ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝΕισαγωγικά στοιχεία και εκπαιδευτικές τεχνικέςΕισαγωγικά στοιχεία και εκπαιδευτικές τεχνικές

Θανάσης ΚαραλήςΘανάσης Καραλής

Ενότητα: Μεθοδολογία Επιμόρφωσης

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑΠΑΚΕ ΠΑΤΡΩΝ

Ι. Θεωρητικές προσεγγίσειςΙ. Θεωρητικές προσεγγίσεις

Η Εκπαίδευση Ενηλίκων ως διακριτό Η Εκπαίδευση Ενηλίκων ως διακριτό

θεσμικό και επιστημονικό πεδίοθεσμικό και επιστημονικό πεδίο

Ενήλικος και ενηλικιότηταΕνήλικος και ενηλικιότητα

νομική προσέγγισηνομική προσέγγιση βιολογική προσέγγισηβιολογική προσέγγιση ψυχολογική προσέγγισηψυχολογική προσέγγιση κοινωνιολογική προσέγγισηκοινωνιολογική προσέγγιση

«...κατά πόσον ο εκπαιδευόμενος αναγνωρίζει στον εαυτό του «...κατά πόσον ο εκπαιδευόμενος αναγνωρίζει στον εαυτό του στοιχεία ωριμότητας και τάσης αυτοπροσδιορισμού, που στοιχεία ωριμότητας και τάσης αυτοπροσδιορισμού, που

χαρακτηρίζουν την ενήλικη φάση του βίου, ενώ χαρακτηρίζουν την ενήλικη φάση του βίου, ενώ ταυτόχρονα αναγνωρίζεται από τους άλλους κατά τον ίδιο ταυτόχρονα αναγνωρίζεται από τους άλλους κατά τον ίδιο

τρόπο» (Κόκκος, 2005)τρόπο» (Κόκκος, 2005)

Τυπολογία Τυπολογία CoombsCoombs

τυπική εκπαίδευση τυπική εκπαίδευση ((formal formal education)education)

μη-τυπικήμη-τυπική (non-formal education)(non-formal education)

άτυπη άτυπη (informal education)(informal education)

Διά Βίου Μάθηση Διά Βίου Μάθηση

Ο επιστημονικός προβληματισμός για τη Ο επιστημονικός προβληματισμός για τη διά βίου μάθηση και διά βίου μάθηση και εκπαίδευσηεκπαίδευση παραπέμπει σε μια διαφορετική από τη συμβατική παραπέμπει σε μια διαφορετική από τη συμβατική προσέγγιση και οπτική, για να αντιλαμβανόμαστε, να προσέγγιση και οπτική, για να αντιλαμβανόμαστε, να κατανοούμε και να σχεδιάζουμε τις διαδικασίες εκείνες που κατανοούμε και να σχεδιάζουμε τις διαδικασίες εκείνες που αναφέρονται στη μάθηση, την εκπαίδευση, τον εκπαιδευτικό αναφέρονται στη μάθηση, την εκπαίδευση, τον εκπαιδευτικό θεσμό και τον εκπαιδευόμενο πολίτη – με βασικό στοιχείο θεσμό και τον εκπαιδευόμενο πολίτη – με βασικό στοιχείο διαφοροποίησης την έννοια της συνέχειας, του διαφοροποίησης την έννοια της συνέχειας, του συνεχούςσυνεχούς ((continuumcontinuum).). Η διά βίου μάθηση περιλαμβάνει όλες τις Η διά βίου μάθηση περιλαμβάνει όλες τις μαθησιακές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οποιουδήποτε μαθησιακές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οποιουδήποτε τύπου, περιεχομένου ή βαθμίδας, που λαμβάνουν χώρα σε τύπου, περιεχομένου ή βαθμίδας, που λαμβάνουν χώρα σε τυπικά, μη-τυπικά και άτυπα εκπαιδευτικά πλαίσια και στις τυπικά, μη-τυπικά και άτυπα εκπαιδευτικά πλαίσια και στις οποίες συμμετέχουν πολίτες κάθε ηλικίας και μορφωτικού οποίες συμμετέχουν πολίτες κάθε ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου, σε οποιαδήποτε φάση του βιολογικού και κοινωνικού επιπέδου, σε οποιαδήποτε φάση του βιολογικού και κοινωνικού τους κύκλου.τους κύκλου.

