ΤΟ ΠΕΖΙΚΟΤΟ ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΟΠΛΟ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣΤΕΥΧΟΣ 5

Δελτία τύπουΣχολής Πεζικού

Η στρατιωτική ιδιοφυία του Μεγάλου Αλεξάνδρου

ΙδεοψυχαναγκαστικήΔιαταραχή

Μία αρκετά συχνή ψυχοπαθολογική

κατάσταση του σύγχρονου

τρόπου ζωήςΟ Ληλάντιος ΠόλεμοςΟ πρώτος «πανελλήνιος» πόλεμος περ. 730-650 π.Χ.

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ# 5ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2016

Σελ. 3…….Πρόλογος – Χαιρετισμός Διοικητού Σχολής Πεζικού

Σελ. 6…….Η στρατιωτική ιδιοφυΐα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Σελ. 14…..Ο Ληλάντιος Πόλεμος Ο πρώτος «πανελλήνιος» πόλεμος, περ. 730-650 π.Χ.

Σελ. 22…..Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Μία αρκετά συχνή ψυχοπαθολογική κατάσταση του σύγχρονου τρόπου ζωής

Σελ. 25…..Δελτία τύπου Σχολής Πεζικού

4

ΤΟ ΠΕΖΙΚΟΕκδότηςΣχολή ΠεζικούΑρχισυντάκτηςΔιοικητής Σχολής ΠεζικούΣυντακτική ΟμάδαΤχης (ΠΖ) Ξενάκης ΕυτύχιοςΔντής 2ου ΕΓΥπλγός (ΠΒ) Κυρανούδης ΠασχάληςΔντής ΓΕΠΗλεκτρονική ΣελιδοποίησηΤΥΕΣΔιεύθυνση Περιοδικού:Σχολή Πεζικού Τέρμα ΛιάσκαΧαλκίδα ΤΚ 34100

Τηλέφωνα ΕπικοινωνίαςΣΠΖ/2Ο ΕΓ 2221067120ΣΠΖ/ΚΕΠΙΚ 2221067100 ΟΡΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣΤο περιοδικό «ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ:Το Κυρίαρχο Όπλο στο πεδίο της μάχης», είναι περιοδικό το οποίο δέχεται για δημοσίευση εργασίες που αφο-ρούν κυρίως τις δραστηριότητες της Σχολής Πεζικού και το όπλο του Πεζικού γενικότερα, καθώς επίσης και λοιπά θέματα γενικού ενδιαφέ-ροντος, κοινωνικά, ιστορικά, μελέτες κλπ εφόσον τα τελευταία είναι τεκμηριωμένα επιστημονικά με την ανάλογη βιβλιογραφία.Οι εργασίες προς δημοσίευση πρέπει να υποβάλλονται σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή στο 2ο ΕΓ της Σχολής Πεζικού. Είναι δυνατόν οι εργασίες να αποσταλούν ηλεκτρονικά, στο email της Σχολής ενημερώ-νοντας παράλληλα τηλεφωνικά το 2ο ΕΓ.Δικαίωμα συγγραφής κειμένων ή αποστολής φωτογραφιών, έχει το προσωπικό της Σχολής (μόνιμη δύναμη-εκπαιδευόμενοι-οπλίτες, Μό-νιμοι Υπάλληλοι). Επίσης μπορούν να στέλνουν εργασίες για δημοσί-ευση και οι εν αποστρατεία Αξκοί –Υπξκοί του ΠΕΖΙΚΟΥ, αλλά και οι-ουδήποτε Όπλου και Σώματος καθώς επίσης και το έφεδρο προσω-πικό των συνδέσμων Πεζικού.Η γλώσσα που θα χρησιμοποιείται θα είναι η δημοτική, χωρίς υπερ-βολές και ακρότητες.Οι εργασίες που θα υποβάλλονται δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερες από 7 σελίδες.Υπόψη ότι τα κείμενα που θα δημοσιεύονται θα εκφράζουν τη γνώμη και την άποψη καθώς επίσης και τη σκέψη των συντακτών – συγγρα-φέων και όχι τις αντιλήψεις της Σχολής Πεζικού.

Περιγραφή Εμβλήματος ΠεζικούΚόκκινο Χρώμα: Συμβολίζει το αίμα των ανδρών

του Πεζικού που θυσιάστηκαν στους ιερούς αγώνες του Έθνους.

Τυφέκιο - Σπάθη: Τα βασικά όπλα του Πεζικού που θεσπίστηκαν με ΒΔ της 2ας Μαρτίου 1833.

Λυχνία: Σύμβολο λατρείας του Θεού και εκδήλω-σης τιμής στους νεκρούς.

Δίωκε Δόξαν και Αρετήν: Το γνωμικό σημαίνει να επιδιώκεις τη δόξα και την αρετή, αποδίδεται στο φιλόσοφο Μένανδρο (342 - 292 π.Χ.) μέσα από το έργο του «ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ ΓΝΩΜΑΙ».

Σημασία ΕμβλήματοςΤο έμβλημα της Σχολής, που το συνθέτουν το

τυφέκιο με τη σπάθη και η λυχνία, σε συνδυασμό με το επιγραφόμενο σ’ αυτό ηθικό παράγγελμα οι Αξκοί του ΠΕΖΙΚΟΥ διδάσκονται ότι:

Η Δόξα, αποκτάται με την αυτοθυσία και την τόλμη. Κερδίζεται με το τυφέκιο και τη σπάθη, απ’ αυτούς που έχουν αναπτύξει στο έπακρο τις ηθι-κές τους δυνάμεις και έχουν αποκτήσει τις απα-ραίτητες γνώσεις, με τη μελέτη και την άσκηση. Εδραιώνεται με το αίμα της στρατιάς των νεκρών του ΠΕΖΙΚΟΥ, που συμβολίζεται στο έμβλημα με τον κόκκινο φόντο.

Η Αρετή, αποτελεί το κόσμημα των γενναίων. Εκδηλώνεται με την ηθική, το δίκαιο, την τιμιότη-τα, την καλοσύνη και το σεβασμό των αντιπάλων. Ολοκληρώνεται με την υλοποίηση του συμβολισμού της λυχνίας, δηλαδή την πίστη στο Θεό και την από-δοση τιμής στους νεκρούς.

5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ – ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΟΥ ΣΧΟΛΗΣ ΠΕΖΙΚΟΥ

ΣΤΟ 5ο ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ»

Βρίσκομαι στην ευχάριστη θέση, ως Διοικητής της Σχολής Πεζικού, να προλο-γίζω το πέμπτο τεύχος του περιοδικού της Σχολής «Το Πεζικό», το πρώτο κατά σειρά κατά τη διάρκεια της Διοικήσεώς μου στη Σχολή. Το μεράκι που επέδειξε η συντακτική ομάδα, η ευγενής παραχώρηση των άρθρων από τους συγγραφείς και η θετική απόκριση από τους αναγνώστες, υπήρξαν ικανά για να μας παροτρύνουν να συνεχίσουμε την εκπόνη-ση του νέου τεύχους, σε αρκετά σύντομο χρονικό διά-στημα από το προηγούμενο.

Στις σελίδες του, περιέχονται άρθρα όπως «ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ, Μία αρκε-τά συχνή ψυχοπαθολογική κατάσταση του σύγ-χρονου τρόπου ζωής», του οπλίτη Ιατρού Χαρίτωνα-Κωνσταντίνου Καρπαθίου, «Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΔΙΟΦΥΪΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ» του Ταξίαρχου ε.α. Νικολάου Νικόλαου και «Ο ΛΗΛΑΝΤΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, ο πρώτος «πανελλήνιος» πόλεμος, περ. 730-650 π.Χ.» του Δρ. Δημητρίου Ν. Χριστοδούλου, Αναπληρωτή Διευθυντή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευβοίας.

Επίσης, στο παρόν τεύχος, παρατίθεται φωτο-γραφικό υλικό, από διάφορες εκδηλώσεις, που έχουν πραγματοποιηθεί στη Σχολή, κατά το χρονικό διάστη-μα, που καλύπτει το παρόν τεύχος, όπως την επίσκεψη – ενημέρωση των μελών του Πανελληνίου Συνδέσμου Αξιωματικών Πεζικού και Συνδέσμου Εφέδρων Αξκών Ν. Ευβοίας στη Σχολή, ομιλία από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Χαλκίδος Ιστιαίας και Β. Σποράδων κ. κ. Χρυσόστομο στο μόνιμο και εκπαιδευόμενο προσω-πικό της Σχολής, το 10ήμερο επιχειρησιακής εκπαί-δευσης των Ανθυπολοχαγών ΠΖ - ΑΣ Τάξεως 2015, στο Λιτόχωρο Πιερίας, επιμορφωτική διάλεξη από τον κύριο Μαρκουΐζο Αναστάσιο (Ιαβέρη) με θέμα «οδική ασφάλεια και οδηγική συμπεριφορά», τον επίσημο εορτασμό της γενέθλιας ημέρας της Σχολής Πεζικού,

που πραγματοποιήθηκε στις 23 Μαρτίου 2016, την τελετή παράδοσης παραλαβής Διοικήσεως της Σχολής, τις εκδηλώσεις κατά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου αλλά και των Άγιων Ημερών της Μεγάλης Εβδομάδος και της Αναστάσεως, υλικό από αποφοιτήσεις εκπαι-δευομένων και από τον επίσημο εορτασμό στη μνήμη του μεγαλομάρτυρα Αγίου Γεωργίου, προστάτη των Ενόπλων Δυνάμεων, που έγινε στις 06 Μαΐου 2016 παρουσία της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας.

