Αρχές Κοινωνικών Επιστημών

Β’ τάξη-Ανθρωπιστικές Σπουδές

Κριπαροπούλου Αντιγόνη

Η ανάπτυξη του καπιταλιστικού συστήματος συνοδεύτηκε από έντονες ανισότητες (φτώχεια, εξαθλίωση των εργατικών στρωμάτων) και έτσι, πολλοί στοχαστές

άρχισαν να σχεδιάζουν έναν κόσμο απαλλαγμένο από την εκμετάλλευση.

Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Έγκελς: Υποστήριξαν ότι ο καπιταλισμός από την φύση του γεννάει ανισότητες και αυτό γιατί η συγκέντρωση της

ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής αφορά περιορισμένο αριθμό ατόμων ενώ η παραγωγή έχει χαρακτήρα συλλογικό. Επίσης, το κέρδος του καπιταλιστή βασίζεται στην υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων-

υπεραξία.

Πολλοί καλλιτέχνες απεικόνισαν τις

κοινωνικές ανισότητες…

«Το βαγόνι της τρίτης θέσης»

Honoré Daumier

Μαρξ και Ένγκελς δεν παρέμειναν στην σφαίρα της ανάλυσης και της θεωρίας αλλά ανέπτυξαν και έντονη πολιτική δράση.

Χαρακτηριστική είναι η φράση του Μαρξ:

«Δεν φτάνει μόνο να εξηγήσουμε τον κόσμο, πρέπει και να τον αλλάξουμε»!

Πώς θα αλλάξει αυτός ο κόσμος;

Η εργατική τάξη, που στον καπιταλισμό είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης, επαναστατικά, θα πάρει την εξουσία και θα

εγκαθιδρύσει το σοσιαλιστικό κράτος που θα είναι ένα στάδιο μεταβατικό –ο τελικός στόχος είναι η επικράτηση

της κομμουνιστικής/αταξικής κοινωνίας- και η ύπαρξη αυτού του κράτους θα ελέγχεται από την εργατική τάξη και

θα βρίσκεται στην υπηρεσία της.

Τα χαρακτηριστικά του σοσιαλιστικού κράτους:

Κατάληψη της κρατικής εξουσίας από την εργατική τάξη προς όφελος όλης της κοινωνίας και πέρασμα των βασικών μέσων παραγωγής,

ιδιαίτερα των μεγάλων επιχειρήσεων (βιομηχανιών, τραπεζών, υποδομών, φυσικών πόρων, γης, κ.λπ.), στον έλεγχο της κοινωνίας.

Έτσι, θα υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη, σε αντίθεση με την ανισότητα και την αδικία που

προέκυπτε από τη μεγιστοποίηση του καπιταλιστικού κέρδους (συλλογική ιδιοκτησία

των μέσων παραγωγής-κεφαλαίου).

Η παραγωγή των αγαθών θα γίνεται με στόχο την κάλυψη των αναγκών των μελών της

κοινωνίας και όχι με στόχο την μεγιστοποίηση του κέρδους των ιδιωτικών επιχειρήσεων

Αμοιβή του καθενός ανάλογα με την εργασία του.

Άλμπερτ Αϊνστάιν: ένας σοσιαλιστής επιστήμονας…

«…Η τεχνική πρόοδος οδηγεί συχνά στην αύξηση της ανεργίας και όχι στην ελάφρυνση από τα βάρη της εργασίας. Ο προσανατολισμός στο κέρδος σε

συνδυασμό με τον ανταγωνισμό των καπιταλιστών είναι η αιτία της αστάθειας στη συσσώρευση και τη χρησιμοποίηση του κεφαλαίου, πράγμα που οδηγεί

σε όλο και πιο σοβαρές καταστάσεις ύφεσης. 0 απεριόριστος ανταγωνισμός οδηγεί σε όλο και

μεγαλύτερη σπατάλη εργασίας και έτσι παραμορφώνει την κοινωνική συνείδηση των

ανθρώπων… Θεωρώ την παραμόρφωση αυτή των

προσωπικοτήτων το μεγαλύτερο κακό του καπιταλι-σμού. Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα πάσχει

από αυτό το κακό. Το υπέρμετρο αίσθημα του ανταγωνισμού εμφυτεύεται στους φοιτητές, που

τους μαθαίνουν να θέτουν υπεράνω την επιτυχία, ως προετοιμασία για τη μελλοντική καριέρα»...

