Β ΤΟΜΟΣ ΕΑΠ (ΕΛΠ21)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 323 π.Χ. (θάνατος Μ. Αλεξάνδρου-επιβολή της μακεδονικής δυναστείας στην Ελλάδα) - 30 π.Χ. (κατάληψη Αλεξάνδρειας από Αύγουστο και άρα ολοκλήρωση προσάρτησης ελληνικού κόσμου στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία).Περίοδος σημαντικών αλλαγών: επέκταση ελληνισμού προς ανατολάς, δημιουργία ενιαίου πολιτισμικού χώρου με κυρίαρχη την ελληνική γλώσσα, νέες πόλεις εκτός ελληνικού χώρου με πρωτεύοντα ρόλο, κυριαρχία μοναρχικών κρατών, τάση για ενασχόληση με την ιδιώτευση και όχι με τα κοινά, οι βασιλικές αυλές γίνονται πολιτικοοικονομικοπνευματικά Κέντρα, λογοτεχνική παραγωγή με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 30 π.Χ. (ανάρρηση Αυγούστου στον αυτοκρατορικό θρόνο) – 330 μ.Χ. (μεταφορά της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κράτους στην Κωνσταντινούπολη)Μεγάλες αλλαγές : η παράδοση αποκτά πλέον βάρος και η ρητορική έχει ηγεμονικό ρόλο, επιδράσεις και στην εκπαίδευση.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Κυριαρχεί μεν ο ελληνικός πολιτισμός αλλά το κέντρο βάρους πλέον στα ανατολικά κράτη που κατέλαβαν και αποίκισαν οι Έλληνες.

1.1 Γενικός προσδιορισμός της ελληνιστικής εποχήςΕλληνιστική εποχή= η ιστορική περίοδος κατά την οποία η ελληνική γλώσσα, μέσω των κατακτήσεων του Μ. Αλεξάνδρου εξαπλώνεται προς ανατολάς και γίνεται κυρίαρχη γλώσσα όλων των κατακτημένων περιοχών. Ο όρος ελληνιστικός (Droysen, 1836) από γλωσσολογικός αρχικά, επεκτάθηκε σε όλες τις εκφάνσεις του πολιτισμού (βλ. σελ. 23 για τη σημασία του).

1.2 Οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκεςΔημιουργία νέων κρατών εκτός Ελλάδας (Βασίλειο των Σελευκιδών, βασίλειο των Λαγιδών....) μετά τον διαμελισμό της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου και την παρακμή της κυρίως Ελλάδας. Πολυμορφία και πολιτισμικές επιμειξίες, αλλά και ένα κοινό συνεκτικό στοιχείο: η παρουσία των Ελλήνων μέσα από την εξουσία και την παιδεία.Πολιτική οργάνωση: Την εξουσία στα βασίλεια είχαν οι Έλληνες που εκμεταλλεύτηκαν την παράδοση δουλοπρέπειας των Ανατολιτών, υιοθέτησαν ξένες συνήθειες προς όφελός τους (θεοποίηση ηγεμόνων, προσκύνησή τους) και κατέστησαν την ελληνική κουλτούρα κυρίαρχη. Παράλληλα και μεταναστευτικό κύμα από Ελλάδα με φιλόδοξους Έλληνες να αναλάμβανουν ηγετικές θέσεις πλέον στα βασίλεια. Τρόπος ζωής: Ο ελληνικός τρόπος ζωής έγινε σύμβολο κύρους, οι κατακτημένοι ευγενείς τον μιμούνταν, η ελληνική γλώσσα το κύριο όργανο συνεννόησης και στη διοίκηση και στον λαό (συγκεκριμένα η ελληνιστική κοινή, εξέλιξη της αττικής διαλέκτου). Το άτομο/ο πολίτης ζει μόνος του σε αχανή κράτη, χωρίς δεσμούς με τους συμπολίτες του, δεν συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων. Άρα απομόνωση, ανάγκη του ανήκειν κάπου και γι’αυτό ίδρυση ομίλων και λεσχών με μέλη, στροφή του κόσμου σε μυστηριακές θρησκείες, άνθηση της μαγείας. Παράλληλη ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ενδιαφέρον για κέρδος και προσωπική προβολή. Καλλιέργεια μιας νέας αισθητικής αντίληψης με ετερόκλητα στοιχεία που αντανακλούν την πολυμορφία του νέου κόσμου. Σπάταλη επίδειξη, αισθητική του όγκου, αγάπη για θέαμα, δημόσιες τελετές εξαιρετικής χλιδής και παράλληλα αγάπη για λεπτομέρεια και μικροσκόπηση. Κοινωνική διάρθρωση: Στην κορυφή ο ηγεμόνας και οι αξιωματούχοι, όλοι Έλληνες. Στη βάση, οι ντόπιοι, τυφλά υποταγμένοι στην εξουσία. Στο ενδιάμεσο, μεσαία τάξη, Έλληνες και εξελληνισμένοι ντόπιοι παλαιοί αριστοκράτες με κύρια επιδίωξη το κέρδος.

Γράμματα –επιστήμεςΑλλαγές και στον πνευματικό τομέα. Η Αθήνα παρακμάζει σταδιακά και αναδεικνύονται Νέα Κέντρα: Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια. Το επίκεντρο: οι βασιλικές αυλές που χορηγούν, στηρίζουν τους διανοουμένους, χρηματοδοτούν την κατασκευή βιβλιοθηκών (π.χ. Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας μέσα στο Μουσείον) και δημιουργούν γύρω τους κύκλους λογίων που τους κολακεύουν με το έργο τους.Φιλολογική επιστήμη: Για πρώτη φορά συστηματική ανάπτυξη λόγω της δημιουργίας Βιβλιοθηκών και της ανάγκης καταγραφής, ταξινόμησης, σχολιασμού έργων. Έκδοση αρχαιότερων κειμένων, φιλολογικά ζητήματα, μελέτες. Οι σημαντικότεροι φιλόλογοι εποχής οι βιβλιοθηκάριοι και λόγω της επαγγελματικής τους ενασχόλησης: Ζηνόδοτος, Απολλώνιος Ρόδιος, Αριστοφάνης Βυζάντιος, Αρίσταρχος,...Άλλες επιστήμες: Χάρη στις χρηματοδοτήσεις των ηγεμόνων τεράστια έκρηξη. Μαθηματικά (Ευκλείδης, Αρχιμήδης). Αστρονομία (Αρίσταρχος ο Σάμιος-ηλιοκεντρικό σύστημα, Ερατοσθένης Κυρηναίος-μέτρηση περιφέρειας γης), Γεωγραφία ....Λογοτεχνία: Επηρεάζεται από την ακμή των φιλολογικών σπουδών και έτσι η ποιητική παραγωγή αποκτά λόγιο χαρακτήρα και απηχεί φιλολογικούς προβληματισμούς και ζητήματα (ασυνήθεις τρόποι πραγμάτευσης διάφορων θεμάτων, αναζήτηση σπάνιας λέξης, υπαινιγμοί...). Επίσης επικρατεί ειδολογική ποικιλία (όλα τα λογοτεχνικά είδη ανθούν και μάλιστα ενίοτε καλλιεργούνται από το ίδιο πρόσωπο) και μία πρωτοφανής ανάμειξη των ειδών. Οι βασιλικές αυλές πηγή έμπνευσης, αγάπη για καθημερινά θέματα, εμμονή στη λεπτομέρεια, ένταξη θεών και ηρώων σε λιγότερο υψηλά, ανθρώπινα πλαίσια, ανάδειξη άσημων προσώπων σε ήρωες έργων. Πρωταρχικό μέλημα η ανανέωση του ποιητικού λόγου. Όλα τα παραπάνω στοιχεία σε πρωτοφανή συσσώρευση και με έμφαση.Αν και κάποια από αυτά μοιάζουν να τείνουν προς τη ρεαλιστική απεικόνιση, π.χ. η εμμονή στη λεπτομέρεια, τα οικεία θέματα,..., ο ρεαλισμός απλώς ένα λογοτεχνικό πρόσχημα στην υπηρεσία της ανανέωσης του ποιητικού λόγου. Εμμονή στη λέξη για δημιουργία του κατάλληλου αισθητικού αποτελέσματος, όμως ενίοτε υπερβολή, ακαδημαϊκή διαστροφή με αναζήτηση συνεχώς της πιο σπάνιας λέξης ως αυτοσκοπό. Τέλος, η πλούσια ερωτική θεματολογία, μάρτυρας φαινομενικά του ατομικισμού και του ρεαλισμού της εποχής, καταλήγει ενίοτεσε νοσηρές ιστορίες, ακρότητες. Η ποικιλία που επικρατεί στην τέχνη, τη λογοτεχνία,... αντανακλά την πολιτισμική ανάμειξη και τις αναζητήσεις του νέου κόσμου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΕΠΟΣ ΚΑΙ ΕΠΥΛΛΙΟΝ

2.1 Το παραδοσιακό έπος ΕΚΤΟΣ

2.2 Το Νεωτερικό έπος: Τα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του ΡόδιουΩς αντίδραση στο παραδοσιακό έπος έχουμε στην Αλεξάνδρεια το νεωτερικό έπος με τον Καλλίμαχο και τον Απολλώνιο τον Ρόδιο (τα Αργοναυτικά του σε 4 βιβλία, 5.835 στίχους- το μόνο ακέραια σωζόμενο έπος της ελληνιστικής εποχής).2.2.1 Βίος του Απολλώνιου του ΡόδιουΑπό την Αλεξάνδρεια. Το έπος του είναι μια προσπάθεια να εφαρμοστούν οι καλλιμάχειες αρχές την ποίηση (μικρό μέγεθος, λόγιος χαρακτήρας, εξαιρετική επεξεργασία της μορφής) παρά τις αρχαίες πηγές που αναφέρονταν σε διαμάχη του Απολλώνιου με τον Καλλίμαχο. Ίσως διαδέχτηκε τον Ζηνόδοτο στη διεύθυνση της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, έγινε παιδαγωγός του Πτολεμαίου του Ευεργέτη.Το έργο του έγινε αποδεκτό στη Ρόδο, γι’αυτό τον αποκαλούσαν Ρόδιο.

2.2.2 Ο αργοναυτικός μύθος, οι πηγές του Απολλώνιου, ο λόγιος χαρακτήρας των ΑργοναυτικώνO ποιητής δουλεύει και ως λόγιος και ως φιλόλογος. Μελετά παλαιότερα κείμενα τα οποία χρησιμοποιεί ως πηγές περιεχομένου, όσο και λεξιλογίου. Οι περισσότερες πηγές των

Αργοναυτικών, όπως μας δίνονται στα αρχαία Σχόλια του κειμένου, έχουν χαθεί, άρα δεν ξέρουμε τον βαθμό πρωτοτυπίας του έργου του Απολλώνιου. Όμως ήταν πολυάριθμες, μεταξύ αυτών και τα ομηρικά έπη, η Μήδεια, ύμνοι του Πινδάρου ο οποίος ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους αλεξανδρινούς.

2.2.3 Σχέση προς το παραδοσιακό έποςΗ επίδραση του Ομήρου εμφανής. Όχι απλή μίμηση αλλά με βάση τις 2 τυπικές αρχές αντιμετώπισης της παλαιότερης λογοτεχνικής παράδοσης από την ελληνιστική ποίηση: «αντίθεση μέσω της μίμησης» και «ανταγωνισμός με την παράδοση για την παραγωγή νέου» («σκόπιμη ανομοιότητα»). Επίσης εφαρμογή του «συμφυρμού των λογοτεχνικών ειδών» (τα Αργοναυτικά όχι αποκλειστικά έπος, αλλά με στοιχεία και από άλλα λογοτεχνικά είδη: τραγωδία, λυρική ποίηση). Επίσης έντονη η παρουσία της διακειμενικότητας (πολλές άμεσες ή έμμεσες αναφορές σε άλλα έργα, ποιητικά ή μη). Εμφανής η ιδιότητα του λόγιου ποιητή. Όπως και ο Καλλίμαχος, αναφορά σε «αίτια» (διηγήσεις που ερμηνεύουν ονομασίες, έθιμα, τελετές) και πολλές γεωγραφικές πληροφορίες. Βασική διαφορά από παραδοσιακό έπος: τρόπος σύνθεσης ποιήματος (τα ομηρικά έπη σε συνθήκες προφορικής δημιουργίας, απομνημόνευση, φόρμουλες, ενώ τα Αργοναυτικά προϊόν γραφής). Τέλος τα Αργοναυτικά προκρίνουν το ατομικό και συναισθηματικό στοιχείο, αντίθετα από ομηρικά ιδεώδη: κλέος, τιμή.