Η Σχολή πέρα από την προσπάθεια παροχής άρτι-ας εκπαίδευσης, επιδιώκει να εμφυσήσει στα νεαρά στελέχη το αληθινό «Πνεύμα του Όπλου», να καλλι-εργήσει τη νοοτροπία του σύγχρονου Πεζικού, ενώ παράλληλα να διατηρήσει τις παραδόσεις και τα ιδα-νικά του, που αποτελούν φωτεινό φάρο της αποστο-λής μας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τις οικονομικές δυσκο-λίες, που επικρατούν και τον περιορισμό των διατιθέ-μενων πιστώσεων, η εκπαίδευση στη Σχολή, διατηρή-θηκε σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα με συνεχή τάση για αναβάθμιση, κάτι στο οποίο συμβάλει το άριστο επίπε-δο των Αξιωματικών εκπαιδευτών, όπως επίσης και το υψηλό ποσοστό ετοιμότητας και διαθεσιμότητας των υλικών - μέσων και οχημάτων, που χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση.

Ευελπιστώ ότι, με τη στήριξη των Στελεχών του Πεζικού αλλά και γενικά του προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων, το περιοδικό μας, θα συνεχίσει να αποτελεί ένα βοήθημα και ένα μέσο ενημέρωσης και ψυχαγω-γίας για τους αναγνώστες του για τη διευκόλυνση των οποίων αναρτάται πλέον σε ηλεκτρονική μορφή στην ιστοσελίδα της Σχολής Πεζικού www.army.gr/html/GR_Army/sxoles/spznew/main.html

ΥΠΟΣΤΡΆΤΗΓΟΣΘΕΟΔΩΡΟΣΤΟΠΟΥΖΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣΣΧΟΛΗΣΠΕΖΙΚΟΥ

6

Η στρατιωτική ιδιοφυΐατου Μεγάλου Αλεξάνδρου

Χωρίς αμφιβολία ο Μέγας Αλέξανδρος είναι ίσως ο πιο διάσημος Έλληνας στην παγκόσμια ιστορία, κυρίως χάρη στις στρατιωτικές του επιτυχίες. Ο Αλέξανδρος ο στρατηλάτης, ο κατακτητής, ο νικητής. Επίθετα που αρμόζουν σε έναν μύθο. Από την αρχαιότητα ήδη, απο-τέλεσε αντικείμενο μελέτης από στρατηγούς και πολιτικούς και οι μάχες του μελετώνται στις σύγχρονες στρατιωτικές σχολές παγκοσμίως. Έχουν γραφτεί και βιβλία για το πως θα μπορούσαν τα σύγχρονα στε-λέχη επιχειρήσεων να ωφεληθούν μελετώντας την στρατηγική και τις μεθόδους του Μακεδόνα βασιλιά. Είναι αδιανόητο να μελετήσει κανείς την στρατιωτική και πολιτική ιδιοφυΐα του Μεγάλου Αλεξάνδρου χωρίς πρώτα να μελετήσει τον άνθρωπο «Αλέξανδρο», αλλά και την ανατρο-φή του μέχρι να αναλάβει τη διακυβέρνηση του βασιλείου του.

ΠΖ ΙΣΤΟΡΙΑτου Ταξίαρχου ε.α. Νικόλαου Νικολάου

Σε μια εποχή όπου η προγονολατρεία ήταν μέρος του κοινωνικού γίγνεσθαι, ο νεαρός πρίγκιπας της Μακεδονίας, ήξερε ότι, ο πατέρας του Φίλιππος, ήταν από τη γενιά του Ηρακλή, του ήρωα που προστάτευε τους ανθρώπους από τα

θηρία και την αδικία. Από την πλευρά της μητέ-ρας του της Ολυμπιάδας, καταγόταν από τον ομη-ρικό ήρωα Αχιλλέα, που οδηγούσε στη μάχη τους Έλληνες στην Τροία και ήταν ο ηγέτης, ο ήρωας και ο σωτήρας τους. Για το νεαρό πρίγκιπα Αλέξανδρο λοιπόν, οι δύο αυτοί, οι πιο διάσημοι ήρωες - ημί-θεοι της Ελλάδος δεν ήταν απλά ένας μύθος, αλλά προγονικά πρότυπα στα οποία έπρεπε οπωσδή-ποτε να μοιάσει. Ήταν για αυτόν παράδειγμα προς μίμηση. Και ήταν πρότυπα ηγετών-στρατηλατών που δεν σταματούσαν και απέφευγαν τις δυσκολί-ες και τις κακουχίες των μαχών και όχι μόνο, αλλά τις αντιμετώπιζαν και τις ξεπερνούσαν.

Όταν λοιπόν, ο Αλέξανδρος, ο νεαρός πρίγκι-πας της Μακεδονίας, έγινε επτά ετών, η επιμέ-λειά του πέρασε από την τροφό του Λανίκη στον

Λυσίμαχο τον Ακαρνάνα, που ορίστηκε από τον πατέρα του Φίλιππο και ως παιδαγωγός του. Ο Φίλιππος όμως ήταν μακριά από το σπίτι ασχολού-μενος με τις κρατικές υποθέσεις και έτσι η δυναμι-κή Ολυμπιάδα έπαυσε τον Λυσίμαχο και επέβαλε σαν παιδαγωγό του Αλέξανδρου, τον συγγενή της Λεωνίδα. Ο Λεωνίδας, ήταν ένας αυστηρός άνθρω-πος που θαύμαζε την σπαρτιατική «αγωγή». Υπό την επίβλεψή του ο Αλέξανδρος έμαθε να ζει απλά και μόνο με τα απαραίτητα και έτσι δεν έγινε ένα «κακομαθημένο κομπλεξικό πλουσιόπαιδο», όπως θα λέγαμε στις μέρες μας. Η κατοπινή αντοχή του Αλέξανδρου στις εκστρατείες, οφείλεται χωρίς αμφιβολία στην διαπαιδαγώγηση του Λεωνίδα. Είναι αλήθεια ότι ο γιος του Φιλίππου είχε πολλές έμφυτες ικανότητες αλλά ο Λεωνίδας τον ώθησε να τις αναπτύξει και να τις καλλιεργήσει, ιδιαίτερα δε τη φιλοπονία.

Ο Φίλιππος, που ανησυχούσε μήπως ο γιος του γινόταν ένας άξεστος μαχητής, τον έστει-λε να μαθητεύσει κοντά στο μεγάλο δάσκαλο Αριστοτέλη. Κοντά στο Σταγειρίτη φιλόσοφο, ο Αλέξανδρος συμπλήρωσε την μόρφωσή του και άρχισε να εμβαθύνει τις γνώσεις του στην πολιτι-κή και την γεωστρατηγική. Εκεί απέκτησε γνώσεις γεωγραφίας και φυσικής ιστορίας, που όξυναν την έμφυτη αντίληψή του για το περιβάλλον που ζούσε. Δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι η σύλληψη των μελλοντικών αριστοτεχνικών του ελιγμών και

7

Ο Αλέξανδρος ως απόγονος του Ηρακλή

Ο Αριστοτέλης διδάσκει τον Αλέξανδρο

ΠΖ

8

ΙΣΤΟΡΙΑ

το μοναδικό του ταλέντο στην πλήρη εκμετάλλευ-ση του εδάφους καθώς και οι πρώτες του γνώσεις για τον αντίπαλο άρχισαν να αναπτύσσονται τότε. Χωρίς την άριστη καθοδήγηση του Αριστοτέλη ίσως τα ταλέντα και οι δεξιότητες που επέδειξε αργότε-ρα στη ζωή του να μην είχαν αναπτυχθεί ποτέ ή να μην είχαν αποδώσει στο βαθμό που έπρεπε. Και στον πόλεμο, όπως γνωρίζουμε η ελλιπής από-δοση κάποιου παράγοντα είναι πηγή συμφορών. Χαρακτηριστική ομολογία του Αλεξάνδρου ήταν «.. στους γονείς μου οφείλω το ζείν, στους δασκάλους μου οφείλω το ευ ζείν..».

Το δάμασμα του Βουκεφάλα, υπήρξε ουσιαστι-

κά η πρώτη δημόσια επίδειξη των ικανοτήτων του Αλέξανδρου. Ο νεαρός πρίγκιπας είδε τα σφάλματα που έκαναν οι άλλοι που προσπάθησαν να δαμά-σουν το άγριο και ατίθασο άλογο. Κατόπιν απέ-κτησε αντίληψη των φόβων του «αντιπάλου». Το άλογο φοβόταν τη σκιά του. Ο Αλέξανδρος έστρε-

ψε την προσοχή του αλόγου αλλού και κατάφε-ρε να «επικρατήσει» ιππεύοντας το. Ο Φίλιππος βλέποντας αυτή την εξέλιξη, είπε : «Παιδί μου η Μακεδονία είναι πολύ μικρή για σένα. Βρες ένα Βασίλειο μεγαλύτερο να κυβερνήσεις» Η τεχνική της «απορρύθμισης» του κατά πολύ ισχυρότερου αντιπάλου θα φαινόταν στις κατοπινές συγκρούσεις στα πέρατα της Ασίας.

Στα δεκαέξι του χρόνια ο Φίλιππος πήρε το νεαρό Αλέξανδρο και διάδοχό του Βασιλείου της Μακεδονίας κοντά του και άρχισε να του παραχω-ρεί περιορισμένες εξουσίες για να τον δοκιμάσει. Αν ο Αριστοτέλης έδωσε στον Αλέξανδρο τις θεωρητι-κές βάσεις της πολιτικής, τότε ο Φίλιππος τον έβαλε να κάνει την πρακτική του εξάσκηση. Τον έμαθε, ότι στον πόλεμο η επικράτηση επιτυγχάνεται και με άλλους τρόπους εκτός από τη βία, λέγοντάς του ότι ο «χρυσός εκπορθεί πολλά φρούρια». Κατά την απουσία του Φιλίππου σε εκστρατεία ο Αλέξανδρος συνέτριψε μία εξέγερση των Θρακών. Οι επιχειρή-σεις διεξήχθησαν ενάντια σε ταχυκίνητους αντιπά-λους που διεξήγαν ανταρτοπόλεμο. Σε μία περί-πτωση ο Αλέξανδρος έκαμψε το ηθικό των αντιπά-λων του τρομάζοντάς τους με αριστοτεχνική επίδει-ξη μιας τάξης σαρισσοφόρων. Λίγοι αντελήφθησαν ότι σε αυτή την σύγκρουση που οι ιστορικοί συνή-θως προσπερνούν τέθηκαν οι βάσεις για τις μελλο-ντικές νίκες του στην Βακτρία (σημ. Αφγανιστάν).