Εκπαίδευση Ενηλίκων Εκπαίδευση Ενηλίκων

Η Η Εκπαίδευση Ενηλίκων Εκπαίδευση Ενηλίκων αποτελεί σαφώς διακριτή αποτελεί σαφώς διακριτή επιστημονική περιοχή αλλά και πεδίο ανάπτυξης επιστημονική περιοχή αλλά και πεδίο ανάπτυξης εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, αφού σύμφωνα με τον εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, αφού σύμφωνα με τον γενικώς αποδεκτό ορισμό του ΟΟΣΑ αφορά οποιαδήποτε γενικώς αποδεκτό ορισμό του ΟΟΣΑ αφορά οποιαδήποτε μαθησιακή δραστηριότητα ή πρόγραμμα σχεδιασμένο από μαθησιακή δραστηριότητα ή πρόγραμμα σχεδιασμένο από εκπαιδευτικό φορέα, για εκπαιδευόμενους που έχουν υπερβεί εκπαιδευτικό φορέα, για εκπαιδευόμενους που έχουν υπερβεί την ηλικία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και των οποίων η την ηλικία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και των οποίων η κύρια δραστηριότητά τους δεν είναι πλέον η εκπαίδευση κύρια δραστηριότητά τους δεν είναι πλέον η εκπαίδευση (OECD, 1977). Πέραν του κριτηρίου της απόστασης από το (OECD, 1977). Πέραν του κριτηρίου της απόστασης από το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα, στη σχετική βιβλιογραφία τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα, στη σχετική βιβλιογραφία τίθεται ως απαραίτητη προϋπόθεση, για να θεωρηθεί ότι μια τίθεται ως απαραίτητη προϋπόθεση, για να θεωρηθεί ότι μια εκπαιδευτική δραστηριότητα εντάσσεται στο πεδίο της εκπαιδευτική δραστηριότητα εντάσσεται στο πεδίο της εκπαίδευσης ενηλίκων, και το κριτήριο της εκπαίδευσης ενηλίκων, και το κριτήριο της ενηλικιότηταςενηλικιότητας των εκπαιδευομένων.των εκπαιδευομένων.

Εκπαίδευση Ενηλίκων Εκπαίδευση Ενηλίκων

Η διά βίου εκπαίδευση δεν ταυτίζεται με τη Η διά βίου εκπαίδευση δεν ταυτίζεται με τη συνεχιζόμενη εκπαίδευσησυνεχιζόμενη εκπαίδευση, η οποία αναφέρεται σε , η οποία αναφέρεται σε οποιαδήποτε μορφή εκπαίδευσης πέραν της αρχικής, οποιαδήποτε μορφή εκπαίδευσης πέραν της αρχικής, ούτε και κατά μείζονα λόγο με την (αρχική ή ούτε και κατά μείζονα λόγο με την (αρχική ή συνεχιζόμενη) συνεχιζόμενη) επαγγελματική κατάρτισηεπαγγελματική κατάρτιση, το πεδίο , το πεδίο αναφοράς της οποίας είναι το επάγγελμα. αναφοράς της οποίας είναι το επάγγελμα. Αντιθέτως, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι μεταξύ της Αντιθέτως, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι μεταξύ της διά βίου εκπαίδευσης και όλων των άλλων πεδίων διά βίου εκπαίδευσης και όλων των άλλων πεδίων στα οποία αναφερθήκαμε (εκπαίδευση ενηλίκων, στα οποία αναφερθήκαμε (εκπαίδευση ενηλίκων, συνεχιζόμενη εκπαίδευση, συνεχιζόμενη συνεχιζόμενη εκπαίδευση, συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση) υφίστανται σχέσεις επαγγελματική κατάρτιση) υφίστανται σχέσεις εγκλεισμού. εγκλεισμού.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

Οι απαρχέςΟι απαρχές

Alexander Kapp – Alexander Kapp – 1833 (Andragogik)1833 (Andragogik)

Edward Lindeman Edward Lindeman

The meaning of adult The meaning of adult education - 1926education - 1926

EdwardEdward LindemanLindeman (1885-1953)(1885-1953) Οι τυπικές σπουδές του ξεκινούν στην ηλικία των Οι τυπικές σπουδές του ξεκινούν στην ηλικία των

21 ετών, αφού προηγουμένως έχει εργαστεί για 12 21 ετών, αφού προηγουμένως έχει εργαστεί για 12

χρόνια σε διάφορες δουλειές (όπως: εργάτης σε χρόνια σε διάφορες δουλειές (όπως: εργάτης σε

ναυπηγεία, αγρότης, καθαριστής σε στάβλους, ναυπηγεία, αγρότης, καθαριστής σε στάβλους,

κτίστης, κ.α.). Οι περισσότεροι από τους κτίστης, κ.α.). Οι περισσότεροι από τους

βιογράφους του σημειώνουν ότι όταν ξεκίνησε να βιογράφους του σημειώνουν ότι όταν ξεκίνησε να

παρακολουθεί το Γεωπονικό Κολέγιο του παρακολουθεί το Γεωπονικό Κολέγιο του MichiganMichigan

ήταν λειτουργικά αναλφάβητος. ήταν λειτουργικά αναλφάβητος.