2.2.4 Οι ήρωες, ο έρωτας, η ψυχολογική διερεύνηση του ατόμουΔεν υπάρχει βασικός ήρωας στα Αργοναυτικά. Ο Ιάσονας ίσος με τους συντρόφους του. Χαρακτηρίσθηκε και αντι-ήρωας, γιατί ενίοτε όχι πολύ θαρραλέος, αλλά αναποφάσιστος. Χαρακτηρίσθηκε επίσης «ερωτικός ήρωας» γιατί μοιάζει να κερδίζει λόγω της γοητείας του και όχι λόγω της ανδρείας του. Η Μήδεια πιο πειστική από Ιάσονα. Μοιάζει να είναι αυτή η ηρωίδα. Γενικά στην ελληνιστική εποχή μεγάλο ενδιαφέρον για ψυχισμό ατόμου, ιδίως γυναίκας.Απόλυτα ρεαλιστική η σκιαγράφησή της. Ο έρωτας στα Αργοναυτικά το βασικό στοιχείο, η κινητήρια δύναμη της ιστορίας.

2.2.5 Παρατηρήσεις για τη γλώσσα και το ύφος του έπουςΗ γλώσσα των Αργοναυτικών είναι βασισμένη στην ομηρική που για την εποχή ήταν πολύ απομακρυσμένη από την Κοινή. Ο Απολλώνιος δουλεύει ως φιλόλογος, αξιοποιώντας λέξεις σπάνιες, δύσκολες ομηρικές, πολλές και άπαξ ειρημένες, προκρίνει τη λεξιλογική ποικιλία, τα συνώνυμα, τις καινοφανείς εικόνες (αντίθετα από παραδοσιακό έπος με την τυποποίηση, τις formulas), υιοθετεί λέξεις από άλλα λογοτεχνικά είδη (τραγωδία, λυρική ποίηση). Συνεπώς η γλώσσα βαρυφορτωμένη, επιτηδευμένη, ο λόγος δυσνόητος. Το μέτρο επίσης κοντά στο ομηρικό εξάμετρο. Ελληνιστικός τρόπος γραφής: Συχνές μεταλλαγές παραδοσιακών θεμάτων, τρόπων. Άφθονες παρομοιώσεις, απεικονίσεις του καθημερινού και οικείου, χαριτωμένο, ανέμελο ύφος, οι θεοί συχνά παρουσιάζονται σαν κοινοί άνθρωποι, συνύπαρξη αντιθέτων, λόγιος και υπαινικτικός χαρακτήρας με κρυμμένα νοήματα, αγάπη για λεπτομέρειες, περιγραφή συναισθηματικής σχέσης, ανακάλυψη και περιγραφή γυναικείας και παιδικής φύσης συνδυασμό με το ενδιαφέρον για το ατομικό.

2.3 Επύλλιον ΕΚΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ

3.1 Γενικά στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Καλλίμαχου(320 π.Χ, Κυρήνη Αιγύπτου-240 π.Χ.) Έζησε πολλά χρόνια στην Αλεξάνδρεια, ίσως να μεγάλωσε κι εκεί. Εργάσθηκε στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Δεν έγινε ποτέ Διευθυντής της. Ήταν ο πρώτος που κατέβαλε προσπάθεια ταξινόμησης του υλικού της Βιβλιοθήκης, συντάσσοντας καταλόγους (120 τόμους): Πίνακες των εν πάση παιδεία διαλαμψάντων και ων συνέγραψαν. Συνδύαζε τη βιβλιοθηκονομική με τη φιλολογική εργασία (ασχολήθηκε με ζητήματα γνησιότητας έργων, σημασιολογικά προβλήματα, σχολιασμούς). Επίσης συνέγραψε

κατάλογο δραματικών ποιητών + έκανε λεξικογραφική εργασία (Εθνικαί ονομασίαι) + συνδύασε λεξικογραφία με ιστορική έρευνα (Κτίσεις νήσων και πόλεων και μετονομασίαι) + αγαπούσε την παραδοξολογία (Θαυμάτων των εις άπασαν την γην κατά τόπους όντων συναγωγή). Τα περισσότερα έργα του χάθηκαν. Ενδιαφέροντα του Καλλίμαχου: Φιλολογική περιέργεια > ενδιαφέρον για ιστορία λογοτεχνίας, λεξικογραφία, αναζήτηση πηγών για προέλευση ονομασιών τόπων και πραγμάτων, κλίση του για το σπάνιο και το παράδοξο. Εμπνέεται από την πραγματικότητα εποχής. Το έργο του έχει λόγιο χαρακτήρα: τάση για χρήση σπάνιων λέξεων, δύσκολων εννοιών, οπότε δυσνόητο το έργο του στον πολύ κόσμο.Σώζονται μόνο Ύμνοι και Επιγράμματα. Από τα υπόλοιπα ή τίποτα ή αποσπάσματα. Το πλήρες έργο του: 6 Ύμνοι, περίπου 60 επιγράμματα, τα Αίτια (εκτενές ελεγειακό ποίημα για διερεύνηση ετυμολογίας τοπωνυμίων, θεσμών,...), η Εκάλη (επύλλιο), 13 Ίαμβοι και 4 Μέλη (λυρικά ποιήματα), αποσπάσματα αταύτιστα, ποίημα Ίβις (χαμένο σήμερα). Άρα ποικιλία δημιουργημάτων.Κύριο γνώρισμά του: ανανέωση ποιητικού λόγου (χαρακτηριστικό ελληνιστικής ποίησης γενικότερα). Διέκρινε με το φιλολογικό του αισθητήριο το τέλμα της μίμησης της παράδοσης και υιοθέτησε όχι την απόρριψη, αλλά τη δημιουργική της εκμετάλλευση.

3.2 ΑίτιαΤο περιφημότερο παράδειγμα θεωρητικών αρχών. Έχει πολεμικό χαρακτήρα απέναντι σε επικριτές του (φιλολογικές έριδες για το ποιητικό γούστο). Υπερασπίζεται μια νέα αισθητική: αποφεύγει το πομπώδες-βαρύγδουπο ύφος, την παραδοσιακή θεματολογία, τα μακροσκελή ποιήματα. Προτιμά τη συντομία, την ολιγοστιχία, τη γλυκύτητα, τη λεπτότητα, την τέχνη (ο όρος λεπτός όρος-κλειδί για την καλλιμαχική θεωρία, συμβολίζει την ποσοτική σμίκρυνση και το ποιοτικό αποτέλεσμα: βασανιστικός μόχθος, προσοχή στην παραμικρή λέξη, ευρηματικότητα στον χειρισμό). Πάντως στα Αίτια δείχνει πώς μπορεί να συνδυάσει τα 2 αντίθετα στοιχεία: μακροσκελές έργο-σύντομη αφήγηση, καθώς πρόκειται για ένα εκτενές έργο που όμως αποτελείται από σύντομες αυτόνομες ιστορίες (αφηγηματική τεχνική στον Καλλίμαχο). Φιλολογικό πρόβλημα: Τα 2 πρώτα βιβλία πρέπει να κυκλοφόρησαν ως αυτόνομο ποίημα γύρω στο 270 π.Χ. Τα 2 επόμενα μάλλον χρονολογούνται μετά το 246 π.Χ. Τα 2 μέρη συντέθηκαν σε ενιαίο έργο, αν και αυτόνομα επεισόδια, χάρη σε εξωτερικούς παράγοντες που λειτούργησαν ενοποιητικά (στα 2 πρώτα οι Μούσες, στα 2 τελευταία η Βερενίκη).

3.3 ΕκάληΔιαφωτιστικό παράδειγμα για την αφηγηματική τεχνική του Καλλίμαχου η Εκάλη. Σε δακτυλικό εξάμετρο 1500 στίχοι. Νέο είδος: το επύλλιον, μικρό έπος με ιδιαίτερη ποιότητα αφήγησης-δεν έχει την αναμενόμενη επική συνοχή. Βασικό θέμα: ένας γνωστός άθλος του Θησέα, η εξόντωση του Ταύρου του Μαραθώνα. Στο επίκεντρο της αφήγησης βρισκόταν ένα άγνωστο επεισόδιο αυτού του άθλου, η φιλοξενία του ήρωα από την Εκάλη. Σε σχέση με το παραδοσιακό έπος τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της τεχνικής του Καλλίμαχου: πραγματικός πρωταγωνιστής δεν είναι ο Θησέας αλλά η Εκάλη. Δεν περιγράφεται ο πολεμικός άθλος, αλλά η ταπεινή φιλοξενία. Άρα πάλι το γνωστό ελληνιστικό στοιχείο: η σμίκρυνση του σπουδαίου ήρωα και της σπουδαίας πράξης. Αναδεικνύεται το ασήμαντο. Συνεχείς διακοπές στην πλοκή, θεματολογικές και υφολογικές εναλλαγές, διάψευση προσδοκιών του αναγνώστη που καθιστούν τη συνοχή του έργου προβληματική και αποκαλύπτουν τη λεπτή επεξεργασία του ποιητή. Μεγάλη σημασία έχουν οι λέξεις για τον Καλλίμαχο («ακτινοβολία της μεμονωμένης λέξης»). Η σπανιότητά τους, το κοσμητικό επίθετο, ο τετράλεξος στίχος δείχνουν τη σημασία της φορμαλιστικής έντασης για τη νέα ποίηση.Το έμβλημα της ποητικής θεωρίας του Καλλίμαχου: το λεπτόν.

3.4 ΎμνοιΥπήρχαν ήδη οι ομηρικοί Ύμνοι στους θεούς που σκοπό είχαν την προβολή του θεϊκού μεγαλείου. Έχουμε 6 Ύμνους του Καλλίμαχου: Ύμνος στην Άρτεμη, Ύμνος στη Δήμητρα, Ύμνος στο Δία, Ύμνος στη Δήλο, Ύμνος στον Απόλλωνα, Ύμνος στα Λουτρά της Παλλάδος.

Γενικά χαρακτηριστικά: τάση για ανατροπή καθιερωμένων αξιών, σύντομες συνθέσεις, επιστράτευση νέων αφηγηματικών τρόπων (κατατμημένα κομμάτια, δυσκολία επίτευξης συνοχής), σημασία στη λέξη (σπάνια, πρωτόγνωρη), ενασχόληση με παιδική ηλικία, παιγνιώδες στοιχείο-χιουμοριστικά επεισόδια, γνώση παιδικής ψυχολογίας, ένταση μεταξύ οικείου και υψηλού-σμίκρυνση υψηλού, αυλικός χαρακτήρας καλλιμάχειας ποίησης-κολακεία, αναφορά σε σύγχρονα γεγονότα, εμμονή σε νέα-άγνωστα θέματα. Συσσώρευση γεωγραφικών πληροφοριών, φιλοπερίεργον λόγιου ποιητή, φιλολογικά ερωτήματα, μυθολογικό πλαίσιο, αναζήτηση προέλευσης ονομασιών τόπων, εθίμων < φιλολογικός χαρακτήρας ποίησης. Συνήθως περιέχουν και την τυπική για Ύμνους απαρίθμηση τόπων και προσώπων που συνδέονται με τους θεούς (δείτε τον πίνακα στη σελ. 76 για τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Καλλίμαχου με βάση την αποδελτίωση του συγγραφέα του κεφαλαίου). Δημιουργικός ποιητής και στοχαστικός φιλόλογος. Δεν αρνήθηκε την παράδοση, αλλά την εκμεταλλεύθηκε δημιουργικά ώστε να καλλιεργήσει μια νέα ποίηση με γνώριμα μεν στοιχεία παράδοσης αλλά σε άλλο πνεύμα, με νέα μέσα. Καλλιέργησε μια νέα αισθητική.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΔΡΑΜΑ. ΕΚΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5.1 ΘΕΟΚΡΙΤΟΣ

ΠρόλογοςΔημιουργός της βουκολικής ποίησης, φημισμένος ήδη στην Aρχαιότητα, ενέπνευσε τις Eκλογές Bεργιλίου. Πιθανότατα καταγόταν από τις Συρακούσες (χώρος δράσης αρκετών ειδυλλίων) και συνδεόταν με το νησί της Kω (γίνεται λόγος στην ποίησή του για χλωρίδα αυτής της περιοχής).Έζησε στην ακμή της ελληνιστικής εποχής (περ. 300-260 π.X.). Xρονολογικές ενδείξεις οι αναφορές στο έργο του στη δυναστεία Πτολεμαίων Aιγύπτου και στον Iέρωνα των Συρακουσών. Σύγχρονος Kαλλιμάχου (διακρίνονται κοινές ποιητικές προτιμήσεις στο έργο τους) και Aράτου, λίγο μεγαλύτερος Aπολλωνίου Pοδίου.

