ΕΕΙΙΣΣΑΑΓΓΩΩΓΓΗΗ ΣΣΤΤΟΟΝΝ ΕΕΛΛΛΛΗΗΝΝΙΙΚΚΟΟ ΠΠΟΟΛΛΙΙΤΤΙΙΣΣΜΜΟΟ

Σημαντικοί Σταθμοί του

Ελληνικού Πολιτισμού

ΤΟΜΟΣ Β’

4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΧΝΗ

Περίληψη κεφαλαίου από την Κωνσταντία Γιόρτσιου

Ακαδημαϊκό έτος 2008 - 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ενότητα 4.1 – Βασικά χαρακτηριστικά της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης....................... 2 Ενότητα 4.2 – ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ........................................................................................ 5

4.2.1 Πρωτογεωμετρικός και γεωμετρικός ρυθμός.................................................. 5 4.2.2 Ανατολίζουσα περίοδος ................................................................................. 6 4.2.3 Ο αττικός μελανόμορφος ρυθμός ................................................................... 7 4.2.4 Η ελεύθερη ζωγραφική κατά τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ..................................... 8 4.2.5 Ο ερυθρόμορφος ρυθμός (525 π.Χ)............................................................... 9 4.2.6 Η ελεύθερη ζωγραφική από τον 5ο π.Χ. αιώνα και μετά............................... 10

Ενότητα 4.3 – ΓΛΥΠΤΙΚΗ ......................................................................................... 13 4.3.1 Αρχαϊκή γλυπτική (675/650 – 480 π.Χ.) ....................................................... 13 4.3.2 Κλασική γλυπτική (480 – 322 π.Χ.) .............................................................. 14 4.3.3 Ελληνιστική γλυπτική (323 – 27 π.Χ.) .......................................................... 16

Ενότητα 4.4 – ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ .............................................................................. 18 4.4.1 Θρησκευτική αρχιτεκτονική .......................................................................... 18 4.4.2 Δημόσια αρχιτεκτονική της πόλη – κράτος ................................................... 20 4.4.3 Ιδιωτική αρχιτεκτονική .................................................................................. 21

Ενότητα 4.1 – Βασικά χαρακτηριστικά της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης Α. Ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας

Κύριο θέμα της αρχαίας ελληνικής τέχνης: η ανθρώπινη μορφή, γεγονός που

οφείλεται στην ανθρωποκεντρική φύση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Β. Μίμηση και εξιδανίκευση της φύσης

Μίμηση της φύσης (νατουραλισμός/φυσιοκρατία), δηλ. η τάση να απεικονίζει τις

μορφές με τρόπο όσο το δυνατόν πιο πιστό στην πραγματικότητα.

Η μίμηση συνοδευόταν πάντα από μια τάση προς εξιδανίκευση, δηλ. οι φυσικές

μορφές αποδίδονταν με τρόπο ιδεατό, τις τελειοποιούσε και τις ωραιοποιούσε, τις

έκανε αισθητά πολύ πιο εντυπωσιακές.

Η εξιδανίκευση είχε: μια πνευματική, θρησκευτική διάσταση. Προερχόταν από την

ανάγκη να ανακαλύψουν και να επιβάλουν μια λογική τάξη και να φτάσουν στην

ομορφιά και την τελειότητα και κατ’ επέκταση στο «Υπέρτατο Αγαθό», το Θεό.

Οι αρχαίοι πίστευαν πως ένα αντικείμενο (σώμα) πρέπει να παρουσιάζεται στο θεατή

όχι με άπειρες μορφές αλλά μια μοναδική «τυπική» μορφή που να αντιπροσωπεύει

το «άθροισμα» την «ουσία» και την καλύτερη δυνατή απόδοση όλων των επιμέρους

μορφών. Μορφές «πρότυπες», «αψεγάδιαστες», «ιδανικές». Ανασύνθεση μιας

«ιδανικής» μορφής.

Γ. Συμμετρία, ρυθμός, ακρίβεια, χρήση αρχετύπων: συνέπειες της αρχαίας ελληνικής τάσης προς εξιδανίκευση

Χαρακτηριστικά:

Συμμετρία => ή αρμονικές αναλογίες, ρυθμός ή αρμονικές στάσεις έδιναν

λογική τάξη, ομοιογένεια και τελειότητα στη μορφή και στην κίνηση.

Σελίδα 2 από 23

Ακρίβεια => η καθαρότητα των μορφών

Χρήση μιας σκόπιμα περιορισμένης σειράς από προκαθορισμένους

τόπους ή αρχέτυπα => π.χ. «κανόνες» αναλογιών για το ανθρώπινο σώμα

στη γλυπτική, μυθολογικές ή επικές σκηνές κ.λπ.

Δ. Η συνεχής αλλαγή στην αρχαία ελληνική τέχνη και οι συντελεστές της

Συνεχής αλλαγή στις τεχνικές και στα εκφραστικά μέσα και η δημιουργία μιας

πληθώρας παραλλαγών των βασικών τύπων. Οι παράγοντες που συνετέλεσαν σ’

αυτό:

1) Η θρησκευτική ελευθερία, η τέχνη δεν ήταν στην υπηρεσία κάποιας ιερατικής

τάξης, αλλά στα χέρια του κράτους ή των ιδιωτών καθώς επίσης και η

κοινωνική, πολιτική και πνευματική ελευθερία που υπήρχε ιδιαίτερα στην

Αθήνα.

2) Η συνεχής μεταβολή των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών

συνθηκών του αρχαίου ελληνικού κόσμου είχε ως αποτέλεσμα:

- κύριες πηγές χρηματοδότησης της τέχνης: αριστοκρατικές οικογένειες ή

οι τύραννοι που ταυτίζονταν με το κράτος στην αρχαϊκή εποχή, η

κοινότητα (δήμος) της δημοκρατικής πόλης στη κλασική εποχή, οι

ηγεμόνες και ιδιώτες στην ελληνιστική εποχή

- στη στάση σχετικά με την αποστολή της τέχνης: να επιδείξει πλούτο και

δύναμη, να ηρωοποιήσει, να προπαγανδίσει, να εκφράσει θρησκευτική

πίστη, να τιμήσει ή απλά να ευχαριστήσει

3) Ο κατατεμαχισμός της αρχαίας Ελλάδας σε πολυάριθμα μικρά κράτη και

ο σφοδρός ανταγωνισμός που υπήρχε μεταξύ τους, η τέχνη αποτέλεσε

σημαντικό φορέα του ανταγωνισμού εκδηλώθηκε με έντονο τρόπο στα

πανελλήνια ιερά.

