ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ, ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (MBA)

Business Week 2014, 12-16 Μαΐου 2014, Πειραιάς

Εισαγωγική Ομιλία

Λεωνίδας ΧυτήρηςΚαθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς – Διευθυντής ΜΒΑ

Το θέμα του συνεδρίου «Όραμα Οικονομίας & Απασχόλησης» ακούγεται ίσως κοινότυπο, αλλά είναι σίγουρα ενδιαφέρον. Κοινότυπο γιατί τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια το μελετούν και το αναλύουν σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο πολλοί έγκυροι ή και λιγότερο έγκυροι ειδικοί. Συγκεντρώνουν στοιχεία, αναλύουν, συγκρίνουν, καταγγέλλουν, αφορίζουν και προτείνουν ή εύχονται για το αύριο μιας καλύτερης οικονομίας. Είναι εντυπωσιακό το πόσοι πολλοί λένε τόσα πολλά.

Μιλούν γενικώς για οικονομία της γνώσης, των υπηρεσιών, για μια οικονομία ανταγωνιστική, μικτή, ελεύθερη, βιώσιμη, κοινωνική, καπιταλιστική, σοσιαλιστική κτλ. Τους διαφεύγει ότι αυτά είναι ποιοτικά χαρακτηριστικά, μιας ποσοτικής οντότητας (παραγωγή) η οποία πρέπει πρώτα να υφίσταται .

Μας λένε για μια οικονομία που θα πρέπει να είναι αλλά δεν είναι, για μια οικονομία που μπορεί και πρέπει να γίνει αλλά αργεί να γίνει. Η υπερβολική και άμετρη ποσότητα οικονομικών πληροφοριών, προτάσεων-αναλύσεων κουράζει και δυσκολεύει την ποιοτική αρχιτεκτονική της σκέψης μας για ένα εφικτό και καλύτερο οικονομικό αύριο.

Το ενδιαφέρον του θέματος του συνεδρίου αυτού, βρίσκεται στην λέξη Όραμα. Τί είναι το όραμα; Πόσο εφικτό είναι; Το όραμα δεν εννοείται εδώ ως όνειρο, δράση εν ύπνω, ή φαντασίωση ασυνείδητη, ή σκηνικό σε κατάσταση νιρβάνα και έκστασης. Εννοείται ως μια νοητική σύλληψη ιδέας, πρωταγωνιστών και πράξεων, εκ του αγγλικού όρο vision, για το ποθητό, επιδιωκόμενο και προγραμματιζόμενο στόχο ή μέλλον, σ’ ατομικό ή συλλογικό επίπεδο. Το ζητούμενο προφανώς καλύτερο οικονομικό αύριο για να έρθει απαιτεί γνώση και πλήρη συνείδηση της σχέσης της ιστορικής, κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής και θεσμικής πραγματικότητας του χθες με το οραματιζόμενο αύριο.

Ως όραμα, λοιπόν Οικονομίας και Απασχόλησης, εννοείται μια μορφή, ένα σχήμα οικονομικώς δρώντων ατόμων, ώστε μέσα από την απασχόληση και την αμοιβή της εργασίας να παράγεται πλούτος, τόσος και έτσι κατανεμημένος ώστε να επιτυγχάνεται ευημερία σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Άρα μιλάμε για ένα άλλο, διαφορετικό όραμα από αυτό που εσχάτως υλοποιείται, μιλάμε για ένα όραμα που θα το διέπει η (οικονομική) ηθική, στη μοιρασιά (νομή) των εργασιών, των μέσων και των παραγόμενων αγαθών (αυτό άλλωστε σημαίνει οικονομία, εκ του «οίκος» - νοικοκυριό, κοινωνία και

1

του ρήματος «νέμω» μοιράζω, έχω στην κατοχή μου). Λοιπόν, αυτή τη μορφή ή το σχήμα πρέπει να μπορεί να το δει κανείς νοητικά, να του είναι «ορατό» τουλάχιστο σε αδρές γραμμές.

