ครบรอบ

สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

1Research Institute for Health Sciences

สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม เรมตนใน พ.ศ. 2510 จากการเปนศนยวจยโลหตวทยาและทโภชนาการ

(Anemia and Malnutrition Research Center) ซงเปนความรวมมอระหวางรฐบาลไทย โดยคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

และรฐบาลสหรฐอเมรกา โดยมหาวทยาลยเซนตหลยส มลรฐมสซร และ National Institutes of Health (NIH) ตอมาใน พ.ศ. 2521 ได

มการยกฐานะศนยวจยโลหตวทยา และทโภชนาการ คณะแพทยศาสตร เปน สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มฐานะเทยบเทาคณะ และ

ขนตรงตอมหาวทยาลยเชยงใหม

ป พ.ศ. 2551 น จงเปนการครบรอบ 30 ป ของการจดตง สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ ในสองทศวรรษแรก (พ.ศ. 2521-

2540) และชวงเวลาทเปน ศนยวจยโลหตวทยา และทโภชนาการ (พ.ศ. 2510 - 2521) สถาบนฯ มผลงานวจยดเดน ดานโภชนาการ

การเลยงลกดวยนมแม และการวางแผนครอบครวโดยใชยาคมกำเนดทงชนดกนและชนดฉด ตลอดจนเปนชวงเวลาทมการพฒนาทรพยา-

กรบคคลในระดบปรญญาโท และปรญญาเอก จากทนของ British Council และ WHO Special Programme for Research and

Training in Tropical Diseases (TDR)

ในทศวรรษท 3 ทผานมา (พ.ศ. 2541 - ปจจบน) มเหตการณและผลงานทเจาหนาทของสถาบนฯ

ถอเปนเกยรตสงสด ความภมใจและความประทบใจ ดงน

หากมองไปในอนาคต พวกเราจะเหนทงความทาทาย และโอกาสทรอคอยเจาหนาท ของสถาบนฯ อย การม พรบ.มหาวทยาลย

เชยงใหม พ.ศ. 2551 เมอเดอน มนาคมทผานมา ปญหาวกฤตเศรษฐกจทงในประเทศและตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศทเปนแหลงทน

วจยของสถาบนฯ การทรฐบาลไทยเหนความสำคญของการวจย ทำใหมหาวทยาลยเชยงใหม ไดงบประมาณวจยมากขนทกป ฯลฯ

เจาหนาทของสถาบนฯ ตองเพมพนศกยภาพ และประสทธภาพในการทำงาน ทงงานวจย และงานสนบสนนการวจย เพอใหสถาบน

ประสบความสำเรจ ดงเชน 3 ทศวรรษทผานมา

(ศาสตราจารยธระ ศรสนธนะ)

ผอำนวยการสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ

1) สมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมาร ไดทรงนำอาคนตกะ สวนพระองคมาเยอนสถาบนฯ ถง 2 ครง เมอเดอน

มกราคม 2546 และ พฤศจกายน 2547

2) ระหวาง พ.ศ. 2542 ถง พ.ศ. 2550 สถาบนฯ ไดรบทนวจยจากตางประเทศ รวมทงสน 839.84 ลานบาท

3) สถาบนฯ ไดทนวจยจากตางประเทศระยะยาวจนถง พ.ศ. 2557 คาดวา ระหวาง พ.ศ. 2551 ถง พ.ศ. 2557 สถาบนฯ

จะไดทนอกประมาณ 850 ลานบาท

4) ใน ป พ.ศ. 2548 สำนกคณะกรรมการการอดมศกษา (ส.ก.อ.) กระทรวงศกษาธการ ไดจดใหสถาบนฯ เปนอนดบ 1

ของประเทศ ของหนวยงาน ระดบ คณะ/สถาบนฯ ทมศกยภาพ ดานการวจย สาขาวชา ชวการแพทย

5) มหาวทยาลยเชยงใหม เรมมการประเมนผลการประกนคณภาพ (QA) ของหนวยงานระดบ คณะ/ สถาบนฯ ทกป ตงแต

ป พ.ศ. 2545 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ ไดคะแนนสงสด ของมหาวทยาลยเชยงใหม ทกป ทมการประเมน

3 ทศวรรษแหงการวจย

2 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

อาคารสถาบนฯ หลงท 1

อาคารสถาบนฯ หลงท 2

อาคารสถาบนฯ หลงท 3

3Research Institute for Health Sciences

สารบญ

3 ทศวรรษแหงการวจย 1

การเปลยนแปลงทสำคญของสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

ในทศวรรษท 3

ศ.นพ.ธระ ศรสนธนะ

6

วถชวตท เปน อย คอ ของสถาบนฯ

รศ.พญ. อษา ธนงกล

10

ชวตทผานมา

ศ.นพ.กอสน อมาตยกล

13

จรยธรรมการวจย เกดขนครงแรกทสถาบนฯ

ศ.นพ.ปญจะ กลพงษ

14

งานวจยของสถาบนฯ สมวลชนทง 3 ทศวรรษ 16

การดอตอสารเคมกำจดแมลงในยง พาหะนำโรคมาลาเรย และไขเลอดออก

ดร.ละเอยด ประพนธดารา

25

เปดมมมองงานวจยมาลาเรย

ดร.จระประภา วภาษา

26

สามเรอง สามรส โครงการวจย ปองกนโรคเอดสทชาวโลกกำลงจบตารอคอย

รศ.นพ. สวฒน จรยาเลศศกด

28

งานวจยสารเสพตดเปนกกกบ HIV ไดอยางไร

ผศ.นพ.อภนนท อรามรตน

31

แผนงานวจยดานมลภาวะและอนามยในบทบาทของ “คณภาพสงแวดลอม และสขภาวะ”

ดร.ทพวรรณ ประภามณฑล

33

4 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระบรมราชโองการโปรดเกลาใหสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณสยามมกฎราชกมาร เสดจพระราชดำเนนทรงเปดอาคารสถาบนวจยแทนพระองคเมอวนจนทรท

8 มกราคม 2516

“สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ”

นบเนองจากการประกอบพธวางศลาฤกษ

เมอเดอนกนยายน พ.ศ. 2512 ในชอ

“ศนยวจยโลหตและทโภชนาการ”

สงกดคณะแพทยศาสตร เปนอาคาร 4 ชนซง

เปนศนยวจยททนสมยและสมบรณทสดแหงหนง

ในภาคพนเอเซยอาคเนย โดยการสนบสนน

คากอสรางจากรฐบาลไทย 9 ลานบาท

สถาบนสาธารณสขแหงสหรฐอเมรกา ( NIH) ให

ทนวจยและจดหาอปกรณการดำเนนงานวจย

ผานทางมหาวทยาลยเซนตหลยส เปนมลคา

60,177,060 บาท และจากมลนธ Rockefeller

บรจาคเพอจดซอครภณฑและยานพาหนะถง

12,000,000 บาทเพอแกไขปญหาทางดาน

โภชนาการ โดยเฉพาะอยางยงภาวะทโภชนาการ

และภาวะโลหตจาง ตลอดจนการแกไขปญหาดาน

โภชนาการทมผลตอเนองจากสาเหตของโรคตดเชอ โรคแทรกซอนตางๆ เพอกาวสภาวะโภชนาการประยกต โดยการจดตงศนยรบดแลทารก

ศนยโภชนาการเดกกอนวยเรยน และเปนศนยกลางของการศกษาและวจยดานโลหตวทยาและโภชนาการของภมภาคน อนเปนทมาของ

การยกฐานะขนเปน

“สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ” สงกด มหาวทยาลยเชยงใหม

ในป พ.ศ. 2521 ตราบจนปจบน เพอเปนศนยกลางใหความรวมมอ

ประสานงาน สงเสรมและดำเนนการคนควาวจยเกยวกบปญหา

สขภาพและอนามย ทงในดานโภชนาการ เวชศาสตรประชากร

และในดานอนๆ โดยมการดำเนนการวจยในรปแบบสหสาขาวชา

(Multidisciplinary)

5Research Institute for Health Sciences

สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ

เสดจครงท 1

สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ

เสดจครงท 2

สถาบนฯ แปลงโฉมในทศวรรษน(ทศวรรษท 3) 1999 - 2009

ในทศวรรษน พวกเราชาวสถาบน มความประทบใจ

และเปนเกยรตสงสด และความประทบใจ ดงน

สมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมารได

เสดจทรงนำอาคนตกะเสดจมาเยอนสถาบนฯ ถง 2 ครง

2 ครา เปนเวลา 2 ป ตดตอกน ยงความซาบซงในพระมหา

กรณาธคณทงแกสถาบนฯ และชาวสถาบนฯ ตลอดกาลนาน

ขอจงทรงพระเจรญยงยนนาน

การไดรบคดเลอกจาก NIH ประเทศสหรฐอเมรกา

ใหเปนหนวยงานวจย ดาน Clinical Trials Unit (CTU)

แหงเดยวของประเทศไทย

ขวบปท 30 ของสถาบนวทยาศาสตรสขภาพ ซงกาวสจด

สงสดของงานวจยในระดบนานาชาต นนคอไดรบการคดเลอก

ใหเปนหนวยงานวจยดาน Clinical Trials Unit (CTU)

แหงเดยวของประเทศไทย และเปน 1 ใน 17 ประเทศ

ทวโลกท ไดรบทนนจากNIH(สถาบนสาธารณสขแหงชาต

สหรฐอเมรกา)

การไดลำดบ 1 ของประเทศ จากผลการจดลำดบของคณะ

ตางๆ ทมศกยภาพดานการวจย สาขาวชาชวการแพทย โดย

สำนกงานคณะกรรมการการอดมศกษา

ครงท 1 เมอวนท 14-15 มกราคม 2546

เสดจทรงนำคณะ TRUSTEE มหาวทยาลย JOHNS

HOPKINS BLOOMBERG SCHOOL OF PUBLIC

HEALTH

ครงท 2 เมอวนท 21 พฤศจกายน 2547 เสดจทรงนำ

คณะกรรมการรางวลนานาชาตมลนธรางวลสมเดจ

เจาฟามหดลฯ

ความประทบใจ และเปนเกยรตสงสด ความภมใจ

6 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

เครอขายรวมวจยในระดบนานาชาต

การตอยอดในแนวนโยบายและเจตนารมณของผบรหารจาก

รนสรน จนกาวมา ถง วนน โดยผนำคนท 8 ศาสตราจารย

นายแพทยธระ ศรสนธนะ นำทมชาวสถาบนฯ มา 8 ป ในทศวรรษ

น ไดเลาอยางภมใจวา ผมเปนหมอคนหนงทไดเขามารวมทำงาน

วจยกบสถาบนฯ เมอหลายปกอน สมยการทำวจยดานโรคตดเชอ

และโรคเมองรอน ไปชวยงานวจยดานโรคเรอน ทโรงพยาบาล

แมคเคน อยนานทเดยวสนกมากแตวนนผมไดมาชวยทำงานใหกบ

สถาบนอกครง แตคราวนมาชวย 2 สวนคอเปนทงนกวจยดวยและ

เปนผอำนวยการดวย ผมไดเหนพฒนาการความกาวหนาของ

สถาบนฯ มาโดยตลอด

จงขอถอโอกาสเลาใหฟงเรองการเปลยนแปลงทสำคญ ของ

สถาบนฯ ในทศวรรษท 3

ขอมลสำคญเกยวกบโครงการวจยตางประเทศ - ทนวจยตางประเทศ พ.ศ. 2542 - พ.ศ. 2557 รวม 1,700 ลานบาท - พนกงานเตมเวลา แพทย 9 คน เภสชกร 3 คน พยาบาล 34 คน นกเทคนคการแพทย 14 คน

การเปลยนแปลงทสำคญของสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหมในทศวรรษท 3

7Research Institute for Health Sciences

ตารางท 1

ตารางท 2

สงสำคญทผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงของสถาบนฯ

ในทศวรรษท 3 น คอ การทสถาบนฯ มแหลงรายไดจากเงนทน

วจยจากตางประเทศเพมมากขนเปนจำนวนมาก ตวอยางการเปลยน

แปลงทเปนรปธรรมชดเจน คอ การกอสรางอาคารท 3 ของ

สถาบนฯ มลคา 15 ลานบาท ซงไดรบงบประมาณแผนดน 8 ลาน

บาท และทางสถาบนฯ ไดใชเงนรายได สมทบอก 7 ลานบาท นอก

จากนตองจดสรรงบประมาณภาระรายจายอนๆ ซงไมอยในราคา

ของตวอาคาร เชน ลฟท เครองกำเนดไฟฟาฉกเฉน เครองมอวทยา

ศาสตรพนฐาน ฯลฯ เพมเตมอกไมตำกวา 12 ลานบาท จากตาราง

ท 1 จะเหนวาสถาบนฯ ไดเงนทนวจยตางประเทศ พ.ศ. 2542 ถง

พ.ศ. 2550 รวม 839.84 ลานบาท

นอกจากนหากมองจากป พ.ศ. 2551 จนถง พ.ศ. 2557

สถาบนฯ ไดรบอนมตเงนทนวจยระยะยาวจากตางประเทศแลวเปน

จำนวนถง 865 ลานบาท (ตารางท 2) และหลงป พ.ศ. 2557 กม

ความเปนไปไดอยางมากกวาสถาบนฯ จะไดรบทนสนบสนนในระดบ

เดมอกอยางนอย 7 ป

ผลงานทสำคญทสดของสถาบนฯ ในทศวรรษท 3 คอการ

ททำใหสถาบนฯ มความสามารถพเศษ หรอ core competencies

ซงไดทำใหสถาบนฯ ไดทนวจยตางประเทศจำนวนมากดงกลาว

core competencies นเปนองคความรทจะตดตวสถาบนฯ ไป

ตลอด (organization knowledge) และจะเปนปจจยใหสถาบนฯ

ไดรบทนวจยตางประเทศในระดบสงตลอดไป ผมจะพยายามอธบาย

ใหทราบถงจดเรมตนและองคประกอบของ core competencies

ของสถาบนฯ ดงตอไปน

Core competencies ขอนเกดขนเมอแหลงทนตาง

ประเทศ (National Institutes of Health ของประเทศสหรฐ

อเมรกา) ตองการสนบสนนใหสถาบนวจยในประเทศทกำลงพฒนา

มศกยภาพทจะทำการวจย clinical trials เกยวกบโรคเอดส ซงได

แกการศกษาประสทธภาพของยาตานไวรสเอดส, วคซนเอดส ฯลฯ

ในมาตรฐานทเชอถอไดสงสด สามารถนำขอมลทไดจากการศกษาดง

กลาวไปใชประกอบการขนทะเบยนยาของ Food and Drug

Administration (FDA) ของประเทศสหรฐอเมรกา รวมทงองคกร

ลกษณะเดยวกนของสหภาพยโรป ญปน และออสเตรเลย ได

CORE COMPETENCIES

เงนทนวจยตางประเทศของสถาบนวจยวทยาศาสตร

สขภาพ พ.ศ. 2542 ถง พ.ศ. 2550

เงนทนวจยจากตางประเทศของสถาบนวจยวทยาศาสตร

สขภาพ พ.ศ. 2551 - พ.ศ. 2557

พ.ศ. 2542 2543 2544 2545 2546 2547 2548 2549 2550

จำนวนเงน 42.55 42.75 67.61 67.32 101.07 129.87 134.79 122.34 131.54

(ลานบาท)

1. ชอโครงการวจย Chiang Mai University Clinical Trial Unit แหลงทน National Institute of Allergy and Infectious Diseases จำนวนเงน 1.5 ลานเหรยญสหรฐ ตอป รวม 7 ป ประมาณ 350 ลานบาท ชวงของวน เดอน ป ทไดรบทน 15 มนาคม 2550 ถง 14 มนาคม 2557 รวมเวลา 7 ป

2. ชอโครงการวจย JHU Southeast Asia Clinical Trial Unit แหลงทน National Institute of Allergy and Infectious Diseases จำนวนเงน 1.5 ลานเหรยญสหรฐ ตอป รวม 7 ป ประมาณ 350 ลานบาท ชวงของวน เดอน ป ทไดรบทน 1 มกราคม 2550 ถง 31 ธนวาคม 2556 รวมเวลา 7 ป

3. ชอโครงการวจย การลดความเสยงของการตดเชอ เอช ไอ ว และโรคตดตอทางเพศสมพนธในเยาวชนทเกยวของกบยาเสพตดในประเทศไทยระยะท 2: การแทรกแซง (Prevention of Rural Thai Methamphetamine Abuse and HIV by Community Mobilization)แหลงทน National Institute on Drug Abuse ประมาณ 30 ลานบาท ชวงของวน เดอน ป ทไดรบทน 30 กนยายน 2550 ถง 31 สงหาคม 2555 รวมเวลา 4 ป

4. ชอโครงการวจย PA THAI: การใหคำปรกษาและตรวจเลอดเพอหารองรอยของการตดเชอ เอช ไอ วโดยสมครใจในชมชน (PA THAI: Community-Based HIV Voluntary Counseling and Testing)แหลงทน National Institute of Mental Health ประมาณ 75 ลานบาท ชวงของวน เดอน ป ทไดรบทน 1 กรกฎาคม 2551 ถง 30 มถนายน 2554

5. ชอโครงการวจย การใหยาตานไวรสลวงหนาเพอปองกนการตดเชอเอชไอวในผชาย(Chemoprophylaxis for HIV Prevention in Men) แหลงทน National Institute of Allergy and Infectious Diseases และThe Bill and Melinda Gates Foundation ประมาณ 60 ลานบาทชวงของวน เดอน ป ทไดรบทน 1 ตลาคม 2550 ถง 30 มถนายน 2553

The term “Core Competencies” refers to

your organization’s areas of greatest expertise. Your

organization’s core competencies are those strategically

important capabilities that provide an advantage in your

market or service environment.

Core competencies frequently are challenging for com-

petitors or suppliers and partners to imitate , and they

provide a sustainable competitive advantage.

Core competencies may involve technology expertise or

unique educational programs , offerings, or services that

are responsive to the needs of your students,

stakeholders,and market.