Ε. Η πολυχρωμία στην αρχαία ελληνική τέχνη

Τα γλυπτά και τα αρχιτεκτονικά μνημεία χαρακτηρίζονταν για την πολυχρωμία τους.

Σελίδα 3 από 23

Κυριότερο επίτευγμα της αρχαίας ελληνικής τέχνης

Η μίμηση

Κυριότερο μέλημα των αρχαίων Ελλήνων καλλιτεχνών (μέχρι την ελληνιστική εποχή)

Απόλυτη ομορφιά και τελειότητα λόγω της γενικής τάσης προς εξιδανίκευση

Τέσσερις από τις μορφές με τις οποίες εκδηλώθηκε η τάση των αρχαίων Ελλήνων καλλιτεχνών προς εξιδανίκευση

1) χρήση «προτύπων» και όχι πραγματικών ανθρώπινων

μορφών 2) η χρήση της αρχής της

συμμετρίας 3) η χρήση της αρχής του

ρυθμού 4) η χρήση αρχέτυπων

Κύριες πηγές χρηματοδότησης της αρχαίας ελληνικής τέχνης

1) αριστοκρατικές οικογένειες ή τύραννοι (αρχαϊκή εποχή)

2) η κοινότητα (δήμος) της δημοκρατικής πόλης (κλασική εποχή)

3) ηγεμόνες και ιδιώτες (ελληνιστική εποχή)

Σελίδα 4 από 23

Ενότητα 4.2 – ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

4.2.1 Πρωτογεωμετρικός και γεωμετρικός ρυθμός

Πρώιμη Εποχή Σιδήρου (1100 – 700 π.Χ.) μέχρι τα μέσα του 7ου π.Χ. η ζωγραφική

είναι μόνο από την αγγειογραφία.

Στερεότυπη και αφηρημένη γεωμετρική τεχνοτροπία (κυρίως στην Αθήνα από το

1050 π.Χ. και μετά) πέρασε σε δύο διαδοχικές φάσεις γνωστές ως :

πρωτογεωμετρικός και γεωμετρικός ρυθμός.

Μέχρι τα μέσα του 8ου π.Χ. => γεωμετρικά διακοσμητικά σχήματα, διατεταγμένα σε

ζώνες, εικονιστικές προσπάθειες σπάνιες ή μικρής κλίμακας σε μεμονωμένες μορφές

ζώων ή ανθρώπων.

Μέσα 8ου π.Χ. => επέρχεται σημαντική αλλαγή που σήμαινε και επανάσταση στην

αρχαία ζωγραφική.

Αλλαγή => στα αγγεία του «ζωγράφου του Διπύλου» (760 – 735 π.Χ.), από το

ομώνυμο αθηναϊκό νεκροταφείο, η γεωμετρική αγγειογραφία έφτασε στο

αποκορύφωμά της.

Χαρακτηριστικά => αγγεία τεραστίων διαστάσεων, τοποθετημένα πάνω σε

αριστοκρατικούς τάφους ως «σήματα». Έπαιζαν το ρόλο επιτάφιων μνημείων πριν τη

χρήση μεγάλων αγαλμάτων ή ανάγλυφων επιτύμβιων στηλών (σηματοδοτούσαν τη

γένεση της μνημειακής τέχνης)

Σημειώθηκαν τα εξής επιτεύγματα: (αγγεία Διπύλου)

1) Μια πρώτη σοβαρή και συστηματική προσπάθεια ανάπτυξης μιας εικονιστικής και αφηγηματικής θεματολογίας στην αρχαία ελληνική τέχνη: σκηνές πρόθεσης ή εκφοράς νεκρών, πομπές αρμάτων ή

αρματοδρομίες, σκηνές μάχης ή ναυμαχίας. Πιθανόν να αφηγούνται επεισόδια

εμπνευσμένα από τη μυθολογία ή την επική ποίηση. Ονομάζονται αγγεία

ηρωικά, σκοπός να συνδέσουν τους αριστοκράτες με το ένδοξο μυκηναϊκό

παρελθόν και να τους χαρίσουν ηρωική υπόσταση και να τους εξυψώσουν στα

μάτια των αντιπάλων τους και των συμπολιτών τους την κρίσιμη εποχή της

γέννησης της πόλης – κράτους.

Σελίδα 5 από 23

2) Μια πρώτη εμφάνιση των βασικών αρχών της συμμετρίας, του ρυθμού και της ακρίβειας, που έμμελαν να χαρακτηρίσουν τη μετέπειτα αρχαία ελληνική τέχνη στο σύνολό της. Οι αρχές αυτές διέπουν ολόκληρη τη

διακόσμηση και τη δόμηση των αγγείων. Εικονιστικές παραστάσεις:

εμφανίζονται στο πλαίσιο μιας αυστηρής τεχνοτροπίας, που έδινε έμφαση στην αφαίρεση και απέφευγε με κάθε τρόπο τη μίμηση. Μορφές

άκρως γεωμετρικές και σχηματοποιημένες και αποδίδονται σαν σκιαγραφίες

(μαύρες σκιές), σώμα συμπαγές, χωρίς όγκο ή εσωτερικές λεπτομέρειες και

κατά δύο μόνο όψεις, κατά τομή (πρόσωπο και κάτω μέρος του σώματος, και

κατ’ ενώπιον (κορμός) έτσι η κίνηση συμβολίζεται παρά εικονίζεται, χωρίς

αίσθηση του βάθους. Υπάρχει σαφήνεια ως προς το φύλο ή της πράξεις τους.

Χάρισαν στα αγγεία οι αρχές αυτές τελειότητα και μεγαλοπρέπεια.

