Τσάτσος Κωνσταντίνος - Ιωάννης Καποδίστριας
DESCRIPTION
Ομιλία του Κωνσταντίνου Τσάτσου στην Κέρκυρα για τον Ιωάννη ΚαποδίστριαTRANSCRIPT
Κωνσταντίνου Τσάτσου
ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ
Διακόσια χρόνια Ctπo τη γέννησή του
1776-1976
ΟΜΙΛΙΑ τοϋ Προέδρου τής Δημοκρατίας
κ. ΚΩΝΣΤ ΑΝΤΙΝΟΥ τΣΑ τΣΟΥ στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Κερκύρας
με τη συμπλήρωση 200 ετων
aπο τη γέννηση τοϋ ΙΩΆΝΝΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ
Παρασκευη 21 Μαtου 1976, &ρα 20.00
Δ εν ξέρω με ποιο κaλλί τερο τρόπο θα μπορούσαμε νa όλοκληρώσωμε φέτος τον πανηγuρισμο τής ·Ενώσεως τ&ν Ίονίων Νήσων με την μικρi)ν ·Ελλάδα τού 1864, παρa τιμώντας το μεγάλον άνδρα καί, aσφαλ&ς, το μεγαλύτερο πολιτικο που ή ·Επτάνησος, καi μάλιστα ή Κέρκυρα, χάρισε στην ύπόδουλη τότε πατρίδα, τον Ίωάννη Καποδίστρια.
Σaν έκπρόσωπος, αυτη την &ρα, τής Πολιτείας, κατέχομαι ό.πο τη σκέψη δτι ό Καποδίστριας, &κόμη σήμερα, παρ' δλα τa σημαντικa μελετήματα που δημοσιεύτηκαν γι' aυτόν, παρ' δλες τiς τιμες που κατa καιρους τού έπεδαψίλευσε ή Πολιτεία, ό άνθρωπος aυτος που τη θεμέλιωσε, δΕν πηρε aκόμα τη θέση που δικαιωματικa τού aνήκει στη συνείδηση τού 'Έθνους. •Η δόξα τού Καποδίστρια έβρα-
δυπόρησε καi βραδυπορεί άκόμα. Καi δμως πολλa θa είχαμε νa διδαχθούμε, στiς δύσκολες μέρες που περνάμε, δ.ν στρέφαμε προς αuτον τη σκέψη καi την άγωνία μας . • Η αίγλη τών δπλων καi ή λαμπηδόνα τών δημηγοριών νικούν άνετώτερα το χρόνο καi εtσδύουν στiς ψυχες των πολλών εuκολώτερα άπο τiς πικρες προσπάθειες στους διπλωματικους άντιθαλάμους, στiς μυστικες διασκέψεις καi στiς μακριες άγρυπνίες γιΟ. νa βρεθούν οί πιο πρόσφορες λύσεις, που είναι δλες στi]ν πραγματικότητα πάντα άξίας σχετικής, ενω δσοι δεν είναι ύποχρεωμένοι νa δίνουν λύσεις, προβάλλουν άμέριμνοι το άπόλυτο, εtσδύουν εuκολώτερα Επίσης άπο τiς προσπάθειες νa βρεθούν οί άναγκαϊοι οtκονομικοi πόροι, καi νa κερδηθούν οί πρόσκαιροι άλλΟ. άπαραίτητοι tσχυροi της ήμέρας, αuτοi που μaς παρουσιάζονταν ώς φίλοι, λ ό γ ω μέν' εν ονόματι του δικαίου, ε ρ γ ω δέ, εν ονόματι του συμφέροντος.
