Ομηρική εποχή

Η ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ

Θεοφιλόπουλος Αθανάσιος Καββούρης Δημήτριος Γριβόγιαννης Ιωάννης

Α1 – 4ο Γυμνάσιο “Γιάννη Ρίτσου”

Απρίλιος 2012

Φιλοξενία: (ετυμολ. από το φιλώ (= αγαπώ) + ξένος) αναφέρεται στην πράξη της περίθαλψης και φροντίδας ενός ξένου στο σπίτι κάποιου.

Η φιλοξενία στην Ομηρική εποχή

Ο Ελληνικός λαός φημίζεται για την φιλοξενία του. Αυτό το χαρακτηριστικό το έχουμε κληρονομήσει από τους πρόγονούς μας, τους Έλληνες της Αρχαίας Ελλάδας. Οι πληροφορίες που μας δίνει ο Όμηρος για το θεσμό και την εθιμοτυπία της φιλοξενίας είναι πάρα πολλές. Διαβάζοντας κανείς τα σχετικά χωρία στην Οδύσσεια, εντυπωσιάζεται πραγματικά από μια ακατανόητη για την εποχή μας ιεροτελεστία, που είχε να κάνει με την υποδοχή και την περιποίηση του άγνωστου επισκέπτη, του μακρινού ταξιδιώτη, του ανώνυμου ξένου. Ήταν πολύ σπουδαίος θεσμός και ηθικό χρέος για τους αρχαίους να υποδέχονται και να περιποιούνται τους ξένους στο σπίτι τους. Προστάτης τους ο Ξένιος Δίας, γι’ αυτό οι ξένοι θεωρούνταν πρόσωπα ιερά, τιμημένα και σεβαστά.

Εισαγωγή

Ομ

ηρ

ική

κο

ινω

νία

- φ

ιλο

ξενί

α

Ο θεσμός της φιλοξενίας Στην ομηρική κοινωνία ο θεσμός της φιλοξενίας ήταν ιερός και πολύ ισχυρός. Δημιουργήθηκε από μια πρακτική ανάγκη, δηλαδή από το ότι δεν υπήρχαν πανδοχεία ή ξενοδοχεία για όσους ταξίδευαν (κυρίως για εμπορικούς λόγους). Ο θεσμός της φιλοξενίας αφορά τον φιλοξενούμενο («ξένος» στα αρχαία) και τον οικοδεσπότη (ξενιστής) και μας είναι γνωστός από τα έπη του Ομήρου και συγκεκριμένα από την Οδύσσεια.

Σε πολλά σημεία στην Οδύσσεια η διαδικασία της φιλοξενίας ακολουθεί ένα στα­θερό τυπικό, δηλαδή τηρούνται οι ίδιοι κανόνες όταν ο οικοδεσπότης πρόκειται να φιλοξενήσει κάποιον. Ο ξένος βέβαια της εποχής του Ομήρου δεν ήταν τουρίστας, αλλά αγγελιοφόρος, εξόριστος, ταξιδιώτης, κλπ.

Το τυπικό της φιλοξενίας

“επί ξενίαν καλείν”

Υποδοχή και πρώτες περιποιήσεις

O Tηλέμαχος μπροστά στον σεβάσμιο βασιλιά της Πύλου.

Ο «ξενιστής» (ο οικοδεσπότης που φιλοξενεί τον ξένο) υποδέχεται και καλωσορίζει τον ξένο εγκάρδια, με προσφώνηση και με θερμή χειραψία και τον προσκαλεί σε φιλοξενία. Η πρόσκληση λεγόταν «επί ξένια καλείν» και η αποδοχή ενός ξένου για φιλοξενία λεγόταν «εστιάν» ή «ξενίζειν». Πάντα με το που έμπαινε ένας ξένος στο παλάτι έκανε ευχές για την οικογένεια που τον φιλοξενούσε. Αν είχε όπλα ή κοντάρι και άλογα με άμαξα φρόντιζαν τα ζώα στον στάβλο και τοποθετούσαν τα όπλα στην ίδια θήκη του οικοδεσπότη. Μπορούσε να φέρει μαζί του όποιον ήθελε στο γεύμα (αυτοί αργότερα ονομάστηκαν «παράσιτα»). • Αν το όνομα του ξένου δεν είναι ακόμη γνωστό, ο ξενιστής τον υπο­δέχεται με την προσφώνηση, «ξένε».

Στην συνέχεια λαμβάνει χώρα το λουτρό.

Οι ακόλουθες ή οι υπηρέτριες τον λούζουν, τον αλείφουν με λάδι και τον ντύνουν με καθαρά και πολυτελή ενδύματα και τον οδηγούν να καθίσει σε έναν θρόνο.