4.2.2 Ανατολίζουσα περίοδος

7ος αι. π.Χ., ανοίγματα σε Ανατολή και Δύση, κύμα ανατολικών επιδράσεων εισβάλλει

στην ελληνική τέχνη. Η αγγειογραφία απελευθερώνεται από τους αυστηρούς κανόνες

της γεωμετρικής παράδοσης και επιχειρεί ριζικές αλλαγές στην απεικόνιση της φύσης. Σημαντικές αλλαγές στη θεματολογία και τεχνοτροπία:

1) Μια σειρά από νέα, «ανατολίζοντα» διακοσμητικά θέματα: Ζώα (εξωτικά ή φανταστικά πάνθηρες, λιοντάρια, γρύπες, σειρήνες), φυτά και αφηρημένα κοσμήματα, δανεισμένα από την Ανατολή (ανατολίζουσα)

δίνοντας ένα πληθωρικό και διακοσμητικό χαρακτήρα. Όταν δεν κυριαρχούν,

πλαισιώνουν το κύριο θέμα που είναι σκηνές μάχης ή σκηνές εμπνευσμένες

από το μύθο. Εξέφραζαν το δυναμισμό της φύσης και είχαν σκοπό να

εντυπωσιάσουν το θεατή. Αφηγηματικές σκηνές: υπογράμμιζαν το

δραματικό και ηθικό μήνυμα των σκηνών σχετικά με το ανθρώπινο πάθος ή τις

δυνάμεις του υπερφυσικού κόσμου των Θεών, των δαιμόνων, των ηρώων.

2) Πρώτη προσπάθεια μίμησης, δηλ. φυσιοκρατικής απόδοσης των μορφών:

Σελίδα 6 από 23

Προσπάθεια απόδοσης επιμέρους λεπτομερειών των μορφών (ανατομίας και

ενδυμασίας). Στρογγυλότητα του σώματος, χρώμα της σάρκας τους, φυσική

και έντονη κίνηση. Νέες τεχνικές και εκφραστικά μέσα:

- περίγραμμα, σε συνδυασμό με λευκό επιπρόσθετο χρώμα

- μελανόμορφη τεχνική (εσωτερικές λεπτομέρειες αποδίδονται με

χάραξη). Η μελανόμορφη τεχνική συνδυάστηκε συν το χρόνο με νέα

χρώματα (πορφυρό, σκούρο καστανό ή ανοικτό καστανό – κίτρινο) μαζί

με το μαύρο και το λευκό τόνιζαν τις λεπτομέρειες των μορφών,

δίνοντάς τους μεγαλύτερη φυσικότητα.

Α. Κορινθιακό εργαστήριο: Λεγόμενος «πρωτοκορινθιακός ρυθμός» εισήγαγε τα νέα ανατολίζοντα στοιχεία και

επινόησε τη μελανόμορφη τεχνική. Αγγεία επιτραπέζια και καλλωπισμού

(μικροσκοπικό μέγεθος) υπέροχη, γεμάτη ακρίβεια μικρογραφική διακόσμηση με

φυτά ή ζωικά θέματα παραστάσεις μύθων ή σκηνές μάχης αποτελούν τεχνικά και

καλλιτεχνικά κομψοτεχνήματα. Η Κόρινθος μ’ αυτά κατόρθωσε να κερδίσει το

προβάδισμα από την Αθήνα για έναν αιώνα.

Β. Αττικό εργαστήριο: Λεγόμενος «πρωτοαττικός ρυθμός», παρήγαγε ταφικά αγγεία μνημειώδους μεγέθους

(συνεχίζοντας τη γεωμετρική παράδοση), έδωσε έμφαση σε δραματικές (μυθολογικές

ή επικές) παραστάσεις που καταλάμβαναν όλη σχεδόν την κύρια όψη των αγγείων.

Υιοθέτησε τη μελανόμορφη τεχνική από την Κόρινθο, που επικράτησε πλήρως και

εισήγαγε ένα νέο ρυθμό το λεγόμενο «αττικό μελανόμορφο ρυθμό».

4.2.3 Ο αττικός μελανόμορφος ρυθμός

1) Θεματολόγιο ανεξάρτητο από τα διακοσμητικά στοιχεία της Ανατολής και αφιερωμένο στο εξής αποκλειστικά στην αφήγηση. Μυθολογικά ή επικά επεισόδια και μάχες. Δεύτερο μισό 6ου αιώνα: σκηνές

διονυσιακής λατρείας ή γυναικών στην κρήνη, σκηνές από τη ζωή των ανδρών

(συμπόσια, παλαίστρα, προετοιμασία ή αναχώρηση πολεμιστών). Αρχικά

Σελίδα 7 από 23

αναπαραστάσεων σε αλλεπάλληλες ζώνες και αποδίδονται με μικρογραφικό

τρόπο. Αργότερα, οι παραστάσεις σχηματίζουν ένα είδος «πίνακα», λιγότερες

και μεγαλύτερες μορφές, σε ένα και μοναδικό επεισόδιο.

2) Μια όλο και μεγαλύτερη και μεγαλύτερη δεξιοτεχνία στη φυσιοκρατική απόδοση των μορφών. Οι μορφές εμφανίζονται σε διάφορες πρωτότυπες στάσεις κίνησης ή

ανάπαυσης.

3) Μια εντελώς πρωτοπόρα προσπάθεια από τον εξαίρετο αγγειογράφο Εξηκία, το μεγαλύτερο καλλιτέχνη του μελανόμορφου ρυθμού, να αποδοθεί η συναισθηματική κατάσταση των μυθικών ή ηρωικών μορφών σε συγκεκριμένες δραματικές στιγμές της ζωής τους. Έντονες χειρονομίες ή στάσεις που έδειχναν το σώμα σε στιγμιαία βίαιη

κίνηση που αφήνουν να εννοηθεί ότι οι σκηνές εκτυλίσσονται σε ένα ορισμένο

βάθος χώρου.

Ο Εξηκίας οδήγησε το μελανόμορφο ρυθμό στα όρια των δυνατοτήτων του. Μη

μπορώντας να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις, λόγω της άκαμπτης τεχνικής και

εγχάραξης, ο μελανόμορφος ρυθμός παρέδωσε τη σκυτάλη σε νέο, πιο ελαστικό

ρυθμό τον «ερυθρόμορφο».

4.2.4 Η ελεύθερη ζωγραφική κατά τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ.

Πρώτα δείγματα ελεύθερης ή μεγάλης ζωγραφικής.

Όσα φιλοτεχνούνται σε ψημένο πηλό ακολουθούν την περιορισμένη χρωματική

παλέτα της αγγειογραφίας, περιορίζονται δηλ. σε χρώματα που αντέχουν στη φωτιά

Όσα φιλοτεχνούνται σε ξύλο ή μάρμαρο παρουσιάζουν μεγάλη πολυχρωμία.