5.1.1 O όρος “Bουκολικό’’Στην ποίηση Θεοκρίτου αναφέρονται οι όροι: ‘Bουκολική Mούσα’, ‘βουκολική αοιδή’, ‘βουκολιαστής’ (τραγουδιστής βουκολικού τραγουδιού), ‘βουκολιάσδομαι’ (τραγουδώ βουκολικό τραγούδι). Λόγος γίνεται για τραγούδι, όχι για γραπτή ποίηση.Bουκόλος = βοσκός βοδιών (πρβλ. Ποιμήν, αιπόλος, κτλπ.), ανώτερος στην ιεραρχία βοσκών, ιεραρχηση που μάλλον δέχεται ο Θεόκριτος. Aργότερα, ‘βούτας’, ‘βουκόλος’ = ποιητής βουκολικών ποιημάτων’, ‘βουκολιάζειν’ = γράφω βουκολική ποίηση. Στην ποίηση Θεοκρίτου μόνο 12 από τα 31 ποιήματα έχουν θέμα βοσκούς και ανθρώπους της υπαίθρου, άρα ο όρος ‘βουκολική ποίηση’ χρησιμοποιείται συμβατικά, ομοίως και από τους μεταγενέστερους εκπροσώπους (Mόσχο Συρρακούσιο, Bίωνα Σμυρναίο), όπου κύριο θέμα ποίησης πλέον είναι ο έρωτας.Θεωρίες σχετικά με την προέλευση βουκολικής ποίησης.1) Αρχές της βουκολικής ποίησης εντοπίζονται σε λατρευτικά δρώμενα Σικελίας και Πελοποννήσου σύμφωνα με τα αρχαία σχόλια προήλθε α) από την Σπάρτη, όταν αγρότες πήραν τη θέση παρθένων στη γιορτή της θεάς Αρτέμιδος Καρυάτιδος και τραγούδησαν γι’ αυτή κατά τους Περσικούς Πολέμους, β) από την Τυνδαρίδα της Σικελίας, κατά την υποδοχή με ύμνους του ξοάνου της Άρτεμης, το οποίο ο Ορέστης μετέφερε από τους Ταύρους της Σκυθίας, γ) από τη Συρακούσα, από τα αγροτικά τραγούδια, με τα οποία ντόπιοι τίμησαν την Άρτεμη μετά την αποκατάσταση της ειρήνης χάρι σ’ αυτήν ύστερα από μία εμφύλια διαμάχη. Επίσης: Λατινικές πηγές αναφέρουν ως αφετηρία της βουκολικής ποίησης ύμνους προς τιμήν θεών (Απόλλωνος, Διονύσου, Πανός κ.α). Από τους νεότερους μελετητές, ο Reitzenstein (1893) ερευνά τη σχέση με λαϊκά βουκολικά λατρευτικά τραγούδια Άρτεμης και Διονύσου, Dover (1971) τη σχέση με λαϊκά τραγούδια Σικελίας. Ανατολίζουσα θεωρία:

τα βασικά μοτίβα του βουκολικού είδους (έρωτας, ποιμενικός θρήνος, μουσική, προσωποποίηση φύσης κ.α.) προέρχονται από προομηρική παράδοση Μ. Ασίας. 2) Καταγωγή του βουκολικού είδους έγκειται σε «μυθική αρχή». Ως ευρετής του είδους αναφέρεται (μάλλον από τον ιστορικό Τιμαίο) ο Σικελός Βουκόλος Δάφνης, γιος Ερμή και Νύμφης. Στησίχορος έγραψε γι’ αυτόν, αλλά και ο Θεόκριτος στο πρώτο ειδύλλιό του. Ίσως μάλιστα η θεωρία αυτή να δημιουργήθηκε βάσει αυτού του ειδυλλίου εκ των υστέρων.

Πριν από Θεόκριτο δεν υπάρχει αυτοτελής ποίηση με θέματα αγροτικά. Ευκαιριακά διακρίνεται το ενδιαφέρον για τη ζωή των απλών ανθρώπων (Ιλιάδος 18 στην περιγραφή της Ασπίδος του Αχιλλέως, Οδύσσεια – Στάνη Εύμαιου, Σπηλιά Πολύφημου, Ησιόδου Έργα και Ημέραι, προοίμιο Θεογονίας, ο ποιητής αυτοσυστήνεται ως βοσκός στον Ελικώνα. Βοσκοί στη μυθολογία και ποίηση οι θεοί Άδωνης και Άττης και οι Τρώες ήρωες Πάρης και Αγχίσης. Ο Φιλήτας επίσης πρέπει να ενδιαφέρθηκε για βουκολικά θέματα.

Η βουκολική ποίηση είναι επική ποίηση, καθώς κατά κανόνα γράφτηκε σε δακτυλικό εξάμετρο. Οφειλή αλλά και αντιπαράθεση με παραδοσιακό έπος σύμφωνα με αρχές Καλλιμάχου. Διαφορές με το έπος στη θεματική: αντί για βασιλιάδες, ήρωες κτλπ, πρωταγωνιστές απλοί άνθρωποι της υπαίθρου στην καθημερινή τους ζωή τραγουδούν για τον έρωτα. Και όταν υπάρχει αναφορά σε ήρωες, στόχος η ανάδειξη της καθημερινής πλευράς του μύθου.

5.2.2 Ο όρος ειδύλλιονΑπό τη ρωμαϊκή εποχή καθιερώνεται για όλα τα ποιήματα του Θεοκρίτου ο όρος ειδύλλια. Είναι υποκοριστικό του είδους (= γραμματειακό είδος), δεν έχει υποτιμητικό χαρακτήρα, και μάλλον σημαίνει μικρό ποίημα. Τα ποιήματα Θεοκρίτου έχουν μικρή έκταση και εικόνες από τη ζωή απλών ανθρώπων, χαρακτήρα δε σύμφωνα με τα αρχαία σχόλια διηγηματικό (=αφηγηματικό), δραματικό (διαλογικό) και μικτό. Ο όρος δεν έχει σχέση με τον μεταγένεστερο όρο ειδυλλιακός = τρυφερός και γοητευτικός σε σχέση με περιγραφή φυσικών τοπίων ή συναισθημάτων, χαρακτηριστικά της μεταγενέστερης βουκολικής ποίησης, όπου παρουσιάζεται η παραδεισένια εκδοχή της υπαίθρου σε αντίθεση με την ασφυκτική ζωή της πόλης. Τα ποιήματα του Θεοκρίτου δεν έχουν πολιτική σκόπευση, όπως οι Εκλογές του Βεργιλίου.Ερμηνευτικές Θεωρίες Θεοκρίτειων Ειδυλλίωνα) «ρεαλιστική»: ερμηνεία μόνο όσων λέγονται ρητά στο ποίημαβ) «συμβολική»: αναζητά κρυμμένα νοήματα, αλληγορίες και σύμβολα. Επίσης, κάποιοι θεώρησαν ότι η ποίηση του Θεόκριτου παρουσιάζει τις επικούρειες αξίες (αταραξίας, σχόλης, ελευθερίας).Με το όνομα του Θεοκρίτου παραδίδονται 31 ποιήματα και 24 επιγράμματα. Από αυτά 8 θεωρούνται νόθα. Η έκδοση και κυκλοφορία των ποιημάτων του παραμένει ένα φιλολογικό πρόβλημα. Διάφορες σχετικές θεωρίες, π.χ. υπήρχε συλλογή της Κω με τα 7 πρώτα (σχεδόν αμιγώς βουκολικά) της συλλογής. Στη χειρόγραφη παράδοση προτάσσεται επίγραμμα του Αρτεμιδώρου, ο οποίος πιθανόν είχε εκδώσει κανόνα δέκα ειδυλλίων στο πρώτο μισό του 1. αιώνα π.Χ.

Το έργο του Θεοκρίτου διακρίνεται σε1) Βουκολικά Ειδύλλια: 13 μόνο ποιήματα της συλλογής γραμμένα σε δακτυλικό εξάμετρο και δωρική διάλεκτο έχουν ως ήρωες βοσκούς ή γεωργούς, και θέμα τους τη ζωή της υπαίθρου. Όλα παραδίδονται με τίτλους που δεν γνωρίζουμε αν έδωσε ο ίδιος ο ποιητής. Προγραμματικό το πρώτο ειδύλλιο “Θύρσις ή ωδή”, και τα υπόλοιπα με παρόμοια χαρακτηριστικά.Δύο διακριτά μέρη ποιήματος. Στο πρώτο διάλογος μεταξύ δύο βοσκών, ώρα μεσημβρινή, όταν η φύση αναπαύεται. Πρόσκληση σε μουσικό διαγωνισμό, συχνό στη βουκολική ποίηση, ορισμός βραβείων (κατσίκα, τράγος, ένα ξύλινο βαθύ ποτήρι, το οποίο περιγράφεται διεξοδικά και συνιστά ένα αυτόνομο τραγούδι). A νθρώπινος κόσμος καθημερινότητας κυριαρχεί, περιγραφή ευχάριστου φυσικού περιβάλλοντος. Στο δεύτερο μέρος ο Θύρσης