Απόσπασμα από το άρθρο του, στο 1 τεύχος του Αμερικανικού περιοδικού Monthly Review, το 1949,

με τίτλο «Γιατί σοσιαλισμός»;

Το σοσιαλιστικό στάδιο θα το διαδεχθεί η κομμουνιστική κοινωνία

(λατιν. communis δηλ. «κοινός» - common άρα «κοινοκτημοσύνη»)

Τα χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας

Απουσία κοινωνικών τάξεων(α-ταξική κοινωνία) και κατά συνέπεια,

απουσία κράτους(αν-αρχική κοινωνία δηλ. αρχή =εξουσία

και το στερητικό α). Τα μέσα παραγωγής (π.χ. γαίες,

εργοστάσια κ.λπ.) θα αποτελούν κοινωνική / κοινοτική ιδιοκτησία και

όχι ατομική ή κρατική, ενώ θα υπάρχει συλλογική διαχείριση από

τους εργαζόμενους με στόχο την κάλυψη των υλικών αναγκών όλων των πολιτών κατά το ρητό «από τον

καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του».

Οι Μαρξ και Ένγκελς πίστευαν ότι είναι σχεδόν αδύνατο να επιτευχθεί ο σοσιαλισμός μόνο σε μια χώρα και επέμειναν στην αναγκαιότητα να

επικρατήσει διεθνώς. Με την σκέψη τους επηρέασαν το εργατικό κίνημα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οι «Διεθνείς»…

Το 1864 στο Λονδίνο, αντιπρόσωποι των εργατών από την Αγγλία, τη

Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Πολωνία

και την Ελβετία έκαναν γενική συνέλευση και αποφάσισαν την

ίδρυση της Διεθνούς Ένωσης Εργατών, της Πρώτης Διεθνούς.

Σκοπός της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών ήταν να συσπειρώσει τις

δυνάμεις του παγκόσμιου προλεταριάτου.

Η Α’ Διεθνής επέδρασε καταλυτικά στην εξέγερση του Παρισιού

(Παρισινή Κομμούνα,1871). Μετά την ήττα αυτής της εξέγερσης,

διαλύθηκε.

Στις 18 του Μάρτη του 1871, μέσα στο πολιορκούμενο από τους Πρώσους Παρίσι, οι

εργάτες και η φρουρά επαναστατούν, ανατρέπουν τη «νόμιμη» κυβέρνηση, καταργούν τοκράτος σα θεσμό και αναλαμβάνουν την εξουσία οι ίδιες οι επαναστατημένες μάζες μέσωοργάνων που τα εκλέγουν οι ίδιες, που τα ανακαλούν οποτεδήποτε, που είναι υπεύθυνααπέναντί τους και λογοδοτούν σ’ αυτές.

Καταργούν το μόνιμο στρατό και εξοπλίζουν τους εργάτες. Καθιερώνουν το ίσιο για όλους ημερομίσθιο. Οι κακοποιοί έχουν εξαφανιστεί από το Παρίσι. Κανένα έγκλημα, καμιά κλοπή, κανένα

πτώμα στο νεκροτομείο. (…) Αυτόν τον τύπο «εξουσίας», που εξασφαλίζει την κυριαρχία των μαζών, που τις

προφυλάσσει από τον πάντα υπαρκτό κίνδυνο να τις ξαναδέσουν και να τις ξαναβάλουν στοζυγό οι ίδιοι οι αντιπρόσωποί τους, τον βρίσκουμε σ’ όλες τις πραγματικά μεγάλες λαϊκέςεπαναστάσεις της εποχής μας. Τα Σοβιέτ στη Ρωσία το 1905 και το 1917-18, τα εργατικάσυμβούλια στη Γερμανία το 1916-20, οι εργοστασιακές επιτροπές στην Ισπανία το 1936, ταεργατικά συμβούλια στην Ουγγαρία το ’56 ήταν ταυτόχρονα όργανα πάλης εναντίον τωνεκμεταλλευτών και του κράτους τους και νέες μορφές οργάνωσης των ανθρώπων,στηριζόμενες σε αρχές ριζικά αντίθετες απ’ αυτές της εκμεταλλευτικής κοινωνίας.(…)

Άγις Στίνας Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Αλληλεγγύη», στο τεύχος Νο 1, 15 Νοεμβρίου 1983.

Τι ήταν, λοιπόν, και τι έκανε η Κομμούνα του Παρισιού; «Αυτό που ήταν η Κομμούνα, αυτό είναι ο Σοσιαλισμός

και τίποτε άλλο απ’ αυτό»...

1868

Στην Α’ Διεθνή είχαν πάρει μέρος και ομάδες αναρχικών με κύρια

φυσιογνωμία τον Μιχαήλ Μπακούνιν.

Η ίδια οργάνωση δεν μπορούσε να αντέξει δύο τόσο ισχυρές και

ασύμβατες προσωπικότητες-Μαρξ και Μπακούνιν- και σε ένα συνέδριο του

1872 στη Χάγη, ο Μαρξ πέτυχε την διαγραφή του Μπακούνιν και των

οπαδών του από τη Διεθνή.

