Φωτογραφικό υλικό: Αρχείο Κ.Π.Ε. Στυλίδας - Γεωμυθολογική Εταιρεία

ΠΗΓΕΣ: ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ ΗΛΙΑΣ, ομότιμος καθηγητής Παν/μίου Αθηνών -

Γεωμυθολογική Εταιρεία

Eπιμέλεια: Παπαγεωργίου Mαρίνα, Mαρκατσέλης Bαγγέλης

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΣτυλίδαςΕργατικές κατοικίες Τ.Κ. 35300 ΣΤΥΛΙΔΑ

ΤΗΛ. 22380 23121 & FAX: 22380 23137http://www.kpestylidas.gr

Ε-mail: kpestyl@sch.gr - kpestypa@otenet.grΠαιδαγωγική Oμάδα

Μαρκατσέλης ΕυάγγελοςΠαπαγεωργίου MαρίναAγγελής Kωνσταντίνος

Σταυρόπουλος Γεώργιος

Environmental Education Center of StylidaP.C. 35300 STYLIDA, GREECE

ΤEL. 22380 23121 & FAX: 22380 23137 http://www.kpestylidas.gr

Ε-mail: kpestyl@sch.gr - kpestypa@otenet.grEducational team

Markatselis EvangelosAggelis KonstantinosPapageorgiou MarinaStavropulos Giorgos

EΘNIKO ΔIKTYO

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ

EΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΓEΩΠEPIBAΛΛONTIKA -

ΓEΩMYΘOΛOΓIKA -

MONOΠATIA

NATIONAL NETWORK

of ENVIRΟNΜΕΝTAL

EDUCATION

GEOENVIRONMENTAL -

GEOMYTHOLOGICAL

PATHS

BLOGS:

http://kpe-stylidas.blogspot.com/

http://climatikesallages.blogspot.com/ ΔΙΚΤΥΟ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ-ΑΚΡΑΙΑ ΚΑΙΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

http://geomyth.blogspot.com/ ΔΙΚΤΥΟ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ-ΓΕΩΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ

http://hft-georgest.blogspot.com/ ΔΙΚΤΥΟ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

http://geomythologia.blogspot.com/ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

3

ΗΕλληνική Μυθολογία ή τουλάχιστονένα μεγάλο μέρος της, αντανακλά τηνπαλαιότερη ιστορία των κατοίκων που

έζησαν στον τόπο που αργότερα ονομάστηκε Ελ-λάδα και ταυτόχρονα περιγράφει την γεωπεριβαλ-λοντική εξέλιξη του Ελλαδικού χώρου.

Ο άνθρωπος με το μύθο προσπαθούσε να ερμη-νεύσει τις περιβαλλοντικές αλλαγές που βίωνε ήείχε ακούσει από διηγήσεις προγόνων, χωρίς τησημερινή επιστημονική γνώση.

Η λέξη “περιβάλλον” είναι ανθρωποκεντρική, οάνθρωπος εκείνης της εποχής δεν ήταν το επίκεν-τρο της φύσης, αλλά απλά αποτελούσε τμήμα της.Τιμούσαν την μητέρα Γη, τη «Γαία», μητέρα Θεώνκαι Ανθρώπων. Η Ύβρις (αλαζονεία) των ανθρώ-πων προς την φύση, προκαλούσε την οργή τωνθεών. Σεισμοί, ηφαίστεια, τήξη των παγετώνων καιάνοδος της στάθμης της θάλασσας, ερμηνεύτη-καν με μύθους όπως η Τιτανομαχία, η Γιγαντομα-χία, ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα ή τουΔάρδανου κλπ.

Σήμερα έχει αποδειχτεί από τις γεωεπιστήμεςότι, υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ μύθων και τόπωνπου συνέβησαν γεωπεριβαλλοντικές μεταβολές:για παράδειγμα ο Ποσειδών έκοψε ένα κομμάτιαπό την Κω και έφτιαξε τη Νίσυρο, ο Δίας σκέπασετον Τυφωέα (Τυφώνα) με την Αίτνα και ο Ηρακλήςγια να δαμάσει το άγριο φυσικό περιβάλλον, πά-λεψε με ποτάμια. Όλες αυτές οι διηγήσεις, μετα-δίδονταν από γενιά σε γενιά με τον προφορικόλόγο (δεν υπήρχε άλλωστε την προϊστορική πε-ρίοδο γραπτός λόγος). Ο λόγος λοιπόν ταυτίζεταιμε το μύθο. Η Γαία, ο Μύθος και ο Λόγος συνδυα-ζόμενα, δημιουργούν τη νέα επιστήμη της Γεωμυ-θολογίας.

Τι είναι Γεωμυθολογία;Η Γεωμυθολογία είναι η επιστήμη που συνδέει

τη γεωλογική, γεωγραφική, κλιματική και πολιτι-στική εξέλιξη μιας περιοχής με τους μύθους πουαναφέρονται σ’ αυτήν.

Σε παλαιότερες εποχές, όταν ο άνθρωπος ήτανακόμα τροφοσυλλέκτης και κυνηγός, η εξάρτησήτου από το φυσικό περιβάλλον ήταν ακόμα μεγα-λύτερη.

Η Ελληνική Μυθολογία και ιδιαίτερα οι πρώτεςπερίοδοι της Θεογονίας, συνδέονται με την εξέ-λιξη και τις μεταβολές των γεωφυσικών συνθηκώντου Αιγαιακού και του Περιαιγαιακού χώρου. Τογεωφυσικό περιβάλλον και το κλίμα είναι αυτό πουέδωσε το έναυσμα για να δημιουργηθεί ο Αρχαι-οελληνικός Πολιτισμός.

Σχεδιάσαμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα γιανα αναδείξουμε τη σχέση των μύθων με τα φυσικάφαινόμενα. Οδηγούμε ομάδες μαθητών ή ενηλί-κων στους τόπους των μύθων, εκεί όπου πρινλίγες χιλιάδες χρόνια συνέβησαν οι γεωπεριβαλ-

λοντικές αλλαγές. Στους τόπους αυτούς αρχικάεξερευνούμε και εξετάζουμε το περιβάλλον καιστη συνέχεια με τη χρήση μιας δραματοποιημένηςαφήγησης, αντιλαμβανόμαστε ακριβώς τι προσπα-θεί να ερμηνεύσει ο μύθος και τι αυτός αντανα-κλά. Δάσκαλοι και μαθητές κάθε ηλικίας, από τονηπιαγωγείο έως το πανεπιστήμιο, βιώνουν τομύθο, τον κατανοούν, ταξιδεύουν στο χρόνο ανα-πτύσσοντας τη φαντασία τους, ταυτίζονται μετους Ήρωες σε ότι καλό κάνουν για την ανθρωπό-τητα αλλά και συμπάσχουν μαζί τους για τα δεινάτους. Για παράδειγμα ο Ηρακλής, από πρώτη ματιάφαίνεται ότι σκότωνε άγρια ζώα όμως (ο Κέρβε-ρος, ο Λέων της Νεμέας, η Λερναία Ύδρα, ήτανμυθολογικά τέρατα, παιδιά της Έχιδνας και τουΤυφωέα), στην πραγματικότητα λοιπόν εξουδετέ-ρωσε τις φοβίες του αδύναμου, απέναντι στοάγριο περιβάλλον ανθρώπου, που μέχρι τότε τοντρομοκρατούσε. Με τον Ηρακλή, ο προϊστορικόςΈλληνας κατόρθωσε για πρώτη φορά να κυριαρ-χήσει στο περιβάλλον και να το δαμάσει τόσο, όσοήταν απαραίτητο για να επιβιώνει με ασφάλεια σεαυτό.

Στα προγράμματά μας ακολουθούμε τα βήματατων Ηρώων… του Ηρακλή, του Αχιλλέα και τουΘησέα, του Αγαμέμνονα και του Ιάσονα, του Δευ-καλίωνα και του Έλληνα, των Τιτάνων και τωνΟλυμπίων Θεών και παράλληλα προσπαθούμε να δι-δάξουμε όχι μόνο τους μύθους αλλά και την αγάπηγια το φυσικό περιβάλλον. Δυστυχώς ενώ εδώ καιχιλιάδες χρόνια, γενιές και γενιές διαπαιδαγωγήθη-καν μέσω των μύθων, τα τελευταία χρόνια ξεχά-σαμε όχι μόνο τους μύθους αλλά κυρίως την αξίατους στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας.

4

Μεταβολές σε χιλιάδες έτηΠριν 18.000 χρόνια άρχισαν να λιώ-

νουν οι τεράστιοι παγετώνες (πάχους

3.000 μέτρων) που κάλυπταν το βόρειο

ημισφαίριο της Γης, με αποτέλεσμα την

άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά

125 μέτρα.

Παρατηρήστε την εικόνα και περι-γράψτε τις μεταβολές εξαιτίας της ανό-δου της θάλασσας.

Μεταβολές σε λίγες δεκαετίες. Δυο Φωτογραφίες που τραβήχτηκαν

τα έτη 2004 και 1875 από τον Παγετώνα

Πάστερζε στην Αυστρία.

Παρατηρήστε τις δυο εικόνες και πε-

ριγράψτε τις μεταβολές. Ποιά φωτογραφία είναι η παλαι-

ότερη; Ποιά είναι η αιτία της μεταβολής που παρατηρούμε;

Σε πόσο χρόνο έγινε αυτή η μεταβολή;

Τι συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε σχετικά με το

κλίμα; Υπάρχει πιθανότητα στο μέλλον να ξαναεμφανι-

στεί ο παγετώνας; Σε τι συμπέρασμα θα καταλήγαμε

τότε;

Μεταβολές σε λίγες ώρες.Παρατηρήστε την εικόνα και προσπαθήστε να εξηγή-

σετε τι συνέβη το 1999 στη γέφυρα του ποταμού Cholu-

teca στην Ονδούρα.

Μετά την έλευση του τυφώνα Mitch. Η Αλλαγή της

κοίτης του ποταμού αχρήστευσε τη γέφυρα.

Το περιβάλλον αλλάζει!Οι Λιθοσφαιρικές πλάκες μετακινούνται... σε δεκάδες εκατομμύρια χρόνια

Η γη πριν 150 εκατομμύρια χρόνια. Πριν 60 εκατομμύρια χρόνια. Μετά από 50 εκατομμύρια χρόνια.

5

Από τη Μεσολιθική στη Νεολιθική εποχή. Η Νεολιθική εποχή, ήταν μια περίοδος στην εξέλιξη της ανθρώπινης τεχνο-

λογίας που άρχισε πριν από περίπου 11.500 χρόνια στην Ανατολική Μεσόγειο καιτέλειωσε με την ανακάλυψη της μεταλλουργίας, και τη χρήση μεταλλικών εργα-λείων. Την Παλαιολιθική και τη μεσολιθική περίοδο, οι άνθρωποι ζούσαν σε μι-κρές τροφοσυλλεκτικές κυνηγητικές ομάδες χωρίς μόνιμο τόπο εγκατάστασης.