Πόσοι είναι εκείνοι πσu μπορούσαν, τότε μάλιστα, νa συλλάβουν ΟΕ δλη του την εκταση το πρόβλημα της aνάστασης τού Γένους, που όπο νέο όπασχολούσε τον Καποδίστρια; Πόσοι μπορούσαν τότε νa εκτιμήσουν, κατa την aξία του, το επίτευγμά του στο Λάιμπαχ, δταν αuτος κατώρθωσε νa πάρη ό Τσάρος καi οί άλλοι τότε σύνεδροι μιa θέση ουδέτερη &π έναντι του έλληνικού απελευθερωτικού κινήματος ενω την ίδια &ρα άλλα aνάλογα κινήματα στην Ίταλία ρητa καταδικάσθηκαν. ΆλλΟ. καi ποιοι ήξεραν τότε δτι εργο τού Καποδίστρια ήταν το τελεσίγραφο τού Τσάρου της 6ης Ίουλίου 1821 προς την <Υψηλη Πύλη, χάρις στο όποίο αυτη εμποδίσθηκε νa στείλη τiς στρατιές, που τότε διέθετε στΟ. Βαλκάνια, γιΟ. νa καταπνίξη στη γένεσή του το Επαναστατικο κίνημα στην Πελοπόννησο; Ποιος μπορούσε να παρακολουθήση την αφανη δράση του όπο τότε πού, διαφωνώντας με τον Τσάρο aκριβώς γιΟ. το <Ελληνικο
Πρόβλημα, εφυγε γιa την Έλβετία &ς την &ρα που τον κάλεσε ή πατρίδα γιa ν(Χ aναλάβη Κυβερνήτης; Ποιος καi σήμερα aκόμη μπορεϊ νa πfj δτι γνωρίζει δλη τη δράση του;
'Έτσι δεν εΙναι aδικο νa πούμε δτι ό Καποδίστριας έξακολουθεϊ aκόμη τώρα νa αναδύεται ό.πο το σκοτάδι, μέσα aπο τa αδημοσίευτα aρχεϊα των ύπουργείων των Μεγάλων Δυνάμεων της Εποχής του, μέσα όπο την aλληλογραφία του καi τa δημόσια εγγραφα, πολλa των όποίων δεν φέρουν την ύπογραφή του, aλλa που εΙναι φανερο πως αυτος τa εΙχε συντάξει. Μόλις τώρα aρχίζει νa ύψώνεται μπρος μας aκέραιος ό διπλωμάτης, ό Κυβερνήτης, ό <Έλληνας, ό βαθύτατα κατa το ήθος καi τη σκέψη <Έλληνας, ό προικισμένος με τiς ευγενέστερες aρετες της Φυλής. Μόλις τώρα aρχίζομε νa μετρούμε το εiiρος των όριζόντων του.
Δεν πρόκειται aπόψε να κάνω εργο ίστορικού, ετσι μάλιστα πρόχειρα και σε λίγες λέξεις. "Αλλοι άρμοδιώτεροι και όξιώτεροι &.πο μένα το εκαμαν, το κάνουν και θα συνεχίσουν να το κάνουν για να καταξιωθij δ μεγάλος Κερκυραίος.
'Όσο για μένα, αuτα που εμαθα &.πο δ.λλων ερευνες, συχνα με φέρνουν πίσω, προσκυνητη μπρος στη μοναδικη αυτη φυσιογνωμία της νεώτερης ·Ιστορίας μας και κάθε φορα πολλα διδάχθηκα aπό αυτη την επιστροφή.
Πόσος χρόνος χρειάσθηκε και πόσος χρόνος όκόμα θα χρειασθij για να καθαρίσωμε την είκόνα του όπο το ρύπο των συσσωρευμένων δ.δικων κρίσεων; Γιατι
-αναρωτήθηκα συχνα - αυτόν κυρίως να εζωσε και σχεδον να κάλυψε ή παρανόηση, ή ό.κρισία, όκόμα και ή συκοφαντία; Πρώτα, θαρρώ, γιατι ήταν ό μεγαλύ-
τερος. Καi ή αδικία χτυπάει πρώτα τσuς πιο μεγάλους. Καi ϋστερα γιατt ήταν aνθρωπος aλλης ύψΥjς. Μιδ.ς ύψης λιγώτερο προσι της στους πολλούς, στους άπλο"ίκούς, αλλΟ. καi στους σπουδαρχούν-
r.ι ' :>' '1' ' ., ' -τας, οσο και αν ηταν και αυτοι πατριωτες με τον τρόπο τους.
"'Ηρθε ίδριμος πολιτικος μέσα σε πρωτάρηδες. Δύσκολα αναγνωρίζει ό 'Έλληνας την ύπεροχη τού aλλου. Ή άνοησία φθάνει μάλιστα κάποτε στο σημείο να θεωρούμε την ύπεροχη σαν άντιδημοκρατικη άνισότητα καi την αναγνώριση της ύπεροχης σαν άντιδημοκρατικη νοοτροπία. ΓιΟ. την άναγνώριση της ύπεροχης τού aλλου χρειάζεται ήθος. Καi εlναι χαρακτηριστικο πως έκείνοι πού, αναγνωρίζοντας την πολιτικην ύπεροχή του, στάθηκαν aκλόνητοι ύποστηρικτες τού Καποδίστρια, ήταν δύο aνδρες με το ύψηλότερο καi καθαρώτερο πολιτικο ήθος της
έποχης έκείνης: ό Κανάρης και δ Κολοκοτρώνης.
<Ο Καποδίστριας βρηκε μιaν <Ελλάδα χωρις καθορισμένα σύνορα που κινδύνευαν μάλιστα νa χαραχθούν κατa τρόπο τόσον aποπνικτικό, &στε νa καθιστούν προβληματικi] τη βιωσιμότητά της. Γι' αιJτο ή ειJρύτερη χάραξή τους αποτέλεσε άμέσως την πρώτη του και κύριά του φροντίδα. Δεν ξέρω πόσοι άξιολογούσαν τότε τa έκκρεμη προβλήματα με τa ίδια μέτρα και πόσοι ήταν διατεθειμένοι νa ύποτάξουν τa δικά τους μερικώτερα προβλήματα στο μέγα αuτο έθνικο θέμα, που με &παράμιλλη σύνεση διαχειρίσθηκε &ς τη μέρα τού θανάτου του.
