Τι έτρωγαν οι αρχαίοι Κύπριοι

Γράφειο Ανδρέας ΧατζηθωμάςΦιλόλογος-Κριτικός

ΜΕΡΟΣ Δ’

To αμπέλι είναι από τα λίγα φυτά της Κύπρου που υπήρχαν στα προϊστορικά χρόνια. Αυτό συμπεραίνεται από ευρήματα κουκουτσιών που βρέθηκαν στην Καλοψίδα (16ος-15ος π.Χ. αιώνας) και στο Απλίκι (13ος π.Χ. αιώνας).

Βρέθηκαν, ακόμη, κουκούτσια σταφυλιών στη Σαλαμίνα (6ος - 5ος π.Χ. αιώνας) και στην νεκρόπολη Τζελλάρκα (4ος π.Χ. αι.). Η καλλιέργεια του αμπελιού στην Κύπρο ποτέ δεν σταμάτησε. Αντίθετα, εισήγονταν νέες ποικιλίες από άλλες χώρες, κυρίως από χώρες της Ανατολής.

Η παραγωγή κρασιού ανάγεται στην περίοδο του 5ου π.Χ. αιώνα, κι αυτό το διαπιστώνουμε από επιγραφές που βρέθηκαν στο Βουνί, στον Άγιο Φώτιο αλλά και από αναφορές Ελλήνων και ξένων περιηγητών.

Ο Πλίνιος γράφει για την κυπριακή κληματαριά πως οι αρχαίοι λόγω μεγέθους της, την ανέφεραν ως δέντρου. Οι κληματαριές στην Κύπρο φτάνουν σε εξαιρετικά μεγέθη. Στο ναό της Αρτέμιδας στην Έφεσο μπορούσε να ανεβεί κανείς στη στέγη του ναού από μια κυπριακή κληματαριά. Το δε ξύλο της είναι αιώνιο.

Ακόμα και σε νομίσματα που βρέθηκαν στην Πάφο (3ος αι. πΧ) αποτυπώνονται αμπέλια, γεγονός που μαρτυρεί τη σημασία των αμπελώνων για την κυπριακή οικονομία.

ΚΡΑΣΙ

Το κρασί της Κύπρου ήταν ένα από τα ονομαστότερα στην αρχαιότητα. Άλλοτε χαρακτηριζόταν "λεπτότατον" και άλλοτε ως "Κύπριον νάμα". Αλλού αναφέρεται "οίνος άκρατος" και "φοινίκιος". Ο γεωγράφος Στράβων αποκαλεί την Κύπρον "εύοινον".Επιγραφές που βρέθηκαν σε διάφορες περιοχές της Κύπρου, αναφέρονται στο κυπριακό κρασί.

Σε αρχαίο κύλικα, ειδικό αγγείο για πόση κρασιού, που βρέθηκε στο Μάριον, αναγράφεται η φράση "Χαίρε και πίει ευ".

Στην Πάφο, επίσης, στα περίφημα ψηφιδωτά του "Οίκου του Διονύσου", ανάμεσα στις παραστάσεις αναγράφεται η πρόταση "Οι πρώτοι οίνον πιόντες". Η ένδειξη αυτή μας παραπέμπει σε πολλές άλλες αναφορές, όπως εκείνη της λατρείας του θεού Διόνυσου που αυτός εφεύρε κατά την παράδοση, τη διασκέδαση, το χορό και το κρασί.

Στα περίφημα ψηφιδωτά της Πάφου και συγκεκριμένα στον "Οίκο του Διονύσου", βρίσκεται σε άριστη κατάσταση το ψηφιδωτό δάπεδο που παριστάνει τους πρώτους οινοπότες.

Η παράσταση απεικονίζει το θεό Διόνυσο, θεό του κρασιού, στεφανωμένο με φύλλα αμπελιού να κρατά σταφύλι. Πλησίον του καθισμένη η Ακμή που δοκιμάζει το κρασί που της πρόσφερε. Δίπλα ο Ικάριος ο πρώτος κρασέμπορος που δολοφονήθηκε από τους φίλους αυτών που ήπιαν κρασί και μέθυσαν, γιατί νόμισαν πως τους δηλητηρίασε.

Το κρασί έχει τη δική του παράδοση και ιστορία στην Κύπρο.

Από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προϊόντα της Κύπρου και ένα από τα προσοδοφόρα αγαθά για την ανάπτυξη της οικονομίας των κατοίκων του νησιού.

