώ

που

ηση

από

τώ-

χνί-

πα-

το

αρ-

στο

την

ρια

άρ-

ους

ούς.

την

ους,

νης

ίγα

τα

αλ-

κές

ουν


επέ

ραρ

νια

πολ

προ

κρί

ισχυ

χώρ

ρά

κές

λο

φτω

Επί

ριό

απα

χρό

φαλ

σιδ

να κ

3. Η

λάξ

αγρ

μείς

χετα

αλλ

στικ

βλισ

σμό

εκμ

ωργ

ανά

μια

γεν

σία

δου

λογ

είχε και έχει για τη συνέχεια συγκεκριμένες και καλά μελετημένες στοχεύ-

σεις και ορατά πλέον αποτελέσματα.

ΓΙΑ ΤΗΝ Κ.Α.Π. ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ

Η εφαρμογή των ντιρεκτίβων της Κ.Α.Π. επέτεινε αντί να επιλύσει μια

σειρά διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής γεωργίας παράλληλα με το

ξεκλήρισμα της φτωχομεσαίας αγροτιάς. Εξαφάνισε μια σειρά παραδοσια-

κές καλλιέργειες στον τόπο μας, όπως αλιεία, οινάμπελα, σταφίδα, καπνό

κ.ά., ενώ το σύνολο των καλλιεργειών που συνεχίζονται, όταν δεν μπαίνουν

μέσα, όπως φέτος, είναι οριακά βιώσιμες και με ιδιαίτερα δυσοίωνες προο-

πτικές. Σίγουρα η υποθήκευση της ελληνικής γεωργίας και των αγροτών

στις ορέξεις των ευρωπαϊκών μονοπωλίων ήταν επιλογή της ελληνικής

αστικής τάξης. Επιλογή που έκανε στη βάση του εξαρτημένου χαρακτήρα

της. Κάποια πράγματα γίνανε βίαια, επιβλήθηκαν ίσως απότομα. Να θυμί-

σουμε, π.χ., τα πρόστιμα από τις ποσοστώσεις στην παραγωγή γάλακτος

όταν η χώρα μας ήταν 60% ελλειμματική και εισήγαγε γαλακτοκομικά

προϊόντα. Να θυμίσουμε τις υποχρεωτικές εισαγωγές φρούτων όταν τα

πορτοκάλια σάπιζαν ήδη κάτω από τα δέντρα κ.λπ.

Ας δούμε το σημερινό αποτέλεσμα: Η χώρα μας από εξαγωγική σε γεωρ-

γικά προϊόντα φτάνει να εισάγει πλέον τα 2/3 των προϊόντων για τις δια-

τροφικές της ανάγκες. Ολα αυτά δεν έγιναν χωρίς σχέδιο ούτε επειδή κά-

ποιοι από τους αρμόδιους δεν έσκυψαν στο πρόβλημα. Εμείς πιστεύουμε

ότι, αντίθετα, έσκυψαν στο πρόβλημα. Όπως σε κάθε τομέα η αστική τάξη

προσαρμόστηκε στα δεδομένα που διαμόρφωνε κάθε φορά η πολιτική της

εξάρτησης. Ειδικά στον αγροτικό τομέα η πολιτική της Κ.Α.Π. ήταν μια μό-

νιμη, σταθερή και διαρκής σχέση με λίγο πολύ φανερή από την αρχή την κα-

τάληξη για τη γεωργία της χώρας μας. Στις βασικές τους πλευρές, άλλωστε,

αυτά που επιβάλλονταν ήταν ζητούμενα για την ίδια την αστική τάξη της

χώρας. Απλώς το ελληνικό κεφάλαιο κινήθηκε προσαρμοσμένο στη σιδηρο-

τροχιά που επέβαλαν για τη γεωργία στη χώρα μας τα ευρωπαϊκά μονοπώ-

λια μέσω των ντιρεκτίβων της Κ.Α.Π.

Η ίδια η αστική τάξη βέβαια υπέστη σοβαρά πλήγματα, ψαλιδίστηκαν

κάποιες φιλοδοξίες που πήγαν να αναπτυχθούν στα τέλη της δεκαετίας

του '80. Η ίδια σήμερα κινείται ανάμεσα σε ιμπεριαλιστικές συμπληγάδες

με τραγικά (και οικονομικά) αδιέξοδα. Ομως, σ’ ό,τι αφορά την αγροτιά,

η Κ.Α.Π. βοήθησε την αστική τάξη να περάσει τόσο το ξεκλήρισμα του

μισού και πλέον πληθυσμού, που από το 30% στις αρχές του '80 έφτασε

σήμερα στο 12%, όσο και να ανοίξει το δρόμο για τη σύγχρονη ληστεία

του μόχθου του αγρότη από το ντόπιο κεφάλαιο, που γίνεται πλάι στην

αντίθεση

68


επέλαση των ευρωπαϊκών μονοπωλίων.

Ολα αυτά που συνέβησαν στη γεωργία καθώς και η συνολικότερη πα-

ραρτημοποίηση της ελληνικής οικονομίας μπορεί όλα τα προηγούμενα χρό-

νια να έδωσαν ρόλο και κύρος στην αστική τάξη, μπορεί να τη θωράκισαν

πολιτικά και ιδεολογικά απέναντι στον εχθρό λαό και να την ενίσχυσαν

προς τα έξω, όμως, καθώς φαίνεται, πίσω έχει η αχλάδα την ουρά... Αν η

κρίση και τα εκατομμύρια των απολύσεων απειλούν την κοινωνική συνοχή

ισχυρών ιμπεριαλιστικών χωρών της Ε.Ε. και όχι μόνο, βλέπουμε πως στη

χώρα μας τα πράγματα ήδη δυσκολεύουν για την αστική τάξη σ’ ό,τι αφο-

ρά τον έλεγχο του λαού, που σε ποσοστό 24% δεν μπορεί να καλύψει βασι-

κές του ανάγκες όπως είναι η πληρωμή του ηλεκτρικού. Σίγουρα ένα μεγά-

λο κομμάτι από αυτό το 24% που γρήγορα θ' αυξηθεί σημαντικά είναι

φτωχοί αγρότες που παραμένουν στο χωριό χωρίς ουσιαστικά εισόδημα.

Επίσης μεγάλο κομμάτι ξεκληρισμένων αγροτών που διώχτηκαν από το χω-

ριό στα αστικά κέντρα έχει προστεθεί ουσιαστικά στην ανεργία, στην υπο-

απασχόληση και τη φτώχεια ιδιαίτερα στις επαρχιακές πόλεις τα τελευταία

χρόνια. Ομως πριν επεκταθούμε άλλο στις συνέπειες της επέλασης του κε-

φαλαίου στη γεωργία, που όπως είπαμε στη χώρα μας κινείται πάνω στις

σιδηροτροχιές των Βρυξελλών, ας δούμε για να έχουμε πιο πλήρη την εικό-

να και τον τρίτο τρόπο που συντελείται αυτή η επέλαση.

3. Η ΑΜΕΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

Είναι γνωστό πως η χρήση της τεχνολογίας και η εκμηχάνιση έχουν αλ-

λάξει άρδην τα δεδομένα από κάθε άποψη στο σύνολο των τομέων της

αγροτικής παραγωγής. Η βιομηχανοποίηση της γεωργίας σε μια σειρά το-

μείς είναι γεγονός, όμως κάθε τομέας, παρά την τεχνολογική εξέλιξη, επιδέ-

χεται σε διαφορετικό βαθμό την εκμηχάνιση. Στις Η.Π.Α., στην Ευρώπη και

αλλού, υπάρχουν, π.χ., καπιταλιστικές επιχειρήσεις κτηνοτροφίας, ουσια-

στικά εργοστάσια παραγωγής κρέατος. Μιλάμε βέβαια πάντα για τη στα-

βλισμένη κτηνοτροφία. Στις Η.Π.Α., τη Βραζιλία, την Αυστραλία, ο συνδυα-

σμός των τεράστιων διαθέσιμων γεωργικών εκτάσεων σε λίγα χέρια με την

εκμηχάνιση δίνει ως ένα βαθμό περιθώρια ανάπτυξης καπιταλιστικών γε-

ωργικών εκμεταλλεύσεων και σε άλλους τομείς, με τις ιδιομορφίες και τα

ανάλογα χαρακτηριστικά κατά περίπτωση. Και λέμε ως ένα βαθμό γιατί

μια σειρά καλλιέργειες επιδέχονται την εκμηχάνιση μέχρις ενός σημείου και

γενικότερα είναι αντικειμενικά δύσκολη και συνήθως ασύμφορη η διαδικα-

σία συγκέντρωσης και παραγωγής με καπιταλιστικούς όρους σε τέτοιου εί-

δους καλλιέργειες. Στο ελαιομάζωμα, για παράδειγμα, έχει εισαχθεί η τεχνο-

λογία του ελαιοραβδιστικού. Ομως η χειρωνακτική δουλειά δεν μειώθηκε


69

χεύ-

μια

ε το

σια-

πνό

ουν

οο-

τών

κής

ήρα

υμί-

τος

ικά

τα

ωρ-

δια-

κά-

υμε

άξη

της

μό-

κα-

στε,

της

ρο-

πώ-

καν

ίας

δες

τιά,

του

ασε

εία

την


είνα

ανέ

δων

βιομ

από

όσο

δεν

επέ

μεγ

χρό

παν

συγ

και

παρ

εξω

από

ρας

σου

ταίε

κρά

μέν

της

θηκ

αλλ

ροι

μερ

αγρ

ζου

τρό

ποι

σε χ

να

πάψ

φτώ

παρ

εξευ

οι μ

ουσιαστικά μέχρι τώρα, ενώ γενικότερα, παρά τη χρήση της τεχνολογίας,

είναι ασύμφορα για το κεφάλαιο τόσο η αγορά εγκαταστημένων ελαιώνων

όσο και η εγκατάσταση νέων δέντρων που θα αποδώσουν μετά από 5-10 ή

15-20 χρόνια.

Στη χώρα μας για όλους αυτούς τους λόγους και με βασικό δεδομένο το

γεωγραφικό ανάγλυφο, τις περιορισμένες σε έκταση γεωργικές εκτάσεις και

τον πολυτεμαχισμό του κλήρου (μέσος κλήρος στην Ελλάδα 45 στρέμματα,

στην Ευρώπη 280 στρέμματα και στις Η.Π.Α. 1.500), οι καπιταλιστικού τύ-

που γεωργικές εκμεταλλεύσεις περιορίζονται σχεδόν αποκλειστικά στη

σταβλισμένη κτηνοτροφία και την ιχθυοκαλλιέργεια.

Η ιχθυοκαλλιέργεια, σύμφωνα με πρόσφατη δήλωση της τσέχικης

προεδρίας της Ε.Ε., θα είναι η αλιεία του μέλλοντος. Ετσι στη χώρα μας,

αφού σαρώθηκαν οι φτωχοί ψαράδες και καθάρισε το τοπίο, κάποιες κα-

πιταλιστικές επιχειρήσεις στο χώρο της ιχθυοκαλλιέργειας ανθούν. Εδώ

πράγματι έχουμε έναν τομέα όπου λειτουργεί η καπιταλιστική συγκέ-

ντρωση και παραγωγή. Στον κλάδο που απασχολεί 9.000 άτομα, από τις

400 εταιρείες που δραστηριοποιούνταν το 2001, το Δεκέμβρη του 2008 εί-

χαν μείνει 98 και προβλέπεται να μείνουν λιγότερες από 50 εντός του

2009. Ενδεικτικό της ραγδαίας ανάπτυξης και ενίσχυσης των εταιρειών

του κλάδου είναι η εξαγορά του 45% των τούρκικων εταιριών της

MYGLA και ευρύτερα στη Μαύρη Θάλασσα κυρίως από τις ελληνικές

«Νηρεύς» και «Σελόντα». Ηδη από το 2007 η Ελλάδα καλύπτει το 49%

της ευρωπαϊκής κατανάλωσης σε τσιπούρα και λαβράκι, που είναι συνο-

λικά 196.000 τόνοι.

Είναι φανερό πως στη χώρα μας, πέρα από μερικές μονάδες στην ιχθυο-

καλλιέργεια που θα μείνουν -και μάλιστα με όρους ισχύος στην ευρύτερη

περιοχή- και πέρα από λίγες ακόμη καπιταλιστικού χαρακτήρα κτηνοτρο-

φικές μονάδες (τύπου CRETA FARM) που δραστηριοποιούνται στο χώρο

της σταβλισμένης κτηνοτροφίας, στους υπόλοιπους τομείς της ελληνικής γε-

ωργίας και κτηνοτροφίας εκείνο που κυριαρχεί είναι η εγκατάλειψη των

καλλιεργειών και η λεηλασία του μόχθου των φτωχομεσαίων αγροτών από

τις πολυεθνικές των αγροεφοδίων, τους μεγαλεμπόρους και τα καρτέλ που

λυμαίνονται τις σοδιές σε εξευτελιστικές τιμές.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ – ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΣΗΜΕΡΑ

Ηδη έχουμε αναφερθεί στις βασικές συνέπειες από την επέλαση του

κεφαλαίου στην αγροτική παραγωγή και στο εμπόριο τροφίμων της χώ-

ρας μας. Ερήμωση υπαίθρου και στοίβαγμα του λαού στις πόλεις, κατα-

στροφή πλούτου από εγκατάλειψη καλλιεργειών, διατροφική εξάρτηση

αντίθεση

70


είναι μερικές από αυτές τις συνέπειες. Και, το χειρότερο, οι στρατιές των

ανέργων στην πόλη και το χωριό από τις απώλειες εκατοντάδων χιλιά-

δων θέσεων εργασίας τόσο από τον πρωτογενή τομέα όσο και από τη

βιομηχανία μεταποίησης και από μια σειρά τομείς απασχόλησης γύρω

από τη γεωργία. Η επιμονή του καταναλωτή στη χώρα μας να ψάχνει,

όσο ακόμη θυμάται, το ντόπιο φρούτο ή λαχανικό ή το χωριάτικο αβγό

δεν οφείλεται σε τοπικισμό ή εθνικισμό. Είναι σαφές πως οι πολυεθνικές

επέβαλαν μέσω υβριδίων και άλλων επεμβάσεων ντομάτες και φρούτα

μεγάλα, γυαλιστερά, σκληρά για να αντέχουν στις μεταφορές και στο

χρόνο. Ομως τα φρούτα αυτά είναι πλέον άνοστα, σχεδόν άχρηστα και

πανάκριβα για τον εργαζόμενο.

Επιπλέον τα φρούτα, π.χ., που προέρχονται από το νότιο ημισφαίριο

συγκομίζονται άγουρα για να αντέξουν κάμποσες μέρες και τη μεταφορά

και δεν έχουν καμιά γεύση. Την ίδια ώρα ο παραγωγός της χώρας μας, που

παράγει εκλεκτά φρούτα στην Αρτα, στα Χανιά, στη Νάουσα και αλλού,

εξωθείται να εγκαταλείψει την καλλιέργειά του, γιατί δεν μπορεί να ζήσει

από αυτή. Το ίδιο συμβαίνει πλέον για το σύνολο των καλλιεργειών της χώ-

ρας μας, εκτός από τις λίγες καπιταλιστικές επιχειρήσεις που αφού σαρώ-

σουν το τοπίο κυριαρχούν στους τομείς που προαναφέραμε. Αυτές οι τελευ-

ταίες επιχειρήσεις όχι μόνο στηρίζονται από την Κ.Α.Π. και το εθνικό

κράτος, αλλά ουσιαστικά υπηρετούνται από κάθε άποψη.

Την ίδια ώρα η συντριπτική πλειονότητα των μικρομεσαίων αγροτών

μένει απροστάτευτη, με επιδόματα φτώχειας (που λέγονται επιδοτήσεις

της Κ.Α.Π. ή ψίχουλα του Ε.Λ.Γ.Α.) και αντιμετωπίζει τα καρτέλ, που στή-

θηκαν επιμελώς για να τους ληστεύουν, πάλι αξιοποιώντας την Κ.Α.Π.,

αλλά και τους ντόπιους πολιτικούς υπηρέτες του κεφαλαίου. Μεγαλέμπο-

ροι, αλυσίδες super market, ΕΛΑΪΣ, ΜΙΝΕΡΒΑ, VIVARTIA, AMITA και

μερικοί ακόμη όμιλοι και επιχειρήσεις καρπώνονται τον ιδρώτα των

αγροτών δίνοντάς τους εξευτελιστικές τιμές, την ίδια στιγμή που αδειά-

ζουν τις τσέπες των εργαζομένων πουλώντας τους φρουτολαχανικά και

τρόφιμα που είναι αναγκασμένοι να πληρώνουν πανάκριβα. Να λοιπόν

ποιος ήταν τελικά ο ρόλος της πολιτικής των επιδοτήσεων που ακολούθη-

σε χρόνια τώρα η Κ.Α.Π. Να κατέβουν σε εξευτελιστικά επίπεδα οι τιμές,

να ενισχυθούν τα καρτέλ και οι μεγαλέμποροι. Παράλληλα ο αγρότης να

πάψει να διεκδικεί τιμή, να αρκείται σε μια επιδότηση, τύπου επιδόματος

φτώχειας, να αποδεχτεί τη φτώχεια. Μην έχοντας άλλη διέξοδο από το να

παράγει ό,τι του ζητήσουν, όταν κι αν του το ζητήσουν και πάντα στις

εξευτελιστικές τιμές που θα διαμορφώνει η αγορά, δηλαδή τα καρτέλ και

οι μεγαλέμποροι.


71

ίας,

νων

10 ή

ο το

και

ατα,

τύ-

στη

κης

μας,

κα-

Εδώ

γκέ-

τις

8 εί-

του

ιών

της

κές

49%

νο-

υο-

ερη

ρο-

ώρο

γε-

των

από

που

του

χώ-

τα-

ηση


όχι

νον

περ

μάτ

κατ

ριο

δου

να,

έπα

τι τ

βιομ

«αγ

μα

ασφ

επικ

κό

προ

νοτ

στο

κλύ

ανυ

κεφ

τη λ

έχο

τή η

ποι

βαρ

της

ντια

Η Δ

ΑΝ

φία

ρήσ

γία

δια

Ε.Ε. - ΝΕΑ Κ.Α.Π. - ΠΟΕ ΚΑΙ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΝΤΟΧΑ ΠΟΥ ΔΕΝ

ΚΛΕΙΝΕΙ

Δεν είναι ότι τα ευρωπαϊκά μονοπώλια ή τα ντόπια καρτέλ δεν θέλουν

παραγωγή. Απλώς τη θέλουν σε εξευτελιστικές τιμές. Και πλέον ως Ε.Ε., στο

πλαίσιο του παγκόσμιου ρόλου της, ολοένα και περισσότερο δεν διστάζει

να αποδέχεται -και να είναι και υπέρμαχη στον Π.Ο.Ε.- μέτρα ανοίγματος

των αγορών στην κατεύθυνση κατάργησης των προστατευτισμών των

αγροτικών προϊόντων. Και αυτό γιατί η Ε.Ε. εκτός από τα προϊόντα που ει-

σάγει (και τα οποία πλέον προτιμά να τα βρίσκει φτηνά από την παγκό-

σμια αγορά, παρά να τα επιδοτεί στο εσωτερικό της) είναι και ισχυρή εξα-

γωγική δύναμη. Σε μια σειρά αγροτικά προϊόντα και κυρίως σ’ αυτά της

καπιταλιστικής γεωργίας των βόρειων χωρών, η Ε.Ε. είναι ανταγωνιστική

διεθνώς και βέβαια «ανοίγει» την αγορά της στα αγροτικά προϊόντα γιατί

ενδιαφέρεται ν’ ανοίξουν οι αγορές των άλλων σε βιομηχανικά και άλλα

προϊόντα που ενδιαφέρουν πρωτίστως τις ισχυρές οικονομίες της Ε.Ε. Βε-

βαίως από το καλοκαίρι του 2008 και πριν ξεσπάσει η παγκόσμια καπιτα-

λιστική κρίση, οι συνομιλίες του κύκλου της ΝΤΟΧΑ έχουν βαλτώσει κυ-

ρίως στη βάση αντιθέσεων Η.Π.Α.-Ινδίας και όχι μόνο. Σήμερα, με βάση την

όξυνση της κρίσης, διατυπώνεται το ερώτημα κατά πόσο οι κλασικοί υπέρ-

μαχοι του ανοίγματος των αγορών (κυρίως των άλλων), οι Η.Π.Α., θα είναι

διατεθειμένες να συμφωνήσουν στα φιλελεύθερα ανοίγματα της Ε.Ε. Και εί-

ναι ερωτηματικό μέχρι ποιου σημείου, στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων

του Π.Ο.Ε., οι ισχυροί της Ε.Ε. θα έχουν κοινή θέση. Πάντως η κρίση, παρά

τις περί του αντιθέτου παραινέσεις, μάλλον δυσκολεύει συμφωνίες και ενι-

σχύει προστατευτισμούς. Ιδωμεν...

Παρεμπιπτόντως να επισημάνουμε απέναντι σε «αφελείς» τοποθετήσεις

πως τα όποια ανοίγματα της Ε.Ε. δεν είναι ανοίγματα για τους φτωχούς του

κόσμου. Είναι ανοίγματα για τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Καταρχάς τα

όποια επιπλέον αγροτικά προϊόντα μπουν στην ευρωπαϊκή αγορά, λόγω

άρσης του προστατευτισμού των ντόπιων, θα προέρχονται από ισχυρές

αγροτικές δυνάμεις όπως Η.Π.Α., Αυστραλία, Καναδάς, Βραζιλία και όχι

από φτωχές χώρες. Αλλωστε, και από τις ίδιες τις φτωχές χώρες τα όποια

προϊόντα καταλήγουν στην Ε.Ε. παίρνονται με όρους λεηλασίας από τους

ακόμη πιο κολασμένους αγρότες των χωρών αυτών, αφού ειδικά στις μέρες

μας δύσκολα θα φτάσει κάτι παραπάνω στις τσέπες ή στο στομάχι τους

όπως κι αν μοσχοπουλήσουν τα προϊόντα τους τα δικά τους καρτέλ.

Κάτι που αξίζει επίσης να σημειώσουμε σχετικά με τη νέα Κ.Α.Π. είναι

το εμπόριο της οικολογικής ευαισθησίας από την Ε.Ε. (τώρα με τον Ομπά-

μα ίσως χάσουν το μονοπώλιο) και τα σχετικά. Ενας τρόπος που η Ε.Ε., και

αντίθεση

72


όχι μόνο, προσπαθεί να διαφυλάξει την αγορά της είναι οι όροι και οι κα-

νονισμοί ποιότητας και ασφάλειας τροφίμων, με τα σήματα ποιότητας, οι

περιβαλλοντικοί όροι και διάφορα σχετικά. Γι’ αυτό άλλωστε στη διαπραγ-

μάτευση στον Π.Ο.Ε., στον εν εξελίξει κύκλο της ΝΤΟΧΑ, επιμένουν στην

κατοχύρωση γεωγραφικών ενδείξεων των προϊόντων στο παγκόσμιο εμπό-

ριο. Μ’ αυτό τον τρόπο κόβουν από την ευρωπαϊκή αγορά ό,τι χαλάει τις

δουλειές των ισχυρών «αγροτικών» συμφερόντων της Ε.Ε. Τα μεταλλαγμέ-

να, π.χ., τα αποδέχτηκε η Ε.Ε. και τα χλωριωμένα κοτόπουλα των Η.Π.Α.

έπαψαν να την ενοχλούν ιδιαίτερα σ’ αυτή τη φάση. Δύσκολο να γίνει κά-

τι τέτοιο, θα υποθέταμε, με τα ορμονιασμένα μοσχάρια των Η.Π.Α., γιατί η

βιομηχανία παραγωγής κρέατος των ισχυρών της Ε.Ε. παράγει τόνους

«αγνά» μοσχάρια και αγελάδες, έστω και τρελές, και έτσι εδώ βάζουν ζήτη-

μα ποιότητας στους ισχυρούς ανταγωνιστές των Η.Π.Α.

Ανάλογα βέβαια οι πιστοποιήσεις, τα σήματα, οι κανόνες υγιεινής και

ασφάλειας πετάνε έξω από την αγορά φτωχούς παραγωγούς στην ίδια την

επικράτεια της Ε.Ε. κυρίως νέων χωρών αλλά και της χώρας μας. Το τραγι-

κό είναι ότι αφανίζουν μια σειρά μικροπαραγωγούς αγνών κατά κανόνα

προϊόντων (έγινε γνωστή η περίπτωση με τα παραδοσιακά τυροκομεία κτη-

νοτρόφων στη Νάξο, μα κάθε άλλο παρά ήταν μοναδική) με τις υψηλού κό-

στους προδιαγραφές που βάζουν, ενώ οι σαβούρες των ισχυρών που κατα-

κλύζουν την αγορά διαθέτουν κάθε λογής σήμα ποιότητας, για να τρώμε

ανυποψίαστα.

Εμείς για ένα πράγμα είμαστε σίγουροι, πως παγκόσμια η επέλαση του

κεφαλαίου στη γεωργία, πέρα από το ξεκλήρισμα της φτωχής αγροτιάς και

τη λεηλασία του μόχθου των αγροτών που μένουν στη γεωργία γιατί δεν

έχουν πού να πάνε, ένα ακόμη καινούριο δεδομένο προσθέτει: πως όσο αυ-

τή η επέλαση προχωράει τόσο η πείνα στον πλανήτη θα αυξάνεται και η

ποιότητα των τροφίμων θα υποβαθμίζεται. Αυτός είναι ένας επιπλέον σο-

βαρός λόγος που πρέπει να ωθεί και ωθεί την αλληλεγγύη των εργαζομένων

της πόλης στο δίκαιο αγώνα των αγροτών στη χώρα μας και παντού ενά-

ντια στο κεφάλαιο και τον ιμπεριαλισμό που θέλει να τους αφανίσει.

Η ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ ΣΗΜΕΡΑ – ΟΙ ΙΔΙΟΜΟΡΦΙΕΣ

ΑΝΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΙΝΟΣ ΠΑΡΟΝΟΜΑΣΤΗΣ

Βγάζοντας έξω τους συγκεκριμένους τομείς της σταβλισμένης κτηνοτρο-

φίας και της ιχθυοκαλλιέργειας όπου δρουν κάποιες καπιταλιστικές επιχει-

ρήσεις στις οποίες αναφερθήκαμε, στο σύνολο σχεδόν της υπόλοιπης γεωρ-

γίας και κτηνοτροφίας της χώρας, παρ' ότι υπάρχει κοινωνική

διαστρωμάτωση, ελάχιστες εκμεταλλεύσεις μπορούν να χαρακτηριστούν


73

ουν

στο

άζει

τος

των

υ ει-

κό-

ξα-

της

ική

ατί

λλα

Βε-

ιτα-

κυ-

την

πέρ-

ίναι

ι εί-

εων

αρά

ενι-

σεις

του

ς τα

όγω

ρές

όχι

οια

ους

ρες

ους

ίναι

πά-

και


κτή

ρεύ

πίο

παρ

δημ

αγρ

χώρ

της

όπο

τα

από

κάθ

τερ

νη κ

σ’ α

νετα

αγρ

ΦΤ

απε

στο

που

νιά

γίνε

αγρ

βιομ

ουν

λού

που

προ

ουν

των

ανα

έφτ

μια

επα

μεσ

καπιταλιστικές επιχειρήσεις. Περισσότερο και σωστά ίσως οι λίγοι ανά τη

χώρα κάτοχοι κάποιων μεγάλων γεωργικών εκμεταλλεύσεων χαρακτηρίζο-

νται μεγαλοαγρότες. Οι περισσότεροι από αυτούς μπορούν να ονομάζονται

αγρότες, έστω μεγαλοαγρότες, και λιγότεροι είναι αυτοί που δεν λερώνουν

τα χέρια τους με τα χώματα, έχουν πιο μεγάλες υποδομές και βασίζονται

αποκλειστικά σε μισθωτούς εργάτες γης, συνήθως ξένους μετανάστες στους

οποίους θ’ αναφερθούμε και παρακάτω. Ειδικά οι δεύτεροι θεωρούνται ξέ-

νο σώμα από τη μεγάλη πλειοψηφία των φτωχομεσαίων αγροτών που είναι

κατά βάση αυτοαπασχολούμενοι και λίγο διαφέρουν μεταξύ τους.

Τέτοιες εκμεταλλεύσεις φτιάχτηκαν από κάποιους γόνους παλιών τσι-

φλικάδων ή μεγαλοαγροτών που μπήκαν σε προγράμματα νέων αγροτών

και άλλα αναπτυξιακά προγράμματα και βοηθήθηκαν έτσι να κάνουν κά-

ποιες σοβαρές επενδύσεις κυρίως σε μηχανολογικό εξοπλισμό ενός αξιόλο-

γου μεγέθους. Αρκετές τέτοιες περιπτώσεις θα βρει κανείς στο νομό Λάρι-

σας, στο νομό Σερρών και σποραδικά σ’ όλη τη χώρα. Ανάλογες επενδύσεις

τέτοιου μεγέθους έγιναν και στο χώρο των θερμοκηπίων στη δυτική Ελλά-

δα, κύρια στην Πρέβεζα και περισσότερο στην Ιεράπετρα και σε μερικές

ακόμη περιοχές της Κρήτης. Αναφερόμαστε σε έναν μικρό ουσιαστικά αριθ-

μό εκμεταλλεύσεων σ’ όλη τη χώρα, που παρά τα ειδικά προβλήματα θα

μπορούσε ίσως να καταταχθεί στο επίπεδο των μικρομεσαίων εκμεταλλεύ-

σεων της Ε.Ε. Και όταν λέμε ειδικά προβλήματα, το πιο σοβαρό είναι πως

στην Ελλάδα η λεγόμενη αγροτική πολιτική καθορίζεται στις Βρυξέλλες.

Ετσι, όσο μεγάλες επενδύσεις κι αν έκανε κάποιος στη χώρα μας, π.χ. σε

βαμβακομηχανές και γενικότερα στη βαμβακοκαλλιέργεια, φέτος μπήκε μέ-

σα με τα τσαρούχια και τα επόμενα χρόνια προβλέπονται εξίσου δύσκολα.

Και εδώ τώρα μιλάμε για το βαμβάκι, που λίγα χρόνια πριν μαζί με το λά-

δι θεωρούνταν η πλέον δυναμική καλλιέργεια της χώρας που επιδοτούνταν,

στηριζόταν και έδινε και αξιόλογα κέρδη.