Συναντούμε, εκτός από τα χρώματα της αγγειογραφίας, το γαλάζιο και το κίτρινο

χρώμα, το υπόλευκο φόντο.

Παρόλα αυτά στην τεχνοτροπία ακολουθούν πιστά την αγγειογραφία, σχέση που θα

αλλάξει οριστικά τον 5ο αι. π.Χ.

Σελίδα 8 από 23

4.2.5 Ο ερυθρόμορφος ρυθμός (525 π.Χ)

Η επινόηση έγινε από τον «ζωγράφο του Ανδοκίδη», μαθητής του Εξηκία, κι

αποτέλεσε πραγματική επανάσταση.

Νέος ρυθμός αντιστροφή του μελανόμορφου: ερυθρές μορφές (που εξαιρούνται

αφήνονται δηλ. στο φυσικό χρώμα του πηλού) επάνω σε σκιαγραφημένο, μελανό

βάθος ή φόντο. Έδινε στο ζωγράφο να εκφραστεί με μεγαλύτερη ελευθερία,

χρησιμοποιώντας πολύ λεπτά πινέλα.

Χάρη στον ερυθρόμορφο ρυθμό, η ζωγραφική άρχισε να κάνει τα πρώτα βήματα προς τον «ιλουζιονισμό», δηλαδή την απεικόνιση ή μίμηση της φύσης σε μια επίπεδη επιφάνεια με τέτοιο τρόπο (με χρήση της προοπτικής ή άλλης τεχνικής) ώστε να δημιουργείται η εντύπωση της τρισδιάστατης πραγματικότητας (του βάθους του χώρου, του πλαστικού όγκου των αντικειμένων).

Γνωστοί ζωγράφοι, είτε με το πραγματικό όνομα είτε με συμβατικό:

Ευφρόνιος, Ευθυμίδης, ο «ζωγράφος του Κλεοφράδη», ο Δούρις, ο «ζωγράφος του

Μειδία», ο «ζωγράφος του Βερολίνου», κ.λπ.

Κυριότερα επιτεύγματά τους:

1) Εμπλουτισμός του θεματολογίου με μια σειρά από νέους τύπους θεμάτων: μυθικές ή επικές σκηνές, που έφεραν μηνύματα που είχαν σχέση με

τις μάχες των Ελλήνων εναντίον των Περσών ή με την πολιτική του 5ου αι. π.Χ.

διονυσιακές και άλλες θρησκευτικές σκηνές, σκηνές από την καθημερινή ζωή

των ανδρών, σκηνές από την καθημερινή ζωή των γυναικών (μέσα στο σπίτι ή

γάμου).

2) Μεγάλες πρόοδοι στη φυσιοκρατική απόδοση των μορφών. Μεταξύ των

ετών 525 – 480 π.Χ. οι ζωγράφοι έχουν πλέον κατακτήσει όχι μόνο τη δομή

του ανθρώπινου σώματος αλλά και τη φυσική κίνηση στον τρισδιάστατο χώρο.

Οι μορφές απεικονίζονται σε μια μεγάλη ποικιλία από νέες, ελεύθερες στάσεις, λοξές (δείχνουν το κορμό και μερικές φορές το πρόσωπο), με συστροφή του κορμιού ή περίπλοκες, ακόμη και εντελώς κατ’ ενώπιον,

Σελίδα 9 από 23

480 π.Χ. – και μετά (ως τα τέλη του 4ου αι. π.Χ) σημειώνεται περαιτέρω πρόοδοι: α) 480 – 450 π.Χ., το σώμα απεικονίζεται με πιο αισθησιακό τρόπο και σε στάσεις

γεμάτες χάρη.

β) 450 -420 π.Χ., οι αγγειογράφοι της «κλασικιστικής» σχολής, δημιουργούν έξοχα

ισορροπημένες συνθέσεις με μορφές γεμάτες ηρεμία και ολύμπια μεγαλοπρέπεια

γ) οι περισσότεροι προοδευτικοί αγγειογράφοι της άλλης σχολής ακολουθούν την

τεχνοτροπία των 50 χρόνων της ερυθρόμορφης τεχνοτροπίας στοχεύοντας στην

απόδοση βάθους.

Από τα 480 π.Χ. η αττική ερυθρόμορφη αγγειογραφία άρχισε να χάνει έδαφος σε

σχέση με την ελεύθερη ζωγραφική, ενώ στα τέλη του 4ου π.Χ. έσβησε εντελώς, μαζί

της και η αγγειογραφία ως καλλιτεχνικό είδος.

4.2.6 Η ελεύθερη ζωγραφική από τον 5ο π.Χ. αιώνα και μετά

Η ελεύθερη ζωγραφική, από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ., άρχισε να αποτελεί μια μείζονα τέχνη στην Ελλάδα. Συνέχισε την επανάσταση του ιλουζιονισμού και πραγματοποίησε μια σειρά από νέες, πολύ σημαντικές προόδους.

480 – 450 π.Χ. => Πολύγνωτος από τη Θάσο. Θεωρούνταν από την αρχαιότητα ως

ο πρώτος μεγάλος Έλληνας ζωγράφος. Φημίζεται:

1) Πρώτη, αξιόλογη και στοιχειώδη προσπάθεια να αποδώσει το βάθος του καλλιτεχνικού χώρου τοποθετώντας τις μορφές σε διαφορετικά επίπεδα

2) Πρώτη προσπάθεια να αποδώσει το χαρακτήρα (ήθος) και τα συναισθήματα (πάθος) στις εικονιζόμενες μορφές μέσα από την έκφραση του προσώπου

Σελίδα 10 από 23

Τέλη 5ου αι. π.Χ. ο Παρράσιος έδωσε μορφές επιδέξια χρήση καμπύλων περιγραμμάτων για την απόδοση του πλαστικού όγκου τους.

Η τέχνη του Πολύγνωτου και του Παρράσιου βασιζόνταν ακόμη στο γραμμικό σχέδιο,

στα επίπεδα και ομοιόμορφα χρώματα.