Ό Καποδίστριας σaν ύπεύθυνος ήγέτης δεν μπορούσε νa παρακολουθήση τις στενόκαρδες σκέψεις και τις εριδες στις όποϊες δυστυχώς δε μετείχαν τότε μόνο οί λίγοι άπο δσους εlχαν γνώμη γιa τα
κοινά. Άφιέρωσε το χρόνο του καi τη σκέψη του στa μεγάλα καi παραμέρισε τa μικρά. Κατa τa τέσσερα σχεδον χρόνια, που κυβέρνησε τον τόπο, δεν επαψε νa αγωνίζεται γιa νa μεγαλώση τον έλληνικο χωρο, νa διασφαλίση τa άδιαμόρφωτα ακόμα σύνορα. Άγωνίζεται νa συγκροτήση τακτικο πειθαρχημένο στρατο καi νa τοϋ δώση την αίγλη που χρειάζεται γιa την εκπλήρωση τής άποστολfjς του. Άγωνίζεται νa περιστείλη την πειρατεία καi τη ληστεία, που καλa καλa άρκετοi τfjς έποχfiς δε φαίνεται νa τη διακρίνανε άπο την εννοια τής ελευθερίας. Άγωνίζεται νa φτιάξη ενα ύποτυπωδες φορολογικΌ σύστημα. Άγωνίζεται νa μορφώση νέους, που θa γίνουν οί πρ&τοι ύπάλληλοι τής Διοικήσεως, νa καθοδηγήση αγρότες καi εργάτες, νa τους διδάξη νέες τέχνες καi νέους τρόπους καλλιέργειας. Καi ενω αφιέρωνε σε Ενα τόσο πολύπλευρο δημιουργικΌ εργο τiς δυνάμεις του, σιγa σιγa κατασκεύαζαν, αύτοi που δεν καταλάβαι-
ναν η δεν ήθελαν νa καταλάβουν τη σημασία τού εργου του, την εtκόνα του ώς Τυράννου.
Είναι νa άπορη κανεiς άπο πού αuτο το μίσος τροφοδοτήθηκε. Διότι ό Καποδίστριας, άναγνωρίζοντας τiς ύπηρεσίες των άγων ιστών' δσο καi aν πολλοi άπο αuτσuς τον έχθρεύονταν, τσuς συμπεριφερόταν με σεβασμό, ύπομονΥ} καi μετριοπάθεια. Τσuς εκανε, δπως θa λέγαμε σήμερα, πολλες παραχωρήσεις. Γίνονταν aτεγκτος μόνο έκεϊ δπου ή ύποχώρηση θa σήμαινε σοβαρη βλάβη τού γενικού συμφέροντος. Προτίμησε αυτη την ήπια καi Επίμοχθη πολιτική, γιατi πίστευε ποος στο τέλος θa τιθάσευε τσuς περισσότερους καi θa μπορούσε να άφιερωθη όλόκληρος στη σύνταξη καi οργάνωση τής Έλληνικης Πολιτείας.
ΓιΟ. την κατάσταση αυτή, την κύρια ευθύνη δεν θa επρεπε να την έπιρρίψωμε στον
άπλο λαό, διότι τa πολιτικά του ενδιαφέροντα ήταν aκόμα έλαττωμένα καi ή έξάρτησή του &πο τους μορφωμένους, τους δημογέροντες καi γενικa τους προκρίτους μεγάλη.
co ραγιαδισμος τεσσάρων σχεδον αιώνων είναι ενας ιός, που δεν αποβάλλεται εϋκολα. Καί, καθci>ς ξέρομε, εχει δ ραγιαδισμος δύο δψεις, την ευτέλεια μπρος στον κρατούντα καi τη δυσπιστία, σχεδον την εχθρα, άπέναντι σε κάθε έξουσία. Κάποτε, την ευτέλεια την aντικαθ ιστa το aντίθετό της, το πνεύμα τής aνυποταγής, τής aνταρσίας. CH δυσπιστία πάλι, αυτή, aντιθέτως, συνεχίζεται αναλλοίωτη είτε το Κράτος είναι κράτος βίας είτε είναι κράτος δικαίου.
'Απο αυτους δμως που μπορούσαν νa εχουν τότε αυτοδύναμη γνώμη καi κύρος μόνο όρισμένοι aντιμάχονταν φανερa τον Καποδίστρια, ιδίως οί CΥδραϊοι καi μερι-
κοι Μανιάτες. Παρa ταύτα, το δούλεμα των αφελών, Cιπο πολλσuς μάλιστα καλαμαράδες τής έποχής, Cιπο τον τότε Τύπο, με κάθε είδους ψέματα και συκοφαντίες, άρκεσε γιa νa δημιουργηθή ενα κλίμα, που και aν δεν σταματούσε τον Κυβερνήτη στο εργο του, πάντως τού στεκόταν το πιο σοβαρο εμπόδιο.