Στη χώρα μας υπάρχει ακόμη, παρά την εγκατάλειψη αρκετών, μεγάλος

αριθμός διαφορετικών καλλιεργειών. Και εδώ δεν μιλάμε για τρούφες, κρό-

κους, καλάμια, γαϊδουράγκαθα και άλλες σαχλαμάρες με τις οποίες ακόμη

κάποιοι έχουν το θράσος να δουλεύουν ουσιαστικά τους πολύπαθους αγρό-

τες που αδυνατούν να τα βγάλουν πέρα με την καλλιέργεια που κάνουν.

Εδώ μιλάμε για μια σειρά δυναμικές παραδοσιακές και νέες καλλιέργειες της

χώρας με μια σειρά συγκριτικά πλεονεκτήματα κυρίως λόγω κλίματος. Οι

διαφορετικές καλλιέργειες διαφοροποιούν το προφίλ των αγροτών ανά πε-

ριοχή ή και εντός της ίδιας περιοχής. Ομως σ’ όλες τις καλλιέργειες υπάρχει

κοινός παρονομαστής: η απαξίωση των προϊόντων, οι εξευτελιστικές τιμές, η

λεηλασία του μόχθου των αγροτών από το κεφάλαιο τόσο στην εμπορία όσο

και στην τυποποίηση και τη διακίνηση των προϊόντων.

αντίθεση

74


Δεν έχουν βέβαια αυτή τη μοίρα οι επιχειρήσεις καπιταλιστικού χαρα-

κτήρα στους συγκεκριμένους τομείς που αναφέραμε, μιας και αυτές εμπο-

ρεύονται οι ίδιες τα προϊόντα τους και, αφού έχουν καθαρίσει και το το-

πίο, στο τέλος παίζουν μονοπωλιακά ή σαν ολιγοπώλια. Ενδεικτικά των

παραπάνω είναι τα στοιχεία που έδωσε η επίτροπος γεωργίας Μπόελ και

δημοσιεύτηκαν πρόσφατα. Σύμφωνα μ’ αυτά, είχαμε μείωση κατά 24% του

αγροτικού εισοδήματος τα τελευταία 10 χρόνια, όταν στις περισσότερες

χώρες της Ε.Ε. είχε μικρή έστω αύξηση ή πολύ μικρότερη μείωση. Η μείωση

της αξίας του εισοδήματος ήταν πολύ μεγαλύτερη στη φυτική παραγωγή

όπου, π.χ., έχουμε μείωση αξίας παραγωγής 55% για το ελαιόλαδο, 13% για

τα σιτηρά και πάει λέγοντας. Η συνολική μείωση ισοσταθμίζεται κάπως

από τη σημαντική αύξηση αξίας στη ζωική παραγωγή. Αύξηση αξίας που

κάθε άλλο παρά αφορά τους μικρομεσαίους κτηνοτρόφους, αλλά σημαίνει

τεράστια κέρδη για τις μεγάλες επιχειρήσεις που αναφέραμε στη σταβλισμέ-

νη κτηνοτροφία και την ιχθυοκαλλιέργεια. Αυτές οι τελευταίες επιχειρήσεις

σ’ αυτούς τους τομείς, που ίσως μειωθούν κι άλλο σε αριθμό, απ’ ό,τι φαί-

νεται έχουν μέλλον. Ποιο είναι όμως το μέλλον για την πλειονότητα της

αγροτιάς που συνεχίζει να αποτελείται από φτωχομεσαίους;

ΦΤΩΧΟΜΕΣΑΙΑ ΑΓΡΟΤΙΑ - ΕΡΓΑΤΟΑΓΡΟΤΕΣ - ΕΡΓΑΤΕΣ ΓΗΣ

Και πέρα από την πολύπαθη φτωχομεσαία αγροτιά που ζει στα όρια της

απελπισίας στα μισορημαγμένα χωριά, χωρίς καμιά έγνοια έστω για τις

στοιχειώδεις κοινωνικές υποδομές, τι γίνεται με τους χιλιάδες μισοαγρότες

που βρίσκονται με το ένα πόδι στην πόλη και με το άλλο στο χωριό, λαχα-

νιάζοντας για να συμπληρώσουν ένα εισόδημα από δω και από κει; Τι θα

γίνει τώρα μ’ όλους αυτούς που σε μερικές περιοχές είναι η πλειονότητα των

αγροτών, όταν και το μεροκάματο στην οικοδομή, στον τουρισμό ή στις

βιομηχανίες της βόρειας Ελλάδας χάνεται και το λάδι ή το σιτάρι το ληστεύ-

ουν οι μεγαλέμποροι; Τι γίνεται, τέλος, με τους χιλιάδες μισθωτούς απασχο-

λούμενους στη γεωργία, γνωστούς σαν εργάτες γης, τους ανθρώπους αυτούς

που συχνά δίπλα στους φτωχομεσαίους αγρότες αλλά με πολύ περισσότερα

προβλήματα (είναι γνωστό πως πρόκειται κυρίως για μετανάστες) δουλεύ-

ουν στο λιοπύρι, στη βροχή και τη λάσπη ή μέσα στα ανθυγιεινά νάιλον

των θερμοκηπίων; Τους ανθρώπους αυτούς που δουλεύουν με 25-30 ευρώ,

ανασφάλιστοι, όταν βρεθεί μεροκάματο; Τους ανθρώπους που, σαν να μη

έφταναν τα προηγούμενα, αντιμετωπίζουν το ρατσισμό και την ξενοφοβία

μιας σειράς καθυστερημένων πολιτικά και πολιτιστικά κοινωνιών της

επαρχίας, ρατσισμό που χρησιμοποιούν κάποιοι μεγαλοαγρότες αλλά και

μεσαίοι αγρότες για να τους εκμεταλλεύονται ακόμη πιο στυγνά; Ποιες εί-


75

τη

ίζο-

ται

ουν

ται

ους

ξέ-

ίναι

τσι-

τών

κά-

λο-

άρι-

σεις

λά-

κές

ριθ-

θα

λεύ-

πως

λες.

σε

μέ-

λα.

λά-

αν,

λος

ρό-

όμη

ρό-

ουν.

της

Οι

πε-

ρχει

ς, η

όσο


πέρ

θνικ

μηχ

νια

αν δ

κάμ

νέο

σεω

τί, π

ένα

έρχ

λησ

που

με μ

ΚΛ

της

εργ

είνα

κατ

γκυ

προ

τεύ

μόν

στό

φτά

κη,

ξεσ

αντ

ο α

τική

μας

εφα

νομ

ναι οι συμμαχίες που πρέπει ν’ αναπτύξουν όλα αυτά τα στρώματα των

απασχολούμενων στη γεωργία–κτηνοτροφία μεταξύ τους και με την υπό-

λοιπη κοινωνία;

Ο μικροεπαγγελματίας αυτοαπασχολούμενος αγρότης, που δουλεύει με

την οικογένειά του 5-6 στρέμματα θερμοκήπιο, έστω και αν για κάποιους

μήνες χρησιμοποιεί έναν ή δύο εργάτες, μπορεί να θεωρηθεί μεγαλοαγρότης

όταν ο ίδιος συχνά δεν βγάζει το μεροκάματό του; Εχει σημασία βέβαια τι

θεωρεί ο ίδιος τον εαυτό του και τι αυταπάτες μπορεί να κουβαλάει. Ακό-

μη περισσότερο, και τι αντιδραστικές συμπεριφορές μπορεί να υιοθετεί το

στρώμα αυτό των μικρομεσαίων αγροτών ιδιαίτερα σε καιρούς που η εργα-

τική τάξη στην πόλη δεν καταφέρνει να συγκροτηθεί και να μπει μπροστά

στον αγώνα όλων των εργαζομένων ενάντια στο κεφάλαιο και τον ιμπερια-

λισμό! Δεν ξεχνάμε την περίπτωση της Μανωλάδας ούτε γενικότερα τις συ-

νέπειες στη συνείδηση ενός μικροεπαγγελματία που τα τελευταία χρόνια η

προσφορά φτηνών εργατικών χεριών (μετανάστες) τον μετέτρεψε σε εργο-

δότη. Η πραγματικότητα όμως στις μέρες μας, εκτός του ότι κόβει σιγά σι-

γά τη δυνατότητα χρησιμοποίησης βοηθητικών εργατικών χεριών (μιλάμε

πάντα για μικρομεσαίους αγρότες), γενικότερα διαλύει αυταπάτες και προ-

σγειώνει συχνά ανώμαλα χιλιάδες περιπτώσεις που μέχρι πρόσφατα σκέ-

φτονταν και λειτουργούσαν πολύ διαφορετικά.

Αυτό που μπορούσε να διακρίνει κάποιος από τον τελευταίο ξεσηκωμό

των αγροτών (όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλους τους κοινωνικούς αγώνες)

ήταν η αύρα μιας άλλης κουλτούρας, ενός άλλου πολιτισμού, κόντρα σε

προηγούμενες αδιέξοδες αντιλήψεις. Τα μπλόκα του αγώνα γεννούσαν

αγωνιστικές συμπεριφορές και σίγουρα η συνέχεια των αγώνων των αγρο-

τών ενάντια στο κεφάλαιο και την Ε.Ε. που τους αφανίζουν ανοίγει νέους

δρόμους στη σκέψη τους και γεννά προοδευτικές συνειδήσεις. Σε κάθε πε-

ρίπτωση, είναι ένα στοίχημα η εξέλιξη αυτού του κόσμου, με κρίσιμο το ρό-

λο του αγώνα ενάντια σ’ αυτούς που ληστεύουν το μόχθο του. Ωστόσο, μια

σειρά αντιφάσεις μπορεί να διακρίνει κανείς στη συμπεριφορά αυτού του

κόσμου - και αυτή λίγο πολύ ήταν πάντα η αγροτιά.

Πάντως στην Ελλάδα ουσιαστικά ελάχιστα έχει γίνει καπιταλιστικού

τύπου αναδιάρθρωση στη γεωργία, παρά την όποια συγκέντρωση που έγι-

νε τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα από τους λεγόμενους νέους αγρότες που

έμειναν στα χωριά χάριν κάποιων επιδοτήσεων τόσο της Ε.Ε. όσο και εθνι-

κών αναπτυξιακών προγραμμάτων. Αυτό το στρώμα των μικρομεσαίων

αγροτών που έμεινε στο χωριό συνήθως τώρα νοικιάζει και τα χωράφια

των αδερφών που έφυγαν, ίσως και κάποιων ακόμη χωριανών. Ομως, παρ'

ότι καλλιεργούν διπλά, τριπλά ή και πολλαπλά στρέμματα απ’ ό,τι πριν

από 15 χρόνια, σήμερα δυσκολεύονται ακόμη περισσότερο να τα βγάλουν

αντίθεση

76


πέρα. Και όσο για τις επιδοτήσεις υποδομών, είναι σίγουρο πως οι πολυε-

θνικές και οι αντιπροσωπείες των τρακτέρ-μηχανημάτων, όπως και οι βιο-

μηχανίες πλαστικών κ.λπ., μάζεψαν πολλά δισ. όλα τα προηγούμενα χρό-

νια. Ομως αυτή τη στιγμή σε μια σειρά καλλιέργειες όλες αυτές οι υποδομές,

αν δεν αχρηστεύονται (ξηραντήρια καπνού κ.λπ.), οριακά δίνουν ένα μερο-

κάματο στους φτωχομεσαίους αγρότες, που είναι και η πλειονότητα στους

νέους αγρότες των αναπτυξιακών προγραμμάτων και των πολλών υποσχέ-

σεων που σήμερα αποκαλύπτονται συχνά τραγικά πως ήταν κάλπικες. Για-

τί, πέρα από την επιδότηση, η όποιου μεγέθους επένδυση προϋπέθετε και

ένα σημαντικό ποσό συμμετοχής, ή με ίδια κεφάλαια ή με δάνεια. Και εδώ

έρχεται η αγροτράπεζα (που παραδοσιακά μετά τους παλιούς τοκογλύφους

ληστεύει τους αγρότες) να πάρει το μερίδιό της από το μόχθο τους, μερίδιο

που συχνά οδηγεί τον αγρότη σε δεινή χρεοκοπία, ιδιαίτερα αν συνδυαστεί

με μια-δυο κακές σοδειές ή με τις συνήθεις εξευτελιστικές τιμές.

ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ

• Οι εξελίξεις τα τελευταία χρόνια σε βάρος των αγροτών είναι κομμάτι

της συνολικότερης αντιλαϊκής επίθεσης του συστήματος σε βάρος όλου του

εργαζόμενου λαού, της νεολαίας και των συνταξιούχων.

• Παγκόσμια και στη χώρα μας η αντιαγροτική πολιτική στηρίζεται και

είναι κομμάτι της πολιτικής όλα στο κεφάλαιο, όλα για το κεφάλαιο.

• Η οικονομική κρίση επιταχύνει τις εξελίξεις, αλλά σ’ ό,τι αφορά την

κατάσταση της αγροτιάς (και όχι μόνο φυσικά) δεν είναι μια αρνητική συ-

γκυρία που θα περάσει και θα έρθουν ίσως καλύτερες μέρες. Η πορεία είναι

προδιαγεγραμμένη και τα πράγματα εξελίσσονται προς μια ορισμένη κα-

τεύθυνση εδώ και χρόνια. Και θα συνεχίσουν προς την ίδια κατεύθυνση, με

μόνο όριο την ανάπτυξη νέων, ακόμη πιο δυνατών αγώνων σύγκρουσης με

στόχο την ανατροπή της αντιαγροτικής πολιτικής.

• Η κοροϊδία του πακέτου των 500 εκατομμυρίων μέσω του Ε.Λ.Γ.Α. (λε-

φτά που περίπου τόσα δίνονταν έτσι κι αλλιώς κάθε χρόνο) του Χατζηγά-

κη, που εξαγγέλθηκε μετά τον πανικό του συστήματος από τον αγροτικό

ξεσηκωμό του Γενάρη, είναι φανερό πως δεν λύνει το πρόβλημα. Το τοπίο

αντίθετα παραμένει εκρηκτικό και ευνοϊκό για νέους αγώνες. Η άποψη πως

ο αγώνας είναι μονόδρομος εμπεδώνεται από σημαντικό κομμάτι αγροτών.

• Αν κάποια πράγματα χρειάζονται εμβάθυνση για μια πιο αποτελεσμα-

τική στήριξη των αγώνων της φτωχομεσαίας αγροτιάς, είναι φανερό για

μας πως άμεσα πρέπει να αποκρουστεί η αντιδραστική προπαγάνδα και η

εφαρμογή στην πράξη του Μητρώου αγροτών που γίνεται και με την κατα-

νομή του πακέτου Χατζηγάκη. Οπως τονίζουμε και μέσα από την αρθρο-


77

των

πό-

ι με

ους

της

α τι

κό-

ί το

γα-

στά

ρια-

συ-

α η

γο-

σι-

άμε

ρο-

σκέ-

ωμό

νες)

σε

σαν

ρο-

ους

πε-

ρό-

μια

του

κού

έγι-

που

θνι-

ίων

φια

αρ'

ριν

ουν


γραφία της «Π.Σ.», ο μικρομεσαίος αγρότης έχει αντικειμενικό συμφέρον να

συμπήξει μέτωπο στα χωριά του μ’ όλους όσοι μοχθούν στο χωράφι και

συνθλίβονται από την επέλαση του κεφαλαίου και από την πολιτική των

κυβερνήσεων και της Ε.Ε. Η διάσπαση σε γνήσιους αγρότες και μη κατά κύ-

ριο επάγγελμα αγρότες, που επιχειρεί το σύστημα, είναι αταξική, αντιδρα-

στική και κυρίως αποδυναμώνει πολιτικά τον αγώνα όλης της φτωχομεσαί-

ας αγροτιάς.

• Η αυθόρμητη αλληλεγγύη των εργαζομένων της πόλης πρέπει να οργα-

νωθεί, και αυτό είναι σημαντικό καθήκον των ταξικών δυνάμεων της επα-

ναστατικής Αριστεράς.

• Στο εσωτερικό του κινήματος των αγροτών υπάρχουν σοβαρά ζητήμα-

τα προς απάντηση και είναι κρίσιμος ο ρόλος των λίγων έστω πραγματικών

αριστερών. Ο ρόλος των Κ.Κ.Ε., ΣΥΝ εδώ δεν είναι διαφορετικός από τον

συνολικότερο αδιέξοδο και αποπροσανατολισικό ρόλο τους συνολικά στο

λαϊκό κίνημα, όταν δεν είναι ακόμη χειρότερος.

• Το αγροτικό ζήτημα όπως και κάθε ζήτημα έχει την πολυπλοκότητά

του, μα κάποια ίσως πράγματα κάνουν μπαμ. Απ’ την άλλη, το τοπίο, όπως

προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε, είναι εκρηκτικό και δεν επιτρέπει καθυστε-

ρήσεις. Μια αριστερή δύναμη θα μπορέσει να βοηθήσει καλύτερα στον πο-

λιτικό προσανατολισμό της πάλης των εκατοντάδων χιλιάδων αγροτών

(που επιμένουν γιατί αναγκάζονται πλέον να θέλουν να ζήσουν από το χω-

ράφι τους) όταν ενδιαφερθεί στ’ αλήθεια για την πάλη αυτών των ανθρώ-

πων.

αντίθεση

78


ν να

και

των

κύ-

ρα-

σαί-

γα-

πα-

μα-

κών

τον

στο

ητά

πως

στε-

πο-

τών

χω-

ρώ-


κίνημ

λικες

υπερ

για ν

Η ΔΙ

Α

μής τ

αναλ

σαν μ

σεις

σαν

Πράγ

όχι μ

που

κό μ

αφορ

ναντ

ραπέ

(έστω

ΜΟΝ

Τ

επιθέ

σπισ

σύστ

σιασ

να κρ

κάνα

επίθε

Ιστορ

θαμπ

στάσ

της α

νους

κεφά

Ο

μαστ

του Κ

παλι

18ο Συνέδριο ΚΚΕ:Στρουθοκαμηλισμός για

τα αίτια της καπιταλιστικής παλινόρθωσης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η ηγεσία του ΚΚΕ, ιδιαίτερα τον τελευταίο χρόνο, καλλιεργούσε προς τα έξω

την αίσθηση ότι με τις θέσεις της αυτές φέρνει κάτι καινούριο και πρωτοπόρο,

που θα βάλει τα πράγματα στη θέση τους όσον αφορά την ιστορική διαδρομή

του σοσιαλιστικού εγχειρήματος από τις αρχές του 20ού αιώνα. Οπως η ίδια

ομολογεί, με τις θέσεις της αυτές δίνει αποστομωτική απάντηση στους εχθρούς

του σοσιαλισμού, στην αντίδραση, στον ιμπεριαλισμό, που κάνουν ό,τι περ-

νάει από το χέρι τους προκειμένου να αμαυρώσουν το σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό. Υψώνει λοιπόν τη φωνή της η ηγεσία του ΚΚΕ και διατρανώνει

προς κάθε κατεύθυνση την απόφασή της να υπερασπιστεί το τιτάνιο έργο του

κομμουνιστικού κινήματος και τη μεγάλη του προσφορά στην απελευθέρωση

της ανθρωπότητας από τα δεσμά της μισθωτής σκλαβιάς. Κατακεραυνώνει

προς κάθε κατεύθυνση όποιον συκοφαντεί και δυσφημεί το σοσιαλισμό και με

αυτό τον τρόπο θέλει να δηλώσει την αποφασιστικότητά της, την επιμονή της

στον επαναστατικό δρόμο και την προσήλωσή της στο μαρξισμό-λενινισμό.

Τα ερωτήματα βέβαια που πηγάζουν αυθόρμητα στη σκέψη των αριστε-

ρών και κομμουνιστών που διαβάζουν τις θέσεις είναι γιατί αργοπόρησε τό-

σο η ηγεσία του ΚΚΕ να υπερασπιστεί την προσφορά του κομμουνιστικού

κινήματος που τόσο αμφισβητήθηκε όχι μόνο μετά το ’89 αλλά από πολύ πα-

λαιότερα και όχι μόνο από τα «έξω» αλλά και από τα «μέσα». Το άλλο ερώ-

τημα που συνδέεται, όπως θα δούμε, με το πρώτο είναι τι ακριβώς υπερασπί-

ζεται και πώς η ηγεσία του ΚΚΕ, απ’ αυτό που η ίδια θεωρεί κομμουνιστικό

Ανδρέας Βογιατζόγλου

80

ΑΡΘΡΑ


κίνημα και σοσιαλισμό. Αν οι θέσεις διαβαστούν προσεκτικά, υπάρχουν μπό-

λικες ηθελημένες ή αθέλητες συγχύσεις τόσο σε σχέση με το τι κυρίως θέλει να

υπερασπιστεί όσο και σε σχέση με τα εργαλεία ανάλυσης που χρησιμοποιεί

για να υπερασπιστεί.

Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΣΤΑΣΗ

Ανεξάρτητα βέβαια του τι εμείς αντιλαμβανόμαστε για την ουσία της γραμ-

μής του ΚΚΕ, σύσσωμος ο αστικός Τύπος συνεπικουρούμενος από διάφορους

αναλυτές που παρεπιδημούν τις παρυφές της σύγχρονης «Αριστεράς» ξεσήκω-

σαν μεγάλο θόρυβο. Και εκδήλωσαν την οργή τους, μια και θεώρησαν τις θέ-

σεις του ΚΚΕ σαν μια επιβεβαίωση της στροφής του προς το «σταλινισμό»,

σαν μια ακόμα πιο έντονη έκφραση του δογματισμού του και πάει λέγοντας.

Πράγματι, όλη αυτή η λυσσασμένη αντίδραση την οποία το ΚΚΕ(μ-λ), και

όχι μόνο, έχει γευτεί και γεύεται στο πετσί του τις τελευταίες δεκαετίες και

που έχει πάρει διεθνείς συντονισμένες διαστάσεις (βλ. και αντικομμουνιστι-

κό μνημόνιο) είναι απόλυτα καταδικαστέα. Και απόλυτα ερμηνεύσιμη όσον

αφορά το τι επιδιώκει το σύστημα με αυτήν την ιδεολογική του επίθεση απέ-

ναντι σε οτιδήποτε θυμίζει σοσιαλισμό, κομμουνισμό κ.λπ. Να εμπεδώσει πα-

ραπέρα μέσα στους λαούς και κυρίως στην εργατική τάξη ότι ο καπιταλισμός

(έστω και στην πιο αντιδραστική του μορφή) είναι ο απόλυτος

ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ!

Το γεγονός όμως ότι καταδικάζουμε απερίφραστα αυτές τις ιδεολογικές

επιθέσεις και σε βάρος του ΚΚΕ δεν απορρέει από τη διάθεσή μας να υπερα-

σπιστούμε τη συγκεκριμένη ηγεσία του ΚΚΕ, αλλά αυτό που βάλλεται από το

σύστημα και που επιχειρείται, ιδιαίτερα στα μάτια της νεολαίας, να παρου-

σιαστεί σαν κάτι το αποκρουστικό, προκειμένου και μόνο να συγκαλύψει και

να κρύψει (όσο μπορεί) τα εγκλήματα του καπιταλισμού. Το κάνουμε, όπως το

κάναμε με συνέπεια τόσες δεκαετίες, προκειμένου να αντιπαρατεθούμε στην

επίθεση του συστήματος, που θεώρησε μετά τις επιτυχίες τού 1989-91 ότι η

Ιστορία και οι ιδεολογίες τελείωσαν. Από την εποχή που η ηγεσία του ΚΚΕ

θαμπωνόταν από την γκορμπατσοφική περεστρόικα. Από την άλλη, όμως, η

στάση μας αυτή δεν μπορεί να μας οδηγήσει σε υποστολή της κριτικής και

της αντιπαράθεσης σε ό,τι εμείς θεωρούμε λαθεμένες αφετηρίες και λαθεμέ-

νους προσανατολισμούς που έχει η ηγεσία του ΚΚΕ όσον αφορά το μεγάλο

κεφάλαιο της υπεράσπισης του κομμουνιστικού κινήματος.

Οχι, δεν ταυτιζόμαστε και απέχουμε πολύ, σε σχέση με το τι υπερασπιζό-

μαστε, με ποια μέσα και με ποιες αφετηρίες, απ’ την προσέγγιση της ηγεσίας

του ΚΚΕ. Μπορεί βέβαια ένας κόσμος της Αριστεράς, πιο φρέσκος αλλά και

παλιότερος, να θεωρεί ότι μεμψιμοιρούμε και ότι θα έπρεπε να είμαστε πιο

81

ια

ης

α έξω

όρο,

ρομή

ίδια

ρούς

περ-

ι τον

ώνει

ο του

ρωση

ώνει

αι με

ή της

μό.

ιστε-

ε τό-

τικού

ύ πα-

ερώ-

ασπί-

στικό

18ο Συνέδριο ΚΚΕ: Στρουθοκαμηλισμός για τα αίτια της καπιταλιστικής παλινόρθωσης


για

των

επέ

χείλ

ση»

χον

μια

ρικ

πετ

μια

στη

χειρ

πίες

και

διώ

η ηγ

τόσ

ξαν

έχει

Απ

από

τικό

μπο

ακό

στη

«στ

κη,

ΚΚ

επό

χειρ

σίες

επό

λήμ

αλλ

σαν

μπο

μεν

«γενναιόδωροι» στη στάση μας απέναντι στις εκτιμήσεις και αναλύσεις του

ΚΚΕ. Αλλωστε, στα μάτια ορισμένων από αυτούς, μπορεί οι θέσεις αυτές

του ΚΚΕ σε ένα βαθμό να δικαιώνουν τις επί δεκαετίες κριτικές του μ-λ κι-

νήματος, γι’ αυτό και δεν κατανοούν τη δική μας συνολική στάση αντιπα-

ράθεσης και διαχωρισμού. Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν ένα ζήτημα και όχι

για πρώτη φορά: Η συνολική μας στάση και αποτίμηση απέναντι στα υπό-

λοιπα αριστερά ρεύματα και τάσεις που αναπτύσσονται ή εμφανιζονται μέ-

σα στην κοινωνία καθορίζεται από ένα σύνολο παραγόντων, προϋποθέσε-

ων και όρων. Και δεν κάνουμε το λάθος να πέφτουμε στη μεταφυσική,

απομονώνοντας κάποιους από αυτούς.

Πιο συγκεκριμένα, η δική μας προσέγγιση και εκτίμηση των άλλων ρευ-

μάτων καθορίζεται: α) Από το αν υπερασπίζεται και πώς την ιστορία του

κομμουνιστικού κινήματος, β) από το πώς κρίνει την πορεία της καπιταλι-

στικής παλινόρθωσης στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες και τι συμπέρασμα

βγάζει, γ) από το πώς στέκεται απέναντι στο σύστημα στο έδαφος του ση-

μερινού καπιταλισμού-ιμπεριαλισμού, δ) από το πώς και αν δίνει τις δυνά-

μεις του για την οικοδόμηση κινήματος αντίστασης στην επίθεση και στον

ιμπεριαλισμό, ε) από το πώς και αν προσανατολίζεται σε ανατροπή του συ-

στήματος και φυσικά από το τι είδους κοινωνία θα οικοδομηθεί στα συ-

ντρίμμια της προηγούμενης. Από τις αναλύσεις και τις προσεγγίσεις που θα

κάνουν οι κομμουνιστές της εποχής στο σύνολο αυτών των προκλήσεων θα

εξαρτηθεί το αν υπηρετούν με ουσιαστικό τρόπο την επαναθεμελίωση του

κομμουνιστικού κινήματος ή αν απλώς επιζητούν την αναπαραγωγή τους

στο πλαίσιο του συστήματος σαν δεκανίκι ή γρανάζι του. Ακόμα και αν

(υποθετικά) συμφωνούσαμε με την ουσία της προσέγγισης του ΚΚΕ όσον

αφορά το παρελθόν του κινήματος, δεν θα ήταν από μόνο του αρκετό να

εξασφαλίσει κοινές προσεγγίσεις στα ζητήματα του σήμερα, στα ζητήματα

ανάπτυξης και προσανατολισμού του κινήματος.

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΚΕ

Αν βέβαια προσπεράσουμε προς στιγμήν το πώς και τι υπερασπίζεται το

ΚΚΕ από την προσφορά του κινήματος στις προηγούμενες δεκαετίες, εκεί

που φαίνεται πιο ανάγλυφα η πλήρης αδυναμία της ηγεσίας του ΚΚΕ να

απογαλακτιστεί από τον μπρεζνιεφισμό είναι το υποκεφάλαιο για τις «θε-

ωρητικές θέσεις για το σοσιαλισμό ως πρώτη, κατώτερη βαθμίδα του κομ-

μουνισμού». Υποτίθεται ότι η ηγεσία του ΚΚΕ έχει βγάλει ουσιαστικά κρι-

τικά συμπεράσματα από την πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην

προσπάθειά της να προσεγγίσει τις αιτίες της επικράτησης αυτού που ονο-

μάζει αντεπανάσταση. Και όμως, όλο το κεφάλαιο αποτελεί μια πρόγευση

αντίθεση

82


για το «βάθος» της όλης προσέγγισης. Πρόκειται για ένα αναμάσημα όλων

των κλασικών οικονομίστικων προσεγγίσεων της εποχής της «παγκόσμιας

επέλασης» του μπρεζνιεφισμού, όταν υποτίθεται ότι η ΣΕ βρισκόταν στο

χείλος του κομμουνισμού και γι’ αυτό «εξήγαγε» και μπόλικη «επανάστα-

ση» και στα υπόλοιπα σημεία του πλανήτη.

Την αμηχανία και τη σιωπή απέναντι στον μπρεζνιεφισμό αλληλοδιαδέ-

χονται πινελιές νοσταλγίας της εποχής που η ΣΕ εμφάνιζε στο εξωτερικό

μια πολιτική σοσιαλεπεκτατική και σοσιαλιμπεριαλιστική, ενώ στο εσωτε-

ρικό κυβερνούσαν εκείνες οι δυνάμεις που στο κράτος και στο κόμμα είχαν

πετάξει στο περιθώριο την εργατική τάξη και στο όνομά της συγκρότησαν

μια ιδιόμορφη αστική τάξη νέου τύπου. Οπως θα διαπιστώσει ο αναγνώ-

στης, η ηγεσία του ΚΚΕ με μπόλικες αντιφάσεις και αρκετές παλινωδίες επι-

χειρεί να καλύψει πολλαπλές ανάγκες, να εξασφαλίσει πολλαπλές ισορρο-

πίες. Αυτό όμως που κυρίως επιδιώκει είναι να βρει ταυτότητα, ύπαρξη

και περιεχόμενο στο σήμερα.