Μέχρι το τέλος της ζωής του δημοσίευσε: 5 Μέχρι το τέλος της ζωής του δημοσίευσε: 5

βιβλία, 207 επιστημονικά άρθρα, 107 βιβλία, 207 επιστημονικά άρθρα, 107

παρουσιάσεις βιβλίων, 16 μονογραφίες και 17 παρουσιάσεις βιβλίων, 16 μονογραφίες και 17

κεφάλαια σε συλλογικά έργα. Από το 1924 κατείχε κεφάλαια σε συλλογικά έργα. Από το 1924 κατείχε

τη θέση του καθηγητή κοινωνικής φιλοσοφίας τη θέση του καθηγητή κοινωνικής φιλοσοφίας

στο στο New York School of Social WorkNew York School of Social Work, ενώ υπήρξε , ενώ υπήρξε

επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια: επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια:

Temple UniversityTemple University, , University of CaliforniaUniversity of California, ,

Stanford UniversityStanford University, , Columbia UniversityColumbia University, ,

University of WisconsinUniversity of Wisconsin και και University of DelhiUniversity of Delhi

((IndiaIndia).).

Paulo Paulo Regulus NevesRegulus Neves Freire Freire ((1921-19971921-1997))

Pedagogy of the OppressedPedagogy of the Oppressed

Οι δύο πολιτισμοίΟι δύο πολιτισμοί

Κριτική συνειδητοποίησηΚριτική συνειδητοποίηση

Αλφαβητισμός των Αλφαβητισμός των

καταπιεσμένωνκαταπιεσμένων

MalcolmMalcolm KnowlesKnowles (1930-1997)(1930-1997)

Andragogy – Andragogy – «Ανδραγωγική»«Ανδραγωγική»

1968 1968 / / “Androgogy not pedagogy” “Androgogy not pedagogy”

Εκπαίδευση ενηλίκων και μεγάλοι δάσκαλοιΕκπαίδευση ενηλίκων και μεγάλοι δάσκαλοι

Χαρακτηριστικά των ενηλίκων Χαρακτηριστικά των ενηλίκων

εκπαιδευομένωνεκπαιδευομένων

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ - Ι- Ι

Είναι ενήλικοι και χαρακτηρίζονται Είναι ενήλικοι και χαρακτηρίζονται από τάση για αυτοκαθορισμόαπό τάση για αυτοκαθορισμό

Διαθέτουν πλήθος γνώσεων, Διαθέτουν πλήθος γνώσεων, δεξιοτήτων, εμπειριών, αξιών και δεξιοτήτων, εμπειριών, αξιών και στάσεωνστάσεων

Βρίσκονται σε μια συνεχιζόμενη Βρίσκονται σε μια συνεχιζόμενη διεργασία εξέλιξηςδιεργασία εξέλιξης

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ - ΙΙΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ - ΙΙ

Συμμετέχουν σε όλες τις διαστάσεις Συμμετέχουν σε όλες τις διαστάσεις

της κοινωνικής ζωήςτης κοινωνικής ζωής

Έχουν «ανταγωνιστικά» προς τη Έχουν «ανταγωνιστικά» προς τη

μάθηση ενδιαφέροντα και ασχολίεςμάθηση ενδιαφέροντα και ασχολίες

Κριτική στον Κριτική στον KnowlesKnowles

Περιορισμένη εμπειρική Περιορισμένη εμπειρική

επαλήθευσηεπαλήθευση

«Απανθρωποποιεί» τα παιδιά«Απανθρωποποιεί» τα παιδιά

Russell KnudsonRussell Knudson

1979 – 1979 – Adult EducationAdult Education

““Humanagogy Humanagogy anyone?”anyone?”

Τάση προς όσμωση των θεωρητικών Τάση προς όσμωση των θεωρητικών προσεγγίσεων και των εκπαιδευτικών προσεγγίσεων και των εκπαιδευτικών πρακτικών – Δια βίου μάθησηπρακτικών – Δια βίου μάθηση

Jack MezirowJack Mezirow ((1913-1913-))

Πλαίσια αναφοράςΠλαίσια αναφοράς

Πληροφοριακή και Πληροφοριακή και

Μετασχηματίζουσα μάθησηΜετασχηματίζουσα μάθηση

Στοχασμός, Στοχασμός,

κριτικός στοχασμόςκριτικός στοχασμός

κριτικός αυτοστοχασμόςκριτικός αυτοστοχασμός

Jean Lave & Etienne WengerJean Lave & Etienne Wenger

ΜαθητείαΜαθητεία

Situated learningSituated learning (τοποθετημένη μάθηση) (τοποθετημένη μάθηση)