Η ρήξη δίχασε το επαναστατικό κίνημα στην Ευρώπη για πολλά χρόνια μετά…

Ακολούθησαν:

Το 1889, την ημέρα που συμπληρώνονταν εκατό

χρόνια από την πτώση της Βαστίλης,

πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι το ιδρυτικό συνέδριο

της Β` Διεθνούς.

Η Κομμουνιστική Διεθνής(ΚΔ) ή Κομιντέρν που έμεινε

στην Ιστορία ως η Τρίτη Διεθνής ( 1919 στη Μόσχα)

και η «Τέταρτη Διεθνής» που ιδρύθηκε στη Γαλλία το 1938,

από τον Τρότσκι και τους υποστηριχτές του, που ήταν εξόριστοι από τη Σοβιετική

Ένωση.

Οι Μπολσεβίκοι κατέλαβαν την

εξουσία στην Ρωσία κατά την διάρκεια της

Οκτωβριανής Επανάστασης που ήταν μια φάση της

Ρωσικής Επανάστασης του 1917, με βασικό

ηγέτη τον Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν.

Το 1918 το Ρωσικό σοσιαλδημοκρατικό εργατικό κόμμα που καθοδήγησε την επανάσταση μετονομάστηκε

σε κομμουνιστικό κόμμα.

Η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών,

συντομογραφικά αποκαλούμενη Ε.Σ.Σ.Δ. και

συνηθέστερα Σοβιετική Ένωση, υπήρξε το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος στην

παγκόσμια ιστορία και ιδρύθηκε το 1922.

Ιωσήφ Στάλιν

Ο Στάλιν έγινε γενικός γραμματέας του

Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης (Κ.Κ.Σ.Ε) το

1922.

Μετά το θάνατο του Βλαντιμίρ Λένιν (1924), επεκράτησε του Λέοντα Τρότσκι και αργότερα έγινε ηγέτης της Σοβιετικής

Ένωσης που καθόρισε με την πολιτική του, ολόκληρο το

σύστημα του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των οικονομιών του υπαρκτού σοσιαλισμού με αρκετές

διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις χώρες (Ε.Σ.Σ.Δ., χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, Κίνα κ.λπ.) ήταν:

Κρατικοποίηση των μέσων

παραγωγής και κεντρικός σχεδιασμός. Συμπίεση της

κατανάλωσης ώστε να υπάρξει οικονομικό περίσσευμα για

μαζικές παραγωγικές επενδύσεις. Έμφαση στην βαριά

βιομηχανία.

Επέκταση της δημόσιας παιδείας και εξάλειψη του

αναλφαβητισμού.

Βαρύτητα στην δημόσια υγεία, στις επιστήμες και

στην τεχνολογία.

Εξασφάλιση εργασίας για όλους.

Αποφυγή πολλών προβλημάτων κοινωνικής

παθογένειας.

Κριτική στον τρόπο οργάνωσης …

Αρνητικό στοιχείο ήταν ότι ο εφοδιασμός της αγοράς με

καταναλωτικά προϊόντα παρουσίαζε προβλήματα γιατί δεν είναι πάντα εύκολη η προσαρμογή της προσφοράς στη ζήτηση κάτω

από συνθήκες κεντρικά κατευθυνόμενου

προγραμματισμού. Επίσης, οι επικριτές του συστήματος αυτού θεωρούν ότι

υπήρχε και χαμηλή παραγωγικότητα στις οικονομίες αυτές και έντονη γραφειοκρατία. Τέλος, το σύστημα ήταν

μονοκομματικό, πράγμα που έθετε θέματα δημοκρατίας.

Κάποιοι θεωρητικοί και πολιτικοί θεωρούν ότι στις

χώρες αυτές δεν λειτούργησε ο σοσιαλιστικός τρόπος

παραγωγής αλλά υπήρχε ένα είδος «κρατικού

καπιταλισμού», με την έννοια ότι τα μέσα παραγωγής ήταν κρατική ιδιοκτησία αλλά στην

πραγματικότητα οι εργαζόμενοι δεν είχαν τον έλεγχο.

Τον έλεγχο, κατά την γνώμη τους, τον είχαν τα κομματικά στελέχη που είχαν αντικαταστήσει τους

επιχειρηματίες.