Τέλη 5ου αι. π.Χ. έγιναν τρία περαιτέρω επαναστατικά βήματα προς τον ιλουζιονισμό:

1) Τέλη 5ου π.Χ.: χρήση φωτοσκίασης και χρωματικών τόνων. Η φωτοσκίαση

εφευρέθηκε από τον Απολλόδωρο, αλλά αναπτύχθηκε περισσότερο από το

μαθητή του Ζεύξη. Απελλής => ο μεγαλύτερος ζωγράφος της αρχαιότητας

2) 4ος π.Χ.: χρήση γραμμικής προοπτικής για να δοθεί εντύπωση του βάθους

του χώρου (σκηνογραφία) οριστική κατάκτηση του βάθους του χώρου.

3) 2ος π.Χ.: χρήση χρωματικής (ή ατμοσφαιρικής) προοπτικής, δηλ. χρήση

κατάλληλων χρωματικών τόνων στο βάθος της απεικονιζόμενης σκηνής, ώστε

να δοθεί η εντύπωση του ατμοσφαιρικού χώρου.

Νέα είδη ζωγραφικής: ερωτική ζωγραφική, νεκρή φύση, επιστημονική εικονογράφηση, προσωπογραφία και τοπιογραφία.

Βασικά βήματα της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής προς την κατεύθυνση του ιλουζιονισμού (δηλ. της απόδοσης της τρισδιάστατης πραγματικότητας) από το 525 π.Χ. και μετά:

1) Απόδοση φυσικής κίνησης του σώματος στον τρισδιάστατο χώρο, απεικονίζοντας στάσεις λοξές (τριών τετάρτων), με συστροφή του κορμού ή περίπλοκες και προοπτική βράχυνση, σπάζοντας έτσι τη μακρά παράδοση της απεικόνισης του σώματος κατά δύο μόνο όψεις χωρίς αίσθηση βάθους (ερυθρόμορφη αγγειογραφία 525-480)

2) Διευθέτηση των μορφών σε διαφορετικά επίπεδα (μεγάλη ζωγραφική Πολύγνωτος 480-450 π.Χ.)

3) Χρήση καμπύλων περιγραμμάτων για την απόδοση του πλαστικού όγκου των μορφών (μεγάλη ζωγραφική Παρράσιος τέλη του 5ου π.Χ.)

Σελίδα 11 από 23

4) Εφεύρεση της τεχνικής της φωτοσκίασης και των χρωματικών αποχρώσεων για την απόδοση της σωματικότητας των αντικειμένων (μεγάλη ζωγραφική Απολλόδωρος και Ζεύξις, τέλη 5ου αι. π.Χ.)

5) Χρήση γραμμικής προοπτικής, που σημαίνει την οριστική κατάκτηση του βάθους του χώρου (μεγάλη ζωγραφική, 4ος π.Χ.)

6) Χρήση χρωματικής ζωγραφικής για την απόδοση του ατμοσφαιρικού βάθους (μεγάλη ζωγραφική 2ος π.Χ)

Σελίδα 12 από 23

Ενότητα 4.3 – ΓΛΥΠΤΙΚΗ

4.3.1 Αρχαϊκή γλυπτική (675/650 – 480 π.Χ.)

Α. Γλυπτική του 7ου αιώνα ή δαιδαλική γλυπτική (ασβεστόλιθος)

Δαιδαλικά γλυπτά: ανάγλυφες μορφές ή αγάλματα, λατρευτικού ή αναθεματικού

χαρακτήρα, που παρουσιάζουν μια ισχυρή ανατολίζουσα(συριακή) επίδραση.

Κούρος: όρθιος γυμνός άνδρας Κούρη: όρθια ντυμένη γυναίκα

- ανθρώπινες μορφές με αρμονικές αναλογίες (συμμετρία) και ακρίβεια,

τεχνοτροπία που έδινε έμφαση στην αφαίρεση και την εξιδανίκευση και

ελάχιστη σημασία στη μίμηση. Οι μορφές χαρακτηρίζονται από

σχηματοποίηση (αποδίδονται με τρόπο γεωμετρικό) και μετωπικότητα

- στενή σχέση της αρχαϊκής μνημειώδους γλυπτικής με την αριστοκρατία

Β. Γλυπτική του 6ου αιώνα ή καθαυτό αρχαϊκή γλυπτική (μάρμαρο)

Κούροι χρησίμευαν ως «σήματα» σε αριστοκρατικούς τάφους ή μαζί με τις κόρες ως αναθήματα σε ιερά. Επιτεύγματα:

1) Πρώτη προσπάθεια μίμησης της φύσης. Παρουσιάζουν

ολοένα και μεγαλύτερο πλαστικό όγκο και βάθος. Οι κόρες

παρουσιάζονται συχνά με το ένα χέρι να απομακρύνεται από το

σώμα σε στάση προσφοράς

2) Επίμονη, μεγάλη έμφαση στην εξιδανίκευση. Κούροι =>

μιμούνται τα αιγυπτιακά αγάλματα στη στάση (προβολή ποδιού)

και στην κατασκευή του σώματος (αιγυπτιακός κανόνας

αναλογιών). Κράτησαν ως το τέλος την απροθυμία να

εκφράσουν την πραγματική κίνηση. Ο λόγος είναι πως δεν είχαν

Σελίδα 13 από 23

στόχο να απεικονίσουν ιδιαίτερα άτομα αλλά να συμβολίσουν

την ιδανική ανδρική και γυναικεία ομορφιά της εποχής.

Είχε μπει ως θέμα στις τελικές εξετάσεις του 2008 – 2009

4.3.2 Κλασική γλυπτική (480 – 322 π.Χ.)

Πρώιμη κλασική φάση (480 – 450 π.Χ.)

Οι γλύπτες απαλλάχτηκαν από τις ανατολικές επιδράσεις της αρχαϊκής γλυπτικής και

δημιούργησαν την πρώτη φυσιοκρατική ή «νατουραλιστική» τεχνοτροπία στην ιστορία της τέχνης. Σ’ αυτό συντέλεσε και η χαλκοχυτική, μια τεχνική που

προσέφερε άπειρες ευκαιρίες ρεαλιστικής έκφρασης.

Επιτεύγματα:

1) Πρώτη προσπάθεια πλήρους μίμησης της φύσης, δηλ.

μίμησης που συμπεριλάμβανε την απεικόνιση του ανθρώπινου

σώματος, της κίνησης και των συναισθημάτων. Οι γλύπτες:

Βελτιώνουν τις επιμέρους λεπτομέρειες της ανατομίας

τους ανθρώπινου σώματος (μυολογία, μαλλιά, φλέβες,

μισάνοιχτα χείλη, δόντια, κ.λπ.)