Κοινότητες πρακτικής Κοινότητες πρακτικής

Εκπαιδευτικοί και τοποθετημένη μάθησηΕκπαιδευτικοί και τοποθετημένη μάθηση

Χαρακτηριστικά ενηλίκων Χαρακτηριστικά ενηλίκων και ρόλος του εκπαιδευτήκαι ρόλος του εκπαιδευτή

Ενεργητική συμμετοχήΕνεργητική συμμετοχή vs. vs. μεταφορά μεταφορά

γνώσηςγνώσης

Κάλυψη αναγκώνΚάλυψη αναγκών

Σεβασμός στην ενηλικιότηταΣεβασμός στην ενηλικιότητα

PeterPeter JarvisJarvis (1937 - )(1937 - )

Η ηθική διάσταση της Εκπαίδευσης Ενηλίκων Η ηθική διάσταση της Εκπαίδευσης Ενηλίκων ((Ethics and the Education of Adults)Ethics and the Education of Adults)

Ρόλος του εκπαιδευτήΡόλος του εκπαιδευτή (authority but not authoritarian)(authority but not authoritarian)

Ο ρόλος του εκπαιδευτή και οι εκπαιδευτικέςΟ ρόλος του εκπαιδευτή και οι εκπαιδευτικές μέθοδοι που χρησιμοποιεί δεν πρέπει σε μέθοδοι που χρησιμοποιεί δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να υπονομεύουν την καμιά περίπτωση να υπονομεύουν την αξιοπρέπεια και την ανθρώπινη υπόσταση αξιοπρέπεια και την ανθρώπινη υπόσταση των εκπαιδευομένων, αλλά αντίθετα πρέπει των εκπαιδευομένων, αλλά αντίθετα πρέπει να στοχεύουν στην ενίσχυσή τους. να στοχεύουν στην ενίσχυσή τους.

Οτιδήποτε λιγότερο από αυτό αποτελεί Οτιδήποτε λιγότερο από αυτό αποτελεί κατάχρηση της θέσης του εκπαιδευτή, κατάχρηση της θέσης του εκπαιδευτή, είναι ανήθικο και δεν ανταποκρίνεται στα είναι ανήθικο και δεν ανταποκρίνεται στα υψηλά ιδανικά της εκπαίδευσης.υψηλά ιδανικά της εκπαίδευσης.

P. Jarvis, 2005P. Jarvis, 2005

Εκπαιδευτής ενηλίκωνΕκπαιδευτής ενηλίκων

Διαφορετικά προσόνταΔιαφορετικά προσόντα

Ανάγκη για αρχική και συνεχιζόμενη Ανάγκη για αρχική και συνεχιζόμενη

εκπαίδευσηεκπαίδευση

Διαφορετική προσέγγισηΔιαφορετική προσέγγιση

Kidd, 1973Kidd, 1973- «Οι δέκα - «Οι δέκα εντολές»…εντολές»…

Δεν θα προσπαθήσεις ποτέ να πλάσεις ένα άλλο Δεν θα προσπαθήσεις ποτέ να πλάσεις ένα άλλο

ανθρώπινο ον κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωσή σου. Ένας ανθρώπινο ον κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωσή σου. Ένας

από τον καθένα μας είναι αρκετός.από τον καθένα μας είναι αρκετός.

Δε θα κρίνεις ποτέ την ανάγκη ενός ανθρώπου και δεν θα Δε θα κρίνεις ποτέ την ανάγκη ενός ανθρώπου και δεν θα

αρνηθείς το ενδιαφέρον σου γι΄ αυτόν, μόνο και μόνο αρνηθείς το ενδιαφέρον σου γι΄ αυτόν, μόνο και μόνο

εξαιτίας της ενόχλησης που δημιουργεί.εξαιτίας της ενόχλησης που δημιουργεί.

Δεν θα ενοχοποιήσεις ποτέ την κληρονομικότητα ή το Δεν θα ενοχοποιήσεις ποτέ την κληρονομικότητα ή το

περιβάλλον γενικά. Οι άνθρωποι μπορούν να υπερβούν περιβάλλον γενικά. Οι άνθρωποι μπορούν να υπερβούν

αυτά τα όρια.αυτά τα όρια.

Δεν θα χαρακτηρίσεις ποτέ ένα άνθρωπο ως «ανίατη Δεν θα χαρακτηρίσεις ποτέ ένα άνθρωπο ως «ανίατη

περίπτωση» και δεν θα τον περιθωριοποιήσεις.περίπτωση» και δεν θα τον περιθωριοποιήσεις.