Κάθε ζωντανός οργανισμός, όσο και γεμάτος δεσμεύσεις να είναι, επι-

διώκει να προσδιοριστεί στις συνθήκες του σήμερα. Το πρόβλημα είναι ότι

η ηγεσία του ΚΚΕ πασχίζει να τετραγωνίσει τον κύκλο και γι’ αυτό κάνει

τόσες ακροβασίες. Δεν θέλει, για λόγους που θα αναλύσουμε, να συνταχτεί

ξανά και οριστικά με το ρεύμα που εκφράζει ο ΣΥΡΙΖΑ και με το οποίο

έχει μια σειρά μικροκομματικούς και όχι μόνο ανοιχτούς λογαριασμούς.

Από την άλλη, δεν έχει καμιά διάθεση ουσιαστικής αυτοκριτικής, αποκοπής

από τα δεσμά που το δένουν με το σύστημα και να βαδίσει τον επαναστα-

τικό δρόμο. Και επιλέγει τι τελικά; Να βαδίζει στον ΑΕΡΑ! Και επειδή δεν

μπορεί να μένει ένα κόμμα στον αέρα, γιατί θα διαλυθεί, γίνεται συνεχώς

ακόμα πιο αντιφατική προσπάθεια από την ηγεσία του ΚΚΕ να βρίσκονται

στηρίγματα για να γαντζώνεται. Υπ’ αυτό το πρίσμα, δεν βλέπουμε καμιά

«στροφή» πέραν εκείνης που έγινε το ’91 με την καθοδήγηση του Φλωρά-

κη, που ναι μεν ανέκοψε την πορεία ενσωμάτωσης του συνόλου του τότε

ΚΚΕ στο ευρωκομμουνιστικό ρεύμα, αλλά από την άλλη κληροδότησε στις

επόμενες ηγεσίες το πρόβλημα που αναφέραμε ήδη. Πρόβλημα που το δια-

χειρίζονται στην ίδια αδιέξοδη κατεύθυνση όλες οι μετά τον Φλωράκη ηγε-

σίες και που, όπως όλα δείχνουν, θα το αντιμετωπίζουν ανάλογα και οι

επόμενες, διαιωνίζοντας ή και οξύνοντας την κρίση, τις πιέσεις και τα δι-

λήμματα στο πλαίσιό του.

Το πραγματικό, υπ’ αριθμόν 1 πρόβλημα της σημερινής ηγεσίας του ΚΚΕ

αλλά και της επόμενης είναι να διαχειριστεί «αριστερόστροφα» έναν προ-

σανατολισμό που με τίποτα δεν μπορεί να περπατήσει. Που με τίποτα δεν

μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική πρόταση και προοπτική στον υποτιθέ-

μενο καπιταλιστικό μονόδρομο. Γι’ αυτό και, παρ’ όλες τις φραστικές και


83

του

υτές

κι-

πα-

όχι

πό-

μέ-

έσε-

ική,

ρευ-

του

αλι-

σμα

ση-

νά-

τον

συ-

συ-

θα

θα

του

ους

αν

σον

να

ατα

ι το

εκεί

να

«θε-

ομ-

κρι-

την

νο-

υση


ρήγ

ότι

δικα

μπρ

αυτ

μην

τε,

μπρ

τά

του

της

κατ

καπ

ΤΙ Α

το κ

τια

η ηγ

των

βδη

λέα

και

ωρε

κής

μια

τις

ΚΚ

του

υπε

πρι

στά

παρ

του

ματ

κλη

του

κομ

επιστημονικοφανείς ακροβασίες, ξεπερνάει μέσα από εύκολα σχήματα όλα

τα μεγάλα προβλήματα που αφορούν την πορεία της σοσιαλιστικής οικο-

δόμησης και καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Στην ουσία δεν στέκεται σε αυ-

τά, δεν βγάζει κανένα συμπέρασμα και κυρίως πετάει από πάνω του τις τε-

ράστιες ευθύνες που και το ίδιο έχει σε όλη την προηγούμενη διαδρομή, που

ανέχτηκε ή και υπηρέτησε αυτό που σήμερα το ΚΚΕ βαφτίζει αντεπανά-

σταση.

ΔΕΣΜΕΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΑΔΙΕΞΟΔΟ

Το πόσο εύκολα και ανώδυνα προσπερνάει τα αγκάθια φαίνεται ιδιαί-

τερα στο κεφάλαιο για τις αιτίες της νίκης της αντεπανάστασης. Μια αντε-

πανάσταση για την οποία τόσες και τόσες σελίδες δεν ήταν αρκετές προκει-

μένου να ξεπεράσει την αμηχανία η ηγεσία του ΚΚΕ και να αναγνωρίσει αν

και ποια κοινωνικά και πολιτικά στηρίγματα είχε μέσα στην κοινωνία, στο

κράτος και στο κόμμα. Τόσες σελίδες επί σελίδων που ξεχειλίζουν από δι-

σταγμούς, από μισόλογα, από λαθροχειρίες (οι αναφορές, π.χ., στην προλε-

ταριακή επανάσταση), που, όπως θα δούμε, έχουν έναν ουσιαστικό στόχο:

Να κρύψουν το κεφάλι στην άμμο σαν τη στρουθοκάμηλο και να μην ανα-

γνωρίσουν τη διαρκή, ιδιαίτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και

πιο ραγδαία μετά τις αρχές της δεκαετίας του ’50, περιθωριοποίηση της ερ-

γατικής τάξης. Μια «ένοχη» δηλαδή στάση, που δεν είναι σε θέση να κρύ-

ψει μιαν αλήθεια. Οτι όλα τα υπολείμματα του ορθόδοξου ρεβιζιονιστικού

ρεύματος, ακόμα και στις «καλύτερες» εκδοχές επιβίωσής τους στο σήμερα,

δεν μπορούν να κρύψουν ότι αποτέλεσαν διεθνή στηρίγματα ή και παραρ-

τήματα της νεοαστικής κάστας που διαμορφώθηκε μέσα από αντιφάσεις

στο πλαίσιο των σοσιαλιστικών κοινωνιών και ιδιαίτερα της ΕΣΣΔ. Οι

«πονηριές» που οδηγούν την ηγεσία του ΚΚΕ να δίνει μάχες για να υπερα-

σπιστεί την άποψη ότι δεν υπήρξε κατάρρευση αλλά ανατροπή στην ουσία

θυμίζουν συζήτηση για το φύλο των αγγέλων.

Ατέλειωτες φλυαρίες και οικονομισμοί για να συσκοτιστεί η πραγματι-

κή πάλη που διεξήχθη στο πλαίσιο των σοσιαλιστικών κοινωνιών, ιδιαίτε-

ρα της ΕΣΣΔ. Ατέλειωτες ακροβασίες για να συγκαλυφθεί ότι οι ηγεσίες του

ΚΚΕ, μετά τη δεκαετία του ’50, πήραν ανοιχτά το μέρος των νεοαστικών

δυνάμεων που σταδιακά κυριάρχησαν στην ΕΣΣΔ, σε βάρος της εργατικής

τάξης, και απέκτησαν οργανική θέση και σύνδεση μαζί τους. Καμιά αυτο-

κριτική για ολόκληρη αυτή τη φάση, παρά μόνο μια ομολογία ότι το ΚΚΕ

ακολούθησε άκριτα την περεστρόικα, και πάλι χωρίς εξηγήσεις. Οι ίδιες

«πονηριές» που θέλουν να ρίξουν τις ευθύνες στα «δεξιά στοιχεία», λες και

μπορεί ένας αριστερός να ξεχάσει την εικόνα του Φλωράκη και της Παπα-

αντίθεση

84


ρήγα να επιστρέφουν το 1989 περιχαρείς από τη Μόσχα και να δηλώνουν

ότι ο σοσιαλισμός ανανεώνεται. Γι’ αυτό και ακούγονται φαιδρά τα περί μη

δικαίωσης του μαοϊκού ρεύματος (έτσι το αποκαλούν) στην κριτική του

μπρεζνιεφισμού. Περιμένουμε λοιπόν την ουσιαστική κριτική της περιόδου

αυτής από την ηγεσία του ΚΚΕ να βάλει τα πράγματα στη θέση τους και να

μην αφήνει τους «προβοκάτορες να δυσφημούν το σοσιαλισμό». Μέχρι τό-

τε, τα μισόλογα της ηγεσίας του ΚΚΕ απλώς κρύβουν το λιβάνισμα στον

μπρεζνιεφισμό, μήπως και στρογγυλευτούν οι γωνίες. Γι’ αυτό και συνειδη-

τά η ηγεσία του ΚΚΕ «μπλέκει» το υλικό υπεράσπισης των κατακτήσεων

του σοσιαλισμού με το υλικό υπεράσπισης των προνομίων και της λογικής

της κάστας που κυριάρχησε στην ΕΣΣΔ μέχρι και τα τελευταία στάδια της

κατάρρευσης αυτών των κοινωνιών και της παράδοσής τους ανοιχτά στον

καπιταλισμό.

ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΚΚΕ

Οπως το ίδιο αναφέρει, η απόφασή του αυτή (να υπερασπιστεί δηλαδή

το κ.κ.) δεν το εμποδίζει να κάνει τη δική του κριτική αποτίμηση για τα αί-

τια που οδήγησαν το κίνημα αυτό εκεί που το οδήγησαν. Αρνείται λοιπόν

η ηγεσία του ΚΚΕ, σύμφωνα με τα λεγόμενά της, να υποκύψει στις πιέσεις

των σημερινών συσχετισμών και να οδηγηθεί στο μηδενισμό και στη συλλή-

βδην απόρριψη του κ.κ. Παρ’ όλο που, όπως δηλώνει, είναι αρκετά θαρρα-

λέα να επισημάνει τα λάθη και τις υποχωρήσεις που το οδήγησαν σε ήττα

και μεγάλη υποχώρηση, δεν θα σταματήσει να υπερασπίζεται αυτά που θε-

ωρεί κατακτήσεις και την εν γένει προσφορά του στην υπόθεση της εργατι-

κής τάξης και των λαών.

Θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε απόλυτα με αυτή την προσέγγιση,

μια και αυτή τη στάση κρατήσαμε ως ιδεολογικό και πολιτικό ρεύμα από

τις αρχές της δεκαετίας του ’60. Η προσπάθεια αυτού του ρεύματος που το

ΚΚΕ αποκαλεί μαοϊκό να κριτικάρει τις βασικές ρεβιζιονιστικές επιλογές

του ΚΚΕ από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 σε τίποτα δεν το εμπόδισε να

υπερασπιστεί το ρόλο και την προσφορά του κ.κ. και των ηγετών του και

πριν αλλά και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου. Την ίδια

στάση κρατήσαμε και μετά τις ανατροπές, τις καταρρεύσεις του 1989-91,

παρ’ όλο που δεν αιφνιδιαστήκαμε από τις εξελίξεις, όταν οι τότε ηγεσίες

του ΚΚΕ έχαναν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Την ίδια περίοδο, τμή-

ματα της εξωκοινοβουλευτικής λεγόμενης Αριστεράς οδηγούνταν στην ολο-

κληρωτική καταδίκη του κ.κ., υποκύπτοντας στην επίθεση και στην πίεση

του συστήματος που ουσιαστικά ζητούσε δηλώσεις αποκήρυξης από τους

κομμουνιστές και τους επαναστάτες. Γι’ αυτό και η πρόσφατη επίθεση του


85

όλα

κο-

αυ-

τε-

που

νά-

ιαί-

ντε-

κει-

ι αν

στο

δι-

ολε-

όχο:

να-

και

ερ-

ρύ-

κού

ρα,

αρ-

σεις

Οι

ρα-

σία

ατι-

ίτε-

του

κών

κής

υτο-

ΚΕ

διες

και

πα-


χρό

νυπ

«λή

θεια

μα

σήμ

τί υ

το

ότα

για

φυσ

κής

τε,

λή τ

στη

σα

αφή

παμ

199

σία

λάβ

μήσ

κίνη

ζητ

τισμ

από

τικώ

σμα

σία

ανα

οπο

στε

τα μ

ται

Η “

ΚΚΕ μέσα από τις στήλες του «Ριζοσπάστη», που μας παρουσιάζει σαν ένα

αντικομμουνιστικό γκρουπούσκουλο που στοιχίζεται με την αντίδραση

στις επιθέσεις ενάντια στο σοσιαλισμό και στον κομμουνισμό, δεν μπορεί

παρά να πέσει στο κενό. Είναι η συνήθης πρακτική της λασπολογίας και

του ψεύδους που ακολουθεί η ηγεσία του ΚΚΕ, ιδιαίτερα όταν βρίσκεται

σε δύσκολη θέση. Και, πράγματι, βρίσκεται σε τέτοια θέση, γιατί δεν είναι

καθόλου εύκολο να πείσει για τη συνέπεια και τη σταθερότητά της, ιδιαί-

τερα όταν απευθύνεται στον πλατύ κόσμο της Αριστεράς που και μνήμη

και κρίση έχει.

Ας εξετάσουμε, λοιπόν, τη στάση του ΚΚΕ σήμερα μέσα από τα δικά

του κείμενα, για να εντοπίσουμε την πληθώρα των αντιφάσεων και των

ανακολουθιών που το χαρακτήρισαν και το χαρακτηρίζουν όλες τις τελευ-

ταίες δεκαετίες και ιδιαίτερα στις μέρες μας. Ολες αυτές οι αντιφάσεις, ή

τουλάχιστον οι περισσότερες, είναι απόρροια της επιλογής του να αναζη-

τήσει ταυτότητα στη σύγχρονη κοινωνική-πολιτική πραγματικότητα χωρίς

να θέλει ή να μπορεί ν’ αναμετρηθεί με τις βασικές πλευρές του χαρακτήρα

και του προσανατολισμού που είχε ως κόμμα όλες τις δεκαετίες από το ’50

μέχρι το 1990-91! Προσανατολισμός που ήταν συγκερασμός δύο επίσης

αντιφατικών επιλογών. Από τη μια ήταν ενεργό μέλος και στήριγμα (όσο

του αναλογούσε) ενός διεθνούς ρεβιζιονιστικού ρεύματος που το ίδιο σήμε-

ρα αποκαλεί αντεπαναστατικό! Το ΚΚΕ δεν έχει τίποτα να υπερηφανεύε-

ται σε σχέση με την ανεξάρτητη και ακέραια στάση που πρέπει να έχουν

οι κομμουνιστές, αφού ακόμα και τη δεκαετία του ’80 δεν τόλμησε να απο-

κοπεί από το αντιδραστικό ρεύμα που σάρωνε στο όνομα της «περεστρόι-

κα» και της «γκλάσνοστ» τους λαούς των πρώην σοσιαλιστικών χωρών,

από κοινού με τους Ρίγκαν-Θάτσερ. Το ρεύμα αυτό είναι που άφησε «ορ-

φανό» το ΚΚΕ και όχι το αντίθετο!

Το δεύτερο χαρακτηριστικό του είναι ότι, όντας γέννημα θρέμμα ενός

πραξικοπήματος στο εσωτερικό του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλά-

δα τη δεκαετία του ’50, έχασε πολύ γρήγορα τον επαναστατικό του χαρα-

κτήρα. Γι’ αυτό και υποχρεώθηκε σε μια πολιτική που ήθελε να «συνδυά-

σει» την ένταξη στο διεθνές ρεβιζιονιστικό ρεύμα χωρίς ταυτόχρονα να

χάνει από το ενδιαφέρον του το στήσιμο γεφυρών με την ντόπια άρχουσα

τάξη και γενικότερα με το σύστημα. Μια πολιτική «ισορροπιών» που στό-

χο είχε, πέραν των άλλων, να μην αφήσει χώρο να καλύψει η άλλη πτέρυ-

γα, του ευρωρεφορμισμού, με την οποία ανταγωνιζόταν κυρίως στη βάση

μικροκομματικής ιδιοτέλειας. Μια πολιτική που σταδιακά οδήγησε την ηγε-

σία του ΚΚΕ κυριολεκτικά σε παροξυσμό, με αποκορύφωμα τις σπασμωδι-

κές κινήσεις του Φλωράκη, που το 1987-1989 πρωτοστάτησε περισσότερο

και από τον Κύρκο στη δημιουργία του Συνασπισμού, ενώ το 1991, δύο

αντίθεση

86


χρόνια μετά, έτρεχε πανικόβλητος να «ξεκόψει» από εκεί που ο ίδιος ως συ-

νυπεύθυνος είχε οδηγήσει τα πράγματα.

Ολα αυτά θα μπορούσαν να είχαν οδηγήσει το ΚΚΕ σε μια πολιτική

«λήθης» απέναντι στα όσα συνέβησαν πριν από το 1989-91. Και είναι αλή-

θεια ότι αρκετές φορές επέλεξε αυτή τη στάση, ισχυριζόμενο ότι το πρόβλη-

μα δεν είναι τόσο το παρελθόν όσο το πώς προσδιορίζεται ένα κόμμα στο

σήμερα. Γενικά σωστό, αλλά στην περίπτωσή μας πλήρως υποκριτικό, για-

τί υποκρύπτει τη στάση της ηγεσίας του ΚΚΕ να επανασυγκροτηθεί μετά

το 1990 αποφεύγοντας τα σοβαρά αγκάθια. Την ίδια περίοδο, ακόμα και

όταν στα μέσα της δεκαετίας του ’90 έκανε κάποιες προσπάθειες να μιλήσει

για ζητήματα που αφορούσαν το παρελθόν, επέλεγε εύκολους στόχους και

φυσικά απέφευγε κάθε έννοια αυτοκριτικής. Περισσότερο λόγοι εσωτερι-

κής κατανάλωσης επέβαλλαν μια τέτοια στάση, γι’ αυτό και δεν υπήρχε τό-

τε, σε σχέση τουλάχιστον με σήμερα, ιδιαίτερος ενθουσιασμός στην προβο-

λή των εκτιμήσεων αυτών προς τα έξω, που περιορίστηκαν σε μεγάλο μέρος

στην ΚΟΜΕΠ.

Σήμερα η ηγεσία του ΚΚΕ επιλέγει να κάνει προς τα έξω και προς τα μέ-

σα γνωστές τις εκτιμήσεις της και τις προσεγγίσεις της. Γιατί λοιπόν σήμερα

αφήνει (μέχρι πότε;) τη «λήθη» και ανοίγει τέτοια ζητήματα που, όπως εί-

παμε, τα περισσότερα είναι αγκάθια; Μια σύγκριση βέβαια του υλικού του

1995 με το σημερινό δεν δικαιολογεί την καθυστέρηση, μιας και επί της ου-

σίας δεν υπάρχει κανένα ουσιαστικό προχώρημα. Συνεπώς, αν κάτι μεσο-

λάβησε το τελευταίο διάστημα και οδήγησε την ηγεσία του ΚΚΕ να «τολ-

μήσει» είναι κυρίως οι ανακατατάξεις στην Αριστερά και στο σύστημα. Η

κίνηση της ηγεσίας του ΚΚΕ είναι ένα ακόμα επεισόδιο στο «σίριαλ» «ανα-

ζητούμε ταυτότητα», κάθε φορά ανάλογα με τις συνθήκες και τους συσχε-

τισμούς! Και οι συνθήκες σήμερα είναι τέτοιες που μεγαλώνουν τις πιέσεις

από δεξιά, είναι συνθήκες επίθεσης και αναζήτησης από το σύστημα πολι-

τικών λύσεων που θα το διαιωνίσουν και θα το αναπαράξουν πιο αποτελε-

σματικά και κυρίως πιο αποφασιστικά. Είναι συνθήκες στις οποίες η ηγε-

σία του ΚΚΕ επιδιώκει να διαφοροποιηθεί από το Συνασπισμό και γι’ αυτό

ανατρέχει εκεί όπου θεωρεί ότι έχει πιο ισχυρά ατού. Είναι συνθήκες στις

οποίες η ηγεσία του ΚΚΕ αναζητεί τρόπους να διασκεδάσει και να χειρι-

στεί τις πιέσεις από δεξιά, στέλνοντας μηνύματα και προς τα έξω και προς

τα μέσα, θέλοντας ταυτόχρονα να οχυρωθεί προς τα «αριστερά». Και γίνε-

ται καταγέλαστη, ιδιαίτερα όταν κάνει την «αυτοκριτική» της.

Η “ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ” ΤΟΥ ΚΚΕ

Στη θέση 30 (μία σελίδα όλη κι όλη, υπ’ αριθμόν 35) και σε πέντε αρά-


87

ένα

αση

ορεί

και

ται

ίναι

ιαί-

ήμη

ικά

των

λευ-

ς, ή

αζη-

ωρίς

ήρα

’50

σης

όσο

ήμε-

εύε-

ουν

πο-

ρόι-

ών,

ορ-

νός

λά-

ρα-

υά-

να

υσα

στό-

ρυ-

άση

ηγε-

ωδι-

ερο

δύο


τρα

του

δικα

ΚΚ

οδή

ταλ

λογ

ρή

της

το κ

θεω

ρεσ

κατ

το α

ρά.

καμ

τη ζ

στέ

το κ

ρά

δύσ

δων

δεν

ΤΙ Α

βησ

τε κ

είδε

μηλ

τις θ

σε ν

οϊκ

σια

για

ενδ

και

δες κυριολεκτικά διαβάζουμε:

«Δεν αποφύγαμε ως κόμμα την εξιδανίκευση και τον εξωραϊσμό του σοσια-

λισμού... Υποτιμήσαμε τα προβλήματα που διαπιστώναμε, αποδίδοντάς τα

κυρίως σε αντικειμενικούς παράγοντες, τα δικαιολογούσαμε ως προβλήματα

ανάπτυξης του σοσιαλισμού, πράγμα που αποδείχτηκε ότι δεν ανταποκρί-

νονταν στην πραγματικότητα».

Επειδή όμως αυτά που τόσο «κομψά» και «ελαφρά» αναγνωρίζει η ηγε-

σία του ΚΚΕ, έστω με μπόλικη καθυστέρηση, τα ’χει ο κόσμος τούμπανο, θα

προτιμούσαμε να μαθαίναμε και τα αίτια που κατά την ηγεσία του ΚΚΕ

οδήγησαν το κόμμα αυτό στο να γίνει, όπως το ίδιο αναγνωρίζει, ουρά της

Μόσχας και μάλιστα άκριτα. Γράφεται λοιπόν στην ίδια σελίδα:

«Το κόμμα μας δεν έδωσε την απαιτούμενη προσοχή στην ανάγκη να κατα-

κτά τη θεωρητική του επάρκεια, να προωθεί τη δημιουργική μελέτη και

αφομοίωση της θεωρίας μας, να αξιοποιεί την πλούσια πείρα της ταξικής

πάλης… Σε μεγάλο βαθμό υιοθετήσαμε λαθεμένες θεωρητικές εκτιμήσεις και

πολιτικές επιλογές του ΚΚΣΕ. [...] Η συνδιάσκεψη του 1995 έκανε κριτική

στο γεγονός ότι το κόμμα μας δέχτηκε άκριτα την πολιτική της περεστρόικα,

εκτιμώντας ότι πρόκειται για πολιτική μεταρρυθμίσεων προς όφελος του σο-

σιαλισμού». Και, τέλος, το κερασάκι στην τούρτα: «Το γεγονός αυτό αντα-

νακλούσε και την ενδυνάμωση του οπορτουνισμού στις γραμμές του κόμμα-

τος εκείνη την περίοδο».

Στο ίδιο πλαίσιο ακροβασιών και στην ίδια κατεύθυνση να λέμε πολλά

και τίποτα υπάρχει και ένα άλλο χαρακτηριστικό απόσπασμα στη σελίδα

30, που έμμεσα στηρίζει την ανύπαρκτη «αυτοκριτική» του ΚΚΕ:

«Η εργατική τάξη, οι λαϊκές μάζες γενικότερα δεν αρνούνταν το σοσιαλι-

σμό. Χαρακτηριστικό είναι ότι το σύνθημα που χρησιμοποίησε η περεστρόι-

κα ήταν ‘‘επανάσταση μέσα στην επανάσταση’’, ‘‘περισσότερη δημοκρατία’’,

‘‘περισσότερος σοσιαλισμός’’, γιατί ένα μεγάλο μέρος του λαού, που έβλεπε

τα προβλήματα, ήθελε αλλαγή μέσα στο σοσιαλισμό. Τόσο τα μέτρα που αρ-

χικά αποδυνάμωναν τις κομμουνιστικές σχέσεις, ενώ ενίσχυαν τις εμπορευ-

ματοχρηματικές, όσο και εκείνα που αργότερα δρομολογούσαν την αποκα-

τάσταση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, προβλήθηκαν ως

μέτρα που θα ενίσχυαν το σοσιαλισμό»

(και, από ό,τι φάνηκε, με αρκετή επιτυχία, θα συμπληρώναμε εμείς). Εί-

ναι δικαίωμα βέβαια του καθένα να αναιρεί 100% τον εαυτό του, να ακυρώ-

νει τα όσα έγραψε και επιχειρηματολογούσε επί δεκαετίες, να ξεχνάει τους

αντίθεση

88


τραμπούκικους μηχανισμούς που έστηνε για να επιβάλει τις τότε απόψεις

του σε βάρος απόψεων που σήμερα υιοθετεί (όπως και όσο). Είναι όμως και

δικαίωμα όλων των άλλων να του ζητάνε εξηγήσεις και ας μην τις παίρνουν.

Εμείς και οι αναγνώστες μας, όταν διαβάσαμε την «αυτοκριτική» του

ΚΚΕ, δεν καταλάβαμε απολύτως τίποτα για τα ουσιαστικά αίτια που το

οδήγησαν να είναι ενεργό τμήμα του ρεβιζιονιστικού ρεύματος. Μάλλον κα-

ταλάβαμε ότι δεν θέλει να μιλήσει γι’ αυτό και, αντιμετωπίζοντάς το ανά-

λογα, γίνεται καταγέλαστη. Μια ηγεσία λοιπόν που θέλει να λέγεται σοβα-

ρή ισχυρίζεται, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι την πιάσανε κορόιδο, αδιάβαστη,

της τα είπανε λίγο φουσκωμένα και με βάση τις καλές της προθέσεις έγινε

το κακό! Αυτά περιέχονται σε εισηγητικές θέσεις για συνέδριο! Βέβαια, η μη

θεωρητική κατάρτιση, ο ωραίος τρόπος που τα «πλάσαρε» η «άτιμη» η πε-

ρεστρόικα σε συνδυασμό με το ότι το ΚΚΕ ήταν πιστό στο σοσιαλισμό και

κατ’ επέκταση ευκολόπιστο δεν είναι σοβαροί λόγοι, γι’ αυτό και υπάρχει

το απαραίτητο άλλοθι, που το ΚΚΕ βέβαια δεν ανακαλύπτει για πρώτη φο-

ρά. Οι «πανταχού παρόντες οπορτουνιστές», που σε κάθε κρίσιμη φάση και

καμπή της ιστορίας του ΚΚΕ ήταν ενδυναμωμένοι και σε θέση να κάνουν

τη ζημιά. Μαύρο άλλοθι βέβαια, γιατί γυρνάει μπούμερανγκ στους εμπνευ-

στές του, αφού τελικά μέσα από τα ίδια τους τα λόγια αναγνωρίζουν ότι

το κόμμα τους περισσότερο με «θερμοκήπιο οπορτουνισμού» μοιάζει πα-

ρά με επαναστατικό υποκείμενο της εργατικής τάξης. Οσοι λοιπόν είναι

δύσπιστοι ας αρκεστούν στις ευθύνες των Λαφαζάνηδων, των Δαμανάκη-

δων και των διαφόρων άλλων οπορτουνιστών, των οποίων ο κατάλογος

δεν έχει τελειωμό και κάτι μας λέει ότι αναμένεται και διεύρυνση!