Τη νεολιθική εποχή λόγω της μόνιμης καλλιέργειας της γης και της εξημέρω-σης των οικόσιτων ζώων, ο τρόπος ζωής των ανθρώπων άλλαξε δραματικά καιεπέτρεψε τη μόνιμη κατοίκηση πολυπληθών ομάδων.

Φαίνεται ότι η αγροτική επανάσταση (το πέρασμα από την τροφοσυλλεκτικήπερίοδο στην αγροτική παραγωγή) οφείλεται στην απότομη πτώση της θερμοκρασίας, που είχε ως απο-τέλεσμα την επανεμφάνιση παγετώνων και τον περιορισμό των δασών και του κυνηγιού. Οι άνθρωποιεγκαταστάθηκαν σε περιοχές με πιο ήπιο κλίμα και στράφηκαν στην χρήση άγριων Δημητριακών η οποίαστη συνέχεια εξελίχθηκε σε πραγματική καλλιέργεια. Στη χιλιετούς διάρκειας περίοδο της ΝεότερηςΔρυάδας, πριν από 12.500 χιλιάδες χρόνια, η θερμοκρασία έπεσε σε λίγες δεκαετίες περίπου 4 βαθμούς.

Δραστηριότητα: Παρατηρώ-συγκρίνω-συζητώ-συμπεραίνω:Περιγράψτε τον τόπο κατοίκησης, τη ζωή και τις δραστηριότητες των κατοίκων στο νεολιθικό Διμήνι.

Σε περιοχές της Βόρειας Ευρώπης εξακολούθησαν να υπάρχουν τροφοσυλλεκτικές κοινότητες, ακόμηκαι στην εποχή του μετάλλου. Ο τροφοσυλλεκτικός τρόπος ζωής διατηρήθηκε ακόμη και στις μέρεςμας, σε φυλές που βρέθηκαν σε απομονωμένες περιοχές, όπως στην Αμαζονία και την Ινδονησία.

Φωτογραφίες της ίδιας μέρας με διαφορά 5ώρες. Πού οφείλεται η μεταβολή;

6

Δραστηριότητα: Παρατηρώ-συγκρίνω-συζητώ-συμπεραίνω:

Παρατηρήστε ομοιότητες και διαφορές στις εικόνες απότους λιμναίους οικισμούςστην Ελλάδα και στη Λετ-τονία. Τι υλικά χρησιμοποί-ησαν για την κατασκευήσπιτιών και εργαλείων;

Ο τρόπος ζωής των κα-τοίκων των οικισμών αυτώνμοιάζει; Ποιά νομίζετε ότιήταν η βασική πηγή τροφής;

Οι άνθρωποι του Δισπη-λιού δημιούργησαν τον οι-κισμό τους πριν 7.300χρόνια και ο οικισμός κα-τοικήθηκε έως πριν 5.000χρόνια, ενώ ο μεταγενέστερος λιμναίος οικισμός της Λετονίας(Βαλτική) κατοικήθηκε μέχρι πριν από 900 μόλις χρόνια.

Στην φωτογραφία από τη Λεττονία να βρείτε ένα εργαλείο πουδεν το χρησιμοποιούσαν στη νεολιθική εποχή.Συζητήστε σε τι διαφέρει ο τρόπος ζωής των κατοίκων ενός λι-μναίου οικισμού από τον αντίστοιχο σημερινό στο χωριό και στηνπόλη.

Δ εν πρέπει να λησμονούμε ότι οι ανθρώ-πινες παραγωγικές δραστηριότητες

(καλλιέργεια, μεταλλουργία, κτηνοτροφία κλπ)επέδρασαν στο φυσικό περιβάλλον με καθορι-στικό τρόπο. Για να βρεθεί νέα γη κατάλληληγια καλλιέργεια οι άνθρωποι προχώρησαν σεεκτεταμένες εκχερσώσεις δασών. Στην εποχήτων μετάλλων, για την καμίνευση των ορυκτώντους, απαιτήθηκαν τεράστιες ποσότητες ξυ-λείας. Για την Ναυπήγηση των πλοίων απαιτή-θηκε πολύ καλύτερης ποιότητας ξυλεία καιακόμη μεγαλύτερη εκχέρσωση των δασών. Ηπροστασία της φύσης εμφανίστηκε για πρώτηφορά στην ιστορία του ανθρώπινου γένους, ωςαπόλυτη ανάγκη. Ο Μύθος του Ερυσίχθοναμαρτυρεί την ανάγκη προστασίας των Δασών.

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΕΡΥΣΙΧΘΩΝΑΣύμφωνα με το μύθο ο Γίγαντας βασιλιάς Ερυ-

σίχθονας, θέλησε να μεγαλώσει το παλάτι του γιανα δείξει τη δύναμή του. Διέταξε να κόψουν τις με-γάλες βελανιδιές (δρυς) από το Βασίλειό του στηΘεσσαλία. Οι υπήκοοί του προσπάθησαν μάταια νατον μεταπείσουν, του θύμισαν ότι έχει το μεγαλύ-τερο παλάτι και ότι είναι αλαζονεία (ύβρις) ενάντιαστους Θεούς, να καυχιέται ότι θα φτιάξει παλάτιακαλύτερα από τα παλάτια των Ολυμπίων Θεών... -Είμαι ο γίγαντας Ερυσίχθονας, ο γιος του Τρίοπα,

ο ανίκητος βασιλιάς, ο πιο δυνατός, ο πιο ξακουστός,ο πιο πλούσιος.

-Πρέπει το παλάτι μου να μεγαλώσω, να δείχνω τηδύναμή μου, να δείχνω τη δόξα μου, να δείχνω ταπλούτη μου. Διαταγή μου είναι να μου φέρετε την κα-λύτερη ξυλεία, να κόψετε τις μεγάλες βελανιδιές, πα-λάτια να φτιάξω, τη δύναμή μου να δείξω.

Ο λαός προειδοποιεί τον Ερυσίχθονα ότι ηπράξη του, είναι ύβρις προς τους θεούς

-Άρχοντα ευλογημένος είσαι, Είσαι ο βασιλιάς μας,σου ανήκουν όλα τα υπάρχοντα της γης, είσαι ανίκη-τος, είσαι ο πιο δυνατός, είσαι ο πιο ξακουστός, είσαι οπιο πλούσιος, έχεις το μεγαλύτερο παλάτι δεν χρειάζε-ται να μεγαλώσεις το παλάτι σου είναι αλαζονεία αυτόπου θέλεις να κάνεις, αυτό που ζητάς είναι ύβρις …, ηυπερβολή είναι ύβρις προς τους θεούς, τα έχεις όλαδικά σου, μη ζητάς παραπάνω.

ΑΝΘΡΩΠΟΣ - ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ - ΑΕΙΦΟΡΙΑ

7

Ο Γίγαντας όμως δεν ακούει κανέναν και δίνειδιαταγή να κόψουν όλα τα δέντρα της περιοχής.Όταν έκοψαν όσες βελανιδιές βρήκαν, διέταξε νακόψουν ακόμη και τις ιερές βελανιδιές του ΙερούΆλσους στο Δώτιο Πεδίο, που ήταν αφιερωμένοστη θεά Δήμητρα, τη Γή-μητέρα.

Οι άνθρωποι είχαν υποσχεθεί να τιμούν τη θεά σειερούς χώρους, όπως στο Δώτιο πεδίο που στα δέντρατου, κατοικούσαν οι Νύμφες, οι Δρυάδες και οι Αμα-δρυάδες (η Βελανιδιά ή Δέντρο λέγεται και Δρυς).

Ο λαός…-Σε ευχαριστούμε Θεά Δήμητρα για όσα μας προ-

σφέρεις. Σε ευχαριστούμε γιατί μας έμαθες πως να καλ-λιεργούμε τα χωράφια μας και πως να φροντίζουμε τηγη για να μας φέρνει πάντοτε τα δώρα της. Υποσχόμα-στε ότι θα προσέχουμε και θα φροντίζουμε αυτό τοΙερό Δάσος εδώ στο ΔΩΤΙΟ πεδίο. Σ’ αυτά θα κατοι-κούν οι Νύμφες, οι Δρυάδες και οι Αμαδρυάδες καιόλα τα άλλα πανέμορφα Ζωντανά της φύσης μας.Τούτο το πεδίο θα αναζωογονεί και θα ξεκουράζει τηνκουρασμένη από την καλλιέργεια γη μας.

-Φύλακες θα είμαστε, κανένας να μην του κάνεικακό. Ερυσίχθονα, δεν υπακούμε στη διαταγή σου,έχουμε ορκιστεί στη Θεά, η διαταγή σου είναι ύβρις,αλαζονεία και υπερβολή, σε προειδοποιούμε θα σε τι-μωρήσουν οι θεοί.

Ο Γίγαντας δεν ακούει κανέναν.-Είμαι Γίγαντας και εγγονός του Ποσειδώνα, δε

φοβάμαι τίποτα. Φύγετε από το δρόμο μου, εγώ μόνοςμου θα κόψω τις ιερές Δρύς.

Λίγο μετά εμφανίζεται αγγελιοφόρος:-Ο γίγαντας ο βασιλιάς, ο Ερυσίχθονας, ο γιος του

Τριόπα που τον Ποσειδώνα έχει πατέρα, για να μεγα-λώσει και να ομορφύνει το παλάτι του, έδωσε εντολήνα κόψουν τα Ιερά δέντρα και να μεταφέρουν την ξυ-λεία στο παλάτι του. Κανέναν δεν άκουσε ούτε φοβά-ται την οργή της θεάς. Μαζί με άλλους Γίγαντες έκοψετα Ιερά δέντρα.

-Καταστροφή! Κλαίνε τα πουλιά, τα ζώα, τα δέντρα,οι Νύμφες Δρυάδες και Αμαδρυάδες που ζουν σε αυτά...

- Ακούστε! Όταν ο πέλεκυς του Ερυσίχθονα κτύ-πησε το Ιερό δέντρο... Αίμα! Αίμα! σαν το δικό μαςβγήκε από αυτό! Ήταν εκεί η Θεά Δήμητρα και με τημορφή της Νικίππης τον παρακάλεσε να σταματήσειαλλά αυτός δεν άκουγε τίποτα. Έκοψε όλα τα δέντρα.Καταστροφή… !!!

Σε λίγο εμφανίζεται η Νικίππη.- Ήμουν εκεί. Εκεί ήταν και η θεά Δήμητρα. Αυτό

που έγινε ήταν καταστροφή! Ο Ερυσίχθονας μαζί μεάλλους γίγαντες έκοψε τα ιερά δέντρα για να κατα-σκευάσει περισσότερα και καλύτερα ανάκλιντρα γιατα Βασιλικά Γιγάντια συμπόσια που οργανώνει. Η θεά,του είπε ότι παραλογίζεται και από την πράξη του, όλοτο Δώτιο πεδίο θα ερημωθεί. Θα έχει ανάκλιντρα αλλάδεν θα έχει τρόφιμα και ποτά για τα συμπόσιά του!