καλεί τις Mούσες να αρχίσουν το τραγούδι για τον θάνατο του βοσκού Δάφνη, επειδή αντιστάθηκε στην Aφροδίτη. Πρόκειται για B ουκολικό Θρήνο, συστατικό βουκολικής ποίησης, στον οποίο συμμετέχει όλη η φύση και οι βουκολικοί θεοί (Παν, Πρίαπος). Mοτίβο η συμμετοχή της φύσης στη ζωή των ανθρώπων (= παθητική πλάνη). E πανάληψη μοτίβων . Σύμφωνα με τον Ch. Segal 12 βασικά θεματικά μοτίβα στην ποίηση: αλήθεια, μνήμη, μεσημέρι, δέντρα και φυτά, άνθη, τζιτζίκια και ακρίδες, δροσερό νερό, σπηλιά, μάγισσα, θάλασσα, βουνά, σύριγξ και αυλός. Στο τέλος, γίνεται απονομή του βραβείου και επιστροφή στη βουκολική πραγματικότητα. Διαφορές ανάμεσα στα δύο τμήματα του ποιήματος: Ρεαλιστικό το πρώτο μέρος με απόδοση των σκηνών από τον ανθρώπινο βίο. Αντίθετα στο δεύτερο παραμυθένιος κόσμος με εμφάνιση θεών, ημιθέων και έμψυχης φύσης μαζί με βοσκούς Σικελίας. Πρώτο τμήμα χωρίς βάθος συναισθημάτων και προθέσεων, στο δεύτερο ατμόσφαιρα βαριά, σχεδόν τραγική. Γεωγραφικά απροσδιόριστο το πρώτο τμήμα, το δεύτερο λαμβάνει χώρα στη Σικελία. Διαφορά στην τεχνική: διαλογικό το πρώτο, μονόλογος και θρήνος στο δεύτερο. Γλώσσα επίσημη στο πρώτο τμήμα, με λαϊκότροπα στοιχεία στο δεύτερο. Οι αντιθέσεις παράγουν ένα βασικό συστατικό Θεοκρίτειας ποίησης, την ποικιλία (=variatio). Περιγραφή φύσης κυρίαρχη (και πάνω στο ποτήρι). Περιγραφή ενός ευχάριστου περιβάλλοντος καλείται locus amoenus (= ευχάριστος τόπος). Φύση συμμετέχει στην ανθρώπινη ζωή, τραγουδά με τους βοσκούς και θρηνεί τον ετοιμοθάνατο Δάφνη. Πίσω από την αφέλεια των ηρώων βρίσκεται ο λόγιος ποιητής που τους αντιμετωπίζει με μια ευδιάκριτη ειρωνεία,. Υπάρχει δηλαδή μια αίσθηση αποστασιοποίησης. Θέμα έρωτα κυρίαρχο στο ποίημα. Στο πρώτο μέρος δεν υπάρχει καθόλου τραγικό βάρος, αντίθετα στο δεύτερο έχει τραγικό τέλος και οδηγεί στην αυτοκτονία του Δάφνη. Θέμα “έρωτας δυστυχισμένος και ανικανοποίητος” συχνό. Γενικά, ο έρωτας δεν αποκτά στην ποίηση του Θεόκριτου τραγικές διαστάσεις, εμφανής η ειρωνεία του λόγιου ποιητή.Δραστηριότητα 1Κώμος: είδος καντάδας, που τραγουδούσαν οι συμποσιαστές να τριγυρνούν κρατώντας λαμπάδες στον δρόμο και να καταλήγουν τραγουδώντας στο σπίτι μιας κοπέλας. Αν ο ερωτευμένος κωμαστής ξενυχτούσε στην εξώπορτα αγαπημένης του τραγουδώντας, για να κάμψει την αντίστασή της, το τραγούδι του ονομαζόταν παρακλαυσίθυρον. Στο 3. ειδύλλιο ο Θεόκριτος μεταφέρει μια αστική συνήθεια στον βουκολικό χώρο.2) Αστικά Ειδύλλια: 3 ειδύλλια (2., 14., 15.), γραμμένα σε δακτυλικό εξάμετρο και δωρική γλώσσα, τα δύο τελευταία διαλογική μορφή, έχουν θέμα αστικό, αφού αναφέρονται σε θέματα της πόλης. Πρωταγωνίστριες επί το πλείστον είναι γυναίκες. Από τεχνικής άποψης ίδια με βουκολικά. Το 2. ‘Φαρμακεύτρια’ περιγράφει σε πρώτο πρόσωπο την ερωτική ιστορία της Σιμαίθας, η οποία εκτελεί μαγικές πράξεις μέσα στη νύχτα, για να αναγκάσει τον εραστή της Δέλφη να γυρίσει πίσω σε αυτή. Στο δεύτερο μέρος διηγείται την ιστορία της με τον Δέλφη. Το πρώτο τμήμα πιο γκροτέσκο και χυδαίο, το δεύτερο πιο συναισθηματικό, διακόπτεται όμως από κωμικά στοιχεία. Η επίπληξη της δούλης μοτίβο και στην τραγωδία και μίμο (κατά τα αρχαία χρόνια δανείστηκε από Σώφρονα, σπουδαίο μιμογράφο 5. αιώνα). Άλλο μοτίβο:σχετλιασμός προς τον Έρωτα = μεμψιμοιρία για τον Θεό που καταστρέφει τους ανθρώπους. Το 15. ‘Συρακόσιαι ή Αδωνιάζουσαι’ διαδραματίζεται στην πτολεμαϊκή Αλεξάνδρεια, όταν δύο γυναίκες πηγαίνουν στο παλάτι Αρσινόης και Πτολεμαίου για να παρακολουθήσουν εορτασμό προς τιμή του Άδωνη και σχολιάζουν διάφορα. Πρώτο μέρος μιμητικό, διαλογικό με έντονο λαϊκό χαρακτήρα (παροιμίες κτλ), το δεύτερο περιλαμβάνει έναν ύμνο, πιο επεξεργασμένο υφολογικά. Έχει ως πρότυπο μίμο του Σώφρονα. Θέμα Έρωτα, όπως και στα βουκολικά ειδύλλια, απουσιάζει ο τραγικός τόνος. Διαφορά με Ηρώνδα: ο Θεόκριτος ενδιαφέρεται για την καλλιτεχνική υπόσταση του ποιητικού λόγου.3) Μυθολογικά Ειδύλλια (ή επύλλια): Aναφέρονται στον Hρακλή (13, 24 και το μάλλον νόθο 25), Eλένη (18, ‘Eλένης Eπιθαλάμιον’), Διόσκουρους (22), στον Πενθέα (26) όπως και οι Bάκχαι του Eυριπίδη.4) Αυλικά, εγκωμιαστικά ειδύλλια: Eγκωμιαστικού χαρακτήρα. Το 16 είναι εγκώμιο του Iέρωνος των Συρακουσών, το 17 Πτολεμαίου B Φιλαδέλφου. Σε δακτυλικό εξάμετρο και επική διάλεκτο με ανάμειξη δωρικής.

5) Αιολικά ειδύλλια: 4 ποιήματα της συλλογής είναι γραμμένα σε αιολική διάλεκτο και αιολικά μέτρα. Tο 28 (αλακάτα) απευθύνεται στη γυναίκα του φίλου του ποιητή, γιατρού Nικία, τα άλλα τρία (29-31) επιγράφονται ‘παιδικά’, ερωτικού περιεχομένου.6) Σύριγξ: Πρόκειται για τεχνοπαίγνιον (= ποίημα γραμμένο με τρόπο, ώστε να αναπαράγεται η μορφή ενός αντικειμένου, π.χ. βωμού, αυγού). Aυτό σε μορφή αυλού.7) Επιγράμματα: Στην έκδοση του Gow εκδίδονται 24 επιγράμματα με ποικίλο περιεχόμενο, βουκολικό (τα πρώτα 6), αναθηματικά, επιτύμβια, άλλα αναφέρονται σε αγάλματα (π.χ. Aνακρέοντος, Eπιχάρμου, Aρχιλόχου), σε δωρική διάλεκτο και ελεγειακό δίστιχο.

5.1.3 Παρατηρήσεις για τη γλώσσα και το ύφοςΓλώσσα του Θεόκριτου είναι η δωρική διάλεκτος της Συρακούσας ή της Κω του 3ου

αιώνα π.Χ. με επικά στοιχεία. Αναμειγνύει διάφορα διαλεκτικά στοιχεία, από την καθομιλουμένη δωρική, από προηγούμενους Συρακούσιους συγγραφείς (Επίχαρμος, Σώφρων), από κείμενα της χορικής ποίησης (Στησίχορο, Πίνδαρο, Αλκμάνα), επικούς τύπους με στοιχεία ιωνικά. Πρόκειται για μια ιδιόμορφη, τεχνητή διάλεκτο. Ίσως να μην είχε ίδιες προτιμήσεις σε όλη τη διάρκεια δημιουργίας του. Στα αιολικά ειδύλλια μιμείται λεσβιακή ποίηση (Σαπφώ, Αλκαίο), στα εγκωμιαστικά σαφής η επίδραση Πινδάρου. Με βάση τη διάλεκτο διακρίνονται 5 κατηγορίες ποιημάτων: 1) γνήσια στη δωρική διάλεκτο, 2) νόθα ή αμφίβολα στη δωρική διάλεκτο, 3) Ποιήματα σε επική διάλεκτο με κάποια δωρικά στοιχεία, 4) ποιήματα σε επική και ιωνική διάλεκτο, 5) ποιήματα σε αιολική διάλεκτο. Συνδιαλέγεται με την επική παράδοση και ως προς τη χρήση της γλώσσας, με στόχο τη δημιουργία μιας διαφορετικής ατμόσφαιρας, π.χ. ΄γέρας’ = στο έπος σύμβολο ηρωϊκής τιμής, το βραβείο ανδρείας των πολεμιστών, στον Θεόκριτο, μια κατσίκα, το έπαθλο ενός βοσκού σε διαγωνισμό τραγουδιού. Το βουκολικό ποίημα καλείται μετα-έπος, διότι δημιουργεί ένα νέο είδος επικής ποίησης. Γίνεται εκλεκτικός συμφυρμός άλλων λογοτεχνικών ειδών, γι’ αυτό υπάρχει γλωσσική και υφολογική ποικιλία. Ενσωματώνει στοιχεία από τη δωρική κωμωδία (π.χ. Επίχαρμο), από τον μίμο (= λογοτεχνικό υποείδος που σε δραματική μορφή παρουσιάζει στιγμιότυπα από τη ζωή ανθρώπων χαμηλής τάξης αστικού πληθυσμού), παροιμίες, κοινοτοπίες, καθημερινές εκφράσεις, συχνές επαναλήψεις που ταιριάζουν με αφέλεια απλών ανθρώπων υπαίθρου και πόλης. Ταυτόχρονα υπάρχουν αναμνήσεις από προηγούμενη λογοτεχνική παράδοση που ο λόγιος ποιητής αξιοποιεί ανάλόγα. Πίσω από τη ‘βουκολική απλότητα’ κρύβεται ένας λόγιος ποιητής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

Οι σημαντικές εξελίξεις (παρακμή πόλης-κράτους, κατακτήσεις Αλεξάνδρου, πόλεμοι διαδόχων, ρωμαϊκή κατάκτηση, εμφύλιο στη Ρώμη) της περιόδου από τον 4ο στον 1ο αι. π.Χ. επηρεάζουν την ιστοριογραφία αλλά και τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται τη θέση του στην κοινωνία και τον κόσμο: ο υπεύθυνος πολίτης αντικαθίσταται από τον ανίσχυρο υπήκοο, αμέτοχο στις εξελίξεις. Το ενδιαφέρον για τα σύγχρονα γεγονότα και την ιστορία έχει περισσότερο εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα ή φιλοσοφική διάθεση (Πολύβιος).

6.1 Η ιστοριογραφία τον 4ο και τον 3ο αι. π.Χ.Μετά τον Θουκυδίδη συνεχιστές του έργου του ήταν ο Ξενοφώντας, ο Θεόπομπος από τη Χίο (εξιστόρηση γεγονότων ως το 394 π.Χ., ναυμαχία της Κνίδου), ο άγνωστος συγγραφέας των Ελληνικών της Οξυρύγχου (παπυρικά ευρήματα με ιστορία επίσης ως το 394), ο Κράτιππος κ.ά.Αν και σώζονται μόνο αποσπάσματα από τα ιστορικά έργα που γράφτηκαν από τον Ξενοφώντα ως τον Πολύβιο (μέσα 2ου αι. π.Χ.), είναι πολλές και σημαντικές οι εξελίξεις: Υποχωρεί η αμεσότητα του πολιτικού προβληματισμού, ενισχύεται το ρητορικό στοιχείο στην εξιστόρηση, προαναγγέλλεται η βιογραφική τάση της ελληνιστικής και ρωμαϊκής ιστοριογραφίας, γράφονται οι πρώτες παγκόσμιες ιστορίες, (Έφορος από την Κύμη, Τίμαιος ο Σικελός), προετοιμάζεται η άνθηση της παραδοξογραφίας μέσα από χαμένα σήμερα έργα

για τις κατακτήσεις του Μ. Αλέξανδρου, ανθεί η λεγόμενη "τραγική ιστοριογραφία" (3ος αι. με Δούρι, Φύλαρχο) που επιδιώκει τη δημιουργία συναισθηματικών αντιδράσεων στον αναγνώστη), συγγραφή Ατθίδων (ιστορίες της Αθήνας, Ανδροτίων, Φιλόχορος).