ΤΙ ΑΛΛΑΞΕ ΟΜΩΣ;

Πολύ θα θέλαμε να ακούσουμε από την ίδια την ηγεσία του τι μεσολά-

βησε και λύθηκε σήμερα η γλώσσα της, όταν επί δεκαετίες δεν άρθρωνε ού-

τε κιχ! Πολύ θα θέλαμε να ξέρουμε τι συνέβη και άνοιξαν τα μάτια της και

είδε επιτέλους τα «αυτονόητα» ενώ τα είχε κλειστά και σαν τη στρουθοκά-

μηλο έβαζε το κεφάλι μέσα στο χώμα. Πού, αλήθεια, κατέφυγε και κάλυψε

τις θεωρητικές ανεπάρκειες, ποια μελέτη ταξικής πάλης επιτέλους τη βοήθη-

σε να δει το φως το αληθινό; Γιατί, απ’ ό,τι καταλαβαίνουμε, ούτε στο μα-

οϊκό ρεύμα βρήκε απαντήσεις ούτε στο ευρωκομμουνιστικό. Για τους σο-

σιαλδημοκράτες ούτε συζήτηση, ενώ και οι τροτσκιστές δεν προσφέρονταν

για βοήθεια. Οπότε, πού επιτέλους βρήκε τις απαντήσεις το ΚΚΕ μετά την

ενδελεχή θεωρητική μελέτη που κράτησε τόσα χρόνια;

Και για να σοβαρευτούμε: Ολα αυτά που αναφέρει σαν άλλοθι και δι-

καιολογίες είναι ανυπόστατα και αποτελούν προφάσεις εν αμαρτίαις. Η


89

ια-

α

ατα

ί-

ηγε-

θα

ΚΕ

της

α-

αι

ικα,

σο-

α-

μα-

λλά

ίδα

ρόι-

α’’,

πε

αρ-

υ-

α-

ς

Εί-

ρώ-

ους


την

Χρο

έχο

σης

ρες

κρίν

να π

τον

κριτ

σου

Ωστ

ηγε

ων

μαί

εξο

νετα

ουσ

τα»

σα

ΚΚ

τε Κ

ρα

ο «σ

ότα

ΚΚ

ότι

το Κ

ΚΚ

ματ

στάση που όφειλε να κρατήσει ένας κομμουνιστής απέναντι στις εξελίξεις

στη ΣΕ, σε όλη τη διαδρομή των τελευταίων δεκαετιών, δεν ήταν καθόλου

μα καθόλου θεωρητικό ζήτημα. Ούτε αποτέλεσμα θεωρητικής επεξεργασίας

που θα διαπίστωνε αν τα γεγονότα ξέφευγαν ή ακολουθούσαν το «μοντέ-

λο». Ηταν πρακτικό και καίρια πολιτικό. Ηταν ζήτημα πολιτικού κριτηρί-

ου και δεν βάδιζε ανάλογα με το πόσο ένας κομμουνιστής έχει ξετινάξει τον

Μαρξ. Πολύ περισσότερο, ήταν ζήτημα ταξικού κριτηρίου ή έστω και εν-

στίκτου, γι’ αυτό και εκατομμύρια κομμουνιστές εκείνες τις εποχές είδαν

(έστω ως ένα βαθμό) πού πήγαιναν τα πράγματα και αντιτάχθηκαν στο ρε-

βιζιονισμό. Αν θέλετε, ήταν ζήτημα επαναστατικής διάθεσης και προσανα-

τολισμού, ήταν ζήτημα χειραφέτησης και αποφασιστικότητας να επιμείνει

ο κομμουνιστής στο δύσκολο δρόμο της ανατροπής του καπιταλισμού. Εδώ

και δεκαετίες τα γεγονότα βοούσαν, και όμως οι ηγεσίες του ΚΚΕ, η μία με-

τά την άλλη, δεν «άκουγαν», δεν «έβλεπαν». Το μόνο που κραύγαζαν ήταν

ότι όσοι έβλεπαν και αντιτάσσονταν ήταν «αντικομμουνιστές» και πράκτο-

ρες της Δύσης. Προφανώς γιατί οι ηγεσίες αυτές είχαν απωλέσει ουσιώδη

και βασικά επαναστατικά χαρακτηριστικά. Είχαν αποκομμουνιστικοποιη-

θεί σταδιακά, γι’ αυτό και, ενώ ήξεραν, έκαναν το κορόιδο και προτιμού-

σαν να βολεύονται στην «αγκαλιά» της σιγουριάς και της ασφάλειας που

τους παρείχε το «σοσιαλιστικό» στρατόπεδο. Οι ηγεσίες του ΚΚΕ σε όλη

αυτή τη διαδρομή είχαν τόσο πολύ εκφυλιστεί που, ενώ μια χαρά ήξεραν

πού πήγαιναν τα πράγματα, ενώ έβλεπαν τις εξελίξεις να οδηγούν με «μα-

θηματική ακρίβεια» στην καπιταλιστική παλινόρθωση, έμεναν γαντζωμένες

και ευθυγραμμισμένες στα νεοαστικά στρώματα τα οποία στις πρώην σο-

σιαλιστικές χώρες είχαν στρογγυλοκαθήσει στο σβέρκο της εργατικής τάξης

την οποία δυνάστευαν και εκμεταλλεύονταν.

Δεν αποδεχόμαστε τις «ερμηνείες» περί «ανικανότητας» και «ανεπάρκει-

ας» γιατί, πολύ απλά, οι ηγεσίες του ΚΚΕ εργάζονταν εντός και εκτός Ελλά-

δας για να προωθούν τα συμφέροντα αυτών των νεοαστικών στρωμάτων.

Συντάχθηκαν με τις επιδιώξεις αυτών των στρωμάτων και προσάρμοζαν

ανάλογα την πολιτική τους. Δημιούργησαν ολόκληρο μηχανισμό για να επι-

βάλουν στους κομμουνιστές την πολιτική στοίχισης και ευθυγράμμισης με

τα στρώματα που αναδείχθηκαν μέσα από το σοσιαλιστικό κορμό και στην

πορεία διαστράφηκαν και λειτουργούσαν όχι ενάντια στον καπιταλισμό,

αλλά προς όφελός του. Για να δικαιωθεί και ο πρόεδρος Μάο που έλεγε ότι

«ο ρεβιζιονισμός στην εξουσία είναι η αστική τάξη στην εξουσία»! Και ήταν

τόσο ισχυρή η πρόσδεση και η στήριξη σε αυτά τα στρώματα, που συγκρο-

τήθηκαν σε ΝΑΤ, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του ΚΚΕ (σχεδόν το μισό) να

χειροκροτήσει θερμά την καπιταλιστική παλινόρθωση και την πλήρη «δι-

καίωση» της Δύσης. Απόδειξη του ότι είχαν τη δυνατότητα να διακρίνουν

αντίθεση

90


την κατεύθυνση και το περιεχόμενο των διαφόρων «μεταρρυθμίσεων», επί

Χρουστσόφ, επί Μπρέζνιεφ, επί Αντρόποφ, είναι η σημερινή «ευκολία» που

έχουν (επιλεκτικά πάντα) να τις τοποθετούν σαν εξέλιξη μιας αντεπανάστα-

σης, έστω και αν «αντιγράφουν» ή «υιοθετούν», τσιμπολογώντας παλιότε-

ρες κριτικές του ΚΚ Κίνας αλλά και του μ-λ κινήματος! Πάντοτε βέβαια δια-

κρίνονταν οι ηγεσίες του ΚΚΕ από θράσος και ευχέρεια (οπορτουνιστική)

να παρουσιάζουν το μαύρο-άσπρο. Μόνο που με αυτές τις «θέσεις» θυμίζουν

τον πνιγμένο που πιάνεται από τα μαλλιά του.

Θα διατυπώσουμε την άποψή μας για το «βάθος» και το χαρακτήρα της

κριτικής του ΚΚΕ στην πορεία σοσιαλιστικής οικοδόμησης και θα εξηγή-

σουμε γιατί δεν μας «θαμπώνει» και δεν συνιστά κάποια ιδιαίτερη στροφή.

Ωστόσο, ας παρακολουθήσουμε ορισμένα από τα γραφόμενα της ίδιας της

ηγεσίας του ΚΚΕ: «Η πάλη για την αλλαγή όλων των οικονομικών σχέσε-

ων και κατ’ επέκταση όλων των κοινωνικών σχέσεων σε κομμουνιστικές ση-

μαίνει ότι η κοινωνική επανάσταση δεν περιορίζεται στην κατάληψη της

εξουσίας ή στη διαμόρφωση της αρχικής οικονομικής βάσης, αλλά επεκτεί-

νεται σε όλη την περίοδο του σοσιαλισμού» (σελ. 6, θ. 2). Και όμως, για την

ουσία αυτής της διαπίστωσης (ανεξάρτητα πώς την εννοεί) που τόσο «άνε-

τα» υιοθετεί το σημερινό ΚΚΕ είχαν γίνει ομηρικές αντιπαραθέσεις ανάμε-

σα στα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ και στα μέλη και τα στελέχη του τότε

ΚΚΕ(μ-λ) τις δεκαετίες του ’70 και του ’80, και φυσικά το τότε ΚΚΕ, η τό-

τε ΚΝΕ απλά φίμωναν όποιον έλεγε αυτή την εκτίμηση, που είναι ξεκάθα-

ρα μια μαοϊκή προσέγγιση, θεωρώντας ότι με τέτοιες εκτιμήσεις βάλλεται

ο «σοσιαλιστικός» χαρακτήρας της τότε ΣΕ.

Με ανάλογο τρόπο άφριζαν τα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ

όταν άκουγαν, πάλι τις ίδιες εποχές, από τα στελέχη και τα μέλη του τότε

ΚΚΕ(μ-λ) εκτιμήσεις σαν τις παρακάτω:

«Στη σοσιαλιστική οικοδόμηση εμπεριέχεται η δυνατότητα αντιστροφής της

πορείας της και οπισθοδρόμησης προς τον καπιταλισμό» (σελ. 6, θ. 2). «Στο

σοσιαλισμό υπάρχει αντικειμενική βάση που εμπεριέχει τη δυνατότητα, υπό

ορισμένες προϋποθέσεις, κοινωνικές δυνάμεις να λειτουργήσουν ως δυνάμεις

φορείς των εκμεταλλευτικών σχέσεων, όπως συνέβη τη δεκαετία του 1980

στην ΕΣΣΔ».

Δεν συνεχίζουμε γιατί θα κουράσουμε. Η ιστορία όμως έχει καταγράψει

ότι τέτοιες εκτιμήσεις, ανεξάρτητα πώς τις διαστρέφει και τις χρησιμοποιεί

το ΚΚΕ, είναι κατακτήσεις και συμπεράσματα αυτού του ρεύματος που το

ΚΚΕ αποκαλεί μαοϊκό. Και αν όλα αυτά δεν αποτελούν δικαίωση του ρεύ-

ματος αυτού, τότε να μας πει η σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ, τώρα που απέ-


91

ξεις

λου

σίας

ντέ-

ηρί-

τον

εν-

δαν

ρε-

να-

ίνει

Εδώ

με-

ταν

το-

ώδη

οιη-

ού-

που

όλη

ραν

μα-

ένες

σο-

ξης

κει-

λά-

ων.

ζαν

επι-

ς με

την

σμό,

ότι

ταν

ρο-

) να

«δι-

ουν


μάτ

γού

πίεζ

ΟΥΡ

της

από

πτέ

τιθέ

αφή

μια

ΣΕ

κή ε

Αρ

ηγε

ευρ

δο.

για

στσ

Γρή

ξε»

στά

εκβ

ανα

ΚΚ

σου

ξης

λιν

Ζαχ

στο

κάν

της

επα

την

για

ώνα

κτησε και θεωρητική επάρκεια, ποιανού ρεύματος συμπεράσματα είναι αυ-

τά για να πάμε να το συναντήσουμε. Πάντως, σίγουρα δεν αποτελούν δι-

καίωση του μπρεζνιεφικού ρεύματος, το οποίο οι ηγεσίες του ΚΚΕ από τα

μέσα της δεκαετίας του ’60 υπηρέτησαν με συνέπεια!

ΠΟΙΑ “ΣΤΡΟΦΗ” ;

Εχουμε την άποψη ότι οι «Θέσεις του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό» δεν συ-

νιστούν κάποια ιδιαίτερη στροφή, έστω ανολοκλήρωτη, προς θετικές κα-

τευθύνσεις, η οποία θα έπρεπε ίσως να ενισχυθεί. Ούτε βέβαια κατανοούμε

διάφορους «εκνευρισμένους» που δηλώνουν σε όλους τους τόνους τη λύπη

και την απογοήτευσή τους που στα μάτια τους το ΚΚΕ γίνεται «σταλινικό»

και κατ’ επέκταση σεχταριστικό. Οι όποιες υπαρκτές διαφοροποιήσεις που

εμφανίζονται στις Θέσεις αυτές δεν είναι προϊόν γνήσιας κριτικής και αυ-

τοκριτικής ούτε αποτέλεσμα ειλικρινούς αναζήτησης επαναστατικής ταυτό-

τητας στο σήμερα και απαλλαγής από τη ρεφορμιστική κληρονομιά. Γι’ αυ-

τό και δεν έχουν συνοχή, ενιαία προσέγγιση και θυμίζουν ένα σαλατικό,

ένα παζλ από «δάνεια» και «τσιμπολογήματα» άλλοτε «νεωτεριστικά» και

άλλοτε παλιοκαιρισμένα, από ένα σωρό ετερόκλητες και τελείως αντιφατι-

κές πηγές. Προφανώς οι σκοπιμότητες είναι άλλες, και η σημερινή ηγεσία

του ΚΚΕ με τις θέσεις αυτές θέλει να κρατήσει ισορροπίες και όχι να διδα-

χθεί πρώτα και κύρια η ίδια.

Πόση σχέση μπορεί να έχουν μεταξύ τους ο Μάο, ο Τιούλκιν1, ο Μάρ-

τενς2, διάφορα προβεβλημένα μεγαλοστελέχη του μπρεζνιεφικού ρεβιζιονι-

σμού από τους οποίους επιλεκτικά «μαζεύει» «συμπεράσματα» η ηγεσία

του ΚΚΕ για να πηδάει από δω και από κει προκειμένου να θολώσει τα νε-

ρά; Απλώς δηλώνει τη σύγχυση που σίγουρα τη διακατέχει! Μα δεν αποτε-

λεί στροφή το γεγονός ότι η ηγεσία του ΚΚΕ είναι αρκετά λάβρα και «από-

λυτη» σε σχέση με την περίοδο Χρουστσόφ; Οχι ακριβώς! Κόμματα τύπου

ΚΚΕ, με τις καταβολές και τις αφετηρίες τους, ήταν εδώ και πολλές δεκαε-

τίες «έτοιμα» να αποκαθηλώσουν τον Χρουστσόφ, σαν αποτέλεσμα της

επιλογής τους μετά το ’64 και ιδιαίτερα μετά το ’68 να αποτελέσουν ουρά

του μπρεζνιεφισμού. Σαν έκφραση ή προέκταση των εσωτερικών αντιθέσε-

ων στο πλαίσιο της τότε ΣΕ ανάμεσα στις κρατικιστικές και τις «ανανεω-

τικές» τάσεις. Τάσεις που αλληλοανταγωνίζονταν στο πλαίσιο των νέων

αστικών στοιχείων που σκαρφάλωναν στα ανώτερα και ενδιάμεσα επίπε-

δα του κρατικού και κομματικού μηχανισμού, παραμερίζοντας την εργατι-

κή τάξη, την αγροτιά, τους εργαζόμενους. Μέσα στις Θέσεις του ΚΚΕ, που-

θενά δεν γίνεται λόγος για τις αντιθέσεις, τις αντιφάσεις που συνόδευαν

όλες τις τελευταίες δεκαετίες τη μακρά διαδρομή των νέων αστικών στρω-

αντίθεση

92


μάτων προκειμένου να ολοκληρωθούν, να κυριαρχήσουν και να απαλλα-

γούν επιτέλους από την ιδιότυπη κομμουνιστική κληρονομιά που τα κατα-

πίεζε. Και όχι τυχαία, όπως θα δούμε και παρακάτω.

ΟΥΡΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΙΣΜΟΥ

Το ΚΚΕ υπήρξε συνεπής συνοδοιπόρος των κρατικιστικών τμημάτων

της ΝΑΤ3, αν και επί Γκορμπατσόφ ευθυγραμμίστηκε με την απέλπιδα

απόπειρα συμβιβασμού ανάμεσα στην κρατικιστική και την ανανεωτική

πτέρυγα των νέων αστικών στρωμάτων. Σαν παρένθεση, ενδεικτικό της υπο-

τιθέμενης στροφής που κάνει η ηγεσία του ΚΚΕ είναι τα υπονοούμενα που

αφήνονται για τη μικρή περίοδο Αντρόποφ, όπου ακριβώς βέβαια φαίνεται

μια ακόμα κρυφή επιθυμία της ηγεσίας του ΚΚΕ να είχε επικρατήσει και στη

ΣΕ ένα ας πούμε «κινέζικο» μοντέλο παλινόρθωσης, που θα είχε διαφορετι-

κή εξέλιξη τουλάχιστον στις μορφές από την γκορμπατσοφική περεστρόικα.

Ας επιστρέψουμε όμως από ‘κει που ξεκινήσαμε! Πολλοί άνθρωποι της

Αριστεράς, που έχουν μνήμη και κρίση, συμμερίζονται την εκτίμηση ότι οι

ηγεσίες του ΚΚΕ, ιδιαίτερα μετά το ’68 και στον ανταγωνισμό τους με τους

ευρωκομμουνιστές, ήταν αρκετά επικριτικές προς τη χρουστσοφική περίο-

δο. Οχι βέβαια γιατί οι ηγεσίες αυτές είχαν δικές τους προσεγγίσεις. Αλλά

γιατί ο ίδιος ο μπρεζνιεφισμός επέλεξε να «ανατρέψει» ορισμένες χρου-

στσοφικές επιλογές για λόγους που έχουμε κατ’ επανάληψη εξηγήσει4.

Γρήγορα λοιπόν η τότε ηγεσία του ΚΚΕ, μέσα σε λίγα χρόνια, «αποκήρυ-

ξε» τον Χρουστσόφ, ξεχνώντας ότι, αν δεν ήταν αυτός να ευνοήσει τα γνω-

στά πραξικοπήματα στα τότε κομμουνιστικά κόμματα, προκειμένου να τα

εκβιάσει να υποταχθούν στο ρεβιζιονισμό, η ηγεσία αυτή πολύ απλά δεν θα

αναδεικνυόταν ποτέ στο τιμόνι του ΚΚΕ. «Ξεχνάνε» δηλαδή ότι το τότε

ΚΚΕ ήταν προϊόν ξένης επέμβασης και όχι, όπως θέλουν να το παρουσιά-

σουν, κόμμα της εργατικής τάξης, γνήσιος εκπρόσωπος της εργατικής τά-

ξης5. Μα δεν αποτελεί στροφή το γεγονός ότι «αποκατέστησαν» τον Στά-

λιν και, απ’ ό,τι μαθαίνουμε, ετοιμάζονται να το κάνουν και με το

Ζαχαριάδη; Ας αφήσουμε προς το παρόν το Ζαχαριάδη και ας μείνουμε

στο θέμα Στάλιν, όπου από πρώτη ματιά (επιφανειακά) φαίνεται όντως να

κάνουν αναδίπλωση και με καθυστέρηση πολλών δεκαετιών (από τα μέσα

της δεκαετίας του ’50) να παρουσιάζονται ότι θεωρούν πλέον τον Στάλιν

επαναστάτη και όχι όλα εκείνα τα τρομερά που του φόρτωναν ιδιαίτερα

την περίοδο Χρουστσόφ αλλά και μετά.

Βεβαίως μην περιμένετε (πάλι!) καμιά έστω και υπόνοια αυτοκριτικής

για το ότι το ΚΚΕ μέσα στη διαδρομή του (στο δεύτερο μισό του 20ού αι-

ώνα) συμμετείχε ενεργά όχι μόνο στην αποσταλινοποίηση αλλά στην όλη


93

αυ-

δι-

τα

συ-

κα-

ύμε

ύπη

κό»

που

αυ-

υτό-

αυ-

ικό,

και

ατι-

σία

δα-

άρ-

ονι-

σία

νε-

οτε-

πό-

που

αε-

της

υρά

έσε-

νεω-

έων

ίπε-

ατι-

ου-

υαν

ρω-


γει»

τέω

στικ

κρα

λου

Στά

πάγ

γές

είχε

Στά

όμω

ση τ

ανα

στρ

ωτι

μια

Φυσ

ανε

σο,

ων,

της

ηγε

«νο

βάλ

κατ

τήσ

αρκ

γία

λιές

όπο

τερ

από

ρόλ

χαρ

σπα

ξου

ρια

εκστρατεία της Δύσης που ήθελε στο πρόσωπο του Στάλιν να χτυπήσει και

να συκοφαντήσει το κομμουνιστικό κίνημα. Καμιά αυτοκριτική γιατί οι

ηγεσίες του ΚΚΕ και προς τα μέσα και προς τα έξω, σε όλους τους τόνους,

σιγόνταραν στη διάβρωση των αριστερών αγωνιστών, από κοινού με τον

ευρωκομμουνισμό, οδηγώντας αρκετούς από αυτούς να γίνουν αντικομ-

μουνιστές και όχι απλώς «αντισταλινικοί». Και, σε αυτό το σημείο, η σημε-

ρινή ηγεσία του ΚΚΕ φαίνεται πως ζητάει άφεση αμαρτιών στη βάση της

συγκάλυψης «περασμένα, ξεχασμένα». Εμείς όμως δεν πρόκειται να της κά-

νουμε το χατίρι και θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε το γιατί.Επί της ουσίας, λοιπόν, έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής: Οι ηγεσίες

του ΚΚΕ που βρέθηκαν στο τιμόνι με την επικράτηση Μπρέζνιεφ στοΚΚΣΕ και την ενίσχυση των κρατικιστικών τμημάτων σε βάρος των «ανα-νεωτικών» υποχρεώθηκαν έστω με τις αδράνειές τους να προσαρμόσουνανάλογα τη γραμμή τους, αφού εξ αρχής προτίμησαν να ακολουθήσουν αυ-τό το ρεύμα. Εχουμε αναφερθεί στο τι βάθους και έκτασης αλλαγές σήμανεαυτή η φάση της μετάβασης από τον Χρουστσόφ στον Μπρέζνιεφ. Αλλαγέςστο επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής, στις σχέσεις μεταξύ της ΣΕ και τωνυπόλοιπων χωρών του τότε σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Αλλαγές και κυ-ρίως προσαρμογές στο επίπεδο των εσωτερικών συσχετισμών, αντιθέσεων,ισορροπιών, ιδιαίτερα όσον αφορά την ενίσχυση της τάσης περιθωριοποί-ησης της εργατικής τάξης και της παραπέρα καταπίεσής της. Ενώ λοιπόν

κύριος στόχος και επί Μπρέζνιεφ ήταν η εργατική τάξη και οι σοσιαλιστι-

κές καταχτήσεις που λειτουργούσαν δεσμευτικά και δυνάστευαν τα νεοα-

στικά στρώματα, ένας ακόμα στόχος ήταν η ανανεωτική πτέρυγα, που

έπρεπε να «υποταχθεί» στον κρατικισμό.

ΑΠΟΛΟΓΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ

Από την άλλη, επειδή όλη αυτή η φάση σηματοδοτεί το πέρασμα του ρε-

βιζιονισμού στο σοσιαλιμπεριαλισμό, στο επίπεδο της εξωτερικής πολιτι-

κής, χρειάζονταν σύμβολα και συνειρμοί που να παραπέμπουν στο «μεγα-

λείο» της ΣΕ, στην ισχύ της χώρας, στην αντιπαράθεση με τη Δύση και στην

ανάγκη ευθυγράμμισης όλων των υπόλοιπων σοσιαλιστικών χωρών -από

Κούβα, Βαλκάνια, Κ. Ευρώπη μέχρι Ασία- με τις επιλογές και επιταγές του

μπρεζνιεφισμού. Στο εσωτερικό επίπεδο, προφανώς για να δικαιολογηθεί η

καταπίεση της εργατικής τάξης και η ενίσχυση της εξουσίας της κάστας που

αναδεικνυόταν, άρχισαν να πληθαίνουν οι αναφορές στον «κεντρικό σχε-

διασμό», στην πυγμή της «προλεταριακής» εξουσίας και άλλα «επαναστα-

τικά». Γι’ αυτό σταδιακά ανακόπηκε η «ανοιχτή» και «θορυβώδης» επίθε-

ση στον Στάλιν. Σταδιακά αντικαταστάθηκε με μια «σιωπή», η οποία άφηνε

περιθώρια στην τότε νέα ισορροπία υπέρ του κρατικισμού να «καταφεύ-

αντίθεση

94


γει» επιλεκτικά σε αναφορές στο παρελθόν, προφανώς για να μη μένει με-

τέωρη και χωρίς ρίζες που τόσο χρειαζόταν για να επιβληθεί στο κομμουνι-

στικό κίνημα.

Η περίεργη αυτή «στάση», που σταδιακά όλο και μπέρδευε την «αυτο-

κρατορική» ισχύ της ΣΕ με τις σοσιαλιστικές κατακτήσεις, δεν είναι καθό-

λου πρόσφατης κοπής, αλλά έχει ρίζες στη «στροφή» επί μπρεζνιεφισμού.

Στάση την οποία κράτησε το ρεβιζιονιστικό ρεύμα και στη χώρα μας, στην

πάγια κατεύθυνση της ουράς και της άκριτης πρόσδεσης με τις τότε επιτα-

γές του σοσιαλιμπεριαλισμού. Επί της ουσίας, η κρατικιστική πτέρυγα δεν

είχε διαφορετική προσέγγιση απέναντι στο σοσιαλιστικό παρελθόν και τον

Στάλιν απ’ ό,τι ο χρουστσοφικός αναθεωρητισμός και ρεβιζιονισμός. Είχε

όμως περισσότερες ανάγκες στο να κρύβει την απέχθειά της. Από τη φύ-

ση της ήταν υποχρεωμένη να «σέβεται» ορισμένα δεσμά του παρελθόντος.

Αυτή η σύντομη επανάληψη των συμπερασμάτων μας ίσως βοηθήσει τον

αναγνώστη να κατανοήσει ότι η σημερινή στάση του ΚΚΕ δεν αποτελεί

στροφή, αλλά προσαρμογή και εξέλιξη στο πιο «ελεύθερο» (αφού υποχρε-

ωτικά ξέμεινε χωρίς τις δεσμεύσεις του παρελθόντος απέναντι στη Μόσχα)

μιας στάσης που έχει τις αφετηρίες της στις ανακατατάξεις του Μπρέζνιεφ.

Φυσικά, ανάγκες της εποχής επέβαλαν στη σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ να

ανεβάσει τους τόνους στην «υπεράσπιση» και «προβολή» του Στάλιν. Ωστό-

σο, η στάση αυτή, όπως φαίνεται από ένα προσεκτικό διάβασμα των Θέσε-

ων, απέχει πολύ από μια ουσιαστική προσέγγιση της ιστορικής διαδρομής

της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και του ρόλου των διαφόρων μπολσεβίκων

ηγετών με προεξάρχοντα το ρόλο του Στάλιν. Η όποια, άλλωστε, θεμιτή

«νοσταλγία» της εποχής της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, ακόμα και αν προ-

βάλλεται σαν αντίποδας του αντικομμουνισμού, δεν μπορεί να αποτελέσει

καταφύγιο παρά μόνο για όσους δεν έχουν αντιληφθεί τις σημερινές απαι-

τήσεις της ταξικής πάλης και το βάθος της ήττας του κινήματος. Για όσους

αρκούνται σε μια αναπαλαίωση του παρελθόντος. Ούτε βέβαια η νοσταλ-

γία είναι άλλοθι ή κολυμπήθρα του Σιλωάμ για να ξεπλύνει τις πολλές, πα-

λιές και σύγχρονες, αμαρτίες του ρεβιζιονισμού και του ρεφορμισμού στην

όποια εκδοχή. Και, τέλος πάντων, η νοσταλγία αυτή καθορίζεται περισσό-

τερο από την υπεράσπιση του σοσιαλιμπεριαλισμού και πολύ λιγότερο

από την υπεράσπιση του πυρήνα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και του

ρόλου της εργατικής τάξης στις επαναστατικές διαδικασίες.

Ετσι, για να πάρουμε μια ιδέα για την αμηχανία ή και συγκάλυψη που

χαρακτηρίζει τη σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ, ας δούμε το παρακάτω από-

σπασμα: «Τα σοσιαλιστικά κράτη έκαναν σοβαρή προσπάθεια να αναπτύ-

ξουν συνεργασία και οικονομικές σχέσεις με βάση την αρχή του προλετα-

ριακού διεθνισμού. Με την ίδρυση το 1949 του Συμβουλίου Οικονομικής


95

και

ί οι

ους,

τον

ομ-

ημε-

της

κά-

σίες

στο να-

ουν αυ-

ανε αγές

των κυ-

ων, ποί-

πόν

στι-

οα-

που

ρε-

ιτι-

γα-

την

από

του

εί η

που

σχε-

τα-

ίθε-

ηνε

φεύ-


ρά

σοκ

και

σότ

έχει

νια

το δ

ρίζε

την

ίδιο

απο

τήσ

ΣΕ

παρ

σελ

μιλά

μέν

όσο

κό

«πρ

γή»

νε»

του

λου

φτο

Αλληλοβοήθειας (ΣΟΑ) έγινε προσπάθεια να διαμορφωθεί ένας νέος, άγνω-

στος έως τότε, τύπος διεθνών σχέσεων, που βασίζονταν στις αρχές της ισο-

τιμίας, των αμοιβαίων πλεονεκτημάτων και της αλληλοβοήθειας κρατών

που οικοδομούσαν το σοσιαλισμό. Είναι αντικείμενο βαθύτερης μελέτης το

πώς εξελίχθηκαν τελικά οι σχέσεις των κρατών-μελών του ΣΟΑ, όπως και

οι οικονομικές σχέσεις των κρατών-μελών του ΣΟΑ με τα καπιταλιστικά

κράτη, ιδιαίτερα την περίοδο που συντελέστηκε υποχώρηση στη σοσιαλι-

στική οικοδόμηση».

Είναι απορίας άξιον πόσες δεκαετίες χρειάζεται η ηγεσία του ΚΚΕ να

βγάλει ορισμένα συμπεράσματα και εκτιμήσεις μέσα από την παρακολού-

θηση της ζωής, μέσα από τις ίδιες τις εξελίξεις που μεσολάβησαν, μέσα από

τις τόσες ανατροπές που οδήγησαν στον εκφυλισμό του σοσιαλισμού και

στην ήττα του κομμουνιστικού κινήματος. Πόσο, τέλος πάντων, «βαθιά» με-

λέτη χρειάζεται για να πει ένας κομμουνιστής την αλήθεια με το όνομά της

και να μην κρύβεται! Λες και δεν ξέρει από πρώτο χέρι η ηγεσία του ΚΚΕ

πώς εξελίχθηκαν οι σχέσεις ανάμεσα στην τότε ΣΕ και τις άλλες χώρες του

πρώην σοσιαλιστικού στρατοπέδου και θα το ψάξει τώρα! Δεν ξέρει τίπο-

τα η ηγεσία του ΚΚΕ για την τροπή που πήρε ο ΣΟΑ και υποτάχθηκε στην

ΚΟΜΕΚΟΝ!6 Για τα μπρεζνιεφικά «δόγματα περιορισμένης κυριαρχίας»7

και για τους αλήστου μνήμης «σοσιαλιστικούς καταμερισμούς εργασίας»8...

Ολα αυτά τα ιδεολογήματα (αντιδραστικά κατ’ ουσία) και άλλα ανάλογα

ήταν τα άλλοθι της διαστροφής των σοσιαλιστικών αξιών του προλεταρια-

κού διεθνισμού σε μια άκρως κρατικιστική πολιτική από πλευράς Μό-

σχας, που οδήγησε σε ανισότιμες σχέσεις εκμετάλλευσης της «περιφέρειας»

από το κέντρο. Αν δεν αρέσει στην ηγεσία του ΚΚΕ ο όρος σοσιαλιμπερια-

λισμός για να χαρακτηρίσει την μπρεζνιεφική διαστροφή όσον αφορά την

εξωτερική πολιτική της ΣΕ, ας βρει έναν δικό της. Που όμως να μην ωραιο-

ποιεί τις καταστάσεις. Μέχρι να το «μελετήσει» και να τον βρει, ας μένει

αμήχανη να κρύβεται με οπορτουνιστικά τερτίπια!

