03/05/2023

1

4 Ο Γ Υ Μ Ν Α Σ Ι Ο Α Γ Ι Α Σ Π Α Ρ Α Σ Κ Ε Υ Η ΣΤ Μ Η Μ Α Α 3 – Μ Α Θ Η Μ Α : Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

2 0 1 3 - 1 4

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

(β)

03/05/2023

2

ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ

Ο ανεμόμυλοςΟ ανεμόμυλος είναι αιολική μηχανή οριζόντιου άξονα περιστροφής. Χρησιμοποιήθηκε για την άλεση των δημητριακών και την άντληση νερού. Γνωστός από τα αρχαία χρόνια, διαδόθηκε σημαντικά στον ευρωπαϊκό και ελληνικό χώρο. Ο πρώτος ανεμόμυλος σχεδιάστηκε από τον Ήρωνα τον 1ο μετά Χριστό αιώνα. Ήταν οριζόντιου άξονα περιστροφής και είχε τέσσερα πτερύγια. Ο εικονιζόμενος ανεμόμυλος έκανε να λειτουργεί ένα όργανο και αποτελεί ίσως την πρώτη αεροκινούμενη μηχανή.

Ο ανεμόμυλος μετατρέπει την ενέργεια του ανέμου σε περιστρεφόμενη κίνηση μέσω πανιών και ιστών (η πρώτη τους μορφή). Βέβαια οι αρχαίοι ήξεραν πώς να εκμεταλλεύονται της ενέργειας του αέρα  στα ιστιοφόρα πλοία τους (σκάφη με πανιά) και αυτό βέβαια επηρέασε την πρώτη κατασκευή ανεμόμυλων από τους Πέρσες. 

03/05/2023

3

ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ

Το Ησιόδειο άροτρο

Πρόκειται για πανάρχαιο εργαλείο οργώματος του εδάφους που σχεδόν απαράλλαχτο εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται μέχρι πρόσφατα. Αποτελούνταν από το μεταλλικό υνί (υνίς), το βαρύ δρύινο αλετροπόδι (έλυμα), το χειράλετρο (εχέλτη) που κρατούσε ο καλλιεργητής, το κυρτό σταβάρι (γύης) και το μακρύ τιμόνι (ιστοβοεύς) που έφερε το ζυγό που δενόταν στα ζώα του οργώματος. Στο «ελαφρύ» άροτρο το αλετροπόδι, το σταβάρι και το τιμόνι αποτελούνταν από ένα ξύλο.

03/05/2023

4

ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ

Ελαιοπιεστήριο (Τύπου συμπίεσης λοστού)

Αναπαράσταση του αρχαιότερου ελαιοπιεστηρίου τύπου «συμπίεσης λοστού».Υπολείμματά του ανακαλύφθηκαν στη νήσο Θηρασία. Η μοναδική απεικόνισή του υπάρχει σε ανάγλυφο του 6ου αιώνα π.Χ., που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ έχει περιγραφεί από τον Κάτωνα τον Πρεσβύτερο. Ο ελαιοπολτός τοποθετημένος σε σακιά συμπιεζόταν με τη βοήθεια μοχλού και αντιβάρου από πέτρες.

03/05/2023

5

ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Στον αρχαίο κόσμο μέχρι το τέλος του 5ου αιώνα ελάχιστες ήταν οι καινοτομίες στην αμυντική και πολιορκητική τέχνη. Η ασφάλεια των τειχών, η αριθμητική υπεροχή αλλά κυρίως η ανδρεία των στρατιωτών, ήταν συνήθως τα κύρια συγκριτικά πλεονεκτήματα των αντιπάλων. Όμως και σ' αυτόν τον τομέα οι Έλληνες άλλαξαν τα δεδομένα.

Η αρχή έγινε στις Συρακούσες το 399 π.Χ. (επί Διονυσίου του Πρεσβύτερου) με την συστηματοποιημένη αρωγή της τεχνολογίας στην άμυνα της πόλης. Πλήθος μηχανικών πειραματίστηκαν τις δεκαετίες που ακολούθησαν με αποτέλεσμα την παραγωγή «οξυβελών» καταπελτών (εκτοξευτών βελών και μικρών λίθων μεγάλου βεληνεκούς και ισχυρής δύναμης κρούσης) αλλά και άλλων μηχανημάτων με αποκορύφωμα τις τρομερές πολεμικές μηχανές του Αρχιμήδη.