6.2. ΠολύβιοςΟ Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης (περ.200-120 π.Χ.), ο πρώτος Έλληνας ιστορικός που αντιμετώπισε και δημιούργησε υπό ρωμαϊκή κυριαρχία. 40 βιβλία το έργο του (γεγονότα περιόδου 220-144: Β και Γ Καρχηδονιακός πόλεμος, κατάκτηση Ελλάδας από Ρωμαίους). Μόνο τα 5 πρώτα βιβλία του (προοίμιο) σώζονται ακέραια. Το κύριο ενδιαφέρον του: να εξηγήσει την άνοδο της Ρώμης. Θεωρεί σημαντικό το ρωμαϊκό πολίτευμα και ιδανικό τον τύπο του μεικτού πολιτεύματος (σ’αυτόν ανήκει και το ρωμαϊκό), θαυμάζει τη στρατιωτική οργάνωση και πειθαρχία της Ρώμης. Ενδιαφέρεται για την αντικειμενικότητα και αληθοφάνεια του έργου του< μελέτη ιστορικών πηγών, άμεση γνώση προσώπων και δεδομένων και κοινή λογική. Στόχος της ιστορίας του: να ωφελήσει τους αναγνώστες του, ώστε να προσαρμοστούν στην ενοποιημένη παγκόσμια ιστορία και στις δυνάμεις που την διέπουν<νέα πολιτική πραγματικότητα, λίγα τα περιθώρια ατομικής συμβολής στα κοινά, επιρροές ελληνιστικής φιλοσοφίας και σκέψης, ιδίως του στωικισμού.Το έργο του συνεχίστηκε από τον Ποσειδώνιο τον Ρόδιο (1ο αι. π.Χ.) και τον Στράβωνα (1ος

μ.Χ. αι.). Δεν είναι ιδιαίτερα υψηλών λογοτεχνικών αξιώσεων (μονότονο ύφος, στεγνό, αφαιρετική διατύπωση, γλώσσα με ευδιάκριτο αττικό χαρακτήρα χωρίς όμως ευκαμψία και χάρη).

6.3 Διόδωρος ο ΣικελιώτηςΈζησε τον 1ο αι. π.Χ., πρωτοποριακός, ο πρώτος που συνέγραψε παγκόσμια ιστορία από τις αρχές μέχρι τη Ρωμαϊκή κατάκτηση. Έργο του η Βιβλιοθήκη σε 40 βιβλία (παγκόσμια ιστορία ως το 54 π.Χ.) Ακολουθεί τη μέθοδο του συγχρονισμού των γεγονότων που εξιστορεί (χρονολόγησή τους σε σχέση με άλλα γνωστά γεγονότα), ακολουθεί επιμελημένο σχέδιο σύνθεσης (εισαγωγή κάθε βιβλίου με προοίμιο), είχε γενική φιλοσοφική παιδεία και αγάπη στον εκλεκτικισμό. Αν και έκανε εκτεταμένη έρευνα (30 χρόνια, ταξίδια, πολλές πηγές όχι πάντα αξιόπιστες) δεν διακρίνεται για την ιστορική του σκέψη ή μέθοδο. Υπάρχουν αντιφάσεις και γλωσσικές διαφορές σε τμήματα του έργου. Συχνά όμως πολύτιμο το υλικό που διασώζει. Η στάση του απέναντι στη Ρώμη επιφυλακτική.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ ΕΚΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Αυτοκρατορικοί χρόνοι: η ιστορική περίοδος κατά την οποία η Ρώμη ασκεί την εξουσία της με βάση το αυτοκρατορικό σύστημα διακυβέρνησης. Συμβατικά όρια: 31 π.Χ. (ναυμαχία στο Άκτιο) – 330 μ.Χ. (μεταφορά της πρωτεύουσας του κράτους από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη). Η πνευματική παραγωγή πιο σημαντική τους 2 πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, βασίζεται στην παιδεία και αναπτύσσεται προς δύο κατευθύνσεις: τη φιλοσοφία και τη ρητορική.

8.1 ΠαιδείαΗ Ρωμαϊκή εξουσία χρησιμοποίησε την ελληνική παιδεία ως ενοποιητικό στοιχείο μεταξύ των διαφορετικών λαών και εθνοτήτων που έπρεπε να κυβερνήσει. Η ρωμαϊκή διοίκηση στηριζόταν στους εύπορους πολίτες των οποίων η παιδεία εκ των προτέρων βασιζόταν στην ελληνική παιδεία και ειδικότερα στην ελληνική πολιτιστική δημιουργία της κλασικής εποχής μέσα από δύο εργαλεία, τη φιλοσοφία και τη ρητορική. Η επίμονη στροφή προς την παιδεία των κλασικών χρόνων ονομάστηκε κλασικισμός.

8.2 Φιλοσοφία και ρητορική στην υπηρεσία της παιδείας

Τα σπουδαιότερα φιλοσοφικά ρεύματα αυτή την εποχή: Ακαδημία (πλατωνική παράδοση), Περίπατος (αριστοτελική παράδοση), Στωικοί, Επικούρειοι, Κυνικοί, σκεπτικισμός (αμφισβήτηση της δυνατότητας πρόσβασης στη γνώση) και εκλεκτικισμός (τάση για επιλεκτική υιοθέτηση απόψεων από διαφορετικά ρεύματα).Η Ρητορική διχάζεται ανάμεσα στον ασιανισμό (περίτεχνο, φορτωμένο, βαρύ ύφος) και τον αττικισμό (λιτότερο ύφος, ως αντίδραση στον ασιανισμό, υπέρ της καθαρότητας και της σαφήνειας).Όλες οι μορφές λογοτεχνικής έκφρασης επηρεάζονται από την κυριαρχία της φιλοσοφίας και της ρητορικής στην παιδεία, οπότε τα πρώτα πνευματικά δημιουργήματα συνήθως είναι καλά επεξεργασμένα προγυμνάσματα (ασκήσεις για την υποστήριξη ή ανασκευή μιας θέσης) και πολλά πνευματικά δημιουργήματα της εποχής έχουν πρωτίστως παιδαγωγική ή διδακτική σκοπιμότητα.

8.3 Δεύτερη σοφιστική και σοφιστέςΟ όρος Δεύτερη Σοφιστική οφείλεται στον Φιλόστρατο Β, που έτσι δήλωσε τις τάσεις της ρητορικής από τον Αισχίνη και μετά, άρα σε αντιδιαστολή με την παλαιότερη ρητορική του Γοργία. Οι νεότεροι μελετητές με τον όρο αυτό ορίζουν τα έργα τέχνης και λόγου από τον 1ο

ως τον 3ο αι. μ.Χ. με περίοδο ακμής τον 2ο αιώνα.Σοφιστής σ’αυτό το πλαίσιο είναι ο δάσκαλος του ελληνικού παιδευτικού ιδεώδους, που ανήκει συνήθως σε κάποιο φιλοσοφικό ρεύμα και χρησιμοποιεί τις μεθόδους της ρητορικής. Προάγει συνήθως πέραν της παιδείας και την ατομική του ευμάρεια και φήμη και συχνά ενισχύει έμμεσα τη ρωμαϊκή διοίκηση αλλά και διευκολύνει άμεσα την ελληνόφωνη πνευματική παραγωγή.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. ΡΗΤΟΡΙΚΗ. ΕΚΤΟΣΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΕΚΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11

ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ

11.1 Ο βίος του ΛουκιανούΓεννήθηκε στα Σαμόσατα της Κομμαγηνής (Συρία) γύρω στο 120-125 μ.Χ. Είναι γέννημα της εποχής του, σατιρικός, προσφέρει γέλιο με σοβαρό ύφος (εξ ου και ο χαρακτηρισμός του κατά την αρχαιότητα σπουδογέλοιος), ξεπέρασε τα έργα του παρελθόντος, δεν τα μιμήθηκε. Δείγμα της ωριμότητάς του η δημιουργία του σατιρικού διαλόγου. Δε γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τη ζωή του, καθώς οι σύγχρονοί του δεν μίλησαν γι’αυτόν. Οι πληροφορίες μας προέρχονται από τα δικά του έργα. Στο έργο του Ενύπνιον αναφέρεται στο ενύπνιον (όνειρο) που είδε όταν ήταν παιδί και τον κατηύθυνε στην παιδεία. Στο Δις κατηγορούμενος ο Λουκιανός κατηγορείται αφενός από τη Ρητορική γιατί την εγκατέλειψε και μεταπήδησε στη Φιλοσοφία, αφετέρου από τον Διάλογο (τον φιλοσοφικό) γιατί τον προσέβαλε μετατρέποντάς τον σε σατιρικό. Ο Λουκιανός απολογείται και υποστηρίζει αφενός ότι η μεν Ρητορική τότε βρισκόταν σε παρακμή (επικράτηση ασιανισμού και υπεραττικισμού αντί του ορθού κατ’αυτόν μετριοπαθούς αττικισμού), αφετέρου ότι στην περίοδο της ωριμότητάς του έπρεπε πλέον να αφήσει τα δικαστήρια και τις ρητορείες και να στραφεί στον ήρεμο Διάλογο (όχι στη φιλοσοφία, δεν ακολούθησε κάποια σχολή της εποχής, αλλά έκανε τον φιλοσοφικό Διάλογο δικό του εκφραστικό όργανο που ανταποκρινόταν περισσότερο στην καθημερινότητα). Δημιουργία σατιρικού διαλόγου: ο Λουκιανός υποστήριζε (στα Δις κατηγορούμενος, Βάκχος και Ζεύξις,...) ότι έλεγε έτσι τις αλήθειές του με διασκεδαστικό τρόπο, με τη μορφή του διαλόγου πετύχαινε το τερπνό ενώ με το περιεχόμενο το ωφέλιμο. Ανέμειξε το σοβαρό με το αστείο (παράδοση του σκώμματος, της λοιδορίας, της κωμωδίας, του Μένιππου) σε σωστή αναλογία για να έχει το κατάλληλο αποτέλεσμα κι όχι κάτι το τερατώδες (έναν ιπποκένταυρο). Ο διάλογός του υπηρέτησε την καθημερινότητα Πέθανε μετά το 180 μ.Χ.

11.2 Το έργο του Λουκιανού86 έργα στην έκδοση της Οξφόρδης. Η έρευνα σε ό,τι αφορά το Λουκιανό έχει ασχοληθεί με θέματα γνησιότητας, χρονολόγησης και κατάταξης των έργων του. 2 μεγάλες περίοδοι στη συγγραφική του δημιουργία: Η περίοδος της νεότητας (κυριαρχία ρητορικής, π.χ. Φάλαρις 1 και 2, Τυραννοκτόνος, Αποκηρυττόμενος που είναι ασκήσεις ρητορικής για την τεχνική της μελέτης, επίσης το Περί του οίκου που είναι μια ρητορική περιγραφή, μια έκφρασις, το Μυίας εγκώμιον που είναι ένα ρητορικό εγκώμιο, κάποιες προλαλιές για την απόσπαση της εύνοιας του ακροατηρίου, π.χ. Περί του ηλέκτρου, -κάποιες προλαλιές , π.χ. Ηρακλής, προέρχονται από τη γεροντική του ηλικία, οπότε ξαναέγραψε ρητορικά έργα-, τα Περί θυσιών και Περί πένθους,...., και 2 πραγματείες σε ιωνική διάλεκτο που ενδεχομένως να μην είναι γνήσιες) και η περίοδος της ωριμότητας (κυριαρχία σάτιρας). Εδώ ανήκουν τα πιο αξιόλογα έργα και είναι σε διαλογική μορφή. Σειρά από σύντομους διαλόγους: 25 Θεών διάλογοι (συνομιλία δύο θεών για τους έρωτές τους), 15 Ενάλιοι διάλογοι (πρωταγωνιστής ο Ποσειδών), 15 Εταιρικοί διάλογοι (συνομιλία κοινών θνητών). Στοιχεία από τη Νέα Κωμωδία και τον μίμο της ελληνιστικής σάτιρας. Μενίππειοι διάλογοι: Στην ακμή της συγγραφικής του δραστηριότητας. Δηκτική σάτιρα, ευστροφία, θέματα αγαπητά στην κυνική φιλοσοφία (ματαιότητα ανθρώπινων επιθυμιών, ανθρώπινη ανοησία, κενοδοξία πλουσίων,...). Ο Λουκιανός δεν ανέμειξε πολύ συχνά το πεζό με στίχο. Περισσότερο ανέμειξε το σοβαρό (Διάλογος φιλοσοφικός που εκπροσωπεί τον πεζό λόγο) με το αστείο (κωμωδία που επροσωπεί τον έμμετρο λόγο). Διάλογοι Μένιππος ή Νεκυομαντεία, Ικαρομένιππος ή Υπερνέφελος, Κατάπλους ή Τύραννος, Ζευς ελεγχόμενος, Θεών εκκλησίαι, Δις κατηγορούμενος, Νεκρικοί διάλογοι. Και διάλογοι με μορφή πλατωνικού διαλόγου: Ερμότιμος ή περί αιρέσεων (συζήτηση για την υπόσχεση της στωικής φιλοσοφίας για την κατάκτηση της ευτυχίας μέσα από την κατάκτηση της αρετής), μια «διατριβή» σε μορφή επιστολής: Πώς δει ιστορίαν συγγράφειν (χιουμοριστική κριτική όσων έγραψαν αναξιόπιστα ιστορικά έργα, συζητά τις αρχές της ιστοριογραφίας), 2 λίβελλοι σε μορφή επιστολής: Περί της Περεγρίνου τελευτής και Αλέξανδρος ή Ψευτομάντις (σημαντική ιστορική μαρτυρια για τη ζωή των Χριστιανών του 2ου