ΧΤΥΠΗΜΑΤΑ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΣΗ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΚΑΙΩΘΕΙ Ο

ΡΕΒΙΖΙΟΝΙΣΜΟΣ

Η επιφανειακή και για κατανάλωση «υπεράσπιση» του Στάλιν είναι τε-

λείως ανερμάτιστη και γι’ αυτό δεν πρέπει να απορεί κανείς που σε άλλα

σημεία των Θέσεων εμφανίζεται μια απαξίωση της πολιτικής της ΣΕ και του

ΚΚΣΕ τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό, σε μεγάλα και κρίσιμα

διαστήματα. Μια απαξίωση αντάξια «της επίθεσης ενάντια στην προσωπο-

λατρία» που είχε κηρύξει ο Χρουστσόφ και φυσικά με πολλές διόδους «επι-

κοινωνίας» με «κριτικές» τροτσκιστικής καταβολής. Φαίνεται λοιπόν καθα-

αντίθεση

96


ρά ότι το ΚΚΕ μέσα στη διαδρομή του δέχτηκε πολλαπλές επιδράσεις και

σοκ από τις ανατροπές στη ΣΕ, αρκετές από τις οποίες ήταν αντιφατικές

και συνέπεια της διαμάχης «ανανεωτικών» και «κρατικιστών» που εξελισ-

σόταν στο ΚΚΣΕ και στο σοβιετικό κράτος. Γι’ αυτό και η σημερινή ηγεσία

έχει σημαδευτεί από πληθώρα αντιφάσεων, που οξύνονται από την εναγώ-

νια αναζήτηση ταυτότητας για το σήμερα από αυτήν. Μια από αυτές είναι

το δίπολο «υπεράσπιση-απαξίωση». Και, φυσικά, όποιος ψάχνει να βρει τις

ρίζες της «απαξίωσης» θα τις βρει, φυσικά, πού αλλού, στον Τρότσκι και

την αντιπολίτευση της δεκαετίας του ’20. Το «περίεργο» είναι ότι και το

ίδιο το ΚΚΕ αναγνωρίζει ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Γράφει στις Θέσεις (σελ. 17) σε μια παραπομπή:

«Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι υιοθετήθηκαν οι ιδέες του Μπουχάριν από

την πολιτική της περεστρόικα το 1988».

Ωστόσο, αυτό δεν εμποδίζει την ηγεσία του ΚΚΕ, ενώ υποτίθεται ότι

απορρίπτει τις κατευθύνσεις της αντιπολίτευσης στο εσωτερικό, να υιοθε-

τήσει αρκετές από τις κριτικές της όσον αφορά την εξωτερική πολιτική της

ΣΕ αλλά και τη γραμμή του τότε διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, στις

παραμονές του Β' Παγκόσμιου Πολέμου αλλά και στη διάρκειά του. Στη

σελ. 32 γράφουν:

«Στην καπιταλιστική Δύση, τα ΚΚ δεν διαμόρφωσαν στρατηγική μετατρο-

πής του ιμπεριαλιστικού πολέμου ή του απελευθερωτικού αγώνα σε πάλη

για κατάκτηση της εξουσίας […] Σημειώθηκε υποχώρηση από τη θέση ότι

ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό δεν μεσολαβεί κάποιο ενδιά-

μεσο κοινωνικό σύστημα, επομένως και ενδιάμεση πολιτική εξουσία ανάμε-

σα στην αστική και την επαναστατική εργατική εξουσία».

Τέτοια απερίγραπτη σύγχυση! Θα μπορούσαμε να πούμε «κοίτα ποιος

μιλάει»! Λες και μπορούμε να ξεχάσουμε ότι οι ηγεσίες του ΚΚΕ, προκει-

μένου να δικαιολογήσουν την έλλειψη εμπιστοσύνης που τις χαρακτήριζε

όσον αφορά την ανάγκη και τη δυνατότητα να ανατραπεί το καπιταλιστι-

κό σύστημα, σε κάθε συνέδριο πρόσθεταν και ένα καινούριο στάδιο

«πριν» από την επανάσταση, «πριν» από την «αλλαγή», μετά την «αλλα-

γή», «πριν» από τη ΝΕΑ δημοκρατία και τράβα κορδόνι. Αλλά δεν «φταί-

νε» οι ηγεσίες του ΚΚΕ, φαίνεται να θέλουν να πουν. «Φταίει» η γραμμή

του διεθνούς κινήματος που τους δασκάλευε λάθος! Και τώρα που επιτέ-

λους απαλλάχτηκαν από τις δεσμεύσεις του διεθνούς κινήματος και τα σκέ-

φτονται πλέον μόνοι τους, γιατί ξανανακάλυψαν ένα ακόμα στάδιο, τη


97

νω-

σο-

τών

ς το

και

ικά

αλι-

να

ού-

από

και

με-

της

ΚΕ

του

πο-

την

ας»7

»8...

ογα

ρια-

Μό-

ας»

ρια-

την

αιο-

ένει

τε-

λλα

του

ιμα

πο-

επι-

θα-


ΥΠ

να

ματ

θηκ

φετ

του

να

νο σ

ου

βρη

κατ

αυτ

Ευρ

απε

το

του

στη

με π

γρα

ΚΚ

θού

«λαϊκή οικονομία»; Εκτός αν πάλι προετοιμάζεται η φάμπρικα της ανακά-

λυψης, και μέσα στο σημερινό ΚΚΕ, των «οπορτουνιστών», οπότε χρησιμο-

ποιούνται και οι Θέσεις για να τους ενοχοποιήσει…

Πέρα όμως από αυτό, γιατί αυτή η διάκριση ανάμεσα στην καπιταλιστι-

κή Δύση και στην Ανατολική Κεντρική Ευρώπη; Δηλαδή διλήμματα στρα-

τηγικής ή τακτικής υπήρχαν μόνο στη μια μεριά, στην άλλη δεν υπήρχαν;

Στην Ελλάδα, π.χ., τι έπρεπε να γίνει και δεν έγινε; Μήπως είχαν δίκιο οι

τροτσκιστές που ζητούσαν άλλο χαρακτήρα στη δράση του επαναστατικού

κινήματος; Ας περιμένουμε όμως τη «βαθύτερη μελέτη» για να πάρουμε

απαντήσεις. Προς το παρόν, ας κρατήσουμε ότι ο Στάλιν και το διεθνές κομ-

μουνιστικό κίνημα τα κάνανε κάπως μαντάρα, χωρίς βέβαια να διευκρινί-

ζεται και τίποτα ουσιαστικότερο. Από την άλλη, για να μην «παρασυρθεί»

ο αναγνώστης στην απαξίωση της περιόδου και μετά τον Στάλιν, στις σελ.

32-33 γράφεται ένα ολόκληρο κομμάτι που περιγράφει τις ψυχροπολεμικές

προσπάθειες της Δύσης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

«Ο "ψυχρός πόλεμος" περιελάμβανε την οργάνωση ψυχολογικού πολέμου,

ένταση των στρατιωτικών εξοπλισμών για να εξουθενωθεί οικονομικά η

ΕΣΣΔ […] και υποδαύλιση αντεπαναστατικών εξελίξεων (π.χ. στη Γιουγκο-

σλαβία, στο διάστημα 1947-48, στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία το

1953, στην Ουγγαρία το 1956, στην Τσεχοσλοβακία το 1968 κ.ά.)».

Προφανής η λαθροχειρία και ο σκοπός του τσουβαλιάσματος. Να βγει

για μια ακόμα φορά λάδι ο μπρεζνιεφισμός, ιδιαίτερα όσον αφορά την

εξωτερική πολιτική και ειδικότερα σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές

στιγμές, στον εκφυλισμό του σοσιαλισμού, την επέμβαση στην Τσεχοσλο-

βακία.

Το σαλατικό και το εύκολο τσουβάλιασμα, από μια ηγεσία που δεν δι-

καιούται να ομιλεί για μια σειρά ζητήματα, συνεχίζεται και στις σελ. 33-

34. Συνειδητά επιχειρείται να συμψηφιστούν ο χρουστσοφισμός, ο ευρω-

κομμουνισμός και το μαοϊκό ρεύμα! Ολα αυτά τα ρεύματα συλλήβδην

καταδικάζονται με πολύ τουπέ από τη σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ ως ρεύ-

ματα που υποκλίθηκαν στην αστική τάξη και παραιτήθηκαν από το στό-

χο του σοσιαλισμού. Θεωρίες ευρωκομμουνισμού, χρουστσοφισμού,

τριών κόσμων μπαίνουν στο μίξερ, μαζί με μπηχτές και στον Στάλιν, προ-

κειμένου να δικαιωθεί ο Μπρέζνιεφ, που ήρθε και «κατατρόπωσε» όλους

τους εχθρούς του σοσιαλισμού. Και βεβαίως σε λανθάνουσα μορφή βάλ-

λεται και στις Θέσεις αυτές η «θεωρία της εξάρτησης» ως πηγή πολλών

δεινών για το κίνημα!

αντίθεση

98


ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΗΣ ΝΙΚΗΣ

Είναι τόση η σύγχυση που κουβαλάει αυτή η ηγεσία, που δεν διστάζει

να βγάλει σκάρτες μια σειρά βασικές εκτιμήσεις του κομμουνιστικού κινή-

ματος στη δεκαετία ’40-50 οι οποίες (τουλάχιστον οι περισσότερες) δικαιώ-

θηκαν από τη ζωή. Χαρακτηριστικά, σε μια παραπομπή στη σελ. 34, γρά-

φεται:

«Η προετοιμασία του νέου πολέμου συνδέεται αδιάρρηκτα με την υποδού-

λωση των χωρών της Ευρώπης και των άλλων ηπείρων από τον αμερικάνι-

κο ιμπεριαλισμό. Το σχέδιο Μάρσαλ, η Δυτική Ενωση, το Βορειοατλαντικό

Σύμφωνο, όλοι αυτοί οι κρίκοι της εγκληματικής συνωμοσίας ενάντια στην

ειρήνη είναι ταυτόχρονα και κρίκοι της αλυσίδας που φορούν οι υπερπόντι-

οι μονοπωλητές στο λαιμό των άλλων λαών. Καθήκον των κομμουνιστικών

και εργατικών κομμάτων στις καπιταλιστικές χώρες είναι να συνενώσουν

τον αγώνα για εθνική ανεξαρτησία με τον αγώνα για ειρήνη, να ξεσκεπά-

ζουν αδιάκοπα τον αντεθνικό, προδοτικό χαρακτήρα της πολιτικής των

αστικών κυβερνήσεων που έχουν μετατραπεί σε ανοιχτούς λακέδες του αμε-

ρικάνικου ιμπεριαλισμού…»

Προφανώς το απόσπασμα αυτό μπαίνει για να δείξει την κατάντια (!)

του κινήματος, το πόσο ολέθριες είναι οι θεωρίες της «εξάρτησης», ίσως για

να προετοιμάσει το ΚΚΕ να δεχτεί αυτή τη θέση, η οποία στο προηγούμε-

νο συνέδριο δεν έγινε δεκτή.

Και όμως, αυτό το απόσπασμα είναι παρμένο από απόφαση του Γραφεί-

ου Πληροφοριών των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων (Νοέμ-

βρης του 1949), όπου οι τότε συνθήκες δικαιολογούν τις εκτιμήσεις και τις

κατευθύνσεις αυτές. Οχι βέβαια σαν διαχρονική γραμμή (δεν είχαν άλλωστε

αυτό το χαρακτήρα), αλλά μέσα στις δοσμένες ιστορικές συνθήκες, με την

Ευρώπη και την Ιαπωνία κατεστραμμένες από τον πόλεμο και τις ΗΠΑ να

απειλούν με ατομική βόμβα την τότε ΣΕ! Αν έχει λοιπόν τέτοιους «φίλους»

το κομμουνιστικό κίνημα, την περίοδο πριν και μετά τον πόλεμο, τι να

τους κάνει τους εχθρούς (τροτσκιστές και άλλους); Αν έχει τέτοιους υπο-

στηρικτές ο Στάλιν, όπως η σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ, τότε καταλαβαίνου-

με πόσο περιττοί είναι οι αντίπαλοι!

Και για μια ακόμα φορά ενοχοποιείται γενικά και αόριστα η γενική

γραμμή του κινήματος πριν από το ’50, για να βγουν λάδι οι ηγεσίες του

ΚΚΕ οι οποίες, όπως ξαναείπαμε, δεν μπορούσαν παρά να την ακολου-

θούν «χάριν της ενότητας».

«Ετσι, ΚΚ (σ.σ. ποια;) επέλεξαν πολιτική συμμαχιών και με δυνάμεις της


99

κά-

μο-

στι-

ρα-

χαν;

ο οι

κού

υμε

ομ-

ινί-

θεί»

σελ.

κές

,

ο-

το

βγει

την

κές

λο-

δι-

33-

ρω-

δην

ρεύ-

τό-

ού,

ρο-

ους

άλ-

λών


προ

φρά

θύν

πνε

θέλ

απα

σε,

ρίω

σει

κομ

Ή μ

σης

μιου

τρο

ΚΚ

παλ

της

στώ

στι

και

εκτ

στικ

του

κατ

που

επα

σμό

ΚΚ

Χω

απε

των

αστικής τάξης, αυτές που χαρακτήρισαν ως "εθνικώς σκεπτόμενες" σε διά-

κριση από τις λεγόμενες "ξενόδουλες"…» (σελ. 34).

Λες και δεν ήταν οι ίδιες ηγεσίες που μέχρι το 1980 (όχι το ’49) αναμα-

σούσαν στα συνέδρια τις εκτιμήσεις για «εθνική αστική τάξη» στην Ελλά-

δα, για «αντιμονοπωλιακές συμμαχίες» και άλλα ανάλογα9. Εκτός αν αυ-

τά γράφονται στη νύφη για να τ’ ακούει η πεθερά και ενόψει εσωτερικών

ανακατατάξεων και αναμετρήσεων στο επικείμενο συνέδριο.

Οσο λοιπόν και αν πασχίζουν οι σημερινοί ηγέτες του ΚΚΕ να χρησι-

μοποιήσουν τον Στάλιν και την ιστορία του κινήματος για λόγους που δεν

έχουν σχέση με τις πραγματικές τους εκτιμήσεις, δεν μπορούν να κρύψουν

το πόσο άβολα αισθάνονται από τις μεγάλες νίκες και επιτυχίες των λα-

ών στη διάρκεια του μεγάλου αντιφασιστικού αγώνα. Αλλιώς, πώς να

εξηγηθεί η φανερή τους διάθεση να τις υποβαθμίσουν; Μεγαλύτερο, βέ-

βαια, ενδιαφέρον έχουν οι εκτιμήσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ για την πολι-

τική του Στάλιν, του ΚΚΣΕ, του Χρουστσόφ και του Μπρέζνιεφ στο εσω-

τερικό της ΣΕ. Προφανώς, γιατί είναι αρκετά ενδεικτικές του τι πρεσβεύει

σήμερα το ΚΚΕ και τι εννοεί σαν σοσιαλισμό. Προφανώς γιατί αφορούν

και τις εκτιμήσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ σε σχέση με τα αίτια και τις συν-

θήκες που οδήγησαν στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Προφανώς γιατί

αφορούν τη συζήτηση αν οι εξωτερικές ή οι εσωτερικές συνθήκες στην κύ-

ρια πλευρά τους έπαιξαν ρόλο στην υποχώρηση του σοσιαλισμού. Γιατί

αφορούν την εκτίμηση από ποια φάση και μετά άρχισε και πότε ολοκλη-

ρώθηκε η επικράτηση ενός ιδιότυπου καπιταλισμού με τις ανατροπές του

’89-90. Γιατί, τέλος, αφορούν τις εκτιμήσεις για το ποιες δυνάμεις συ-

γκρούστηκαν στο εσωτερικό της ΣΕ.

ΟΙ “ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ” ΟΡΟΙ ΑΝΑΖΗΤΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ!

Για πολλά χρόνια μετά το ’89-90, η ηγεσία του ΚΚΕ θεωρούσε την κα-

πιταλιστική-ιμπεριαλιστική περικύκλωση ως την κύρια αιτία των υποχω-

ρήσεων και του εκφυλισμού του σοσιαλισμού. Φυσικά αυτή η θέση δεν

άντεχε το βάρος των γεγονότων και της πραγματικότητας και γι’ αυτό ανα-

γκάστηκε πάλι η ηγεσία του ΚΚΕ, με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, να ανα-

γνωρίσει διαφορετικά τα πράγματα, έστω και για το θεαθήναι! Στη σελ. 4

γράφουν: «Το γεγονός αυτό (σ.σ.: δηλαδή της περικύκλωσης) δεν αίρει την

ανάγκη να στρέψουμε την προσοχή μας στις εσωτερικές συνθήκες, στις σχέ-

σεις οικονομίας-πολιτικής, με καθοριστικό το ρόλο του υποκειμενικού πα-

ράγοντα στην επικράτηση, ανάπτυξη, κυριαρχία των νέων κοινωνικών σχέ-

σεων». Εστω και κάπως θολά φαίνεται η ηγεσία του ΚΚΕ να θέλει να

αντίθεση

100


προχωρήσει πιο βαθιά την εκτίμησή της! Είναι όμως έτσι; Ή έχουμε πάλι εκ-

φράσεις της παλιάς–κλασικής δίγλωσσης συνταγής για να κρύβονται οι ευ-

θύνες; Θα το δούμε καλύτερα στη συνέχεια! Πιο κάτω, στη σελ. 13, στο ίδιο

πνεύμα γράφουν:

«Στη μελέτη της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ, δίνουμε προτεραιότητα στους

εσωτερικούς παράγοντες (χωρίς να αγνοούμε την επίδραση των εξωτερικών)

γιατί η αντεπαναστατική ανατροπή δεν προήλθε από ιμπεριαλιστική στρα-

τιωτική επέμβαση αλλά από τα μέσα και από τα πάνω (υπογράμμιση δική

μας) με την πολιτική του Κ.Κ.».

Ακόμα όμως και αν υποθέσουμε (καλή τη πίστει) ότι η ηγεσία του ΚΚΕ

θέλει όντως να σκύψει στους εσωτερικούς όρους και να αναζητήσει εκεί

απαντήσεις και αίτια, το μέγα θέμα είναι αν ΜΠΟΡΕΙ! Και, για να μπορού-

σε, θα έπρεπε να μην έχει δεσμεύσεις, να έχει ελευθερία κινήσεων και κυ-

ρίως επαναστατικές αφετηρίες και προσανατολισμούς, έτσι ώστε να μπορέ-

σει να ανοίξει δρόμους και στη δική της σκέψη, αλλά και των

κομμουνιστών γενικότερα. Εχει αυτές τις προδιαγραφές η ηγεσία του ΚΚΕ;

Ή μήπως θα καταλήξει πάλι σε ένα ανακάτεμα συγκάλυψης και συσκότι-

σης των πραγμάτων;

Θα προσπεράσουμε βέβαια την ανακάλυψη ψεύτικων εχθρών και τη δη-

μιουργία ψευτοδιλημμάτων, όπως αυτά περί «όχι κατάρρευσης, αλλά ανα-

τροπής», που μόνο συγχύσεις προκαλούν. Το μεγάλο λοιπόν αγκάθι για το

ΚΚΕ είναι ότι πλέον δεν μπορεί να αποδίδει τις αιτίες της καπιταλιστικής

παλινόρθωσης ούτε στους εξωτερικούς όρους ούτε βέβαια σε υπολείμματα

της παλιάς αστικής τάξης και σε ουρές του παλιού καπιταλιστικού καθε-

στώτος. Είναι υποχρεωμένο να σκύψει στον ίδιο τον κορμό του σοσιαλι-

στικού συστήματος, στον ίδιο τον πυρήνα της σοσιαλιστικής κοινωνίας

και εξουσίας. Και όταν μάλιστα οι ηγεσίες του ΚΚΕ είναι βεβαρημένες με

εκτιμήσεις και διαπιστώσεις, σε όλη τη διαδρομή μετά το ’50, ότι ο σοσιαλι-

στικός κορμός όχι μόνο είχε σταθεροποιηθεί αλλά και ότι με την «επέλαση»

του μπρεζνιεφισμού προέλαυνε και ο πρώιμος κομμουνισμός. Κατεβατά επί

κατεβατών μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80, αναλύσεις επί αναλύσεων

που διαβεβαίωναν προς κάθε κατεύθυνση ότι ο σοσιαλισμός ανανεώνεται,

επαναστατικοποιείται και βάζει τα θεμέλια για το πέρασμα στον κομμουνι-

σμό. Και «εν μια νυκτί» έρχεται η ίδια η ζωή να διαψεύσει τις ηγεσίες του

ΚΚΕ μετά την κατάρρευση (συγνώμη, ανατροπή!) του όλου οικοδομήματος.

Χωρίς καμιά αντίσταση, καμιά σοβαρή αντίδραση, «ήσυχα», «βελούδινα» ο

απερίγραπτος Γέλτσιν γίνεται ο «λαοπρόβλητος» ηγέτης της μεγάλης χώρας

των μπολσεβίκων.


101

διά-

μα-

λά-

αυ-

κών

ησι-

δεν

ουν

λα-

να

βέ-

ολι-

σω-

εύει

ούν

συν-

ατί

κύ-

ατί

λη-

του

συ-

κα-

χω-

δεν

να-

να-

λ. 4

την

σχέ-

πα-

σχέ-

να


σια

εφό

μική

γρά

λα,

ΓΡΗ

ενά

γρά

ρεί

ωρε

βάσ

Στά

τό σ

ότι

μεω

Τι καινούρια συμπεράσματα λοιπόν βγάζει η ηγεσία του ΚΚΕ; Τι και-

νούριες προσεγγίσεις κάνει, έτσι ώστε να είναι συνεπής ότι θα σκύψει στους

εσωτερικούς όρους; Ουσιαστικά ελάχιστα πράγματα και αυτά χωρίς να τα

δένει με μία κόκκινη κλωστή. Ξεκινάει βέβαια αναμασώντας την παλιά γνω-

στή θεωρία των παραγωγικών δυνάμεων10. Ενας άκρατος ντετερμινισμός

και ένας ατελείωτος οικονομισμός συνεχίζει να είναι η αφετηρία και της ση-

μερινής ηγεσίας του ΚΚΕ, ακολουθώντας πιστά τις παραδόσεις του μπρεζ-

νιεφισμού. Παρεμπιμπτόντως, ούτε μία αναφορά στον περίφημο «μη καπι-

ταλιστικό δρόμο ανάπτυξης»11.

Με δασκαλίστικο ύφος αντάξιο εκείνου της εκφυλισμένης «Ακαδημίας

Επιστημών» της ΕΣΣΔ, που η ηγεσία του ΚΚΕ ούτε θέλει ούτε μπορεί να

ξεπεράσει, οι Θέσεις μάς «υπενθυμίζουν» και μας «ξεστραβώνουν» για μια

μεγάλη ποικιλία θεμάτων που αφορούν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, τις

αντιθέσεις στο σοσιαλισμό, το τι σημαίνει πρώιμος κομμουνισμός.

Σαν να είναι ειδικοί στην πρόληψη και αντιμετώπιση της καπιταλιστι-

κής παλινόρθωσης, έχουν «έτοιμες» πολλές απαντήσεις (όπου δεν τους βο-

λεύει, «θέλουν ακόμα μελέτη») και μάλιστα προς το τέλος των Θέσεων

έχουν και ένα ολοκληρωμένο σχέδιο γρήγορης σοσιαλιστικής οικοδόμησης

με γοργά βήματα προς τον πρώιμο κομμουνισμό. Ας δούμε, λοιπόν, προσε-

κτικά στη σελ. 5:

«Οσο πιο πρώιμη είναι η σοσιαλιστική ανάπτυξη (σ.σ.: μετά τον πρώιμο κομ-

μουνισμό ανακαλύφθηκε και ο πρώιμος σοσιαλισμός) τόσο το μορφωτικό

και τεχνολογικό επίπεδο της μάζας των εργατών δεν επιτρέπει ακόμα τον ου-

σιαστικό ρόλο τους στην οργάνωση της εργασίας, στην αντίληψη των διαφο-

ρετικών τμημάτων της παραγωγικής διαδικασίας, στην επιτελική δουλειά».

Κι εμείς νομίζαμε ότι αυτές οι πλευρές και άλλες πολλές αφορούν την

οργάνωση και διασφάλιση της εργατικής εξουσίας, που κατά βάση είναι ζή-

τημα πολιτικό, ζήτημα συσχετισμών, ζήτημα αντιθέσεων και πάλης, ζήτημα

που αφορά εχθρούς και φίλους της εργατικής τάξης. Ουσιαστικά αναφερό-

μαστε στο κατ’ εξοχήν ζήτημα. Και όμως, κατά την ηγεσία του ΚΚΕ, το θέ-

μα δεν υπήρξε, δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει. Θα το λύσει από μόνη της

η σοσιαλιστική ανάπτυξη όταν θα πάψει να είναι πρώιμη και η εργατική

τάξη δεν θα είναι αμόρφωτη και τεχνολογικά πίσω. Και με τόσο αμόρφω-

τες μάζες, τι να σου κάνουν και τα στελέχη (οι ειδικοί οι λεγόμενοι); Διολι-

σθαίνουν προς αστικές πρακτικές και αντιλήψεις, αφού οι δύσμοιροι οι ερ-

γάτες δεν έχουν τη δυνατότητα να τους ελέγξουν.

Βέβαια μας μένει μια απορία: Τα σημάδια αυτά, δηλαδή της προέλασης

των νεοαστικών αντιλήψεων, δεν χαρακτηρίζουν τόσο την «πρώιμη» σο-

αντίθεση

102


σιαλιστική ανάπτυξη αλλά την υποτιθέμενη περίοδο της κομμουνιστικής

εφόδου! Δεν εκδηλώθηκαν τόσο όταν ακόμα στη ΣΕ επιβίωναν μορφές ατο-

μικής ιδιοκτησίας, αλλά όταν πλέον η ΣΕ είχε περάσει σε άλλη φάση. Ψιλά

γράμματα για την ηγεσία του ΚΚΕ, η οποία αρέσκεται να τυρβάζει περί άλ-

λα, αντί να αντικρίζει γενναία την πραγματικότητα.

ΓΡΗΓΟΡΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΑ… ΠΙΣΩ

Το αποκαλυπτικό είναι ότι οι ίδιες οι Θέσεις σε άλλο σημείο ξιφουλκούν

ενάντια στα αργά βήματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Στη σελ. 6 και 7

γράφουν:

«Θεωρούμε λαθεμένη την προσέγγιση που, μιλώντας για ΄΄μεταβατική κοι-

νωνία΄΄ (σ.σ.: τι τους φταίει, αλήθεια, ο όρος;), προσδίδει (σ.σ.: άκουσον,

άκουσον) αυτοτελή χαρακτηριστικά και μακρόχρονη ύπαρξη στην περίοδο

«μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό».

Και για να μη μείνει καμιά αμφιβολία ότι η ηγεσία του ΚΚΕ δεν συγχω-

ρεί καθυστερήσεις, ταλαντεύσεις και παλινωδίες, μιλώντας για ό,τι αυτή θε-

ωρεί «μετάβαση» καταλήγει:

«Η ιστορική πείρα έδειξε ότι δεν μπορεί να είναι μακρόχρονη (σ.σ.: εδώ η

ιστορία έδειξε ότι μπορεί και να πισωγυρίσει τελείως, αλλά η ηγεσία του

ΚΚΕ δεν αναγνωρίζει ούτε καθυστέρηση). Στην ΕΣΣΔ ολοκληρώθηκε στα

μέσα της δεκαετίας του ’30»

(τι ακριβώς ολοκληρώθηκε δεν έχουμε καταλάβει όσες φορές και αν δια-

βάσαμε τις Θέσεις!). Μήπως συμφωνούν (χωρίς να το ομολογούν) με τον

Στάλιν στη λαθεμένη προσέγγιση περί τέλους της ταξικής πάλης και ό,τι αυ-

τό συνεπαγόταν; Και για να μην αφήσουν κανένα περιθώριο παρεξήγησης

ότι όλα τα κρίνουν υπό το πρίσμα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνά-

μεων, χρησιμοποιούν κατά πως τους βολεύει τον Λένιν.

«Ο Λένιν, στην εποχή του (πού αλήθεια;) τόνιζε ότι στις χώρες που είναι πε-

ρισσότερο αναπτυγμένη η βιομηχανία τα μεταβατικά μέτρα προς το σοσια-

λισμό περιορίζονται ή ακόμα και είναι περιττά σε ορισμένες περιπτώσεις»

(σελ. 7).

Στο ίδιο πνεύμα και αμετανόητα στη σελ. 4 γράφουν:

«Το επίπεδο ανάπτυξης του σοσιαλισμού σε κάθε επαναστατικό εργατικό


103

και-

ους

τα

νω-

μός

ση-

ρεζ-

απι-

μίας

να

μια

τις

στι-

βο-

εων

σης

οσε-

ομ-

ου-

φο-

.

την

ζή-

ημα

ρό-

θέ-

της

ική

φω-

ολι-

ερ-

σης

σο-


κατ

ΚΚ

γάγ

νομ

μέσ

αστ

θέλ

νισ

προ

ή λε

έσπ

να π

δου

όχι

αυτ

σίες

υ

ΚΕΝ

μιλή

λισμ

προ

σεγ

δια

και

σμο

μον

ζήτ

κράτος δεν ήταν το ίδιο και (σ.σ.: προσέξτε!) σε μεγάλο βαθμό εξαρτιόταν

από το επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης (υπογράμμιση δική μας) όταν

πάρθηκε η εξουσία, ζήτημα που πρέπει να πάρει υπόψη η εκτίμηση και σύ-

γκριση».

Πού να βάλει μυαλό η ηγεσία του ΚΚΕ, παρά τα παχιά της λόγια ότι

έσκυψε πάνω στα προβλήματα και τα μελέτησε! Σιγά μην την προβλημάτι-

ζαν οι αντιφάσεις της ζωής και της πραγματικότητας. Η Κούβα, με πολύ χα-

μηλότερο επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης από τη Ρωσία και τις άλλες

πρώην σοσιαλιστικές χώρες, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ηγεσίας αυτής,

αντέχει ακόμα και τώρα. Κι όμως, παρ’ όλα αυτά, η ηγεσία του ΚΚΕ θέλει

να εξετάσει τα πράγματα στρέφοντας το κύριο βάρος στην πολιτική, στις

αντιθέσεις, στην ταξική πάλη! Στη σελ. 6 γράφουν:

«Η πάλη για αλλαγή των οικονομικών σχέσεων και κατ’ επέκταση όλων των

κοινωνικών σχέσεων σε κομμουνιστικές σημαίνει ότι η κοινωνική επανάστα-

ση δεν περιορίζεται στην κατάληψη της εξουσίας ή στη διαμόρφωση της αρ-

χικής οικονομικής βάσης, αλλά επεκτείνεται σε όλη την περίοδο του σοσια-

λισμού […] Στη σοσιαλιστική οικοδόμηση εμπεριέχεται η δυνατότητα αντι-

στροφής της πορείας και οπισθοδρόμησης προς τον καπιταλισμό, ως ήττα

της πάλης για την πλήρη ανάπτυξη των νέων κομμουνιστικών σχέσεων ένα-

ντι όλων των φύτρων των παλιών σχέσεων».