- Είμαι Γίγαντας και εγγονός του Ποσειδώνα τηςαπάντησε, δε φοβάμαι τίποτα. Φύγετε από το δρόμο μου.

-Μας επιτέθηκε. Δεν άκουγε τίποτε. Δε φοβόταν.Έκοψε τα δέντρα. Καταστροφή!

- Ο Ερυσίχθονας θατιμωρηθεί, με ακατάσχετηβουλιμία, ακράτητη πείνα,θα τρώει... θα τρώει... καιδεν θα χορταίνει! είπε ηΘεά και κάλεσε από τηνΣκυθία την Πείνα καικαθώς αυτός κοιμόταντον κυρίευσε.

- Ο Ερυσίχθων πει-νούσε χωρίς σταματημό.Όλα τα πούλησε και δεχόρταινε με τίποτα. Ο πα-τέρας του ο Τρίοπας πα-ρακάλεσε τον πατέρα τουτον Ποσειδώνα να τονσώσει αλλά ο Θεός δεντον άκουσε. Όταν τίποταδεν του απόμεινε αποφάσισε να πουλήσει την κόρη του,τη Μνήστρα. Αυτή καθώς ήταν ερωμένη του Ποσει-δώνα ζήτησε τη βοήθειά του και ο Θεός της έδωσε τοχάρισμα να μεταμορφώνεται σε ζώο όποτε ήθελε.

Μ’ αυτόν τον τρόπο ο Ερυσίχθονας πουλώντας τηνκόρη του «ζώο» που ξαναγύριζε σ’ αυτόν, προσπα-θούσε να χορτάσει. Ούτε όμως αυτό τον έσωσε. Ήταντέτοια η πείνα του που τελικά έφαγε μόνος του, τις ίδιεςτου τις σάρκες και έτσι τελείωσε... έτσι τελείωσαν καιοι Γίγαντες...

Άνθρωποι, ακούστε για να μάθετε σαν τον Ερυσίχθονα μην πράξετε και την αειφορία πάντοτε θα έχετε.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ• Με βάση τον μύθο

του Ερυσίχθονα, να συζη-τήσετε για τη σημερινήκαταστροφή των δασών,ο μύθος αυτός θυμίζει τησημερινή εποχή; Υπάρχεισήμερα Ερυσίχθονας;

• Η λέξη Ύβρις γιατους αρχαίους Έλληνεςείχε το νόημα της απλη-στίας και της αλαζονικήςσυμπεριφοράς, έχει καισήμερα το ίδιο νόημα; Τιμωρείται η απληστία;

•Χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από το κείμενο,να δραματοποιήστε το μύθο του Ερυσίχθονα.

• Ακούστε το τραγούδι “Τα είχα όλα μια φορά κιήθελα παραπάνω”, προσπα-θήστε να τροποποιήσετετους στίχους, σύμφωνα μετο μύθο, ώστε να ταιριάζειστον άπληστο Γίγαντα.

• Διαβάστε το μύθο τηςαρπαγής της Περσεφόνης, τισυμβολίζει; προσπαθήστε νατον δραματοποιήσετε. Αφη-γηθείτε όλοι το μύθο και στησυνέχεια συζητήστε την εμ-πειρία σας ως αφηγητές.

8

Η εγκατάλειψη της πόλεως Eridu πριν σχε-δόν 5.000 χρόνια, λόγω της ερημοποί-

ησής της, ερμηνεύτηκε από τους ΑρχαίουςΣουμέριους, με τον παρακάτω μύθο:

Η θεά του έρωτα Ινάνναπροστάτευε την μικρή νέαπόλη Ουρούκ. Κατά τη διάρ-κεια ενός συμποσίου τωνθεών, η θεά Ινάννα ζήτησεαπό το θεό Ένκι, προστάτητης ισχυρής πόλης Εριντούως αντάλλαγμα του έρωτάτης, να της αποκαλύψει πούβρίσκονται οι «εκατό θεϊκές

δυνάμεις» που προστάτευαν την Εριντού. Μόλιςόμως ο μεθυσμένος θεός Ένκι της αποκάλυψετο μυστικό, ξεγλιστράει από τα χέρια του και με-ταφέρει τις «εκατό θεϊκές δυνάμεις» από τηνΕριντού στην Ουρούκ. Ο Ένκι δεν κατάφερε ναγλιτώσει το Εριντού από την παρακμή, ενώ η Ου-ρούκ άρχισε να γίνεται μια από τις ωραιότερες,πλουσιότερες και ισχυρότερες πόλεις. Την θέσητου Ένκι την πήρε ο Ενλίλ, ο θεός του ανέμου,που μέχρι σήμερα συνεχίζει πιο δυνατός από τονΈνκι, τον θεό του νερού. Σύμφωνα με τη Μυθο-λογία των Σουμερίων, το Εριντού, η πιο παλιάπόλη, είναι από τότε χωρίς ίχνος ανθρώπινηςζωής. Η αιτία βέβαια της επέκτασης της Ερήμουτην περίοδο του “κλιματικού βέλτιστου” είναι ηκλιματική αλλαγή που συνέβη πριν 5.000 χρόνια.

Στην εικόνα να βρείτε: Ποιός είναι ο Ένκι ποιά είναι η Ινάννα και ποιός ο Ενλίλ;

Η ζωή στη Σαχάρα (Λιβύη) πριν 10.000 χρόνια.Την ίδια χρονική περίοδο ερημώθηκε και η πε-

ριοχή της σημερινής ερήμου Σαχάρα. Μέχρι τότεστη Σαχάρα υπήρχαν πολλές λίμνες και το κλίμαεπέτρεπε την πολυπληθή κατοίκηση ήδη από τηνπαλαιολιθική εποχή. Η αποξήρανση των λιμνώνοδήγησε τους πληθυσμούς σε περιοχές με νερό,όπως στην κοιλάδα του Νείλου. Εκεί λόγω τηςμόνιμης εγκατάστασης μεγάλου αριθμού κατοί-κων ιδρύθηκαν πόλεις και στην ουσία “ανακαλύ-φθηκαν” νέοι κανόνες συνύπαρξης καισυγκατοίκησης, δηλαδή Πολιτισμός...

Με βάση τις βραχογραφίες, περιγράψτε τη μέραενός κατοίκου της Σαχάρα πριν 10.000 έτη.Ήταν πάντα έρημος η Σαχάρα;Συσχετίστε την κλιματική αλλαγή στην πόληΕριντού και τη Σαχάρα.

Η Ελληνική μυθολογία και η Γεωμυθολογία;Στον Ελλαδικό χώρο και ειδικά στην κεντρική

Ελλάδα, την προϊστορική εποχή, είχαμε μεγάλεςγεωλογικές μεταβολές (έντονη ηφαιστειότητα,σεισμικότητα, αλλαγή των ακτογραμμών κ.λ.π.).

Για το λόγο αυτό δημιουργήθηκαν πολλοίμύθοι στην περιοχή μας. Οι πιο γνωστοί είναι:

Η τιτανομαχία και η γιγαντομαχία, ο μύθοςτου κατακλυσμού του Δευκαλίωνα και της Πύρ-ρας, η γέννηση του Έλληνα και του Αμφικτύονα,η δράση του Ηρακλή και του Αχιλλέα, κ.λπ.

Είναι ο Μύθος γέννημα της ανθρώπινης φαν-τασίας; Ή μήπως είναι η προσπάθειά του να ερμη-νεύσει τις μεταβολές στο φυσικό του περιβάλλοντο οποίο καθορίζει και την επιβίωσή του;

Ο Ησίοδος στην Θεογονία και ο Όμηρος στηνΙλιάδα και την Οδύσσεια, συγκέντρωσαν αρκε-τούς από τους μύθους των προγόνων τους.

Η ανακάλυψη της Τροίας, των πολύχρυσωνΜυκηνών, της Πύλου, της Κνωσού, της Φαιστούκαι του Ακρωτηρίου της Θήρας, αποτέλεσαν τηνέμπρακτη απόδειξη ότι Μύθος ήταν ο λόγος, δη-λαδή η προφορική διήγηση που μεταφερόταναπό γενιά σε γενιά.

Η Ελληνική Μυθολογία και ιδιαίτερα οι πρώ-τες περίοδοι της Θεογονίας, συνδέονται με τηνεξέλιξη και τις μεταβολές των γεωφυσικών συν-θηκών του Αιγαιακού και του Περιαιγαιακούχώρου, μιας περιοχής με ιδιαίτερα ευνοϊκό κλίμαγια την κατοίκηση από ανθρώπους που έγινανμάρτυρες σημαντικών μεταβολών.

Ίδρυση, ακμή και παρακμή πόλεων

9

Hμορφή των παλαιότερων ακτογραμμώνδεν έχει καμιά απολύτως ομοιότητα με τη

σημερινή. Στους παλαιογεωγραφικούς χάρτες,το κόκκινο χρώμα δείχνει τη σημερινή ξηρά, ενώτο κίτρινο χρώμα δείχνει περιοχές που σήμεραείναι θάλασσα αλλά τότε ήταν ξηρά, (σε κόκκι-νους κύκλους υπάρχουν σημεία που κάποτε ήταννησιά, αλλά λόγω της ανόδου της στάθμης τηςθάλασσας, σκεπάστηκαν από το νερό).

Παρατηρώ και απαντώ:Εάν με κάποιο τρόπο κάποιος σημερινός άν-

θρωπος, “έκανε ταξίδι στο χρόνο”...• Θα αναγνώριζε το παράκτιο Αττικοκυκλαδικό τοπίο;•Έχουν ομοιότητα οι σημερινές ακτογραμμές με

τις παλαιότερες ακτογραμμές;Παίζουμε; “το Ταξίδι στο χρόνο” !!!

Τρείς φίλοι σας ταξίδεψαν!!! (στο χρόνο) ο πρώ-τος είδε το τοπίο της παλαιολιθικής εποχής πριν18.000 έτη, ο δεύτερος ταξίδεψε στο τέλος τηςπαλαιολιθικής - αρχή μεσολιθικής (πριν 12.000χρόνια), ο τρίτος στη νεολιθική εποχή (πριν 7.000χρόνια). Υποδεχόμαστε ξανά στο “Σήμερα” τουςανθρώπους που “ταξίδεψαν” στο χρόνο και τουςρωτάμε για τις εντυπώσεις από το ταξίδι τους:• Πήγατε στην Κόρινθο, κάνατε μπάνιο στη θά-

λασσα;• Πώς πήγατε από την Αθήνα στην Εύβοια;• Χρησιμοποιήσατε κάποια βάρκα ή σχεδία για

να περάσετε απέναντι;• Όταν πήγατε στη Νάξο και επισκεφθήκατε τα

γειτονικά νησιά; κολυμπήσατε για να πάτε σεαυτά;• Μήπως, στο ταξίδι σας στο χρόνο, είδατε κά-

ποια νησιά που σήμερα είναι βυθισμένα κάτω απότο νερό της θάλασσας;Φτιάξτε αντίστοιχες ερωτήσεις και συνεχίστε.(Παρατηρούμε ότι ενώ έχουμε διαφορετικές

απαντήσεις, όλοι λένε την αλήθεια!!!)

ΘΕΜΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ• Ο μύθος της χαμένης Ατλαντίδας μπορεί και να

περιγράφει κάτι που συνέβη πραγματικά ή έστω κάτιπου μπορεί να είχε συμβεί; Είναι δυνατόν να υπάρ-χουν βυθισμένες πολιτείες;

• Στις μυθολογίες όλων των Λαών υπάρχουν μύθοιπου μιλάνε για κατακλυσμούς. Είναι δυνατόν αυτοίοι μύθοι να ανταποκρίνονται σε μια παλιά πραγματι-κότητα ότι η θάλασσα ανέβηκε και σκέπασε τηνξηρά; Πόσο παλιοί μπορεί να είναι αυτοί οι μύθοι;

Με βάση τα παραπάνω αντιλαμβανόμαστε ότι οικάτοικοι του Αιγαιακού και Περιαιγαιακού χώρουυπήρξαν μάρτυρες σεισμών, ηφαιστειακών εκρή-ξεων, κατακόρυφων κινήσεων του γήινου φλοιού,επικλύσεων και αποσύρσεων της θάλασσας, κατα-πτώσεων βράχων, tsunamis κ.λπ.

• Τα περισσότερα νησιά των κεντρικών Κυκλάδωντην εποχή των παγετώνων ήταν ενωμένα και απο-τελούσαν μεγαλύτερα νησιά.

• O Κορινθιακός Κόλπος ήταν λίμνη και ο σημερι-νός Πατραϊκός ήταν ξηρά.

• O Σαρωνικός Κόλπος την εποχή εκείνη δεν είχεακόμα σχηματιστεί. Στη θέση του υπήρχε ξηρά πουένωνε την Αττική με την Πελοπόννησο, ενώ προςτην πλευρά της Τροιζηνίας και της Επιδαύρουυπήρχε μια λίμνη (παλαιολίμνη Τροιζηνίας) όπωςλίμνη ήταν και ο σημερινός Κόλπος της Ελευσίνας(Κυχρεία λίμνη). Υπήρχαν νησιά που σήμερα δεν ταγνωρίζουμε, γιατί τα έχει καλύψει το νερό της θά-λασσας.

To κλίμα μεταβάλλεται

ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

ΠΡΙΝ 18.000 ΕΤΗ

ΣΤΑΘΜΗ -125 m

ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

ΠΡΙΝ 12.000 ΕΤΗ

ΣΤΑΘΜΗ -50 m

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

ΠΡΙΝ 7.000 ΕΤΗ

ΣΤΑΘΜΗ -10 m

10

Ο Ποσειδών είναι θεός του εσωτερικού τηςγης και των σεισμών (Γαιήοχος-Γαιοσεί-

στης) και όλων των νερών της στεριάς και τηςθάλασσας. Στην Κόρινθο υπήρχαν πολλά ιερά γιατον Ποσειδόνα. Σε αυτά τιμούσαν τον θεό με διά-φορα προσωνύμια, π.χ. Μύχιος Ποσειδών (φτιά-χνει κόλπους στη θάλασσα), Πόρθμιος Ποσειδών(φτιάχνει στενούς πορθμούς που χωρίζουν σταδυο την ξηρά), Ίσθμιος Ποσειδών (φτιάχνειστενά κομμάτια ξηράς για να χωρίσει δύο θάλασ-σες) και Επιλίμνιος Ποσειδών (αυτός που επιβλέ-πει τις Λίμνες.

Είναι τυχαία τα ονόματα που δόθηκαν στονΠοσειδώνα;

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΤΕ ΤΟ ΧΑΡΤΗ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΤΕ Υπάρχουν κόλποι που αλλάζουν με το πέρασμα

του χρόνου; Ποιός τους αλλάζει;Υπάρχουν Ισθμοί που γίνονται πορθμοί και αν-

τίστροφα; Ποιός έχει τη δύναμη να το κάνει αυτό;Υπάρχουν λίμνες στην περιοχή; Ποιός τις επι-

βλέπει;

Ο Θεός ποταμός Ασωπός και οι Κόρες του:Ο Θεός ποταμός Ασωπός είναι ένας από τους

3.000 γιούς του Τιτάνα Ωκεανού και τις ΤιτανίδαςΤηθύος. Είναι αθάνατος και οι άνθρωποι τον τιμούνκαι τον σέβονται όπως σέβονται και τα υπόλοιπα3.000 αδέλφια του, γιατί αν τον προκαλέσουν καιγια παράδειγμα ρυπάνουν τις όχθες του, θα δια-πράξουν ύβρη απέναντι του και η τιμωρία τους θαείναι σκληρή. Ο θεός ποταμός λοιπόν ανενόχλη-

τος από τους ανθρώπους κυλάει τα νερά του, καιαφήνει απογόνους. Η μεγαλύτερη κόρη του είναιη Αίγινα και η μικρότερη η Σαλαμίνα. Σύμφωνα μετο μύθο Ο Ασωπός έχει και άλλες κόρες όπως ηΚέρκυρα.

Παρατηρήστε τον Χάρτη, απαντήστε στις ερω-τήσεις και προσπαθήστε να ερμηνεύσετε το μύθοτου Ασωπού.

Οι προϊστορικοί άνθρωποι είχαν παρατηρήσειτην άνοδο της στάθμης της θάλασσας;

Επειδή οι Παγετώνες της Βόρειας Ευρώπηςήταν πολύ μακριά μπορούσαν να γνωρίζουν τολιώσιμο των μακρινών αυτών παγετώνων;

Γνωρίζουμε ότι στα βουνά του Ελλαδικούχώρου, υπήρχαν μικρότεροι παγετώνες και η άνο-δος της θερμοκρασίας προκάλεσε την σταδιακήτήξη τους και το νερό αυτό κατέληγε στα ποτάμιακαι στη συνέχεια στη Θάλασσα.

Είναι λογική η ιδέα ότι για την άνοδο της στάθ-μης της θάλασσα είναι υπεύθυνα τα ποτάμια;

Ομαδικό παιχνίδι.Ταξιδέψατε με τη “χρονομηχανή” σας 7.000

χρόνια στο παρελθόν και βρίσκεστε στη Νεολι-θική εποχή. Με βάση τις γνώσεις της εποχήςεκείνης, να επιχειρηματολογήσετε για να εξηγή-σετε το φαινόμενο της ανόδου της στάθμης τηςΘάλασσας. (Χρησιμοποιείστε τον Χάρτη και τομύθο ότι, ο Ασωπός είναι ένας ποταμός που χύ-

Η λατρεία του Ποσειδώνα στην Κόρινθο

11

νεται στην παλαιολίμνη της Επιδαύρου, τα νεράτου Ασωπού ανεβάζουν την στάθμη της λίμνηςκαι οι ισθμοί που χώριζαν την λίμνη από τον Σα-ρωνικό μετατράπηκαν σε πορθμούς, το χερσαίοπέρασμα από την Αττική στα Μέθανα σκεπά-στηκε με νερό και εμφανίστηκε η Νήσος Αίγιναστη συνέχεια με τη συνεχιζόμενη άνοδο τηςστάθμης εμφανίστηκε ως νησί και η Σαλαμίνα,που σύμφωνα με το μύθο είναι η μικρότερη κόρητου Ασωπού.)

Εργασίες - Ερωτήσεις Σύμφωνα με το μύθο, ο Ασωπός έχει κόρη την

Κέρκυρα. Προσπαθήστε να δώσετε μια γεωμυθο-λογική ερμηνεία.

Να χρονολογήσετε (από τους χάρτες) πότε οΑσωπός γέννησε τη Σαλαμίνα (πόσο παλιός είναιο μύθος;).

Παρατηρήστε στους παλαιογεωγραφικούςχάρτες της Εύβοιας αν υπάρχουν παλαιολίμνες.

Γνωρίζουμε ότι: Ποταμός Ασωπός υπάρχειστη Βοιωτία. Η Χαλκίδα ονομαζόταν Ασωπιάς καιήταν κόρη του Ασωπού, μια ακόμη κόρη του Ασω-πού ήταν και η Εύβοια. Ποταμός Ασωπός υπάρχεικοντά στις Θερμοπύλες.

Συζητείστε το ενδεχόμενο ότι ονόμαζανΑσωπό κάθε ποταμό που κατέληγε σε λίμνη.

Στους επόμενους χάρτες βλέπουμε ότι η Εύ-βοια δεν είναι νησί.

Στη Βόρεια Εύβοια σήμερα υπάρχει η παραθα-λάσσια πόλη Λίμνη, το Αρχαίο Ελίμνιο. Ο επισκέ-πτης της πόλης διαπιστώνει ότι δεν υπάρχει στηνπεριοχή καμία λίμνη.

Παρατηρήστε τον παλαιογεωγραφικό χάρτηκαι προσπαθήστε να εξηγήσετε το όνομα που δό-θηκε στην πόλη Λίμνη.

Ο Μαλιακός κόλπος ήταν ξηρά, συνέχεια τηςκοιλάδας του Σπερχειού και προφανώς διασχιζό-ταν από τον ποταμό Σπερχειό. Στη θέση του Πα-γασητικού κόλπου υπήρχε μια λίμνη.

Έχει υπολογιστεί ότι πριν 18.000 χρόνια, ηστάθμη της θάλασσας βρισκόταν γύρω στα 125 -150 m. χαμηλότερα απ’ ότι η σημερινή. Από τότε

και μέχρι πριν περίπου 5.000 έτη η μέση ετήσιαθερμοκρασία αυξάνεται, με αποτέλεσμα τηνάνοδο της στάθμης της θάλασσας, προσεγγίζον-τας σταδιακά τις σημερινές τιμές.

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας προκα-λεί μόνιμες πλημμυρικές καταστάσεις που τις αν-τιλαμβάνονται οι άνθρωποι που ζουν κοντά στιςακτογραμμές.

Κατακλυσμοί

Γνωστοί κατακλυσμοί στη μυθολογία είναι(για τη Μεσοποταμία) ο κατακλυσμός του

Σιουσούρντα, ο κατακλυσμός του Ουτναπιστίμ, οκατακλυσμός του Νώε, ο κατακλυσμός του Βιρα-κότσα στη Νότια Αμερική. Στη Σκανδιναβική μυ-θολογία περιγράφεται η τήξη και υποχώρηση τωνπάγων, ως νίκη του «Νότιου βασιλείου» που κα-ταδίωξε στον μακρινό βορρά τους «θεούς τουψύχους»..

O κατακλυσμός στο μύθο του ΓιλγκαμέςΚάποτε οι θεοί βαρέθηκαν τους ανθρώπους.