αιώνα), Δημώνακτος βίος (απομνημονεύματα), Αληθή διηγήματα και Λούκιος ή Όνος (σε μορφή μυθιστορήματος, το πρώτο ταξιδιωτική περιπέτεια, το δεύτερο σατιρίζει τις προλήψεις, τη μαγεία, τη μετεμψύχωση) Επιγράμματα και ποιητικά έργα επίσης του αποδίδονται.

11.3 Ο Λουκιανός και οι νεότεροι μελετητέςHelm: ο Λουκιανός μιμήθηκε το έργο του Μένιππου (γιατί έχει αναμεμιγμένο πεζό λόγο και στίχο, στοιχεία διατριβής και μυθολογικές αναφορές, κυριαρχία σκέψης κυνικών).McCarthy: Αντιδρά στον Helm. Δεν ξέρουμε αν τα έργα του Μένιππου ήταν γραμμένα σε πεζό ανάμεικτο με στίχο.Bompaire: «Αχρονία» έργου Λουκιανού. Δε συνδέει το έργο του Λουκιανού με την εποχή του, πρόκειται απλώς για ρητορική δημιουργία.Schwarz: Αντιδρά στον Bompaire. Συσχετίζει κάθε αναφορά στα έργα του Λουκιανού με άλλα εξωτερικά γεγονότα. Baldwin, Παπαιωάννου: Θεωρούν τον Λουκιανό άνθρωπο του καιρού του που αποτύπωσε τα προβλήματα της εποχής, σατίρισε κοινωνικά φαινόμενα.Jones: θεωρεί τον Λουκιανό παρατηρητή του καιρού του που ήθελε να διασκεδάσει τους συνανθρώπους του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ12: ΕΚΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

13.1 H Βιογραφία ως είδος

Αν και η βιογραφία ανθεί στην αυτοκρατορική περίοδο, σπέρματά της έχουμε από προηγούμενους αιώνες, π.χ. το εγκώμιο Ευαγόρας του Ισοκράτη, η παρουσίαση του ιστορικού προσώπου Αγησίλαου από τον Ξενοφώντα, των δημαγωγών της Αθήνας στα Φιλιππικά του Θεόπομπου και στο Περί δημαγωγών του Ιδομενέα. Για τη φιλοσοφική βιογραφία οι βάσεις πρέπει να τέθηκαν από τον Αριστοξένη τον Ταραντίνο (4ος αι. π.Χ.) που έγραψε Βίους φιλοσόφων, ενώ η βιογραφία ιστορικών προσώπων ενιχύθηκε πιθανότατα και από την περιπατητική διδασκαλία. Μετά τον 3ο αι. π.Χ. σταθμοί στη βιογραφία είναι οι εξής: ο Αντίγονος από την Κάρυστο και ο Έρμιππος από τη Σμύρνη με Βίους συγχρόνων τους φιλοσόφων τον 3ο αιώνα, οι Σωτίων από την Αλεξάνδρεια (Διαδοχαί φιλοσόφων), Σωσικράτης από τη Ρόδο (Χρονικά) και Απολλόδωρος από την Αθήνα (Χρονικά) τον 2ο αιώνα, οι Αλέξανδρος ο Πολυίστωρ (Διαδοχαί φιλοσόφων), ο Δημήτριος από τη Μαγνησία (Ομώνυμοι) και ο Διοκλής από τη Μαγνησία (Διαδρομή των φιλοσόφων) τον 1ο αιώνα π.Χ., η Παμφίλη (Ιστορικά υπομνήματα) τον 1ο αι. μ.Χ., ο Πλούταρχος (Βίοι παράλληλοι) και ο Φαβορίνος τον 1ο-2ο αι. μ.Χ., ο Φιλόστρατος (Βίοι σοφιστών) και ο Διογένης Λαέρτιος (έγραψε σε 10 βιβλία για τους βίους και τις γνώμες των φιλοσόφων από την αρχή της φιλοσοφίας με βάση τα φιλοσοφικά δόγματα από δάσκαλο σε διάδοχο κ.ο.κ, με πλούσιο ανεκδοτολογικό υλικό και έτσι διέσωσε ανεκτίμητες πληροφορίες) τον 2ο-3ο αιώνα. Το έργο των περισσοτέρων, εκτός από τον Πλούταρχο και το Φιλόστρατο, σώζεται σε αποσπασματική μορφή.

13.2 ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ13.2.1 Βίος και έργοΠερίπου 50-120 μ.Χ. από τη Χαιρώνεια της Βοιωτίας. Μας έχει σωθεί μεγάλο μέρος του έργου του που διαιρείται σε 2 κατηγορίες: Ηθικά (έργα για ηθικοφιλοσοφικά θέματα σε μορφή διαλόγου ή διατριβής) και Βίοι Παράλληλοι (πλήθος βιογραφιών), το πιο διάσημο. Είναι βιογραφίες σημαντικών ανδρών, Ελλήνων και Ρωμαίων, που παραλληλίζονται ανά ζεύγη με βάση κάποια κοινά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή/και της δράσης τους. Η διαδικασία της σύγκρισης ανάγεται ήδη στην παράδοση των ρητορικών προγυμνασμάτων. Ο Πλούταρχος ωφέλησε και τους Έλληνες (ενίσχυε την ανάμνηση του ελληνικού πολιτιστικού στίγματος) και τους Ρωμαίους (προέβαλλε τα ρωμαϊκά επιτεύγματα, έχοντας βέβαια δώσει πριν το ελληνικό προηγούμενο χρονολογικά πρότυπο). Η συγκριτική βιογραφική αντιστοιχία ομόλογων προσωπικοτήτων σώζεται μόνο στο έργο του Πλουτάρχου. Σώζονται και 4 μεμονωμένες βιογραφίες που θεωρούνται και προγενέστερες των ζευγών.Η συγγραφή βιογραφιών ζητήθηκε στον Πλούταρχο από άλλους, αλλά μέσα από αυτές ανακάλυψε τα δικά του κίνητρα, το δικό του ενδιαφέρον για την ανάδειξη των ηθικών ιδιοτήτων που διαφαίνονται στις πράξεις των ανθρώπων. Όπως ο ίδιος αναφέρει η διαφορά βιογραφίας και ιστορικής συγγραφής είναι ακριβώς αυτή η απεικόνιση του ηθικού χαρακτήρα στις πράξεις των ανθρώπων που χαρακτηρίζει το πρώτο είδος. Σώζονται 22 ζεύγη βιογραφιών, το ένα από τα οποία διπλό με 4 προσωπικότητες που γίνονται αντικείμενο σύγκρισης. Άρα έχουμε συνολικά 46 βίους παράλληλους και 4 μεμονωμένες βιογραφίες.Χρονολογική σειρά Βίων: οι 4 μεμονωμένοι είναι προγενέστεροι των διπλών Βίων. Γενικά οι Βίοι τοποθετούνται στη δεύτερη περίοδο της ζωής του Πλούταρχου. Σε ό,τι αφορά την εσωτερική χρονολογική σειρά τους δεν έχουμε πολλές μαρτυρίες γιατί δεν ξέρουμε πώς ακριβώς δούλευε ο Πλούταρχος. Η κατάταξη των Βίων γίνεται είτε με διμερή κατάταξη με βάση τη χρονολογική σειρά των Ελλήνων που βιογραφούνται, είτε με βάση τις χρονολογίες των Ρωμαίων, είτε με τριμερή κατάταξη με βάση τον τόπο καταγωγής των Ελλήνων και δευτερευόντως τη χρονολογική σειρά.

13.2.2 Η δομή των ΒίωνΣτην αρχή των παραλληλισμών εκθέτει κάποια χαρακτηριστικά που εκλαμβάνει ως κοινά στη ζωή των δύο ανδρών, έστω κι αν αυτό γίνεται τεχνητά ή οφείλεται σε συμπτώσεις. Εκθέτονται οι δύο βιογραφίες και στη συνέχεια τα χαρακτηριστικά που θεωρεί κοινά τα συνοψίζει, εμπλουτίζει, αξιοποιεί στο καταληκτήριο τμήμα, στη σύγκριση, όπου συγκρίνονται οι δύο άνδρες ως προς τα χαρακτηριστικά αυτά. Σε κάποιους Βίους λείπει η σύγκρισις, ίσως όχι τυχαία (π.χ. στο ζεύγος Θεμιστοκλή-Κάμιλλου).

Παραδείγματα: Ζεύγος Θησέα-Ρωμύλου με κοινά χαρακτηριστικά το ότι και οι δύο ίδρυσαν πόλεις και άρπαξαν γυναίκες. Στο ζεύγος Σόλωνα-Ποπλικόλα και οι δύο διακρίνονται για τον πολιτικό στοχασμό τους και την καθοριστική πολιτική δράση τους. Οι Αριστείδης και Κάτων παραλληλίζονται γιατί και στο πολεμικό και στο πολιτικό και ηθικό πεδίο είχαν ανάλογες επιδόσεις, ενώ οι Κίμων και Λούκουλλος γιατί χειρίστηκαν με ανάλογο τρόπο όμοιες περιστάσεις.

13.2.3 Βίοι και ηθικά κριτήριαΟ Πλούταρχος συνηθίζει να παραλληλίζει και άτομα με βάση ηθικά κριτήρια, αν και εκεί παρεμβάλλει συχνά και ανεκδοτολογικά στοιχεία, όπως συνηθιζόταν στην παράδοση της βιογραφίας.Παραδείγματα: Ο παραλληλισμός του Περικλή με τον Φάβιο Μάξιμο γίνεται με βάση την πραότητα και τη δικαιοσύνη για τις οποίες διακρίνονταν και οι δύο, καθώς και για την ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν θετικά τις αρνητικές αντιδράσεις των πολιτών και των συναρχόντων τους προς όφελος της πόλης τους. Στον παραλληλισμό Νικία και Μάρκου Κράσσου πέρα από ένα ιστορικό παράλληλο (τα παθήματα και των δύο σε εκστρατείες), οι δύο άνδρες συγκρίνονται και ως προς άλλα χαρακτηριστικά και ως προς τη χρήση του πλούτου. Για τη σύγκριση Αλκιβιάδη και Γάιου Μάρκου Κοριολανού το μόνο ίσως κοινό σημείο είναι μια ιδιότυπη μορφή υπερηφάνειας.