ΤΑΞΙΚΗ ΠΑΛΗ

Εχουμε βέβαια ορισμένες απορίες! Το πέρασμα από τον καπιταλισμό

στο σοσιαλισμό θα έχει, σύμφωνα με προδιαγραφές ΚΚΕ, μικρή διάρκεια!

(Κατά τα λοιπά, το πέρασμα αυτό δεν θα είναι ούτε στάδιο ούτε μετάβα-

ση). Το πέρασμα από το σοσιαλισμό στον κομμουνισμό τι προδιαγραφές

ταχύτητας έχει σύμφωνα με το ΚΚΕ; Και επειδή το ΚΚΕ επιτέλους αναγνώ-

ρισε τη δυνατότητα πισωγυρίσματος, θα θέλαμε να θυμίσουμε ότι στη ΣΕ η

υπόθεση δεν χάθηκε στη μάχη ενάντια «στα φύτρα των παλιών σχέσεων»,

αλλά στο έδαφος της σοσιαλιστικής κοινωνίας που είχε «ολοκληρώσει» τη

μάχη ενάντια στην παλιά αστική τάξη και την είχε ουσιαστικά καταργήσει.

Θα επιμένουμε συνέχεια σε αυτό, γιατί η ηγεσία του ΚΚΕ, πιστεύουμε συ-

νειδητά, συσκοτίζει τα πράγματα στην άρνηση ή την αδυναμία της να ανα-

γνωρίσει τους όρους και την ταξική πάλη που διεξάγεται σε διαφορετικές

συνθήκες από αυτές που κληρονομεί η εργατική εξουσία στα πρώτα βήματά

της για να στεριώσει. Γιατί όμως το ΚΚΕ δυσκολεύεται τόσο να πει και να

αναγνωρίσει τα πράγματα με το όνομά τους και αναγκάζεται να θολώνει τις

αντίθεση

104


καταστάσεις; Σίγουρα έχει τους λόγους του. Και ποιοι είναι αυτοί λοιπόν;

Είμαστε απόλυτα πεισμένοι ότι αυτό που υπηρέτησαν οι ηγεσίες του

ΚΚΕ από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 και αυτό που θέλουν να αναπαρα-

γάγουν (μάταια βέβαια) είναι η εξουσία των κρατικίστικων στρωμάτων της

νομενκλατούρας και της ιντελιγκέντσιας, με όσα προνόμια συσσώρευσαν

μέσα στη διαδρομή «αποσοσιαλιστικοποίησης» και προώθησης των νέων

αστικών σχέσεων, στο πλαίσιο της σοβιετικής κοινωνίας. Και, προφανώς,

θέλοντας να συσκοτίσουν αυτή την πλευρά και να εμποδίσουν τους αγω-

νιστές να τη διακρίνουν, προσπαθούν να παρουσιάσουν πολλά από τα

προνόμια της κάστας σαν γνήσιο σοσιαλισμό ή τουλάχιστον σαν ουδέτερα

ή λευκά ζητήματα που δεν άγγιζαν την ουσία της ταξικής πάλης, που δεν

έσπρωξαν την εργατική τάξη στο περιθώριο, που, τέλος πάντων, μπορούν

να προσπεραστούν.

Γι’ αυτό θέλουν να συσκοτίσουν την ταξική πάλη στην ΕΣΣΔ τις περιό-

δους που οξύνθηκε. Γι’ αυτό φτάνουν να έχουν συνολικά «ουδέτερη», αν

όχι θετική, άποψη για την πορεία της ΕΣΣΔ μέχρι το ’80. Τους εξυπηρετεί

αυτή η προσέγγιση για να μην απολογούνται για τις ρίζες τους ως ηγε-

σίες. Στη σελ. 8 γράφουν:

«Οπως αποδείχτηκε και στην πράξη, η όποια καθυστέρηση και πολύ περισ-

σότερο η υποχώρηση στην ανάπτυξη των κομμουνιστικών σχέσεων οδηγεί

στην όξυνση της αντίφασης παραγωγικών δυνάμεων–σχέσεων παραγωγής […]

Στο σοσιαλισμό υπάρχει αντικειμενική βάση που εμπεριέχει τη δυνατότητα,

υπό ορισμένες προϋποθέσεις, κοινωνικές δυνάμεις να λειτουργήσουν ως δυ-

νάμει φορείς των εκμεταλλευτικών σχέσεων, όπως συνέβη τη δεκαετία του

1980 στην ΕΣΣΔ» (σ.σ.: ευτυχώς που οι κοινωνικές αυτές δυνάμεις πρόλαβαν

να εισβάλουν στο Αφγανιστάν και μετά λοξοδρόμησαν).

ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Διαβάζοντας αυτό το απόσπασμα, φαντάζεσαι ότι η ηγεσία του ΚΚΕ θα

μιλήσει επιτέλους για τις «ορισμένες προϋποθέσεις» που οδηγούν το σοσια-

λισμό στο αντίθετό του. Γρήγορα απογοητεύεσαι γιατί οι προσεγγίσεις των

προϋποθέσεων είναι ανάλογης ποιότητας και βάθους με τις υπόλοιπες προ-

σεγγίσεις. Ουσιαστικά, λοιπόν, αν αφαιρέσεις τις σάλτσες και τις ωραίες

διατυπώσεις, οι «ορισμένες προϋποθέσεις» ουσιαστικά καταλήγουν σε ΜΙΑ

και αυτή δεν είναι άλλη από τη «στραβή λειτουργία του κεντρικού σχεδια-

σμού». Βέβαια, όπως θα φανεί και φυσικά καθόλου τυχαία, όλη αυτή η επι-

μονή στην ανάδειξη του κεντρικού σχεδιασμού ως το κύριο πεδίο της ανα-

ζήτησης των προβλημάτων, εκτός από μονομερής είναι τελικά ενδεικτική


105

ν

ν

ύ-

ότι

άτι-

χα-

λλες

τής,

έλει

στις

των

τα-

αρ-

α-

-

να-

σμό

εια!

βα-

φές

νώ-

Ε η

ων»,

» τη

σει.

συ-

να-

ικές

ατά

να

τις


δει

έτσ

πάλ

ντα

ο κε

«τέλ

μα

κατ

ψάχ

ΚΚ

σχέ

για

λήσ

οπο

ρεβ

θάν

ούτ

της λογικής με την οποία πορεύονταν και θα πορευτούν οι ηγεσίες του

ΚΚΕ. Θα μας βοηθήσει καλύτερα να δούμε το βάθος και την ποιότητα της

προσέγγισης του ΚΚΕ και το πόσο δέσμιο είναι της λογικής των παραγωγι-

κών δυνάμεων ένα απόσπασμα («Ριζοσπάστης» 5/11/2008) από το κλείσιμο

της Παπαρήγα σε εργατοϋπαλλήλους με αφορμή την παρουσίαση των Θέ-

σεων για το 18ο Συνέδριο.

Αναρωτιέται λοιπόν η Παπαρήγα αν στο σοσιαλισμό έχει προβάδισμα

η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ή των σχέσεων παραγωγής. Αφού

λοιπόν μας πληροφορεί ότι είναι διαλεκτικά συνδεδεμένα, καταλήγει «επι-

τέλους» για μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο:

«Η ουσία είναι […] ότι σε εκείνη τη φάση έπρεπε να δοθεί ώθηση στην ανά-

πτυξη των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής».

Και τι εννοεί πρακτικά; Μας το λέει παρακάτω:

«Υπήρχαν το σοβχόζ, που ήταν οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής και τα

κολχόζ που ήταν ο συνεταιρισμός, η οποία ήταν μια κατώτερη μορφή κοινω-

νικοποίησης. Μια πλευρά ήταν αυτή, που δεν έλυσαν το ζήτημα προοδευτι-

κά υπέρ των σοβχόζ».

Να λοιπόν και το συμπέρασμα, εν είδει συνταγών! Τώρα, βέβαια, γιατί

η ηγεσία του ΚΚΕ θεωρεί τα σοβχόζ μορφές και πεδία όπου δεν εκδηλώνο-

νταν αντιθέσεις και πάλη, δεν θα πάρει κανείς απάντηση. Και φυσικά θα

πρέπει να δεχτούμε a priori ότι τα σοβχόζ είχαν «ανακαλύψει» μια «αντι-

βίωση» για να κρατιούνται μακριά από παρεκκλίσεις και αναβιώσεις αστι-

κών αντιλήψεων και συνηθειών. Ας δούμε όμως και παρακάτω:

«Η άλλη πλευρά ήταν το ζήτημα του σχεδιασμού».

Και φτάσαμε μετά τα γύρω γύρω στην πεμπτουσία της «ανάλυσης» τουΚΚΕ! Θα θέλαμε όμως ιδιαίτερο «φροντιστήριο» για να κατανοήσουμε γιατί

η λυδία λίθος που κρίνει και αποφασίζει για το χαρακτήρα των σχέσεων πα-

ραγωγής είναι το ζήτημα του σχεδιασμού. Εδώ η σημερινή ηγεσία του ΚΚΕαναμασάει, έστω και με άλλες αφετηρίες, τις παλιές ρεφορμιστικές θεωρίεςπου οδηγούσαν τους «αριστερούς» σε μια ακατάσχετη προτασεολογία στοέδαφος του καπιταλισμού, μήπως και φέρουν πιο «κοντά» το σοσιαλισμό!

Μήπως κατηγορούμε άδικα την ηγεσία του ΚΚΕ; Ας την αφήσουμε όμως

την ίδια την Παπαρήγα να μιλήσει, για να δούμε πόσο ευτελίζει το όλο ζή-

τημα!

αντίθεση

106


«…Εκεί επικράτησε η άποψη, μήπως πρέπει να χαλαρώσουμε τον κεντρικό

σχεδιασμό; Μήπως ο κεντρικός σχεδιασμός δεν μπορεί να υπολογίσει σωστά

τις κοινωνικές ανάγκες;»

Η γραμματέας του ΚΚΕ έχει όμως διαφορετική άποψη:

«Ενώ αντίθετα έπρεπε να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που είχε ο κε-

ντρικός σχεδιασμός, να ενισχυθεί και όχι να παραλύσει» (υπογράμμιση δι-

κή μας).

Το ΚΚΕ με μεγάλη άνεση (και χωρίς «βαθύτερη» μελέτη), γνωρίζει εν εί-

δει θέσφατου και δόγματος ότι ο «κεντρικός σχεδιασμός» (απρόσωπα, γιατί

έτσι βολεύει) δεν κάνει ποτέ λάθος! Γι’ αυτό και έπρεπε να ενισχυθεί! Διότι,

πάλι εν είδει δόγματος, όταν ενισχύεται ο «κεντρικός σχεδιασμός» ενισχύο-

νται οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής. Και γιατί δεν ενισχύθηκε τελικά

ο κεντρικός σχεδιασμός; Η γραμματέας του ΚΚΕ μάς φύλαγε το καλό για το

«τέλος»! «Εγιναν διάφορες προτάσεις». Και εμείς νομίζαμε ότι το όλο ζήτη-

μα ήταν ζήτημα αντιθέσεων, ανταγωνισμών, ταξικής πάλης. Οχι, δεν είχαμε

καταλάβει καλά. Ηταν ζήτημα «προτάσεων». Ποιοι, εναντίον ποιων, μην τα

ψάχνετε. Και ποια από αυτές τις «προτάσεις» συγκλόνισε τη γραμματέα του

ΚΚΕ;

«Μια από τις προτάσεις ήταν ότι υπέφερε από πλευράς επιστημονικής ο κε-

ντρικός σχεδιασμός και προτάθηκε ότι έπρεπε να εκσυγχρονιστεί τεχνολογικά

όλη η διαδικασία του σχεδιασμού». Και πώς αλήθεια; «Και μάλιστα προτάθη-

κε ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος, ο υπολογιστής που είχαν οι Σοβιετικοί, ότι έπρε-

πε να τεθεί στην υπηρεσία του σχεδιασμού».

Και φυσικά η γραμματέας του ΚΚΕ δεν κρύβει την απογοήτευσή της.

«Υποτιμήθηκε αυτή η λύση κι αντίθετα εκτιμήθηκε ότι ο σχεδιασμός πρέπει

να αποκεντρωθεί».

Από ό,τι καταλάβατε, τα λόγια ότι το ΚΚΕ δίνει προτεραιότητα στις

σχέσεις παραγωγής (έστω για τη φάση που αναφέρεται) καταλήγουν απλώς

για κατανάλωση. Πολύ απλά γιατί η ηγεσία του ΚΚΕ δεν μπορεί να ξεκολ-

λήσει από τη θεωρία της «επιστημονικοτεχνικής επανάστασης»12 με την

οποία γαλουχήθηκε επί δεκαετίες, που ακολουθούσε πιστά τον «ορθόδοξο

ρεβιζιονισμό» και που φυσικά εφάρμοσε και ο Τεγκ Χσιάο Πινγκ μετά τον

θάνατο του Μάο. Καμιά προτεραιότητα στην πολιτική! Δηλαδή, ούτε λίγο

ούτε πολύ πρέπει να δεχτούμε ότι οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής ανα-


107

του

της

ωγι-

ιμο

Θέ-

σμα

φού

επι-

ά-

τα

νω-

τι-

ατί

νο-

θα

ντι-

στι-

του ατί

πα-

ΚΚΕ ρίες

στο

μως

ζή-


των

σεις

νατ

έχο

στέ

με β

κής

έχει

κρά

τίπο

αντ

κι έ

του

μεν

του

στα

είνα

εργ

στη

τάξ

νει

λη!

τράπηκαν, ένα ολόκληρο σοσιαλιστικό οικοδόμημα κατέρρευσε επειδή η

τεχνολογία και η επιστήμη δεν τέθηκαν στη διάθεση του κεντρικού σχεδια-

σμού. Οι γνωστές ρεβιζιονιστικές «ευκολίες», που προφανώς θέλουν να

συγκαλύψουν τις βαθύτερες αιτίες για τις οποίες οι ηγεσίες του ΚΚΕ δί-

νουν τόσο μεγάλο βάρος στον «κεντρικό σχεδιασμό». Μήπως ο «κεντρικός

σχεδιασμός» δεν είναι τίποτα άλλο από τον έλεγχο που ήθελαν και κατά-

φεραν τελικά να έχουν οι γραφειοκράτες και οι διάφοροι «ειδικοί» πάνω

στην εργατική τάξη; Μήπως ο «κεντρικός σχεδιασμός» είναι μια παραλλα-

γή του «εμείς» και των προνομίων που απέκτησαν οι διάφορες νεοαστικές

ελίτ μέσα στην ιστορική διαδρομή, άσχετα αν όλα αυτά παρουσιάζονται

σαν εξουσίες «της εργατικής τάξης»;

Σε όλες τις Θέσεις είναι διάχυτη η αίσθηση ότι η δικτατορία του προλε-

ταριάτου, η εξουσία της εργατικής τάξης, η εξέλιξη των σοσιαλιστικών σχέ-

σεων παραγωγής, τα πάντα τέλος πάντων διασφαλίζονται από τον «κε-

ντρικό σχεδιασμό»! Και φυσικά με το ανάθεμα που έχουν ρίξει οι

ρεβιζιονιστικές ηγεσίες στις μαοϊκές προσεγγίσεις, πού να τολμήσουν να αγ-

γίξουν ουσιαστικά το πώς η εργατική τάξη, οι «από κάτω», που λέει και η

Παπαρήγα, μπορούν να ελέγξουν και, γιατί όχι, να μπουν εμπόδιο αν χρει-

άζεται στις επιλογές των από πάνω που γίνονται στο όνομα του σχεδια-

σμού. Ποιο θέσφατο και δόγμα διασφαλίζει a priori ότι σε μια κοινωνία σο-

σιαλιστική μπορούν να αναπτύσσονται οπουδήποτε αλλού νεοαστικά

στοιχεία και συνήθειες, αλλά δεν θα «αγγίζουν» τον κεντρικό σχεδιασμό;

Πού να καταλάβουν οι ηγεσίες του ΚΚΕ το «βομβαρδίστε τα επιτελεία», τη

Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση (και ας λαθροχειρούν με

αυτήν στη σελ. 2 των Θέσεων), την ανάγκη πολλών εξεγέρσεων και επανα-

στάσεων μέχρις ότου φτάσουμε στον κομμουνισμό.

Και πώς να το καταλάβουν όταν είναι ουσιαστικά επίγονοι όλων αυτών

των στρωμάτων που έπρεπε να ήταν στόχοι της κριτικής και της αντιπαρά-

θεσης των «κάτω». Γι’ αυτό, άλλωστε, μέσα στις Θέσεις δεν τολμούν να

πουν ξεκάθαρα ποιες κοινωνικές δυνάμεις, ποια στρώματα, ποιες πολιτικές

ομαδοποιήσεις αντιπαρατέθηκαν σε όλη τη διαδρομή. Ουτε και για μετά το

’80 όπου υποτίθεται ότι είναι πιο άνετοι στην κριτική τους.

ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ

Μύλος γίνεται κυριολεκτικά για το ποιες οι αντιθέσεις (παλιές και νέες)

που χαρακτηρίζουν μια σοσιαλιστική κοινωνία σαν τη σοβιετική. Τόσες

πολλές δεκαετίες προσπαθειών οικοδόμησης σοσιαλισμού, με μεγάλες νίκες

και υποχωρήσεις, δεν έφτασαν στην ηγεσία του ΚΚΕ για να προσεγγίσει τις

αντιθέσεις, τις αντιφάσεις, την ταξική πάλη που διεξάγεται στο πλαίσιο

αντίθεση

108


των σοσιαλιστικών κοινωνιών. Ας μαζέψουμε, έστω σκόρπια, από τις Θέ-

σεις τι ισχυρίζονται. Σελ. 5:

«Στο σοσιαλισμό παραμένουν ακόμα κοινωνικές ανισότητες, διαστρωματώ-

σεις, ουσιαστικές διαφορές ή και αντιθέσεις, όπως ανάμεσα στην πόλη και

το χωριό και εργαζόμενους της πνευματικής και της χειρωνακτικής εργα-

σίας, στους εργάτες υψηλής και χαμηλής ειδίκευσης, οι οποίες σταδιακά, σχε-

διασμένα πρέπει να εξαλείφονται».

Φυσικά όλα αυτά δεν χρειαζόταν να περιμένουμε 80 χρόνια μετά το θά-

νατο του Λένιν για να τα διαβάσουμε στις Θέσεις του τωρινού ΚΚΕ. Τα

έχουμε διαβάσει ήδη στα άπαντα του Λένιν και του Στάλιν. Οι κομμουνι-

στές της σημερινής εποχής άλλες απαντήσεις και προσεγγίσεις περιμένουν

με βάση τη συσσώρευση των εμπειριών και το δεδομένο της καπιταλιστι-

κής παλινόρθωσης.

Η ηγεσία του ΚΚΕ ορισμένες φορές δείχνει να μην έχει αντιληφθεί ότι

έχει γίνει καπιταλιστική παλινόρθωση. Για τις αντιθέσεις στο κόμμα, στο

κράτος, την πάλη στα πλαίσιά τους οι ηγεσίες του ΚΚΕ δεν έχουν να πουν

τίποτα! Μη ζητάμε όμως πολλά! Εδώ δεν μπορούν να προσδιορίσουν τις

αντιθέσεις στην οικονομική βάση, θα το κάνουν στο εποικοδόμημα! Εστω

κι έτσι, όμως, τι πρέπει να γίνει για να εξαλειφθούν οι «αντιθέσεις», όπως

τουλάχιστον τις αντιλαμβάνεται η ηγεσία του ΚΚΕ;

Σελ. 5, 6: «Είναι διαρκής πάλη για την εξάλειψη κάθε μορφής ομαδικής και

ατομικής ιδιοκτησίας και της μικροαστικής συνείδησης που έχει βαθιές ιστο-

ρικές ρίζες, είναι αγώνας για τη διαμόρφωση ανάλογης κοινωνικής συνείδη-

σης και στάσης απέναντι στην άμεσα κοινωνική εργασία. Γι’ αυτό και είναι

αναγκαία η ύπαρξη του κράτους, που είναι η επαναστατική εξουσία της ερ-

γατικής τάξης, η δικτατορία του προλεταριάτου».

Kαι τι «διασφάλιση» παρέχει η ηγεσία του ΚΚΕ σε σχέση με το ενδεχό-

μενο (που έγινε πλέον πράξη) το κράτος της δικτατορίας του προλεταριά-

του να μετατραπεί σταδιακά σε όργανο κυριαρχίας μιας νεοαστικής κά-

στας; Αυτό δεν είναι το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα; Και, μαζί μ’ αυτό, δεν

είναι επίσης ζήτημα πρώτης γραμμής το γιατί το κομμουνιστικό κόμμα από

εργαλείο της εργατικής τάξης μετατράπηκε σε έναν μηχανισμό που ταυτί-

στηκε με το κράτος και σταδιακά όχι μόνο αποξενώθηκε από την εργατική

τάξη αλλά και στράφηκε με την πολιτική του εναντίον της;

Τίποτα από αυτά δεν αγγίζει η ηγεσία του ΚΚΕ! Αντίθετα, διολισθαί-

νει σε μια μεταφυσική αντίληψη αυτού που αναγνωρίζει σαν ταξική πά-

λη! Λες και ανταγωνίζονταν «συνειδήσεις» και «στάσεις» μακριά και έξω


109

ή η

δια-

να

δί-

κός

τά-

άνω

λα-

κές

νται

ολε-

σχέ-

«κε-

οι

αγ-

αι η

ρει-

δια-

σο-

ικά

σμό;

, τη

ν με

να-

τών

ρά-

να

κές

ά το

έες)

σες

ίκες

τις

σιο


τερ

στο

νων

κής

ειδι

τικά

νασ

Ανα

νηθ

προ

παρ

ανα

φέρ

ηγε

εκτ

’90)

την

εκτ

και

ΕΣΣ

λύ π

δεσ

πότ

τη δ

ζητ

προ

ποθ

τέλο

από την κοινωνία, την πολιτική, την εργατική τάξη. Λες και ο εξ ορισμού

«θεματοφύλακας» της προλεταριακής επανάστασης, το κράτος, αφ’ υψη-

λού, εξ αποστάσεως και αλώβητο παρακολουθεί, ρυθμίζει, σχεδιάζει, δια-

νέμει και προπαντός «διαπαιδαγωγεί» στη «συνεπή», επαναστατική λογι-

κή. Μια κοινωνία «εργαστήριο» όπου η εξ ορισμού «αλάθητη» κεντρική

εξουσία βάζει τους πάντες και τα πάντα στη θέση τους, να λειτουργούν

«ομαλά». Για ποιανού το συμφέρον; Μα, εξ ορισμού πάλι για το συμφέ-

ρον των «επαναστατών». Μπορεί κανείς, πληβείος, «ανειδίκευτος»,

«αμόρφωτος», να τους κρίνει, να τους αμφισβητήσει, να τους βομβαρδί-

σει; ΟΧΙ! Με την ίδια λογική που αντιμετωπίζουν το κίνημα πριν από την

επανάσταση, με την ίδια λογική αντιμετωπίζουν την κοινωνία και την ερ-

γατική τάξη και μετά την επανάσταση. ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΘΥΜΟΙ

ΝΑ ΔΙΔΑΧΤΟΥΝ.

Στη σελ. 8, για να μην αφήσουν καμιά αμφιβολία για το ποιος «κάνει

κουμάντο» στο «σοσιαλισμό», γράφουν:

«Ο κεντρικός σχεδιασμός κατανέμει το χρόνο εργασίας όλης της κοινωνίας

ώστε οι διάφορες λειτουργίες της εργασίας να βρίσκονται σε σωστή αναλο-

γία, για να ικανοποιούν τις διάφορες κοινωνικές ανάγκες».

Είναι θέμα δοσολογίας, λοιπόν, για να βρεθούν οι αναλογίες! Και πώς η

εργατική τάξη παρεμβαίνει καθοριστικά σε όλα αυτά; Υπήρχαν δυνάμεις

μέσα στην κοινωνία, στο κράτος, στο κόμμα που εναντιώθηκαν σε μια τέ-

τοια προοπτική και πάσχισαν να περιθωριοποιήσουν την εργατική τάξη;

Κουβέντα για όλα αυτά. Αντίθετα, με το γνωστό δασκαλίστικο ύφος της

Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ πληροφορούμαστε ότι ο προσδιορισμός

των κοινωνικών αναγκών δεν είναι ένα ζήτημα που υπόκειται σε ταξική

πάλη μερικές φορές σκληρή. Δεν είναι ζήτημα στο οποίο πρέπει να έχει κύ-

ριο ρόλο η εργατική τάξη; Οχι, στη σελ. 8 γράφουν:

«Οι κοινωνικές ανάγκες προσδιορίζονται με βάση το επίπεδο ανάπτυξης

των παραγωγικών δυνάμεων που έχει επιτευχθεί στη δεδομένη ιστορική πε-

ρίοδο».

Αμετανόητες και δέσμιες οι ηγεσίες του ΚΚΕ στο «εμείς» καθορίζουμε

και «εμείς» αποφασίζουμε (ωχ, συγνώμη, «ο κεντρικός σχεδιασμός» θέλαμε

να πούμε)! Υποχρεώνονται βέβαια από την ίδια τη ζωή, περισσότερο για να

χειρίζονται καταστάσεις, να «αναγνωρίζουν» κάποια προβλήματα. Στη σελ.

9 γράφουν:

αντίθεση

110


«Γύρω από το “μέτρο” της εργασίας αναπτύχθηκε θεωρητική και πολιτι-

κή διαπάλη».

Μη ζητάτε όμως περισσότερες λεπτομέρειες διότι δεν γίνονται περισσό-

τερο σαφείς. Ούτε φυσικά η θεωρητική και πολιτική διαπάλη περιορίστηκε

στο «μέτρο» της εργασίας, ούτε στο ποιοι και πώς προσδιορίζουν τις «κοι-

νωνικές ανάγκες». Επεκτάθηκε στο σύνολο των ζητημάτων της σοσιαλιστι-

κής οικοδόμησης, όπου το κέντρο βάρους έπρεπε να πέσει στο ρόλο και το

ειδικό βάρος της εργατικής τάξης σε συνθήκες όπου νομικά και συνταγμα-

τικά έχει την εξουσία!

Η ηγεσία του ΚΚΕ «αναγνωρίζει» ότι η αντιπαράθεση μεταξύ της επα-

ναστατικής γραμμής και της οπορτουνιστικής δεν ήταν ολοκληρωμένη.

Αναγνωρίζει ότι η αντιπαράθεση υπήρξε ελλειμματική διότι (πώς να το αρ-

νηθεί άλλωστε) η επαναστατική γραμμή δεν είχε αντιληφθεί το σύνολο των

προβλημάτων. Στη σελ. 17 γράφουν:

«Διαμορφώθηκαν δύο βασικά ρεύματα στη θεωρία και την πολιτική, στα

κομματικά στελέχη και τους οικονομολόγους. Το συνεπές ρεύμα της μαρξι-

στικής διανόησης και πολιτικής υπό την ηγεσία του Στάλιν».

Απ’ ό,τι καταλάβαμε, αναφέρονται στη δεκαετία του ’20 και στην αντι-

παράθεση με την αντιπολίτευση. Στη συνέχεια των Θέσεων, με τις απανωτές

αναφορές στα οικονομικά προβλήματα του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, ανα-

φέρονται και στην περίοδο αμέσως μετά τον πόλεμο. Φαίνεται λοιπόν ότι η

ηγεσία του ΚΚΕ παίρνει «ξεκάθαρη» θέση υπέρ του Στάλιν. Σε αυτές τις

εκτιμήσεις άλλωστε πολλοί στηρίζουν την εκτίμηση της «στροφής» κ.λπ.

Οσο μας αφορά, έχουμε εδώ και πολλά χρόνια (αρχές της δεκαετίας του

’90) τοποθετηθεί για τα ζητήματα που αφορούν τη γραμμή Στάλιν αλλά και

την αντιπαράθεση με την αντιπολίτευση13. Οπως επίσης έχουμε αρκετά

εκτενώς σταθεί στην αντιπαράθεση που κρυβόταν πίσω από τις γραμμές

και τις λέξεις των «οικονομικών προβλημάτων του σοσιαλισμού» στην

ΕΣΣΔ14. Οσο και να φαίνεται υπερφίαλο, η ηγεσία του ΚΚΕ βρίσκεται πο-

λύ πιο πίσω στις εκτιμήσεις της, όχι ίσως λόγω ανικανότητας, αλλά λόγω

δεσμεύσεων. Και είναι πίσω διότι δεν θέλει να τοποθετηθεί στο γιατί και

πότε χάθηκε η μάχη. Γιατί δεν θέλει να αναγνωρίσει ότι η μάχη χάθηκε όχι

τη δεκαετία του ’80 αλλά πολύ πιο πριν. Γι’ αυτό και υποχρεώνεται άλλα

ζητήματα κρίσιμα στην αντιπαράθεση να τα προσπερνά και άλλα να τα

προσαρμόζει στα μέτρα της. Δεν υπάρχει, φερ’ ειπείν, καμιά αναφορά-το-

ποθέτηση της ηγεσίας του ΚΚΕ σε σχέση με τις εκτιμήσεις του ΚΚΣΕ περί

τέλους της ταξικής πάλης, υπό την επήρεια του ενθουσιασμού από τις τότε


111

μού

ψη-

δια-

ογι-

ική

ούν

φέ-

ος»,

ρδί-

την

ερ-

ΜΟΙ

άνει

ας

ο-

ώς η

μεις

τέ-

η;

της

μός

ική

κύ-

πε-

υμε

αμε

να

σελ.