Είναι φυσικο και δίκαιο, ελεύθεροι άνθρωποι και προ παντος εκείνοι που πολέμησαν γιa νa κατακτήσουν την έλευθ ε ρ ία τους, νa θέλουν νa εχουν γνώμη γιa τa κοινά, νa θέλουν νa μετέχουν στη διαμόρφωση τfjς πολιτειακής βούλησης και νa μπορούν έλεύθ ερα νa προβάλλουν τις aπόψεις τους. Α1Jτές οί aξιώσεις είναι συμφυείς μΕ: τfιν εννοια τfjς Δημοκρατίας, τής όποίας τις βασικές aρχές πολλοι τότε γνωρίζανε άπο το aμερικανικο Σύνταγμα και τa Συντάγματα τfjς Γαλλικής 'Επανάστασης. Ό Καποδίστριας δεν ήταν aντίθετος προς τις aρχές αυτές. <Η πολιτική
του στα δύο έλβετικα καντόνια και τα Συντάγματά τους, που ίσως αuτος συνέταξε και aσφαλώς συνέταξε, το aποδείχνει. 'Ήξερε δτι σuτε ή Δημοκρατία σuτε ό δημοκρατικος διάλογος εϊναι αuτα καθ' έαυτα κακά. Κακα εϊναι ή ύπερβολή, ή αμετροέπεια, ή όξύτητα, ή aρνητικότητα, ή ύποκατάσταση τής πειθοϋς που κατορθώνεται με τη λογικη aπο τη διέγερση των παθών που κατορθώνεται με τη δημαγωγικη συκοφαντία. και δυστυχώς ετσι πολεμήθηκε ό Καποδίστριας. Δεν μπόρεσε να aποτελέση σuτε αuτος εξαίρεση στην πικρην ίστορία τής πολιτικης μας ζωης δλων των εποχών, παρ' δλον δτι εκρινόταν aκόμη τότε ή τύχη τής μόλις ελευθερωμένης Πατρίδας.
Μπροστα ΟΕ αυτη τη χτυπητi] διαστρέβλωση τοϋ νοήματος τής εσωτερικης του πολιτικης, που γινόταν, όπο aλλους σκόπιμα, γιατι ήταν ΟΕ θέση να την εκτιμήσουν, και άπο aλλους όπο ελλειψη στοι-
χειώδους πολιτικi'jς σκέψης, αναγκάζεται να καταλήξη κανεiς στη διαπίστωση δτι aκόμα καi πολλοi &πο εκείνους που τον εκλέξανε Κυβερνήτη, δεν τον εκλέξανε για να aσκήση αuτος την εξουσία. Τον θέλανε περισσότερο ώς οργανο δικών τους Επιδιώξεων, ώς γέφυρα για να aνεβοϋν αuτοi στην εξουσία. 'Έτσι μόνο εξηγείται αuτη ή ραγδαία εξέλιξη, που τον λαοπρόβλητο Κυβερνήτη, τον μετέβαλε σε Τύραννο.
«Λευτερωθήκαμε &πο τον Τοϋρκο για να μaς σκλαβώση ό Κορφιάτης κόντες», λέγανε πολλοi aγωνιστές. 'Έλεγαν κάτι aνάλογα, περιέργως, καi ό aπληροφόρητος Κοραi'jς, και ό Μακρυγιάννης, που δίκαια μεν τον ύπερυψώσανε οί λογοτέχνες τοϋ καιροϋ μας, aλλα που ώς ίστορικος είναι αμφίβολης aξίας, διότι το ώραίο κείμενό του είναι γεμάτο aπο aντιφάσεις καi aφελείς κρίσεις.
'Έτσι το aστατο τής λα"ίκής ψυχής, aλλa καi ή δυσχέρεια νa διακρίνη ό χθεσινος ραγιaς τη δύναμη τού νόμου τής Πολιτείας ό.πο τη δύναμη τής βίας τού Τυράννου είχαν ώς φυσικο ό.ποτέλεσμα σε λίγους μήνες νa θεριέψουν γύρω ό.πο τον Κυβερνήτη οί σκευωρίες. Καi αιJτοi aκόμα που δ μολογούσαν' τουλάχιστον στα κρυφά, δτι χωρiς αιJτον θa διαλυθή ό τόπος, φρόντιζαν με κάθε τρόπο νa aνακόψουν το εργο του.