8 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

หากจะถามวาทำไม NIH ของประเทศสหรฐอเมรกา จง

สนบสนนใหมการศกษาดงกลาวในประเทศทกำลงพฒนา กคงม

คำตอบหลายประเดนดวยกน ประเทศสหรฐอเมรกา อาจตองการ

แสดงใหชาวโลกเหนวา ประเทศทพฒนาแลวไมไดทอดทง ประเทศ

อนๆ ในปญหาทมความสำคญทางสาธารณสข เศรษฐกจ สงคม

และการเมอง เชน โรคเอดส หรออาจจะเหนวา ประเทศทกำลง

พฒนามกลมผปวยทเหมาะสมกบการศกษา เชน กลมผปวยโรค

เอดสในเดก การปองกนการตดเชอ HIV จากแมสลก ฯลฯ ประเทศ

ทไดรบการสนบสนนจดตงหนวยวจย clinical trials เกยวกบโรค

เอดส นอกจากประเทศไทย ไดแก ประเทศจน อนเดย อาฟรกาใต

ซมบบเว เปร และ บราซล เปนตน

คลนก Clinical trial มแพทยประจำ 9 คน พยาบาล 34 คน

ทำกจกรรมพนฐานเหมอนคลนกแพทยทวไป คอ ถามประวต ตรวจ

รางกาย วนจฉยโรค ใหการรกษา และตดตามผลการรกษาตลอด

จนอาการขางเคยงจากยา แตมขอแตกตางคอ มความละเอยดถถวน

มากขนในขนตอนตางๆ ทกลาวขางตน รวมถงการจดบนทกผลการ

ตรวจรกษา ทำใหเวลา

ทแพทยใชตอผปวย

หรออาสาสมครแตละ

คนนานถง 1-2 ชวโมง

แทนทจะเปน 20-30

นาท เหมอนในคลนก

แพทยทวไป

Regulatory compliance unit และสำนกงานสนบสนน

คณะกรรมการจรยธรรมและคณะกรรมการ biosafety มหนาทดแล

ใหสถาบนฯ ปฏบตตามกฎระเบยบ ขอบงคบ ฯลฯ ของทางราชการ

และหนวยงานทใหทน (เชน NIH) ตลอดจนหลกจรยธรรม และ

มาตรฐานความปลอดภยตางๆ อยางเครงครดนอกจากนยงมหนา

ทดแลใหเจาหนาททกคนไดรบการฝกอบรมตางๆ ท NIH กำหนด

เชน good clinical practice, human subject protection และ

good clinical laboratory practice เปนตน และมหนาทสราง

standard operating procedure (SOP) หรอขนตอนปฏบตการ

มาตรฐานตางๆ ซงปจจบน มถง 343 SOP 2 หนวยนมเจาหนาท

รวม 9 คน เปนนกวจยปรญญาเอก 2 คน (ทำงานเตมเวลา 1 คน)

และพยาบาล 3 คน

กจกรรมพนฐานของการศกษา ประสทธภาพของยาตาน

ไวรสเอดส คอ การใหยาแกผปวย แลวตดตามผลการรกษาวาผปวย

ดขนหรอไม และมอาการขางเคยงจากยาหรอไม อยางไร ซงเปน

กจกรรมทตรงไปตรงมา ไมนาจะไดเงนสนบสนนมากมายดงกลาวมา

เรองนอธบายไดวาคาใชจายสวนใหญจะหมดไปกบการจดการ

ใหขอมลการศกษาจากหนวยวจยตางๆ ในประเทศกำลงพฒนา ม

มาตรฐานทเชอถอไดสงสดท FDA ของประเทศสหรฐอเมรกายอมรบ

สำหรบทสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

ไดม การจดตงหนวยตางๆ เพอวตถประสงคดงกลาว ดงน

หนวยตางๆ ทกลาวมา มบคลากรทไดรบการฝกอบรมจาก

NIH จนไดรบการรบรองมาตรฐานทกหนวย นบเปนองคประกอบ

สำคญ ของ core competencies ของสถาบนฯ และจะเปนองค

ความรทตดตวสถาบนฯ ไปตลอด (organization knowledge)

สามารถนำไปใชในการขอทนวจยอนๆ ทงในและตางประเทศได

ตลอดไป และสามารถแนะนำชวยเหลอคณะตางๆ ในมหาวทยาลย

เชยงใหม และมหาวทยาลยอนๆ ในประเทศไทย ในการขอทนจาก

องคกรตางประเทศไดอกดวย

1. คลนก Clinical trial

2. Regulatory compliance unit

3. สำนกงานสนบสนน คณะกรรมการจรยธรรม และ

คณะกรรมการ biosafety

4. Research pharmacy unit

5. Clinical laboratory

6. Specimen processing unit

7. Data management unit

8. Grant management unit

9. Community relations office

คลนก Clinical trial

Regulatory compliance unit และสำนกงานสนบสนนคณะกรรมการจรยธรรม และคณะกรรมการ biosafety

9Research Institute for Health Sciences

หนวย Clinical laboratory และหนวย Specimen process-

ing unit มนกเทคนคการแพทย รวม 14 คน ทำหนาท ตรวจเลอด

ตรวจปสสาวะ ฯลฯ

คลายกบหองปฏบตการ

ของโรงพยาบาล แตตองได

รบการรบรองมาตรฐานจาก

NIH และหนวยงานอนๆ

เชน CAP (College of

American Pathologist)

นอกจากนยงจดสงเลอด

ไปตรวจทหองปฏบตการในตางประเทศ การจดสงดงกลาว

จะตองไดรบการรบรองมาตรฐานจาก IATA (International Air

Transport Association)

ทกลาวมาทงหมด เปนสวนหนงความสามารถพเศษ หรอ

core competencies ของสถาบนฯ เปนสงทอยเบองหลง

โฉมใหมของสถาบนฯ ในทศวรรษ ท 3 น และเปนจดเรมตน หรอ

ตนทนทมคาของสถาบนฯ เมอยางเขาสทศวรรษท 4 ตอไป

หนวย Data management มนกสถตและนกวทยาการคอม

พวเตอรรวม 12 คน มหนาทจดสง และวเคราะหขอมลทไดจาก

อาสาสมคร และ Clinical laboratory โดยขอมลจะตองถกตอง

สามารถรไดวาใครเปนคนลงขอมล (หรอเปลยนแปลงขอมล)

เมอใด และลงหรอเปลยนแปลงขอมล ตามอำนาจหนาทหรอไม

กลาวคอ software ทใชตองม ความสามารถตดตาม electronic trail

ได นอกจากนทงระบบคอมพวเตอร และ software ตางๆ ตอง

ไดรบการ validation จาก NIH

หนวย Clinical laboratory และหนวย Specimen processing unit

หนวย Data management

หนวย Grant management เปนหนวยทม organization

knowledge เกยวกบการเขยนโครงการ การทำงบประมาณการ

สมครขอรบทน การรายงานความกาวหนาของโครงการ รายงาน

การเงน ฯลฯ ซงมขนตอนสลบซบซอน หนวยนจะเปนพเลยงใหคณะ

อนๆ หรอมหาวทยาลยอนๆ ทตองการขอทนวจยจาก NIH และ

แหลงทนตางประเทศอนๆ ไดเปนอยางด

Community relations office เปนผจดการของคณะกรรม

การปรกษาชมชน (Community advisory board หรอ CAB) ซง

เปนคณะกรรมการทมตวแทนจากผปวย ผนำชมชน ผนำศาสนา

(พทธและครสต) ตลอดจน NGO ตางๆ เปนกรรมการ มหนาทให

ความคดเหนเกยวกบโครงการวจยทสถาบนฯ ดำรจะดำเนนการใน

แงมมตางๆ เชน ดานจรยธรรมประโยชนทชมชนจะไดรบ การ

ประชาสมพนธหาอาสาสมครฯลฯ นอกจากน Community

relation office ยงจดพมพ วารสาร CAB ราย 2 เดอน มาเปนเวลา

8 ปแลว ขณะนมยอดพมพครงละ 3,200 ฉบบ

หนวย Grant management

Community relations office

Research pharmacy unit มเภสชกรประจำ 3 คน

ทำหนาทคลายแผนกเภสชกรรม ของโรงพยาบาล แตเนนการเกบ

รกษายาใหคงประสทธภาพเตมทอยตลอดเวลาตงแตออกจากโรงงาน

(ในตางประเทศ) จนถงเมออาสาสมครกนยานน ตวอยางเชน หากยา

ชนดหนง ตองเกบทอณหภมไมตำกวา 4 องศาเซลเซยส และไมเกน

25 องศาเซลเซยส ยากลองใหญนน จะมเครองบนทกอณหภมตลอด

เวลา ตงแตออกจากโรงงานจนถงสถาบนฯ ของเรา เมอเภสชกรได

รบยาตองตรวจดบนทกอณหภมดงกลาววาเปนไปตามกำหนดหรอ

ไม หากมนาทใดนาทหนงซงบนทกอณหภมนอย หรอมากกวาท

กำหนดกตองสงคน หรอทำลายยากลองนน เมอผานขนตอนตรวจ

รบยาแลว เภสชกรตองนำยามาใสตเยนทมการบนทกอณหภมอยาง

เครงครดเชนกน สถาบนฯ ไดจดหาเครองมอซงเรยกวา Tempera-

ture Monitoring System with Automatic Dialer เครองมอน

จะตอโทรศพทแจงผรบผดชอบได 5 เบอรโทรศพท ในเวลาเดยวกน

ทนท โดยอตโนมตตลอด 24 ชวโมง ในกรณอณหภมของตเยนนอย

หรอมากกวาทกำหนด นอกจากนเภสชกรของสถาบนฯ ยงมหนาท

ดำเนนการนำยาเขามาในพระราชอาณาจกร เนองจากยาทใชสวน

ใหญยงไมมจำหนายในประเทศไทย

Research pharmacy unit

10 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

จากสงครามโลกครงท 2 ประเทศอเมรกาไดนำระเบดนวเคลยร

ไปทงทเมองฮโรชมา ประเทศญปน จงทำใหประเทศญปนไดรบ

ความเสยหายอยางหนก และพลเมองของเมองฮโรชมาเสยชวต

ชาวเมองทเหลอไดรบผลกระทบทางสขภาพอยางมาก ผลเสยดง

กลาวทำใหสหรฐตองการแสดงความปรารถนาด โดยการแสดง

ความเจรญทางดานวทยาศาสตรเพอแกปญหาทางสขภาพทรนแรง

ในประเทศเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทงนรฐบาลอเมรกาโดย

National Institutes of Health (NIH) ไดจดตงองคกรชอวา

US-Japan Medical Association องคกรดงกลาวไดมมตให

จดตงทนวจยเพอแกไขปญหาสขภาพทเปนปญหาทรายแรงของ

ประเทศในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในขณะนนมปญหาการ

ขาดอาหาร เปนปญหาทสำคญ และซบซอนของประชาชน และ

เดกในประเทศดงกลาว ดงนนจงไดเชญให Professor Robert E

Olson หวหนาภาควชาชวเคม มหาวทยาลยเซนตหลยส ใหเปน

หวหนาโครงการวจยดงกลาว ไดตกลงใจทจะรวมมอกบ

คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม เนองจากวา

คณะแพทยศาตรเปนทยอมรบ และมความพรอม ขณะนนไดม

ความรวมมอชวยเหลอ รวมกบมหาวทยาลยอลนอย ประเทศ

สหรฐอเมรกา

เนองจากประเทศไทย ในจงหวดเชยงใหมมปญหาโรคขาด

อาหารอยางรนแรงในเดกกอนวยเรยน ซงเปนปญหาททำใหมอตรา

การตายสงเดกทรอดชวตบางราย พบมการตาบอดเนองจากการ

ขาดวตามนเอพรอมกนนจงหวดเชยงใหมยงมคณะแพทยศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม ซงเปนมหาวทยาลยทมชอเสยงยอมรบ

และเปนมหาวทยาลยแหงแรกนอกกรงเทพ ฯ และคณะแพทยได

กอตงโดยไดรบความชวยเหลอจากรฐบาลอเมรกา โดย United

States Agency for International Development (USAID)

ใหความรวมมอกบมหาวทยาลยแพทย อลนอยส เมองชคาโก

ประเทศอเมรกา ดงนน Professor Olson จงไดปรกษากบ

คณะแพทย เพอการจดตงศนยวจย เพอศกษาและแกไข ปญหา

โภชนาการ ขนในคณะแพทยศาสตรและไดจดตงศนยวจยท

ทนสมยโดยทางสหรฐรบผดชอบงบประมาณการกอสรางศนยวจย

งบบคลากรเครองมอวทยาศาสตร ตลอดจนวสดภณฑตางๆ และ

เวชภณฑทกอยางทจำเปนตองใชกบผปวย การดำเนนการวจย จง

ไดรวมมอกบคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยชยงใหม จดตงศนย

วจยโลหตวทยา และทโภชนาการขน ในป 2510 ชอวา

Anemia and Malnutrition Research Center (MALAN)

วถชวตท เปน อย คอ ของสถาบนฯ

วถชวตท เปน อย คอ ของสถาบนฯ

จากอดตจนถงปจจบนสถาบน ฯ ไดเนนการวจยทมคณภาพ

และไดสงสมประสบการณจวบจนครบปท 30 ในปน สภาพความ

เปนอยของสถาบน ฯ นนดขนโดยลำดบ และมการวจยเกดขนมาก

มายจากรากฐานในอดต ตงแตทศวรรษท 1 ท 2 จวบจนมาถงทกวน

น โดยสถาบน ฯ ยดมนอดมการณ ทจะผลตงานวจยทมคณภาพ ให

เปน สถาบนวจยชนนำของประเทศ และบรรลภารกจ

มช. วจย คนไทยใชประโยชน ในการดำเนนงานของสถาบน ฯ นน

ไดดำเนนงานเพอสขภาพทดของประชาชน และดวยความเปน

สถาบนวจย ทมวฒนธรรมองคกรทรกกนฉนทพนอง จงทำใหวถ

ชวตของชาวสถาบนฯ ตงแตผบรหารลงมาจนถงนกการภารโรง

เมออย สถาบนฯ แลว ยอมตองรกผกพน มสายใยเชอมโยงอยทก

เมอเชอวน วนเวยนใสใจ ดแล สขทกข หมนเวยนสอบถามสารทกข

สขดบ อยเสมอมา ไมเวนแมแต รศ.พญ.อษา ธนงกล

“ผคดถงสถาบนฯ อยในลมหายใจ”ผอำนวยการสถาบนฯ ทานแรกของสถาบนฯ ซงมความหวงใย

สถาบนฯ จะตองมาพบปะชาวสถาบนฯ เปนประจำทกป มไดขาด

ทานไดเลาใหพวกเราฟงวา อยตงแตสาวจนเกษยณ กผกพนกบ

สถาบนฯ เลาวาในทศวรรษแรกเปนอยอยางไร มมมองของความ

เปนผบรหาร ตงแตอดตตราบจนปจจบนซงคงจะตองเฝามองระแวด

ระวงปกปองชอเสยงเกยรตยศ ใหคงอยในความเปนสถาบนฯ

ใหคงอยตลอดไป ดงบทความทอาจารยเขยนถงสถาบน ฯ

ถนนสความเปนสถาบน ฯ...... THE WAY OF RIHES

รศ.พญ.อษา ธนงกล

11Research Institute for Health Sciences

ตลอดระยะเวลาทศนยวจยโลหตวทยา และทโภชนาการ ได

ทำการศกษาและวจยอยางกวางขวาง และมคณภาพในปญหาเรอง

โภชนาการมาเปนระยะเวลา 10 ป นน ศนยวจยฯ ไดศกษาถง

สาเหตตางๆ โรคแทรกซอน การเปลยนแปลงทางชวเคมทางดาน

ของวตามน เกลอแร และฮอรโมน และอนๆ ในผปวยเดกทเปน

โรคขาดอาหาร โรคโลหตจางในเดกทารก เดกกอนวยเรยน และวย

เรยน ตลอดจนความสมพนธระหวางภาวะทโภชนาการกบการเกด

โรคตดเชอ ศกษาถงความตานทานของรางกายตอเชอโรคตางๆ

เมอเดกมภาวะของการขาดอาหาร สำหรบภาวะโลหตจางนน ศนย

วจยฯ ไดศกษาถงปรมาณ สาเหตของโรคโลหตจางในเดกหญง

มครรภตลอดจนศกษาถงความสมพนธของภาวะโลหตจางกบภาวะ

การตดเชอ งานดงกลาวขางตนไดมผลงานตพมพแพรหลายไปทว

โลกและเปนทยอมรบของสถาบนตางๆ ทงในและนอกประเทศ

และมผลงานดเดน ซงไดรบรางวลผลงานวจยดเยยมจากสำนกงาน

คณะกรรมการวจยแหงชาต เมอมการนำผลงานวจยของศนยวจยฯ

ไปใชทำใหสามารถลดอตราตายของผปวยเดกทเปนโรคขาดอาหาร

อยางรนแรงได และทำใหอตราตายเนองจากโรคดงกลาวไดลดลง

จากทเกนรอยละ 30 เหลอเพยงตำกวารอยละ 5

การดำเนนงานของศนยวจย ฯ เปนไดภายใตงบประมาณจาย

จากมหาวทยาลย St. Louis เปนเวลา 10 ป นนใกลจะสนสดลง

ดวยด เมอโครงการ 10 ป ดงกลาวไดสนสดลง คณะแพทยศาสตร

ไดเตรยมแผนงานทจะรบชวงการดำเนนงานของศนยวจยโลหต

วทยา และทโภชนาการ ใหเปนหนวยงานหนงในมหาวทยาลย เพอ

ใหการวจยทไดดำเนนมาดวยดและมประสทธภาพไมตองชะงกล

ง เพราะศนยวจยฯ แหงนไดมความพรอมและความสมบรณทสด

อยแลว ทงในดานบคลากร และอปกรณการวจยตางๆ โดยในป

พ.ศ. 2517 คณะแพทยศาสตร จงไดเสนอโครงการขยายและ

ปรบปรงยกฐานะศนยวจยโลหตวทยาฯ ซงเปนหนวยงานภายใน

คณะแพทย ใหเปนโครงการจดตง “สถาบนวจยวทยาศาสตร

สขภาพ” โดยไดเสนอโครงการดงกลาวใหอยในแผนพฒนาเศรษฐ

กจและสงคม ฉบบท 3 และคณะแพทยศาสตร เหนชอบใหศนย

วจยฯ จดทำโครงการ และแผนภมการบรหาร ทงนเพอความพรอม

ของศนยวจยฯ ทงในดานครภณฑ บคลากร ตลอดจนประสบการณ

ในการทำวจย การบรหาร ซงประโยชนอนพงมตอมหาวทยาลย

และของประเทศไทย เพอขออนมตจากทบวงมหาวทยาลย ใหได

ยกฐานะจากศนยวจยฯ ไปเปนสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ ซง

เปนหนวยงานของมหาวทยาลยเชยงใหม เพอเปนศนยกลางของ

การวจยรวมกบคณะในสาขาวทยาศาสตรสขภาพ และการดำเนน

การวจยเพอแกไขปญหาสขภาพ ซงเปนปญหาทรนแรงของประเทศ

ทบวงมหาวทยาลยไดเหนชอบใหจดตงสถาบนวจยขนในป 2520

และไดรบโอนเจาหนาทคนไทยทเคยทำงานรายไดงบประมาณจาก

มหาวทยาลย St Louis บคลากรเหลานไดรบประสบการณจาก

การทำงาน และเปนผมความสามารถ ความชำนาญและไดทยอย

เขารบเปนขาราชการของสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ

สถาบนวจยแหงน มคณะทปรกษา การบรหารงานจากคณะตางๆ

ในสาขาวทยาศาสตรสขภาพ คอคณะแพทยศาสตร เภสชศาสตร

ทนตแพทย พยาบาลศาสตร และคณะเทคนคการแพทย และ

พยายามในการจดใหมการวจยรวมมอกบคณะตางๆ เหลานน

สถาบนฯ จะไดรบงบประมาณทงดานบคลากร ครภณฑ และวสด

ภณฑ เพอการวจยดงกลาวตลอดมา

ศนยวจยโลหตวทยา และทโภชนาการ ดำเนนการโดยมนก

วทยาศาสตร นกวจย แพทย พยาบาล เจาหนาทธรการ เปนชาว

อเมรกน และองกฤษ ประจำทกหนวยงาน ทำหนาทควบคมดแล

และฝกเจาหนาทฝายไทยททำงานดวย โดยทำงานควบคกน โดยม

Professor Robert E Olson เปนผอำนวยการใหญ มศนยบรหาร

งานและตดตอกบหนวยงานของรฐบาลอเมรกาทมหาวทยาลย

St. Louis และมนกวทยาศาสตรจากอเมรกา เปนผอำนวยการ

ภาคสนาม พรอมทงแพทย พยาบาล นกวทยาศาสตรจากประเทศ

สหรฐอเมรกามารวมปฏบตงานรวมกบคนไทยในทก ๆ หนวยงาน

ศนยวจยโลหตวทยา และทโภชนาการ ไดจดตงหอผปวยคนไขโรค

ขาดอาหารซงเปน Metabolic ward เพอรบเดกโรคขาดอาหารเขา

รบการศกษาและรกษา และมหนวยงานชวะเคม จลชววทยา

โลหตวทยา หนวยโภชนาการ หนวยสถต หองทดลองในสตว

ทดลอง และหนวยงานบรหาร หนวยงานทงหมดนเปนหนวยงานท

มความทนสมย มความพรอมซงเทยบไดวาเปนหนวยงานททนสมย

ทสดของภาคพนเอเชย ไดดำเนนการวจยอยางมคณภาพ ทนสมย

เพอทราบถงสาเหต และวธการรกษาอยางมประสทธภาพ

12

สมาชกสถาบนฯ

สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

ในการปฏบตงานวจยการบรหารงานวจยนน สงซงจะตอง

คำนงถงอยางมาก นอกจากการการปฏบตงานอยางดเยยม ม

คณภาพดเทาใดกตาม แตสงทสำคญอกอยาง ทนกวจยหรอนก

วชาการมกมองขามความสำคญกคอการประชาสมพนธใหสงคม

นอกหนวยงานวจยไดทราบถงการทำงาน และผลงานทไดปฏบต

ทงใน และนอกสถาบนฯ รวมทงหนวยงานตาง ๆ ทวประเทศ การ

ทศนยวจยฯ ซงในขณะนนถอเปนหนวยงานตางประเทศ ไดทมเท

การทำงานอยางมากมาย แตมการประชาสมพนธนอยไปน ทำใหม

การเขาใจผด และตอตานการทำวจยของศนยวจยในโครงการ

“การวจยเพอศกษาการใชสาหราย (Algae) เพอเปนอาหารเสรม

โปรตนตอสขภาพในผทดลองทเปนคนหนมทมสภาพปกต โดย

ศกษาถงประโยชน ผลเสยอนอาจเกดขนในการใชสาหราย ซงใน

อนาคตอาจนำมาใชเพอเปนโปรตนเสรม ทงนเพราะอาหารโปรตน

จากสตว และพชหายากและมราคาสงและสาหรายสามารถเพาะ

ขยายปรมาณไดงาย ราคาถก มปรมาณโปรตนสง ผนำการเดน

ขบวนอางวาทางศนยวจยฯ ไดใชสาหรายใหผรบการทดลอง จนทำ

ใหผรบประทานสาหรายเสยชวตถง 5 ราย แตในความเปนจรงผท

ไดรบสาหรายเปนโปรตนในอาหาร ทศนยวจยฯ ไดรบเขาทำการวจย

เพยง 3 คน และไมมผเสยชวตทกคนสบายด ผลการตรวจชวเคมใน

เลอดทกอยางปกตยกเวนกรดยรคแอสด

มแนวโนมจะสงเมอเปรยบเทยบกบผลเลอดกอนการรบประทาน

สาหราย เนองจากปญหาการถกเดนขบวนนน ไมมความจรง และผ

บรหารอธบายใหบคลากรไดเขาใจอยางถกตอง ทำใหเจาหนาทของ

ศนยวจยไมทอแทหรอเสยกำลงใจเพราะเราทราบวาเรากำลง

ทำงานทเปนประโยชน และการทอแทในการทำงานจะทำใหเสย

งานอนจะทำใหมผลเสยตอสขภาพของงานวจย ในสถานการณทม

ปญหาเชนน ถาเราสามารถปฏบตงานอยางมประสทธภาพ และ

ประสทธผลเพมขน จะทำใหหนวยงานทใหทนเพอทำการวจยแก

ศนยวจยนน จะมความเชอมนในศนยวทยาเพมขน

ขาพเจาไดทำหนาทเปนผอำนวย

การศนยวจยของ MALAN ในระยะ 4 ป

สดทายของการปฏบตงานภายใตการ

บรหารจากทนจากอเมรกา และ

Dr. Robert E Suskind

เปนผอำนวยการฝายอเมรกา

(Counterpart Director)