Οι φωνές τους που ανέβαιναν από τη Χώρα στονουρανό τους ενοχλούσαν και περισσότερο απ’όλους τον Ενλίλ, που ορκίστηκε να καταστρέψειτον κόσμο με ένα κατακλυσμό. Άρχοντας των κα-τακλυσμών όμως ήταν ο σοφός Ένκι που φρόν-

τισε να μη γίνει ολοκληρωτική καταστροφή. ΟΈνκι είπε στον ενάρετο και ευσεβή Σιουσούντραπου βασίλευε στην πόλη Σουρουπάκ, να ναυπη-γήσει ένα πλοίο και να σώσει τη ζωή του. Τονσυμβούλεψε να κρύψει στο πλοίο και όλα τα ζων-τανά...

O κατακλυσμός του ΝώεΟ θεός, είδε πως είχε αυξηθεί η κακία των αν-θρώπων στη γη και είπε στον ευσεβή Νώε: «Θαεξαφανίσω από την επιφάνεια της γης τους αν-θρώπους και όλα τα κτήνη, τα ερπετά και ταπτηνά του ουρανού. Για μένα έφτασε το τέλοςτων ανθρώπων, εσύ όμως φτιάξε μια κιβωτό. Θαμπεις στην κιβωτό μαζί με τη γυναίκα σου, τουςγιους σου, τις γυναίκες τους και ένα ζευγάρι απόόλα τα ζώα και τα πτηνά...

12

Στην ελληνική Μυθολογία γίνεται αναφορά σε 3 τουλάχιστον περιόδους κατακλυσμών:

• του Δάρδανου • του Δευκαλίωνα

• του ΩγύγηΚατακλυσμός του Δάρδανου. Ο Διόδωρος που έζησε πριν 2.000 χρόνια, ανα-

φέρει μια παράδοση των κατοίκων της Σαμοθρά-κης, ότι τα νερά ήρθαν από τον Εύξεινο Πόντο,υπερχειλίζοντας αρχικά τις Κυάνεες Πέτρες (Βό-σπορος) προς την Προποντίδα και στη συνέχειαπρος το βορειοανατολικό Αιγαίο και πλημμύρι-σαν την πεδιάδα ανάμεσα στη Σαμοθράκη καιτην Θράκη.

Ο τρόπος που ο Διόδωρος το περιγράφει, δεί-χνει ότι δεν πίστευε αυτή τη διήγηση των Σαμο-θρακιτών.

Το αρχαιότερο ιστορικό γεγονός;Τα αποτελέσματα όμως της σύγχρονης επιστη-

μονικής έρευνας (από το Πανεπιστήμιο Columbiaτων Η.Π.Α.) επιβεβαιώνουν την διήγηση. Ο κατα-κλυσμός αυτός συνέβη (σύμφωνα με τον καθη-γητή Ηλία Μαριολάκο) πριν 12.000 χρόνια, άραπρόκειται για την αρχαιότερη σε όλο τον κόσμοδιήγηση.

Πριν 18.000 χρόνια ο Εύξεινος Πόντος, η Προ-ποντίδα και το βορειοανατολικό Αιγαίο δεν επι-κοινωνούσαν μεταξύ τους, επειδή οι σημερινοίθαλάσσιοι δίαυλοι του Βοσπόρου και των Δαρδα-νελίων (Ελλήσποντος) ήταν τότε ξηρά. Όταν άρ-χισαν να λιώνουν οι πάγοι, τα μεγάλα ποτάμιατης Β.Α Ευρώπης και της δυτικής Ασίας, που εκ-βάλουν στον Εύξεινο Πόντο, τον τροφοδότησανμε το νερό των πάγων που έλιωναν με αποτέλε-σμα την άνοδο της στάθμης στον Εύξεινο Πόντο(που ήταν τότε μια κλειστή λεκάνη με γλυκόνερό). Ο Εύξεινος Πόντος υπερχείλισε στο Βό-σπορο και από την Προποντίδα έφτασε στο Αι-γαίο.O μύθος πηγή πληροφόρησης για το Διόδωρο.

Το πιθανότερο είναι ότι το φαινόμενο του κα-τακλυσμού έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση στουςκατοίκους της ευρύτερης περιοχής, ώστε διατη-

ρήθηκε η ανάμνησή του στην προφορική τουςπαράδοση (μύθο) για πάνω από δέκα χιλιάδεςχρόνια!

Σύμφωνα λοιπόν με το Διόδωρο το Σικελιώτη,ο κατακλυσμός του Δάρδανου ήταν ο παλαιότε-ρος από όλους τους κατακλυσμούς.

Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και της ΠύρραςΟ Δίας αποφάσισε να εξαφανίσει με κατακλυσμό

τους ανθρώπους που είχαν ξεχάσει να τιμούν τουςθεούς και τη φύση (την Γαία, δηλαδή τη Γη-μητέρα,Δήμητρα.) Ο Τιτάνας Προμηθέας, συμβούλεψε τογιο του Δευκαλίωνα, να κατασκευάσει μια κιβωτό γιανα σωθεί. Ο Δευκαλίων κατασκεύασε μια κιβωτό καιέβαλε μέσα τα απαραίτητα εφόδια. Όταν άρχισε ναβρέχει ασταμάτητα, κλείστηκε μέσα μαζί με τη γυ-ναίκα του την Πύρρα, η οποία ήταν κόρη του Επιμη-θέα και της Πανδώρας. Ο Δίας έριξε πολλή βροχήχωρίς διακοπή. Οι πεδιάδες έγιναν λίμνες και χάθη-καν κάτω από τα νερά. Στο τέλος μόνο μερικές βου-νοκορφές φαίνονταν πάνω σε μια απέραντηθάλασσα. Η κιβωτός με τον Δευκαλίωνα και τηνΠύρρα έπλεε πάνω στα νερά εννιά μερόνυχτα.Ύστερα κάθισε στη κορφή της Όθρυος (ή στον Παρ-νασσό ή στον Άθω ή στη Δωδώνη). Όταν η βροχήσταμάτησε και τα νερά αποτραβήχτηκαν, ο Δευκα-λίων και η Πύρρα, έκαναν θυσία στο Δία. Ο θεός δέχ-θηκε την προσφορά τους και έστειλε τοναγγελιοφόρο του Ερμή να ζητήσουν όποια χάρη θέ-λουν. Τότε ο Δευκαλίων και η Πύρρα ζήτησαν από τοθεό τη δημιουργία ανθρώπων. Ο θεός δεν αρνήθηκεκαι σύμφωνα με τις οδηγίες του Ερμή, ο Δευκαλίωνκαι η Πύρρα σκέπασαν τα πρόσωπα τους και καθώςπροχωρούσαν, έπαιρναν λιθάρια από τη γη και τα έρι-χναν πίσω τους, χωρίς να γυρίσουν να κοιτάξουν.

Όπου έπεφταν τα λιθάρια του Δευκαλίωνα, ή γηέβγαζε άντρες, όπου έπεφταν τα λιθάρια της Πύρ-ρας, η γη έβγαζε γυναί-κες.

«Λάας», σημαίνει πέ-τρες (εξακολουθούμε ναχρησιμοποιούμε την λέξηως συνθετικό στη λέξηλατομείο). Αυτοί λοιπόνπου γεννήθηκαν από τιςπέτρες είναι ο λαός. Μιαερμηνεία του μύθου μεβάση τους παλαιογεω-γραφικούς χάρτες, είναιότι οι προϊστορικοί κάτοι-κοι της τότε πεδιάδαςτου Σπερχειού, περιοχήπου βρίσκεται σήμεραβυθισμένη στη θάλασσα,αναγκάστηκαν λόγω τηςσυνεχούς ανόδου της στάθμης της θάλασσας, νακατοικήσουν σε ψηλότερες περιοχές και οροπέδια,όπως στο οροπέδιο της Όθρυς όπου υπήρχε νερόαπό την λίμνη Ξυνιάδα και τον ποταμό Ενιπέα.

Εκεί δίπλα στον Ενιπέα σύμφωνα με περιγραφέςτοποθετείται η πόλη «Ελλάς» που ίδρυσε ο Έλλην.

13

ΟΔευκαλίωνας και η Πύρρα απέκτησαν καιδικά τους παιδιά: Τον Έλληνα, τον Αμφι-

κτύωνα, την Πρωτογένεια, τη Μελάνθεια, τηνΘυία και την Πανδώρα. Ο Έλληνας ίδρυσε μιαπόλη που την ονόμασε Ελλάδα, στο οροπέδιο τουΔομοκού.

Ο γενάρχης των Ελλήνων ο Έλλην, γέννησεμε την Ορθηίδα τρεις γιους, τον Δώρο, τον Αίολοκαι τον Ξούθο, τους πρώτους αρχηγούς των Ελ-λήνων. Ο Δώρος και οι απόγονοι του που ονομά-στηκαν Δωριείς, εγκαταστάθηκαν στις περιοχέςανατολικά του Παρνασσού. Ο Αίολος βασίλεψεστη Θεσσαλία που οι κάτοικοί της ονομάσθηκανΑιολείς. Ο Ξούθος βασίλεψε στη Πελοπόννησοκαι έκανε δύο γιους, τον Αχαιό και τον Ίωνα, απότους οποίους οι Αχαιοί και οι Ίωνες πήραν ταονόματα τους.

Ο Αμφικτύων, ίδρυσε την Αμφικτυονία, τηνπρωταρχική ιδέα του σημερινού ΟΗΕ.

Oι θεοί των ΕλλήνωνΟ σύγχρονος άνθρωπος (ο Homo sapiens, sapi-ens) πρωτοεμφανίστηκε περίπου πριν 150.000χρόνια. Τα ευρήματα από το Σπήλαιο της Θεόπε-τρας, κοντά στα Μετέωρα συνηγορούν στη συ-νεχή παρουσία ανθρώπου στη Θεσσαλία, γιατουλάχιστον τα τελευταία 120.000 χρόνια (βρέ-θηκαν πατημασιές ανθρώπων που έζησαν τότεκαι φορούσαν υποδήματα). Από τα ιζήματα(στρωματογραφία) αποδείχθηκε η συνεχής κα-τοίκηση του σπηλαίου όλη αυτή την περίοδο,μέχρι και τη νεολιθική. Τα ευρήματα καλλιεργή-σιμων σπόρων ενισχύουν την άποψη ότι και ηΘεσσαλία είναι ένας από τους τόπους που ανα-καλύφθηκε η καλλιέργεια της γης. Ο Homo sapiens της Ανώτερης Παλαιολιθικής -Μεσολιθικής εποχής, πίστευε ότι για όλες τις με-ταβολές του περιβάλλοντος του, ήταν υπεύθυνοικάποιοι πολύ δυνατοί Θεοί, όπως οι Τιτάνες, οιΓίγαντες κ.λπ. (Φυσικογεωλογικές δυνάμεις).Αυτοί οι Θεοί δραστηριοποιήθηκαν σε όλη τηδιάρκεια των κλιματικών μεταβολών, δηλ. με-ταξύ 18.000 και 6.000 χρόνια πριν. Ο κάτοικος τουΑιγαιακού χώρου, προσευχόταν στους Θεούςτης 4ης Γενεάς (Δίας, Ποσειδών, κ.λπ.) για να τονβοηθήσουν («καλοί» Θεοί - προστάτες).Μετά την κλιματική σταθεροποίηση, οι «κακοί»Θεοί νικήθηκαν από τους «ευεργέτες» Θεούς,κυρίως τους Ολύμπιους. Από τότε και μετά, ο αν-ταγωνισμός μεταξύ των Θεών του Ολύμπουαφορά μία «ανακατανομή» στη δικαιοδοσία τους.Για παράδειγμα, σε κλιματικές συνθήκες που οιάνθρωποι χρειάζονται περισσότερες βροχοπτώ-

σεις (ξηρές περίοδοι), ο Δίας αντικαθιστά τον Πο-σειδώνα.• Μετά το Χάος είναι η Γαία, που είναι γεννήτο-ρας όλων των μεταγενέστερων θεών.• Οι Θεοί των Ελλήνων είναι γέννημα θρέμμα τηςΦύσης την οποία και εκφράζουν.• Τα τελευταία 6.000 χρόνια υπάρχουν μόνονήρωες.• Οι τελευταίοι ήρωες είναι ο Ηρακλής, ο Θη-σέας, ο Αχιλλέας.