Όμως η μεγαλύτερη ώθηση στην πολιορκητική τέχνη πραγματοποιήθηκε από τους Μακεδόνες (το Φίλιππο Β΄, το Μέγα Αλέξανδρο και τους Επιγόνους) με την παραγωγή πανίσχυρων καταπελτών αλλά και την επινόηση εκπληκτικών σε σύλληψη και εντυπωσιακών σε αποτέλεσμα πολιορκητικών μηχανών. Τότε κατασκευάσθηκαν τα τρομερά «τεθωρακισμένα» της εποχής, όπως οι γιγάντιοι πύργοι πολιορκίας («ελεπόλεις»), οι πανίσχυροι στεγασμένοι «κριοί», τα αποτελεσματικότατα παλινδρομικά κρουστικά «τρύπανα», κ.ά.

03/05/2023

6

ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Ο καταπέλτης ήταν ένα βαρύ όπλο που χρησιμοποιούταν για να γκρεμίζει τα εχθρικά τείχη όταν πολιορκούνταν πόλεις, εκτοξεύοντας γιγάντιες πέτρες. Επίσης μπορεί να εκτόξευε βέλη, ακόντια, φλεγόμενα υλικά, σιδερένιες μπάλες και άλλα αντικείμενα εναντίον των αμυνόμενων μέσα στο κάστρο.Εφευρέθηκε στις Συρακούσες το 399 π.Χ. από τους μηχανικούς που συγκέντρωσε ο τύραννος Διονύσιος. Το βεληνεκές των καταπελτών έφθανε αρχικά τα 200 μέτρα και έπειτα μέχρι τα 750μ. Ορισμένες φορές καταπέλτες χρησιμοποιούσαν και οι αμυνόμενοι μέσα από τα τείχη.

03/05/2023

7

ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Οι κινητοί πολιορκητικοί πύργοι ήταν τεράστιες ξύλινες κατασκευές με ρόδες, μέσα στις οποίες κρύβονται στρατιώτες, και σπρώχονται από άλλους στρατιώτες. Οταν φτάσει ο πύργος έξω από το τείχος πέφτει μία ξύλινη γέφυρα από την οποία περνούν οι κρυμμένοι στρατιώτες και εισβάλουν στα τείχη.Οι κινητοί πύργοι γνωρίζουν διάδοση μέσα στον 4ο π.Χ. αιώνα. Στον ελλαδικό χώρο οι κινητοί πύργοι χρησιμοποιήθηκαν από το Φίλιππο το Β΄. Ένας σημαντικός σταθμός στην πολιορκητική τέχνη ήταν ο πύργος που χρησιμοποίησε ο Φίλιππος το 340 π.Χ. στην πολιορκία της Περίνθου, με ύψος 35-40μ., ο οποίος ήταν εξοπλισμένος με κριούς, καταπέλτες και πετροβόλα μηχανήματα.

03/05/2023

8

ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Η χελώνα ήταν ειδικό όχημα που χρησιμοποιούταν για τη μεταφορά οπλιτών και μηχανικών κοντά στα πολιορκούμενα τείχη. Εκεί ανελάμβαναν συνήθως διάφορες δολιοφθορές όπως να υποσκάψουν τα τείχη δημιουργώντας υπόγεια σήραγγα.Χρειαζόταν φυσικά ιδιαίτερα καλή αντοχή στις βολές των πολιορκούμενων, όπως και επικάλυψη με δέρματα ώστε να γίνονται άκαυστα.

03/05/2023

9

ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Η σαμβύκη ήταν γιγάντια ανακλινόμενη προστατευμένη σκάλα που επέτρεπε την ασφαλή αποβίβαση των στρατιωτών πάνω στο εχθρικό τείχος. Σε ηρεμία η σκάλα ήταν σε σχετικά όρθια θέση ενώ σε περίπτωση επίθεσης οι στρατιώτες αναρριχούνταν στη σκάλα και μέσα από τον προστατευμένο διάδρομο συγκεντρώνονταν στην εξέδρα αποβίβασης. Κατόπιν οι χειριστές του βαρούλκου την οριζοντίωναν και οι στρατιώτες αφού έριχναν την προστατευτική επιτίθεντο και αποβιβάζονταν στο τείχος ή ακόμη πίσω από αυτό με τη βοήθεια μιας κρεμαστής σκάλας.