ภายใตการนำของ Professor Olson

จากมหาวทยาลย St. Louis และทำ

หนาทชวงตอระหวางทเปนศนยวจย

โลหตวทยาและทโภชนาการ

กบการดำเนนงาน เมอไดรบการยกฐานะเปนสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ และเปนสถาบนวจยแรกทไดรบการอนมตจากทบวง

มหาวทยาลย นบเปนหนวยงานวจยรวมมอกบคณะตางๆ ในสาขาวทยาศาสตรสขภาพ โดยทำการวจย เพอตอบปญหาสขภาพ ระดบ

ประเทศ และคณะตางๆ ในสาขาสขภาพสามารถเขามารวมทำการวจยได เมอเปนสถาบนวจยหวขอการวจยจงไดมการเพมเตมขน และ

ตอมาไดมโครงการวจยคลอบคลม ปญหาการคมกำเนด ปญหาจากโรคมาลาเรย โรคตดเชอ เชน โรคเรอน และโรคเอดส ขาพเจามความ

ยนด และประทบใจทสถาบนฯ ในปจจบนมความเจรญกาวหนาอยางมาก และมผลงานทกวางขวางและเปนทยอมรบจากวงการสขภาพ

ทงในและตางประเทศ

การเผชญสถานการณวกฤตจากการดำเนนงานวจย

13Research Institute for Health Sciences

ศ.นพ.กอสน อมาตยกล

ชวตทผานมาถงชวงหนง ทำใหรสกเชอมน

อยางยงวา ประสบการณทสถาบน ฯ ไดสงสมมา

เปนพนฐาน และเปนโอกาสสำหรบอนาคตได

เปนอยางดยง ดงนนเมอทบทวนอดตกจะมอง

เหนสงทเราไดทำ และเปนประโยชนมากนอย

เพยงใด สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพกเชน

กน ขณะนกาวเขามาสขวบปท 30 เรยกวาเปน

วยกำลงทำงาน หรอวยหนมสาวทตองพฒนา

ตนเองใหเพมขน เรยนรและลงมอปฎบตเพอให

เกดความสำเรจในชวต และอาจารยอกทานท

ทานเปนผบรหาร และไดสบทอดเจตนารมณการ

วจยจากอดต และพฒนาไปสอนาคต และเปน

รากฐานของประสบการณ และงานวจยนนกคอ

ศ.นพ.กอสน อมาตยกล ทานไดใหมมมมองตอ

สถาบน ฯ ดงน

งานวจยทางดานวทยาศาสตรสขภาพทดำเนนมาตงแตอดต

จนถงปจจบน และในอนาคตนน ลวนแตมงทการแกปญหาทาง

ดานสาธารณสขทงสน เพอสงผลไปถงการพฒนาคน ซงเปน

ทรพยากรทมคาทสดของประเทศ การวจยทางดานนมการเปลยน

แปลงเพอใหเหมาะสมอยตลอดเวลาในแงของการหาวธแกปญาหา

ซงการเปลยนแปลงนเปนการปรบเพอใหเหมาะและผสมผสานเขา

กบปจจยทเกยวของในสภาวะ

แวดลอม เชน การศกษาฐานะ

ทางเศรษกจและสงคมความ

กาวหนาทางเทคโนโลยและ

อารยธรรมตะวนตก

เมอประมาณสหาสบปมาแลวนบตงแตเรม

แผนพฒนาเศรษฐกจ และสงคมแหงชาต

ปญหาทเราเหนมอยดาดดนคอความเจบ

ปวยซงเกดจากความชกชมของโรค

ตดเชอ และภาวะทโภชนาการ

โดยเฉพาะในทองถนทหางไกล

และทรกนดาร แนวทางของ

งานวจยสมยนนจะมงไปใน

ทา งท พ ย า ย ามจะแก ใข

ปญหาเฉพาะหนา เชน มผ

เจบปวยไมวาจะเนองจากโรค

ตดเชอหรอสาเหตอนๆกพยา

ยามรกษาใหหายดวยวธทาง

การแพทย แผนพฒนาฯ ใน

ระยะนนไดพยายามเพมจำนวนโรงพยาบาลและบคลากรทางการ

แพทย เพอใหเพยงพอ

สำหรบการบรการพนฐานทางดานผปวยเมอมารบการรกษา

แลวหายปวยกลบบานไป มมากมายทเมอกลบไปสสภาวะแวดลอม

เดมอนเอออำนวยใหมการเจบปวยเกดขนอกตองมารบการรกษา

ใหมวนเวยนกนเชนน ทำใหเหนวาการแกปญหาดวยวธทผานมาไม

ถกตองเพราะปญหามแตจะเพมขนตามจำนวนประชากรซงขดกน

กบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม ดงนนในแผนพฒนาฯ ฉบบตอ

มาจงไดพจารณาถงสาเหตททำใหเกดความเจบปวย รวมทงปจจย

ตางๆ ทเกยวของหรอมสวนสนบสนน แตยงคงใหความสำคญแก

การบรการขนพนฐานเปนหลก โดยมความสอดคลองและไปในทศ

ทางเดยวกนกบการพฒนาเศรษฐกจ และสงคมดวยเหตผลดงกลาว

ขางตนการทำวจยทางดานวทยาศาสตรสขภาพซงเดมทำกนอยแต

ในหมนกวจยในสาขาวทยาศาสตรสขภาพกเปลยนเปนการวจยใน

ลกษณะรวมสาขา โดยมนกวจยสาขาอนๆ เชนสงคมศาสตรเขามา

รวมศกษาปจจยอนๆ ทสงผลกระทบใหเกดปญหาสขภาพตางๆ

เชนปญหาทางดานโภชนาการ แผนลดอตราการเพมประชากรและ

อนามยครอบครวเปนททราบกนด

วาประเทศเราถงแมวาจะมความ

เจรญทางเศรษฐกจและสงคมลำ

หนากวาหลายประเทศในโลกท

สามกตาม แตงบประมาณทาง

ดานงานวจยจากงบประมาณของ

ประเทศยงมไมเพยงพอ ดงนน

ในการทำการวจยจงตองคำนงถง

แหลงทนดวย

ชวตทผานมา

14 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

สำหรบอกทานหนง ซงหากเหนภาพเปรยบเทยบ กคงไมแปลกใจวา “ไมเคยทอดทงสถาบนฯ”

ศ.นพ.ปญจะ กลพงษ ผซงมงมนในการปฏบตงานดานโลหตวทยา ตงแตสมย St. Louis ในตำแหนง

หวหนาฝายโลหตวทยา เกาะเกยว ผกพน อยางนอยกมาชะโงกหนาทกทาย เมอเขามาประชมทก

ครง จวบจนสถาบนฯ ไดเรยนเชญทานมาเปนประธานคณะกรรมการพทกษสทธ สวสดภาพและ

ปองกนภยนตรายแกผถกวจย ซงเปนคณะกรรมการทสำคญยงของสถาบนฯ ความผกพนนไดถาย

ทอดความรสกในการเหนความเตบโตเปลยนแปลง ตลอด 3 ทศวรรษของสถาบนฯ ใหพวก

เราไดรบรผานตวหนงสอฉบบน ถงจะเลนบาง จรงบาง แตสดทาย คอ ความรกและ

ความเปนชาวสถาบนฯ ทานหนง

เมอประมาณ 30 ปทแลวมา นกวจยของมหาวทยาลยเซนตหลยสนำทนวจยของกระทรวงสาธารณสขสหรฐอเมรกามารวมกบภาค

วชากมารเวชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ตงศนยวจยโลหตและภาวะทโภชนาการ (MALAN) ขนาดเลกๆขนทชนสองของตกเดก ซง

ปจจบนเปนภาควชาเวชศาสตรชมชน ในเวลาเดยวกนมหาวทยาลยอลลนอยสซงชวยสนบสนนการเรยนการสอนใหแกคณะแพทยศาสตรอย

กเรมทยอยถอนบคลากรกลบสหรฐ รวมทง Dr. Whitaker ซงรบผดชอบดานโลหตวทยาทงทคณะแพทยและทศนยวจยฯ ดวย ผมจงไดรบ

การมอบหมายใหทำหนาทแทน รบผดชอบการเรยนการสอนและดแลผปวย ดานโลหตวทยาของภาควชากมารเวชศาสตร อายรศาสตร

พยาธวทยาคลนกของคณะแพทย แถมดวยการดแลหองปฏบตการกลางของโรงพยาบาล สอนนกศกษาเทคนคการแพทย และนกศกษา

พยาบาลดวย

จากการสรางบคลากรและหนวยงานตางๆ เพอทำการศกษา

วจยสภาวะทโภชนการในเดก ของทาน รองศาสตราจารย

พญ. อษา ธนงกล และคณะ ทำใหผเขยนและคณะไดมโอกาสทำการ

ศกษาและวจยเกยวกบสภาวะโลหตจางในหญงมครรภโดยไดรบ

การสนบสนนจากรฐบาลไทยผานทางงบประมาณของสถาบนฯ

และสถาบนสาธารณสขแหงสหรฐอเมรกา (NIH) และตอมาไดทำ

การศกษาและวจยเกยวกบการเลยงลกดวยนมของหญงไทยใน

ภาคเหนอตอนบนของเราโดยไดรบการสนบสนนจากรฐบาลไทย

ผานทางงบประมาณของสถาบนฯ และจากบรตช เคานซลและ

หนวยงานอนๆ รวมทงมหาวทยาลย Durham, Bristol และ

Oxford แหงสหราชอนาจกร British Council (UK), Welcome

Trust (UK), Oversea Agency (UK), Nestle Nutrition Re-

search Grant, International Research Centre of Canada

การศกษาวจยเรองทสามคอการศกษาเกยวกบการใชยาคมกำเนด

ทงชนดรบประทาน และชนดฉด โดยไดรบการสนบสนนจาก

รฐบาลไทยผานทางงบประมานของสถาบนฯ และ องคการอนามย

โลก (World Health Organization (WHO), Geneva, Switzer-

land )

จรยธรรมการวจยเกดขนครงแรกทสถาบน ฯ

ศ.นพ.ปญจะ กลพงษ

15

สมาชกสถาบนฯ

Research Institute for Health Sciences

ผลงานของศนยวจยฯ ไดรบการยกยองและเปนแหลงอางอง

ทางวชาการระดบโลก ดานการรกษาเดกทปวยเนองจากภาวะท

โภชนาการ บทบาทของวตามนอในการเกดภาวะโลหตจาง และ

การเกดภาวะภมคมกนบกพรองในผปวยเหลาน ทำใหศนยวจยฯ น

ไดรบทนสนบสนนเพมเตมจนมททำงานทงหองปฏบต การทนสมย

ทสดและหอผปวยของตนเอง มนกวจยดานตางๆ เพมขน และม

สถานะเปนหนวยงานหนงของคณะแพทยศาสตร ไดรบทนวจย

ระดบชาตเพมเตมอกหลายดาน อาทเชน โครงการวจยฮอรโมน

คมกำเนด และโครงการวจยโปรทนของสาหรายเซลลเดยว เปนตน

แตการศกษาวจยโปรทนในสาหรายทำใหมเหตการณอนไม

พงประสงคเกดขน เนองจากมการชมนมประทวงจากบคลากร

กลมหนงของคณะแพทยฯ วานกวจยของศนยวจยฯ ขาดจรยธรรม

เนองจากเอาสาหรายมาใหอาสาสมครกนเหมอนเปนสตวไมไช

มนษย ทำใหมการสอบสวนโดยคณะกรรมการอนประกอบดวย

บคลากรทงในคณะแพทยของเรา และของมหาวทยาลยอนดวย แม

การดำเนนการของนกวจยจะไมผดหลกเกณฑดานเวชปฏบต แต

เนองจากประเทศเรายงไมมหลกเกณฑดานจรยธรรมการวจยโดย

เฉพาะ ตองอาศยกฏหมายทมอยรวมกบหลกเกณฑระหวางชาตทร

จกกนในนามของ The Declaration of Helsinki เปนหลกเทานน

ดงนนจงมความจำเปนทจะตองตงหลกเกณฑดานจรยธรรมการ

วจยของประเทศไทยขนเปนครงแรก ทำใหศนยวจยฯนมคณะ

กรรมการจรยธรรมการวจย (Human Experimentation Com-

mittee, HEC) ขนปฏบตงานเปนคณะแรกของประเทศ ซงตอมา

ไดมการนำหลกเกณฑดานจรยธรรมการวจยนไปใชในการวจยดาน

วทยาศาสตรการแพทยทวประเทศ เปนเวลาถง 3 ป กอนทสหรฐ

จะมการประชมและบญญต The Belmont Report ขนใชเปน

หลกเกณฑของตนเองและเปนหลกสากลในขณะน นบวาเหตการณ

รายทกลายเปนดนเปน Blessing in Disguise ททำให

มหาวทยาลยเชยงใหม เปนผนำดานนไปโดยปรยาย

เหตการณประทวงครงนนทำใหคณะผบรหาร มหาวทยาลย

เชยงใหม เลงเหนความสำคญและศกยภาพของศนยวจยฯ คณะ

แพทยศาสตร จงสนบสนนใหศนยวจยฯ นมสถานะเปนสถาบน

วจยดานวทยาศาสตรสขภาพของมหาวทยาลย ผลตผลงานวจย

ดานวทยาศาสตรการแพทยทมคณภาพ และเปนทยอมรบในระดบ

สากลทำใหไดรบทนวจยจากทงในประเทศและตางประเทศ มนก

วจยระดบสงมารวมงาน และรวมทำวจยกบนกวจยในสถาบนการ

แพทยของประเทศตางๆ เพมขนตลอดเวลา มการขยายตวทงใน

ดานความหลากหลายของโครงการวจย นกวจยทมประสบการณสง

หองปฏบตการททนสมย และบคลากรเสรมดานตางๆ ทำใหขนาด

ของสถาบนนเพมขนอยางรวดเรว และสามารถทำหนาทฝกอบรม

นกวจยรนใหมใหแกมหาวทยาลยไดอยางด

ความประทบใจในฐานะทเปนผรวมงานตงแตตนของสถาบน

วจยวทยาศาสตรสขภาพแหงนมสองประการใหญๆ ดวยกน

ประการแรกคอววฒนาการของโครงการวจยเลกๆ จากตาง

ประเทศทกลายมาเปนศนยวจยขนาดกระทดรด มผลงานททำให

สามารถขยายตวเปนหนวยงานหนงของคณะแพทยศาสตร และมเ

หตพลกผนททำใหมพฒนาการไปเปนสถาบนวจยของมหาวทยาลย

ทมผลงานระดบโลก ประการทสองคอผลดทเกดขนโดยไมคาดฝน

จากเหตพลกผนเนองจากการประทวงการทำงานของนกวจย ทำให

เรามโอกาสสรางหลกเกณฑจรยธรรมการวจยในมนษย และม

คณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษยขนเปนครงแรกของ

ประเทศ

16 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

งานวจยของสถาบน ส มวลชน ทง 3 ทศวรรษ หากจะรอยเรยงเรองราวงานวจยของสถาบนใหเปนหนงสอ

สก 1 เลม คงเปนหนงสอทนบวามชวต จตใจ ครบทกรส มทก

บทบาทของตวละคร ถอเปนละครโรงใหญ แตคนแสดงกลบเปน

กลมเลกๆ ทเตมไปดวยความเชยวชาญในแตละบทบาท จนไดรบ

การยอมรบใหไปแสดงบนเวทระดบประเทศ และระดบนานาชาต

จากภาพในอดต เมอ 40 ปกอนสะทอนใหเหนภาพของอาคาร

4 ชนในบรเวณดานหลงคณะแพทยศาสตร ซงเตมไปดวยแพทย

พยาบาล นกวจยทงชาวไทย และชาวตางประเทศ เดนกนขวกไขว

เพอชวยชวตเดกนอยๆ ทผอม ซบซดเหมอนโครงกระดกนอนอยบ

นเตยงนอนบนหอผปวยนบสบๆ ราย ซงบางรายกเกนความสามาร

ถของแพทยทจะยอชวตไวได แตสวนใหญสามารถประคองชวตรอด

จนอวนทวม สมบรณ กลบไปเปนสมาชกทนารกของครอบครวใน

หมบานในภาคเหนอของประเทศ

ในอดตประเทศไทยเราประสบปญหาภาวะขาดอาหาร และ

ปญหาการขาดอาหารเปนปญหาระดบชาตกวาได ในระยะ 10 ปท

ทำงานในเรองของการขาดสารอาหาร จนกระทงปญหานลดนอยลง

และเปนตนแบบใหกบหนวยงานอนๆ นน สถาบนฯ ยงไดม

โครงการวจยภาคสนามในหมบานทยากจน โดยจดตงศนยเลยงเดก

กอนวยเรยน เพอเปนตนแบบใหชมชนนำวธการเลยงดใหอาหารท

เหมาะสมแกทารก เดกวยกอนเรยน โดยจดตงศนยเลยงเดกขนใน

3 หมบานคอทหมบานพระบาทหวยตม อ.ดอยเตา ท

อ.แมรม โดยไดรวมมอกบคณะเกษตรศาสตร คณะสงคม

คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม เพอแกไขปญหา

สขภาพเศรษฐกจของชมชนโครงการดงกลาว เชนทพระบาทหวย

ตมยงไดรบพระมหากรณาธคณ พระราชทานความชวยเหลอมการ

สรางฝายนำ เพอใชประโยชนตอการเกษตรของชมชน นอกจากน

แลวเรายงไดสงเสรมการหตถกรรมของชาวบานเชนการทอผา

ทำเครองเงน การเพาะเหดในชมชนดงกลาว อาชพนน ๆ ยงได

ปฏบตมาจนถงปจจบน

หมบานทหางไกลยากจน และมปญหาขาดอาหารขาดวตามน

อยางรนแรง และมปญหาโลหตจาง ทสถาบน ฯ ไดเคยเขาไป

ปฏบตการ วจย เพอแกปญหาทางสขภาพ และไดสงเสรมอาชพ

ของครอบครว ขณะนหมบานดงกลาวมฐานะทางเศรษฐกจดขน

ปญหาทางสขภาพ โภชนาการ ไดลดลงอยางเหนไดชด ตวอยาง

เชนหมบานพระบาทหวยตมซงเปนหมบานชาวกระเหรยงทรบ

ประทานอาหารมงสวรตอยางเครงครด และมปญหาการขาด

อาหารอยางรนแรงในเดก และมการขาดวตามนอยางรนแรง

จนบางรายถงกบตาบอด โครงการวจยภาคสนามของศนยวจย ฯ

เพอปองกนการขาดอาหาร ขาดวตามน และเกลอแรในเดกทารก

เดกกอนวยเรยน โครงการจดตงศนยเลยงเดกนำการแพทย

สาธารณะสขมลฐานเปนจดนำ พรอมทงนำการสงเสรมการเกษตร

การสงเสรมอาชพ เชน การทอผา ทำเครองเงนใหแกครอบครว

จดสตรอาหารซงประกอบดวยโปรตนจากถวเหลองใหเปนอาหาร

เสรมในเดกทมารบการดแลทศนยเดกเลก ทงนเพอเปนตวอยางให

ชมชนไดเขาใจถงการรบประทานอาหารทถกตองมอาหารครบ

ทกหม อาจารยจากคณะตาง ๆ ในมหาวทยาลยเชยงใหม ได

วเคราะหปญหา และทำงานรวมกนทำใหมการแกปญหาไดอยาง

มผลดตอชาวบาน โดยไมกระทบตอสภาพสงคม และวฒนธรรม

ของชมชน ในปจจบนหมบานดงกลาวมฐานะทางเศรษฐกจสงคม

ดขน อาชพทางการเกษตรและทางการหตถกรรมดขน ในปจจบน

นหมบานนยงไดรบพระมหากรณาธคณอยางตอเนองจนถง

ปจจบนมหนวยงานของโครงการหลวงประจำทหมบานนทำให

สขภาพชมชน รวมทงทารกเดกมภาวะโภชนาการทดขนอยางมาก

ชาวบานในหมบานนยงจำ และเหนประโยชนของการทำวจยภาค

สนามทสถาบน ฯ ไดดำเนนการ และนอกจากนชาวบานยงม

การทอผา ทำเครองเงนตามความถนดและทสถาบนไดเคยรวมมอ

สงเสรม โดยการควบคมคณภาพ และนำรองในการหาตลาดให

ผลผลตในเมอง ขณะนความชวยเหลอจากศนยวจยฯ ไดหมดลง

ระยะเรมตน : 2511-2531

17Research Institute for Health Sciences

แลว แตชาวบานยงคงไดรบความชวยเหลอจากโครงการหลวงจาก

ศนยพฒนาของจงหวดและมสถานอนามยในหมบาน ทงหมดนทำ

ใหหมบาน มการพฒนาอยางตอเนอง และยงยนและมสขภาพ

อนามยโภชนาการทด ซงนบเปนความภมใจของพวกเรา ปจจบน

หมบานนเปนหมบานทองเทยวเชงพทธศาสนา และผลตสนคา

พนเมอง เชน เครองเงน ผาชาวเขา ผาทอ เพอจำหนาย ปจจบน

ผานมาไดเกน 20 ป แตเมอเราไปพบกบกลมคนในหมบานนไมวา

จะทใดใน จ.เชยงใหม หรอ แมกระทงในหมบานกตาม ชาวบาน

โดยเฉพาะกลมผสงอาย ซงจะชนชมและพดถงศนยวจยอยตลอด

เวลา และชาวบานไดตงชอซอยในหมบานสายหนง ชอ

ซอยศนยวจย และศนยเลยงเดกททางศนยวจยไดสราง กไดใชเปน

ศนยรวมของชาวบาน และเปนทแสดงหตถกรรมของหมบาน

นบเปนความภาคภมใจสำหรบเรา ”