• Οι ήρωες τελειώνουν μετά τον Τρωικό πόλεμο.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ• Ποιοί είναι οι πιο γνωστοί θεοί της κάθε γενιάς;• Με ποιά φυσικά φαινόμενα συνδέονται; • Τι εκπροσωπούν; • Γιατί νομίζετε οι αρχαίοι θεωρούσαν τους πο-ταμούς θεούς ενώ οι λίμνες ήταν απλά νύμφες;(Οι Θεοί ήταν αθάνατοι, ενώ οι νύμφες ήταν θνη-τές θεότητες που ζούσαν χιλιάδες χρόνια).

Σχέση μύθων και φυσικών φαινομένωνΜε τους μύθους οι προγονοί μας, προσπαθού-

σαν να ερμηνεύσουν γεωλογικές ανακατατάξειςκαι φαινόμενα όπως σεισμοί, εκρήξεις ηφαι-στείων κλπ.

Ο μύθος της Γιγαντομαχίας αναφέρεται σεέντονα φυσικά φαινόμενα, όπως θύελλες και τυ-

Γιατί λεγόμαστε Έλληνες;

Η χάρτα του Ρήγα Φεραίου.

14

Ο Ηρακλής και οι υδραυλικοί του άθλοι.• Λερναία Ύδρα. Αν θελήσουμε να «κλείσουμε» το νερό από

το σημείο που αυτό πηγάζει, τότε αυτό θα εκβάλλει από άλλασημεία (δεξιά - αριστερά από το κλεισμένο στόμιο). Το στόμιοακόμη και σήμερα, το ονομάζουμε κεφάλι, κεφαλάρι ή κεφαλό-

βρυσο. Ο Ηρακλής έκοψε (ένωσε) όλα τακεφάλια και οδήγησε το νερό σε ένα

κεντρικό αγωγό, το αθάνατο κεφάλιτης Λερναίας Ύδρας. Η αποξή-ρανση των ελών της περιοχής τηςΛέρνης, γλύτωσε τους κατοίκουςαπό την ελονοσία (το δηλητήριοτης Ύδρας).

• Κόπρος του Αυγεία. Ο ήρωας διευθετεί την κοίτη ενός ποταμού.Η τεχνολογική γνώση των Μυκηναίων επέτρεπε τη δημιουργία φραγ-

μάτων και εκτροπή ποταμών για αντιπλυμμηρική προστασία πόλεων,όπως για παράδειγμα και στο Μυκηναϊκό φράγμα της Τίρυνθας.• Πάλη με τον Ποταμό Αχελώο. Η Γεωμυθολογική ερμηνεία του μύθου

της πάλης με τον Αχελώο, είναι η εκτροπή του ορμητικού ως ταύρου ποταμού:Το φιδίσιο κορμί είναι οι μαίανδροι που σχηματίζει ο ποταμός, το δε κέρας που αποκόπτει ο Ηρα-κλής είναι η ευθυγράμμιση ενός μαιάνδρου, ο οποίος όταν αποκόπτεται από την ροή του ποταμού,προσφέρεται ως γονιμότατη και εύφορη γη για καλλιέργειες. Η νέα γη αποστραγγισμένη από τανερά του ποταμού είναι πραγματικά το κέρας της Αμάλθειας, δηλαδή το κέρας της αφθονίας, πουαντάλλαξε ο Αχελώος με τον Ηρακλή.

Tο φιδόμορφο σώμα του Aχελώου (Mαίανδροι).

Tο σπασμένο κέρας

ΔραστηριότηταΒάλε μέσα στο κυκλικό σχήμα κάτω τα 2 “ν” και τις 2 “γραμμές” που είναι απ’ έξω

φώνες, ξηρασίες και πυρκαγιές, σεισμούς και καταποντισμούς.Η ηφαιστειακή δραστηριότητα στον Βεζούβιο, την Αίτνα ή τηΝίσυρο, αποδιδόταν στην οργή των Γιγάντων, που βρίσκοντανθαμμένοι στα σπλάχνα της γης. Ακόμη και τα απολιθώματα απόμεγαθήρια, που ανακάλυπταν οι αρχαίοι, πίστευαν ότι ήταν τακόκαλα των Γιγάντων.

και σχημάτισε μέσα στον κυκλικό σχήμα μια «ανθρώπινη μορφή».

Οι Λιχάδες νήσοι (ηφαιστειακά νησιά στο Μαλιακό)αποτελούν την πιο εντυπωσιακή ηφαιστειακή εκδή-λωση, που συνδέεται άμεσα με την Ελληνική Μυ-θολογία (΄Oπου ο Ηρακλής εκσφενδονίζοντας τονΛίχα στη θάλασσα δημιουργεί τα Λιχαδονήσια).Το Ελληνικό Τόξο που είναι σεισμικά και τεκτονικάενεργό, αποτελείται από το Νησιωτικό και το Ηφαι-στειακό Τόξο. Ο ευρύτερος χώρος του Μαλιακούκόλπου, έχει αναπτυχθεί πάνω στο ηφαιστειακότόξο. Άλλα γεωλογικά στοιχεία που συνδέονται μετην ηφαιστειακή δράση, είναι η πληθώρα των θερ-μομεταλλικών πηγών της περιοχής (Αιδηψός, Κα-μένα Βούρλα, Θερμοπύλες, Υπάτη κλπ.).

ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΩΝΤο στενό των Θερμοπυλών απέχει σήμερα από τη

θάλασσα πολλά χιλιόμετρα, όπως φαίνεται και στονχάρτη που δείχνει την θέση των ακτογραμμών σε διά-φορες χρονολογικές περιόδους. Ο Μαλιακός κατακλύ-στηκε από το θαλασσινό νερό και έγινε κόλπος, μόλιςπριν 6.500 χρόνια περίπου. Έκτοτε το σημαντικότερορόλο στην εξέλιξη του Μαλιακού κόλπου έχει ο Σπερ-χειός ποταμός με τις προσχώσεις, τις πλημμυρικές πα-

ροχές και το Δέλτα του.Το Δέλτα του Σπερχειού με-

ταβάλλεται συνεχώς, γιατί ο πο-ταμός τροφοδοτεί το Μαλιακόμε προσχώσεις. Στην εικόνα πα-ρουσιάζεται η μετατόπιση λόγωπροσχώσεων των ακτογραμμώντου Μαλιακού κατά τους ιστορι-κούς χρόνους, όπως και η υπο-λογιζόμενη θέση της ακτής κατάτην εποχή της μάχης των Θερμο-πυλών. Ο Σπερχειός σύμφωνα μετον Ησίοδο, ήταν ποταμός Θεός,γιος του Τιτάνα Ωκεανού και τηςΤιτανίδας Τηθύος.

Π ριν οκτώ σχεδόν χιλιάδες χρόνια ένας μα-κρινός προγονός μας που ζούσε στη Θεσ-

σαλία, δίπλα στην αποξηραμένη σήμερα λίμνηΚάρλα, βρήκε ένα βότσαλο και χαράζοντας πάνωτου 2 γραμμές και δύο “ν” σχημάτισε πάνω σε αυτότη μορφή μιας καθιστής γυναίκας. (το εύρημααυτό χαρακτηρίστηκε ως έργο ενός προϊστορικού“Πικάσο’’ και μπορούμε να το θαυμάσουμε σήμεραστο μουσείο του Βόλου).

Δίπλα βλέπουμε ένα σύγχρονο έργο με τίτλο“μοντέρνο αλαβάστρινο αγαλματίδιο” .

Συζήτηση και επιχειρηματολογίαΣυγκρίνετε τα δυο έργα τόσο ως προς το καλ-

λιτεχνικό αποτέλεσμα, όσο και την «αφαιρετική»ικανότητα του καλλιτέχνη. Ποιά η “χρηστικότητα»,ο στόχος και ο σκοπός των δυο μορφών;

Ο Αρχαίος καλλιτέχνης έζησε σε μια εποχή πουδεν υπήρχε γραπτός λόγος, επομένως δεν ήξερε

ούτε να γράφει ούτε να διαβάζει μπορούμε νατον χαρακτηρίσουμε «αγράμματο»; Τι μπορούμενα δείξουμε με τη χρήση της μορφής στο Λογό-τυπο του Δικτύου Γεωμυθολογικά μονοπάτια;

15

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ - ΡΗΓΜΑΤΑ - ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ - ΔΙΑΒΡΩΣΗ

O MYΘΟΣ

HΔηιάνειρα, η σύζυγος του Ηρακλή, πουέμενε στην Τραχίνα, στα ριζά της Οίτης,

όταν έμαθε ότι ο Ηρακλής είχε ερωτευτεί τηνΙόλη, για να ξανακερδίσει την αγάπη του, αποφά-σισε να του στείλει με το Λίχα έναν χιτώνα τονοποίο εμπότισε προηγουμένως με το αίμα τουΝέσσου.

Τι είχε προηγηθείΜετά την πάλη με τον Αχελώο, ο Ηρακλής πήρε

για γυναίκα του την όμορφη βασιλοπούλα Διηά-νειρα. Στο ταξίδι τους προς την Τραχίνα, δίπλαστις Θερμοπύλες, όπου ο Ηρακλής ανέλαβε ναπροσφέρει τις υπηρεσίες του στον βασιλιά τηςΤραχίνας Κύηκα, έπρεπε να περάσουν τον ποταμόΕύηνο. Ο Κένταυρος Νέσσος, ανέλαβε να περάσειτη Διηάνειρα απέναντι. Κατά τη διάβαση του ορ-μητικού ποταμού, γοητευμένος από την ομορφιάτης, προσπάθησε να τη βιάσει. Ο Ηρακλής τό-ξευσε τον Κένταυρο Νέσσο με τα βέλη του, ταοποία και είχε εμποτίσει στη χολή της ΛερναίαςΎδρας. Ο Νέσσος πριν πεθάνει αργά και βασανι-στικά από το δηλητήριο της χολής της Ύδρας πουκυλούσε στις φλέβες του, ξεγέλασε τη Διηάνειραλέγοντάς της ότι το αίμα του είναι ένα ερωτικόφίλτρο και αν ο Ηρακλής φορέσει έναν χιτώναβαμμένο με το αίμα του, θα συνεχίσει να την αγα-πάει για πάντα.