Στα δεκαοκτώ ο Αλέξανδρος έλαβε μέρος στη Μάχη της Χαιρώνειας. Το μόνο που έδειξε εκεί ήταν ότι, ήταν άριστος έφιππος μαχητής και ηγέτης μονάδων του ιππικού. Έδειξε επίσης ότι μπορούσε να υπακούει στον διοικητή του (Βασιλιά Φίλιππο) αλλά και να αναπτύσσει πρωτοβουλία. Κέρδισε για πρώτη φορά το θαυμασμό των βετεράνων του πατέρα του που τον έστειλε πρεσβευτή στην Αθήνα για να δοκιμαστούν και οι διπλωματικές του ικανό-τητες.

Όταν δολοφονήθηκε ο Φίλιππος όλοι αιφνιδιά-στηκαν από την ετοιμότητα του νεαρού διαδόχου να αναλάβει το κράτος. Αν και ήταν γνωστό ότι λάμ-βανε μόρφωση βασιλοπαίδου η αδίστακτη ενεργη-τικότητά του τους ξάφνιασε όλους. Πρώτα εξασφά-λισε το θρόνο συντρίβοντας κάθε σφετεριστή του Μακεδονικού θρόνου. Ο Αλέξανδρος καταλάβαινε ότι χωρίς πολιτική σταθερότητα στην πατρίδα του,

O Αλέξανδρος δαμάζει τον Βουκέφαλα . Πίνακας του γερμανού ζωγράφου. Schommer, 19ος αιώνας

9

δεν θα μπορούσε να εφαρμόσει κανένα εκστρατευ-τικό σχέδιό του. Εξασφαλισμένος πολιτικά, επιβε-βαίωσε τη θέση του σαν «Στρατηγός Αυτοκράτωρ» των Ελλήνων και άρχισε να εργάζεται για την εξα-σφάλιση των βορείων συνόρων του προτού περά-σει στη Ασία.

Η φήμη για το θάνατό του Αλεξάνδρου, ώθησε του νότιους Έλληνες σε αποστασία. Ο Αλέξανδρος έπρεπε να επανεπιβεβαιώσει τη θέση του. Ο εφι-άλτης των «Περσών τοξοτών» (χρυσά νομίσμα-τα με παράσταση τοξότη) που είχαν ματαιώσει τα σχέδια του βασιλιά Αγησιλάου εμφανίστηκε ξανά και μάλιστα με του ίδιους υπαίτιους (Θηβαίοι). Ο Αλέξανδρος προέλασε με ταχύτητα νότια συντρίβο-ντας κάθε αντίπαλο και τιμώρησε τους Θηβαίους ως παραβάτες των όρκων του Συνεδρίου της Κορίνθου αλλά συγχώρεσε εκείνους που δεν έδειχναν εμφα-νώς άμεση εμπλοκή όπως οι Αθηναίοι. Ο Πέρσης βασιλιάς θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει πραγματι-κούς τοξότες για τον αντιμετωπίσει.

Ο Αλέξανδρος πέρασε στην Ασία και στη

σύγκρουση του Γρανικού εξασφάλισε το προγε-φύρωμά του. Βαθιά μέσα του ήξερε ότι αυτή του η επιτυχία στην πραγματικότητα ανήκε στον πατέ-ρα του που του κληροδότησε έναν εξαίρετο στρα-τό. Με την πορεία στα μικρασιατικά παράλια εκτε-λούσε την πολιτική του Κοινού των Ελλήνων για την απελευθέρωση των πόλεων του ανατολικού Αιγαίου και ταυτόχρονα αφαιρούσε βάσεις από τον Περσικό στόλο και τον αδυνάτιζε χωρίς να ναυμα-χήσει. Εκμεταλλεύτηκε δηλαδή το πλεονέκτημά του που ήταν οι ανώτερες χερσαίες δυνάμεις για να διε-ξάγει έμμεσα ναυτικό πόλεμο και αποκλεισμό κατά ενός ανώτερου θαλάσσιου εχθρού.

Παρότι ο Αλέξανδρος διεξήγε αριστοτεχνικά την Μάχη της Ισσού, η απόδοση του στρατού έφερε πάλι τη σφραγίδα του Φιλίππου. Τέθηκε τότε όμως το δίλημμα αφενός μεν της απηνούς κατα-δίωξης του Δαρείου και κατάληψης του Περσικού Θρόνου και αφετέρου δε της προέλασης προς νότο προς εξουδετέρωση των απομενουσών βάσεων του πάντα επίφοβου περσικού στόλου που μετέ-

Ο Αλέξανδρος νικά τον Δαρείο στα Γαυγάμηλα. Ρωμαϊκό αντίγραφο Ελληνιστικής τοιχογραφίας

ΠΖ

10

Ελαφρύ πεζικό υπερασπί-ζει οχύρωμα. Η χρήση των

ελαφρών τμημάτων από τον Αλέξανδρο υπήρξε αριστοτε-

χνική. Ευγενική παραχώρηση του Συλλόγου ιστορικών μελε-

τών Κορύβαντες.

φερε αν όχι στρατεύματα τουλάχιστον χρυσό για τη χρηματοδότηση των επίορκων και των εν δυνάμει «Εφιαλτών» που κατοικούσαν σε αυτές τις περιο-χές. Την απόφαση του επηρέασε και έβαλε τέλος στους τυχόν δισταγμούς του, ήταν η σύλληψη πρε-σβευτών των Ελληνικών πόλεων στη σκηνή του Δαρείου.

Ο στρατός πορεύθηκε στην Παλαιστίνη με κατεύ-θυνση προς την Αίγυπτο. Ο Αλέξανδρος καινο-τόμησε κάνοντας το Μηχανικό κύριο όπλο των επιχειρήσεων. Για πρώτη φορά βλητικές μηχα-νές εν είδη πυροβολικού συνέτριψαν τις αντεπιθέ-σεις αντιπάλου και αξιωματικοί του «Σώματος των Μηχανοποιών» είχαν το γενικό πρόσταγμα των επιχειρήσεων σε αντίθεση με τους αριστοκράτες διοικητές του παρελθόντος που στερούντο τεχνι-κών γνώσεων. Ο Αλέξανδρος άφηνε πρωτοβου-λία στον κάθε καταρτισμένο στο αντικείμενο του υφιστάμενο, χωρίς να παρεμβαίνει σε πράγματα που δεν γνώριζε λεπτομερώς. Η διδασκαλία του Αριστοτέλη συνέβαλε στην εκπόρθηση της Τύρου

και της Γάζας. Η αξία της εμπιστοσύνης σε άξι-ους υφισταμένους φάνηκε την ίδια περίοδο και στη κυρίως Ελλάδα μόλις ο Αντίπατρος συνέτριψε του Σπαρτιάτες στη Μεγαλόπολη, όταν αυτοί με περ-σικά λεφτά και μισθοφόρους δοκίμασαν να σταμα-τήσουν την πολιτική του «Κοινού των Ελλήνων». Καταλαμβάνοντας και την Αίγυπτο ο Αλέξανδρος έλεγχε πλέον το «σιτοβολώνα του κόσμου». Εκεί έθεσε τις βάσεις της θεϊκής του καταγωγής σαν πολιτικό εργαλείο για τη διακυβέρνηση των μη Ελλήνων υπηκόων του. Με τα νώτα του εξασφαλι-σμένα ήταν έτοιμος να προελάσει στην καρδιά της Περσικής Αυτοκρατορίας.

Στην πεδιάδα των Αρβήλων, ο Αλέξανδρος πραγματικά ξεδίπλωσε το τακτικό του ταλέντο. Αντιλήφθηκε ότι ελάχιστος από τον όγκο του εχθρού ήταν ο πραγματικός στρατός και συνεπώς επικίνδυ-νος. Αντίθετα ο δικός του στρατός ήταν πειθαρχημέ-νος και ικανός για ελιγμούς σε αντίθεση με τη στατι-κή μάζα των πεζών του Δαρείου. Αγνόησε τη συμ-βουλή του Παρμενίωνα για νυχτερινή επίθεση εκτι-

ΙΣΤΟΡΙΑ

11

μώντας την ως επικίνδυνη αλλά την προσποιήθη-κε για να δυσκολέψει τα σχέδια των Περσών. Ενώ με το πεζικό του αγκίστρωσε τον εχθρό χρησιμο-ποίησε το ιππικό του για να τον παραπλανήσει και να αποσπάσει την προσοχή του στον πραγματικό του στόχο που ήταν ο ίδιος ο Δαρείος. Ο όγκος του Περσικού στρατού επέβαλε η κατάσταση να κριθεί σε όσο το δυνατόν πιο σύντομο χρονικό διάστημα. Ο Αλέξανδρος «απορύθμισε» τον εχθρό όπως κάπο-τε είχε «απορυθμίσει» το Βουκεφάλα και έκανε το στόχο να ελαττώσει την άμυνά του στο σημείο κρού-σης. Κατόπιν κτύπησε αποφασιστικά αναγκάζοντας το Δαρείο να χάσει την ψυχραιμία του και μαζί και το θρόνο του.