Ο οραματιστής, δηλαδή, με βάση

α. τη φαντασία του ως προέκταση της βιωματικής του εμπειρίας (τίποτα δεν πάει χαμένο απ’ ότι ζήσαμε θετικό ή αρνητικό)

β. τη γνώση του για τα πράγματα

γ. τη συνειδητοποίηση της ανάγκης και της πραγματικότητας

δ. την εμπειρία του και

ε. το πάθος και την αγάπη για τον εαυτό του ή κυρίως για τους άλλους, να «βλέπει» νοερά τη μορφή της νέας κατάστασης.

Όπως ο γλύπτης βλέπει στον όγκο του μάρμαρου τη μορφή, το σχήμα του γλυπτού (που θα φτιάξει), ή ο αρχιτέκτων σε μια έκταση γης «βλέπει» την αυριανή πόλη.

Άρα ένα τέτοιο όραμα ανεξάρτητα πόσο ρομαντικό, παράτολμο, παράξενο ή ίσως κι επικίνδυνο είναι, πρέπει να ενέχει το στοιχείο του εφικτού. Και να λειτουργεί ως πυξίδα (στόχο το λένε κάποιοι, φως ή προορισμό κάποιοι άλλοι) η οποία θα δείχνει τη κατεύθυνση των προσπαθειών ατομικών και συλλογικών αλλά και το πώς, για την αλλαγή από την υφιστάμενη συνθήκη στην αυριανή κατάσταση.

Για να το πω διαφορετικά, δεν μπορείς να έχεις όραμα, έτσι όπως το ορίσαμε εδώ, αν δεν γνωρίζεις, αν δεν έχεις πονέσει, αν δεν επιθυμείς έντονα, αν δεν έχεις εμπειρίες. Γιατί αφού θα λείπουν αυτά θα λείπει το στοιχείο της εφικτότητας, της δημιουργικότητας και του πάθους, που θα λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη για να πραγματοποιηθεί το όραμα.

Το όραμα δεν είναι σωστό να περιορίζεται ή να σχετίζεται με τη λύση ενός προβλήματος. Η λύση είναι μια αντιμετώπιση του συμπτώματος, του επιφαινόμενου ίσως, και χρειάζονται μηχανικοί και εργάτες για να την εφαρμόσουν. Το όραμα αφορά στη δημιουργία κάτι μακρόπνοου, σημαντικού, πολυεπίπεδου και πολύ μεγαλύτερου μεγέθους. Αφορά στην αρχιτεκτονική οικοδόμηση του μέλλοντος. Και αυτό απαιτεί αρχιτέκτονες, εμπνευσμένους ηγέτες, που μπορούν να το συλλάβουν νοητικά και να το σχεδιάσουν.

Σε μια κοινωνία όμως το δύσκολο δεν είναι να υποχρεωθούν ή εθελοντικά σ’ ατομικό επίπεδο να δουλέψουν τα μέλη της για ένα καλύτερο αύριο. Το δύσκολο είναι τα ατομικά όνειρα, επιθυμίες ή οράματα να μπουν κάτω από την ομπρέλα ενός συλλογικού οράματος το οποίο θα εκφράζεται από τον ηγέτη. Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα:

α. Να βρεθεί ο ηγέτης που θα μετατρέψει τα ατομικά οράματα σε συλλογικό (δηλαδή να μετατρέψει τα τόσα και διαφορετικά «εγώ» σε «εμείς») έχοντας συνείδηση της πραγματικότητας

2

β. να έχει τα ατομικά χαρακτηριστικά (όπως αναφέρθηκαν προηγουμένως) ώστε να μπορεί να οραματισθεί

γ. τα μέλη της κοινωνίας να τον εμπιστευθούν για να τους οδηγήσει σ’ ένα καλύτερο αύριο και

δ. αυτά τα μέλη να θέλουν να αφήσουν κακές, ωφελιμιστικές πρακτικές του παρελθόντος και να «επαναπρογραμματισθουν» για την παρουσία και δράση τους, στο μέλλον.