Θα προσπαθείς να βοηθάς τους πάντες να γίνουν Θα προσπαθείς να βοηθάς τους πάντες να γίνουν

ευαίσθητοι και αλληλέγγυοι, αλλά και αποφασιστικοί.ευαίσθητοι και αλληλέγγυοι, αλλά και αποφασιστικοί.

… … «Οι δέκα εντολές»«Οι δέκα εντολές» Δεν θα στερήσεις ποτέ από έναν άνθρωπο το δικαίωμά του να Δεν θα στερήσεις ποτέ από έναν άνθρωπο το δικαίωμά του να

είναι υπεύθυνος για τη δική του συμπεριφορά και τις είναι υπεύθυνος για τη δική του συμπεριφορά και τις

συνέπειές της.συνέπειές της.

Θα τιμάς τον καθένα που αναζητά τη μάθηση και θα υπηρετείς Θα τιμάς τον καθένα που αναζητά τη μάθηση και θα υπηρετείς

σωστά και θα διαδίδεις την επιστήμη της γνώσης και την σωστά και θα διαδίδεις την επιστήμη της γνώσης και την

ικανότητα της μάθησης, η οποία είναι η κοινή μας κληρονομιά.ικανότητα της μάθησης, η οποία είναι η κοινή μας κληρονομιά.

Δεν θα υιοθετείς καθολικές λύσεις ούτε θα προσδοκάς Δεν θα υιοθετείς καθολικές λύσεις ούτε θα προσδοκάς

θαύματα.θαύματα.

Θα διατηρείς μια αίσθηση του χιούμορ, η οποία μπορεί να σε Θα διατηρείς μια αίσθηση του χιούμορ, η οποία μπορεί να σε

γλιτώσει από το να αισθανθείς σοκαρισμένος, απογοητευμένος γλιτώσει από το να αισθανθείς σοκαρισμένος, απογοητευμένος

ή επηρμένος.ή επηρμένος.

Θα θυμάσαι πάντοτε την ιερότητα και την αξιοπρέπεια της Θα θυμάσαι πάντοτε την ιερότητα και την αξιοπρέπεια της

αποστολής σου και ταυτόχρονα «δεν θα παίρνεις τον εαυτό αποστολής σου και ταυτόχρονα «δεν θα παίρνεις τον εαυτό

σου πολύ στα σοβαρά».σου πολύ στα σοβαρά».

Ποίημα για κάθε άνθρωπο – Ποίημα για κάθε άνθρωπο – John Wood 1974John Wood 1974Θα σας παρουσιάσωΘα σας παρουσιάσω

αργά-αργάαργά-αργάπτυχέςπτυχές

τουτουεαυτού μου,εαυτού μου,

αν έχετε υπομονή και είστε τρυφεροί.αν έχετε υπομονή και είστε τρυφεροί.Θα ανοίξω συρτάριαΘα ανοίξω συρτάρια

που συνήθως μένουν κλειστάπου συνήθως μένουν κλειστάκαι θα βγάλω από εκεί τόπους και ανθρώπους και πράγματακαι θα βγάλω από εκεί τόπους και ανθρώπους και πράγματα

ήχους και οσμές, έρωτες και απογοητεύσεις, ελπίδες και λύπες, ήχους και οσμές, έρωτες και απογοητεύσεις, ελπίδες και λύπες, κομμάτια εδώ κι εκεί μιας ζωής τριάντα χρόνωνκομμάτια εδώ κι εκεί μιας ζωής τριάντα χρόνων

που αιχμαλώτισα στις χούφτες μουπου αιχμαλώτισα στις χούφτες μουκαι αφού βρέθηκαν στα χέρια μουκαι αφού βρέθηκαν στα χέρια μου

εξόρυξαν το δρόμο προς τη μνήμη μου, εξόρυξαν το δρόμο προς τη μνήμη μου, εισέβαλαν στην καρδιά μου εισέβαλαν στην καρδιά μου

-εσείς κι εγώ δεν θα τα δούμε ποτέ--εσείς κι εγώ δεν θα τα δούμε ποτέ-είναι ο εαυτός μου.είναι ο εαυτός μου.

Αν δεν τα πάρετε στα σοβαρά, Αν δεν τα πάρετε στα σοβαρά, αρνηθείτε τη σημασία τουςαρνηθείτε τη σημασία τους

ή αν, χειρότερα, τα κρίνετε, ή αν, χειρότερα, τα κρίνετε, θα αρχίσω ήσυχα, αργά-αργάθα αρχίσω ήσυχα, αργά-αργά

να τα τυλίγωνα τα τυλίγωσε μικρά βελούδινα πανάκια,σε μικρά βελούδινα πανάκια,

όπως τα παλιά ασημένια και χρυσά κοσμήματα,όπως τα παλιά ασημένια και χρυσά κοσμήματα,θα τα τοποθετήσω θα τα τοποθετήσω

σε μια μικρή ξύλινη μπιζουτιέρασε μια μικρή ξύλινη μπιζουτιέραΚαι θα την κλειδώσω.Και θα την κλειδώσω.