μέν

20 γ

κατ

προ

σαν

βέβ

ήτα

αντ

κρα

σοσ

δι,

να

νου

ΤΟ

κλη

ΚΚ

μια

ταρ

παρ

απο

μεγάλες επιτυχίες του σοσιαλισμού, στα μέσα της δεκαετίας του ’30. Υπάρ-

χει ένα ολόκληρο μπέρδεμα για το ποιες αντιθέσεις, αντιφάσεις είχε να επι-

λύσει και πώς το προχώρημα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης! Και, βέβαια,

υπάρχει μεγάλη μονομέρεια στην κριτική της ηγεσίας του ΚΚΕ και όχι τυ-

χαία. Γράφει στη σελ. 19:

«Αδύνατο σημείο του επαναστατικού ρεύματος ήταν η μη ολοκληρωμένη ερ-

μηνεία των σχέσεων κατανομής (η υπογράμμιση δική μας) όσον αφορά το

μέρος του κοινωνικού προϊόντος που κατανέμεται ανάλογα με την εργασία».

Αν δεν καταλάβατε, πίσω από τις «περίτεχνες» διατυπώσεις εμφανίζεται

ξανά η μονόπλευρη προσέγγιση, που αφήνει έξω από την οπτική της μια

σειρά από κρίσιμα ζητήματα που αφορούν την παραγωγή, το τι παράγεται,

πώς παράγεται, τη θέση της εργατικής τάξης στην παραγωγική μονάδα και

μένει μονόπαντα στην κατανομή και τη «μέτρηση» του χρόνου εργασίας.

Πιο πάνω, στη σελ. 19 γράφουν:

«Θεωρούμε σωστή τη θέση της σοβιετικής ηγεσίας στις αρχές της δεκαετίας

του ’50 ότι τα προβλήματα στο πεδίο της οικονομίας ήταν η εκδήλωση της

όξυνσης της αντίθεσης ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις που αναπτύσσο-

νταν και στις σχέσεις παραγωγής που καθυστερούσαν».

Στη διατύπωση είμαστε σύμφωνοι. Αυτό που μετράει όμως είναι πώς

αντιλαμβάνονται αυτή την αντίθεση, πώς την ερμηνεύουν και πώς την εξει-

δικεύουν σαν οδηγό για δράση. Σημασία δηλαδή έχει τι προτεραιότητες

αναδεικνύει! Γράφεται λοιπόν στη σελ. 19:

«Η καθυστέρηση των δεύτερων (σ.σ.: δηλαδή των παραγωγικών σχέσεων)

αφορούσε: τον κεντρικό σχεδιασμό, την εμβάθυνση του κομμουνιστικού χα-

ρακτήρα των σχέσεων κατανομής, την πιο ενεργητική και συνειδητή εργατι-

κή συμμετοχή στην οργάνωση εργασίας και τον έλεγχο της διεύθυνσής της

από τα κάτω προς τα πάνω, στη μετατροπή της συνεταιριστικής σχέσης

ιδιοκτησίας σε κοινωνική ιδιοκτησία».

Παρ’ όλο που η ηγεσία του ΚΚΕ αναγκάζεται να αναγνωρίσει τα προ-

βλήματα που είχαν δημιουργηθεί για την εργατική τάξη και αφορούσαν τον

ουσιαστικό της παραγκωνισμό, και πάλι το αξιολογεί ως δευτερεύον. Ενώ

φυσικά συνεχίζει να μην αναγνωρίζει ότι το κύριο πρόβλημα δεν ήταν οι

κολχόζνικοι αγρότες αλλά ο σταδιακός σφετερισμός της εργατικής εξουσίας

από τα διάφορα στελέχη και ειδικούς σε αυτό που θεωρούνταν κοινωνική

ιδιοκτησία.

αντίθεση

112


Εστω κι έτσι όμως, η ηγεσία του ΚΚΕ αισθάνεται αρκετά απελευθερω-

μένη για να κριτικάρει τις «μεταρρυθμίσεις» μετά το 20ό Συνέδριο. Στη σελ.

20 γράφει:

«Μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, σταδιακά υιοθετήθηκαν πολιτικές επιλο-

γές που διεύρυναν τις εμπορευματοχρηματικές (δυνάμει καπιταλιστικές) σχέ-

σεις, στο όνομα της διόρθωσης των αδυναμιών του κεντρικού σχεδιασμού

και της διεύθυνσης των σοσιαλιστικών οργανισμών (επιχειρήσεων)».

Στη σελ. 21 γράφουν:

«Το 1957 καταργήθηκαν τα κλαδικά υπουργεία που διεύθυναν τη βιομηχα-

νική παραγωγή σε όλη την ΕΣΣΔ και κατά Δημοκρατία και διαμορφώθηκαν

τα όργανα περιφερειακής διοίκησης “Σοβναρχόζ”. Ετσι, αδυνάτισε η κεντρι-

κή διεύθυνση του σχεδιασμού».

Ευτυχώς, βέβαια, που, όπως οι ίδιοι ομολογούν, επί Μπρέζνιεφ το 1965

καταργήθηκαν τα «Σοβναρχόζ» και επανήλθαν τα υπουργεία κατά κλάδο.

Πράγματι, ο χρουστσοφισμός ήταν μια δεξιά απάντηση σε πραγματικά

προβλήματα. Το κενό απάντησης υπάρχει από αριστερά, που δεν μπόρε-

σαν να καλύψουν οι όποιες δυνάμεις εναντιώθηκαν στον Χρουστσόφ. Και

βέβαια, ανεξάρτητα του τι κατανοεί η ηγεσία του ΚΚΕ, ο Μπρέζνιεφ δεν

ήταν σε καμιά περίπτωση η αριστερή απάντηση, και ας βρισκόταν στον

αντίποδα του χρουστσοφισμού. Δεν ήταν παρά μια αναπαραγωγή του

κρατικισμού και συγκάλυψη των προβλημάτων στο όνομα του «καλού του

σοσιαλισμού» και όλα τα ανάλογα. Σε αυτή την κατεύθυνση, εν κατακλεί-

δι, παραμένουν αμετανόητοι οι ηγέτες του σημερινού ΚΚΕ, φροντίζοντας

να μας το επιβεβαιώσουν στο Δ΄ κεφάλαιο όπου βαρύγδουπα ανακοινώ-

νουν τον «εμπλουτισμό της προγραμματικής αντίληψης για το σοσιαλισμό».

ΤΟ “ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ” ΤΟΥ ΚΚΕ

Ουσιαστικά έχουμε μια παράθεση ενός «σχεδίου» όπου μέσα σε 7 ολό-

κληρες (!) σελίδες καταγράφεται το «απόσταγμα» της εμβριθούς μελέτης του

ΚΚΕ, το οποίο τάζει εκ νέου το «σοσιαλιστικό όραμα», σαν να μην πέρασε

μια μέρα. Σαν να μη λήφθηκαν υπόψη όχι μόνο τα συμπεράσματα του (κα-

ταραμένου) μαοϊκού ρεύματος, αλλά ακόμα και αυτά τα «αμφίσημα» που

παραθέτει έστω κάπως θολά η ηγεσία του ΚΚΕ!

Για να πάρει μια ιδέα ο αναγνώστης, έχουμε μια συνύπαρξη κατ’ ουσία

απογειωμένων και αριστερίστικων κατευθύνσεων με πάγιες ρεφορμιστικές


113

άρ-

επι-

αια,

τυ-

ερ-

ο

α».

ται

μια

ται,

και

ίας.

ας

ς

σο-

πώς

ξει-

ητες

)

χα-

ατι-

ς

ρο-

τον

Ενώ

ν οι

σίας

ική


«αν

βιομ

νία

χαν

γρα

ρες

για

του

στό

τού

βέβα

του

στα

μία

ΚΚ

Ή μ

«απ

γρά

συσ

από

κές

της

δων

κατευθύνσεις που οι ρίζες τους είναι κοινές με αυτές του «ευρωκομμουνιστι-

κού ρεύματος». Στο «πρόγραμμα» αυτό, αρκετά «πονηρά» προσπερνιέται

το ζήτημα της ανατροπής της αστικής εξουσίας στο έδαφος του καπιταλι-

στικού συστήματος σαν πρώτη προϋπόθεση για το προχώρημα της σοσια-

λιστικής οικοδόμησης. Προσπερνιέται αρκετά καμουφλαρισμένα το ζήτημα

της συντριβής του αστικού κρατικού μηχανισμού. Πολύ βαρύγδουπα στη

σελ. 38 γράφουν:

«Στο πρόγραμμα του ΚΚΕ έχουν διατυπωθεί βασικές θέσεις για το σοσιαλι-

σμό, που σήμερα μπορούμε να εμπλουτίσουμε, αξιοποιώντας τα συμπερά-

σματα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ κατά τον 20ό αιώνα,

στη βάση των μαρξιστικών-λενινιστικών θέσεων που αναπτύχθηκαν στο Β’

κεφάλαιο».

Και για να μην αφήσει κενά διατρανώνει:

«Ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας σαν βάση της κοινωνικής ιδιοκτη-

σίας των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής είναι κομμουνιστικές σχέσεις

παραγωγής» (η υπογράμμιση δική μας).

Ούτε καν σοσιαλιστικές! Αλλωστε, η ηγεσία του ΚΚΕ, στη φούρια της,

κοντεύει να προσπεράσει με μπάι πας το σοσιαλισμό. Τώρα βέβαια αυτά τα

κατ’ ουσίαν ανόητα και απογειωμένα ξεφουσκώνουν πολύ γρήγορα στις

παρακάτω γραμμές και θυμίζουν το ΚΚΕ «που όλοι γνωρίσαμε». «Ο σχε-

διασμός στηρίζεται σε ένα σύνολο στόχων και κριτηρίων, όπως:

- Στην ενέργεια: τη μείωση του βαθμού ενεργειακής εξάρτησης της χώρας»

(σ.σ.: πολύ πρότυπη κομμουνιστική σχέση παραγωγής, με απλώς μειωμένη

την εξάρτηση, που κατά τα άλλα δεν «υπάρχει» κιόλας). Και για να μη θεω-

ρηθεί ότι η εξάρτηση υπάρχει μόνο στην ενέργεια, παρακάτω διαβάζουμε:

«Το ίδιο αφορά τις τηλεπικοινωνίες, την επεξεργασία πρώτων υλών, τους

βιομηχανικούς κλάδους μεταποίησης, ιδιαίτερα στην παραγωγή μηχανημά-

των, με στόχο (σ.σ.: προσέξτε πάλι) όσο το δυνατόν πιο αυτοδύναμη οικο-

νομία, μειώνοντας την εξάρτησή της από το εξωτερικό εμπόριο (η υπο-

γράμμιση δική μας) και τις συναλλαγές με τις καπιταλιστικές οικονομίες σε

τέτοιους κρίσιμους τομείς».

Θαυμάσια! Η ηγεσία του ΚΚΕ σαν νέα αυτοκρατορία αντεπιτίθεται!

Και ετοιμάζεται η οικοδόμηση κομμουνιστικής σχέσης παραγωγής με «ολί-

γη» αυτοδυναμία, με «περιορισμένη» εξάρτηση και με «αμοιβαία επωφελείς

διακρατικές σχέσεις». Και φυσικά με την προϋπόθεση ότι η κατά τα άλλα

αντίθεση

114


«αναπτυγμένη» καπιταλιστική οικονομία της χώρας θα δημιουργήσει (!)

βιομηχανία παραγωγής μεταφορικών μέσων. Βλέπετε, η χώρα έχει βιομηχα-

νία παραγωγής μέσων παραγωγής και το μόνο που της λείπει είναι η βιομη-

χανία μεταφορικών μέσων. Εκτός αν το «σχέδιο» προβλέπει, πίσω από τις

γραμμές, τα μέσα παραγωγής να μας δίνονται από άλλες σοσιαλιστικές χώ-

ρες στο μέλλον. Τέλος, ενδεικτικά στη σελ. 42 γράφουν:

«Από το ανώτατο όργανο ορίζονται (η υπογράμμιση δική μας) η κυβέρνηση,

οι επικεφαλής των διαφόρων εκτελεστικής αρμοδιότητας τομέων (υπουρ-

γεία, διευθύνσεις, επιτροπές κ.λπ.) (σ.σ.: τελικά η γενικευμένη ανακλητότητα

δεν θα ισχύει;). «Στα καθήκοντα της επαναστατικής εργατικής εξουσίας εί-

ναι η ριζική αναμόρφωση (η υπογράμμιση δική μας) εκείνου του τμήματος

του διοικητικού μηχανισμού του αστικού κράτους που αναγκαστικά κληρο-

δοτείται το πρώτο διάστημα στο σοσιαλισμό».

Και γιατί όχι συντριβή αλλά αναμόρφωση; Φυσικά και δεν επειγόμαστε

για απαντήσεις! Τα επισημαίνουμε για να δείξουμε τη σύγχυση της ηγεσίας

του ΚΚΕ, που θεώρησε ότι με αυτές τις «φιλοσοφίες» ξαναζωντανεύει το

στόχο, το σοσιαλισμό!

Ο «προγραμματισμός» της ιστορίας εν είδει «απόλυτης επανάληψης» αυ-

τού που έγινε είναι, όπως φαίνεται, το «γερό χαρτί» του ΚΚΕ. Ετσι νομίζει,

βέβαια, γιατί ουσιαστικά με τις «συνταγές» που παραθέτει συνεχίζει να λει-

τουργεί δυσφημιστικά για το σοσιαλισμό, τον κομμουνισμό και την επανά-

σταση (αλήθεια, γιατί στις Θέσεις η «λαϊκή εξουσία» και η «λαϊκή οικονο-

μία» δεν περιλαμβάνονται στα «επαναστατικά» σχέδια της ηγεσίας του

ΚΚΕ; Μήπως γιατί αποτελούν ένα στάδιο ΠΡΙΝ(;) ΑΠΟ ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ;

Ή μήπως «μετά» τον καπιταλισμό;) Πάρτε μια ιδέα λοιπόν «καθαρότητας»,

«αποφασιστικότητας», «κατασταλαγμένων συμπερασμάτων». Στη σελ. 36

γράφουν:

«Ταυτόχρονα, η καπιταλιστική αυτή αντίφαση (σ.σ.: παραγωγής-ιδιοποίη-

σης) δείχνει τη διέξοδο: Αντιστοίχιση (η υπογράμμιση δική μας) των σχέσε-

ων παραγωγής με το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων» (σ.σ.:

έτσι «ουδέτερα», «απλά» και προπάντων «επιστημονικά»).

Συνειδητά μπερδεύεται ο καπιταλισμός με τα άλλα προκαπιταλιστικά

συστήματα, αλλά και με το σοσιαλισμό. Εχουν στρώσει βέβαια το έδαφος

από πριν: Στη σελ. 6 μπερδεύουν συνειδητά με βάση τις πάγιες ρεβιζιονιστι-

κές θεωρίες το προτσές με το οποίο ο καπιταλισμός ανδρώθηκε στο πλαίσιο

της φεουδαρχίας με την πλήρη αδυναμία εμφάνισης σοσιαλιστικών νησί-

δων στο πλαίσιο του καπιταλισμού. Πιο συγκεκριμένα, γράφουν:


115

στι-

ται

αλι-

σια-

ημα

στη

αλι-

-

Β’

η-

εις

της,

ά τα

στις

σχε-

ας»

ένη

εω-

με:

ς

ά-

ο-

σε

ται!

ολί-

λείς

λλα


θόν

εξο

να χ

για

ται

νου

μέν

εξο

μετο

βέβ

προ

μάζ

σελ

την

«Η οπισθοδρόμηση δεν είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο στην κοινωνική εξέλι-

ξη και σε κάθε περίπτωση αποτελεί προσωρινό φαινόμενο στην ιστορία της.

Είναι αναμφισβήτητο γεγονός, κανένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα δεν

εδραιώθηκε μια και έξω στην ιστορία. Το πέρασμα από μια κατώτερη φάση

ανάπτυξής του σε μια ανώτερη δεν ήταν ευθύγραμμη ανοδική διαδικασία

(σ.σ.: προσέξτε λαθροχειρία και συνειδητό μπέρδεμα!). Αυτό αποδεικνύει η

ίδια η ιστορία επικράτησης του καπιταλισμού» (η υπογράμμιση δική μας).

Και αφού η ηγεσία του ΚΚΕ βρήκε τη διέξοδο, μας πληροφορεί ότι έχει

όλο το copyright για τη γρήγορη και σβέλτη αντιμετώπιση της οικοδόμησης

του σοσιαλισμού. (Μπορεί να αργήσει λίγο το στάδιο της «λαϊκής οικονο-

μίας», αλλά μόλις το καβατζώσουμε θα φύγουμε με χίλια). Στο ίδιο πνεύμα

γράφουν και (σωστά) ότι «ο σοσιαλιστικός σκοπός είναι ρεαλιστικός γιατί

θεμελιώνεται στην ίδια την καπιταλιστική εξέλιξη». Για να μας αφήσουν

ξανά με ανοιχτό το στόμα, γιατί

«ο καθορισμός του δεν εξαρτάται από το συσχετισμό δυνάμεων (η υπο-

γράμμιση δική μας), δηλαδή από τις συνθήκες μέσα στις οποίες εξελίσσεται

η επαναστατική δράση…»

Αν καταλάβαμε, δηλαδή, οι συσχετισμοί και οι συνθήκες μπορούν να φέ-

ρουν την καπιταλιστική παλινόρθωση, αλλά δεν μπαίνουν εμπόδιο στο σο-

σιαλιστικό σκοπό. Λες και ο «σοσιαλιστικός σκοπός» είναι εικόνισμα στο

οποίο υποκλινόμαστε συνέχεια!

Δεν έχουμε καμία διάθεση να ασχοληθούμε με το «άμεσο» και «γρήγορο»,

«σοσιαλιστικό» όραμα που μας τάζει η ηγεσία του ΚΚΕ, γιατί πολύ απλά δεν

θεωρούμε το σοσιαλισμό ένα κλειστό σύστημα «κανόνων» και «θέσφατων»

στους οποίους είμαστε υποχρεωμένοι από σήμερα, από τώρα, να δηλώσουμε

τη συμφωνία μας. Πολύ περισσότερο δεν είμαστε διατεθειμένοι να το κάνου-

με όταν το σύνολο αυτών των «κανόνων» που τόσο απλόχερα μας προτείνει

η ηγεσία του ΚΚΕ δεν έχει επαρκώς μελετηθεί μέσα στις τότε συνθήκες και η

χρησιμότητά τους για το σήμερα και το αύριο είναι υπό κρίση. Θα το αποφα-

σίσει η έκβαση της ταξικής πάλης, η ωριμότητα του νέου κομμουνιστικού κι-

νήματος, με κύριο κριτήριο το αν διασφαλίζουν την εκ νέου συγκρότηση της

εργατικής τάξης σαν τάξης για τον εαυτό της. Με γνώμονα το κατά πόσον η

εργατική τάξη συνεχίζει και μετά την ανατροπή της αστικής τάξης να ηγείται

της προσπάθειας και να μην πετιέται στο περιθώριο.

Στην προσπάθειά της, λοιπόν, η ηγεσία του ΚΚΕ να δείξει ότι διδάσκεται

από την πορεία του κομμουνιστικού κινήματος και την εμπειρία οικοδόμησης

του σοσιαλισμού, καταλήγει σε μια «επιστροφή» στο παλιό και αγνό παρελ-

αντίθεση

116


θόν. Αντιγράφοντας λοιπόν κατά γράμμα όλο το μοντέλο της σοβιετικής

εξουσίας και όλους τους θεσμούς που αυτή κατέληξε να υιοθετήσει τα επόμε-

να χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, καταλήγει στη σελ. 41-42:

«Πυρήνας της εργατικής εξουσίας θα είναι οι παραγωγικές μονάδες, οι τόποι

εργασίας, στους οποίους θα ασκείται και ο εργατικός και κοινωνικός έλεγ-

χος της διεύθυνσης (οι υπογραμμίσεις δικές μας). Μέσα από τις παραγωγικές

κοινότητες θα εκλέγονται και θα ανακαλούνται (όταν χρειάζεται) οι εκπρό-

σωποι των εργαζόμενων στα όργανα εξουσίας».

Φαίνεται λοιπόν πως η ηγεσία του ΚΚΕ ανακάλυψε μια «διασφάλιση»

για την εργατική τάξη, να παραμείνει στο κέντρο της προσπάθειας! Φαίνε-

ται επίσης ότι όχι μόνο το ΚΚΕ αλλά και άλλες ομάδες της Αριστεράς δί-

νουν τεράστια σημασία στην ανακλητότητα των εκπροσώπων των εργαζο-

μένων σαν ένα πολύ ουσιαστικό μέτρο «εξασφάλισης» της εργατικής

εξουσίας.

(Ας αφήσουμε που η εργατική εξουσία συνειδητά υποβιβάζεται σε «συμ-

μετοχή» και «έλεγχο», ενδεικτικό των αφετηριών του ρεβιζιονισμού). Εμείς,

βέβαια, δεν συμφωνούμε με την ευκολία, χωρίς να είμαστε αντίθετοι. Μας

προβληματίζει βέβαια ένα σημείο των Θέσεων, που υποτίθεται ότι προετοι-

μάζει την κατεύθυνση που αναφέραμε για τις παραγωγικές μονάδες!

Το κομμάτι που αναφέρεται στο καθολικό δικαίωμα της ψήφου. Στη

σελ. 28, με ήπιο τρόπο αλήθεια, αφήνονται αιχμές ενάντια στον Στάλιν και

την ηγεσία του ΚΚΣΕ με την ευκαιρία του συντάγματος του ’36.

«Με το σύνταγμα του 1936 καθιερώθηκε η άμεση αντιπροσώπευση, στη βά-

ση της εδαφικής αρχής […] Καταργήθηκε η διεξαγωγή των εκλογών στις

εκλογικές συνελεύσεις και καθιερώθηκε η διεξαγωγή τους μέσω εκλογικών

τμημάτων. Γενικεύτηκε το εκλογικό δικαίωμα με την καθολική μυστική ψη-

φοφορία. Οι αλλαγές που σημειώθηκαν με το σύνταγμα του 1936 αποσκο-

πούσαν στην αντιμετώπιση ορισμένων προβλημάτων όπως η έλλειψη άμεσης

επικοινωνίας κομματικών και σοβιετικών στελεχών με την εργασιακή βάση

και τη λειτουργία των σοβιέτ, γραφειοκρατική στάση κ.ά., καθώς και στη

διασφάλιση της σταθερότητας της σοβιετικής εξουσίας μπροστά στον επερ-

χόμενο πόλεμο».

Και αμέσως πιο κάτω:

«Χρειάζεται να μελετηθεί παραπέρα η λειτουργική υποβάθμιση της παρα-

γωγικής μονάδας ως πυρήνας οργάνωσης της εργατικής εξουσίας λόγω της

κατάργησης της έμμεσης επιλογής μέσω συνεδρίων και συνελεύσεων (η


117

λι-

της.

ν

ση

α

η

ς).

έχει

σης

νο-

ύμα

ατί

ουν

αι

φέ-

σο-

στο

ρο»,

δεν

ων»

υμε

ου-

ίνει

αι η

φα-

κι-

της

ον η

ίται

εται

σης

ρελ-


αδι

που

χάς

τά τ

και

θνο

Η ο

φικ

κής

Οπό

υπογράμμιση δική μας). Να μελετηθούν οι αρνητικές επιδράσεις της στην

ταξική σύνθεση των ανώτερων κρατικών οργάνων και την εφαρμογή του

μέτρου της ανάκλησης (που σύμφωνα με τον Λένιν αποτελεί βασικό στοιχείο

του δημοκρατισμού της δικτατορίας του προλεταριάτου)».

Σε μια παραπομπή στις σελ. 28-29 υπάρχει ένα γνωστό απόσπασμα από

ομιλία του Ζντάνοφ, το 1937, σε συνεδρίαση της ολομέλειας της ΚΕ του

ΚΚ(μπ), όπου με πολύ αυστηρό ύφος καταδικάζονται φαινόμενα εκφυλι-

σμού στελεχών και στρογγυλοκαθίσματος διαφόρων βουλευτών και διευθυ-

ντάδων στο σβέρκο των εργαζόμενων. Πράγματι είναι, τουλάχιστον για μας,

προς μελέτη το αν μια ομάδα προβλημάτων αντιμετωπίστηκε με τρόπους

που γέννησαν νέα προβλήματα. Εμείς, ωστόσο, δεν έχουμε λόγους να αμφι-

σβητούμε την ύπαρξη των παρεκκλίσεων που αναφέρει ο Ζντάνοφ. Ούτε εί-

μαστε διατεθειμένοι να πέσουμε στην εύκολη λύση να «υιοθετήσουμε» την

«εκλογή μέσω παραγωγικής μονάδας», αφού, αν δεχτούμε αυτά που λέει ο

Ζντάνοφ, τα προβλήματα δεν εμποδίστηκαν στο να εμφανιστούν ούτε από

την προηγούμενη λειτουργία ούτε από την ανακλητότητα. Σε κάθε περίπτω-

ση, η τότε σοβιετική ηγεσία θεώρησε τον εαυτό της αρκετά ισχυρό, ώστε να

πάρει πρωτοβουλίες και μέτρα για να χτυπήσει τη γραφειοκρατία. Πιθανόν

σε αυτό να συνηγόρησαν και οι εκτιμήσεις της για τέλος της ταξικής πάλης

και για σταθεροποίηση της σοβιετικής εξουσίας μετά τις επιτυχίες της στη

μάχη ενάντια στην παλιά αστική τάξη και τους αστούς ειδικούς.

Το ερώτημα είναι γιατί η ηγεσία του ΚΚΕ, ενώ αναγνωρίζει την ανάγκη

παραπέρα μελέτης, δείχνει να δυσπιστεί στα λεγόμενα του Ζντάνοφ και υι-

οθετεί εύκολα για το μέλλον το μοντέλο προ του ’36, λες και αυτό από μόνο

του αποτελεί διασφάλιση; Ποιους έχει ανάγκη η ηγεσία του ΚΚΕ να υπερα-

σπιστεί και αποστασιοποιείται από τον Στάλιν και τον Ζντάνοφ, τη στιγμή

που πριν από μερικές σελίδες τούς αναγνωρίζει σαν συνεπή κατεύθυνση;

Γιατί μετά από τόσες πολλές δεκαετίες η σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ παίρ-

νει το μέρος εκείνων που αντιπαρατέθηκαν στον Στάλιν, χωρίς να υπάρχει

φανερή τουλάχιστον ανάγκη να κλείσει το ζήτημα σήμερα, λες και βρισκό-

μαστε στα πρόθυρα της νέας σοβιετικής εξουσίας; Το αφήνουμε για μια μελ-

λοντική προσέγγιση, όταν θα έχουμε περισσότερα δεδομένα.

Τέλος, για να συνοψίσουμε πόσο ανακόλουθη είναι η ηγεσία του ΚΚΕ

όταν ισχυρίζεται ότι στρέφεται στους εσωτερικούς παράγοντες για τη μελέ-

τη της παλινόρθωσης, διαβάστε στη σελ. 27:

«Διερευνούμε το σύνολο των παραγόντων που συνέβαλαν σε αυτή την εξέ-

λιξη (σ.σ.: στον εκφυλισμό). Θεωρούμε ότι σε αυτούς περιλαμβάνονται:

α) Η υποχώρηση του επιπέδου πολιτικής μαρξιστικής μόρφωσης στην

ηγεσία (η υπογράμμιση δική μας) του ΚΚ και συνολικά στο κόμμα λόγω

αντίθεση

118


των ιδιαίτερων συνθηκών του πολέμου, των μεγάλων απωλειών και της

απότομης αύξησης του αριθμού των μελών του ΚΚ, που είχε ως αποτέλεσμα

και τη μη έγκαιρη ανάπτυξη της πολιτικής οικονομίας του σοσιαλισμού.

Προς διερεύνηση είναι οι αλλαγές της ταξικής σύνθεσης του κόμματος στη

δομή και λειτουργία του και η επίδρασή τους στην ιδεολογική στάθμη και

στα επαναστατικά χαρακτηριστικά του κόμματος ως συνόλου μελών και

στελεχών.

- Η σχετική εξάρτηση που είχε η κομμουνιστική εξουσία στην ΕΣΣΔ, από τη

γέννησή της, από διευθυντικό και επιστημονικό δυναμικό αστικής (οι υπο-

γραμμίσεις δικές μας) προέλευσης.

- Η ιστορική κληρονομιά της ΕΣΣΔ από την άποψη της έκτασης της προκα-

πιταλιστικής καθυστέρησης και της ανισόμετρης καπιταλιστικής ανάπτυξής

της.

- Οι μεγάλες απώλειες (η υπογράμμιση δική μας) στον Β’ Παγκόσμιο Πόλε-

μο και οι θυσίες στο επίπεδο κοινωνικής ευημερίας που κόστισε η μεταπολε-

μική ανόρθωση, σε συνθήκες ανταγωνισμού με την καπιταλιστική ανασυ-

γκρότηση της Δυτικής Ευρώπης που στηρίχθηκε σημαντικά στις δυνατότητες

και την ανάγκη των ΗΠΑ για εξαγωγή κεφαλαίων.

- Προβλήματα και αντιθέσεις κατά την πορεία ενσωμάτωσης στο σοσιαλι-

στικό σύστημα των κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

- Ο φόβος ενός νέου πολέμου, εξαιτίας των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων

στην Κορέα κ.λπ., του ΄΄ψυχρού πολέμου΄΄ του δόγματος Hallstein της Δυτι-

κής Γερμανίας15.

β) Η διαφοροποιημένη πολιτική παρέμβαση του διεθνούς ιμπεριαλισμού, με

τη στήριξη της σοσιαλδημοκρατίας, προς τις χώρες της σοσιαλιστικής οικο-

δόμησης, με πιο ευέλικτες εμπορικές συναλλαγές με κράτη της Κεντρικής και

Ανατολικής Ευρώπης αλλά και με άμεση ιδεολογική και πολιτική πίεση

προς την ΕΣΣΔ.

γ) Τα προβλήματα στρατηγικής και διάσπασης του διεθνούς κομμουνιστι-

κού κινήματος».

Παραθέτουμε το μεγάλο αυτό απόσπασμα για να μη θεωρηθούμε ότι

αδικούμε και ψαλιδίζουμε τη συνόψιση του συνόλου (;) των παραγόντων

που κατά το ΚΚΕ συνέβαλαν στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Κατ’ αρ-

χάς «η επικράτηση της οπορτουνιστικής στροφής τη δεκαετία του ’50 με-

τά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», που αναγνωρίζει η ηγεσία του ΚΚΕ (έστω

και καθυστερημένα) στη σελ. 26, ήταν η αιτία για τη «διάσπαση του διε-

θνούς κομμουνιστικού κινήματος». Δεν είχαμε διάσπαση για τη διάσπαση.