Διαβάζω σε εφημερίδες, ακούω σε δελτία ειδήσεων, ηγέτες της Ευρώπης και ειδικούς μελετητές στα διάφορα think tanks να υποστηρίζουν πως οι ηγέτες των μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχουν όραμα ξεκάθαρο και εφικτό για την οικονομία και την απασχόληση. Δε με παραξενεύει, ίσως η απάντηση για το γιατί δεν έχουν όραμα να βρίσκεται σ’ αυτά που ανέφερα προηγουμένως, κι έχουν να κάνουν με τα χαρακτηριστικά του οράματος και του οραματιστή.

Κλείνοντας την ομιλία μου επιτρέψτε μου να πω πως μπορούμε, να έχουμε ένα όραμα ή ένα άλλο όραμα για την κοινωνία μας, γενικά και για την οικονομία και την απασχόληση ειδικότερα. Γιατί υπάρχουν οι άνθρωποι, οι οποίοι έχουν τις γνώσεις, έχουν τα βιώματα και το πάθος και οι οποίοι θέλουν και μπορούν να δουλέψουν για ένα καλύτερο αύριο. Όμως η σύλληψη του οράματος και η υλοποίηση του απαιτεί χρόνο, κόπο, προσπάθειες, πρωτοβουλίες, δοκιμές και λάθη και ξανά προσπάθεια. Η μέχρι σήμερα πρόοδος της κοινωνίας σ’ όλες τις εκφάνσεις της, οικονομική, πολιτική, θεσμική κτλ. δεν ήταν εύκολη και πήρε πολύ χρόνο.

Μπορούμε να έχουμε ένα όραμα για μια κοινωνία η οποία δεν θα σκέφτεται και δεν θα δρα μονόπλευρα ή με την λογική του κέρδους, ή με διαφορετικά λόγια, δεν θα επικρατεί ο οικονομικός δαρβινισμός, ούτε ο κατάφωρος ανορθολογισμός, ή τα οικονομικά παράδοξα και η κοινωνιοβόρα εγωπάθεια. Για μια οικονομία η οποία δεν θα σπαταλά γνώσεις επιπέδου διδακτορικού ή μάστερ για μια θέση πωλητή σε super market. Ούτε θα αμείβει την εργασία με βάση το νεαρό της ηλικίας, αλλά με βάση τη γνώση, την προσπάθεια και το αποτέλεσμα της δουλειάς του εργαζομένου. Για μια οικονομία στην οποία δεν θα απασχολούνται (νέοι κυρίως) με μόνη ανταμοβή την απόκτηση εμπειρίας ή προϋπηρεσίας. Μια οικονομία στην οποία η φτηνή εργασία και οι συνθήκες απασχόλησης τύπου Μπαγκλαντές ή Μανωλάδας θα είναι κοινωνικό στίγμα. Μια οικονομία η οποία θα παράγει υλικά αγαθά και αναγκαίες στον σύγχρονο άνθρωπο υπηρεσίες και όχι να «παράγει» (σε εισαγωγικά) στοιχήματα κινδύνου και CDS.

Μπορεί να είναι «ορατό» ένα κοινωνικό σχήμα στο οποίο θα έχουμε «πλούσιους» ανθρώπους με λιγότερα, μη αναγκαία χρήματα.

Βασίζω αυτή την αισιοδοξία μου στην εκ των πραγμάτων αναπόφευκτη αντίδραση και δράση της υπεύθυνης νέας γενιάς, συνεπικουρούμενης ή και καθοδηγούμενης από τη σοφία και την εμπειρία των σοβαρών και κοινωνικά ευαίσθητων μεγαλύτερων (σε ηλικία), εμάς.

Ελπίζω και περιμένω από τις εργασίες αυτού του συνεδρίου να αποκομίσουμε γνώσεις, παραδείγματα και έμπνευση για ένα καλύτερο οικονομικό αύριο. Σας ευχαριστώ πολύ.

3