Κατά τα χρόνια της ρωμαϊκής, βυζαντινής εποχής, της φραγκοκρατίας και της βενετοκρατίας, υπάρχουν πολλές αναφορές για την παραγωγή και εκμετάλλευση των κρασιών της Κύπρου. Πολλοί περιηγητές κάνουν στα γραπτά τους κείμενα αναφορά για το κρασί της Κύπρου και το χαρακτηρίζουν δυνατό, γλυκό, άφθονο και φθηνό με ωραίο χρώμα.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται για την κουμανταρία, το γλυκό κρασί που μέχρι σήμερα θεωρείται ένα από τα πιο φημισμένα κρασιά στον κόσμο. Οι Κύπριοι, κυρίως στα μεσαιωνικά χρόνια, είχαν μεγάλη παραγωγή κρασιού και το άφηναν να παλαιώσει, γεγονός που ανα-φέρεται από πολλούς ξένους επισκέπτες στο νησί.

Μάλιστα αναφέρεται πως υπήρχε κρασί 80 χρόνων, το οποίο ήταν και πολύ δυνατό που χρειαζόταν να το αναμείξουν με διπλάσια ποσότητα νερού για να το πιουν.

Ο Πλίνιος για την παραγωγή του κρασιού αναφέρει:

"Μερικοί το παρασκευάζουν από οποιαδήποτε ποικιλία γλυκών, άσπρων σταφυλιών, που ωριμάζουν πρώιμα, αφήνοντας τα τσαμπιά στον ήλιο μέχρι να μείνει λίγο παραπάνω από το μισό του αρχικού τους βάρους, και μετά τα χτυπούν και μαλακά βγάζουν τον μούστο. Οι πιο επιμελείς, που δεν φείδονται τους κόπους, τα αποξηραίνουν με τον ίδιο τρόπο, μετά παίρνουν ένα-ένα τα σταφύλια, τα βουτούν, χωρίς τα κοτσάνια, σε καλό κρασί μέχρι να φουσκώσουν, και μετά τα εκθλίβουν: αυτός ο τρόπος θεωρείται πολύ καλύτερος από οποιονδήποτε άλλον".

Οι αρχαίοι πρόγονοί μας πίστευαν πως ήταν φοβερό ελάττωμα για τους ανθρώπους η μέθη.

"Χαλεπόν τοις ανθρώποις η μέθη", γι' αυτό νέρωναν το κρασί τους για να μην φτάσουν στο σημείο της αναξιοπρέπειας.

Από τους στίχους του Αθηναίου "Δειπνοσοφισταί" φαίνεται καθαρά η άποψη που είχαν οι αρχαίοι για την οινοποσία.

Ο Αντιφάνης λέγει:

0 Εύβουλος παριστά το Διόνυσο να λέει: Κρατήρες για τους φρόνιμους τρεις έχω για τη χρήση κι ανακατεύω το κρασί.

Τον ένανε για την υγεία, που πρώτο πίνουν όλοι, το δεύτερο για έρωτα και τη χαρά τον τρίτο για τον ύπνο, κι οι καλεσμένοι, μόλις πιουν,στο σπίτι τους γυρίζουνε σαν άνθρωποι σοφοί.Αν λες και για τον τέταρτο δεν είναι ιδικός μας, αυτός ανήκει στις βρισιές, όπως ο πέμπτος στις φωνές κι ο έκτος εις το τρίκλισμα και τ' άτακτο τραγούδι. Ο έβδομος τα μούτρα σπάει ο όγδοος για δίκη στο δικαστήριο καλεί, ο ένατος εξάπτει και στο Θυμό ξεσπάει, ο δέκατος στην τρέλα, αυτή που γίνεται αφορμή για να σε ρίξει κάτω γιατί, άμα χυθεί πολύς σ' ένα μικρό αγγείο, βάνει εύκολα τρικλοποδιά σ' εκείνους που τον ήπιαν.

Αθηναίος Δειπνοσοφισταί Β. 26 Μετφρ. Στ. ΑλεξιάδηςΟ Αθ. Σακελλαρίου στο βιβλίο του "Τα Κυπριακά" γράφει για το κρασί:

Άμπελοι, οίνοι, οινοπνεύματα, όξος, σταφίδες. Της Κύπρου αι άμπελοι είνε πεφυτευμέναι περί το όρος Ολυμπον νυν δ' η καλλιέργεια αυτής άρχεται εκτεινομένη καθ' άπασαν την νήσον, πλην της Μεσαορίας και Καρπασίας.

Τα κλήματα δε των αμπέλων της ήσαν λίαν μακρά κατά τον Πλίνιον.

Οι εν Κύπρω βότρυς είνε καλοί το μέγεθος. Υπό του Απονίου αναφέρονται εν τη νήσω γινόμενοι βότρυς Θαυμαστοί το μέγεθος.

Ούτοι παράγουσι διαφόρους οίνους, οίτινες και κατά την αρχαιότητα ήσαν ονομαστοί. Του ευοίνου δ' αυτής μνείαν ποιείται ο Στράβων λέγων "και γαρ εύοινος (εστίν η Κύπρος) και ευέλαιος". Τον Κύπριον δ' οίνον εξυμνεί και επίγραμμά τι, ποιητικώς αυτόνάμα Κύπριον καλών.