Τα βουνά της Αρείας και της Βακτρίας (σημ. Αφγανιστάν) με τους ανυπότακτους σατράπες ήταν ο επόμενος στόχος του Αλέξανδρου. Οι μνήμες και η εμπειρία από τον ανταρτοπόλεμο των Θρακών βοήθησαν πολύ τον Αλέξανδρο. Σε αυτές τις επι-χειρήσεις καινοτόμησε πάλι. Έθεσε το βαρύ πεζι-κό σε οχυρωμένες θέσεις σαν της «βάσης στή-ριξης», τακτική που χρησιμοποιούν και σήμερα, μετά από 2000 χρόνια, οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ που ενεργούν στην ίδια περιοχή (Αφγανιστάν) ενά-ντια στους αντάρτες Ταλιμπάν. Κατόπιν άρχισε να καταδιώκει με ψιλούς, πελταστές και ελαφρό ιππι-κό τους ανυπότακτους. Οι θεωρούμενες απόρθη-τες οχυρωμένες ορεινές πολίχνες συνετρίβησαν από συναρμολογούμενους καταπέλτες που μετα-φέρθηκαν με ημιόνους στα δύσβατα μέρη. Η εφαρ-μογή νέων όπλων και τακτικών έκαμψε τη θέλη-ση των αντιπάλων του για περεταίρω αντίσταση. Τα Ελληνο-Βακτριανά βασίλεια, που τροφοδότη-σαν τον Ελληνικό Πολιτισμό στις Ασιατικές εσχατιές είναι η καλύτερη απόδειξη ότι ο Αλέξανδρος είναι ο μόνος στρατηγός που υπέταξε τη γη που μέχρι σήμερα αψήφησε τρεις αυτοκρατορίες.

Η κατάληψη της Ινδίας έδωσε πάλι αφορμή να ξεδιπλωθεί η ικανότητα του Αλεξάνδρου. Άγνωστα όπλα όπως οι ελέφαντες ώθησαν την ανάπτυξη τακτικών ελαφρού πεζικού και ιππικού για την εξου-δετέρωσή τους. Επίσης εισήχθη στο στρατό κι ένα καινούργιο είδος οπλιτών «οι ιπποτοξότες της στέ-πας». Ο Αλέξανδρος αντιλήφθηκε της δυνατότητες αυτού του μέσου και το εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο στη μάχη του Υδάσπη εξουδετερώνοντας τα άρμα-

τα του Πώρου.Οι συχνοί όμως τραυματισμοί του Αλεξάνδρου

στις διάφορες μάχες, έκαναν πολλούς να τον βλέ-πουν αρνητικά. Ο Αλέξανδρος όπως και σχεδόν όλοι οι στρατηγοί – ηγέτες της τότε εποχής, ήταν δέσμιοι του ηρωικού ιδεώδους και κανένας δεν τους μέμφθηκε για την ενεργή παρουσία τους στη πρώτη γραμμή όπου ο πολέμαρχος έπρεπε να διοι-κεί με προσωπικό παράδειγμα. Αρκετοί μπορεί να ξεχνούν ότι ο Αλέξανδρος δεν ήταν μόνο στρατη-γός αλλά και πολιτικός ηγήτορας σκληροτράχηλων ανδρών που είχαν δικαίωμα να τον αμφισβητούν πολιτικά. Έπρεπε λοιπόν να αποδεικνύει τη μαχι-μότητά και την μαχητικότητα του πολύ συχνά. Αυτό επίσης τον έσωσε και από δύσκολες καταστάσεις όταν μεθυσμένος από την επιτυχία του άρχισε να φέρεται δεσποτικά και να αντιμετωπίζει τη δυσφο-ρία των στρατιωτών του. Εξάλλου τα πολεμικά τραύματα ήταν σπουδαίο επιχείρημα σε πολιτικές διαφωνίες όπως αποδείχτηκε στη Ωπη.

Κατά τις επιχειρήσεις που διεξήγαγε ο Αλέξανδρος έφερε όλα τα χαρακτηριστικά του καλού στρατη-γού και εφάρμοσε αρχές πολέμου που ισχύουν και εφαρμόζονται ακόμα και σήμερα όπως:

• Επιλογή του σκοπού και εμμονή στην επίτευξή του.

• Οικονομία δυνάμεων και αποφυγή άσκοπης καταπόνησης των δυνάμεων του.

• Συλλογή πληροφοριών για να αποκτήσει αντίληψη περί του εχθρού.

• Απλότητα σχεδίων για τη διευκόλυνση της εφαρμογής τους.

• Ελιγμό και επίθεση στο αδύνατο σημείο του αντίπαλου και χρήση του στοιχείου του αιφνιδιασμού.

• Τήρηση εφεδρειών για την αντιμετώπιση απροόπτων καταστάσεων.

• Εξασφάλιση του ομαλού εφοδιασμού.

• Προσαρμογή του στρατού του στις εκάστοτε ανάγκες του θεάτρου επιχειρήσεων.

• Ηγεσία δια προσωπικού παραδείγματος.

• Αναγνώριση της αξίας των υφισταμένων και επιβράβευση τους.

12

ΠΖΙΣΤΟΡΙΑ

• Περιορισμό και αποτροπή των καταχρήσεων από τους υφισταμένους του διοικητές με την εφαρμογή ίδιων κανόνων δικαίου σε όλους ανεξαρτήτως θέσης και βαθμού.

• Αντίληψη ότι ο πόλεμος είναι απλώς εργαλείο πολιτικής και όχι αυτοσκοπός (Δεν είναι τυχαίο ότι ο Κλάουζεβιτς τον μελέτησε διεξοδικά).

Παρακάτω παρατίθενται μερικά από στρατηγι-κά τεχνάσματα του Αλέξανδρου σε διάφορες μάχες που διεξήγαγε, σύμφωνα με τα οποία κατόρθωσε με έξυπνο τρόπο να πετύχει τα σχέδια του και να φθάσει στην τελική νίκη.

Στρατηγικά τεχνάσματα του Μ. Αλέξανδρου

1. Οι Πέρσες είχαν έναν ικανό, γενναίο και ευφυή στρατηγό ονόματι Μέμνονα. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος πέρασε στην Ασία, εξουδετέρωσε τον στρατηγό Μέμνονα χωρίς να στάξει ούτε μία σταγό-να αίμα. Έκανε το εξής: Πρόσταξε του Μακεδόνες στρατιώτες του, που έβγαιναν για εφόδια, να μην πειράξουν καθόλου τα κτήματα του Μέμνονα. Έτσι όμως τον κατέστησε ύποπτο στους ίδιους τους Πέρσες που θεώρησαν πως ο Μέμνων διέκειτο φιλικώς προς τον Αλέξανδρο. Έτσι ο Μέμνων τέθη-κε στο περιθώριο από τον Δαρείο, όχι με μάχη, αλλά με μία ευφυή ιδέα του Μεγάλου στρατηλάτη! 2. Οι Θράκες είχαν σχεδιάσει να κάμψουν τη δύναμη των Μακεδόνων εξαπολύοντας εναντί-ον τους πολλές φορτωμένες άμαξες. Τότε ο Μέγας Αλέξανδρος διέταξε τους Μακεδόνες να εκτρέψουν την πορεία τους, εάν όμως δεν τα κατάφερναν, να πέσουν κάτω και να σκεπασθούν με τις ασπίδες τους, ώστε οι άμαξες να περάσουν από πάνω τους. Εκτέλεσαν λοιπόν την εντολή του κι έτσι αχρήστευ-σαν εντελώς το σχέδιο των Θρακών με τις άμαξες. 3. Ο Αλέξανδρος, βρισκόταν στην Ινδία και επρόκειτο να περάσει τον ποταμό Υδάσπη. Ο

βασιλιάς των Ινδών Πώρος, παρατάχθηκε στην απέναντι όχθη του Υδάσπη, «πάση δυνάμει» και ο Αλέξανδρος ήταν αδύνατο να περάσει. Τότε λοι-πόν σκέφτηκε να κάνει το εξής: Οδήγησε τη στρα-τιά του στην επάνω πλευρά του ποταμού, αλλά και ο Πώρος από την απέναντι όχθη έκανε το ίδιο. Πάλι ο Αλέξανδρος πήγε κάτω, και πάλι κάτω πήγε και ο Πώρος. Η διαταγή του Αλέξανδρου προς το στρά-τευμά του, ήταν να τον ακολουθεί σε ό,τι κάνει. Αυτό έγινε πολλές φορές κι επί πολλές ημέρες, και οι Ινδοί περιγελούσαν τη δειλία των αντιπάλων τους. Κάποια στιγμή, σταμάτησαν να πηγαίνουν μαζί τους πάνω-κάτω, χαλαρώνοντας την παρακολού-θησή τους, θεωρώντας πώς δεν θα τολμήσουν να περάσουν ποτέ, αφού δεν το αποτόλμησαν τόσες φορές. Τότε ο Αλέξανδρος με μία αιφνιδιαστική κίνη-ση, έτρεξε προς τα επάνω, στις όχθες του ποταμού, με πολύ μεγάλη ταχύτητα, επιβιβάσθηκε σε πλοιά-ρια και δερμάτινες σχεδίες, γεμάτες χόρτα, και πέρα-σε τον Υδάσπη, σε χρόνο ρεκόρ, εξαπατώντας έτσι τους Ινδούς με αυτή την απρόβλεπτη και κεραυνοβό-λο του ενέργεια. 4. Όταν ο Αλέξανδρος επρόκειτο να αντι-μετωπίσει τον Δαρείο, έδωσε το εξής παράγγελ-μα στους Μακεδόνες: «Όταν πλησιάσετε τους Πέρσες», τους είπε, «να πέσετε στα γόνατα και να τρίβετε δυνατά το χώμα με τα δύο χέρια σας. Όμως μόλις σημάνει ή σάλπιγγα, θα πεταχτείτε πάνω αστραπιαία και θα επιτεθείτε στους Πέρσες, με τόλμη και σθένος». Οι Μακεδόνες ακολούθησαν τις εντολές του. Μόλις οι Πέρσες τους είδαν πεσμέ-νους στα γόνατα, νόμισαν ότι προσκυνάνε, κι αμέ-σως ξεφούσκωσε η πολεμική τους ορμή και οι δια-θέσεις τους μαλάκωσαν. Ο Δαρείος υπερηφανευό-ταν κιόλας και γελούσε, πιστεύοντας ότι θα νικήσει τον Αλέξανδρο και τον Μακεδονικό στρατό αμαχητί. Οι Μακεδόνες όμως, όταν ακούστηκε το σύνθημα της σάλπιγγας, πετάχτηκαν ορμητικά πάνω, επετέ-θησαν στους αντιπάλους τους, διέσπασαν τις γραμ-μές τους και τους έτρεψαν σε άτακτη φυγή.