Επινοούν νέες, ελεύθερες στάσεις για την απόδοση

της κίνησης στα αγάλματα: στάσεις ανάπαυσης, να

στρέφεται το σώμα με έντονη, ορμητική κίνηση

Πειραματίζονται με την απόδοση του χαρακτήρα

(ήθους) και των συναισθημάτων (πάθους) των μορφών μέσα

από την έκφραση του προσώπου

2) Μετριασμός της μίμησης με εξιδανίκευση: Οι ανθρώπινες μορφές εκφράζουν το ιδανικό της

εγκράτειας (αντιπροσωπεύουν τον ιδανικό τόπο)

Απεικονίζονται συμβολικά οι πράξεις, ο ρόλος ή η

ιδιότητα των ανθρώπινων μορφών (με ιδιαίτερη στάση,

χειρονομία, έκφραση προσώπου ή χαρακτηριστικό

γνώρισμα) «Προσωπογραφίες ρόλου»

Σελίδα 14 από 23

Ώριμη κλασική φάση (450 – 400 π.Χ.)

Φειδίας => (αέτωμα και ζωφόρος του Παρθενώνα), εξέφραζε το όραμα του Περικλή

που αποτέλεσε το αποκορύφωμα του ανθρωποκεντρικού αισθήματος

Πολύκλειτος => από το Άργος, «Κανών»

Τέλεια ισορροπία ανάμεσα στη μίμηση και την εξιδανίκευση

1) Υποχώρηση των έντονα ρεαλιστικών τάσεων της πρώιμης κλασικής γλυπτικής, όχι συνέχεια στην απόδοση του χαρακτήρα και των

συναισθημάτων, ναι στη έμφαση για βελτίωση της απόδοσης του ανθρώπινου

σώματος και της κίνησής του. Σήκωμα της φτέρνας, κλίση γοφών και ώμων

προς αντίθετες κατευθύνσεις. Αποτέλεσμα πιο ζωντανές μορφές γεμάτες

φυσικότητα.

2) Μεγαλύτερη έμφαση στην εξιδανίκευση απ’ ότι στην πρώιμη κλασική γλυπτική. Α) Οι ανθρώπινες μορφές δίνουν υλική υπόσταση στα ιδανικά του Περικλή. Ολύμπια αταραξία (μορφές απόμακρες, συναισθηματικά αμέτοχες,

νηφάλιες). Άνθρωποι και Θεοί, το πραγματικό και το ιδεώδες γίνονται ένα.

Β) Το ανθρώπινο (ανδρικό) σώμα παρουσιάζεται με ιδανικές αναλογίες «Κανών» σύστημα που επινόησε ο Πολύκλειτος (Δορυφόρος)

Δορυφόρος: τέλειες αρμονικές αναλογίες, οι οποίες δεν ήταν «πραγματικές» αλλά

«θεωρητικές» μαθηματικά υπολογισμένες.

Ύστερη κλασική φάση (400 – 323 π.Χ.)

Έντονος και υποκειμενικός πειραματισμός με τη φύση, στοχεύοντας σε ένα

μεγαλύτερο ρεαλισμό. Εμπειρίες και αξίες του ανθρώπου ως «άτομο» και όχι ως

μέλος μιας πόλης!!!

Σκόπας (350 π.Χ.) => συναίσθημα ή πάθος, με σύσπαση των μυών του προσώπου

και βαθουλωτά μάτια με δυναμική συστροφή του κορμού.

Σελίδα 15 από 23

Πραξιτέλης (350 π.Χ.) => έδωσε στα αγάλματα άλλα ανθρώπινα συναισθήματα,

όπως τρυφερότητα και χιούμορ, φημίζεται όμως για τον αισθησιασμό

χρησιμοποιώντας στάσεις γεμάτες χάρη, ήρεμο λυρικό ύφος στα πρόσωπα.

Λύσσιπος (330 π.Χ.) => ριζικές αλλαγές στη γλυπτική

- μορφές ψηλότερες και λεπτότερες και με μικρότερο κεφάλι

- τέλεια απόδοση του τρισδιάστατου χώρου στην αγαλματοποιία

- καθιέρωσε την προσωπογραφία ως ξεχωριστό είδος γλυπτικής

4.3.3 Ελληνιστική γλυπτική (323 – 27 π.Χ.)

Στην ελληνιστική κοινωνία αυτό που μετρούσε ήταν το άτομο και η συναισθηματική

του ικανοποίηση.

Προορισμός της γλυπτικής είναι να τέρπει το κοινό και να εξυπηρετεί τα πολιτικά και

κοινωνικά συμφέροντα μιας ιδιωτικής πελατείας αποτελούμενης από ισχυρά άτομα,

στρατηγούς, μονάρχες και πλούσιους ιδιώτες.

Το γλυπτό είναι πλέον έργο τέχνης που καλείται να διακοσμήσει πλατείες,

ελεύθερους χώρους, δημόσιους και ιδιωτικούς.

1) Οι γλύπτες της ελληνιστικής εποχής γυρίζουν οριστικά την πλάτη στην κλασική παράδοση και υιοθετούν τον ρεαλισμό. Άνετες και τολμηρές

στάσεις, έντονη κάμψη του κορμιού και συστροφή των μελών του σώματος.

2) Στη θεματολογία εκτός από τα παραδοσιακά θέματα, εμπλουτίζεται με μια μεγάλη ποικιλία από νέα θέματα στο πλαίσιο μιας σειράς από νέα είδη γλυπτικής. Είχαν να κάνουν με τις αξίες των ανώτερων τάξεων ή με

καθολικές ή προσωπικές ανθρώπινες εμπειρίες.