จากเหตการณครงนนเปนตนมา คณะนกวจยซงมทง แพทย

พยาบาล นกวจยภาคสนาม กเรมทะยอยนำรถแลนดโรเวอรทไดรบ

บรจาค ออกเดนทางไปตามทองททรกนดารเพอใหคำแนะนำและ

ชวยเหลอชาวบานในหมบานตางๆ ทางภาคเหนอ ซงการเดนทาง

เตมไปดวยความยากลำบาก รถตดหลม กนขาวลง วถชวตความ

เปนอยไมเหมอนชาวบานเขา แตทกคนในทมงานกลบพบกบ

ความสข และเตมใจ มมานะ มความอดทนเพอผลแหงการไดชวย

ชวตเพอนมนษยรวมโลก ทำใหลดอตราการเกดโรคขาดอาหาร

ของประชาชนเดกในภาคเหนอของประเทศตงแตระดบออนจนถง

ระดบรนแรง จากรอยละ 80 เหลอเพยง รอยละ 5 นอกจากการ

ดำเนนงานวจยและหาวธการในการรกษาโรคขาดอาหารอยาง

รนแรง จนประสบความสำเรจแลว สถาบนฯมไดหยดนงแตเพยง

เทานน แตยงเพยรพยายามจดทำโครงการวจยศกษาเพอแกไข

ปญหาท เกดเปนผลกระทบตอเนองจากสภาพการณดงกลาว

อาท ศกษาความเกยวเนองของภาวะทโภชนาการเปนโรคตดเชอ

ตดตามผลและเยยมผปวยหลงออกจากโรงพยาบาล จดตงศนย

บรการทารก 2514 แหงแรกทอำเภอแมรม จงหวดเชยงใหม

ตอยอดโดยการจดตงศนยสงเสรมโภชนาการเดกขนอก 3 แหง

เพอใหเกดความยงยนในชมชนนนๆ รวมทงการบำบดรกษาภาวะ

โลหตจาง เนองจากขาดธาตเหลกในระหวางตงครรภของมารดา

และทายทสดคอ การฝกสอนวชาชพแกชมชน เพอสรางรายไดให

แกครอบครว อาท เครองเงนและทอผา

จากการศกษาวจยตอเนองในระยะเวลาดงกลาวยงคนพบ

ปญหาดานโภชนาการของ เดกในภาคเหนอของประเทศไทยโดย

เฉพาะในชนบททหางไกลวาประสบปญหาการขาดอาหาร โดย

เฉพาะการขาดโปรตนและแคลอรทำใหรางกายออนเพลย เกดโรค

ตดเชอไดงายและรนแรง ดงนนทางสถาบนฯจงทำการศกษาวจย

ตอเนองไปอก นนกคอการศกษาระบบภมตานทาน ระบบฮอรโมน

และเมตาโปลซมของโปรตนในเดกทมภาวะขาดอาหารอยางออน

การศกษาผลของการเสรมสารเหลกและกรดโฟลกตอภาวะโลหต

จางเนองจากขาดอาหาร การศกษารปแบบและวธการเพอปองกน

การขาดอาหารในเดกออน จดตงศนยสงเสรมโภชนาการเดกออน

ในชนบททอำเภอแมรม อำเภอดอยเตา จงหวดเชยงใหม และ

อำเภอล จงหวดลำพน เปนแกนกลางในการประสานงาน สถานท

เพอสาธตและแนะนำ และใหบรการสสงคมการศกษาถงการใหนม

มารดาแกทารก การศกษาปองกนการเกดตาบอดในเดกแรกเกด

โดยใหปรมาณวตามนเอขนาดเดยวในปรมาณสง ซงผลงานวจย

ชนนไดรบรางวลผลงานวจยดเยยมจากสำนกงานคณะกรรมการ

วจยแหงชาต เรอง “การใชวตามนเอขนาดเดยวในปรมาณสง

ในหญงแรกคลอด เดกแรกเกด และเดกในวยเรยนเพอปองกน

การเกดตาบอด อนเนองมาจากการขาดวตามนเอ”

นเปนความในใจตอนนท ทานอาจารยอษา ธนงกล ผตอส

กบปญหาทางดานทโภชนาการในหมบานตางๆ ทางภาคเหนอ

ตราบจนทำใหทกหมบานมความเปนอยทดขน พนจากปญหาท

เลวรายมาสความสขทงทางกายและจตใจในทสด

18 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

โรคเรอน

นบเนองจากการไดรบทนดำเนนงานวจยจากองคกรระหวาง

ตางประเทศมากมายหลายโครงการ เรมตนจาก NIH, มลนธ

Rockefeller, องคการอนามยโลก(WHO), องคการยนเซฟ,

มลนธฟอรด, USAID, รฐบาลเบลเยยม ตอมาทางองคการ

อนามยโลกไดพจารณาใหทนประเภท Institutional Research

Strengthening เพอใหทางเชยงใหมมความรความสามารถทจะทำ

การวจยเกยวกบโรคเมองรอน ซงไดแก โรคมาลาเรย และโรคเรอน

มาอยางตอเนองถง 5 ปเตมในนาม WHO/TDR สถาบนฯได

พบกบหวหนาโครงการวจยหลกในการศกษาคนควาและวจย

ทง 2 โรคนไดเลาถงประวตการดำเนนงานวจยตางๆ ไวดงน

ทางดานโรคเรอน ซงนำโดย ผชวยศาสตราจารย นายแพทย

วนย สรยานนท ในฐานะหวหนาโครงการวจย “การระบาด

วทยาของโรคเรอน (sero-epidemiology of Leprosy)”

สำหรบอกสาขาหนงของงานวจย ซงไดแก โรคมาลาเรย

กไดทำการศกษา คนควา วจยในหลายๆดาน อาท การระบาดวทยา

ของโรคมาลาเรยในภาคเหนอ รวมทงเสาะแสวงหาแนวทางการปอง

กนโรค วธการหนงซงสามารถลดการระบาดของโรคนไดแก การ

แจกมงชบนำยาใหแกประชากรทอยในพนทเสยง ซงเรองราวนได

ถกถายทอดจาก ผชวยศาสตราจารย นายแพทยอภนนท อรามรตน

หนงในผไดรบทนใหทำการวจยทางดานโรคมาลาเรยและไดรบทน

ใหไปศกษาตอในสาขานจนสำเรจการศกษาในระดบปรญญาเอก

ในระยะเวลาทคาบเกยวกนน สถาบนฯ ไดเขารวมดำเนนงาน

วจยตามนโยบายของประเทศในการลดอตราการเพมประชากร

และอนามยครอบครว โดยการวจยเกยวกบการวางแผนครอบครว

(Contraception and Family Planning) ซงเปนการศกษา

ผลกระทบในดานตางๆของการใชยาคมกำเนดชนดตางๆ อาทผล

ของการใชยาฉดคมกำเนดชนด Depo Medroxy Progester-

one Aceate (DMPA) ผลของฮอรโมนคมกำเนดตออาหารและ

การเปลยนแปลงของสขอนามย การศกษาความชกของอาการทาง

คลนก เนองจากขาดวตามนในหญงทกนยาคมกำเนด สขภาพและ

ภาวะการเจรญพนธในสตรไทยทดอยเศรษฐกจ การศกษาทาง

ระบาดวทยาของการแทงและการคลอดของสตรในภาคเหนอการ

ศกษาถงการเสรมวตามนในสตรทใชยาคมกำเนด

และในทศวรรษท 1 นถอไดวาผลงานวจยจงเปนผลงานลวนๆ

เฉพาะทางดานโภชนาการและการวางแผนครอบครว ทเปนปญหา

หลกของระดบตนๆ ของประเทศ อนเปนการแกไขปญหาดวย

สขภาพของประชากรในทองถนชนบทอยางแทจรง สมกบเจตนา

รมยของวตถประสงคในการดำเนนงานวจยอยางถกตองและชดเจน

ทศวรรษท 2 : 2531-2540

เมอไดรบการตดตอจากฝายประชาสมพนธใหเขยนเรอง

โรคเรอนลงในหนงสอทระลก 3 ทศวรรษ สถาบนวจยวทยาศาสตร

สขภาพ ตอนแรกกรสกลำบากใจทจะเขยน เนองจากวาในปจจบน

นโรคเรอนไมไดเปนปญหาสำคญทางสาธารณสขของประเทศไทย

ตอไปอกแลว จงเกรงวาการเขยนเรองนจะไมมคนสนใจอาน และอก

ประการหนง ถงแมวาในอดตผเขยนจะเคยสนใจทำการศกษาวจย

เกยวกบโรคเรอนเปนเวลานานนบสบปกตาม ปจจบนนไมไดทำการ

ศกษาวจยโรคน ไดหยดการศกษาไปนาน ประมาณ 12-13 ปแลว

ถาจะใหเขยนเรองน กจะตองกลบไปหาขอมลและรอฟนความรใหม

กวาจะเขยนเสรจคงตองใชเวลานานพอสมควร แตเมอไดรบการ

ชแจงวาวตถประสงคของการทำหนงสอน คอ รวบรวมเรองเลาส

กนฟงเกยวกบงานวจยของสถาบนฯ ทไดทำมาตลอดระยะเวลา

30 ป นบตงแตวนสถาปนาสถาบนฯ จนถงปจจบนน วาม

งานวจยดานไหน หรออะไรบาง ไมไดตองการลงลกถงเนอหา

ทางวชาการหรอความรทางวทยาศาสตร กรสกสบายใจยนดทจะ

เขยนเรองโรคเรอนลงในหนงสอทระลกเลมน

โรคเรอนเปนโรคตดตอเรอรงเกดจากเชอแบคทเรยทชอ

วา Mycobacterium leprae สามารถตดตอไปยงผอนไดทาง

ลมหายใจ ผทเสยงตอการตดโรคนกคอ ผสมผสทอยใกลชดอาศย

อยในบานเดยวกนกบผปวย ผสมผสเมอไดรบเชอเขาสรางกายแลว

จะเกดโรคหรอเกดอาการหรอไมอยางไร ขนอยกบระบบภมตาน

ทานของรางกายของผรบเชอ ถาระบบภมตานทานดมาก กจะไม

เกดการตดเชอ ถาระบบภมตานทานด กจะเกดการตดเชอแตไม

เกดอาการ (Subclinical infection) แตถาระบบภมตานทาน

ปานกลาง กจะเกดโรคเรอนชนดพบเชอนอย (Paucibacillary

leprosy) และถาระบบภมตานทานตำหรอตำมากกจะเกดโรคเรอน

ชนดพบเชอมาก (Multibacillary leprosy) อาการของผปวย

โรคเรอนอาจแบงไดเปน 3 กลม คอ

1. อาการทางผวหนง

เชน มการเปลยนสของผวหนง เปนวงดางสขาวหรอวงดาง

สแดง มตมหรอผนนนแดง ขนาดเลกหรอขนาดใหญมผน ลกษณะ

วงแหวนเปนตน

2. อาการทางระบบประสาท

แลวแตวาเสนประสาทสวนใดถกทำลาย ถาเสนประสาทรบ

ความรสกถกทำลาย ระยะแรกกจะมอาการปวดแสบ ปวดรอน

ระยะหลงกจะมอาการชา ถาเสนประสาทเลยงกลามเนอถกทำลาย

กจะมอาการออนกำลงกลามเนอลบ ทเหนไดชดกคอ ทหมอนมอ

หลงมอจะลบ แบนราบ บมลง ตอไปกจะเกดอมพาตของกลามเนอ

นวงอ หยบ จบ กำ หนบไมได ขอมอตก เทาตก อมพาตใบหนา ถา

ระบบประสาทอตโนมตถกทำลายกจะมอาการเหงอไมออกผวหนง

แหง ขนรวง เสนเลอดดำตบ ทำใหมอเทาบวม เสนเลอดแดงตบ

ทำใหขาดเลอดเลยงทผวหนง ปลายมอปลายเทาเปนแผลเนอตาย

19

สมาชกสถาบนฯ

Research Institute for Health Sciences

การวนจฉยโรคเรอนใหไดเรว และการเรมการรกษาโดยเรว

เปนวธหนงทชวยปองกนไมใหเกดความพการ ทางสถาบนวจย

วทยาศาสตรสขภาพจงไดดำเนนการวจยโครงการ Seroepide-

miology of leprosy เพอประเมนวาการตรวจหาแอนตบอดตอ

แอนตเจนทจำเพาะตอเชอโรคเรอนดวยวธ ELISA จะใชวนจฉยโรค

เรอนไดเรวหรอไม (แอนตเจนทจำเพาะตอเชอโรคเรอนทใชในการ

ตรวจหาแอนตบอดในการศกษานคอ Natural Trisaccharide–

Octyl-Bovine Serum Albumin หรอ ชอยอวา NT-O-BSA โครง

การวจยนไดรบทนสนบสนนจากยเสด (USAID หรอ US Agency

for International Development) ประเทศสหรฐอเมรกา ทาง

สถาบนวจยวทยาศาสตรไดทำการวจยรวมกบสถาบนแมคเคนและ

มหาวทยาลยอลลนอยส ผวจยไดทำการศกษาตดตามผสมผสโรคท

อาศยอยในบานเดยวกนกบผปวยโรคเรอน ยาวไปขางหนาปละครง

ในระหวาง เดอนสงหาคม พ.ศ. 2531 ถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2536

มผสมผสโรคเขารวมโครงการจำนวนทงหมด 1,340 รายในระหวาง

ททำการศกษาน มผสมผสโรคกลายเปนโรคเรอน 11 ราย คดเปน

อบตการณของโรค 3.5 ตอ 1,000 คน - ป (person - years)