13.2.4 Άλλα κριτήριαΆλλα κριτήρια παραλληλισμού είναι τα ακόλουθα: ρητορική ικανότητα και των δύο βιογραφουμένων (Δημοσθένης-Κικέρων), η φιλοσοφική παιδεία και η σημασία της στη ζωή τους (Δίων-Βρούτος), το γεγονός ότι και οι δύο πολέμησαν εναντίον αλλόφυλων στρατών (Τιμολέων-Αιμίλιος Παύλος), και οι δύο είχαν πρωτοφανείς στρατιωτικές επιτυχίες (Πελοπίδας-Μάρκελλος). Ενίοτε τα κριτήρια είναι ακαθόριστα (π.χ. παραλληλισμός Πύρρου και Μάριου). Στα ζεύγη Φωκίων-Κάτων και Αλέξανδρος-Καίσαρ δεν επιτάσσεται σύγκρισις.

13.2.5 Μεμονωμένοι Βίοι-Ειδικά κριτήρια παραλληλισμούΒίος Αράτου (πολιτική και στρατιωτική δραστηριότητα και σημασία Αχαϊκής συμπολιτείας, ηθική προσωπικότητα Αράτου), Βίος Αρταξέρξη (γεγονότα ζωής του και περιγραφή εσωτερικού κόσμου περσικής αυλής), Βιογραφία Γάλβα και βιογραφία Όθωνα χωρίς παραλληλισμό.Σε τετραπλό αφηγηματικό σχήμα έχουμε τις βιογραφίες των Άγι, Κλεομένη, Γάιου και Τιβέριου Γράκχου. Συγκρίνονται κατά άτομο και κατά ζεύγος, το κριτήριο της σύγκρισης οι μεταρρυθμίσεις που έφεραν οι δύο πρώτοι στη Σπάρτη, οι δύο τελευταίοι στη Ρώμη.Η σύγκριση Λυκούργου-Νουμά έγινε με βάση την αναλογία ανάμεσα στις θεσμικές μεταρρυθμίσεις στη Σπάρτη και στη Ρώμη. Η σύγκριση Λυσάνδρου και Σύλλα με βάση την προσωπική αναρρίχηση στην εξουσία με την απόκτηση ατομικής ισχύος, ενώ μεταξύ Αγησίλαου και Πομπήιου με βάση τον τρόπο ανόδου στην εξουσία.

13.2.6 Η σημασία των ΒίωνΟι Βίοι Παράλληλοι διαβάστηκαν πολύ γιατί ο Πλούταρχος κατόρθωσε με έναν ισορροπημένο γλωσσικό πλούτο να συγκεράσει τον αττικισμό με τον φιλοσοφικό λόγο και να συνεχίσει τη μακραίωνη παράδοση του είδους. Άσκησαν επίδραση στην ιστορία του πολιτισμού, καθώς υπογράμμισαν τον ελληνικό πολιτισμό σε μια εποχή που αυτός δεν εκφραζόταν με όρους εξουσίας. Βιογραφία δε σημαίνει βέβαια ιστορία, αλλά πάντως εκφράζει το πάγιο αίτημα όλων των εποχών την προσωπογραφική αποτύπωση των ιστορικών γεγονότων και άρα συνιστά μία επιπλέον πηγή για την ιστορική έρευνα.

13.3 ΦΛΑΒΙΟΣ ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ13.3.1 Βίος και έργο170-249 περίπου. Έζησε για αρκετό διάστημα στη Ρώμη. Σώζονται τα εξής έργα του: Ηρωικός (διάλογος με θέμα τους ήρωες του Τρωικού πολέμου), Γυμναστικός (για την αθλητική άσκηση), Επιστολαί (73 με ερωτικό κυρίως περιεχόμενο), Εικόνες (2 ομάδες, η μία

μάλλον δική του, η άλλη του ομώνυμου γαμπρού του), Νέρων (σύντομος διάλογος), 2 Διαλέξεις. Επίσης, οι Βίοι σοφιστών και Τα εις τον Τυανέα Απολλώνιον (βιογραφίες).

13.3.2 Τα εις τον Τυανέα ΑπολλώνιονΚατά παραγγελίαν της αυτοκράτειρας Ιουλίας Δόμνας η περιγραφή της ζωής του φιλοσόφου με παρεβολή πολλών μυστικιστικών, υπερφυσικών και θαυματολογικών στοιχείων σε σημείο που να παραβάλλεται με το ελληνιστικό μυθιστόρημα και βίους αγίων. Πολλές περιγραφές συναντήσεων του ήρωα ξεπερνούν τη λογική, π.χ. συναντήσεις με ψυχές. Ο φιλόσοφος έζησε τον 1ο αι. μ.Χ., περιπλανώμενος, εμποτισμένος από τις αρχές του νεοπυθαγορισμού σε μια εποχή που παράλληλα με την παιδευτική προσήλωση στα αρχαιοελληνικά πρότυπα εξέφραζε και μια ευαισθησία σε θέματα μυστικισμού και θρησκευτικής θαυματολογίας.Θεωρήθηκε ότι με τη συγκεκριμένη βιογραφία επιχειρείται η προβολή ενός Εθνικού, αντίστοιχου προς τον Χριστό. Πάντως η επίδραση του χριστιανισμού και των ευαγγελίων έχει ασκήσει επίδραση στο έργο. Η αφήγηση του Φιλόστρατου στηρίζεται στις πλούσιες αφηγηματικές του ικανότητες.

13.3.3 Βίοι σοφιστώνΘεωρούνται μεταγενέστεροι, αφιερωμένοι στον ύπατο Αντώνιο Γορδιανό, μετέπειτα αυτοκράτορα, άρα δημοσιεύτηκαν μετά το 229 μ.Χ. Αποτελούν ένα σύνολο βιογραφιών σε δύο βιβλία που ξεκινά από τους Γοργία και Πρωταγόρα και καταλήγει στους σοφιστές της αυτοκρατορικής εποχής. Στον Φιλόστρατο οφείλουμε τον όρο «Δεύτερη Σοφιστική» με την οποία εννοούσε την περίοδο της σοφοστικής από τον Αισχίνη και μετά.Η σειρά των βίων δεν είναι αλφαβητική αλλά ιστορική. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στον Πολέμωνα από τη Λαοδίκεια και στον Ηρώδη τον Αττικό. Βιογραφούνται 59 σοφιστές όχι πάντα με αντικειμενικά κριτήρια. Άλλοτε τα κριτήρια είναι σταθερές και διαχρονικές αξίες και άλλοτε είναι πολύ συζητήσιμες αξίες, όπως ο πλούτος, η αναγνώριση, η κοινωνική επιτυχία. Και ο τρόπος παρουσίασης είναι πολύ διαφορετικός και απηχεί περισσότερο την επιδίωξη υφολογικής ποικιλίας με τη συσσώρευση ανεκδοτολογικού υλικού και λιγότερο την προσπάθεια για αντικειμενική ανάδειξη της πνευματικής προσφοράς των βιογραφουμένων. Κάποιοι σοφιστές μνημονεύονται απλώς για να δηλωθεί πόσο ανάξιοι λόγου είναι, ενώ εξαιρούνται από την παρουσίαση οι σύγχρονοι του συγγραφέα σοφιστές για να υπάρξει κατά το δυνατόν αντικειμενικότητα. Όσο όμως κι αν το έργο έχει μειονεκτήματα, έχει επίσης σημαντικές αρετές, όπως αφηγηματική πληρότητα και εκφραστική ευστοχία. Ο βασικός στόχος του έργου του είναι η εγκωμιαστική καταξίωση της Δεύτερης Σοφιστικής και ένα βασικό κριτήριο αξιολόγησης για τον Φιλόστρατο είναι αυτό της παιδευτικής χρηστικότητας, κριτήριο που χαρακτηρίζει όλη την εποχή, αφού η διάδοση της ελληνικής παιδείας είναι βασική προτεραιότητα.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΙΣ ΛΥΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥΒ ΤΟΜΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Δραστηριότητα 1Δημιουργία νέων κρατών: διαμελισμός αυτοκρατορίας Μεγάλου Αλεξάνδρου σε επιμέρους βασίλεια, μακρόχρονη περίοδος ταραχών στην κυρίως Ελλάδα με αποτέλεσμα την παρακμή και την ανάπτυξη νέων κέντρων εξουσίας μακριά απ’αυτή π.χ. το βασίλειο των Σελευκιδών ή η Αίγυπτος (βασίλειο των Λαγιδών). Πολιτική οργάνωση: μέσα στην πολυμορφία και τις πολιτισμικές επιμειξίες των βασιλείων της εποχής, υπήρχε ως συνεκτικό στοιχείο η παρουσία των Ελλήνων στην εξουσία και την παιδεία. Παντού την εξουσία την είχαν Έλληνες, πρωτίστως Μακεδόνες που εκμεταλλεύτηκαν τις θεωρίες των ντόπιων για θεοποίηση των αρχόντων προς όφελός τους. Πολλοί Έλληνες με την ενθάρρυνση των ηγεμόνων (Ελλήνων κατακτητών) μετανάστευσαν στα νέα κράτη όπου υπήρχαν ευκαιρίες εύκολου πλουτισμού και κοινωνικής καταξίωσης. Ο

ελληνικός τρόπος ζωής έγινε σύμβολο κύρους για τους ντόπιους, επικράτησε ο ελληνικός πολιτισμός και η ελληνική γλώσσα.Κοινωνική διάρθρωση: ευδιάκριτη η κοινωνική διαρθρωση. Σην κορυφή ο ηγεμόνας και οι αξιωματούχοι του, πάντα ελληνικής καταγωγής. Στο άλλο άκρο το μεγάλο πλήθος των αυτόχθονων κατοίκων που υποτάσσονται τυφλά στην εξουσία. Στη μέση βρίσκεται μια πολυπληθής τάξη που αναζητά συνήθως το κέρδος: Έλληνες και μέλη της παλαιάς αριστοκρατίας των κατακτημένων που έχει εξελληνιστεί.Τρόπος ζωής: το άτομο είναι μοναχικό, μετέωρο πλέον σε εκτεταμένα βασίλεια, μακριά από τα κέντρα εξουσίας (τις βασιλικές αυλές), δεν είναι πλέον ο πολίτης που συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων για την τύχη της πόλης του. Οι επιπτώσεις στην ψυχοσύνθεσή του είναι σημαντικές με αποτέλεσμα την ίδρυση λεσχών και ομίλων που προσέφεραν στα μέλη τους την αίσθηση του ανήκειν, στροφή σε μυστηριακές θρησκείες που άμβλυναν τα υπαρξιακά αδιέξοδα, στροφή στη μαγεία, έντονη ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ενδιαφέρον για το ατομικό κέρδος και την προσωπική προβολή. Αποτέλεσμα η δημιουργία νέων αισθητικών αντιλήψεων: οι δημόσιες τελετές αποκτούν εξαιρετική μεγαλοπρέπεια και χλιδή, οι νεόπλουτοι επιδιώκουν και έχουν προβολή, επικράτηση αισθητικής του όγκου, της σπάταλης επίδειξης, της διακοσμητικής υπερβολής, αγάπης γα τη λεπτομέρεια, τη μικροσκόπηση.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Δραστηριότητα 2Έμφαση σε παραγνωρισμένα ή άγνωστα περιστατικά, ερμηνείες προέλευσης τοπωνυμίων ή θεσμών (αγώνων), εμμονή στη λεπτομέρεια, αγάπη για θέματα καθημερινά και οικεία, ανάδειξη άσημων προσώπων σε πρωταγωνιστικούς ρόλους, αποκαθήλωση ηρώων από το παραδοσιακό τους ύψος, προσαρμογή τους στο πλαίσιο των απλών ανθρώπων, έμφαση σε αστεία γεγονότα: διακωμώδηση άθλου ήρωα μέσα από τον παραλληλισμό τους με καθημερινά γεγονότα.Δραστηριότητα 3Τα γνωστά μυθολογικά γεγονότα Ηρακλή, Θησέα επισκιάζονται από τα κατορθώματα του Μόλορκου και της Εκάλης που είναι άγνωστοι καθημερινοί άνθρωποι. Συμβαίνουν γεγονότα παράλληλα σε δύο μέρη, σπαστή αφήγηση, έλλειψη επικής συνοχής, επιφανειακή σύνδεση γεγονότων, ανάδειξη λεπτομέρειας, σμίκρυνση ήρωα και σπουδαίας πράξης, το επικό επεισόδιο γίνεται το πλαίσιο για την προβολή άλλου γεγονότος.Δραστηριότητα 4Δείτε τις παρατηρήσεις στο Παράρτημα. Επίσης: Ο Καλλίμαχος προσδιορίζει με πομπώδη τρόπο τη χρονική στιγμή των …. κατορθωμάτων του Μόλορκου, με την αποστροφή του προς τα ποντίκια τα οποία αποκαλεί ..γείτονες λες και είναι άνθρωποι (γείτονες, φιλοξενούμενοι) και την εσκεμμένη καθυστέρηση στην αποκάλυψη της ταυτότητάς τους (δημιουργείται η εντύπωπωση πως ο Μόλορκος είναι αφιλόξενος στους γείτονες) δημιουργεί κωμικό αποτέλεσμα. Τραγικοποιείται το πρόβλημα του Μόλορκου, παίρνει τεράστιες διαστάσεις για τον ίδιο, κωμικές για τους αναγνώστες που παρακολουθούν τα «βασανιστήριά του», στήνεται «μυστική ενέδρα» για τους ποντικούς (αστεία έκφραση για εξολόθρευση ποντικών), η αναφορά σε ενέδρα, λιοντάρι πραπέμπουν συνεχώς σε άθλους Ηρακλή που στην ουσία παραλληλίζεται με ….κατόρθωμα Μόλορκου. Για το Γ ερώτημα συμπληρωματικά: ο εκτεταμένος χρονικός προσδιορισμός των 4 πρώτων στίχων, η αναφορά στο «παχύ αίμα του λιονταριού» δημιουργεί ανατριχιαστική ατμόσφαιρα και παραπέμπει στον Ηρακλή.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6Δραστηριότητα 1Θέματα: ιστορία μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, βιογραφία, παγκόσμια ιστορία, κατακτήσεις Αλεξάνδρου, τραγική ιστοριογραφία, Ατθίδες (αθηναϊκή ιστορία).Παράγοντες: υποχώρηση αμεσότητας πολιτικού προβληματισμού και ενίσχυση ρητορικού στοιχείου, συνέχεια/μίμηση έργου παλαιότερων ιστορικών π.χ. Θουκυδίδη, ο ρόλος μεμονωμένων προσώπων στις ιστορικές εξελίξεις γίνεται ολοένα πιο σημαντικός, οπότε έχουμε και άνθηση της ιστοριογραφίας.