Διδακτικά γλυπτά: αλληγορικές μορφές, προσωποποίηση εννοιών «καιρός»,

«χρόνος»,…

Γλυπτά που εξέφραζαν ανθρώπινα συναισθήματα: πόνος, στοργή και

τρυφερότητα, χιούμορ

Αισθησιασμό: γυμνή γυναικεία μορφή γίνεται τώρα ένα από τα πιο αγαπημένα είδη

γλυπτικής

Ακραίες καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης: θυμός, μέθη, φόβο, λαγνεία

Προσωπογραφία

Σελίδα 16 από 23

Ύστερη κλασική και ελληνιστική φάση

Το πάθος είναι καθαρά προσωπικό

Πρώιμη κλασική φάση Είχε σχέση με τις φιλοσοφικές ή ηθικές απόψεις της ευρύτερης κοινότητας της πόλης

Λύσσιπος (ύστερη κλασική)

Κατάκτηση του τρισδιάστατου καλλιτεχνικού χώρου στην αγαλματοποιία και

Εισηγητής της προσωπογραφίας στη γλυπτική

Φειδίας (ώριμη κλασική)

Επινόηση της (ώριμης) «κλασικής» τεχνοτροπίας

Σκόπας (ύστερη κλασική)

Εισηγητής του έντονου πάθους στη γλυπτική

Πολύκλειτος (ώριμη κλασική)

Επινόηση του «κλασικού» κανόνα ιδανικών αναλογιών για το ανθρώπινο (ανδρικό) σώμα

Πραξιτέλης (ύστερη κλασική)

Εισηγητής της παιδικής μορφής στη γλυπτική, εισηγητής του γυναικείου γυμνού και γενικότερα του

αισθησιασμού

Σελίδα 17 από 23

Ενότητα 4.4 – ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

4.4.1 Θρησκευτική αρχιτεκτονική

Η θρησκευτική αρχιτεκτονική περιελάμβανε το σύνολο των κτισμάτων που διέθετε

ένα ιερό, δηλ. έναν υπαίθριο χώρο αφιερωμένο στη λατρεία μιας ή περισσοτέρων

θεοτήτων και περικλειόταν από περίβολο (τέμενος)

Α. ΝΑΟΣ

«Κανονικός» αρχαίος ελληνικός ναός: αποτελείται από μακρόστενο ορθογώνιο σηκό,

που υποδιαιρείται σε πρόναο, κυρίως σηκό και οπισθόδομο και περιβάλλεται από

κιονοστοιχία (περίσταση ή πτερόν εξού και ο «περίπτερος» ναός). Κυρίως σηκός

περιλάμβανε το λατρευτικό άγαλμα της θεότητας. Πνεύμα εξιδανίκευσης επιμέριζαν

το ενδιαφέρον του θεατή στο σύνολο του οικοδομήματος αντί να το επικεντρώνουν σ’

ένα μεμονωμένο τμήμα.

Δωρικός Ρυθμός Χρησιμοποιήθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα και στις δυτικές ελληνικές αποικίες της

Κάτω Ιταλίας και Σικελίας. Ναός Αρτέμιδας στην Κέρκυρα => αρχαιότερος κανονικός

ναός από λίθο. Αιγυπτιακά πρότυπα.

Ιωνικός Ρυθμός 6ος αιώνας π.Χ. Δυτική Μικρά Ασία και Αιγαίο. Ναός Ήρας στη Σάμο (570 π.Χ) από

τον αρχιτέκτονα Ροίκο, Αρχαϊκός ναός της Αρτέμιδας στην Έφεσσο (560 π.Χ.) με

χρηματική συνεισφορά του βασιλιά της Λυδίας Κροίσου => Πολιτικά κίνητρα.

Στόχευαν να μιμηθούν τους ναούς της Ανατολής. Το στοιχείο του ανταγωνισμού μεταξύ των πόλεων εκδηλώνεται με την κατασκευή πολλών μνημειακών ελληνικών ναών, ανεξάρτητα από το ρυθμό που ακολουθούσαν.

Σελίδα 18 από 23

Η αισθητική εντύπωση του αρχαίου ελληνικού ναού. Οι κολοσσιαίοι ναοί αποτέλεσαν εξαίρεση. Συνήθως είχαν μικρότερες διαστάσεις έτσι

ώστε να εντυπωσιάζει το θεατή με τη σημαντική αισθητική του παρουσία. Αυτό δεν

έγινε αμέσως αλλά με πειραματισμό και προσεκτικές μελέτες που αφορούσαν τόσο:

Στις μαθηματικές αναλογίες (σχέσεις μεγέθους των διαφόρων αρχιτεκτονικών μερών

μεταξύ τους και προς το σύνολο) όσο και στις διάφορες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες

των ναών.

Δωρικός + Ιωνικός Ρυθμός έφτασαν στην αισθητική τελειότητα κατά το δεύτερο μισό

του 5ου αι. π.Χ. στην Αθήνα, στο πλαίσιο ενός μεγάλου οικοδομικού προγράμματος

που επιχειρήθηκε από τον Περικλή. Το πιο λαμπρό ο Ναός της Αθηνάς Παρθένου ή

Παρθενώνας (447-432 π.Χ.) από τους αρχιτέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη, θεωρείται

αριστούργημα του δωρικού ρυθμού. Ναός της Απτέρου Νίκης (425 π.Χ) και Ερέχθειο

(421-406) => ιωνικός ρυθμός (αττικός ιωνικός ρυθμός)

Ιωνικός ρυθμός: η αισθητική εντύπωση που προκαλεί οφείλεται στην κομψότητα των αναλογιών του και τη λεπτότητα της πλούσιας αρχιτεκτονικής διακόσμησης.

Ο πειραματισμός στις αναλογίες επικεντρώθηκε στους κίονες.

Δωρικός ρυθμός: εκλεπτυσμένος και πιο περίπλοκος, ο πειραματισμός με τις

αναλογίες αποδείχθηκε πιο έντονος, με μια γενική τάση να δοθεί στο ναό ένας όλο

και πιο ανάλαφρος χαρακτήρας.

Κίονες: μετάβαση από κοντούς με χοντρό κορμό σε κίονες υψηλούς με λεπτό κορμό.

Μεγάλη αρμονία αναλογίων σε ναούς όπως ο Παρθενώνας ή ο ναός του Ηφαίστου

(θησείο).

Οπτικές διορθώσεις, μικρά ανεπαίσθητα οπτικά τεχνάσματα, που είχαν ως σκοπό να

απαλλάξουν τους ναούς από μια άκαμπτη γεωμετρική εμφάνιση και να χαρίσουν

παλμό ζωής και δύναμη ή να διορθώσουν τις ενοχλητικές για το μάτι

παραμορφώσεις, που προκαλούσε η προοπτική στο οικοδόμημα.