ในกลมผสมผสโรคทกลายเปนโรคเรอน 11 รายนน มอย 4 ราย

ทตรวจพบแอนตบอดตอแอนตเจนทจำเพาะตอเชอโรคเรอน

ในขณะทกลมผสมผสโรคทไมกลายเปนโรคเรอน 1,329 ราย ตรวจ

พบแอนตบอด 75 ราย จากขอมลดงกลาวนแสดงใหเหนวาการ

ตรวจดวยวธนมความไว 36.4% และมความจำเพาะ 94.4% ผสมผส

โรคทตรวจพบแอนตบอดมความเสยงทจะเกดโรคเรอนเปน 9.1 เทา

ของผสมผสโรคทตรวจไมพบแอนตบอด นอกจากนยงพบวาผสมผส

โรคทกลายเปนโรคเรอนมอย 3 รายทตรวจพบแอนตบอดตอ

แอนตเจนทจำเพาะตอโรคเรอน หลายเดอนกอนทจะกลายเปน

โรคเรอน โดยสรปถงแมวาการตรวจหาแอนตบอดตอแอนตเจนท

จำเพาะตอเชอโรคเรอนดวยวธ ELISA จะมความไวตำกตาม

การตรวจดวยวธน อาจมประโยชนชวยใหวนจฉยโรคเรอนไดเรวขน

นอกจากอาการจากเสนประสาทถกทำลายแลว ผปวยโรคเรอนก

อาจจะมเสนประสาทโต และคลำได เสนประสาททมกจะโตและ

คลำไดกคอ เสนประสาททชอวา Ulnar nerve ทอยตรงรอง

กระดกใตขอศอก ทอดขนมาดานในของแขนสวนบน

3. อาการระบบทางเดนหายใจสวนบน

เยอบจมกอกเสบ บวม ทำใหคดจมก มเลอดกำเดาออก ใน

ทสดอาจทำใหดงจมกยบได กลองเสยงอกเสบ ทำใหเสยงแหบ

ทเขยนมานเปนเพยงหนงโครงการวจยททางสถาบนวจยวทยา

ศาสตรสขภาพไดทำเกยวกบโรคเรอน ในระหวางป พ.ศ.2528-

2535 สมยท ศาสตราจารย นายแพทย กอสน อมาตยกล

เปนผอำนวยการ สถาบนฯไดรบทน Institutional Strengthening

Grant จาก WHO Special Programme for Research and

Training in Tropical Diseases (TDR) สนบสนนการวจยและฝก

อบรมโรคเขตรอน ไดแก โรคเรอนและโรคมาลาเรย ในดานโรคเรอน

มโครงการวจยเกดขนหลายโครงการ ศกษาโรคในดานตางๆ เชน

ศกษาในดานภมคมกนวทยา, พยาธวทยา, คลนก และระบาดวทยา

และศกษาทางภาคสนาม และไดมการสงบคลากรของสถาบนวจย

วทยาศาสตรสขภาพรวมถงคณะแพทยศาสตร และคณะอนๆใน

สาขาวทยาศาสตรสขภาพหลายคนไปศกษาตอและฝกอบรมใหม

ความรความชำนาญ เพมศกยภาพในการทำงานวจยดานโรคเรอน

ทำใหสถาบนฯ สามารถดำเนนโครงการวจยตางๆ เกยวกบ

โรคเรอนไดอยางมประสทธภาพ

20 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

ไขมาลาเรย เกดจากเชอพยาธชนดหนงทแพรระบาดจากคน

สคน โดยมยงกนปลองเปนพาหะ มาลาเรยเปนโรคทระบาดในทอง

ถนของภาคเหนอมายาวนานในอดต องคการอนามยโลกไดระดม

ทรพยากกรและองคความร เพอกำจดไขมาลาเรยใหหมดไปจากพน

ทตางๆ ของโลก (ยกเวนทวปอฟรกา) แมพบในภายหลงวาไม

สามารถกำจดไดหมดสน แตกสามารถชวยใหสวนตางๆ ของโลก

มปญหาลดลงไปมาก จนสามารถควบคมไดดพอสมควร โดย

การบรณาการวธควบคมโรคในแบบตางๆ ไปพรอมๆ กน นนคอ

การควบคมแหลงเพาะพนธยง การกำจดลกนำยงกนปลอง การพน

สารเคมตกคางในบานเรอน เพอกำจดยงทเขามาหากนในบานเรอน

การคนหาและรกษาผปวยแตเนนๆ เพอลดโอกาสการแพรเชอให

แกยง กระทรวงสาธารณสขของไทยไดตงกองมาลาเรยขนเพอ ทำ

หนาทควบคมโรคนโดยตรง และเรมทดลองโครงการควบคมไข

มาลาเรยนำรอง ทอำเภอสารภ ในป 2534 โดยการใชสารเคม

ดดทพนตดฝาบานเรอน ทำใหอตราตายจากไขมาลาเรย (ซงเปน

สาเหตตายอนดบหนงในขณะนน) ลดลงอยางรวดเรว ความสำเรจ

ทสารภนจงทำใหเกดการขยายตวพฒนาการควบคมโรควธนทวทง

ประเทศในเวลาตอมา ทำใหไทยสามารถลดอตราตายจากไข

มาลาเรยทวประเทศลงไดอยางมากมาย ประกอบกบการพฒนายา

ฆาเชอมาลาเรยและกระบวนการคนหาผปวยทมประสทธภาพ

ทำใหอตราตายจากไขมาลาเรยในประเทศไทย ยงคงลดลงอยาง

ตอเนองไปอยในระดบตำกวา 1 รายตอ ประชากร 100,000 คน

ในปจจบน และมพนทการแพรระบาดลดลง โดยจำกดอยตาม

ปาเขา ชายแดนระหวางประเทศ ซงเปนพนทยากตอการเขาไป

ควบคมไดอยางมประสทธภาพ

เนองจาก เชอมาลาเรยจะตองมพฒนาการเตบโตในยงพาหะ

ประมาณ 7- 10 วนกอนการแพรเชอกลไกการควบคมโรคมาลาเรย

ทมประสทธภาพมากวธหนงคอ การทำใหยงพาหะมอายสนลง

การศกษาทางกฏวทยา ในอดตชวาเมอยงกนปลองกนเลอดจากคน

จนอมแลว จะบนไปพกเกาะตามฝาบานเรอน การพนสารเคมให

ตกคางจำนวนหนงตามฝาบานเรอน ทำใหยงอายสนลงตายภายใน

24 ชวโมง และไมสามารถแพรเชอมาลาเรย ทอยในเลอดทกน

เขาไปได การแพรระบาดของไขมาลาเรย ในพนทจงลดลงไดอยาง

มประสทธภาพ อยางไรกตามหลงจากใชวธการพนฝาบาน ดวย

สารเคมฆาแมลงมานาน ยงพาหะกลมทมนสยกดคนนอกบาน

และไมเกาะพกฝาบาน ยงคงอยและเปนยงพาหะทยากตอการ

ควบคมในชวงปลายทศวรรษ 2520 ไดมการคนพบวธเคลอบสาร

เคมฆาแมลงชนดทปลอดภยบนผวของมงกนยง ทำใหยงพาหะม

อายสนลง สามารถลดการแพรระบาดได แมมงทเคลอบสารเคม

นนจะขาดเปนรกยงมผลทำใหยงพาหะมอายสนลงไดดเชนกน

การควบคมไขมาลาเรยดวยมงชบนำยาในภาคเหนอของไทย

การคนพบนนำมาซงความตนตว ทจะทดลองดวาการใชมงชบ

นำยาเคมฆาแมลงอยางแพรหลายในชมชน จะสามารถชวยควบคม

ไขมาลาเรย ในชมชนไดเพยงใด ในระหวางป พ.ศ. 2529 –

2535 เปนชวงทสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ ไดรบการสนบ

สนนทนวจยเพอควบคมโรคเมองรอน จากองคการอนามยโลก

ทางสถาบนฯ จงไดรวมกบ ศนยมาลาเรย เขต 2 ในขณะนน

ดำเนนโครงการวจยมงชบนำยาปองกนไขมาลาเรยขน ในพนท

อ.แมสะเรยง จ.แมฮองสอน ถอเปนโครงการแรก ทดำเนนการอยาง

กวางขวางในพนททมการระบาดชกชมในภาคเหนอ

ผศ.นพ.อภนนท อรามรตน

การศกษาครงนครอบคลมหมบานทมอบตการณของไข

มาลาเรยมากกวา 30 ราย ตอประชากร 1,000 คนตอปใน

พนท อำเภอแมสะเรยง จำนวน 24 หมบาน โดยสมแบง

หมบานเหลานเปน 2 กลมจำนวน พอ ๆ กน ในปแรกทงสองกลม

จะไดรบมงธรรมดาไมไมชบนำยาเคม ผานการจดการโดยกองทน

มงของหมบาน จนทกครวเรอนสามารถมมงใชอยางพอเพยง ในป

ทสองกลมทดลองจะมการชบสารเคมใหแกมงทกหลงในหมบาน

ดวยสารละลาย lambda-cyhalothrin สวนกลมควบคมจะไม

ไดรบการชบมงดวยสารเคมดงกลาว ทางโครงการดำเนนการชบ

มงในกลมทดลองปละ 2 ครง ในความเขมขน 10-30 mg/m2

และตดตามผลการใชมง และอตราการเปนไขมาลาเรยเปนเวลา 1 ป

จากการศกษาพบวา มงธรรมดา สามารถชวยลดอตราการเปนไข

มาลาเรยลงไดประมาณรอยละ 50 เมอชบสารเคมดงกลาวขางตน

สามารถลดอตราการเปนไขมาลาเรยลงไดอกประมาณรอยละ 25

ผลการศกษาดงกลาวไดถกนำไปใชเปนมาตรการเสรมใน

การดำเนนงานของกองมาลาเรย โดยเฉพาะในพนทภาคเหนอ ซง

เปนพนททมความนยมใชมง และมงชบสารเคมมากทสดในประเทศ

ไทย ปจจบนการชบมงดวยสารเคมถอเปนมาตรการทไดรบการ

ยอมรบ อยางกวางขวางทวโลกรวมทงประเทศไทย จนมการผลตมง

เคลอบสารเคมในเชงอตสาหกรรมออกจำหนายในทองตลาดทวโลก

21Research Institute for Health Sciences

การระบาดของเชอเอชไอว เปนปญหาคกคามมวลมนษยทสำคญทสดปญหา

หนง มการประมาณการวามผตดเชอเอชไอวทวโลก เกอบ 40 ลาน

คนและไดมผเสยชวตจากการตดเชอเอชไอวไปแลวมากกวา 21

ลานคน ถงแมวา ปจจบนนจะมยาตานไวรสเอชไอวท

ใชไดผล ทำใหการระบาดของโรคในประเทศทเจรญบาง

ประเทศลดลง ไดระดบหนงกตาม พบวาทวโลกยงคงมผ

ตดเชอใหมทกวนวนละประมาณ 15,000 คน ความ

เสยหายทเกดจากการระบาดของเชอเอชไอว มมหนต

นอกจากกอใหเกดความทกขทรมาน และการสญเสย

บคลากรแลว ยงมผลกระทบทางดานสงคม และ

เศรษฐกจของชาตเปนอยางมาก เนองจากวาผทตด

เชอสวนใหญเปนคนหนมสาว หรอผใหญทอยในวย

หาเงนทองมาเลยง และดแลครอบครว

เมอเจบปวยไมสามารถทำงานได ยอมมผลทำให

ครอบครวเดอดรอน และเมอเสยชวตลงกจะทำใหม

ปญหาลกกำพรา เปนภาระของ ป ยา ตายาย หรอญาต

พนองตอไป ดงนนจงมความจำเปนอยางยงทจะตองควบคมการระบาดของโรคใหได การใหความร และการปรบเปลยนพฤตกรรมทางเพศ

ของประชาชน เพอลดเลกความเสยงตอการตดเชอเอชไอว หากทำไดผลอยางจรงจง กคงจะชวยควบคมการระบาดของโรคได แตในโลก

ของความเปนจรง การปรบเปลยนพฤตกรรมของมนษย โดยเฉพาะอยางยงในเรองทเกยวกบเพศสมพนธ เปนเรองทยาก จะหวงใช

มาตรการน เพยงอยางเดยวเพอควบคมโรค คงจะไมไดผล จำเปนตองหาวธการอยางอนมาชวย จงมความพยายามทจะพฒนาหรอผลต

วคซนใหมประสทธภาพในการปองกนโรค เพอหวงนำไปใชควบคมโรคเอดส ความหวงนจะเปนจรงหรอไม เปนสงทเราจะตองตดตามดกน

ตอไป

อกดานหนงของโรคตดเชอทเปนปญหาสาธารณสขทสำคญ

ของประเทศ “ โรคเอดส”ซงสรางความสพงกลวใหแกประชากรทก

กลมทกเพศและทกวย จนทำให NIH/NAID ประเทศสหรฐอเมรกา

ไดสนบสนนแหลงทนใหมาทำการศกษาวจย วคซน เพอปองกนและ

หยดยงการระบาดของเชอ เอช ไอ ว อนเปนเรมตนของการแกไข

ปญหาดานสาธารณสขอกทางหนง โดย ทานอาจารยวนย สรยานนท

ผคลกคลอยกบเรองนมาตงแตตนบอกกบพวกเราวา............

วคซนเอดส : ความจรงและความหวง

มขอมล 2-3 ประการททำใหมความหวงวานาจะสามารถ

พฒนาวคซนทมประสทธภาพในการปองกนโรคเอดสได ประการ

แรกกคอวา เชอ เอช ไอ ว ทเปนสาเหตของโรคเอดส ตดตอจากคนหนง

สอกคนหนงไดคอนขางจะไมงายนก ดงนนหากวคซนสามารถทำให

รางกายมภมตานทานตอเชอเอชไอวเพมขนบางพอประมาณ กจะม

ผลอยางมากตอการตดตอของเชอ หรอสามารถปองกนโรคได

ประการทสองกคอ พบวามผสมผสเชอหรอผไดรบเชอ

เอชไอวบางคนมภมตานทานโดยธรรมชาตทชวยปองกนไมใหเขา

ตดเชอ (Highly Exposed Uninfected หรอ Highly Exposed

Persistently Sero-negative หรอ HEPS) หรอแมวาจะตดเชอ

กไมเกดโรคหรอเกดโรคไดชา (Long Term Non Progressor)

ประการสดทายพบวามวคซนทพฒนาแลว เมอนำมา

ทดลองในสตวทดลองสามารถปองกนการตดเชอ หรอปองกนโรค

ในสตวได

ความหวงทจะมวคซนเอดสทมประสทธภาพ

ผศ.นพ.วนย สรยานนท

22 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

ปญหาและอปสรรคในการพฒนาวคซนเอดส

การทดสอบวคซนเอดสในคน

ปญหาและอปสรรคทสำคญกคอ เชอไวรส เอส ไอ ว

แตละชนด (Types) และแตละสายพนธ (Clades) มการเรยง

ลำดบเบสของยน (Genetic Sequences) แตกตางกนคอนขางมาก

และมสายพนธใหมๆ เกดขนจากความผดพลาดของ Reverse

Transcriptase อยเสมอ รวมทงมสายพนธผสมเกดขนจนมการ

พดวา ในแตละประเทศหรอแตละภมภาคของโลกทมเชอตางกน

ระบาด อาจจะตองใชวคซนตางกน

ปญหาอกประการหนงกคอ เชอเอชไอวอาจตดตอไดโดย

ทางเพศสมพนธ และโดยทางเลอด ดงนนวคซนทพฒนาขน

ถาจะใหไดผล จะตองสามารถกระตนภมคมกนทบรเวณเยอเมอก

(Mucosal Immunity) เพอปองกนการตดตอทางเพศสมพนธ

และกระตนภมคมกนในเลอด (Systemic Immunity ) เพอปองกน

การตดตอทางกระแสเลอดโดยตรง

ปญหาประการสดทาย เชอเอชไอวสามารถตดตอไดทง

ในลกษณะของเชอไวรสอสระ (Cell Free Virus) และในสกษณะ

ของไวรสทอยในเซลล (Cell Associated Virus) ดงนนวคซน

ทจะใชไดผล ตองกระตนการสรางภมคมกนทงชนดในนำเลอด

(Humoral Immunity หรอ Antibody) และชนดทพงเซลล

(Cell Mediated Immunity) ภมคมกนชนดในนำเลอด

หรอแอนตบอด (Antibody) จะจบกบเชอและยบยงเชอไวรส

(Neutralize) สวนภมคมกนชนดพงเซลลจะทำลายเชอไวรสทอย

ในเซลล

รนท 1 (First Generation) เปนวคซนทมสวนประกอบ

เปนโปรตนสวนเปลอกของเชอไวรส โดยเฉพาะอยางยง gpI20

วคซนรนน จะทำใหรางกายสราง Neutralizing Antibody ซงม

ขอจำกดเนองจาก gpI20 เปนสวนทมความแตกตางไดมาก

รนท 2 (Second Generation) เปนวคซนกระตนการ

สรางภมคมกนชนดพงเซลล ไดแก Live Vectored Vaccine

(เชน Canarypox และ Vaccinia เปนตน) และ DNA Vaccine

ซงไดสอดใสยนตางๆ ของเชอเอชไอว

รนท 3 (Third Generation) ไดแกวคซนซงม

Regulatory Protein ของเชอ เอชไอว เชน Tat และ Nef.

ในการใหวคซนแกอาสาสมครนน บางครงมการใชวคซน

ตางกน 2 ชนด หรอทเรยกวา Prime Boost Strategy เพอหวงท

จะใหมการสรางภมคมกนทกวางขวางและมากขนกวาการใชวคซน

เพยงชนดเดยว

การจำแนกชนดของวคซนเอดส

วคซนเอดสทไดมการพฒนาหรอสรางขนและไดนำมา

ทดลองในคน อาจจำแนกเปน 6 ชนด คอ

นอกจากการจำแนกวคซนเอดสเปนชนดดงกลาวขางตน

เราอาจจำแนกวคซนเอดสเปนรน(Generation) ดงน

1.Subunit Vaccine เปนหนวยโปรตนของเชอเอชไอว

ท สร างโดยวธพนธ วศวกรรมซ ง โดยมากมกจะเปนโปรตน

สวนเปลอก (Envelope Protein) ไดแก gp 120

2.Peptide Based Vaccine เปนเปปไทด Peptide)

ทเปน Epitope

3.DNA Vaccine ใช Plasmid DNA สรางโปรตนของ

ไวรสเอชไอว

4.Live Vectored Vaccine เปนวคซนทสอดใสยนสราง

โปรตนของไวรส เอช ไอ ว เขาไปในเชอไวรสหรอแบคทเรยทมชวต

กอใหเกดการตดเชอได แตไมกอใหเกดโรค ไวรส หรอแบคทเรย

ทำหนาทเปนพาหะนำยนเขาไปผลตโปรตนซงจะทำหนาทเปน

แอนตเจนกระตนระบบภมคมกนของรางกาย ไวรสทมการนำมาใช

เปนพาหะ ไดแก Canarypox – ALVAC, Modified Vaccinia

Ankara – MVA, Venezuelan Equine Encephalitis

– VEE, Adenovirus เปนตน

5.Virus Like Particle ใสโปรตนของไวรสใหอยใน

Virus Like Particle

6.Whole Killed หรอ Inactivated Virus Vaccine

เปนเชอไวรสเอชไอวทตายแลว

วคซนทผานการทดสอบในสตวทดลองแลววาปลอดภย

และสามารถกระตนภมคมกนกจะถกนำมาทดสอบในคนซงแบงได

เปนระยะตางๆ ดงน

ระยะท 1 (Phase I) เปนการทดสอบเพอศกษาเรองความ

ปลอดภยของวคซนและการกระตนภมคมกน แตจะมงเนนในเรอง

ของความปลอดภยมากกวาเรองการกระตนภมคมกน การทดสอบ

ในระยะท 1 นจะทำในอาสาสมครทไมใชกลมเสยงจำนวนนอยโดย

ทวๆไปประมาณ 20-50 คน

ระยะท 2 (Phase II) ทดสอบในอาสาสมครจำนวนมาก

ขน โดยทว ๆ ไป เปนจำนวนหลายรอยคน เพอหาขอมลเพมเตม

เกยวกบ ความปลอดภยและการกระตนภมตานทาน อาสาสมคร

ททำการทดสอบยงคงเปนกลมไมเสยง แตกอาจจะมกลมเสยงทอย

ในกลมทตองการทดสอบในระยะท 3

ระยะท 3 (Phase III) เปนการทดสอบอาสาสมครในกลม

เสยงเพอศกษาประสทธผลของวคซนในการปองกนการตดเชอ การ

ศกษาในระยะน เปนแบบ Double Blind, Randomized, Placebo

-Controlled หาประสทธผลของวคซนโดยเปรยบเทยบอบตการ

ของการตดเชอ เอช ไอ ว ในกลมทไดรบวคซนจรง กบอบตการของ

การตดเชอในกลมทไดรบวคซนหลอก จำนวนอาสาสมครททำการ

23Research Institute for Health Sciences

ดดแปลงมาจาก ตารางท 3 การทดสอบ HIV Vaccine Candidate ในคน

(Clinical trial / evaluation) ทประเทศไทย หนงสอวคซนเอดส พ.ศ.

2545 โดย รวงผง สทเธนทร หนา 24

ตารางท 3 ประสทธผลของวคซน AIDS VAX B/B

อาสาสมคร วคซนหลอก

(จำนวนผตดเชอ

/ทงหมด)

วคซนจรง

(จำนวนผตดเชอ

/ทงหมด)

ประสทธผลของวคซน

( 95% C.I)

ทงหมด 98/1679 (5.8%) 191/3330 (5.7%) 3.8% (-22.9 ถง 24.7)

คนผวขาว 81/1508 (5.4%) 179/3003 (6.0%) -9.7% (-42.8 ถง 15.7)

คนผวดำ /

เอเชย

/ อน ๆ

17/171 (9.9%) 12/327 (3.7%) 66.8% (30.2 ถง 84.2)

คนผวดำ 9/111 (8.1%) 4/203 (2.0%) 78.3% (29.0 ถง 93.3)

คนเอเซย 2/20 (10.0%) 2/53 (3.8%) 68.0% (-129.4 ถง 95.5)

อน ๆ 6/40 (15.0%) 6/7 (8.5%) 46.2% (-67.8 ถง 82.8)

ปจจบนมวคซนทสามารถปองกนโรคเอดสไดแลวหรอยง ?

ทดสอบโดยทวไปเปนจำนวนหลายพนคน แตกอาจเปนหมนได ทงน

ขนกบอบตการของการตดเชอ เอช ไอ ว ในประชากรททำการศกษา

ถาอบตการตำ ตองใชอาสาสมครจำนวนมาก ถาอบตการสงกใช

อาสาสมครจำนวนนอย

การทดสอบวคซนเอดสในคนระยะท 1 ทำครงแรกท

ประเทศสหรฐอเมรกา ในป ค.ศ. 1987 หลงจากนน ไดมการ

ทดสอบวคซนเอดส ระยะท 1/2 มากกวา 60 ครง เปนการ

ทดสอบวคซนมากกวา 30 ชนด ทำในอาสาสมครทมสขภาพด จำนวน

มากกวา 8,000 คน สวนใหญทำในประเทศสหรฐอเมรกา และ ยโรป

แตกมการทดสอบในประเทศทกำลงพฒนาบางประเทศ เชนบราซล

จน ควบา เฮต เคนยา อกนดา และประเทศไทย สวนการทดสอบ

วคซนเอดสระยะท 3 นนไดทำไปแลว 2 โครงการ และกำลงจะ

เรมใหม 1 โครงการ ในโครงการแรกใช Bivalent BB gp120 ของ

บรษท Vaxgen หรอ AIDS VAX B/B ศกษาในอาสาสมครประมาณ

5,000 คน ซงสวนใหญเปนชายรกรวมเพศ ทประเทศสหรฐอเมรกา

แคนาดา เปอรโตรโก และ เนเทอรแลนด เรมศกษาในป ค.ศ. 1998

ในโครงการท 2 ใช Bivalent BE gp120 ของบรษท Vaxgen

หรอ AIDS VAX B/E ศกษาในอาสาสมครประมาณ 2,500 คน

ซงเปนผฉดยาเสพตดเขาเสนในกรงเทพ ประเทศไทยเรมศกษาในป

ค.ศ. 1999 สวนในโครงการท 3 ใชวคซน 2 ตว ปพนดวย Canarypox

Vector Vaccine – ALVAC (vCP1521) แลวกระตนดวย AIDS VAX

B/E ศกษาในอาสาสมครจำนวนประมาณ 16,000 คน ทจงหวด

ชลบรและระยอง คาดวาจะเรมศกษาในปลายป ค.ศ.2003.