1313

Ο όρκος του Μεγάλου Αλεξάνδρου(Οπις 324π.Χ.)

«Σας εύχομαι τώρα που θα τελειώσουν οι πόλεμοι να είστε ευτυχισμένοι μέσα σε ειρήνη. Όλοι οι θνητοί από εδώ και πέρα να ζήσουν σαν ένας λαός μονιασμέ-νος για την κοινή προκοπή, να έχετε την οικουμένη για πατρίδα σας, με νόμους κοινούς, όταν θα κυβερνούν οι άριστοι ανεξάρτητα απ΄ τη φυλή.

Δε χωρίζω τους ανθρώπους, όπως κάνουν οι στενόμυαλοι, Έλληνες και βάρ-βαρους.

Δεν μ΄ ενδιαφέρει η καταγωγή των πολιτών ούτε η ράτσα που γεννήθηκαν, τους καταμερίζω με μοναδικό κριτήριο την αρετή, για μένα κάθε καλός ξένος είναι Έλληνας και κάθε κακός Έλληνας είναι χειρότερος από βάρβαρο.

Αν ποτέ σας παρουσιαστούν διαφορές, δεν θα καταφύγετε στα όπλα, παρά θα τις λύσετε ειρηνικά. Στην ανάγκη θα σταθώ διαιτητής σας.

Το θεό δεν πρέπει να τον έχετε σαν αυταρχικό κυβερνήτη, αλλά σαν κοινό πατέρα όλων, ώστε η διαγωγή σας να μοιάζει με τη ζωή που κάνουν τ΄ αδέλφια μέσα στην οικογένεια.

Απ΄ τη μεριά μου όλους σας Θεωρώ ίσους, λευκούς και μελαψούς και θα΄ θελα να μην αισθάνεστε μόνο σαν υπήκοοι της κοινοπολιτείας μου, αλλά να νοι-ώθετε όλοι σαν μέτοχοι και συνέταιροι.

Οσο περνά απ΄ το χέρι μου, θα προσπαθήσω να γίνουν πραγματικότητα αυτά που υπόσχομαι. Αυτό τον όρκο που δώσαμε απόψε με σπονδές κρατήστε τον σαν σύμβολο αγάπης»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ.: “Ηθικά. Περί της Αλεξάνδρου Τύχης ή Αρετής” Εκδόσεις ΖαχαρόπουλοςΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: “Βίοι παράλληλοι. Αλέξανδρος” Εκδόσεις ΠάπυροςΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: “Αλέξανδρος” Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: “Φωκίων” Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914ΑΡΡΙΑΝΟΣ: “Αλεξάνδρου Ανάβασις”. Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920Ασκληπιόδοτος «Τακτικά» E.Shepherd (1793)Πολύαινος «Στρατηγήματα» E.Shepherd (1793)Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς ΜπριτάνικαPartha Bose: Alexander the Great’s Art of Strategy Gotham Books April 2004ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΕΠ. – ΟΚΤ - ΝΟΕ- ΔΕΚ. 2009.

14

Ο Ληλάντιος ΠόλεμοςΟ πρώτος «πανελλήνιος» πόλεμος, περ. 730-650 π.Χ.

ΠΖ

15

ΙΣΤΟΡΙΑτου Δρ. Δημήτριου Ν. Χριστοδούλου,Αναπληρωτή Διευθυντή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευβοίας

Οι αρχαίοι Έλληνες της κλασσικής εποχής (δηλα-δή, στο τέλος του 5ου αι. π.Χ.· είναι η εποχή του Περικλή, του Σωκράτη, του Πλάτωνα κτλ.) πίστευαν ότι τέσσερις μεγάλοι πόλεμοι είχαν γίνει στο παρελθόν στην Ελλάδα. Οι δύο ήταν σχετικά πρόσφατοι: ήταν ο «εμφύ-λιος» Πελοποννησιακός Πόλεμος (431-404 – όλες οι χρονολογίες από εδώ και πέρα θα εννοούνται ως προ Χριστού) και οι μεγάλοι «Μηδικοί Πόλεμοι» (490-479). Ο τρίτος πόλεμος ήταν πολύ παλιότερος, σχεδόν μυθικός· ήταν ο Τρωικός Πόλεμος (παραδοσιακά η Τροία έπεσε το 1184). Ο τέταρτος, όμως, μεγάλος πόλεμος έλαβε στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Χαλκίδας. Είχε ως επίκεντρο το σημερινό Λευκαντί και ονομάζεται από τους αρχαίους συγγραφείς ως ο πόλεμος μεταξύ Χαλκιδέων και Ερετριέων ή ως ο «πόλεμος του Ληλάντου». Η σύγ-χρονη ιστορία τον ονομάζει «Ληλάντιο Πόλεμο»· και με αυτό το όνομα περιγράφει την μακροχρόνια πολεμική σύγκρουση μεταξύ των δύο ισχυρότερων αρχαίων ελλη-νικών πόλεων-κρατών στην Εύβοια, της Χαλκίδας και της Ερέτριας, η οποία έλαβε χώρα στις αρχές της αρχαϊκής περιόδου, περίπου μεταξύ των ετών 730 και 650.

Η αιτία του πολέμου ήταν, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, ο ανταγωνισμός για το εύφορο Ληλάντιο πεδίο, που εκτείνεται μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας, καθώς και των εκεί οικισμών.

Η σημαντικότερη αρχαία πόλη που δέσποζε στο Ληλάντιο πεδίο έχει ανακαλυφθεί από τις αρχαιολο-γικές ανασκαφές στην χερσόνησο της Ξηροπόλεως Λευκαντίου από το έτος 1964 και εξής (Εικόνα 1). Η πόλη βρίσκεται στο νότιο άκρο του Ληλάντιου πεδίου, μεταξύ της σύγχρονης Χαλκίδας και Ερέτριας, επί της

δυτικής ακτής της ν. Εύβοιας και ανατολικά της θέσε-ως του πρώην οικισμού Λευκαντίου της Δ.Κ. Βασιλικού, στην Δ.Ε. Ληλαντίων του Δήμου Χαλκιδέων Π.Ε. Εύβοιας (Εικόνα 2). Η τοποθεσία στον καλά προστατευμένο Νότιο Ευβοϊκό κόλπο και μεταξύ δύο μικρών λιμανιών ευνόησε

την ανάπτυξη της πόλης, η οποία διαδραμάτισε σημαντι-κό ρόλο στην ιστορία της περιοχής και φαίνεται ότι απο-τέλεσε σπουδαίο κέντρο διεξαγωγής του εμπορίου από την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και τη Φοινίκη ως τη Μαύρη Θάλασσα.

Η αρχαιότερη κατοίκηση στο Λευκαντί τοποθετείται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (περ. 3000). Η ζωή συνεχίσθηκε αδιάλειπτα στη Μέση και Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1550-1050), όπως αυτό διαπιστώνεται από τον οικισμό, τα νεκροταφεία και τα κτερίσματα των τάφων. Σύμφωνα με τα ευρήματα, η περίοδος ακμής του οικισμού ανάγεται στην ακόλουθη περίοδο, την πρώιμη εποχή του σιδήρου, μεταξύ του 1050 και 700.

Λόγω της οικονομικής δυνάμεως των δύο ευβοϊκών πόλεων που συμμετείχαν στον πόλεμο (Χαλκίδα και Ερέτρια ήταν πολύ πλούσιες από το θαλάσσιο εμπόριο, τις αποικίες και την μεταλλοτεχνία), η σύγκρουση εξα-πλώθηκε σημαντικά, με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος της Ελλάδας να συμμετάσχει στον πόλεμο, καθώς άλλες ελληνικές πόλεις συμμάχησαν με την Χαλκίδα και άλλες με την Ερέτρια.

Ο Αθηναίος ιστορικός Θουκυδίδης περιγράφει τον Ληλάντιο Πόλεμο ως εξαιρετικά εκτεταμένο, καθώς ήταν ο μόνος κυριολεκτικά «πανελλήνιος» πόλεμος -και μάλι-

Εικόνα 1

Εικόνα 2

ΠΖ

16

ΙΣΤΟΡΙΑ

στα «εμφύλιος»- που έλαβε χώραν μεταξύ του μυθικού Τρωικού Πολέμου (12ος αι.) και των Μηδικών Πολέμων των αρχών του 5ου π.Χ. αιώνα (490-479).

Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο αρχαίος ιστορικός:

«μάλιστα δὲ ἐς τὸν πάλαι πoτὲ γενόμενoν πόλεμoν

Xαλκιδέων καὶ Ἐρετριέων καὶ τὸ ἄλλo Ἑλληνικὸν ἐς ξυμ-

μαχίαν ἑκατέρων διέστη»

«Στον παλαιό πόλεμο μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας οι

περισσότερες υπόλοιπες ελληνικές πόλεις χωρίστηκαν σε

συμμάχους της μίας ή της άλλης πλευράς.»

Θουκυδίδης, Ι.15,3

Οι συμμαχίες που προέκυψαν φαίνεται πως διήρ-κεσαν για αιώνες. Έτσι, η Ερέτρια βοήθησε την Μίλητο κατά την Ιωνική Επανάσταση εναντίον της Περσικής Αυτοκρατορίας (το 498) ακριβώς γιατί η Μίλητος είχε συμμαχήσει με την Ερέτρια στον Ληλάντιο Πόλεμο 200 χρόνια πρωτύτερα.

Φαίνεται πως το πόλεμο τον νίκησαν οι Χαλκιδείς. Χρόνια αργότερα, το Ληλάντιο πεδίο τους ανήκε, έως ότου τους νίκησαν και αυτούς οι Αθηναίοι (το 508), κατέλαβαν

το μέρος και αποίκησαν την πεδιάδα με 4.000 Αθηναίους κληρούχους που έστειλαν από την Αττική (το 506).