Δεν είναι δύσκολο, aκριβώς σήμερα καi έμεϊς, νa καταλάβωμε, γιατi ό <Έλληνας, δταν ό.ποτίναξε τον όθωμανικο ζυγό, διψούσε γιΟ. μιa κατάσταση, που συνήθως όνομάζομε ελευθερία, aλλa που μόνο κατ' ονομα τής μοιάζει. Διψούσε, χωρiς καλa καλa νa το συνειδητοποιή, γιa aνομία, γιa aναρχία, γιa μιa κατάσταση εκρυθμη, που ίκανοποιοϋσε προσωπικa πάθη καi συμφέροντα, aλλa που aντιστρατευόταν σε κάθε έπιταγη τής φρόνησης καi τής
λογικfjς. 'Επικρατούσε στiς ώρες εκείνες ενα στοιχείο aρνητικότητας, &κόμη καi καταστροφής, που εΙχε κιόλας φανερωθf\ τρία χρόνια πρίν, στον εμφύλιο σπαραγμο καi aργότερα στijν πυρπόληση του μοναδικού καλού πολεμικού μας ό.πο το Μιαούλη. Μέσα σε Ενα τέτοιο κλίμα κυβερνούσε ό Καποδίστριας τη διαγουμισμένη χώρα. 'Όλοι ζητούσαν ελευθερίες, δλοι ζητούσαν Σύνταγμα, δλοι διεκδικούσαν δικαιώματα, δλοι aλληλοκατηγορούνταν γιa νa εξοντώση ό Ενας τον άλλο καί, κατ' ουσία μόνο νόμο καi τάξη καi δικαιοσύνη δΕν γυρεύανε. Συχνa aναρωτήθηκα μη καi ό.πο αυτούς, που aρνιόντανε τον Καποδίστρια, πραγματικa τον Καποδίστρια aρνιόντανε η περισσότερο την ιδέα του νόμου καi τfjς τάξης - καi aς μη το καταλάβαιναν οί ίδιοι. Άσφαλως ό.γαπούσαν την Πατρίδα, ηθελαν μιaν Έλλάδα τρανή. Εlχαν δώσει το αίμα τους γιa την απελευθέρωσή της, αλλa δεν ηθελαν Έλληνικο Κράτος. Δεν ηθελαν την ύπο-
ταγη σε μια κεvτρικη εξουσία, έκτος αν αuτοi οί ίδιοι γίνονταν ή εξουσία. τα αυτα τοίς αuτοίς.
Σε δλη αuτη την κακοδαιμονία, έκτος άπο τiς Εντόπιες αθλιότητες, πρέπει να σημειωθfί δτι συμβάλανε καi οί ξένοι, οί i:σχυροi τότε λεγόμενοι προστάτες μας, είτε διότι ήθελαν να βοηθήσουν κατα καιρσuς το Σουλτάνο, ύψώνοντας έμπόδια στο εργο τού Κυβερνήτη, είτε διότι για να ωφεληθfί ό καθένας εi:ς βάρος τού άλλου, ανακάτευαν τσuς δικούς μας στiς δολοπλοκίες τους, τονώνοντας τiς κακίες μας καi αδυνατίζοντας τiς aρετές μας.
'Αλλα σε αυτη την κατηγορία έναντίον των ξένων πρέπει να θέσωμε κάποτε Ενα δριο. Εlναι παλιά μας συνήθεια να έπιρρίπτωμε πάντα σε τρίτους τα δικά μας άμαρτήματα. Οί ξένοι στο κάτω κάτω, δταν παρεμβαίνανε, έκπληρώνανε, σαν πολίτες τfjς δικflς των Πολιτείας, το κα-
θηκον τους. Στην έποχη μάλιστα τού Καποδίστρια γιa τέτοιες παρεμβάσεις, δεν χρειάζονταν, δπως σήμερα, πολλa Επιχρίσματα, πολλη ύποκριτικη γιa νa εκδηλωθούν. Δεν χρειάζονταν πολλες θεωρητικες αναπτύξεις γιa νa δικαιολογηθη μιa παρέμβαση. Γιατi λοιπόν καταλογίζομε ευθύνες μόνο σ' aυτσιJς η καi κυρίως σ' aυτούς, ενω κυρίως ύπεύθυνοι είμαστε έμεϊς; Δικοί μας πολέμησαν τον Καποδίστρια. Δικός μας τον χτύπησε. Στην περίπτωσή του, a,λλωστε, οί μεν Ρωσοι δεν τον ύπονομεύανε, χωρiς διόλου aυτο νa Cιποδοθη σε μιaν ιδιαίτερη εύνοια είτε των Ρώσων προς τον Καποδίστρια είτε τού Καποδίστρια προς τσιJς Ρώσους. Οί Γάλλοι, μόνο μετa την πτώση των Βουρβώνων, το 1830, φανηκαν, &λλa aτονα, να παρακολουθούν τσιJς Βρεταννούς, οί όποίο ι καi aυτοί, ό.πο το θάνατο τού Κάνι γγ, εδειξαν δυσπιστία aκόμα καi έχθρότητα προς τον Καποδίστρια, aν καi ό ναύαρχος Χάμιλτον, ό ίδιος, είχε έγκρί-
νει τi}ν εκλογή του. Πρέπει επίσης να σημειωθη δτι πολλες εκδηλώσεις Εναντίον τού Καποδίστρια, δεν προέρχονταν τόσο ό.πο τiς ίδιες τiς Κυβερνήσεις της Άnλίας καi τijς Γαλλίας, δσο ό.πο aνεύθυνες καi προσωρινες πρωτοβουλίες τών aντιπροσώπων τους.