Ο εκπαιδευτικός ως εκπαιδευόμενοςΟ εκπαιδευτικός ως εκπαιδευόμενος ψυχική κατάστασηψυχική κατάσταση αυτοεικόνααυτοεικόνα βιολογική ηλικίαβιολογική ηλικία υγείαυγεία προικισμόςπροικισμός μαθησιακές τεχνικέςμαθησιακές τεχνικές μαθησιακό περιβάλλονμαθησιακό περιβάλλον σχολική μόρφωσησχολική μόρφωση επάγγελμαεπάγγελμα πρόσωπα αναφοράςπρόσωπα αναφοράς ενδιαφέροντα ελεύθερου χρόνουενδιαφέροντα ελεύθερου χρόνου άσκησηάσκηση περιστάσεις εφαρμογήςπεριστάσεις εφαρμογής γνωστικά ενδιαφέρονταγνωστικά ενδιαφέροντα σχέδια για το μέλλονσχέδια για το μέλλον κοινωνικό στρώμακοινωνικό στρώμα κοινωνικές αξίεςκοινωνικές αξίες μέσα μαζικής ενημέρωσηςμέσα μαζικής ενημέρωσης

Ο εκπαιδευτικός:Ο εκπαιδευτικός:ένας ...απαιτητικός ένας ...απαιτητικός

(ή απλώς ένας... ενήλικος) (ή απλώς ένας... ενήλικος) εκπαιδευόμενος;εκπαιδευόμενος;

ΙΙ. Εκπαιδευτικές τεχνικέςΙΙ. Εκπαιδευτικές τεχνικές

Εκπαιδεύοντας ενηλίκους....Εκπαιδεύοντας ενηλίκους....

Η πρώτη (εναρκτήρια) Η πρώτη (εναρκτήρια) συνάντησησυνάντηση

πρώτη για τον εκπαιδευτή ή εναρκτήριαπρώτη για τον εκπαιδευτή ή εναρκτήρια

διαφορετικές τεχνικές γνωριμίαςδιαφορετικές τεχνικές γνωριμίας

διερεύνηση αναγκώνδιερεύνηση αναγκών

Εισήγηση;;;Εισήγηση;;;Jarvis: beginner's toolkitJarvis: beginner's toolkit

Γιατί και πότεΓιατί και πότε

εξοικείωση των εκπαιδευτών και των εξοικείωση των εκπαιδευτών και των εκπαιδευομένωνεκπαιδευομένων

έλεγχος της εκπαιδευτικής διαδικασίαςέλεγχος της εκπαιδευτικής διαδικασίας ευκολότερος προγραμματισμόςευκολότερος προγραμματισμός «οικονομική τεχνική»«οικονομική τεχνική»

Εισήγηση - Εισήγηση - με ποιόν τρόπομε ποιόν τρόπο

προσοχή στη «γλώσσα του σώματος»προσοχή στη «γλώσσα του σώματος» υψηλού επιπέδου ικανότητα αντίληψης υψηλού επιπέδου ικανότητα αντίληψης

της ομάδαςτης ομάδας ανεξαρτησία από σημειώσειςανεξαρτησία από σημειώσεις επιτυχής χρήση των εποπτικών μέσωνεπιτυχής χρήση των εποπτικών μέσων παραδείγματα και συζήτησηπαραδείγματα και συζήτηση Noye-Piveteau: Noye-Piveteau: η τριπλή επανάληψηη τριπλή επανάληψη JarvisJarvis: σχέση συμμετοχής: σχέση συμμετοχής

Κίνηση και «γλώσσα Κίνηση και «γλώσσα σώματος»σώματος»Χώρος και ζώνεςΧώρος και ζώνες

δημόσια ζώνη (> 3,5 μ.)δημόσια ζώνη (> 3,5 μ.) κοινωνική ζώνη (1,20 - 3,5 μ.)κοινωνική ζώνη (1,20 - 3,5 μ.) προσωπική ζώνη (0,5 - 1,20 μ.)προσωπική ζώνη (0,5 - 1,20 μ.) οικειότητας (15 - 50 εκ.), στενή ζώνη οικειότητας (15 - 50 εκ.), στενή ζώνη

οικειότητας (<15 εκ.)οικειότητας (<15 εκ.)