Η μεγαλύτερη όμως απώλεια ήταν η αρχαία πόλη που βρίσκεται κοντά στο σημερινό Λευκαντί: καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τον πόλεμο και εγκαταλείφθηκε τόσο πλήρως ώστε ούτε η ανάμνηση του αρχαίου ονόματός του δεν σώθηκε μέχρι σήμερα.

Από τις ανασκαφές προκύπτει ότι:περίπου το 825, παύει απότομα η χρήση των νεκροταφείων.

περίπου το 710, λαμβάνει χώραν μεγάλη αιφνίδια και γενική καταστροφή (πυρκαγιά) στην Ξηρόπολη.

Η θέση εγκαταλείπεται ή, τουλάχιστον, η κατοίκηση περιορίζεται δραστικά.

Πιθανολογείται, λόγω της κεραμικής που έχει βρεθεί, ότι κάποια περιορισμένη κατοίκηση μπορεί να συνεχίστη-κε και στους αρχαϊκούς χρόνους (δηλαδή, μετά το 700).

Εκτός από τον αρχαίο οικισμό στην Ξηρόπολη Λευκαντίου, οι ελληνο-βρετανικές αρχαιολογικές ανασκα-φές επεκτάθηκαν από το έτος 1969 και εξής και σε ένα λόφο 500 περίπου μέτρα δυτικά της Ξηροπόλεως, την Τούμπα (Εικόνα 3). Εκεί ερευνήθηκαν πάνω από 300

Εικόνα 3

17

αρχαίοι τάφοι από τα νεκροταφεία της πόλεως της επο-χής του σιδήρου (Εικόνα 4).

Τι μας λέει λοιπόν η αρχαιολογική έρευνα για τον Ληλάντιο Πόλεμο; Στην πράξη πολύ περισσότερα από τις λίγες και συχνά αμφισβητούμενες αναφορές των αρχαίων

ιστορικών, καθώς μας φέρνει σε άμεση επαφή με τους πολεμιστές που συγκρούστηκαν στο πεδίο της μάχης, αλλά και τους πληθυσμούς που υπέφεραν εξ αιτίας του μεγάλου πολέμου.

Κλειδί για την γνώση μας είναι τα αρχαία νεκροταφεία και το περιεχόμενο των τάφων τους – κυρίως τα κτερί-σματά τους.

Αυτά αποκαλύπτουν μια κοινωνία πολεμιστών, όπου οι άνδρες κανονικά θάπτονται με τα όπλα τους.

Φαινόμενο κοινό, άλλωστε, για όλη την Ελλάδα της πρώιμης Εποχής του Σιδήρου.

Εκτός από τους κοινούς τάφους, όμως, εκεί υπάρ-χει και η επιβλητική ταφή κάτω από το αψιδωτό Πρωτογεωμετρικό κτήριο που είναι γνωστό και ως Ηρώον (Εικόνα 5). Το μνημειώδες αυτό κτήριο, διαστάσεων 50 x 13,8 μ., χρονολογείται στα μέσα του 10ου αι. Η κύρια είσοδός του είναι ανατολικά, ενώ στα δυτικά καταλήγει σε αψίδα. Χωρίζεται σε τρία μέρη, το Ανατολικό, το Κεντρικό και το Αψιδωτό, το οποίο είναι προσβάσιμο μέσω ενός διαδρόμου πλαισιωμένου από δύο μικρά δωμάτια. Το κτήριο είχε μία κεντρική ξύλινη κιονοστοιχία που στήρι-ζε την αχυρένια στέγη. Επίσης μία σειρά ξύλινων πασσά-λων είχε τοποθετηθεί εξωτερικά, περιτρέχοντας το κτή-ριο και σχηματίζοντας έτσι ένα είδος περίστασης (Εικόνα 6). Η περίσταση αυτή είναι η πρωιμότερη στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής και προηγείται των περίπτερων ναών της αρχαϊκής και κλασικής εποχής. Το

Εικόνα 4

Εικόνα 5

ΠΖ

18

ΙΣΤΟΡΙΑ

αψιδωτό κτήριο δεν παρέμεινε όρθιο για πολύ. Σε λίγο καιρό κατεδαφίστηκε και πάνω του υψώθηκε μνημειακός σωρός από χώμα (τύμβος).

Κάτω από το Κεντρικό μέρος του αψιδωτού κτηρίου βρέθηκαν δύο λακκοειδείς τάφοι. Ο νοτιότερος περιείχε την καύση ενός άνδρα με τα όπλα του και τον ενταφια-σμό μίας γυναίκας με πλούσια κτερίσματα, ενώ ο βορει-ότερος την ταφή τεσσάρων ίππων. Εκεί ετάφησαν τέσ-σερα θυσιασμένα άλογα περ. 6 ετών (του κοινού είδος equus caballus, αν και πιο μικρόσωμα απ’ ότι τα σύγχρο-να άλογα) (Εικόνα 7). Στο στόμα δύο εξ αυτών βρέθηκαν υπολείμματα από χάλκινα χαλινάρια (χαλινοί/ενστομίδες) (Εικόνα 8). Άλλο ένα ζεύγος ίππων βρέθηκε θαμμένο στον Τάφο 68 του νεκροταφείου της Τούμπας, επίσης με

υπολείμματα χαλινών στα στόματά τους· τα άλογα εδώ, όμως, δεν βρίσκονται σε συνάφεια με κάποιον ανθρώπι-νο σκελετό.

Τα άλογα αυτά είναι βέβαιο ότι έσερναν πολεμικά άρματα (Εικόνα 9). Από μεταγενέστερες ιστορικές πηγές μαθαίνουμε ότι η γειτονική Ερέτρια είχε στην Αρχαϊκή Εποχή έναν στρατό από 60 πολεμικά άρματα, 600 ιππείς και 3.000 οπλίτες. Αντίστοιχη ή μεγαλύτερη προφανώς θα ήταν και η δύναμη της Χαλκίδας. Οι έφιπποι ευγενείς ήταν γνωστοί στην Ερέτρια ως «Ιππείς» και στην Χαλκίδα ως «Ιπποβόται». Κατά την πρώιμη εποχή του σιδήρου στην Ελλάδα, και σε αντίθεση με την οπλιτικούς στρα-τούς των κλασσικών χρόνων, τα έφιππα στρατεύματα (είτε επωχούνταν επί αρμάτων είτε ίππευαν επί αλόγων) είναι το βαρύτερο και εκλεκτότερο τμήμα του στρατού· αυτά τα στρατεύματα, όμως, δεν προορίζονται για ιππο-μαχίες, αλλά για πεζή μάχη αφού αφιχθούν και αφιππεύ-σουν κοντά στον εχθρό.

Εικόνα 6

Εικόνα 8

Εικόνα 9

Εικόνα 7

19

Γύρω από τον βασιλιά ενταφιάζονται οι πολεμιστές ακόλουθοί του - οι εταίροι του. Μετά την καταστροφή και την κάλυψη του αψιδωτού κτηρίου της Τούμπας με τύμβο, η περιοχή μπροστά στην ανατολική του είσοδο χρησιμοποιήθηκε για τις ταφές μελών του ιδίου γένους ή οίκου με αυτόν των νεκρών που βρέθηκαν στο κτήριο για τουλάχιστον μια γενιά. Οι ταφές ανήκουν σε εκλεκτούς και επιφανείς νεκρούς, των οποίων ο πλούτος και η δύνα-μη υποδηλώνεται από τα κτερίσματα· εκτός από εγχώρια και εισηγμένη κεραμική, στους τάφους της Τούμπας βρέ-θηκαν κοσμήματα, όπλα και εισηγμένα αντικείμενα από την Ανατολική Μεσόγειο και το βόρειο Αιγαίο. Οι κάτοι-κοι του Λευκαντίου, λοιπόν, δεν ήταν μόνο πολεμιστές ή πειρατές, αλλά και κατά τα φαινόμενα και θαλασσοπό-ροι έμποροι.

Εκείνη την εποχή, ακόμη και τα παιδιά θάπτονταν με όπλα. Χαρακτηριστική είναι η ταφή ενός δεκάχρονου αγο-ριού που βρέθηκε μαζί με το ξίφος του και ίσως παραπέ-μπει σε πολεμική αγωγή αντίστοιχη με αυτήν που στην Σπάρτη της ίδιας εποχής έδιδαν στα παιδιά από την ηλι-κία των επτά ετών και εξής. Σε αυτήν την ηλικία έπαιρναν τα αγόρια από τις μητέρες τους για να τα εκπαιδεύσουν σε ομάδες παιδιών ή εφήβων, τις αγέλες.

Αυτή η οπλοφορία («σιδηροφορία») μας φέρνει κατά νουν το σχόλιο του μεταγενέστερου Αθηναίου ιστορικού Θουκυδίδη για τις παλαιότερες της εποχής του συνήθει-ες των Ελλήνων:

«Πᾶσα γὰρ ἡ Ἑλλὰς ἐσιδηροφόρει διὰ τὰς ἀφράκτους

τε οἰκήσεις καὶ οὐκ ἀσφαλεῖς παρ’ ἀλλήλους ἐφόδους, καὶ

ξυνήθη τὴν δίαιταν μεθ’ ὅπλων ἐποιήσαντο ὥσπερ οἱ βάρ-

βαροι.»

«Διότι όλοι οι Έλληνες οπλοφορούσαν, λόγω του ότι οι

κατά κώμες διεσπαρμένοι οικισμοί τους ήταν ανοχύρωτοι

και οι μεταξύ τους συγκοινωνίες επισφαλείς και έτσι συνή-

θισαν να ζουν φέροντας όπλα, όπως οι βάρβαροι.»