'Έτσι, βαλλόμενος ό.πο παντού, ό.πο παντού κυκλωμένος, ενας μοναχικος ελεύθερος πολιορκημένος, ϋστερα ό.πο μια μαρτυρικη ζωη τεσσάρων σχεδον ετών, κατα τα όποϊα aγόnυστα, δοκίμασε τόσες πικρίες καi δέχτηκε τόσες επιθέσεις, ό Καποδίστριας δολοφονήθηκε την 27η Σεπτεμβρίου 1831, την &ρα που πήγαινε να εκκλησιασθi} στον •Άγιο Σπυρίδωνα τού Ναυπλίου.
Παρ' δλη δμως τη ζοφερη εικονα, που παρουσιάζει ή &ρα εκείνη, δεν θα ήταν δίκαιο να λεχθη δτι το φόνο τού Καποδίστρια τον επιδιώξανε καi τον προμελετή-
σανε οί aντίπαλες πολιτικες παρατάξεις. Κανενος aντιπάλου ή σκέψη δεν είχε φτάσει νομίζω &ς αuτο το aκραίο σημείο. ·Ένα τυχαίο περιστατικο ήταν ή δολοφονία του. Παρa ταύτα, θa ήταν και αuτο το τυχαίο περιστατικο aδύνατο, aν δεν ύπέθαλπε, aπο καιρο πρίν, κάθε Εναντίον του aκρότητα, μιa διάχυτη, μουντi] aντίδραση.
Στη ρίζα της βρίσκομε το μοιραίο aντικοινωνικο «έγοο» τού •Έλληνα. Το θαυμάσιο αuτο «έγώ», ό.πο δπου έκπορεύθηκε ή φιλοσοφία, ή ποίηση, ή τέχνη και ή aνδρεία, και ή έμπορικη τόλμη τού .Έλληνα, ύπfiρξε και το μοιραίο «έγοο» που διέλυσε τις έλληνικες Πόλεις, τις έλληνιστικες Επικράτειες, την λεβεντογεννιa τού '21. Κάποια στιγμη Ενα τέτοιο «έγώ», ενα ίστορικa aσήμαντο «έγοο» γιa μιaν aσήμαντη προσωπικη aφορμη δολοφόνησε τον Κυβερνήτη, αuτον που aγωνίσθηκε νa ύποτάξη δλα τa «έγοο» των Έλλήνων στην
�23�
ένότητα μιaς εuνομουμένης Πολιτείας, μιaς Πολιτείας δπου κάθε «εγω» θa είχε την ελευθερία που επιτρέπει ή ελευθερία των aλλων καi ή τάξη τού συνόλου.
"Αν κυβερνούσε την <Ελλάδα ό Καποδίστριας μερικa χρόνια aκόμα - δταν πέθανε, δεν ήταν σuτε 56 ετων- θa ήταν aλλη ή μοίρα αυτού τού τόπου καi πολλa δεινa που ακολούθησαν θa είχαν aποτραπij. 'Ίσως λίγοι τότε νa ήταν σε θέση νa αναμετρήσουν το μέγεθος τfjς εθνικής συμφοράς, που προκάλεσε ό θάνατός του. Μόνο ή aπόσταση μ aς επιτρέπει νa τη δούμε σήμερα όλόκληρη, σε δλες της τiς συνέπειες.
Θεωρώντας όπο μιaν ύψηλότερη σκοπιa τa πράγματα τfjς Εποχής εκείνης, καi χωρiς καθόλου νa ύποτιμούμε τη συμβολη δλων των aγωνιστων, των στρατιωτικων καi των πολιτικών, νομίζω δτι μπορούμε νa ύποστηρίξωμε, μη αδικώντας
κανένα, πως χωρiς την παρουσία καi τη δράση τοϋ Καποδίστρια δεν θa κατορθωνόταν ή ό.πελευθ έρωη της πατρίδας μας. Τό πλέγμα των Ενεργειών του όπο τό 1820 &ς τη μέρα τοϋ θανάτου του, ό.ποτελοϋν τον κύριο παράγοντα, που στερέωσε την ελευθερία μας καi την πολιτειακή μας ύπόσταση.