03/05/2023

10

ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Η ελέπολις ήταν γιγάντιος πολιορκητικός πύργος ύψους 40 περίπου μέτρων που κατασκευάστηκε από τον Επίμαχο τον Αθηναίο και χρησιμοποιήθηκε από το Δημήτριο τον Πολιορκητή στην πολιορκία της Ρόδου (304 π.Χ). Αποτελούνταν από εννέα ορόφους με παράθυρα και έφερε τεράστιους λιθοβόλους καταπέλτες στα κατώτερα πατώματα και ελαφρύτερους στα ανώτερα. Είχε δύο κλιμακοστάσια (ένα για την άνοδο και ένα για την κάθοδο του πληρώματος) και μία ανοιγόμενη ή συρόμενη γέφυρα αποβίβασης των στρατιωτών στον εχθρικό τοίχο. Η μηχανή εδραζόταν σε οκτώ συμπαγείς ρόδες και μπορούσε να μετακινείται προς όλες τις κατευθύνσεις. Το εμπρόσθιο και τα πλαϊνά τοιχώματά της ήταν επενδυμένα με φύλλα σιδήρου και γεμισμένα δέρματα (με άχυρο ή πράσινα φύκια εμποτισμένα σε ξύδι) για την εξουδετέρωση των εμπρηστικών βελών.

03/05/2023

11

ΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ

Η «σιδηρά χειρ»

Αποτελούνταν από μία μακριά αρθρωτή δοκό που στηριζόταν σε μια περιστρεφόμενη κατακόρυφη δοκό ή πλατφόρμα. Στο ένα άκρο της η δοκός έφερε μία αρπάγη («σιδηρά χειρ») που αιωρείτο μέσω αλυσίδας και στο άλλο άκρο της ένα ολισθαίνον αντίβαρο. Η μηχανή σε ηρεμία ήταν τοποθετημένη κατά μήκος του τείχους σε οριζόντια θέση ώστε να μην είναι ορατή από τη θάλασσα. Όταν ένα σκάφος πλησίαζε το τείχος, οι χειριστές έριχναν την αρπάγη εναντίον του και περιστρέφανε την κατακόρυφη δοκό. Όταν η αρπάγη προσκολλιόταν πάνω στο σκάφος, οι χειριστές με το τράβηγμα μιας ειδικής λαβής απελευθέρωναν το σχοινί εξισορρόπησης του αντίβαρου και το άκρο της δοκού που έφερε το αντίβαρο χαμήλωνε προς το έδαφος, ενώ το άκρο που έφερε την αρπάγη σηκωνόταν ανατρέποντας ή ανυψώνοντας το αγκιστρωμένο πλοίο. Όταν σταθεροποιούνταν η δοκός, οι χειριστές έκοβαν το σχοινί συγκράτησης της αλυσίδας της αρπάγης ώστε το αιωρούμενο πλοίο τσακιστεί στο νερό ή τα παρακείμενα βράχια.

03/05/2023

12

ΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ

Ο λιθοβόλος γερανός

Αμυντική πολεμική μηχανή που επινόησε ο Αρχιμήδης για την αντιμετώπιση των ρωμαϊκών πεντηκοντόρων στην πολιορκία των Συρακουσών. Αποτελούνταν από μία μακριά αρθρωτή δοκό που στηριζόταν σε μια περιστρεφόμενη κατακόρυφη δοκό ή πλατφόρμα. Στο ένα άκρο της η δοκός έφερε ένα αντίβαρο και από άλλο αναρτιόταν μέσω σχοινιού το φορτίο (π.χ. ένας μεγάλος λίθος ή ένα μολύβδινο βάρος). Η μηχανή σε ηρεμία ήταν τοποθετημένη κατά μήκος του τείχους σε οριζόντια θέση (ώστε να μην είναι ορατή από τη θάλασσα) τανυσμένη και ασφαλισμένη μέσω σχοινιού και χειροκίνητου βαρούλκου (για την εξισορρόπηση του αντιβάρου). Όταν ένα σκάφος πλησίαζε το τείχος, οι χειριστές ελευθέρωναν ελεγχόμενα το βαρούλκο ώστε να ανυψωθεί ελαφρά το άκρο της δοκού και να περάσει με ασφάλεια το φορτίο από τα τείχη, περιστρέφοντας τη σταθμισμένη κατακόρυφη δοκό (μέσω οριζόντιων χειρομοχλών). Όταν το φορτίο βρισκόταν από πάνω από το πλοίο έκοβαν το σχοινί για να πέσει με σφοδρότητα στο στόχο.