Χρόνια αργότερα, ο Ηρακλής ερωτευμένος μετην Ιόλη, όταν νίκησε στον πόλεμο εναντίον τηςΟιχαλίας, ζήτησε ένα χιτώνα για να κάνει την ιερο-πραξία της επινίκιας θυσίας. Η Διηάνειρα τυφλω-μένη από ζήλεια θυμήθηκε το ερωτικό φίλτρο καιέτσι έστειλε με τον Λίχα, φίλο και κήρυκα του Ηρα-κλή, ένα χιτώνα βαμμένο με το αίμα του Νέσσου.

Ο Ηρακλής φόρεσε τον χιτώνα που κόλλησεστο σώμα του και άρχισε να του κατατρώγει τις σάρκες,προκαλώντας του φρικτούς πόνους. Ο Ηρακλής θεωρώνταςυπαίτιο τον Λίχα, τον εκσφενδονίζει στη θάλασσα και απότα κομμάτια του δημιουργούνται τα Λιχαδονήσια.

16

ΛΙΧΑΔΟΝΗΣΙΑ - Ο ΗΡΑΚΛΗΣ ΚΑΙ Ο ΛΙΧΑΣ

Α πό παλιά αυτές οι θερμές πηγές ήταναφιερωμένες στον Ηρακλή. Ο Ηρακλής

φαίνεται πως ήταν τακτικός επισκέπτης των θερ-μών λουτρών, αφού για χατίρι του ο Ήφαιστος,κατά παράκληση της Αθηνάς, δημιούργησε τιςπηγές αυτές, για να λούζεται και να ανανεώνειτις δυνάμεις του από τους σωματικούς κόπουςμετά τους άθλους και τα έργα του. Υπήρχε εκείβωμός προς τιμήν του Ηρακλέους. Οι πηγές στιςΘερμοπύλες, λέγεται ότι έγιναν θερμές όταν οΗρακλής, νικημένος από τον πόνο, προσπάθησε,να απαλλαγεί από τη διαβρωτική δράση του δη-λητηρίου από το αίμα του Νέσσου. Από τότεμέχρι σήμερα οι πηγές χρησιμοποιούνται γιαπρόληψη και θεραπεία πολλών ασθενειών.

ΗΡΑΚΛΗΣ ΚΑΙ ΚΕΡΚΩΠΕΣΣτην περιοχή των Θερμοπυλών δρούσαν οι

Κέρκωπες, που ήταν κλέφτες και λήστευανόσους περνούσαν από τις Θερμοπύλες.

Ήταν αδέρφια με τα ονόματα Ώλος και Ευρύ-βατος. Τριγύριζαν στα σταυροδρόμια και λή-στευαν τους περαστικούς. Γι αυτό τους έλεγανΆκμονα και Πάσσαλο, δηλαδή αμόνι και παλούκι.Η Μητέρα τους, μια Τιτανίς, τους είχε προειδο-ποιήσει να προφυλάγονται από τον μελάμπυγον,δηλαδή «εκείνον πού έχει μαύρα πισινά». Οι Κέρ-κωπες παραφύλαγαν στη στενή διάβαση τωνΘερμοπυλών.

Μια ημέρα, ο Ηρακλής κουρασμένος, αποκοι-μήθηκε κοντά στο δρόμο προς «Αλπηνούς», εκείπου σήμερα υπάρχει “ο λίθος του ΜελάμπυγουΗρακλέους”, κοντά του ήταν ακουμπισμένα ταόπλα του, τα δυο αδέρφια πλησίασαν να κλέψουναλλά ο Ηρακλής που δεν κοιμόταν βαθιά, ξύ-πνησε, τους άδραξε και τους κρέμασε από τα

πόδια σ’ ένα ξύλο και τους κουβαλούσε με τα κε-φάλια κάτω. Οι δυο κατεργάρηδες ξαφνικά έβα-λαν τρανταχτά γέλια, απορημένος ο Ηρακλήςτους ρώτησε για την αιτία που γελούσαν, τουεξήγησαν την προειδοποίηση της μητέρας τους

και σχολίασαν τα δασύτριχα μελαμψά οπίσθιάτου. Ο Ηρακλής επειδή διασκέδασε με τα αστείατους, τους απελευθέρωσε με την υπόσχεση ότιθα σταματούσαν τις ληστείες.

ΑΣΩΠΟΣ-ΑΝΟΠΑΙΑ ΑΤΡΑΠΟΣΤο φαράγγι του Ασωπού «δημιουργήθηκε» από

τον Ηρακλή όταν, ποτισμένος από το ερωτικόφίλτρο της Δηιάνειρας ανάμεσα σε φριχτούς πό-νους ανέβαινε το βουνό, παρασέρνοντας στοδιάβα του ό,τι έβρισκε μπροστά του και σκάβον-τας με τα χέρια του τη γη. Στην πλαγιά δίπλα στοφαράγγι, βρισκόταν η αρχαία πόλη Ηράκλεια, πουδημιουργήθηκε από τους Σπαρτιάτες το 427 π.Χ.,για να ελέγχει το πέρασμα από τη βόρεια στηνότια Ελλάδα και ήταν αφιερωμένη στον Ηρα-κλή. Από εδώ περνούσε και η Ανοπαία Ατραπός,

Το φαράγγι του Ασωπού

17

ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ

Θερμές πηγές (Θερμοπύλες)

από την οποία ο Υδάρνης οδήγησε τα περσικάστρατεύματα στα νώτα των Ελλήνων, στις Θερ-μοπύλες. Η πόλη της Ηράκλειας είναι η συνέχειατης μυθικής Τραχίνας, στην οποία ο Ηρακλήςέζησε με τη Διηάνειρα και το γιο τους τα τελευ-ταία χρόνια της ζωής του.

Ο θνήσκων Ηρακλής, μεταφέρθηκε στην κο-ρυφή της Οίτης. Ο γιός του Ύλλος, που του είχεετοιμάσει την πυρά, αρνήθηκε να την ανάψει.Τότε ήρθε ο Φιλοκτήτης, ο γιος του Ποίαντος,και την άναψε. Μεγάλη ήταν γι’ αυτόν η αμοιβή,το τόξο του Ηρακλή.

Λέγεται ότι ο ποταμός Δύρας, ο σημερινόςΓοργοπόταμος, πήγασε από το βουνό, για νασβήσει την πελώρια πυρκαγιά. Ο Ηρακλής, αφούάφησε το θνητό του μέρος στην κορυφή τηςΟίτης, ανέβηκε στον Όλυμπο για να ζήσει ανά-μεσα στους αθάνατους. Εκεί, συμφιλιώθηκε μετην Ήρα και πήρε για σύζυγο του την κόρη της,Ήβη. Στον τόπο της Πυράς του Ηρακλή υψώθηκεναός για τη λατρεία του ήρωα-θεού.

Στην περιοχή της Τραχίνας υπάρχουν διάσπαρ-τοι λαξευτοί τάφοι ελληνιστικής περιόδου.

Ο «καθρέφτης» ενός από τα πολλά ενεργάσεισμογόνα ρήγματα, απόδειξη της γεωλογικήςανησυχίας της περιοχής, βρίσκεται ακριβώςδίπλα στους Τραχίνιους βράχους. Τα ρήγματααυτά συνδέονται όχι μόνο με σεισμούς αλλά καιμε τις θερμές Ιαματικές πηγές όπως στα Ψωρο-νέρια, στις Θερμοπύλες και στην Yπάτη. Το νερόκατεισδύει σε μεγάλο βάθος θερμαίνεται και στησυνέχεια αναβλύζει από το έδαφος, εμπλουτι-σμένο με μεταλλικά άλατα, αέρια κλπ.

Στην Τραχίνα (Σημερινή Ηράκλεια Φθιώτιδας)και δίπλα στο φαράγγι του Ασωπού, ο βασι-

λιάς Κύηκας και η βασίλισσα Αλκυόνη «υποδέχον-ται» τον Ηρακλή με τη Δηιάνειρα. Εδώ ζει τατελευταία χρόνια της ζωής του ο Ήρωας.

Στην πεδιάδα της Τραχίνας μεταξύ του Μέλα-νος και του Ασωπού ποταμού (που τότε χύ-

νονταν στον Μαλιακό κόλπο και σήμερα είναιπαραπόταμοι του Σπερχειού) στρατοπεδεύουν οιΠέρσες του Ξέρξη. “Βλέπουμε” τον Εφιάλτη να οδη-γεί τον Υδάρνη με το επίλεκτο Σώμα των Αθανάτωνμέσα από το φαράγγι του Ασωπού στην ΑνοπαίαΑτραπό.

Κοντά στις θερμές πηγές, τα Ψωρονέρια όπωςτα λέμε σήμερα, στη διασταύρωση της σημε-

ρινής Εθνικής οδού προς Πάτρα, στην Αρχαία Αν-θήλη, στο Ιερό της Πυλαίας Δήμητρας, “βλέπουμε”συγκεντρωμένους τους Ιερομνήμονες απεσταλμέ-νους των τότε πόλεων, να διευθετούν ειρηνικά τιςδιαφορές μεταξύ τους. Η Αμφικτιονία αυτή που την

ίδρυσε ο αδελφός του Έλληνα, οΑμφικτυων, ήταν ο πρόδρομος

του σημερινού Ο.Η.Ε.

Στις θερμές πηγές των Θερ-μοπυλών «βλέπουμε» την

θεά Αθηνά να παρακαλεί τονΉφαιστο να δημιουργήσει τις

πηγές για να ξεκουράζεται οαγαπημένος της αδελφός, ο

Ήρωας Ηρακλής. Στον βωμό που βρισκόταν εκεί,χρόνια και χρόνια, γενιές και γενιές θα θυμούνταικαι θα τιμούν τον Ήρωα.

Χίλια μέτρα δίπλα και χίλια χρόνια αργότερα,κοντά στη θάλασσα, που απέχει σήμερα χιλιό-

μετρα μακριά, οι Έλληνες με το Λεωνίδα «φυλάτ-τουν Θερμοπύλες».