Δεν πρέπει νa λησμονfίται δτι ή 'Έλλaς δ ε ν ελευθερώθηκε ό.πό τη ναυμαχία τοϋ Ναυαρίνου, δσο καi δ.ν αuτη στάθηκε γεγονός σπουδαίο. Έπi δύο ακομα χρόνια μετά, aγωνίζονται οί 'Έλληνες γιa νa απομακρύνουν τόν εχθρό ό.πο την Πελοπόννησο καi τη Στερεά. Καi δλος αuτος ό aγώνας διεξάγεται με πραγματικό ήγέτη τόν Κυβερνήτη.
Μετa τόν Καποδίστρια ή μικρη τότε ελεύθερη Πατρίδα μεγάλωσε. Το 1864, το 1881, τό 1913, τό 1920, το 1947. Ό Βενιζέλος, παρ' δλες τiς κατοπινες συμ-
φορές, εκανε πράγματι τη Μ ε γ ά λ η •Ελλάδα. 'Αλλa την ·Ε λ λ ά δ α την εκανε ό Καποδίστριας.
ΔΕ:ν θa i)ταν σύνθρονος των θε&ν ή ·Ιστορία, δ.ν χρησίμευε μόνο εις το νa μaς δίνη πληροφορίες γιa τa γεγονότα καi τa πρόσωπα που πέρασαν. Μ aς διδάσκει νa aντικρύζωμε όπο μιaν ύψηλη σκοπιa το παρον καi νa προχωρούμε, πλούσιοι όπο την έμπειρία της, προς το μέλλον. ·Όσο πιο μακρυς εlναι ό χρόνος που αγκαλιάζει μΕ: τη μνήμη του ό άνθρωπος, τόσο πιο πλούσιος γίνεται σε σοφία καi σε ήθος. Έμεϊς οί .Έλληνες εχομε μιaν ό.πέραντη σε χρόνο καi aτίμητη σε περιεχόμενο Ίστορία. 'Αναρωτιέμαι δμως, δ.ν εχωμε μιaν ισοδύναμη ίστορικη μνήμη. "Αν μαθαίναμε δ,τι αυτη μΕ: άδρa παραδείγματα μaς διδάσκει, δ.ν στηριζόμαστε, δπως άρμόζει, στiς διδαχές της, στa θετικa καi aρνητικa στοιχεία που άλυσιδωτa συνεχίζονται μέσα στους αι&νες, δ.ν ετσι ή
Ίστορία, aντi να περνά μπρος στα μάτια μας σαν Ενα έξωτερικο γεγονός γινόταν ενα κομμάτι ό.πο τη συνείδησή μας, θα μπορούσαν τότε χάρις σ' aυτην να τονωθούν οί aρετές της Φυλijς καi να aμβλυνθούν τα έλαττώματά της. Θα Επηρεάζονταν προς το καλλίτερο ή δομη της πολιτικής μας ζωijς, ετσι &στε να μην έπαναλαμβάνωνται τα ίδια πάντα λάθη, δταν συντρέχουν οί ίδιες περιστάσεις.
ΜΕ την εiΙφυί:α του, aκόμα καi ό μέσος ·Έλλην γνωρίζει τα λάθη aυτά, σε άδρf:ς τουλάχιστον γραμμές, καi δμως aυτος ό ίδιος που τα γνωρίζει, τα διαπράττει. Δf:ν ύπακούει στην ευφυί:α του. ·γ πακούει στα πάθη του. Κάποτε, aργότερα, μετανοεί. Συνήθως δταν το ανεπανόρθωτο εχει γίνει. «Kai ου πολλώ χρόνω ϋστερον μετέμελε τοίς Άθηναίοις» (Α. VII. 35). Α υτη την τραγικη φράση τού Ξενοφώντος, με συντριβη την aναθυμδ.μαι, απο παιδάκι τού Σχολαρχείου. '"Έμεινε σαν
καρφi μέσα μου. Καi μού ελεγε σχετικa κάποιος παλιός μου φίλος: «Μεταμορφώθηκε μέσα μου αυτη ή aφηγηματικη φράση τού Ξενοφώντος, σε Εντολη νa μην παρασύρωμαι &πο πάθος κανένα καi νa είμαι δίκαιος &πέναντι τών aντιπάλων καi άτεγκτος &πέναντι τών φίλων».