03/05/2023

13

ΑΤΜΟΤΗΛΕΒΟΛΟ - ΦΛΟΓΟΒΟΛΟ

Το ατμοτηλεβόλο ήταν ένα όπλο στου οποίου ττο κανόνι έβαζαν λίγο νερό και μετά το έκλειναν με μια σφαίρα βάρους 8 κιλών. Πρόσθεταν την απαιτούμενη ενέργεια υπό την μορφή φωτιάς κάτω από το κλειστό άκρο του κανονιού. Το νερό θερμαινόταν και μετατρεπόταν σε ατμό, μετατρέποντας την σφαίρα σε βλήμα που εκτινασσόταν σε αρκετή απόσταση.Η λειτουργία των φλογοβόλων ήταν απλή. Στην άκρη ενός σωλήνα κρεμόταν με αλυσίδες ένα καζάνι με αναμμένα κάρβουνα, πίσσα και θειάφι, και ένα φυσερό με τη βοήθεια του οποίου η φωτιά εκτοξευόταν στο τείχος. Ο Θουκυδίδης περιγράφει δύο φλογοβόλες μηχανές: τη μηχανή των Θηβαίων στη πολιορκία του Δηλίου κατά των Αθηναίων και αυτή του Βρασίδα κατά των Αθηναίων στη Λήκυθο.

03/05/2023

14

ΠΛΩΤΕΣ ΓΕΦΥΡΕΣ

Τις έχτιζαν για να διασχίζει ο στρατός τα ποτάμια. Το έκανε ο Μέγας Αλέξανδρος για να διασχίσει τον Ινδό ποταμό το 326 π.Χ.

03/05/2023

15

ΚΑΤΟΠΤΡΑ

Χρησιμοποιούνται σε περίπτωση επίθεσης στόλου πυρπολώντας τα εχθρικά καράβια. Όταν ο Ρωμαϊκος στρατός πολιορκούσε τις Συρρακούσες, ο Αρχιμήδης κατασκεύασε κάτοπτρα με τα οποία συγκεντρώνοντας τις ακτίνες του ήλιου, έκαιγε τα πλοία των Ρωμαίων. http://www.youtube.com/watch?v=axZg5lt4-d4

03/05/2023

16

ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

Οι τηλεπικοινωνίες καθόρισαν και καθορίζουν όχι μόνο την έκβαση ενός πολέμου αλλά και την τύχη ενός ολόκληρου πολιτισμού.Η χρήση της απλής πυρσείας (τρόπου μετάδοσης μηνύματος με φωτιά) και η δημιουργία δικτύου φρυκτωριών (σταθμών αναμετάδοσης του μηνύματος) από την πρωιμότατη εποχή του Τρωικού Πολέμου (12ος αιώνας π.Χ.) αποτελεί έναν εκπληκτικό και πρακτικότατο τρόπο μετάδοσης ενός καθορισμένου μηνύματος από τα όρια μέχρι το κέντρο του μυκηναϊκού κόσμου.Η ανάγκη για ταχεία μετάδοση πολλαπλών και διαφορετικών μηνυμάτων οδήγησε τους Έλληνες στην εκπληκτική ιδέα της σύλληψης του «υδραυλικού τηλέγραφου» (4ος αιώνας π.Χ.) , μιας εκπληκτικής υδραυλικής συσκευής που απαιτούσε τη χρήση ενός μόνο πυρσού για τη μετάδοση προσυμφωνημένων μηνυμάτων.Η ανάγκη της ασφαλούς μετάδοσης οποιουδήποτε μηνύματος οδήγησε στην ευφυέστατη επινόηση της κωδικοποιημένης πυρσείας (μεταβίβαση του μηνύματος γράμμα-γράμμα, 3ος αιώνας π.Χ.) με συνδυαστικό σύστημα πυρσών και αναπόφευκτη όμως αύξηση του αριθμού των φρυκτωριών λόγω της αδυναμίας διάκρισης των πολλαπλών, διαφορετικών πυρσών σε μεγάλη απόσταση.Η επινόηση και η χρήση τόσο εξελιγμένων συστημάτων, προδρομικών της σύγχρονης τεχνολογίας (και μοναδικών στο είδος τους προτάσεων παγκοσμίως μέχρι τον 16ο μ. Χ. αιώνα) καθιστούν τους Έλληνες θαυμαστούς πρωτοπόρους και στο χώρο των τηλεπικοινωνιών.