การทดสอบวคซนเอดสระยะท 3 โครงการแรก ซงทำใน

ประเทศสหรฐอเมรกา ใช AIDS VAX B/B ไดดำเนนการเสรจสน

โดยสมบรณ และไดมการประกาศผล เมอวนท 24 กมภาพนธ

ค.ศ. 2003 มอาสาสมครเขารวมโครงการ 5009 คน เมอตดตาม

ครบ 3 ป พบวาวคซนมความปลอดภย ไมพบอาการขางเคยง

ทรายแรงใด ๆ เลย อาการขางเคยงทพบบอยมเพยงอาการปวด

บรเวณฉดยาและปวดหว กลมทไดรบวคซนหลอกมการตดเชอ

เอช ไอ ว 5.8 % สวนกลมทไดรบวคซนจรง มการตดเชอ 5.7% ซง

ความแตกตางนไมมนยสำคญทางสถต แตเมอทำการวเคราะห

ขอมลอาสาสมครกลมยอย (Subset Analysis) พบวาในอาสาสมคร

กลมเชอชาตทไมใชผวขาว (ไดแก คนผวดำ คนเอเซย และคน

เชอชาตอนทไมใชผวขาว) เมอเปรยบเทยบผทไดรบวคซนจรงกบ

ผทไดรบวคซนหลอก ผทไดรบวคซนมอตราการตดเชอ เอช ไอ ว

นอยกวาประมาณ 67% (ดตารางท 3)

อยางไรกตามเนองจากวา การทดสอบวคซนนไมไดออก

แบบเพอวเคราะหผลของวคซนตออาสาสมครแยกเปนเชอชาต

ตางๆ จงไมอาจหาขอสรปไดและ FDA คงจะไมใหจดทะเบยน

(License) วคซนน

การทดสอบวคซนเอดสระยะท 3 โครงการท 2 ซงทำใน

ประเทศไทย ใช AIDS VAX B/E มอาสาสมครซงเปนผตดยาเสพตด

เขารวมโครงการ 2545 คน ขณะนกำลงอยในระยะตดตามผล คาด

วาการตดตามจะสนสดประมาณกลางป ค.ศ.2003 และจะทราบ

ประสทธผลของวคซนในปลายป ค.ศ.2003 หรอตนป ค.ศ.2004

การทดสอบวคซนเอดสในอาสาสมครทไมตดเชอ เอช ไอ ว

ในประเทศไทย ทไดดำเนนการไปแลว ม 8 โครงการ เปนการ

ศกษาระยะท 3 อยหนงโครงการ และกำลงจะเรมใหมในเรว ๆ น 2

โครงการ เปนโครงการระยะท 3 อย 1 โครงการ ซงจะทำการศกษา

กบอาสาสมครประมาณ 16,000 คน ทจงหวดระยองและชลบร

จากการดำเนนงานวจยในโครงการวจยทเกยวของกบโรค

ตดเชอ โรคเมองรอน แลว ปญหาทเปนภยคลกคามทมผลกระทบ

โดยตรงกบประชากรสวนใหญของประเทศทประกอบอาชพทงใน

ชนบทและในเมอง นนกคอ ผลกระทบจากสภาวะแวดลอมเปนพษ

จากสารตะกว และการปนเปอนจากสารเคมมาตงแตป 2535 เปน

ตนมา โดยการศกษาผลกระทบตอเนองถง นำนมมารดา นำดม

บอนำ และในเลอดของกลมเสยง

สำหรบในทศวรรษท 2 นสถาบนฯ ยงไดตอยอดดำเนนงาน

ในโครงการวจยทางดานโภชนาการ ดานการวางแผนครอบครว

และยงไดเปดโอกาสในการดำเนนงานวจยในสาขาใหมๆ ทเปน

ปญหาหนกอกของประเทศควบคกนไป ทงนเพอความยงยนในการ

ดำเนนการแกไขปญหาดานสาธารณสขอยางแทจรงตอไป

การทดสอบวคซนเอดสในคนในประเทศไทย

24

สมาชกสถาบนฯ

สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

ภาพรวมของงานวจยในทศวรรษท 3

โครงการวจยทไดทนจากตางประเทศแบงไดดงน

โครงการวจยทไดทนในประเทศไดแก

เนองจาก บรรณธการ ไดขอบทความจากนกวจยหลายคน

ดวยกน เมออานบทความตาง ๆ กอนปดเลม จงรสกวามความจำเปน

ตองเขยนรอยเรองบทความตาง ๆ เปนภาพรวม ตลอดจนเพมเตม

งานวจยอกหลายหวขอทยงไมไดกลาวถง โดยจะแบงกลาวเปนทน

วจยทไดจากตางประเทศ และทนวจยจากในประเทศ

1.โครงการวจย Chiang Mai University Clinical Trial

Unit แบงออกเปนโครงการยอย 3 โครงการ คอ AIDS Clinical

Trial Group หรอ ACTG ม ศ.นพ.ขวญชย ศภรตนภญโญ เปนหวหนา

โครงการ ทำการศกษายาตานไวรสเอดสในผปวยผใหญ โครงการ

International Maternal Pediatric Adolescent AIDS Clinical

Trial หรอ IMPAACT ม ศ.พญ. วรต ศรสนธนะ เปนหวหนา

โครงการศกษาผปวยเดกทเปนโรคเอดส รวมทงการปองกนการ

ตดเชอจากแมไปสลก และโครงการ HIV Vaccine Trial Network

หรอ HVTN ม ผศ.นพ.วนย สรยานนท เปนหวหนาโครงการ

(ดรายละเอยด HVTN หนา 21)

2.โครงการวจย JHU Southeast Asia Clinical Trial

Unit ทำการศกษาการปองกนการตดเชอ HIV ในผฉดยาเสพตด

เขาเสน โดยม ผศ. นพ. อภนนท อรามรตน เปนหวหนาโครงการ

(ดรายละเอยด HPTN 058 ในหนา 31) และศกษาการ

ปองกนการตดเชอ HIV จากสามสภรรยา หรอจากภรรยาสสาม

โดยม รศ. นพ.สวฒน จรยาเลศศกด เปนหวหนาโครงการ (ดราย

ละเอยด HVTN 052 ในหนา 29)

3.โครงการวจย Prevention of Rural Thai

Methamphetamine Abuse and HIV ม ผศ. นพ.อภนนท

อรามรตน เปนหวหนาโครงการ (ดรายละเอยด ในหนา 32)

4.โครงการวจย PA THAI ศกษาเกยวกบวธการให

คำปรกษา และเจาะเลอดตรวจการตดเชอ HIV (Voluntory

Counseling and Testing หรอ VCT) ม รศ. นพ.สวฒน

จรยาเลศศกด เปนหวหนาโครงการ (ดรายละเอยด ในหนา 28)

5.โครงการวจยการใหยาตานไวรสลวงหนาเพอปองกน

การตดเชอ HIV ในผชาย หรอ โครงการพมาน ม รศ.นพ. สวฒน

จรยาเลศศกด เปนหวหนาโครงการ (ดรายละเอนดในหนา 29)

1.โครงการวจยดานมลภาวะ และอนามยสงแวดลอม ม

ดร.ทพวรรณ ประภามณฑล เปนหวหนาโครงการวจย (ดหนา 33 )

ไดรบทนจาก งบประมาณแผนดน สภาวจยแหงชาต (วช.) สำนกงาน

กองทนสงเสรมการวจย (สกว.) และแหลงทนอน ๆ

2.โครงการศกษาการดอตอสารเคมกำจดแมลงในยง

พาหะนำโรคมาลาเลย และไขเลอดออกม ดร.ละเอยด ประพนธดารา

เปนหวหนาโครงการ (ดหนา 25) ไดรบทนจากงบประมาณแผนดน

และ สกอ.

3.โครงการวจยมาลาเรย มดร.จรประภา วภาษา เปน

หวหนาโครงการ (ดหนา 26) ไดรบทนจาก งบประมาณแผนดน

Biotec (โครงการ T-2) และ Welcome Trust จากประเทศ

สหราชอณาจกร

4 . โครงการวจ ย โภชนาการการขาดธาต ไอโอดน

และเบาหวาน ม รศ.พญ. อมพกา มงคละพฤกษ และ ดร.ศกดา

พรงลำภ เปนหวหนาโครงการ ไดรบทนจากงบประมาณแผนดน

5.โครงการวจยหวดนก ม ดร.ฉายสรย ศภวไล เปน

หวหนาโครงการ ไดรบทนจากสภาวจยแหงชาต

6.โครงการวจยเชอ human papilloma virus ม

ดร.อทยวรรณ อทยพฒน เปนหวหนาโครงการ ไดรบทนจาก

งบประมาณแผนดน

7.โครงการศกษาผเสพตด (รวมทงสรา) มคณกนษฐา

ไทยกลา เปนหวหนาโครงการ ไดรบทนจาก สำนกงานปองกนและ

ปราบปรามยาเสพตด (ปปส.) และสำนกสงเสรมสขภาพ (สสส.)

8.โครงการสำรวจสขภาพประชาชนไทย ม รศ.นพ. สวฒน

จรยาเลศศกด เปนหวหนาโครงการ ไดรบทนจากสำนกงานสำรวจ

สขภาพประชาชนไทย (สสท.)

ทศวรรษท 3 : 2541-ปจจบน

25Research Institute for Health Sciences

การดอตอสารเคมกำจดแมลงในยงพาหะนำ

โรคมาลาเรยและไขเลอดออก

สารเคมกำจดแมลง ดดท เคยไดถกนำมาใชในการกำจดยง

และแมลงตางๆมานานกวา 50 ป ทำใหสาเหตการตายอนดบหนง

ของประเทศไทยในป พ.ศ. 2486 จากเชอมาลาเรย ซงมอตราตาย

มากถง 315 ตอประชากร 100,000 คน ลดลงเหลอ 139 ตอ

ประชากร 100,000 คนในป พ.ศ. 2495 ตอมาในป พ.ศ. 2495

อตราตายจากไขมาลาเรยกลดลงจนเหลอ 43 ตอประชากร

100,000 คน นบแตนนเปนตนมาการใชสารเคมดดทกมใชกน

แพรหลายทงในโครงการกำจดยงพาหะนำโรคมาลาเรยและ

ไขเลอดออก ปจจบนการใชสารเคมกำจดแมลงมหลากหลายและ

กลายเปนสงจำเปนตอการเกษตร การสาธารณะสขและชวต

ประจำวน เชนการกำจดปลวก มด และแมลงสาบในบาน การพน

หมอกควนกำจดยงลาย และโครงการควบคมไขมาลาเรยโดยการ

กำจดยงกนปลองพาหะ ยงตองพงพาการใชสารเคมเปนหลกใน

ปจจบนพบวามแมลงตางๆพากนดอตอสารเคมโดยเฉพาะการ

สำรวจพบยงดอตอสารเคมจงเปนเรองทตองตดตามเอาใจใส

ไมเชนนน จำนวนประชากรยงดอตอสารเคมจะคอยๆเพมขน และ

สดทายสารเคมกไมสามารถชวยควบคมประชากรยงพาหะได

กคอการแพรระบาดของโรค

คณะผวจยจากสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ โดย

ดร. ละเอยด ประพนธดารา พรอมทมนกวจย และดวยความรวม

มอของผเชยวชาญกฏวทยาการแพทย จากคณะแพทยศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม นกวชาการผเชยวชาญจากสำนกงานปอง

กนควบคมโรคตดตอนำโดยแมลง กระทรวงสาธารณสข อาจารย

นกวชาการจากมหาวทยาลยมหดล และทมนกวจยจาก Liverpool

School of Hygiene and Tropical Medicine ประเทศองกฤษ

ไดรวมกนทำการศกษาวจยกลไกการดอตอสารเคมฆาแมลงใน

ยงกนปลองเปนครงแรก ในป พ.ศ. 2536 เปนเวลากวา 15 ปทผาน

มา เราไดคำตอบมากมายจากงานวจยทนบจำนวนโครงการวจยท

เราไดทนสนบสนนทงในและตางประเทศ 18 โครงการ มผลงาน

ตพมพในระดบนานาชาตทไดรบการรบรอง (Impact factor) 18

เรอง และในวารสารอนๆ รวมทงการนำเสนอในรปแบบอนๆอก

หลายเรอง

การศกษาวจยเกยวกบการดอตอสารเคม เรมตงแตการ

สำรวจประชากรยง เราพบวายงลายทเราเคยควบคมดวยการใช

สารดดท นอกจากจะดอตอดดท ยงดอตอสารเพอรเมธรน ซงเปน

สารไพรทรอยดอกตวหนงดวย โดยทมอตราการดอตอดดท 100 %

และดอตอเพอรเมธรน 30-70 % งานวจยนแสดงใหเหนวาการใช

สารเคมในอดต มผลตอเนองถงปจจบนดวย การกลายพนธท

ตำแหนง “F1534C ของ Na channel” เปนสาเหตหลกของ

การดอตอเพอรเมธรน และทำใหเกดการดอรวมกบดดท

แตยงโชคดท “F1534C ของ Na channel” ไมทำใหเกด

การดอตอสารไพรทรอยดอกตวหนงคอเดลตาเมธรน ทำใหเรา

มนใจไดวา เดลตาเมธรนจะยงคงใชในการกำจดยงลายได

งานวจยดงกลาวเปนเพยงหนงตวอยางของงานทเรา

กำลงดำเนนการ และอกมากทตองดำเนนการเพอใหไดมาซงองค

ความรทจะนำไปใชในการพจารณาเลอกใชสารเคม การดำเนน

งานวจยแตละเรองตองใชงบประมาณจำนวนมาก ตองขอขอบคณ

แหลงทนตางๆทพจารณาใหการสนบสนน ไดแกสำนกงานกองทน

สนบสนนการวจย (สกว.) สำนกงานคณะกรรมการสภาวจยแหง

ชาต (วช.) The Wellcome Trust, UK องคการอนามยโลก (WHO)

รวมทงมหาวทยาลยเชยงใหม และอนๆ ในอดต

การดอตอสารเคมกำจดแมลงในยงพาหะเกดโดย

กลไกหลก 2 ชนด คอ 1) การเพมระดบการยอยสลายและขบออก

โดยเอนไซมจำเพาะในยง (metabolic resistance) 2) เกดจาก

การกลายพนธของอวยวะเปาหมาย ในแผนภาพการออกฤทธของ

สารเคมกำจดแมลง (ดงรป) เมอยงสมผสกบสารเคมและซมผานผนง

ลำตวเขาไปภายใน ภมคมกนธรรมชาตของแมลงไดแกกลมเอนไซม

Oxidases, Hydrolase และ Acetylcholine esterase จะทำ

หนาทยอยสารเคมฆาแมลงตางๆ และหากเอนไซมเหลานมมาก

สารเคมกถกทำลายไมสามารถไปถงอวยวะเปาหมายได เรยกวา

metabolic resistance ในการดอสารเคมอกแบบหนง คอการกลาย

พนธของอวยวะเปาหมาย ในแผนภาพไดแก AChE และ Na channel

แผนภาพการออกฤทธของสารเคมกำจกแมลง

ดร.ละเอยด ประพนธดารา

26

กลมงานการศกษากลไกการดอตอสารเคมฆาแมลงในยงพาหะResearch Institute for Health SciencesChiang Mai, Thailand

สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

จนถงปจจบนน นบเปนเวลา 128 ป ตงแตมการคนพบเชอ

มาลาเรยในเลอดของผปวยในป พ.ศ. 2423 แมจะมการศกษาวจย

เกยวกบโรคมาลาเรยมาเปนเวลานาน คดเปนเงนทนจำนวน

มหาศาล แตกยงไมมวคซนปองกนโรคทไดผล ทงนเนองจากปญหา

หลายประการดวยกน เชน ตวเชอมการพฒนากลไกเพอหลบหลก

ระบบภมคมกนของมนษยหลายวธเสมอนผรายทคอยหลบหนการ

จบกมของตำรวจ การเขาสเมดเลอดแดงตวใหมอยางรวดเรวและ

อาศยอยในบานทเตมไปดวยอาหารน ทำใหตำรวจมองเหนผรายใน

ระยะเวลาสน ๆ จบกมผรายทหลบอยในบานไดยาก เชอมาลาเรย

ยงสามารถเปลยนโปรตนบนผวเซลลเพอปรบตวเองใหเขากบระบบ

ภมคมกนเปรยบไดกบผรายทคอยเปลยนเสอผาเมอตำรวจจำไดใน

แตละครง นอกจากนนตำรวจบางกลมยงหมดแรงหรอตายเสย

กอนทจะกำจดผรายได ดงเชนการศกษาทแสดงใหเหนวาเมดเลอด

ขาวบางชนดจะตายหลงจากสมผสกบบางสวนของเชอมาลาเรย

เปนตน

เมอเอยถงโรคตดเชอมาลาเรย หลายคนคงไมคาดคดวาโรค

นยงคงเปนปญหาสาธารณสขของประเทศไทย ถงแมวาจำนวนผ

ปวยโรคมาลาเรยในประเทศจะลดลงเปนอยางมาก (33,178 ราย

ในป 2550) แตในความเปนจรงนน มาลาเรยเปนสาเหตการตาย

ของเดกหนงคนในทก ๆ 30 วนาททวโลก ในปหนง ๆ นน มผปวย

ดวยโรคนมากถง 500 ลานคน นอกจากจะเปนปญหาดาน

สาธารณสขแลว ยงสงผลกระทบทำใหการเจรญเตบโตทาง

เศรษฐกจชาลงดวย สถานการณโรครอนในปจจบนนทำใหหลาย

ฝายกงวลวามาลาเรยจะกลบมาระบาดเปนปญหาใหญอกครง เนอง

จากสภาพอากาศทเหมาะสมกบการแพรพนธของยงกนปลอง

พาหะของโรค

รางวลนกวจยดเดนชางทองคำ

มหาวทยาลยเชยงใหม ประจำป พ.ศ. 2550

เปดมมมองงานวจยมาลาเรย

ดร.จระประภา วภาษา

27

สมาชกสถาบนฯ

Research Institute for Health Sciences

กลไกในการหลบหลกระบบภมคมกนตางๆ ของเชอมาลาเรย

ดงกลาวขางตน ตลอดจนการทผทอยในพนททมการระบาดของ

เชอมาลาเรยมการตดเชอซำอยเสมอๆ ทำใหเกดคำถามวจยวา

ระบบภมคมกนทมหนาทจดจำและตอสกบเชอมาลาเรยนนพฒนา

เปนปกตหรอไม เซลลเมดเลอดขาวชนดใดบางทมบทบาทในการ

กำจดเชอ หากจะทำใหเขาใจงายขนคงตองถามเปรยบเทยบวา

“ตำรวจสามารถจดจำผรายไดหรอไม จำไดนานแคไหน ตำรวจคน

ทจบกมผรายไดมลกษณะพเศษหรอมการฝกฝนอยางไร ใชอาวธ

ชนดใด ผรายแตงกายแบบใดทถกจบกมไดงายทสด การประสาน

งานของตำรวจจากหนวยขาวกรองถงหนวยปราบปรามมลำดบและ

ขนตอนอยางไร” หากเราสามารถตอบคำถามเหลานไดกจะนำไปส

การพฒนาวธฝกฝน ตลอดจนจดหาอาวธใหกบตำรวจประจำกาย

เพอใชในการจบกมผรายไดมประสทธภาพยงขน

กลไกในการหลบหลกระบบภมคมกนตาง ๆ ของเชอมาลาเรย

ดงกลาวขางตน ตลอดจนการทผทอยในพนททมการระบาดของ

เชอมาลาเรยมการตดเชอซำอยเสมอ ๆ ทำใหเกดคำถามวจยวา

ระบบภมคมกนทมหนาทจดจำและตอสกบเชอมาลาเรยนนพฒนา

นอกจากปจจยดงกลาวขางตนแลว หลาย ๆ พนทในประเทศ

ไทยมการตดเชอมาลาเรยทแตกตางกน บางพนทมการตดเชอ

เฉพาะฤดกาล บางพนทมการตดเชอซำบอยๆ นอกจากนนกอาจ

ตดเชอตางชนดกนออกไปอกทำใหเราสามารถศกษาการตอบสนอง

ของระบบภมคมกนในสภาวะทแตกตางกน เสมอนกบการเรยนรวา

ตำรวจทองททมผรายชกชมมกลยทธการทำงานแตกตางจาก

ตำรวจในพนททเงยบสงบอยางไร

แมวาทมวจยดานภมคมกนตอโรคมาลาเรยของสถาบนฯ จะ

เปนเพยงกลมเลกๆ แตเรากหวงเปนอยางยงวาผลงานวจยหรอ

องคความรใหมทเกดขนจะมสวนชวยทำใหการพฒนาวคซนปองกน

โรคเปนไปไดอยางรวดเรวยงขน การเขาสการวจยหลงยคจโนมน

(จโนม = การศกษารหสพนธกรรมทงหมด) เราหวงวาจะมโอกาส

ไดใชเทคโนโลยใหมๆ เชน การศกษากระบวนการทางชวเคมของ

เชอมาลาเรยโดยดโปรตนทงหมด (Proteomics) มาประยกตใช

เพอพฒนางานวจยใหกาวหนามากยงขนไปในอนาคต ในสภาวการณทเทคโนโลยมการพฒนาไปอยางรวดเรวทำให