Γλώσσα του σώματοςΓλώσσα του σώματος προέλευσηπροέλευση μια για κάθε άνθρωπομια για κάθε άνθρωπο χαρακτηριστικά σημάδιαχαρακτηριστικά σημάδια

Ομάδες εργασίας - Ομάδες εργασίας - γιατί και γιατί και πότεπότε

προάγει τη συνεργασία μεταξύ των προάγει τη συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευομένωνεκπαιδευομένων

ανάπτυξη παράπλευρων ικανοτήτωνανάπτυξη παράπλευρων ικανοτήτων δημιουργική αντιπαράθεση απόψεωνδημιουργική αντιπαράθεση απόψεων εμπειρίες και προηγούμενη εκπαίδευση εμπειρίες και προηγούμενη εκπαίδευση

των συμμετεχόντωντων συμμετεχόντων προωθεί τη συμμετοχή των προωθεί τη συμμετοχή των

«απομακρυσμένων» εκπαιδευομένων«απομακρυσμένων» εκπαιδευομένων διαφορετικές οπτικές για ένα ζήτημαδιαφορετικές οπτικές για ένα ζήτημα

Ομάδες εργασίας - Ομάδες εργασίας - με ποιόν με ποιόν τρόποτρόπο

διασφάλιση της συναίνεσηςδιασφάλιση της συναίνεσης χωρισμός σε μικρές υποομάδεςχωρισμός σε μικρές υποομάδες διασφάλιση άνετων συνθηκών εργασίαςδιασφάλιση άνετων συνθηκών εργασίας προσδιορίζεται σαφώς το έργο και ο χρόνοςπροσδιορίζεται σαφώς το έργο και ο χρόνος παρουσία του εκπαιδευτήπαρουσία του εκπαιδευτή παρουσίαση στην ολομέλειαπαρουσίαση στην ολομέλεια σύνθεση από τον εκπαιδευτήσύνθεση από τον εκπαιδευτή fishbowlfishbowl

Μελέτη περίπτωσης - Μελέτη περίπτωσης - γιατί και γιατί και πότεπότε

εμβάθυνση σε μια κατάσταση ή ένα εμβάθυνση σε μια κατάσταση ή ένα πρόβλημαπρόβλημα

«πραγματικές» συνθήκες«πραγματικές» συνθήκες εμπέδωση θεωρητικών γνώσεων – εμπέδωση θεωρητικών γνώσεων –

συνδυασμός με εισήγησησυνδυασμός με εισήγηση

Μελέτη περίπτωσης – Μελέτη περίπτωσης – με ποιόν με ποιόν τρόποτρόπο

ομαδική ή ατομική εργασίαομαδική ή ατομική εργασία προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσηςπρογράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

Τυπολογία μελετών περίπτωσηςΤυπολογία μελετών περίπτωσης Harvard caseHarvard case μελέτη περίπτωσης – έναυσμα μελέτη περίπτωσης – έναυσμα

(περιορισμένη)(περιορισμένη) ανεπιθύμητη περίπτωσηανεπιθύμητη περίπτωση ποντικοπαγίδαποντικοπαγίδα πολλαπλού τύπου - πολλαπλών μέσωνπολλαπλού τύπου - πολλαπλών μέσων

Παίξιμο ρόλων – Παίξιμο ρόλων – γιατί και γιατί και πότεπότε

οι εκπαιδευόμενοι βιώνουν μια κατάστασηοι εκπαιδευόμενοι βιώνουν μια κατάσταση συνήθως έχει καλυφθεί το γνωστικό μέροςσυνήθως έχει καλυφθεί το γνωστικό μέρος ανάπτυξη συγκεκριμένων επικοινωνιακών ανάπτυξη συγκεκριμένων επικοινωνιακών

δεξιοτήτωνδεξιοτήτων

Παίξιμο ρόλων – Παίξιμο ρόλων – με ποιόν με ποιόν τρόποτρόπο

διασφάλιση της συναίνεσηςδιασφάλιση της συναίνεσης σαφής επεξήγηση των ρόλωνσαφής επεξήγηση των ρόλων εμψύχωση των «παικτών»εμψύχωση των «παικτών» έργο υπόλοιπης ομάδαςέργο υπόλοιπης ομάδας διεξαγωγή χωρίς διακοπήδιεξαγωγή χωρίς διακοπή έξοδος από τους ρόλουςέξοδος από τους ρόλους ανάλυση του παιχνιδιού (εκπαιδευτής ή ανάλυση του παιχνιδιού (εκπαιδευτής ή

ομάδα)ομάδα)