Σπουδαιότερα τεχνάσματα: 1) Ελαφρά διόγκωση (έντασις) του δωρικού κίονα προς το κέντρο του,

ενίσχυση των γωνιακών κιόνων 2) Η πύκνωση των κιόνων προς τις γωνίες του ναού 3) Η κλίση των κιόνων και άλλων φαινομενικά κάθετων γραμμών προς τα

μέσα 4) Η καμπυλότητα

Σελίδα 19 από 23

Μάρμαρο: προσέφερε μεγαλύτερες κατασκευαστικές ελευθερίες και πιο καθαρά

περιγράμματα λόγω της σκληρότητας του.

Β. ΑΛΛΟΙ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Πρόπυλο => μεγαλοπρεπής, μνημειακή είσοδος στο ιερό (Προπύλαια 437 π.Χ.

Μνησικλής)

Θησαυρός => μικρό ναόσχημο κτίριο, αφιέρωναν στα πανελλήνια ιερά, για τη

φύλαξη του τελετουργικού εξοπλισμού, των αναθημάτων ή των αρχείων τους και

αποτελούσε αντικείμενο ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών γι’ αυτό ήταν πλούσιο

στην κατασκευή με περίτεχνη διακόσμηση

Θόλος => μικρό οικοδόμημα άγνωστης χρήσης, ίσως συνδεδεμένο με τη χθόνια ή

ηρωική λατρεία

Στοά => ένα επίμηκες ορθογώνιο κτίριο ανοικτό με δωρική κιονοστοιχία στη μια

μεγάλη πλευρά του και με εσωτερική ιωνική κιονοστοιχία αλλά μερικές φορές σε

σχήμα Γ ή Π ή ακόμη και διώροφο (δωρικός ρυθμός στο ισόγειο, ιωνικός στον

όροφο) στην ελληνιστική εποχή, ήταν πολλαπλής χρήσης και στα ιερά χρησίμευε

κυρίως για την προστασία των πιστών από τις κακές καιρικές συνθήκες.

4.4.2 Δημόσια αρχιτεκτονική της πόλη – κράτος

Αρχαϊκή εποχή => αγορά (κέντρο κοινωνικής και πολιτικής ζωής καθώς και εμπορικό

κέντρο) => Στοά, Κρήνη, Βουλευτήριο

Στοά => οριοθετούσε την αγορά και χρησίμευε για περιπάτους, για σχολή,

προφύλασσε από τον ήλιο και τη βροχή. Εκεί προτιμούσαν να συχνάζουν οι

Φιλόσοφοι, ήταν έδρα δημόσιων γραφείων, εμπορικό κτίριο. Στην ελληνιστική εποχή

οι στοές έκλιναν την αγορά απ’ όλες τις πλευρές.

Σελίδα 20 από 23

Κρήνη => ορθογώνιο κτίριο με ανοιχτή πρόσοψη, διακοσμημένη με κιονοστοιχία και

με λεκάνες συγκέντρωσης νερού και ορειχάλκινους κρουνούς. Οι αρχαιότερες άνηκαν

στα προγράμματα «κοινωνικών έργων» των τυράννων.

Βουλευτήριο => για τις συνελεύσεις της Βουλής, μεγάλη στεγασμένη αίθουσα, με

τετράγωνη ή ορθογώνια κάτοψη, εσωτερικούς κίονες που υποβάσταζαν τη στέγη και

βαθμιδωτές σειρές από έδρανα σε σχήμα Π ή ημικύκλιο.

Θέατρο => αποτελούνταν από το «κοίλον», υπαίθρια λίθινη κατασκευή που

προσαρμοζόταν στην πλαγιά ενός λόγου. Το κοίλον χωριζόταν με πλατιούς

διαδρόμους (διαζώματα). Στο κέντρο του θεάτρου ήταν η ορχήστρα (κυκλικός χώρος)

που παρέμενε ο χορός. Κατά μήκος των δύο ελευθέρων άκρων του κοίλου

βρίσκονταν οι πάροδοι που έκανε ο χορός την είσοδό του στη ορχήστρα. Απέναντι

από το κοίλον ήταν η σκηνή που είχε τα παρασκήνια και έφερε τα σκηνικά.

Γυμνάσιο => κύριο κέντρο άθλησης και πνευματικής διαπαιδαγώγησης των εφήβων.

Σύχναζαν και ενήλικες για την εκγύμνασή τους. Αποτελούνταν από την παλαίστρα,

τετράγωνη ή ορθογώνια εσωτερική αυλή με κιονοστοιχίες στις τέσσερις

πλευρές(περιστύλιο), κυρίως γυμνάσιο, μεγάλος υπαίθριος χώρος με διάφορους

στίβους.

Στάδιο => υπαίθρια κατασκευή όπου γίνονταν οι αθλητικοί αγώνες και είχε μήκος ίσο

με ένα στάδιο (δηλ. 600 πόδια)

Διακρίνονταν όλα για τη λειτουργικότητα και την απλότητά τους και ήταν

κατασκευασμένα σε μικρή κλίμακα (εκτός του θεάτρου).

4.4.3 Ιδιωτική αρχιτεκτονική

Ιππόδαμος (δεύτερο μισό 5ου αι. π.Χ.) => Ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα

Κάνναβος => δίκτυο από παράλληλους και κάθετους τεμνόμενους δρόμους που

όριζε ορθογώνια οικοδομικά τετράγωνα σταθερών διαστάσεων.

Σελίδα 21 από 23

Σελίδα 22 από 23

Οι κατοικίες που εντάσσονταν στα οικοδομικά αυτά τετράγωνα:

- ανήκαν στον τύπο με κλειστή εσωτερική αυλή και χώρους

διευθετημένους γύρω της, χωρίς παράθυρα προς τα έξω (τύπος

κατοικίας που εξυπηρετούσε την ανάγκη απομόνωσης της γυναίκας

από τη δημόσια κοινωνική ζωή των πολιτών, αγνότητα βασική

προϋπόθεση για τη διατήρηση του οίκου και την κληρονομική

μεταβίβαση των πολιτικών δικαιωμάτων

- ομοιομορφία στις διαστάσεις, στο σχέδιο και τον προσανατολισμό

Κλασική εποχή, σπίτια πλουσίων και φτωχών απέριττα

4ος αι. π.Χ. και ελληνιστική εποχή, κοινωνική διαφοροποίηση στην ιδιωτική

αρχιτεκτονική