Δραστηριότητα 2Ομοιότητες: θέμα και των δύο ο πόλεμος (Πελοποννησιακός πόλεμος, Ρωμαϊκή κατάκτηση), και οι δύο δεν περιγράφουν απλώς τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα αλλά τα αναλύουν, ερμηνεύουν, τα εξηγούν (εξήγηση αιτίων Πελοποννησιακού πολέμου, εξήγηση ανόδου Ρώμης), προσπαθούν να αναδείξουν την ιστορική σημασία τους. Και οι δύο στηρίζονται σε κοινή λογική/ορθολογισμό για την ερμηνεία των γεγονότων. Διαφορές: Ο Πολύβιος ευνοούσε τους Ρωμαίους, ο Θουκυδίδης πιο αμερόληπτος. Ο Θουκυδίδης εστιάζει πιο πολύ σε ψυχολογικές διεργασίες πρωταγωνιστών και έχει στόχο η ιστορία του να μείνει «κτήμα ες αεί» για να βελτιωθεί η ικανότητα του πολίτη για πρόβλεψη και δράση σε παρόμοιες καταστάσεις, ενώ ο Πολύβιος θέλει μέσω της ιστορίας του να βοηθήσει τον πολίτη να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα.Δραστηριότητα 3Και οι δύο συγγραφείς έγραψαν Παγκόσμια Ιστορία, ο Πολύβιος όμως εστιάζει και ευνοεί περισσότερο τους Ρωμαίους ενώ ο Διόδωρος είναι πιο αντικειμενικός. Παρουσιάζει απλώς τα γεγονότα, διακρίνεται για την ανεξαρτησία της σκέψης του και είναι επιφυλακτικός απέναντι στους Ρωμαίους.Ο Πολύβιος ήταν υπέρ των Ρωμαίων (ειδικότερα υπέρ της στρατιωτικής οργάνωσης, της πειθαρχίας και του πολιτεύματός τους), συνόδευε τον Σκιπίωνα στις εκστρατείες του. Το βασικό θέμα του είναι η εξήγηση της ανόδου της Ρώμης που οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό κατά τον Πολύβιο στο ρωμαϊκό πολίτευμα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8

Δραστηριότητα 1Εξυπηετούσε τους σκοπούς της Ρώμης γιατί ήταν ενοποιητικό στοιχείο για τους διαφορετικούς λαούς και εθνότητες. Εξασφάλισε μια νέα ελληνοφωνη πολιτιστική δημιουργία προσαρμοσμένη στα δεδομένα της εποχής.Δραστηριότητα 2Ασιανισμός: περίτεχνο ύφος ρητορικού λόγου φορτωμένου με σχήματα, που επιζητεί τον φραστικό εντυπωσιασμό και οφείλει το όνομά του στις ρητορικές σχολές της Μ. Ασίας όπου και αναπτύχθηκε.Αττικισμός: το λιτότερο ύφος ρητορικού λόγου, που αναπτύχθηκε ως αντίδραση στον ασιανισμό και επεδίωκε την καθαρότητα και τη σαφήνεια. Είχε ως πρότυπο την πρώιμη αττική ρητορεία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11

Δραστηριότητα 1Ο Λουκιανός εγκωμιάζει τη μύγα και ερμηνεύει τις κινήσεις της. Δικαιολογεί τα αρνητικά χαρακτηριστικά που όλοι της καταλογίζουν (ενοχλεί τους κοιμισμένους, τους…δαγκώνει, κάνει θόρυβο) και τα μεταστρέφει σε θετικά παρουσιάζοντάς τα με χαριτωμένο τρόπο και αποδίδοντας τη συμπεριφορά της σε υπερβολική τρυφερότητα. Η Μύγα ως νεαρή κοπέλα είχε εξαιρετικό χαρακτήρα, αλλά ήταν άτυχη καθώς αφενός η αφοσίωση και η αγάπη της δεν μπόρεσαν να εκτιμηθούν, όπως της άξιζε, από τον Ενδυμίωνα, αφετέρου είχε και μία πολύ ισχυρή αντίζηλο τη Σελήνη που έδρασε καταλυτικά και την καταδίκασε να γίνει έντομο. Άρα η μύγα ως έντομο πλέον ενοχλεί αλλά δεν φταίει αυτή. Για να ενισχύσει το εγκώμιό του, ο Λουκιανός αναφέρει και τις καλές αι διάσημες Μύιες της ιστορίας.Δραστηριότητα 2Ο φιλοσοφικός διάλογος με το «σοβαρό» αντικείμενο (μελέτη των θεών, της φύσης και της πορείας του σύμπαντος) αναμίχθηκε με το σκώμμα, τον ίαμβο, τον κυνισμό, τις πρακτικές του Αριστοφάνη και του Μένιππου, με αποτέλεσμα τη μεταμόρφωσή του σε ένα κράμα πεζού και ποιητικού λόγου, σε ένα κωμικό, σατιρικό, γελοίο είδος λόγου και άρα την υποβάθμιση και απαξίωσή του.Δραστηριότητα 3Βασικά είναι όλα όσα λέει ο Λουκιανός στην παράγραφο 41.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13

Δραστηριότητα 1Διαφοροποιούνται. Η ιστοριογραφία ασχολείται με περιγραφή πολέμων, κατορθωμάτων τα οποία όμως δεν αρκούν πολλές φορές για να αποκαλυφθεί το ήθος (αρετές και ελαττώματα) των πρωταγωνιστών τους σε αντίθεση με τη βιογραφία που προβάλλει και ασήμαντα φαινομενικά γεγονότα, που αποκαλύπτουν όμως την ψυχή των βιογραφουμένων. Ο Πλούταρχος ενδιαφερόταν για την ανάδειξη των ηθικών ιδιοτήτων των ανθρώπων, όπως φαίνεται από το σύνολο του έργου του.Δραστηριότητα 2Θησέας-Ρωμύλος (και οι δύο ίδρυσαν πόλεις και άρπαξαν γυναίκες)Σόλων-Ποπλικόλας (και οι δύο άνθρωποι με πολιτικό στοχασμό και καθοριστική πολιτική δράση)Αριστείδης-Κάτων (ανάλογες επιδόσεις στο πολιτικό και στο ηθικό πεδίο)Περικλής-Φάβιος Μάξιμος (κοινές αρετές και των δύο η πραότης, η δικαιοσύνη και η ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν θετικά τις αρνητικές αντιδράσεις πολιτών και συναρχόντων προς όφελος της πόλης)Αλκιβιάδης-Γάιος Μάρκος Κοριολανός (και οι δύο είχαν μία ιδιότυπη υπερηφάνεια)Δημοσθένης-Κικέρων (και οι δύο οι ικανότεροι εκφραστές του λόγου σε Ελλάδα και Ρώμη)Δίων-Βρούτος (φιλοσοφική παιδεία και σημασία της για τη ζωή τους, καθώς και ο απόλυτος χαρακτήρας που έδειξαν στην πολιτική και στρατιωτική τους δράση και η διάψευση των προσπάθειών τους)Ευμένης-Σερτόριος (και οι δύο πολέμησαν επικεφαλής αλλόφυλων στρατών)Φωκίων-Κάτων (θετική πρόσληψη της δράσης τους και η ηθική στάση που επέδειξαν στα έργα που ανέλαβαν)Πελοπίδας-Μάρκελλος (και οι δύο πρωτοφανείς επιτυχίες, ο ένας εναντίον των Λακεδαιμονίων, ο άλλος εναντίον του Αννίβα)……………….Δραστηριότητα 3Ο Φιλόστρατος άντλησε στοιχεία από τη ζωή και το έργο του Απολλώνιου του Τυανέα αλλά σίγουρα πρόσθεσε και στοιχεία που μαρτυρούν την επίδραση του πνευματικού κλίματος της εποχής και επιτρέπουν τον συσχετισμό της συγκεκριμένης βιογραφίας με το ελληνιστικό μυθιστόρημα και τους χριστιανικούς βίους αγίων. Έχουμε συνεπώς ένα εγκώμιο του φιλοσόφου, μια εξιδανικευτική περιγραφή των πράξεών του με πολλά παράλληλα από τη ζωή του Χριστού και των Αγίων. Ο Απολλώνιος, εφόσον είχε εμποτισθεί στις αρχές του νεοπυθαγορισμού, είχε μεταφυσικές ανησυχίες και πεποιθήσεις, απλώς οι πεποιθήσεις και εξιστορήσεις του διογκώθηκαν από τον Φιλόστρατο λόγω των γενικότερων τάσεων για παρεμβολή μυστικιστικών, εξωλογικών στοιχείων.Δραστηριότητα 4Κατά τον Φιλόστρατο, στον οποίο οφείλεται και ο όρος, «Δεύτερη Σοφιστική» είναι η περίοδος από τον Αισχίνη και μετά, κατά την οποία το ενδιαφέρον της σοφιστικής αφορούσε όχι πλέον φιλοσοφικά θέματα αλλά θέματα που αποτελούσαν αντικείμενο της ιστορίας (προσδορισμός των φτωχών και των πλουσίων, των ηγεμόνων και των τυράννων)Η νεότερη έρευνα αποκαλεί «Δεύτερη Σοφιστική» τα έργα τέχνης και λόγου από τον 1ο ως τον 3ο μ.Χ. αι. με ακμή τον 2ο αιώνα. Σοφιστής ήταν πλέον ο άνθρωπος που προσέφερε με τη διδασκαλία του το ελληνικό παιδευτικό ιδεώδες, στεγασμένος συνήθως σε κάποιο φιλοσοφικό ρεύμα και εκμεταλλευόμενος τη δυναμική πειθώ της ρητορικής (Γ τόμος, κεφάλαιο 8.3).