มนษยรจกเชอมาลาเรยไดละเอยดมากขน ในขณะเดยวกนกมการ

พฒนาวธตรวจสอบและแบงกลมของเมดเลอดขาวในระบบภมคม

กนไดดยงขน สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพไดรบทนวจยจาก

องคการอนามยโลก Thailand-Tropical Diseases Research

Programme (T-2) และ The Wellcome Trust ประเทศองกฤษ

ใหทำการศกษาการพฒนาและอายขยของระบบภมคมกนในสวนท

มหนาทจดจำเชอมาลาเรย ทงในสตวทดลองและในมนษย

พฒนาแลวอาจทำไดยากเนองจากตดตามผ เคยปวยดวยโรค

มาลาเรยไดจำนวนนอย ในทวปแอฟรกานน ถงแมมผปวยจำนวน

มากแตกไมสามารถศกษาเกยวกบความจำของระบบภมคมกนตอ

เชอมาลาเรยไดเพราะอตราการตดเชอซำมสง มผตดเชอแบบไมม

อาการจำนวนมาก ยงไมทนจะจำผรายเกาไดดกถกจโจมดวยผราย

กลมใหมเสยแลว ไมสามารถบอกไดวา “จำได” ตงแตเมอไหร นาน

แคไหน

ถงแมวาประเทศไทยจะถกจดอยในกลมประเทศกำลงพฒนา

และถกคดวาเปนผตามดานเทคโนโลยและความร แตเรากยงม

ความไดเปรยบหลายๆ ประเทศ ทเราสามารถศกษาวจยโรคตด

เชอมาลาเรยไดในคนโดยตรง ดวยความพรอมของสถาบนฯ ทม

เครองมอทนสมยสามารถตอบคำถามวจยไดหลากหลาย ประกอบ

กบในจงหวดเชยงใหมมพนททการระบาดของมาลาเรยลดลงอยาง

มาก มฐานขอมลทแมนยำและการเฝาระวงโรคทดของกระทรวง

สาธารณสขทราบวาใครตดเชอมาลาเรยชนดไหน ครงสดทาย

เมอไหร ปจจยเหลานเออใหเราสามารถศกษาเกยวกบการจดจำ

เชอมาลาเรยของระบบภมคมกนไดเปนอยางด สงนประเทศท

28 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

ผมไดรบมอบหมายจากทางสถาบน ฯ ใหชวยเขยนเลาเรองเกยวกบงานวจยปองกนโรคเอดส

ททางสถาบน ฯ กำลงดำเนนการอยในปจจบนเนองในโอกาสวนสถาปนาครบรอบ 30 ปของ

สถาบนฯ ทรกของพวกเราทกคน ซงเรองราวงานวจยทผมจะนำมาเลาสกนฟงแบบงายๆ ไมเปน

วชาการจาจนเกนไป นาจะทำใหพวกเรามงานวจยทตองทำเตมมอและเตมหวสมอง (นาจะดกวาตก

งาน!) ตดตอกนไปอกนานหลายปในอนาคต ดไมดบางโครงการวจยอาจไดทำยาวไปถงตอนเราฉลอง

ครบรอบ 40 ปของสถาบนฯ กวาจะปดโครงการวจยบางเรองไดดวยซำ (ผมไมไดโม! ตองอานออก

เสยงแบบนกมวยสมรกษ คำสงหนะครบ) ในฐานะทผมไดรบมอบหมายจากทานผอำนวยการให

เปนหวหนาโครงการวจยหลกเกยวกบการปองกนโรคเอดสของฝายไทยทง 3 เรอง แถมแตละ

เรองยงมกลมประชากรเปาหมายทเราตองลงไปหาอาสาสมครแตกตางกนไปอยางสนเชง แต

กเตมไปดวยสสนและชวยเตมเตมรสชาดของชวตททำใหพวกเราทกคนททำงานอยในทมวจย

ทง 3 เรองรวมมากกวารอยชวต มสงทเราตองตงใจใฝเรยนรและมความสนกในการทำงาน

ทงภาคสนามและงานในคลนก พรอมกบการไดรบความสขทพวกเราชาวสถาบนฯ ไดม

โอกาสรวมกนทำโครงการวจยเชงทดลองทมความ สำคญตอวงการวจยเกยวกบ HIV/AIDS

รวมกบเพอนนกวจยจากสถาบนวจยฯ ชนนำในตางประเทศทนาจะมเกอบครบทกทวป

ตงแตอเมรกาเหนอ อเมรกาใต อฟรกา แครเบยน และเอเซย ซงคาดวานาจะมรายงานผลงานวจยออกมาเผยแพรไดในอกไมกปขางหนา

ผมจงไดเขยนจวหวขอเอาไววา “สามเรอง สามรส โครงการวจยปองกนโรคเอดส ทชาวโลกกำลงจบตารอคอย” โดยขอนำเอาเกรดเลก

รวมไปถงเกรดใหญทนาสนใจมาเขยนเลาสกนฟง เผอเราจะไดไมเปนคนตกขาวสำหรบชาวสถาบนฯ ทไมไดเขามาเกยวของกบโครงการ

วจยทงสามเรองโดยตรง ดงเรองราวทขอเลาตอไปนครบ

การใหบรการคำปรกษาและการตรวจเลอดหาการตดเชอเอดส

โดยสมคร หรอทเราเรยกยอ ๆ ในภาษาองกฤษวา VCT (Volun-

tary Counseling and Testing) ถอเปนชองทางทสำคญในการ

เชอมตอระหวางการปองกนการแพรระบาดของโรคเอดสสำหรบ

คนทไมตดเชอ เพอใหประชาชนมความรความเขาใจ มความ

ตระหนกตอโรคเอดส และปรบเปลยนพฤตกรรมทเสยงตอ

การรบเชอมาโดยไมรตว สวนผทตรวจแลวพบวาผลเลอดเปนบวก

จากการตดเชอ HIV การรบรสถานการณตดเชอของตนเองเรวขน

จะเปนการเพมโอกาสการเขาถงการดแลรกษาในเวลาทเหมาะสม

ตงแตตนทยงมสขภาพแขงแรงด และไดเรมกนยาตานไวรสเอดส

เมอถงเวลาทระดบภมตานทานลดตำลง ซงจะไดผลดกวารอไป

ตรวจเลอดหาการตดเชอเมอรางกายมภมตานทานลดตำลงมากๆ

หรอเจบปวยเปนโรคฉวยโอกาสอยางรนแรงจนอาจสงผลใหการใช

ยาตานรกษาไมคอยไดผลหรอมโอกาสเสยชวตคอนขางสง

ปญหาใหญของประเทศกำลงพฒนาสวนใหญรวมทงประเทศ

ไทยกคอเรองการเขาถงบรการตรวจเลอดหาการตดเชอเอดสเพราะ

สวนใหญมกจะเปนบรการในรปแบบตงรบอยในโรงพยาบาลของ

รฐหรอเอกชนเปนหลก ประชาชนทอยากจะไปใชบรการตรวจเลอด

อาจมอปสรรคหลายประการททำใหเขาถงบรการตรวจเลอดไดยาก

ตงแตไมแนใจวาตองจายเงนเทาไหรเปนคาตรวจเลอด ตองเสยคา

รถเดนทางไปทโรงพยาบาล ไมแนใจวาจะมบรการตรวจเลอดวน

ไหนบาง และอกประเดนสำคญทชาวบานอาจนกวตกอยในใจ กคอ

กลวจะถกเจาหนาทโรงพยาบาลหรอคนไขอน ๆ มองดวยสายตา

รงเกยจวาเขาหรอเธอไปทำอะไรไมดมา จงมาขอตรวจเลอดหาการ

ตดเชอเอดสทโรงพยาบาล ดไมดอาจกลายเปนขาวลอไปทวหมบาน

หากรวาใครไปขอตรวจเลอดเอดสทโรงพยาบาลมา ไมวาผลการ

ตรวจเลอดจะเปนลบหรอบวก เขา/เธอกอาจถกตตราประทบไป

แลว

สามเรอง สามรส โครงการวจยปองกนโรคเอดส ทชาวโลกกำลงจบตารอคอย

1. โครงการ พา-ไทย (Project Accept - Thailand) พาชมชนหางไกลเอดส

รศ.นพ.สวฒน จรยาเลศศกด

29Research Institute for Health Sciences

พนทดำเนนการโครงการพาไทยมอย 6 อำเภอ คอ อำเภอ

แมแตง พราว เชยงดาว ไชยปราการ ฝาง และแมอาย ดำเนนการ

ครอบคลมหมบานกวา 200 แหง ประมาณรอยละ 40 ของประ

ชากรเปนกลมชาตพนธหลากหลาย เชน อาขา ลาห ปกากญอ เยา

มง ไทยใหญ เราคาดหวงวาการจดบรการเชงรกทผสมผสานกน

ตามทไดกลาวไปแลว จะมสวนชวยทำใหประชาชนปรบเปลยน

พฤตกรรมเสยงตอโรคเอดส ทำใหจำนวนผตดเชอเอชไอวรายใหม

ในพนทลดลง ชวยสรางความร ความเขาใจเกยวกบโรคเอดสซงจะ

ไปชวยลดความรสกรงเกยจและสรางทศนคตทดตอผตดเชอ/ผปวย

เอดสในชมชนของตน และทำใหชมชนมทศนคตเชงบวกตอการไป

ขอรบบรการ VCT เปนเสมอนกบการไปขอตรวจเชคสขภาพเมอม

ความเสยงเหมอนไปขอตรวจเชคโรคเบาหวาน ตรวจเชคโรคมะเรง

ไมไดดเปนเรองเสอมเสยตอวงตระกลเหมอนทผานมา

จากการประชมเอดสโลกเมอตนเดอนสงหาคมทผานมา คาด

กนวามผตดเชอเอดสทมชวตอยทวโลกใบนประมาณ 33 ลานคน

ยงคงมจำนวนผตดเชอเอดสรายใหมเพมขนประมาณ 2.7 ลานคน

ตอป โดยสวนใหญเปนผทอาศยอยในประเทศยากจนหรอประเทศ

กำลงพฒนาโดยเฉพาะในทวปอฟรกาตอนลาง ประเทศในแถบ

เอเชยใต และตะวนออกเฉยงใตทเราอาศยอย มผปวยโรคเอดสทได

รบการรกษาดวยยาตานไวรสเมอถงเกณฑทตองกนยาตานอยประ

มาณ 3 ลานคนในปจจบน ทนาเปนหวงอยางยงกคอ ตวเลขทคาด

วาในทก 2 รายของผตดเชอทเรมกนยาตานไวรสใหม จะมผตดเชอ

เอดสรายใหมเพมเตมเขามาอก 3-5 คนทเราไมไดลงแรงเพอปองกน

การแพรระบาดของเชอเอดสอยางเพยงพอ การเชอมตอระหวาง

การปองกนและการเขาถงการรกษาจงตองทำอยางจรงจงควบคไป

ดวยกนอยางมประสทธภาพ มฉะนนเราอาจพายแพสงครามตอ

ตานการแพรระบาดของโรคเอดสอยางหมดรปในอกไมกปขางหนา

กเปนได

โครงการยาตานในคผลเลอดตาง HPTN052 เปนโครงการ

วจยททำรวมกนกวา 8 ประเทศ อาทเชน ประเทศไทย (เชยงใหม)

อนเดย บราซล มาลาว ซมบบเว อฟรกาใต โดยการสนบสนนทน

จากสถาบนสขภาพแหงชาตของประเทศสหรฐอเมรกา ซงมทมงาน

อกหลายสบชวต แนวคดของโครงการกคอ การศกษาผลของการ

กนยาตานไวรสเพอดวาจะชวยปองกนการแพรเชอไปสคครองทไม

ตดเชอไดหรอไม โดยเปดรบอาสาสมครทเปนคผลเลอดตาง คอ

ฝายหนงตดเชอ HIV และมคครองทมผลเลอดเปนลบ ยงมระดบ

ของภมตานทานทดอย โดยม CD4 อยระหวาง 350 – 550 ตวตอ

ลบ.มม. โดยศกษาเปรยบเทยบผลของการกนยาตานระหวางคตาง

ทกนยาตานทนทกบคตางทรอเรมกนยาตานเมอมระดบ CD4 ลด

ลงตำกวา 250 ตว ซงเปนเกณฑทเราเรมใหผตดเชอกนยาตานตาม

แนวทางการรกษาทเราปฏบตกนอยในปจจบน

โครงการคตาง 052 ตงเปาจำนวนอาสาสมครทวโลกอยท

1750 ค สำหรบประเทศไทยเรากำหนดจำนวนคตางไวท 250 ค

แตตอนนถอยเปาลงมาอยท 120 ค นาจะยงพอมสทธลนได โครง

การนมระยะเวลาในการตดตามอาสาสมครคตางนานถง 7 ป กวา

เราจะทำงานโครงการวจยนจบ ผมและเพอนรวมทมรนอาวโสบาง

ทานคงจะเกษยณอายพอดครบ

โครงการพา-ไทย เปนโครงการวจยททำรวมกน 4 ประเทศ

ไดแก ประเทศไทย (เชยงใหม) ประเทศแทนซาเนย ประเทศ

ซมบฟเวย และประเทศอฟรกาใต โดยการสนบสนนทนจาก

สถาบนสขภาพจตแหงชาตของประเทศสหรฐอเมรกา ทมงานท

รวมผจญภยออกงานในพนทหางไกลตามปาเขาลำเนาไพรอกกวา

40-50 คน แนวคดหลกของโครงการพาไทยกคอ การทดลองนำ

เสนอรปแบบบรการ VCT แบบเชงรกเขาไปในชมชน เนนรปแบบ

ผสมผสานโดยจดใหมหนวยสขศกษาเคลอนทเขาไปใหความร

ความเขาใจเกยวกบโรคเอดสในชมชนอยางงาย ๆ

พรอมกบการใหบรการ VCT เคลอนทเขาไปใหบรการอยางเปดเผย

ในแตละชมชน และเชอมตอดวยการจดกจกรรมตอเนองกบประชา

ชนกลมทมารบบรการVCT เพอชวยใหประชาชนกลมนไมวาจะม

ผลการตรวจเลอดเปนบวกหรอลบ มทกษะในการดแลสขภาพ

ตนเอง การจดการกบความเครยด การลดความรงเกยจตอโรคเอดส

และการปรบเปลยนพฤตกรรมเสยงตอการตดเชอหรอการแพรเชอ

ไปสผอน

2. โครงการ คผลเลอดตาง HPTN052

ความรกแททอยเหนอเชอเอดส

30

สมาชกสถาบนฯ

สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

เลามาเสยยดยาว ขออนญาตจบเพยงเทาน เอาไวโอกาสหนา

คอยมาเลาเรองความคบหนาของโครงการทงสามใหเราไดทราบกน

เปนระยะๆ ขอขอบคณททานทกรณาทนอานมาจนจบตรงนครบ

โครงการพมาน หรอ PI Man (Prevention Infection

in Men) เปนโครงการวจยนองใหมลาสดของสถาบน ฯ คาดวาจะ

เรมดำเนนการวจยไดในอก 2-3 เดอนขางหนาน เปนโครงการวจย

ทดำเนนการรวมกนในหลายประเทศ อาทเชนประเทศไทย

(เชยงใหม) สหรฐอเมรกา เปร เอกวาดอร บราซล อฟรกาใต โดย

การสนบสนนทนจากสถาบนสขภาพแหงชาตของประเทศสหรฐ

อเมรกาและมลนธของบลเกต มลกทมทมความหลากหลายทางเพศ

ดงกลาวสบชวต เปนโครงการวจยเชงทดลองทตองการศกษาวา

การกนยาตานไวรสลวงหนาในกลมชายทมเพศสมพนธกบชาย(ชาว

เกยและสาวประเภทสอง) จะชวยปองกนการตดเชอ HIV ไดหรอไม

โดยเลอกใชยาตานไวรสชอ Truvada เปรยบเทยบกบ Placebo

ในการวจยครงน ตองการจำนวนอาสาสมครรวมประมาณ 3,000

คนจากทกแหงทเขารวมในโครงการ สำหรบของสถาบน ฯ รบ

จำนวนอาสาสมครทตองการ 200 ราย โดยใชเวลาในการตดตาม

ประมาณ 1-2 ป ตอนนเราไดเปดโครงการคดกรองหาอาสาสมคร

เบองตนมาแลวประมาณ 3-4 เดอนกวา เปดบรการอยทพมาน

คลนกซงเปนอาคารพาณชย 3 ชนตงอยทถนนนมานเหมนทร 13

ซอยฝงตรงขามกบ House of Male หรอทหนมชาวเกยเรยกวา

“บานปามาล” มการตกแตงภายนอกและภายในคลนกอยางสวย

งาม จนดไมออกวาเปนคลนกวจย ดเหมอนกบรานทำผมซาลอน

หรอสปามากกวา เรมมเพอนพองนองพชาวเกย และสาวประเภท

สองมารบการคำปรกษาและตรวจเลอดแลวกวารอยรายจนถง

ขณะน สวนตอนกลางคนกตองสงทมงานของเราทเปนหนมหลอ

และหนมสวยไปประชาสมพนธเชงรก และชกชวนกลมเปาหมาย

ตามแหลงนดพบตาง ๆ ไมวาจะเปนคลบ สปา ซาลอน สถานศกษา

หรอ แหลงชมนมทเปนทนยมของเขาและเธอ เพอใหมารบบรการท

พมานคลนกของเรา หลงจากทำโครงการนไปไดสกพก ตองลงไป

พดคยกบพ ๆ นอง ๆ ชาวสมวงเปนระยะ สงทนาเปนหวงอยางยงในหลายประเทศทวโลกขณะน กคอ

สถานการณแนวโนมการตดเชอ HIV ทเพมสงขนอยางรวดเรวโดย

เฉพาะในชายทเปนเกย และชายทเปนกะเทย หรอสาวประเภทสอง

ในขณะทอตราการตดเชอในกลมประชากรทวไปกลบมแนวโนมท

ลดลง จากรายงานการเฝาระวงการตดเชอ HIV ทสมสำรวจเฉพาะ

ในกลมชายทมเพศสมพนธกบชายและสาวประเภทสอง ในกรงเทพ

เชยงใหม ภเกต ในระยะ 3-5 ป ทผานมา พบวามอตราการตดเชอ

HIV อยระหวาง 15 – 25 % ซงเปนตวเลขอตราการตดเชอทสง

มากจนนาวตก หากเราไมเรงใหมมาตรการในการปองกนการแพร

ระบาดของโรคเอดสในประชากรกลมนทไดผลเปนการเฉพาะอยาง

เรงดวนในปจจบน อาจเปนสญญาณเตอนภยใหรวาจะมการกลบ

มาระบาดของโรคเอดสเขาสประชากรใหมอกรอบ ซงคราวนจะ

แพรระบาดอยางรวดเรวในกลมเยาวชน และขยายเขาสครอบครว

ของคนไทยในอนาคตอนใกลน หากหนวยงานทงหลายทเกยวของ

ยงไมตนตวชวยกนทำงานเชงรกอยางจรงจง

3. โครงการพมาน PI-Man

ความหลากหลายทเพศ ชายไมจรง หญงไมแท

31

ผศ.นพ.อภนนท อรามรตน

Research Institute for Health Sciences

จากการเรมศกษาปญหาการตดเชอเอชไอวในกลมผเขารบการ

บำบดยาเสพตดทศนยบำบดยาเสพตดเชยงใหม(ขณะนนยงใชชอวา

ศนยบำบดยาเสพตดภาคเหนอ โดยการใหบรการใหคำ ปรกษา

และตรวจหาเชอเอชไอวในผเขารบการบำบดทศนยบำบดฯ และ

ตดตามใหคำปรกษาและตรวจเลอดตอเนองทก 6 เดอนไปอก

2 ป เพอหาความชกชมและอบตการณของการตดเชอดงกลาวใน

ระหวางนน เรมมการระบาดของยาบาในประเทศไทยอยางรนแรง

ป 2543 สถาบนฯไดรวมกบนกวจยในมหาวทยาลยขอนแกน

จฬาลงกรณ สงขลานครนทรและอสสมชญ ทำการสำรวจปญหา

การใชสารเสพตดในระดบครวเรอนทวประเทศเพอประมาณการ

จำนวนผเกยวของกบสารเสพตดทวประเทศ1 ซงเปนการศกษา

ลกษณะมาตรฐานครงแรกของประเทศไทยโดยการสนบสนนของ

สำนกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตดแหงชาต

(ป.ป.ส.)

จากการศกษาเบองตนทงสองโครงการน ทำใหรฐบาลทราบวา

ในภาคเหนอ มผใชยาเสพตดผดกฎหมายอยในขณะนน ประมาณ

ประมาณ 6,100 คน คดเปนรอยละ 0.1 ของประชากรภาคเหนอ

โดยมความชกชมของการใชยาบาสงสด รองลงไปเปนกญชา สาร

ระเหยและฝน/เฮโรอน อยางไรกตามพบวา

กลมผฉดเฮโรอน/ฝนทเขารบการบำบดทศนยบำบดฯ มอตรา

การตดเชอเอชไอวสงทสด โดยมความชกชมประมาณ 30%

และมอบตการณของการตดเชอใหมในกลมนประมาณ 8%

ตอ 100 คนตอป เนองจากพฤตกรรมการใชอปกรณการฉดรวมกน

1 คณะกรรมการบรหารเครอขายองคกรวชาการสารเสพตด สำนกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด. สถานภาพยาและการใชสารเสพตดพ.ศ. 2546

การสำรวจครวเรอนทวประเทศ. กรงเทพมหานคร: จรลสนทวงศการพมพ. 2547.. 2 กนษฐา ไทยกลา สโข เสมมหาศกด เจมขวญ รชชศานต และอภนนท อรามรตน. ความสมพนธความสมพนธระหวางการดมกบการกระจายตวของจดจำหนาย

เครองดม ทมแอลกอฮอลในชมชนพนทภาคเหนอ. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : ศนยวจยปญหาสรา ; 2550.