Η οπορτουνιστική στροφή, που συνοδεύτηκε από τις διάφορες χρουστσο-

φικές θεωρίες και την «αποσταλινοποίηση», προκάλεσε κρίση στρατηγι-

κής στο κίνημα και το οδήγησε σταδιακά στην ήττα και την υποχώρηση.

Οπότε ο γ’ παράγοντας γράφεται απλώς για πολυπραγμοσύνη και κατα-


119

χείο

από

του

υλι-

θυ-

μας,

ους

μφι-

ε εί-

την

ει ο

από

τω-

να

νόν

λης

στη

γκη

υι-

όνο

ρα-

γμή

;

αίρ-

ρχει

κό-

μελ-

ΚΕ

ελέ-

έ-


σαν

βαρ

σοβ

σημ

επα

Το

απλ

φορ

κρί

ΕΝΔ

στη

196

χρό

στη

τη Μ

παλ

ενδ

Για Για Ο Σ Κρι Η π

Σ

στο

την

τητ

διά

http

df ή

νάλωση. Ουσιαστικά δεν λέει τίποτα! Οπως τίποτα δεν λέει το προσπέρα-

σμα του κεφαλαιώδους ζητήματος που αφορά όλη την περίοδο της σοσια-

λιστικής οικοδόμησης, του ρόλου και της δράσης του κομμουνιστικού

κόμματος, του εργαλείου δηλαδή που θα έπρεπε να έχει η εργατική τάξη

προκειμένου να διατηρηθεί στο προσκήνιο, να παρεμβαίνει στην ταξική

πάλη με όποια μορφή και αυτή αν εκδηλώνεται. Μεγάλο αγκάθι για τους

πάσης φύσεως ρεβιζιονιστές, γι’ αυτό και απλώς το παραπέμπουν στις ελ-

ληνικές καλένδες! Ούτε θέλουν ούτε μπορούν να το αγγίξουν! Ο μοναδι-

κός λοιπόν εσωτερικός παράγοντας που παρατίθεται προσπερνιέται, και

η ηγεσία του ΚΚΕ αναμασάει επί της ουσίας τα ίδια «επιχειρήματα» για

τον «καθοριστικό» ρόλο που, υποτίθεται, είχε η περικύκλωση και η ιμπε-

ριαλιστική πίεση.

Το απόσπασμα αυτό επίσης αξίζει για επισήμανση και άλλων αντιφά-

σεων. Σύμφωνα λοιπόν με την ηγεσία του ΚΚΕ, η υποχώρηση του σοσια-

λισμού ευνοήθηκε και από τα προβλήματα ενσωμάτωσης στο σοσιαλιστι-

κό σύστημα των κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

Προσέξτε λεπτές και αμφιλεγόμενες, προσεκτικές διατυπώσεις, για να μη

λεχθούν τα πράγματα με το όνομά τους. Θα συμφωνήσουμε, πάντως, ότι με

τις επεμβάσεις στην Τσεχοσλοβακία, στην Ουγγαρία και τα πραξικοπήμα-

τα του Γιαρουζέλσκι στην Πολωνία δεν λύθηκαν τα προβλήματα «ενσωμά-

τωσης» των χωρών αυτών στο σοσιαλιστικό σύστημα. Ο προλεταριακός

διεθνισμός δεν έχει και πολλή σχέση με όλα αυτά τα ρεβιζιονιστικά κα-

τορθώματα.

Πέρα όμως από αυτές τις επισημάνσεις, στο απόσπασμα αυτό, η ηγεσία

του ΚΚΕ αναιρεί τον ίδιο της τον εαυτό όταν αναγνωρίζει ότι η Δ. Ευρώ-

πη μετά τον πόλεμο και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’50 ήταν πλήρως

εξαρτημένη από τις ΗΠΑ. Οι οποίες δεν ενδιαφέρονταν, όπως «πονηρά»

αναφέρεται, απλώς για εξαγωγή κεφαλαίων, αλλά για να διαμορφώσουν

μια στρατηγικού τύπου κυριαρχία πάνω στην αδυνατισμένη τότε Ευρώπη,

με ό,τι αυτό συνεπάγεται! Μη σας διαφεύγει, επίσης, ότι το βασικό ζήτημα

ήταν μορφωτικό, έτσι, για να μην ξεχνιόμαστε! Αφήστε που όσα στελέχη

γλίτωσαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν εξαρτημένα από γεννησιμι-

ού τους από διευθυντές και ειδικούς, αστικής προέλευσης. (Λέτε να προε-

τοιμάζεται καμιά απαξίωση του Λένιν, που είχε και την κύρια ευθύνη για

τη ΝΕΠ;)

Θαυμάστε λοιπόν πόσο «εφευρετικοί» μπορούν να γίνουν οι ηγέτες

του ΚΚΕ στην απέλπιδα προσπάθειά τους να βγάλουν ουσιαστικά λάδι

την περίοδο ’60-80. Τα «πάντα» ανακάλυψαν για να συσκοτίσουν και να

αποπροσανατολίσουν. Μέχρι και την ιστορική κληρονομιά που άφησε

στην ΕΣΣΔ η προεπαναστατική καπιταλιστική της ανάπτυξη επιστράτευ-

αντίθεση

120


σαν για να αποφύγουν την πραγματικότητα. Αδικα ψάχνετε να βρείτε τη

βαρύτητα των εσωτερικών παραγόντων, ιδιαίτερα μέσα στον κορμό της

σοβιετικής εξουσίας. Οπως άδικα ψάχνετε σε όλες τις Θέσεις να βρείτε τα

σημεία ουσιαστικής κριτικής και αυτοκριτικής που να σηματοδοτούν μια

επαναστατική και κομμουνιστική αντίληψη και πρακτική για το σήμερα.

Το μόνο που θα μείνει είναι μια εναγώνια αναζήτηση ταυτότητας, που

απλώς θα συγκαλύπτει τις πολλές ρωγμές και τα πολλά κενά που έχουν

φορτωθεί τα ρεβιζιονιστικά ρεύματα της εποχής μας, σαν εκφράσεις της

κρίσης τους.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η αντιπαράθεση της μαρξιστικής-λενινιστικής τάσης του κινήματος

στην Ελλάδα με το ρεβιζιονισμό, ξεκίνησε από τα μέσα της δεκαετίας του

1960 με την έκδοση του περιοδικού Αναγέννηση και συνεχίστηκε τόσο στα

χρόνια της δικτατορίας όσο και στους κύκλους των πολιτικών προσφύγων

στην Ανατολική Ευρώπη. Εδώ όμως θα περιοριστούμε σε παραπομπές από

τη Μεταπολίτευση και μετά. Για όποιον λοιπόν θα ήθελε να ανατρέξει στην

παλαιότερη αντιπαράθεση, ώστε να έχει μια πιο άμεση εικόνα προτείνουμε

ενδεικτικά:

Για το “Κ”ΚΕ και την “Κ”ΝΕ, Σάλπισμα 25/5/1978Για το 10ο Συνέδριο του “Κ”ΚΕ, Σάλπισμα 25/5/1978Ο Σοσιαλιμπεριαλισμός και η Ελλάδα, Ιστορικές εκδόσεις 1978 Κριτική στις θέσεις της ΚΕ του “Κ”ΚΕ για το 11ο και 12ο Συνέδριο, χ.χ. Η παγκόσμια κατάσταση και οι εξελίξεις στις χώρες του Ανατολικού

Συνασπισμού, Γενάρης 1990,

Συμπληρωματικό υλικό, όσο έχει μέχρι τώρα ψηφιοποιηθεί, υπάρχει

στον ιστότοπο www.kkeml.gr στην κατηγορία “ιστορία”.

Φυσικά, υπάρχουν και τα ίδια τα κείμενα του ΚΚΕ:

-Θέσεις για το 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ

-Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν

την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη. Η αναγκαιό-

τητα και η επικαιρότητα του σοσιαλισμού. [Υλικά της Πανελλαδικής Συν-

διάσκεψης του ΚΚΕ - 1995]

http://revolution1917gr.googlepages.com/sindiaskepsi_ektimiseis_kke_1995.p

df ή http://www.kke.gr/Ideologia/ektimiseisSosialismos/eisagogiko.html


121

ρα-

σια-

κού

άξη

ική

ους

ελ-

αδι-

και

για

πε-

φά-

σια-

στι-

πης.

μη

ι με

μα-

μά-

κός

κα-

σία

ρώ-

ρως

ρά»

ουν

πη,

ημα

έχη

ιμι-

ροε-

για

έτες

άδι

να

ησε

τευ-


αρχ

ρωμ

υπε

βιομ

ενώ

πτυ

κή σ

ντα

κή

σοβ

μης/

νέζο

πτυ

της

κής

καν

σημ

Προ

λετα

Δυτ

δια

χαρ

δημ

ανο

μπλ

-Υλικά του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, http://www.kke.gr/18synedrio.php

Επίσης, για την αντιπαράθεση σε διεθνές επίπεδο:

11 επιστολές που ανταλλάχθηκαν μεταξύ της ΚΕ του ΚΚΚ και της ΚΕ

του ΚΚΣΕ, Ιστορικές Εκδόσεις, Αθήνα 1965.Σχόλιο σχετικά με τη σύνοδο του Μάρτη της Μόσχας, Ιστορικές Εκδό-

σεις, Αθήνα 1965.Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών ΕΣΣΔ, Το διεθνές κομμουνιστικό κί-

νημα. Ζητήματα στρατηγικής και τακτικής, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1977.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Βίκτορ Τιούλκιν: Α’ Γραμματέας της ΚΕ του Κομμουνιστικού Εργα-

τικού Κόμματος Ρωσίας

2. Λούντο Μάρτενς, Μια άλλη ματιά στον Στάλιν, Σύγχρονη Εποχή,

Αθήνα 1997. Πρόκειται για τον ιστορικό ηγέτη του Εργατικού Κόμματος

Βελγίου. Κόμμα με τριτοκοσμικές καταβολές, θαυμαστής του Γκορμπατσόφ

και της περεστρόικα, ενώ σήμερα υπερασπίζεται κάθε αυτοαποκαλούμενη

σοσιαλιστική χώρα. Το βιβλίο του Μάρτενς για τον Στάλιν περιορίζεται σε

θεωρίες συνωμοσιών, αποφεύγοντας ουσιαστικά την ταξική ανάλυση κατά

τη σοσιαλιστική περίοδο.

3. βλ. Η παγκόσμια κατάσταση και οι εξελίξεις στις χώρες του Ανατο-

λικού Συνασπισμού, x.x.

4. βλ. ό.π.

5. βλ. http://www.kkeml.gr/history/historyFrameset.htm στην ενότητα

“ρεβιζιονισμός”

6. Συμβούλιο Οικονομικής Αλληλοβοήθειας (ΣΟΑ), γνωστό αργότερα

ως ΚΟΜΕΚΟΝ. Ιδρύθηκε το 1949 με σκοπό την οικονομική συνεργασία σε

σοσιαλιστική βάση, για την αυτοδύναμη ανάπτυξη της κάθε χώρας του σο-

σιαλιστικού στρατοπέδου. Προσέγγιση στην οποία επέμενε ο Στάλιν στα

πρώτα χρόνια. Αργότερα, όμως, επί Χρουστσόφ, επανήλθαν οι απόψεις του

Βοζνεσένσκι (απομακρύνθηκε το 1950) που εστίαζαν στο νόμο της αξίας.

Στα τέλη του 1960, επί Μπρέζνιεφ, εισήχθη και η έννοια της ολοκλήρωσης

της ΚΟΜΕΚΟΝ, με αποτέλεσμα την εμβάθυνση της εξάρτησης στην ΕΣΣΔ.

Κίνα και Αλβανία διέκοψαν κάθε σχέση με την ΚΟΜΕΚΟΝ το 1961.

7 Πρόκειται για το περίφημο Δόγμα Μπρέζνιεφ περί περιορισμένης κυ-

ριαρχίας των σοσιαλιστικών χωρών, βάσει του οποίου οι σοβιετικοί σοσια-

λιμπεριαλιστές προσπάθησαν να δικαιολογήσουν την εισβολή των τεθωρα-

κισμένων στην Τσεχοσλοβακία το 1968.

αντίθεση

122


8. Από το 1960 ο Χρουστσόφ προσπάθησε να διαμορφώσει “τις βασικές

αρχές του σοσιαλιστικού καταμερισμού εργασίας”, που πήραν την ολοκλη-

ρωμένη μορφή τους το 1971 επί Μπρέζνιεφ. Ουσιαστικά πρόκειται για έναν

υπερεθνικό σχεδιασμό εξειδίκευσης της κάθε χώρας, που διατηρούσε στη

βιομηχανική πρωτοκαθεδρία χώρες όπως η ΕΣΣΔ και η Τσεχοσλοβακία,

ενώ π.χ. η Κούβα βρέθηκε με μονοκαλλιέργειες ζάχαρης, χωρίς ποτέ να ανα-

πτυχθεί βιομηχανικά.

9. βλ. κυρίως τις θέσεις για το 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ, 1978

10. Θεωρία που διαστρεβλώνει τη μαρξιστική ανάλυση για τη διαλεκτι-

κή σχέση παραγωγικών δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων, υπερεκτιμώ-

ντας το ρόλο της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων στη σοσιαλιστι-

κή οικοδόμηση. Ακραίες εκφάνσεις της θεωρίας αυτής είναι η απόψη των

σοβιετικών ρεβιζιονιστών ότι η ανάπτυξη της παραγωγής και της επιστή-

μης/τεχνικής θα οδηγήσει στον κομμουνισμό. Από την ίδια αφετηρία, οι κι-

νέζοι ρεβιζιονιστές Λιου Σάοσι, Ντενγκ Χσιαοπίνγκ πρόκριναν την ανά-

πτυξη της παραγωγής σε βάρος των σοσιαλιστικών σχέσεων. Στη διάρκεια

της ΜΠΠΕ ξεσκεπάστηκαν εντελώς όλες αυτές οι θεωρίες.

11. βλ. Θέσεις για το 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ, 1978

12. Οι απόψεις που υπερτονίζουν το ρόλο της επιστημονικής και τεχνι-

κής ανάπτυξης για την ωρίμανση των επαναστατικών όρων διαμορφώθη-

καν από την εποχή κιόλας της Δεύτερης Διεθνούς. Βλ. παραπάνω την υπο-

σημείωση για τη θεωρία των παραγωγικών δυνάμεων.13. βλ. Βασίλης Σαμαράς,1917-1953. Η Ιστορία διδάσκει και εμπνέει,

Προλεταριακή Σημαία, Αθήνα 199314. βλ. Βασίλης Σαμαράς, Η Αριστερά απέναντι στον εαυτό της, Προ-

λεταριακή Σημαία, Αθήνα 2006

15. Walter Hallstein, γερμανός πολιτικός που το 1955 υποστήριξε ότι η

Δυτική Γερμανία δεν πρέπει να έχει διπλωματικές σχέσεις με όποιο κράτος

διατηρεί διπλωματικές σχέσεις με την Ανατολική Γερμανία. Το δόγμα αυτό

χαρακτήριζε την πολιτική της Δ. Γερμανίας μέχρι το 1969, όταν ο σοσιαλ-

δημοκράτης Willy Brandt εγκαινίασε την Ostpolitik, κάνοντας πολιτικά

ανοίγματα προς την Αν. Γερμανία και τις άλλες χώρες του ανατολικού

μπλοκ.


123

php

ΚΕ

δό-

κί-

77.

γα-

οχή,

τος

σόφ

ενη

ι σε

ατά

ατο-

ητα

ερα

α σε

σο-

στα

του

ίας.

σης

ΣΔ.

κυ-

σια-

ρα-


του Δ

γου σ

μανισ

φιλο

ξεις γ

δοχή

σμού

μπορ

η ελ

γραφ

μετα

της

από

Γουά

στασ

όλα α

τικής

της π

Σ

του

θεωρ

Κώσ

νοπτ

ρώνο

έθνο

μερα

κό κα

λήψε

σημε

βρίσ

ωρητ

να κα

ταυτ

σίας

1956

Ενα

Περιδιαβάζοντας

Κριτικές Προσεγγίσεις

Ουτοπία

82, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2008

Το μεγαλύτερο μέρος του τελευταί-

ου τεύχους είναι αφιερωμένο στην

ιστοριογραφία, για την ακρίβεια

στο ξαναγράψιμο της ιστορίας από

δεξιά σκοπιά. Βασικό επιχείρημα

των κειμένων είναι ότι η πρόσφατη

αναθεωρητική τάση χρησιμοποιεί

μεθοδολογία εμπνευσμένη από το

μεταμοντερνισμό.

Τα περισσότερα κείμενα ασχο-

λούνται με περιπτώσεις για την

ιστορία της δεκαετίας του 1940, τον

ψυχρό πόλεμο και τη διαδρομή της

έννοιας για την ευρωπαϊκή ενοποίη-

ση. Ας σταθούμε σε δύο απ’ αυτά.

Στο «Μεταμοντερνισμός και ιστορία.

Μια κριτική προσέγγιση» του Αλέ-

ξανδρου Δάγκα και της Κυριακής

Τσουκαλά επιχειρείται η συνοπτική

παρουσίαση της έννοιας του μετα-

μοντέρνου και η εφαρμογή της στην

ιστοριογραφία. Φυσικά στο πλαίσιο

ενός άρθρου δεν είναι υποχρεωτική

η παρουσίαση όλων των πτυχών

του θέματος. Επικεντρώνεται στη

μεταστρουκτουραλιστική εκδοχή της

ιστοριογραφίας και ως ένα βαθμό

στην αποδομητική φιλοσοφική θεώ-

ρηση. Υπερασπίζεται την παράδοση

παρουσίαση περιοδικών εκδόσεων

124


του Διαφωτισμού και του Ορθού Λό-

γου σε αντιδιαστολή με τον αντι-ου-

μανισμό των μεταπολεμικών γάλλων

φιλοσόφων. Εκτός από τις επιφυλά-

ξεις για την ουσιαστικά άκριτη απο-

δοχή της παράδοσης του Διαφωτι-

σμού και της νεωτερικότητας, θα

μπορούσε επίσης να επισημανθεί ότι

η ελληνική αναθεωρητική ιστοριο-

γραφία αναμασά περισσότερο τα

μεταμοντέρνα σχήματα στον τομέα

της ανθρωπολογίας και γοητεύεται

από τους ενδοιασμούς του Χέιντεν

Γουάιτ για την επιστημονική υπό-

σταση της αφηγηματικότητας. Παρ’

όλα αυτά, λόγω της ένδοιας της σχε-

τικής ελληνικής βιβλιογραφίας, αξίζει

της προσοχής κάθε ενδιαφερόμενου.

Στο άρθρο «Το ‘ελληνικό έθνος’

του Νίκου Σβορώνου: Σχέδιο για τη

θεωρία και τη γενεαλογία του», του

Κώστα Παλούκη, παρουσιάζεται συ-

νοπτικά η αριστερή εκδοχή του Σβο-

ρώνου για τη συνέχεια του ελληνικού

έθνους από την αρχαιότητα έως σή-

μερα και τίθεται το ιστορικό, πολιτι-

κό και ιδεολογικό πλαίσιο των αντι-

λήψεων του Σβορώνου. Το δυνατό

σημείο της ανάλυσης του Παλούκη

βρίσκεται στο επιχείρημα ότι το θε-

ωρητικό σχήμα του Σβορώνου ήρθε

να καλύψει, στο ζήτημα της εθνικής

ταυτότητας, τη συναίνεση της ηγε-

σίας του ΚΚΕ και της ΕΔΑ μετά το

1956 στο αστικό πολιτικό παιχνίδι.

Ενα σχήμα που βόλευε και υιοθετή-

θηκε απερίφραστα από το ΠΑΣΟΚ,

όταν ανήλθε στην εξουσία. Για τον

Παλούκη όμως η θεωρία αυτή για

την καταγωγή του ελληνικού έθνους

δεν ήρθε σε ουσιαστική ρήξη με τις

παλαιότερες θεωρητικές απόψεις

του ΚΚΕ, αφού κατά τη γνώμη του

είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται

από τον Ζαχαριάδη στην 6η Ολομέ-

λεια του 1934 με την τότε ανάλυση

για την ελληνική κοινωνία. Η ρήξη για

τον Παλούκη έρχεται μετά το 1989

από τη Δεξιά, που νιώθει ότι δεν

χρειάζεται πια τη συναίνεση με την

Αριστερά, μέσω της παγκοσμιοποιη-

μένης εκδοχής του κοσμοπολιτισμού.

Επιγραμματικά να πούμε ότι οι

απόψεις του Σβορώνου δεν ξεκινάνε

από τον ορισμό που δίνει για το

έθνος ο Στάλιν, αλλά μάλλον από τις

απόψεις του Μπάουερ, που κριτικά-

ρει ο Στάλιν. Για να αξιολογήσουμε

τις απόψεις του Ζαχαριάδη και του

Ζέβγου, θα πρέπει να λάβουμε υπό-

ψη μας τόσο τον ιδεολογικό αγώνα

μέσα στο ΚΚΕ στη δεκαετία του

1920, εξετάζοντας τις απόψεις όχι

μόνο του Κορδάτου αλλά και του

Χαΐνογλου και του Πουλιόπουλου,

όσο και τις απόψεις του Γληνού και

του Μπελογιάννη στην ιστορική συ-

γκυρία του εθνικοαπελευθερωτικού

αγώνα στη δεκαετία του 1940. Πρώ-

τα απ’ όλα, όμως, είναι επιβεβλημέ-

νο να εξετασθεί πιο διεξοδικά και

χωρίς προκαταλήψεις η ανάλυση

125

σχο-

την

, τον

της

ποίη-

αυτά.

ορία.

Αλέ-

ακής

πτική

μετα-

στην

αίσιο

ωτική

υχών

στη

ή της

αθμό

θεώ-

δοση

Περιδιαβάζοντας-κριτικές π ροσεγγίσεις


άρθ

θιστ

νωσ

γρα

Τέτ

ρίζε

τα

σκε

τα

θνο

το Ν

το

τρο

είνα

πτύ

στα

γετ

ταν

κού

κομ

ταν

ρές

ση

πρό

ανα

πλε

·

του Λένιν και του Στάλιν για το

εθνικό ζήτημα, σε σχέση με τις διά-

φορες παραλλαγές που αναπτύ-

χθηκαν από τη δεκαετία του 1960

και μετά μέχρι τις φαντασιακές κοι-

νότητες του Μπένεντικτ Αντερσον

και τα μετα-αποικιακά έθνη του Χό-

μι Μπάμπα.

Ελευθεριακή Κίνηση

19, Φεβρουάριος 2009

Εχει γίνει αντιληπτό ότι τον τελευ-

ταίο καιρό έχουν αυξηθεί ποσοστι-

αία οι δημοσιεύσεις πολεμικής και

αντιπαράθεσης του ευρύτερου χώ-

ρου της αυτονομίας προς τη λεγό-

μενη μαοϊκή τάση. Κάτι θα ξέρουν.

Δεν μπορεί όμως να πει κανείς εύ-

κολα ότι η περίπτωση του συγκε-

κριμένου περιοδικού μπορεί να θε-

ωρηθεί αντιπροσωπευτική.

Το λιγότερο είναι προκλητική, αν

και ταιριάζει περισσότερο ο όρος

χυδαία αντικομμουνιστική, που

όμως χρησιμοποιείται κατά κόρον

και καταχρηστικά διά πάσαν νόσον

από το ΚΚΕ, σε βαθμό που κινδυ-

νεύει να χάσει το νόημά του.

Το τελευταίο τεύχος της «Ελευ-

θεριακής Κίνησης» περιέχει τέσσε-

ρα άρθρα. Το πρώτο ασχολείται

με τον «μαοϊκό ολοκληρωτισμό»,

το δεύτερο με τη «βαρβαρότητα

των Ερυθρών Χμερ» και το τρίτο

με τη σχέση μηδενισμού και λενινι-

σμού. Η ουσία βρίσκεται στο επί-

πεδο της κριτικής. Θα μπορούσα-

με να πούμε ότι πρόκειται για μια

μεταμοντέρνα απόπειρα που συγ-

χέει τα πολιτικά και ιστορικά γε-

γονότα με τις αισθητικές ελευθε-

ρίες του μυθιστορηματικού λόγου.

Πρόκειται για τυπική περίπτωση

όπου η μυθοπλαστική αφήγηση

εκλαμβάνεται σαν ιστορικό τεκμή-

ριο. Χρησιμοποιείται δηλαδή το

μυθιστόρημα «Αγριόκυκνοι» της Γι-

ουνγκ Τσανγκ (1997) για να πα-

ρουσιαστεί με τα πλέον μελανά

χρώματα η σοσιαλιστική περίοδος

στην Κίνα. Εχουν γραφτεί τόσα

πολλά γι’ αυτό το μυθιστόρημα,

που δεν έχει νόημα να επαναλη-

φθούν εδώ ξανά. Απλώς, ότι έχει

ξεσκεπαστεί πια ο έμμισθος ρόλος

της συγγραφέως για μυστικές

υπηρεσίες, ώστε να έχει χάσει διε-

θνώς τη χρησιμότητά της. Κάποιοι

όμως επιμένουν σαν να μη συμβαί-

νει τίποτε.

Στο ίδιο πνεύμα και το δεύτερο

αντίθεση

126


άρθρο, όπου χρησιμοποιούνται μυ-

θιστορήματα (Ζαν Ρολέν, «Η Οργά-

νωση», Πόλις 1997) και δημοσιο-

γραφικά κείμενα του επιπέδου της

Τέτας Παπαδοπούλου. Δεν περιο-

ρίζεται μόνο «στα φρικτά εγκλήμα-

τα των Ερυθρών Χμερ», αλλά βρί-

σκει την ευκαιρία να αναπαράγει

τα χοντροκομμένα ψέματα του διε-

θνούς αστικού Τύπου για το Περού,

το Νεπάλ, την Κολομβία (ακόμα και

το FARC κατηγορείται για «μαοϊκή

τρομοκρατία»).

Το τρίτο άρθρο προσπαθεί να

είναι περισσότερο θεωρητικό, ανα-

πτύσσοντας το επιχείρημα ότι ο

σταλινικός ολοκληρωτισμός κατά-

γεται από το λενινισμό που συνδεό-

ταν στενά με το κίνημα του ρωσι-

κού μηδενισμού. Συμπέρασμα, οι

κομμουνιστές υπήρξαν πάντα αμε-

τανόητοι τρομοκράτες. Στις πονη-

ρές εποχές που ζούμε, με την έντα-

ση της κρατικής καταστολής με το

πρόσχημα και της τρομοκρατίας,

αναρωτιέται κανείς από ποια

πλευρά γράφονται όλα αυτά.

Radical Philosophy

154, March/April 2009

Με το ζήτημα της τρομοκρατίας

ασχολείται στα τελευταία τεύχη

του το πολύ ενδιαφέρον περιοδικό

Radical Philosophy, και σε σχέση με

την κρατική καταστολή σήμερα και

με τα ένοπλα κινήματα στις πόλεις

της Δύσης στη δεκαετία του 1970.

Επιφυλασσόμαστε για αναλυτικότε-

ρη παρουσίαση σε επόμενη ευκαι-

ρία. Στο τελευταίο τεύχος υπάρχει

επίσης ανάλυση για την αμερικάνικη

τηλεοπτική σειρά The Wire, μια μο-

ναδική ίσως περίπτωση στην τηλεο-

πτική παραγωγή που αξίζει της

προσοχής (στην Ελλάδα δυστυχώς

κυκλοφόρησε μόνο σε DVD με τον

άσχετο τίτλο «Διώκτες του εγκλή-

ματος»)· συνέντευξη με τον αρχιτέ-

κτονα Rem Koolhaas, ο οποίος έχει

ασχοληθεί και θεωρητικά με τις σύγ-

χρονες πόλεις. Τέλος, σε σχέση με

τα γεγονότα του Δεκέμβρη υπάρ-

χουν δύο σύντομες αναλύσεις από

τον Παναγιώτη Σωτήρη και τον Μι-

Περιδιαβάζοντας-κριτικές προσεγγίσεις

127

σον

δυ-

λευ-

σε-

ίται

μό»,

ητα

ρίτο

νινι-

επί-

σα-

μια

υγ-

γε-

θε-

ου.

ωση

ηση

μή-

το

ς Γι-

πα-

ανά

δος

όσα

μα,

αλη-

έχει

λος

κές

διε-

οιοι

βαί-

ερο


χάλη Μεντίνη. Ο Σωτήρης επιση-

μαίνει ότι ο πολιτικός χαρακτήρας

της νεολαιίστικης εξέγερσης φαίνε-

ται από το σύνθημα «κάτω η κυ-

βέρνηση των δολοφόνων» κι ενώ

κατηγορεί τον ΣΥΡΙΖΑ για ρεφορμι-

σμό και εκλογολογία, προτείνει μια

νέα «δημοκρατική επανάσταση»

ενάντια στον «υπάρχοντα νεοφιλε-

λευθερισμό». Ο Μεντίνης βλέπει

ένα αναδυόμενο πολιτικό υποκείμε-

νο που αποδέχεται τη χρήση βίας

σαν μέσο της ταξικής πάλης. Αυτό

το «εμβρυακό ριζοσπαστικό» υπο-

κείμενο αναδεικνύεται από το...

«νέο μικροαστικό προλεταριάτο»

της γενιάς των 700 ευρώ. Ομολο-

γουμένως λίγο μπερδεμένα όλα αυ-

τά, όπως και ο τρόπος που αφήνει

να συγχέονται η ταξική πάλη με τον

ανταγωνισμό -αγαπημένος του

όρος, που τον έχει υιοθετήσει από

τη σοσιαλδημοκρατική παραγωγή

των Laclau και Mouffe.

αντίθεση

128

Το επόμενο τεύχος της Αντίθεσης θα κυ-

κλοφορίσει αρχές Ιουνίου και θα περιλαμ-

βάνει κείμενα παρέμβασης για την 7η Συν-

διάσκεψη και άρθρα σχετικά με την

Ευρωπαϊκή Ένωση και κριτική στην αυ-

τονομία.


υτό

πο-

ο...

το»

ολο-

αυ-

ήνει

τον

του

από

ωγή


ΤΕΥΧΟΣ 2 ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

αντίθεσηπεριοδική επιθεώρηση λόγου και δραστηριότητας

για τις εκδόσεις

ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ

Αθήνα, 2009


αντίθεση

τεύχος 2


Αντίθεση 2

Documents