03/05/2023

17

ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

Οι φρυκτωρίες ήταν ένα σύστημα συνεννόησης στην αρχαία Ελλάδα με σημάδια που μεταβιβάζονταν από περιοχή σε περιοχή με τη χρήση πυρσών στη διάρκεια της νύκταςΠολλά από τα φωτεινά σήματα ανταλλάσσονταν τη νύχτα στη θάλασσα μεταξύ πλοίων, μεταξύ πλοίων και ξηράς και γενικά πρέπει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα από αυτά αντιστοιχούσαν σε προσυμφωνημένα μηνύματα. Τα φωτεινά αυτά σήματα οι Έλληνες τα ονόμαζαν «πυρσούς» ή «φρύκτους».Οι πυρσοί αυτοί στη διάρκεια της ημέρας απλώς έβγαζαν πολύ καπνό, που σήμαινε ότι χρησιμοποιούσαν εύφλεκτα υλικά.

Ο Ακουστικός τηλέγραφος αποτελούνταν από μια γιγάντια κυκλικά αναδιπλωμένη σάλπιγγα που είχε τη μορφή ηχητικού κέρατος και ήταν αναρτημένη από ένα τρίποδο ύψους τεσσάρων μέτρων για την ευχερή περιστροφή της και μετάδοση του σήματος προς κάθε κατεύθυνση. Είχε εμβέλεια δράσης έως τέσσερα χιλιόμετρα και πιθανότατα λειτουργούσε και αντίστροφα ως εντοπιστής ήχων, οπότε πρόκειται και για το πρώτο ακουστικό ραντάρ της ιστορίας.

03/05/2023

18

ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

Κρυπτεία σκυτάλη (Λακωνική)Λεπτή ταινία (3 mm) κατεργασμένου δέρματος τυλιγμένη σε κυλινδρικό ξύλο όπου ο αποστολέας έγραφε το μήνυμα και ο δέκτης το διάβαζε ξανατυλίγοντάς την σε ξύλο ίσης διατομής. Χρησιμοποιήθηκε από τον 7ο π. Χ. αιώνα για την ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ των εφόρων, του βασιλιά και του αρχιστράτηγου των Λακεδαιμονίων. Στη συγκεκριμένη σκυτάλη αναπαρίσταται το απελπισμένο μήνυμα που έστειλαν μετά την ήττα της ναυμαχίας των Αργινουσών οι Λάκωνες στη Σπάρτη: «Έρρει τα κάλα, Μίνδαρος απεσσούα, πεινώντι τώνδρες, απορείομες τι χρη δραν» δηλ. «Χάθηκαν τα πλοία, ο Μίνδαρος σκοτώθηκε, οι άνδρες πεινάνε, απορούμε τι πρέπει να κάνουμε».Δίπτυχα κερωμένα πινακίδιαΞύλινες πινακίδες με ελαφρώς σκαμμένη την εσωτερική τους επιφάνεια και καλυμμένη με μελανό κερί. Με ειδική γραφίδα (μυτερή από τη μία πλευρά για το γράψιμο και πεπλατυσμένη από την άλλη για το σβήσιμο), σκαλιζόταν το μήνυμα στην κέρινη επιφάνεια κανονικά ή κρυπτογραφικά (π.χ. με τη χρήση στιγμών αντί φωνηέντων, με αντικατοπτρική γραφή) ή σπάνια κάτω από αυτήν σε εξαιρετικές περιπτώσεις (π.χ. το μήνυμα του εξόριστου Δημάρατου από την περσική αυλή: «Ξέρξης στρατεύει Ελλάδι»

03/05/2023

19

Βιβλιογραφία

http://www.noesis.edu.gr/ http://www.kotsanas.gr/index.php http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1998/01/04011998.pdf http://www.mamababa.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=15

0:2012-02-13-18-28-36&catid=14:2010-11-09-16-11-04&Itemid=26 http://www.hellenicaworld.com/Greece/Technology/gr/ArchaiaEllinikiTechnolog

ia.html http://www.youtube.com/watch?v=pRsgd_3Fa2w

Λάζος Χρ., «Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία», Εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ –

Επιμέλεια: Α. Λεονάρδου, Μ.Α., φιλόλογος