การคนพบขางตนเปนจดเรมตนของการขยายตวของงานวจย

สารเสพตดในเวลาตอมาหลายโครงการวจยมากมาย หลายการ

ศกษาวจย ดงน

1.ดานการศกษาตดตามขนาดและลกษณะของปญหาการใช

สารเสพตดสถาบนฯไดสำรวจประมาณการจำนวนผใชสารเสพตด

ใหแกสำนกงาน ป.ป.ส. ซำอก 3 ครงในระหวางป 2546-2551 พบ

วาการใชยาบาและเฮโรอน/ฝนไดลดลงหลงจากรฐบาลไดออก

นโยบายเพอแกไขปญหาหลายแนวทาง โดยเฉพาะนโยบายสงคราม

เพอเอาชนะยาเสพตด แตกลบมการขยายตวของยาเสพตดเพอ

ความบนเทงและการดมสรามากขน สถาบนฯ ไดทำการศกษาเพม

เตม คอการศกษาปญหาการใชยาเสพตดเพอความบนเทงใน

จงหวดเชยงใหม ลำพน พษณโลก และขอนแกน ใหแกสำนกงาน

ป.ป.ส. และประมาณการจำนวนผดมสราและผลกระทบ ในภาค

เหนอใหแกศนยวจยสรา สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรม

สขภาพ ในงานวจยชนหลงน ไดพฒนาเครองมอมาตรฐานในการ

สำรวจการดมสราออกใชทวประเทศ ชอ Thai Drinking Survey

Guide นอกจากนน ยงไดรบการสนบสนนจากศนยวจยสราให

สำรวจการกระจายของจดจำหนายสราทวภาคเหนอ2 และโดย

เฉพาะทเกยวพนกบสถานทตงของสถาบนการศกษา

2.ดานการคนหาแนวทางการแกไขปญหา แนวทางการแกไข

ปญหาสขภาพในกลมผใชยาเสพตดใหญๆ 2 สวน คอ

2.1 กลมผใชยาเสพตดชนดฉด

ในกลมน สถาบนฯ ไดเขารวมเปนสวนหนงของเครอ

ขายสากลเพอการศกษาปองกนการตดเชอเอชไอว (HIV Preven-

tion Trial Network, HPTN) ซงสนบสนนโดยสถาบนสาธารณสข

แหงชาต(National Health Institute)ของรฐบาลสหรฐอเมรกาทำ

การศกษาทดลอง 2 แนวทาง คอ

1) ศกษาทดลองประสทธผลของการใหการอบรมแกนนำเพอน

ชวยเพอนในการปรบเปลยนพฤตกรรมทเสยงตอการตดเชอเอชไอว

ในเครอขายผฉดยาเสพตด ในระหวางปพ.ศ. 2546-2549

(HPTN037) ในพนทภาคเหนอตอนบน รวมกบการศกษาแบบเดยว

กนของมหาวทยาลยเพนซลวาเนยในกลมผฉดยาเสพตดทนน โดย

ทงสองแหงทำการศกษาเปรยบเทยบกบวธการใหคำปรกษาราย

บคคล ซงพบวาในประเทศไทยทงสองกลมมพฤตกรรมการฉดยา

เสพตดลดลงไปมากพอๆกน

งานวจยสารเสพตดเปนกกกบ HIV ไดอยางไร?

32 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

2.2 กลมผใชยาบา

สถาบนฯไดรบการสนบสนนอยางตอเนองจาก

National Institute on Drug Abuse (NIDA)ใหทำการศกษา

แนวทางการแกปญหา 2 ดาน คอ

ก) การศกษาแนวทางการปรบเปลยนพฤตกรรมในเครอขาย

เยาวชนผใชยาบา ระหวางป พ.ศ. 2545-2550 สถาบนฯ ไดศกษา

ทดลองรปแบบการฝกอบรมแกนนำเพอนชวยเพอน เพอใหความ

รและปรบเปลยนพฤตกรรมเสยงในเครอขาย โดยเปรยบเทยบกบ

รปแบบการฝกอบรมเยาวชนดานทกษะชวตทใชกนอยแพรหลาย

ในประเทศไทยและศกษาในกลมเยาวชนท ใชยาบาในเมอง

เชยงใหมและอำเภอใกลเคยง ผลการศกษาพบวาเยาวชนทใช

ยาบาสวนใหญเรมใชเมออาย 15 ป เปนชายมากกวาหญง ใชยาบา

โดยวธสบควน มความเสยงสงตอการตดเชอกามโรค การถกจบกม

และภาวะซมเศรา รปแบบการฝกอบรมทงสองแบบสามารถปรบ

ลดพฤตกรรมการใชยาบาใหลดลงไดพอๆกน โดยรปแบบทดลองจะ

สามารถเพมพฤตกรรมการปองกนการตดเชอกามโรคไดมากกวารป

แบบทกษะชวต

ข) การศกษาแนวทางการปรบเปลยนโครงสรางชมชนเพอแก

ปญหาในชมชนตงแตป พ.ศ.2550 สถาบนฯไดรบการสนบสนนจาก

NIDA ใหศกษาทดลองแนวทางการปรบเปลยนโครงสรางของ

ชมชนในพนททมปญหาการใชสารเสพตด เพอใหชมชนมความ

เขมแขงในการแกไขปญหาในชมชนไดดวยตนเอง โดยหวงวาจะเปน

แนวทางททำใหเกดกระบวนการแกไขปญหาทยงยนในชมชน

ขณะนกำลงเรมดำเนนการในจงหวดเชยงใหมและลำพน

พฒนาการของงานวจยทกลาวมาและเงอนไขของการ

สนบสนนทนของเครอขาย HPTN ทำใหสถาบนฯไดพฒนา

กระบวนการทเปดโอกาสใหชมชนเขามามสวนรวมในการวจยใน

รปแบบของคณะกรรมการทปรกษาชมชนดานงานวจยสารเสพตด

(Substance Abuse Community Advisory Board) ซงม

คณ สมเกยรต สกลศกษาด เปนประธาน โดยมคณะอนกรรมการ

ในระดบพนททมการศกษา (Community Working Group) เขา

รวมรบรและใหคำแนะนำตอการดำเนนงานวจยในพนท ซงเปน

กระบวนการทชวยใหงานวจยสารเสพตดของสถาบนฯ สามารถ

ลลวงไปไดดวยด ไมเกดความเขาใจผดและสามารถสงผลใหเกด

ความรความเขาใจทถกตองตองานวจยและผลวจยท เกดขน

สามารถนำไปปรบใชในชมชนไดอยางเหมาะสมทนกาล

2) ศกษาทดลองประสทธผลของการบำบดผฉดยาเสพตดชนด

ฝน/เฮโรอน ดวยยาชนดใหม (Suboxone®) โดยเปรยบเทยบผล

การบำบดแบบทดแทนระยะยาวกบแบบถอนพษระยะสนในการ

ปรบเปลยนพฤตกรรมเสยง การตดเชอเอชไอวและการเสยชวต

เปนโครงการทมระยะประมาณ 4-5 ป เรมตงแตป พ.ศ. 2550 โดย

ศกษารวมกบนกวจยในประเทศจนในพนทของมณฑลกวางสและ

ซนเจยง การศกษานถอเปนการทดลองใชยาชนดนเปนครงแรกใน

ประเทศไทย ดำเนนการศกษาในพนทภาคเหนอตอนบนรวมกบ

โรงพยาบาลศนยลำปาง งาว อมกอย และแมสรวย

33

ดร.ทพวรรณ ประภามณทล

สมาชกสถาบนฯ

Research Institute for Health Sciences

คำวา “คณภาพสงแวดลอมและสขภาวะ” ฟงดแลวอาจจะไกลตวและครอบคลมหลายสาขาวชา จน

อาจทำใหคดวาเปนสขภาวะ “ของเรา” หรอ “ของใครกนแน” กอปรกบในทางสงแวดลอมและสาธารณสข

ไดกลาวถง “สขภาวะ” หรอ “ภาวะทเปนสข” ในความหมายทมากกวา “สขภาพกาย (physical health)”

แตยงหมายความถง “สขภาพทางจตใจ (mental health)” “สขภาพทางสงคม (social health)” และ

“สขภาพทางจตวญญาณ (spiritual health)” (ประเวศ วะส, 2543 อางโดย เดชรต สขกำเนด และคณะ, 2545)

ในความเปน “สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม” มกจะเนนหนกไปทาง

สขภาพกายเพราะมพนฐานดานทรพยากรและศกยภาพของนกวจยในดานนมากอนและไดเนนการ

พฒนางานวจยจากมลภาวะทางการเกษตรดวยเหตผลทสามารถเขาถงพนทศกษาไดงาย เปนอาชพของ

คนสวนใหญในพนท และทสำคญคอยงมการทำวจยดานนอยคอนขางนอย

สารปองกนกำจดศตรพชและสตว หรอสารฆาศตรพช และสตว (pesticides) ซงประกอบดวยสาร

เคมกลมตางๆ ทนำมาฆาศตรพชและสตว เชน สารฆาแมลง (insecticides) สารฆาวชพช (herbicides)

สารฆาเชอรา (fungicides) ลวนถกนำมาใชเพอการ “แลกเปลยน” ใหไดอาหารทมนษยตองการ งาน

วจยดานมลภาวะและอนามยสงแวดลอม ทำการวจยคนหาในสงทเปน “ผลกระทบตอสขภาพทงของเกษตรกรและผบรโภค” อยางไรกตาม

งานวจยดานนตองอาศยพนธมตรทางวชาการจากหลายสาขา ทงในและนอกมหาวทยาลย รวมทงสถาบนวจยและมหาวทยาลยในตาง

ประเทศทมาของแผนงานวจยดานมลภาวะและอนามยสงแวดลอม

จดเรมตนของแผนงานวจยดานมลภาวะและอนามยสงแวดลอม

สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ เกดจากแนวคดของศาสตราจารย

นพ.กอสน อมาตยกล ผอำนวยการสถาบนวจยวทยาศาสตร

สขภาพ ในชวงป พ.ศ. 2529 ทไดเลงเหนปญหามลภาวะในสงแวด

ลอมจากการพฒนาโดยเฉพาะการใชสารเคมตางๆ ในภาคการ

เกษตร และอตสาหกรรมทจะสงผลกระทบตอสขภาพอนามยของ

ประชาชนได และสถาบนฯ ควรจะมงานวจยดานนในอนาคต ซง

ในขณะนนสถาบนฯ มงานวจยดานโภชนาการ และดานโรคตดเชอ

มาแลวกวา 10 ป ทงนไดเรมตนมาจากดานวทยาศาสตรการ

วเคราะหสารเคมปองกนกำจดศตรพชและสตวทมปญหามากทสด

ซงในขณะนนคอการปนเปอนในนำนมมารดาของดดท (DDT,

Dichlorodiphenyl trichloroethane) ดดทไดถกนำใช

ทงในภาคการเกษตรและสาธารณสข มหลกฐานทนาสนใจวา

ประเทศไทยไดนำดดทมาใชครงแรกทจงหวดเชยงใหม ในป

พ.ศ. 2492 (บางเอกสารบอกวาเปน พ.ศ. 2494) ตอมาระงบใชใน

ทางการเกษตรในป พ.ศ. 2526 ดวยเหตผลทดดทมฤทธตกคางยาว

นานในสงแวดลอมและเขาสหวงโซอาหาร (food chain) แตในทาง

สาธารณสขไดใชควบคมยงพาหะมาจนถงป 2543

แผนงานวจยดานมลภาวะและอนามยสงแวดลอมสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหมในบทบาทของ “คณภาพสงแวดลอมและสขภาวะ”

34 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

การพฒนาบคลากรและงานวจยดานมลภาวะและอนามยสงแวดลอม

ในดานบคลากร งานวจยดานมลภาวะและอนามยสงแวดลอมไดรบการพฒนาเชนเดยวกบงานวจยดานอนๆ ในสถาบนฯโดยไดรบ

ความอนเคราะหดานทนการศกษาและฝกอบรมจากรฐบาสหราชอาณาจกรผาน British Council และมคณาจารยทมชอเสยงมาเปนทปรกษา

และใหการฝกอบรม อาท Professor Anthony J. McMichael ดานอนามยสงแวดลอมจาก จาก London School of Hygiene and

Tropical Medicine (LSHTM), Dr. Leonard Levy ดานพษวทยาสงแวดลอม และ Dr. Lesley Rushton ดานระบาดวทยาสงแวดลอม จาก

Institute for Environment and Health, University of Leicester ทควรจะกลาวถงในทนคอ คณาจารยทปรกษาเหลานแปลกใจททำไม

สถาบนฯจงไมมการเรยนการสอนโดยเฉพาะในระดบบณฑตศกษา เพอใชประโยชนสงสดจากทรพยากรบคคลและความพรอมดานการวจย!

ท น ว จ ย ท ไ ด ร บ ใ น ช ว ง แร ก

(พ.ศ. 2534) ไดรบทนอดหนนการวจย

ประจำปงบประมาณจากมหาวทยาลย

เชยงใหม เปนเวลา 3 ปตดตอกน และ

ไดรบทนจากองคการอนามยโลกผาน

กระทรวงสาธารณสขด านมลพษทาง

อากาศ จำนวน 2 โครงการ ตอมาไดรบ

ทนวจยจากแหลงทนตางๆ เพมมากขน

รวม 36 โครงการ* ในระยะเวลา 17 ป

(พ.ศ. 2534-2551) ดงแสดงในตาราง

ไมรวมโครงการทไมไดนำเมดเงนเขาสถาบนฯ โดยตรง

แหลงทน จำนวน

โครงการ

งบประมาณ

(บาท)

1 สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) 7 10,369,180

2 มหาวทยาลยเชยงใหม 15 8,844,037

3 ทบวงมหาวทยาลย และสำนกงานคณะกรรมการการอดมศกษา(สกอ.) 2 2,812,150

4 สำนกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) 4 2,738,000

5 UBS Foundation, Switzerland 1 2,214,000

6 สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) 1 2,124,000

7 The Wellcome Trust, UK 1 1,086,000

8 University of California, San Francisco, USA. 1 850,000

9 องคการอนามยโลก (WHO) ผานกระทรวงสาธารณสขไทย 2 720,000

10 สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) 1 468,600

11 University of Copenhagen, Denmark. 1 50,000

รวม 36 32,275,967

ในดานงานวจย

หมายเหต*

35Research Institute for Health Sciences

องคประกอบนกวจยและทมงานในแผนงานวจย

ดานมลภาวะและอนามยสงแวดลอม

ความพรอมและความทาทายของการวจยมลภาวะ

และอนามยสงแวดลอม

การตพมพผลงานวจยและบรการวชาการสชมชน

เอกสารอางอง

ปจจบนแผนงานวจยมลภาวะฯมทมวจยประกอบดวย

นกวจยในสถาบนฯ และจากนอกสถาบนฯ โดยเปนอาจารยจาก

คณะในกลมวทยาศาสตรสขภาพ (อาทคณะแพทยศาสตร และ

พยาบาลศาสตร) และ ขามกลมไปยงคณะวทยาศาสตร เกษตรศาสตร

เศรษฐศาสตร สงคมศาสตร มนษยศาสตรฯ ตลอดจนนอก

มหาวทยาลยเชยงใหม

งานวจยมลภาวะฯ มทงงานในภาคสนาม และการตรวจ

ในหองปฏบตการ (Lab) และจะใชผลตรวจเปนหวใจในการ

ขบเคลอนโครงการฯ เชน ดานอาหารปลอดภย เกษตรอนทรย

มลพษทางอากาศ แตจะอยในมตของอนามยสงแวดลอม

เนองจากเปนกลมวจยทเกดใหม ในชวงเรมมนกวจยนอย

เพยง 1-2 คน แตตอมาไดมงานวจยบางสวนจดสรรเปนวทยา

นพนธในระดบปรญญาโท และปรญญาเอกของนกศกษาในสาขา

วทยาศาสตรสงแวดลอม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

ในระดบปรญญาโทในสาขาวทยาศาสตรสขภาพและสาขาการ

จดการมนษยและสงแวดลอม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

เชยงใหม โดยนกศกษาจะเปนนกวจยผชวยในโครงการตางๆ

ซงทางแผนงานวจยมลภาวะฯ ไดมนกศกษาสำเรจการศกษาแลว

ในระดบปรญญาโท 10 คนและระดบปรญญาเอก 1 คน ปจจบน

มนกศกษาระดบปรญญาโท 1 คน สาขาวชาการจดการมนษยกบ

สงแวดลอม และระดบปรญญาเอก 6 คน สาขาวทยาศาสตร

สงแวดลอม (1 คนกำลงทำวจยท Pesticide Lab, CDC, Atlanta,

USA) จากประสบการณพบวาขอเสนอโครงการทมนกศกษาเปน

นกวจยผชวยอยดวย มกไดรบการสนบสนนจากแหลงทนเพราะถอ

วาได2 อยางคอ ผลงานวจยและสรางนกวจยรนใหม

จดเดนการทำงานวจยของสถาบนฯ ในขณะนคอมความ

พรอมดานครภณฑและอปกรณทสำคญ รวมทงหนวยงานสนบสนน

ตางๆ ในชวง 10 ปแรกแผนงานวจยดานมลภาวะฯ มเครองมอ

วเคราะหสารเคมตกคาง (pesticide residues) ไดเฉพาะกลม

Organochlorine pesticides (เชน ดดท) คอ เครอง

Gas chromatograph (GC) ซงไดจากงบประมาณแผนดนในป

2535 (2 ลานบาท) งานวจยในชวงตนจงทำงานวจยดานการ

วเคราะหไมหลากหลายนก แตไดอาศยเนนการทำงานภาคสนาม

ตอมาในป พ.ศ. 2549 ศาสตราจารย นพ. ธระ ศรสนธนะ

ผอำนวยการสถาบนฯ ไดตดตอขอยมเครองมอวเคราะห จาก

กระทรวงสาธารณสข ซงทำใหขยายงานไดมากขน ดงจะเหนได

จากมโครงการวจยทไดรบทนมากขน แตเครองมอเหลานกมอาย

เกอบ 10 ปแลว

ผลงานวจยทไดลงตพมพในวารสารทมการตรวจสอบ

เอกสาร รวม 17 เรอง (ในประเทศ 2 เรองและตางประเทศ

15 เรอง) การเผยแพรผลงานวจยสสารธารณชนไดจดทำเปนชด

ความรขนาด 35 หนา A5 2 ฉบบ คอ เรอง “สารเคม

ทางการเกษตร อนตรายตอสขภาพอยางไร” จากวจย...สประชาชน

และชดความร เรอง “ภาวะโลกรอน กบมลภาวะทางอากาศ”

และไดจดทำเปนวดทศนอก 2 เรอง (สารเคมปองกนกำจดศตรพช

1 เรอง มลภาวะทางอากาศ 1 เรอง) การบรการวชาการ

สชมชนทจะใครขอกลาวถงในทนคอ โครงการ “การประเมนการ

สมผสสารเคมกำจดศตรพชและภาวะโภชนาการ - การศกษานำรอง

ในกลมนกศกษามหาวทยาลยเชยงใหม” โดยการสนบสนนจาก

มหาวทยาลยเชยงใหม ประจำปงบประมาณ 2551 โดยทำการ

ศกษาในนกศกษาปท 1 ประจำปการศกษา 2550 ทกคณะ

จำนวน 600 คน เพอประเมนระดบการสมผสสารเคมโดยการ

ตรวจเลอด ปสสาวะและสรางความตระหนกในการบรโภคอาหาร

ท น ำ ไปส ส ขภาพท ด ใ นกล มน กศ กษา โดยการ ให ค ว ามร

และการรณรงคการตรวจสารเคมกำจดศตรพชในอาหาร

เดชรต สขกำเนด วชย เอกพลากร ปตพงษ เกษสมบรณ (2545)

เรองการประเมนผลกระทบทางสขภาพ เพอการสรางนโยบาย

สาธารณะเพอสขภาพ : แนวคด แนวทาง และแนวปฏบต

สถาบนวจยระบบสาธารณสข นนทบร

36 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

ครอบครว RIHES

37Research Institute for Health Sciences

กจกรรม RIHES

38 สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม

RIHES