Στην Όθρυ το βουνό των Τιτάνων γινόμαστεμάρτυρες της Τιτανομαχίας. Πόλεμος φοβε-

ρός που βαστούσε 10 χρόνια! Ο ένας στρατός στονΌλυμπο, με αρχηγό το Δία και του νέους θεούς καιο άλλος, με επικεφαλής τον Κρόνο και τους Τιτάνες(τα παιδιά της Γαίας), στην Όθρυ. Οι νέοι θεοί προ-σπαθούσαν αλλά οι Τιτάνες αποδείχτηκαν σκληροίκαι η πλάστιγγα έγερνε προς το μέρος τους. Τότε ηΓαία εγκατέλειψε τους γιους της, και βοήθησε τοΔία και τα αδέλφια του.

ΟΔίας, με τη συμβουλή της, ελευθέρωσε τουςΕκατόγχειρες και τους Κύκλωπες. Οι Κύκλω-

πες με τα φοβερά τους όπλα την αστραπή, τηβροντή, τον κεραυνό και οι τρείς Εκατόγχειρες μετα 300 χέρια τους, γεμάτα βράχια, έπληξαν καίριατους Τιτάνες στην Όθρυ. Η μάχη ήταν τρομερή.Όθρυς και Όλυμπος σείονταν, ο ουρανός στέναζεκαι η θάλασσα βούιζε. Όμως, οι Τιτάνες νικήθη-καν… Οι νέοι θεοί, οι Ολύμπιοι, τους έριξαν βαθιάστη γη, τόσο βαθιά όσο απέχει από αυτήν ο ουρα-νός. Εκεί, στα Τάρταρα, δεμένους με βαριά δεσμά,τους φυλάνε οι Εκατόγχειρες.

ΖΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ ΤΟΥΣ

18

19

Σήμερα στην Όθρυ

βρίσκονται τερά-

στιοι βράχοι, θα φανταζό-

ταν κανείς, απομεινάρια

από τον πόλεμο του Δία

με τους Τιτάνες. Πρόκει-

ται για ασβεστολιθικούς

όγκους που κύλησαν από

τα ψηλότερα σημεία ή

αποκαλύφθηκαν λόγω

της διάβρωσης των πε-

τρωμάτων.

Διάσπαρτα απολιθώματα θαλασσίων οργανισμώνμαρτυρούν την εξέλιξη εκατοντάδων εκατομμυ-ρίων ετών.

ΠΡΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ.Περὶ ἀνακαλύψεως παλαιοθηρίων, ἐπὶ τοῦ ὄρους τῆς Ὄθρυος.

Λαμίᾳ τῇ 11 Αὐγούστου 1852.Σπεύδω ν’ ἀναγγείλω εἰς τὸ Ὑπουργεῖον, ὅτι διευθυνόμενος πρὸς ἐντάμωσιν τοῦ κατὰ τὰ μεθόρια ἀρχηγοῦ τῶν Ὀθω-

μανικῶν στρατευμάτων, ἀνεκάλυψα τυχαίως δύω τινὰ ἀντικείμενα πολλοῦ λόγου ἄξια, ἀναγόμενα εἰς τὴν γεωλογίαν. Τὸμὲν πρῶτον συνίσταται ἐξ ἀπολιθωμένων φυτῶν καὶ σπανίων ὀστέων ἀγνώστων ζώων, τὸ δὲ δεύτερον ἐκ μαστοδόντωνἀπολιθωμένων, σχηματιζόντων βράχον ὀγκώδη καὶ ὑψιμήκη, κείμενον ὄπισθεν τῆς μονῆς Ἀντινίτζης, ὑπὸ τὴν βάσιν τοῦὁποίου ῥέει διαυγέστατον πηγαῖον ὕδωρ.

... Περὶ δὲ τῶν μαστοδόντων, οἵτινες πρώτην ἤδη φορὰν ἀνακαλύπτοντες ἐπὶ τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐδάφους, καὶ εἰς το-σαύτην πληθύν, ὡς εἰς οὐδὲν ἄλλο μέρος τοῦ κόσμου, ἐξ ὅσων ἐγὼ γνωρίζω, ὀφείλω νὰ χορηγήσω τὰς ἀναγκαίας ἐπι-στημονικὰς πληροφορίας τῆς περιέργου ταύτης ἀνακαλύψεως...

... Οἱ μαστόδοντες οὗτοι ἀνήκουσιν εἰς θηρία μεγαλήτερα τοῦ ἐλέφαντος, ὑπάρξαντα ἐπὶ τῆς γῆς πρὸ τοῦ κατακλυ-σμοῦ... Εὐπειθέστατος

Ὁ Νομάρχης Φθιώτιδος καὶ Φωκίδος Α. ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ

Οι πρόγονοί μας μηγνωρίζοντας την

προέλευση των απολιθω-μάτων εντυπωσιάζονταν

ιδιαίτερα από τα ογκώδη καιμεγάλων διαστάσεων οστά που

έβρισκαν και έπλαθανιστορίες για την ερμη-νεία τους. Ο λόγος που

οδήγησε τους Έλληνεςνα πλάσουν του μυθικούς Κύ-κλωπες είναι η εύρεση κρανίων

προγόνων των ελεφάντων. Οι αρ-χαίοι βλέποντας τέτοια κρανία

υπέθεταν ότι η ρινική οπή αντι-στοιχούσε σε ένα μόνο μάτι. Η προέλευση τωνμύθων των γιγαντιαίων κυκλώπων και άλλων μυθι-κών όντων επαληθεύεται αν συσχετίσουμε τις ανα-φορές αρχαίων συγγραφέων από τον Ηρόδοτο, γιατην ύπαρξη αυτών των πλασμάτων, με την παρου-σία απολιθωμάτων προβοσκιδωτών και άλλωνζώων σε αυτές τις περιοχές.

Γραπτά κείμενα του Βοκάκιου και του Παυσανίααναφέρονται σε νεκροταφεία γιγάντων που υπάρ-χουν στη Σικελία και στη Μεγαλόπολη αντίστοιχα.

Η Α. Μέιγιορ, αμερι-κανίδα λαογράφος καιειδική στην Ιστορία τηςεπιστήμης, αναφέρειότι από τον 19ο αιώναοι παλαιοντολόγοι άρχι-σαν να ανακαλύπτουναπολιθώματα προβοσκι-δωτών στις περιοχέςόπου οι αρχαίοι Έλλη-νες ανέφεραν ότι είχανβρει οστά γιγάντων.

Η Όθρης είναι το βουνό των Τιτάνων. Για ποιούς λόγους είχαν τοποθετήσει οι αρχαίοι τους Τιτάνες στην Όθρη; Οι απόψεις των αρχαίων έχουν αλλάξει έως το 1852;

(διαβάστε την αναφορά του Νομάρχη)

«Oι Έλληνες θεωρούσαν ότι ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης και ότι ο ρόλος τουείναι να προσπαθεί να την κατανοεί και όχι να κυριαρχεί πάνω σ’ αύτήν».

Jean-Pierre Vernant, Γάλλος ελληνιστής, φιλόσοφος, ιστορικός και ανθρωπολόγος

Στόχοι του Δικτύου “Γεωπεριβαλλοντικά - Γεωμυθολογικά Mονοπάτια” είναι:

• Nα έρθουν οι μαθητές σε επαφή με το σημερινό φυσικό περιβάλλον και να αντιληφθούν ότι αυτό δε μένει σταθερόαλλά μεταβάλλεται. Στο πλαίσιο αυτό παράλληλα με τα φυσικά αίτια των μεταβολών και της ερμηνείας τους μπορείνα γίνει αντιληπτή η ανθρώπινη παρέμβαση και τα όριά της.• Nα γνωρίσουν τους μύθους, θρύλους και παραδόσεις, να κατανοήσουν τα φαινόμενα που προσπάθησαν να ερμη-νεύσουν οι μύθοι αυτοί, σε μια εποχή που δεν είχαν αναπτυχθεί οι Φυσικές Eπιστήμες.• Να συμβάλουν στην ανάδειξη των πολιτιστικών αξιών και την ανάπτυξη των γνώσεων για το περιβάλλον.• Nα αναπτυχθεί η επικοινωνία σχολείων από διαφορετικές περιοχές της Eλλάδας.• Nα δημιουργηθούν γεωπεριβαλλοντικά - γεωμυθολογικά μονοπάτια σε όλη την Eλλάδα, που θα συνδέουν μυθολο-γικούς τόπους στους οποίους οι έντονες περιβαλλοντικές αλλαγές άφησαν τη σφραγίδα τους.

«H Eλληνική Mυθολογία αντιπροσωπεύει την παλαιότερη ιστορία των κατοίκων που έζησαν στοντόπο που αργότερα ονομάστηκε Eλλάδα. Πρόκειται δηλαδή για την προϊστορία των Προελλήνωνή των Πρώτο-Eλλήνων. Ένα μεγάλο τμήμα της Eλληνικής Mυθολογίας ταυτίζεται με την φυσι-κογεωλογική εξέλιξη του Eλλαδικού χώρου. Συνεπώς, η Eλληνική Mυθολογία έχει πέραν τωνάλλων και μια φυσικογεωλογική ή γεωμυθολογική διάσταση.»

Hλίας Mαριολάκος, Kαθηγητής Πανεπιστημίου Aθηνών

«... H μυθολογία, μεταξύ άλλων, εκφράζει μία μορφή αποκρυσταλλωμένης συλλογικής μνήμης,που φθάνει έως την ανώτατη προϊστορία και μ’ αυτή την έννοια αποτελεί μια ανεκτίμητη πνευμα-τική κληρονομιά. O προϊστορικός άνθρωπος υπήρξε μάρτυρας περιβαλλοντικών αλλαγών και ημυθολογική διήγηση εκφράζει σε πολύ μεγάλο βαθμό αυτό που ο προϊστορικός άνθρωπος βίωσε.H κωδικοποίηση αυτής της αρχικά προφορικής παράδοσης από γενιά σε γενιά, αποτέλεσε το πλού-σιο υλικό της Mυθολογίας, που, μεταξύ άλλων, συμβολίζει τις διάφορες φάσεις εξέλιξης του Γε-ωπεριβάλλοντος. Σε μας δεν απομένει παρά το να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε και νααποκωδικοποιήσουμε κατάλληλα αυτό το υλικό, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τονκόσμο και κυρίως πώς αυτός μεταβάλλεται...»

Γιάννης Mπαντέκας, drs Γεωλογίας

Ο Friedrich Stählin (Σταίλιν) γεννήθηκε το 1874 και σπούδασε αρ-χαία ελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Erlangen. Δίδαξεαρχαία ελληνικά στη Γερμανία, αλλά η μεγάλη του αγάπη ήτανη αρχαιολογία και επισκέφτηκε την Ελλάδα πολλές φορές πραγ-ματοποιώντας έρευνες για την αρχαία Θεσσαλία.

Διαβάζοντας τον πρόλογο του βιβλίου «Η ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ»,422 σελίδων, ανακαλύπτουμε την πραγματική αιτία των επι-σκέψεών του στην Ελλάδα και την αγάπη που του ενέπνευσεο δάσκαλός του Dörpfeld για τον ήρωα Αχιλλέα...