ΠηγΥ) πολιτικού φρονηματισμού θa επρε-' - -;' , ' ' � -πε να μας ειχαν γινει τα σκοτεινα εκεινα
χρόνια της πρώτης μεταπελευθ ερωτικής περιόδου. ·Όλες οί aδυναμίες που κάθε τόσο καταστρέφανε καi μιa aρχαία πόλη, ώσότου νa καταστραφούν δλες μαζi &πο την πολιτικη φρόνηση καi τη συντονισμένη καi πειθαρχημένη δράση της Ρώμης, δλες αυτες οί aδυναμίες λες καi αναστήθηκαν μαζi με τον ύπέροχο aγώνα της Φυλfjς γιa την aνάκτηση της έλευθερίας της. ·Αμαρτήματα που πάντα παρακολούθησαν το Γένος μας &πο τους μυ θ ικους χρόνους, δταν μπρος στον έχθρο ή ερις τού Άγαμέμνονα καi τού Άχιλλέα διέ-
σπασε τσuς 'Αχαισuς εξω &πό την Τροία, άμαρτήματα που σφράγισαν τη μοίρα μας καi που πάντα κινδυνεύουν να ύποτροπιάσουν' φανερώθηκαν τότε, κατ α τρόπον εντονο, καi στάθηκαν εμπόδιο στό τιτάνιο εργο ένός σοφού νομοθέτη καi ένός πράου πολιτικού πού, aντιπαλαίοντας πρός τiς πιό δύσκολες περιστάσεις, πάσχιζε να ύψώση μια πραγματικη ελεύθερη πολιτεία, μέσα &πό τό χάος.
Οί μεγάλοι νεκροi μιλούνε. Καi δσοι εχουν ειλικρινfl διάθεση να τους ακούσουν' μ π ο ρ ε ϊ να τους ακούσουν καi να ένωτισθούν τό λόγο τους. Έπειδη τώρα πια δεν εΙμαι μακρια &πό τη χώρα τους εχω τη χάρη κάποτε να τους aκούω.
Είμαστε ενα ολιγάριθμο εθνος, καθηλωμένο σ' ενα έπίζηλο σημείο τού Κόσμου, που βάλλεται άπό πολλους aντίξοους aνέμους. Μaς περιβάλλουν πλήθη πολλά. Α-ιJτοt εχουν τόν aριθμό, aλλα έμεϊς εχομε
την aνδρεία καi την ευφυ"ί:α. Πλούτο δεν εχομε, aλλα μπορεί να τον aποκτήσωμε. Μπορεί να ξεπεράσωμε καi κάθε κίνδυνο, δ.ν στiς aρετές μας προσθέταμε τη συνειδητη βούληση τής έ ν ό τ η τ α ς, που μόνο τότε μπορεί να κατορθωθfj σε μια κοινωνία ελεύθερων aνθρώπων, δ.ν ό καθένας μας, aλλα καi ολοι μαζί, ύποταχθούμε στην ϋψιστη εντολη τής έλληνικfjς σοφίας, σ τ ο μ έ τ ρ ο. Σε δ,τι σκεφτόμαστε, σε δ, τι πράττομε, να πειθαρχούμε στην aρχη τού μέτρου. Να aποτάξωμε το Σατανa τής ύπερβολης, τής αμετροέπειας, τού πάθους που τυφλώνει. Το μέτρο- καi μόνο α'Uτο - δίνει στον aνθρωπο aνθρωπια καi στον <Έλληνα τη δύναμη να κάνη θαύματα. Δεν aρκούν οί πρόσκαιρες f]θικες πατριωτικες εξάρσεις, δταν τiς ακολουθούν μακρες περίοδοι aφροσύνης καi aκαταστασίας. Το μέτρο επιβάλλει τη συνέχεια καi τη συνέπεια στους λόγους καi στiς πράξεις.
�30�
·ο Καποδίστριας μπορεί νa μaς γί νη ύπόδειγμα, ζωντανi"] παρουσία τοϋ έλληνικοϋ μέτρου.
Α-ιJτος ό άνθρωπος, που δλη σχεδον ή άλληλογραφία του είναι γραμμένη στα γαλλικά, α-ιJτος ό κόμης τοϋ Libro d'oro, που τa περισσότερα χρόνια του τa εζησε έξω άπο την ·Ελλάδα, ήταν κατ' έξοχην •Έλλην, φορευς έκείνων των άρετων που κάνουν την έλληνικη ίστορία, την έλληνικη τέχνη καi την έλληνικη σκέψη, βάθρο τοϋ πολιτισμού δλων των λαών της Ε-ιJρώπης. •Η ϋπαρξή του, ή παρουσία του στiς πρώτες ώρες της νέας έθνικijς μας ζωής πρέπει δλους νa μaς έμπνέη με ύπερηφάνεια. ·Όσο γεννa τούτη ή γη Καποδίστριες, μπορεί νa λέμε:
Ναί, είμαστε έμείς ή αtώνια .Ελλάδα. Μaς γεμίζει δμως καi με πίστη καi με έλπίδα. Πως μπορεί ενας •Έλληνας
νa μην πιστεύη καi μην έλπίζη;
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΛΟΣΕΩΣ
ΔΙΔΑ Κ τΙ ΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩ Ν
ΕΚΤΥΠΩΣΙΣ: λΛΕΞ ΜΑΤΣΟΥΚΗΣ Α. Ε