Στο τραπέζι «Ύστερα την οδήγησε σε θρόνο να καθίσει, λεπτουργημένο κι όμορφο, πάνω του απλώνοντας ύφασμα μαλακό, και στήριγμα στα πόδια της έσυρε το σκαμνί…» Οδύσσεια α΄στιχ. 146 – 148

Χαμηλό κάθισμα

Υπηρέτριες έφερναν κανάτι και λεβέτι, για να πλύνουν τα χέρια τους και τους έστρωναν τα τραπέζια για το φαγοπότι. Οι αρχαίοι έλληνες έδιναν μεγάλη σημασία στην καθαριότητα.

Στον ξένο προσέφεραν το καλύτερο κομμάτι του φαγητού και το καλύτερο κρασί τους. Συμπλήρωμα σ’ένα καλό τραπέζι το τραγούδι, η μουσική και ο χορός.

Στο τραπέζι…

Υπηρέτης βγάζει κρασί από ψυκτήρα που είναι τοποθετημένος σε κρατήρα με παγωμένο νερό.

Αφού ο ξένος ευχαριστηθεί το γεύμα τότε τον ρωτούσαν ποιος είναι, ποιος ο λόγος της επίσκεψης και τα αιτήματα του. Και ακολουθεί συζήτηση. Ο οικοδεσπότης ικανοποιεί το αίτημα του ξέ­νου σε όποιο βαθμό μπορεί.

Στο τραπέζι…

Η συνέχεια της περιποίησης…

Μπρούντζινο αγαλματίδιο άνδρα με αυλό ή κύπελλο, 8ος αι. π.Χ., από το Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος Σπάρτης

Επίσημη υποδοχή: Σε εξαιρετικές περιπτώσεις διοργανώνονταν αθλητικοί αγώνες και εκδηλώσεις προς τιμήν του ξένου. Προσφορά διαμονής: Παρείχε φιλοξενία για όσο καιρό ήθελε ο ξένος. Διέμενε σε ένα ειδικό δωμάτιο που λεγόταν «ξενών». Προσφορά δώρων: Κατά την αναχώρηση του τού πρόσφεραν πολλά δώρα, τα λεγόμενα "ξένια". Έτσι, ο οικοδεσπότης (ξενιστής) κι ο φιλοξενούμενος (ξένος) συνδέονταν με δεσμούς φιλίας, που κληροδοτούνταν και στους απόγονούς τους. Από εκεί και ύστερα δεν επιτρεπόταν να σηκώσει όπλα ο ένας ενάντια στον άλλον και ήταν φίλοι για πάντα.

Η περιποίηση συνεχιζόταν σε όλη την διάρκεια της διαμονής του επισκέπτη.

Μία γυναίκα να μαγειρεύει και η άλλη να την παρακολουθεί.

» Θεωρείται υποχρέωση και θεία απαίτηση η περιποίηση των ξένων και αμάρτημα η κακή αντιμετώπισή τους. Επίσης ύβρις η άρνηση ή η πονηρή προσέγγιση των φιλοξενουμένων.

» Ο μόνος λόγος για άρνηση της φιλοξενίας ήταν αν θεωρείται ο φιλοξενούμενος μιασμένος και έπρεπε να απομακρυνθεί από την πόλη ο άνθρωπος αυτός.

Υποχρέωση - Άρνηση

Ραψωδία Ε΄ της Ιλιάδας > > >

Κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου, βρέθηκαν αντιμέτωποι, ως εχθροί, ο Διομήδης από το στρατόπεδο των Ελλήνων και ο Γλαύκος από το στρατόπεδο των Τρώων. Ήταν έτοιμοι να αλληλοσκοτωθούν όταν ανακαλύπτουν ότι ο παππούς του ενός είχε κάποτε φιλοξενήσει τον παππού του άλλου. Τότε, αντί να μονομαχήσουν, αγκαλιάστηκαν και φιλήθηκαν, συζήτησαν και αντάλλαξαν δώρα, τα ίδια τους τα όπλα. Από αυτό το συγκινητικό γεγονός, δεν βλέπουμε μόνο την ιερότητα του θεσμού της φιλοξενίας, αλλά και το ρόλο αυτού του θεσμού στην ανάπτυξη φιλικών και ειρηνικών σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους και τους λαούς. Μέσα από αυτόν τον ιερό θεσμό διαδιδόταν το μήνυμα της ειρήνης προς κάθε κατεύθυνση. Διαδιδόταν επίσης ο πολιτισμός, αφού ο κάθε ταξιδιώτης μετέφερε στοιχεία πολιτισμού από τον τόπο του και έπαιρνε στοιχεία από ξένους τόπους, για να τα φέρει στην πατρίδα του.

Ο άρρηκτος δεσμός φιλίας, ανάμεσα σε οικοδεσπότη και φιλοξενούμενο, μεταβιβάζεται και στα παιδιά τους και στα παιδιά των παιδιών τους.

Θυμηθείτε…

Θανάσης Θεοφιλόπουλος Δημήτρης Καββούρης Γιάννης Γριβόγιαννης