Θουκυδίδης, Ι.6

Ενόσω το Λευκαντί παρήκμαζε—δηλαδή, μετά το 825 όταν σταμάτησε η χρήση των νεκροταφείων—ανατολικό-τερα αναπτυσσόταν ο οικισμός της Ερέτριας. Σημειωτέον,

η ακρόπολη της Ερέτριας είναι ορατή από τον αρχαίο οικισμό στην Ξηρόπολη. Είναι πιθανόν η Ερέτρια να δημιουργήθηκε από τους κατοίκους του Λευκαντίου, που, φεύγοντας την πίεση του Ληλαντίου Πολέμου και εγκατα-λείποντας την εύφορη πεδιάδα στους Χαλκιδείς, σταδια-κά εγκαταστάθηκαν σε προσφορότερο αμυντικά έδαφος, όπου και ρίζωσαν.

Εκεί μετέφεραν τις ταφικές συνήθειες των προγό-νων τους και έθαψαν τους πολεμιστές τους σε τάφους με όπλα, όπως παλιότερα στην Τούμπα, με χαρακτηρι-στικά ευρήματα από τάφους πολεμιστών στην Ερέτρια να προέρχονται από το ιερό του Απόλλωνος, στο κέντρο της πόλεως, και από τάφο που ανασκάφηκε στο οικόπε-δο Μπουρατζά.

Όμως, το χαρακτηριστικότερο μνημείο της εποχής του Ληλαντίου Πολέμου στην Ερέτρια είναι ο μνημειακός τάφος του λεγόμενοηυ Ερετριέως «ήρωος» που πιθα-νότατα έπεσε στον συγκεκριμένο πόλεμο. Ο «ήρωας» τάφηκε αρχικά (περί το 720) έξω από το τείχος της πόλε-ως, στο ύψος της Δυτικής Πύλης, με προσανατολισμό το Ληλάντιο πεδίο. Η πρώτη ταφή εκεί είναι η δική του· του αποδόθηκαν τιμές ομηρικές – όπως περίπου στην κηδεία του Πατρόκλου. Κατά την κηδεία του θυσιάστη-καν ζώα, ανάμεσά τους και άλογα. Αργότερα, μέσα στα επόμενα σαράντα χρόνια, έξι ενήλικες και αρκετά παιδιά, τάφηκαν γύρω από τον τάφο του ήρωα με ιδιαίτερα προ-σεγμένο τρόπο. Μετά την τελευταία ταφή (περί το 680), κατασκευάστηκε πάνω από τους τάφους τριγωνικό μνη-μείο, η θέση περιελήφθη εντός του τείχους της πόλεως και συνέχιζε να αποτίεται εκεί λατρεία μέχρι τον 5ο αιώνα. Ουσιαστικά, παρατηρούμε -τηρουμένων των αναλογι-ών- να επαναλαμβάνεται στην Ερέτρια το φαινόμενο της ηρωικής ταφής στην Τούμπα Λευκαντίου, περίπου 300 χρόνια αργότερα! Ενώ, όμως, στην Τούμπα η λατρεία έπαψε νωρίς, περίπου μια γενιά μετά την κατασκευή του τύμβου, στην Ερέτρια η λατρεία συνεχίστηκε μέχρι του ιστορικούς χρόνους, αν και πλέον ως συλλογικός θεσμός μιας πόλεως-κράτους και όχι ως λατρεία ενός σημαντικού προγόνου από τους εξ αίματος απογόνους του.

Άλλοι τέτοιοι ήρωες μάς είναι γνωστοί και στην Χαλκίδα: ο Θεσσαλός αρχηγός του ιππικού Κλεόμαχος και ο βασι-λιάς της Χαλκίδας Αφιδάμας. Παραδίδεται ότι προς τιμήν

ΠΖΙΣΤΟΡΙΑ

του νεκρού βασιλιά προκηρύχθηκαν από τα παιδιά του ποιητικοί αγώνες στην Χαλκίδα, στους οποίους αγωνίστη-κε ο Ησίοδος εναντίον του Ομήρου. Νικητής αναδείχθηκε ο Ησίοδος που βραβεύτηκε με χάλκινο τρίποδα.

«ἀκούομεν γὰρ ὅτι καὶ πρὸς τὰς Ἀμφιδάμαντος ταφὰς

εἰς Χαλκίδα τῶν τότε σοφῶν οἱ δοκιμώτατοι ποιηταὶ

συνῆλθον· ἦν δ’ ὁ Ἀμφιδάμας ἀνὴρ πολεμικός, καὶ πολλὰ

πράγματα παραχὼν Ἐρετριεῦσιν ἐν ταῖς περὶ Ληλάντου

μάχαις ἔπεσεν.»

«Διότι ακούμε ότι και κατά την ταφή του

Αμφιδάμαντος στην Χαλκίδα συναθροίσθηκαν οι επιση-

μότατοι από τους τότε σοφούς. Ήταν δε ο Αμφιδάμας

άνθρωπος πολεμικός και αφού έβλαψε πολύ τους

Ερετριείς, εφονεύθη στις μάχες περί του Ληλάντου.»

Πλούταρχος, Των Επτά Σοφών Συμπόσιον, 153f–154a.

Ο Ληλάντιος Πόλεμος είναι επίσης ένας από τους πρώτους πολέμους στους οποίους οι αντίπαλοι συμ-φώνησαν σε κάποιους περιορισμούς στην χρήση των όπλων. Έτσι, απαγόρευσαν την χρήση των εκηβόλων όπλων («μὴ χρῆσθαι τηλεβόλοις»· Στράβων, Χ.1.12,448) και οι μάχες διεξάγονταν σώμα με σώμα, κυρίως με ξίφη.

«οὔ τοι πόλλ᾽ ἐπὶ τόξα τανύσσεται οὐδὲ θαμειαί

σφενδόναι,

εὖτ᾽ ἄν δὴ μῶλον Ἄρης συνάγηι ἐν πεδίωι·

ξιφέων δὲ πολύστονον ἔσσεται ἔργον· ταύτης γὰρ

κεῖνοι δαίμονές

εἰσι μάχης δεσπόται Εὐβοίης δουρικλυτοί»

«ούτε θα τεντωθούν πολλά τόξα ούτε πολυάριθμες

σφεντόνες,

όποτε ο Άρης συγκροτήσει μάχη στην πεδιάδα·

το θλιβερό έργο θα γίνει με σπαθιά. Γιατί σ’ αυτόν τον

τρόπο πολέμου

είναι έμπειροι οι διάσημοι κονταρο-

μάχοι άρχοντες της Εύβοιας»

Αρχίλοχος, απ. 3

Η σύγχρονη αρχαιολογία δίδει λοι-πόν σάρκα και οστά στα αρχαία κείμε-να και μας φέρνει σε άμεση επαφή με τους Έλληνες πολεμιστές της ηρω-ικής εποχής σχεδόν 3.000 χρόνια μετά την εποχή τους (Εικόνα 10)

20

Εικόνα 10

21

Βασική αρχαιολογική βιβλιογραφία

Για το Λευκαντί της Εποχής του Σιδήρου:

Popham, M. R., L. H. Sackett, και P.G. Themelis (επ. εκδ.) (1979 [κείμενα] και 1980 [πίνακες]), Lefkandi I: The Iron Age. The Settlement. The Cemeteries, BSA Suppl. vol. 11, London.

Catling, R. W. V. και I. S. Lemos (1990), Lefkandi II: The Protogeometric Building at Toumba. Part 1: The Pottery, BSA Suppl. vol. 22, Oxford.

Popham, M. R., P. G. Calligas, και L. H. Sackett (επ. εκδ.) (1993), Lefkandi II: The Protogeometric Building at Toumba. Part 2: The Excavation, Architecture, and Finds, BSA Suppl. vol. 23, Oxford.

Popham, M. R. and I. S. Lemos (1996), Lefkandi III: The Toumba Cemetery. The excavations of 1981 to 1994 (Plates), BSA Suppl. vol. 29, Oxford.

Για το αρχαϊκό «Ηρώον» της Ερέτριας:

Bérard, C. (1970), Eretria Foulles et Recherches III. L’Hérôon à la Porte de L’Ouest, Berne.

Για τις ταφές πολεμιστών της Τούμπας:

Χριστοδούλου, Δ. Ν. (2015), «Οι “ταφές πολεμι-στών” στο Λευκαντί: αρχαιολογική συμβολή στην μελέ-τη της νοτιοελλαδικής τέχνης του πολέμου κατά την εποχή του Σιδήρου», στον τόμο Αρχαιολογικές συμ-βολές. Τόμος Γ: Θ και ΙΑ Εφορείες Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (επ. εκδ.: Σ. Οικονόμου), σελ. 87-98, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης-Αθήνα.

22

ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΔΙΑΤΑΡΑΧΗΜία αρκετά συχνή ψυχοπαθολογική κατάσταση του σύγχρονου τρόπου ζωής

ΠΖ

23

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Ορισμός

Ω ς ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) χαρακτηρίζεται η κατάσταση εκείνη κατά την οποία το άτομο εμφανίζει επαναλαμ-βανόμενες σκέψεις-εικόνες ή και συμπε-ριφορές (πράξεις) οι οποίες εισβάλλουν παρασιτι-κά στη συνείδησή του με στερεότυπο τρόπο και τις οποίες δεν μπορεί να ανασχέσει, να αγνοήσει και να απωθήσει, παρά την προσπάθεια που καταβάλ-λει, ή να τις εξουδετερώσει με άλλες σκέψεις.

ΟρολογίαΩς προς την χρησιμοποιούμενη ορολογία δια-

κρίνουμε: α. την ιδεοληψία (ή ιδεασμό), όρο με τον οποίο

εννοούμε κάποια επίμονη ιδέα ή σκέψη ή αίσθημα ή παρόρμηση πού αναδύεται στο νου, με ανεξέλε-γκτο αλλά και αυτοματικό τρόπο, και έχει περιεχό-μενο αισχρό, ή βίαιο, ή γελοίο.

β. τον ψυχαναγκασμό, όπου εμφανίζονται στε-ρεοτυπικές συμπεριφορές και πράξεις με «ιεροτε-λεστικό» τρόπο και χαρακτήρα, πού κατά κανόνα και κυρίως στην έναρξή τους, αναγνωρίζονται ως άσκοπες και ανόητες από το ίδιο το άτομο, γιατί σε διαφορετική περίπτωση κατακλύζεται από έντονο άγχος, παρά τις προσπάθειες πού καταβάλλει να αντισταθεί.