Βρώματά μοι χοίρων συκιζομένων προέθηκας, ξηρών, διψαλέων Κυπρόθεν ερχομένων.

Αλλ' εμέ συκωθέντα μαθών ή σφάξον ετοίμως, ή σβέσον εκ δίψης νάματι τω Κυπρίω.Ο λεπτότατος δ' ούτος Κύπριος οίνος φαίνεται ότι είνε ο νυν καλούμενος κουμανταρία από του τάγματος των Ναϊτών commanderie, λαβόντος την χώραν ως κτήσιν, εν η γίνεται ο κάλλιστος οίνος. Αρίστης δε ποιότητας κουμανταρία παράγεται, ως παρ' ειδήμονος των τοιούτων εμάθομεν, εις τα Εσωχώρια της Λεμεσού Καλόν Χωρίον, Κελλάκιν, Μύλους, Διερώναν, Εφταγωνίαν, Ζωοπηγήν κλπ. η δε κουμανταρία του Πολιτικού είνε και αυτή εκ των αρίστων, αλλά κατωτέρα της των ρηθεισών νυν

κωμών.

Ετερος δε Κύπριος οίνος είνε ο υπό του Διοσκορίδου καλούμενος κατορχίτης "και ο (οίνος) κατορχίτης, ον ένιοι συκίτην καλούσιν, εν Κύπρω σκευάζεται ομοίως τω φοινικίτη διαφέρει δε ότι επί τούτου ένιοι αντί ύδατος, στεμφύλων απόβρεγμα νεοθλίπτων, το ίσον μέτρον βάλλουσιν ισχάδες δε λαμβάνονται αι χελιδόνιοι καλούμεναι ή φοινικαί. Μέλαιναι δε εισί αποβρέχονται ως προείρηται τά δε ημέρας δέκα εκλαμβάνεται το υγρόν. Και εκ δευτέρου και τρίτου επιχείται του εκ στεμφύλων αποβρέγματος το αυτό μέτρον. Ομοίως δ' εκ

διαστημάτων εκλαμβάνεται το τέταρτον και πέμπτον απόβρεγμα ομοίως οξίζον, ω αντί όξους χρώνται. Ούτος εν Κύπρω νυν είνε άγνωστος.

Τρίτος δ’ οίνος της Κύπρου είνε ο καλούμενος ανθοσμίας, κοινώς μοσχάτο, γινόμενος εκ των αμπέλων των φυομένων περί την κώμην όμοδος, Μονάγρι και Λιμνάκι.

Τέταρτος δε Κύπριος οίνος είνε ο ερυθρός, γινόμενος εκ των αμπέλων της επαρχίας Κοιλανίου και άλλων πολλών μερών. Είνε δ' αυτοί διαφόρων ποιοτήτων κόκκινα κρασιά καλούμενοι. Οι μεν αυτών είνε γλυκείς και πωλούνται ως κατωτέρας ποιότητας κουμανταρία, γλυκούδια καλούμενοι, οι δε περισσότεροι χρησιμεύουσιν προς κατασκευήν οινοπνευμάτων, οι δ' αθλιώτατοι μετασκευάζονται εις όξος.

Άλλος δε Κύπριος οίνος υγιεινότατος είνε ο μαύρος, ον οι Κύπριοι εν τη τραπέζη των πίνουσι, γινόμενος προ πάντων εις τας αμπέλους τας παρά το Όμοδος, Κοιλάνιον, Μαραθάσαν, Πιτζιλιάν, Σολέαν κ.λπ. Εκ τούτων δε πάντων μόνη η κουμανταρία εκπέμπεται εις άπασαν την Ευρώπην ως γινομένη δε περί τον Ολυμπον πιθανόν κατά τον Γωδρύν να ήνε αυτή το νέκταρ, όπερ ο Γανυμήδης εκίρνα τον Δία.

Και μαύρος δε οίνος εκ της νήσου εκπέμπεται εις την Τουρκίαν, Αίγυπτον, Αυστρίαν, Ιταλίαν Γαλλίαν. Και εκ τούτου εξάγεται αρκετόν οινόπνευμα, όπερ και αυτό εκπέμπεται εις την Τουρκίαν και την Αίγυπτον.

Εκ των μαύρων δε σταφυλών του Ομόδου και του Κοιλανίου κατασκευάζουσι και αξιολόγους μαύρας σταφίδας, εκ δε των ερυθρών

υποκοκκίνους. Και εκ του μοσχάτου έτι γίνονται ωραίαι μικροί σταφίδες, μοσχάτα σταφίδια καλούμεναι.