Ρόζα Λούξεμπουργκ:

Τι είναι

«σοσιαλισμός»;

«Η ουσία της Σοσιαλιστικής Κοινωνίας έγκειται σε τούτο: ότι η μεγάλη εργαζόμενη μάζα παύει να είναι μια μάζα διευθυνόμενη και αρχίζει αντίθετα να ζει με όλο της

το είναι ολόκληρη την ενεργό οικονομική και πολιτική ζωή που τη

διευθύνει με τον πιο αυτοκαθορισμό της όλο και πιο συνειδητά και πιο ελεύθερα».

To Τείχος του Βερολίνου (Berliner Mauer), ήταν τμήμα των

ενδογερμανικών συνόρων, δηλ. των συνόρων που χώριζαν τη Γερμανία σε

δύο κράτη (το ένα καπιταλιστικό και το άλλο σοσιαλιστικό).

Υπήρξε το γνωστότερο σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου (ήταν ο γεωπολιτικός,

ιδεολογικός και οικονομικός αγώνας μεταξύ των δυο υπερδυνάμεων, ΗΠΑ

και ΕΣΣΔ μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο).

Με την πτώση του τείχους του Βερολίνου (1989) σταδιακά

κατέρρευσαν τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού και οι χώρες αυτές μπήκαν στην διαδικασία του

καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Το τείχος του Βερολίνου13 Αυγούστου 1961-9 Νοεμβρίου 1989

13/8/1961… Δυο αδελφές με τα μωρά τους χωρίστηκαν… Η οικογένεια συναντήθηκε και πάλι το 1989…

Δύο ημέρες μετά την ανέγερση του Τείχους, ο 19χρονος στρατιώτης Κόνραντ Σούμαν που φύλαγε το πέρασμα από την πλευρά της Ανατολικής Γερμανίας πήδηξε πάνω από το συρματόπλεγμα, πετώντας

το όπλο του. Ο φωτογράφος Πέτερ Λάιμπινγκ απαθανάτισε τη στιγμή .

Αύγουστος 1961. Μια νεαρή γυναίκα, από το Δυτικό Βερολίνο, συνοδευόμενη από το φίλο της, ανεβασμένη επικίνδυνα στο τείχος, για να μιλήσει στη μητέρα της στην

πλευρά του Ανατολικού Βερολίνου…

Μικρό κορίτσι που στέκεται στην «νεκρή ζώνη»… Πίσω το τείχος και μπροστά

ένας «άγνωστος κόσμος»…

Άποψη του τείχους στην Πύλη του Βρανδεμβούργου (το κομμάτι αυτό δεν υπάρχει σήμερα)…

10/11/1989… Η ημέρα που ανακοινώθηκε η απόφαση για την «πτώση του τείχους»…

10/11/1989

Τύποι κοινωνιών και οικονομικά συστήματα

Κριτήριο στην κατάταξη αυτή είναι οι σχέσεις παραγωγής και ο τομέας παραγωγής που

κυριαρχεί.

Τύποι κοινωνιών στον σύγχρονο κόσμο

Κριτήριο στην κατάταξη αυτή είναι το επίπεδο ανάπτυξης της οικονομίας.

Θεωρία της εξάρτησης

Οι χώρες του Τρίτου Κόσμου δεν μπόρεσαν να αναπτυχθούν αυτόνομα, επειδήπροσδέθηκαν στο άρμα του καπιταλισμού με σχέση εξάρτησης από τιςαναπτυγμένες χώρες. Έτσι, οι δυτικές χώρες εξελίχθηκαν σε καπιταλιστικέςδυνάμεις όχι μόνο μέσα από την ιδιοποίηση της υπεραξίας (εκμετάλλευσης) τωνδικών τους εργατών, αλλά και μέσα από την ιδιοποίηση και εκμετάλλευση:

των πλουτοπαραγωγικών πηγών (π.χ. ορυκτός πλούτος), την εκμετάλλευση ύδρευσης, ηλεκτροδότησης, κατασκευής έργων υποδομής

(από τα οποία εισπράττουν τεράστια ποσά μέσω διοδίων χρήσης καιταυτόχρονα ελέγχουν και τις οικονομίες αυτών των χωρών),

και την εκμετάλλευση των φθηνών εργατικών χεριών (μέσω της μετανάστευσης)των χωρών του Τρίτου Κόσμου.

Με αυτό τον τρόπο έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα στο οποίο οι αναπτυγμένεςχώρες (π.χ. Η.ΠΑ) λειτουργούν ως μια παγκόσμια καπιταλιστική τάξη (η οποίααναφέρεται ως «μητρόπολη», «κέντρο» ή «πυρήνας»), ενώ οι λιγότεροαναπτυγμένες χώρες (οι οποίες αναφέρονται ως «περιφέρεια») παίζουν το ρόλοτης εργατικής τάξης που υφίσταται την εκμετάλλευση σε διεθνές επίπεδο.