Brainstorming*Brainstorming* – – γιατί και γιατί και πότεπότε

ανάδυση πρωτότυπων ιδεώνανάδυση πρωτότυπων ιδεών ενεργοποίησηενεργοποίηση ενθάρρυνση δημιουργικής σκέψηςενθάρρυνση δημιουργικής σκέψης ισότιμη συμμετοχήισότιμη συμμετοχή

* * κατιδεασμόςκατιδεασμός

BrainstormingBrainstorming – – με ποιόν με ποιόν τρόποτρόπο

διαρρύθμιση χώρουδιαρρύθμιση χώρου κάθε ιδέα είναι επιτρεπτήκάθε ιδέα είναι επιτρεπτή διατύπωση σύντομων προτάσεωνδιατύπωση σύντομων προτάσεων δεν σχολιάζονται αρνητικά οι ιδέες δεν σχολιάζονται αρνητικά οι ιδέες

των άλλωντων άλλων αξιοποίηση των ιδεών που ακούστηκαναξιοποίηση των ιδεών που ακούστηκαν σύνθεση από τον εκπαιδευτήσύνθεση από τον εκπαιδευτή

Άλλες τεχνικέςΆλλες τεχνικές

Ερωτήσεις και απαντήσειςΕρωτήσεις και απαντήσεις ΣυζήτησηΣυζήτηση Πρακτική άσκησηΠρακτική άσκηση

δυάδες έμπειρου - άπειρουδυάδες έμπειρου - άπειρου

Κριτήρια επιλογήςΚριτήρια επιλογής

αντικείμενο ενότηταςαντικείμενο ενότητας χαρακτηριστικά εκπαιδευομένωνχαρακτηριστικά εκπαιδευομένων χώρος και χρόνοςχώρος και χρόνος ενεργός συμμετοχήενεργός συμμετοχή εξοικείωση του εκπαιδευτή με την εξοικείωση του εκπαιδευτή με την

τεχνικήτεχνική

Τα εποπτικά μέσαΤα εποπτικά μέσα

συμπληρώματα της διδασκαλίαςσυμπληρώματα της διδασκαλίας συνεργάτες του εκπαιδευτήσυνεργάτες του εκπαιδευτή δημιουργήματα των εκπαιδευομένωνδημιουργήματα των εκπαιδευομένων «παράσιτα»«παράσιτα»

Μια «ειδική» περίπτωση: Μια «ειδική» περίπτωση: Power PointPower Point

Σχεδιασμός ενότηταςΣχεδιασμός ενότητας διερεύνηση εκπαιδευτικών αναγκών και διερεύνηση εκπαιδευτικών αναγκών και

προσαρμογή του περιεχομένουπροσαρμογή του περιεχομένου διατύπωση γενικού σκοπού και επιμέρους διατύπωση γενικού σκοπού και επιμέρους

στόχων στόχων ** δόμηση σε υποενότητεςδόμηση σε υποενότητες προετοιμασία εποπτικού και υποστηρικτικού προετοιμασία εποπτικού και υποστηρικτικού

υλικούυλικού μέριμνα για αυτοαξιολόγησημέριμνα για αυτοαξιολόγηση

* * στα επίπεδα των γνώσεων, των στα επίπεδα των γνώσεων, των δεξιοτήτωνδεξιοτήτων και των και των στάσεωνστάσεων

Ένα παράδειγμαΈνα παράδειγμα 2002, 45 προγράμματα, 450 εκπαιδευτικοί 2002, 45 προγράμματα, 450 εκπαιδευτικοί

(223)(223) ικανοποίηση από τη συμμετοχή > 95%ικανοποίηση από τη συμμετοχή > 95% βελτίωση στο επίπεδο των γνώσεων και βελτίωση στο επίπεδο των γνώσεων και

δεξιοτήτων (30 – 80%)δεξιοτήτων (30 – 80%) μικρή μεταβολή στο επίπεδο των στάσεων μικρή μεταβολή στο επίπεδο των στάσεων

(π.χ. ασφάλεια, γνώσεις μαθητών)(π.χ. ασφάλεια, γνώσεις μαθητών)

Κοινή διαπίστωση εκπαιδευτών και εκπαιδευομένωνΚοινή διαπίστωση εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων «Πολλή ύλη σε λίγο χρόνο»«Πολλή ύλη σε λίγο χρόνο»

Δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία Δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία τι είπε ο εκπαιδευτής, τι είπε ο εκπαιδευτής,

αλλά τι κατανόησε και, κυρίως, αλλά τι κατανόησε και, κυρίως, τι είναι διατεθειμένος και έτοιμος τι είναι διατεθειμένος και έτοιμος

να πράξει ο εκπαιδευόμενος να πράξει ο εκπαιδευόμενος μετά τη λήξη του προγράμματοςμετά τη λήξη του προγράμματος