Στις ιδεοληψίες το άγχος αυξάνεται, ενώ στους ψυχαναγκασμούς μειώνεται από τη στιγμή πού θα υποκύψει στην παρόρμηση. Παρά ταύτα η εσω-τερική πίεση επανέρχεται, αναθερμαίνεται και το άτομο διολισθαίνει σ’έναν φαύλο κύκλο από τον οποίο αδυνατεί να αποδράσει.

Και στις δυό περιπτώσεις η κατάσταση αυτή επι-φέρει σημαντικού βαθμού αναπηρία, καθ’όσον ανα-λίσκεται πολύς και σημαντικός χρόνος, πού αφαιρεί-ται ουσιαστικά από την εργασία, τις κοινωνικές δρα-στηριότητες, τις κοινωνικές υποχρεώσεις κλπ.

Με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή συχνά συνυπάρχουν και άλλα ψυχικά προβλήματα όπως ο πανικός, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής (δηλαδή η ψυχογενής ανορεξία, ή η ψυχογενής βουλιμία), η χρήση αλκοόλ και, κυρίως, η κατάθλι-ψη με την οποία υπάρχει στενότατος σύνδεσμος.

Επιδημιολογία Εκτιμάται ότι στο γενικό πληθυσμό το ποσο-

στό όσων εμφανίζουν την διαταραχή αυτή ανέρχε-ται στο 2-3%, καί ως μέση ηλικία θεωρείται το 20ο έτος. Στις γυναίκες εμφανίζεται ελαφρώς σε οψι-μότερο χρόνο κατά 2-3 χρόνια σε σχέση με τους άνδρες.

Είναι αξιοσημείωτο ότι έχουν παρατηρηθεί περιστατικά όχι μόνον στην παιδική, αλλά και στην νηπιακή ηλικία, δηλαδή σε ηλικία μόλις δύο (2) ετών.

Παρεπιμπτόντως, ας σημειωθεί ότι η τριχοτιλ-λομανία (δηλαδή η παρόρμηση στο άτομο να ξερι-ζώσει τις τρίχες του χωρίς να μπορεί να αντιστα-θεί σ’αυτήν, αφού όμως, κατ΄αρχάς, αποκλεισθούν δερματικά ή άλλα προβλήματα) και η ονυχοφαγία, καταστάσεις όχι σπάνιες, πού απαντούν στην παι-δική ή την εφηβική ηλικία, θεωρούνται, ότι έχουν ψυχαναγκαστικό χαρακτήρα.

ΣυμπτώματαΕπίμονες σκέψεις: Το υποκείμενο είναι προσβε-

βλημένο από ψυχαναγκαστικές ιδέες που του επι-βάλλονται χωρίς τη θέλησή του.

Επίμονες δραστηριότητες: Έχει τάση για βίαιες αθέλητες πράξεις ιδιαίτερα αποκρουστικές – φοβι-κές, τις οποίες αποστρέφεται με βδελυγμία.

Μαγική σκέψη: Αισθάνεται εσωτερική βία να ολοκληρώσει πράξεις με συμβολικό χαρακτήρα καί επαναλαμβανόμενη τάση.

Ψυχική αδυναμία: Εμφανίζει σωματική και ψυχι-κή αδυναμία, ως αποτέλεσμα μιάς εξαντλητικής-άνισης πάλης, πού διαδραματίζεται στο πεδίο της συνειδήσεως του υποκειμένου, μεταξύ της ιδεο-ψυχαναγκαστικής παρόρμησης και των εσωτερι-κών του αντιστάσεων, απέναντι στον «απρόσκλη-το εισβολέα».

Επί μέρους κλινικά χαρακτηριστικάΙδεοληψίες μόλυνσης: Με την αίσθηση αυτή ακο-

λουθεί πλύσιμο σ΄άλλοτε άλλο βαθμό πού μπορεί να φθάσει σε πολύωρη ακόμη παραμονή στο μπά-νιο ή επίμονη πλύση των χειρών με αποτέλεσμα

ΠΖ

24

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

και την αφαίρεση δέρματος από την καταβαλόμενη συνεχή προσπάθεια καθαριότητας-απομόλυνσης. Τό άτομο στην περίπτωση αυτή θεωρεί ότι η μόλυν-ση εξαπλώνεται από αντικείμενο σε αντικείμενο και από άτομο σε άτομο και μόνον με την παραμικρή επαφή ή και υποψία ακόμη επαφής.

Ιδεοληψίες αμφιβολίας: Το άτομο βρίσκεται σε μια κοπιώδη και επίμονη διαλεκτική μεταξύ βεβαι-ότητας και αμφισβήτησης, για την υπέρβαση της οποίας και την απαλλαγή από το επαφρίζον άγχος προβαίνει σε συνεχείς ενέργειες επαλήθευσης. Έτσι η αμφιβολία αν κλείδωσε την πόρτα του σπι-τιού, έσβησε την ηλεκτρική κουζίνα, κλπ. μπορεί όχι μία αλλά πολλές φορές να τον αναγκάσει σε πολλαπλό αριθμητικά έλεγχο του ίδιου πράγμα-τος. Πιθανό σε μια έξοδο από το σπίτι να μην φει-σθεί χρόνου ή ταλαιπωρίας για να επιστρέψει για να ελέγξει ότι όλα έχουν τακτοποιηθεί με ασφάλεια.

Συμμετρία, τάξη και ακρίβεια: Απορροφά πολύ χρόνο για το φαγητό, την τακτοποίηση του σπιτιού, ή άλλες δραστηριότητες της προσωπικής ευπρέπει-ας και υγιεινής.

Ιδεοληπτική σκέψη χωρίς καταναγκαστική επα-γωγή: Πρόκειται κυρίως για βλάσφημες ιδέες σε ιερά πρόσωπα, σκέψεις για αξιόμεμπτες φαντα-σιακές πράξεις σεξουαλικού περιεχομένου ή με χαρακτήρα ακραίας επιθετικότητας. Στην περίπτω-ση αυτή εξογκώνεται το ενοχικό ( στη ουσία ψευ-

δο-ενοχικό) στοιχείο με συνέπεια να ανατρέπεται η ψυχική ισορροπία και να αποκτά πρόσημο αρνητι-κό, να εισβάλλουν δηλαδή επώδυνα αγχώδη κατα-θλιπτικά συναισθήματα πού ακυρώνουν δραματικά την λειτουργικότητα της καθημερινότητας.

Με βάση τα παραπάνω, για την διάγνωση της ΙΨΔ μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι ακόλουθες ερωτήσεις:

1.Πλένετε ή καθαρίζετε πολύ;2.Ελέγχετε πολύ τα πράγματα;3.Υπάρχει κάποια σκέψη που σας ενοχλεί και

θέλετε να απαλλαγείτε από αυτήν, αλλά δεν μπο-ρείτε;

4.Σας χρειάζεται πολύς χρόνος για να ολοκλη-ρώσετε τις καθημερινές σας δραστηριότητες;

5.Σας απασχολεί πολύ η τάξη ή η συμμετρία;Θεραπευτικές προσεγγίσεις: Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αντιμετωπί-

ζεται θεραπευτικά με αποτέλεσμα την υπό προϋ-ποθέσεις διαχείρισή της, λιγότερο ή περισσότερο, μέχρι και την πλήρη ύφεσή της.

Η συμμόρφωση στην αγωγή αποτελεί κομβι-κό σημείο, όπως και η απομάκρυνση στρεσογόνων καταστάσεων ισχυρό έρεισμα για την ουσιαστική διαχείριση του προβλήματος.

Πρέπει να τονισθεί ότι, επειδή οι ιδεοψυχα-ναγκαστικές σκέψεις καί πράξεις αιωρούνται στο

εκκρεμές μεταξύ αισχρού και γελοίου, λειτουργούν ανασταλτικά ως προς την εξαγόρευση-ομολογ ία τους, από αίσθημα συστο-λής, ντροπής και φόβου μήπως οι ασθενείς χαρα-κτηρισθούν διεστραμμέ-νοι ή ψυχοπαθείς. Με την αντίληψη αυτή παρέρχε-ται αδικαιολόγητα μακρός λειτουργικός χρόνος, στην διαδικασία της αποθερα-πείας.

Ως θεραπευτικό μέσο προτιμάται κατ’εξοχήν και πρωτίστως η φαρμα-

25

κολογική θερα-πεία, συμπληρω-ματικά οι θεραπεί-ες συμπεριφερι-κού τύπου ή και ο συνδυασμός των δύο.

Η φαρμακευ-τική αγωγή συνί-σταται από θυμο-αναληπτικά σκευ-άσματα (π.χ. εκλε-κτικοί, ή μη, ανα-στολείς επανα-πρόσληψης σερο-τονίνης) σε συν-δυασμό με αγχο-λυτικά (του τύπου των βενζοδιαζεπι-νών). Σε επιμένουσες περιπτώσεις η συγχορήγη-ση νευροληπτικών σε μικρές δόσεις (κυρίως των ατύπων, επειδή οι παρενέργειες απ’αυτά είναι ελα-χιστοποιημένες), παρέχουν πρόσθετη σημαντική βοήθεια.

Από το φάσμα των «ψυχοθεραπειών» οι συμπε-ριφερικού τύπου θεραπείες θεωρείται ότι μπορούν να λειτουργήσουν ενισχυτικά στη διαχείρηση του

προβλήματος, διότι στοχεύουν στην in vivo (ζωντα-νά-σε πραγματικές συνθήκες) σταδιακή απευαι-σθητοποίηση από την ψυχαναγκαστική εμμονή. Μάλιστα η πρακτική της απευαισθητοποίησης περι-γράφεται επιτυχώς στο φίλμ του Χίτσκοκ «Ίλιγγος», παρά το γεγονός, ότι αναφέρεται σε άλλου είδους νοσολογ