/Валютын ханш, төлбөрийн тэнцэл/

Олон улсын санхүүгийн асуудал

2009 он

Макро эдийн засаг хичээл

А.Гэлэгжамц

Валютын ханш, төлбөрийн тэнцэлхэмээх үгс нь эдийн засгийн янзбүрийн мэдээлэл дээр ихээхэндурьдагддаж байдаг.

Төлбөрийн тэнцэлТөлбөрийн тэнцэл нь улс орны гадаад улс оронтой хийхгадаад худалдааны үйл ажиллагааг тусгадаг. Энэ үйлажиллагаа нь экспорт, импорт, үйлчилгээ худалдах бахудалдан авах, зуучлал зэргийг багтаана. Төлбөрийнбаланс нь дээрхээс олсон бүр орлого, тэдэнд төлөхтөлбөрийг нэгтгэн харуулна.

Төлбөрийн тэнцэл гэж тодорхой хугацаанд тухайн улсаасбусад улстай хийсэн эдийн засгийн харилцааг нэгтгэнхаруулдаг статистик тайланг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэлтөлбөрийн тэнцэл нь тодорхой хугацаанд оршин суугчболон оршин суугч бус-ын хооронд хийгдсэн худалдаа,үйлчилгээ, орлого, урсгал шилжүүлэг, санхүүгийн болонхөрөнгийн урсгалыг харуулдаг.

Төлбөрийн тэнцэлТөлбөрийн тэнцэл үндсэн 4 хэсгээс бүрддэг

Худалдааныы тэнцэлҮйлчилгээний тэнцэлШилжүүлэгийн төлбөрийн тэнцэл

Капиталтай холбогдсон үйл ажиллагаа

Үндэсний эдийн засгийн нээлттэй байдал түүний бүх ололт болон дутагдлыг төлбөрийн тэнцлээс тольдон харж болно.

Төлбөрийн тэнцэл бүтэцТөлбөрийн тэнцлийг үндсэн 3 бүлгийн дансаарболовсруулна. Үүнд:

1.Урсгал данс

2.Хөрөнгийн ба санхүүгийн данс

3.Нөөц

Төлбөрийн тэнцэл бүтэцУрсгал данс

Бараа

Үйлчилгээ

Цэвэр орлого

Цэвэр шилжүүлэг

Хөрөнгийн ба санхүүгийн дансХөрөнгийн данс

Санхүүгийн данс

Шууд хөрөнгө оруулалт

Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт

Бусад хөрөнгө оруулалт

Нөөц

Төлбөрийн тэнцэл бүтэц: Урсгал данс

1.Урсгал тэнцэл

A.Бараа ба үйлчилгээний худалдаа

a.Бараа

1.Экспортын Ф.О.Б1. Зэсийн баяжмал

2. Мөнгөжөөгүй алт

3. Бусад

2. Импортын Ф.О.Б

b.Үйлчилгээ1. Тээвэр2. Аялал3. Харилцаа холбооны үйлчилгээ4. Барилгын ажил5. Даатгалын үйлчилгээ6. Бусад үйлчилгээ

Төлбөрийн тэнцэл бүтэц: Урсгал данс

A.Орлого

a.Ажиллагсдын цалин хөлс

b.Хөрөнгө оруулалтын орлого

B.Урсгал шилжүүлэг

a.Засгийн газрын шилжүүлэг

b.Ажилчдын гуйвуулга1. Хүлээн авсан2. Шилжүүлсэн

c. Бусад шилжүүлэг

/Үргэлжлэл/

Төлбөрийн тэнцэл бүтэц: Хөрөнгийн данс

•Хөрөнгийн шилжүүлэг

•Газар

•Хүчингүй болгосон өр

•Шилжин суугчдын шилжүүлэг

•үйлдвэрлэдэггүй, санхүүгийн бус актив хөрөнгө

•Худалдаааны тэмдэг, зохиогчийн эрх, патент,технологийг худалдан авсан ба худалдсантайхолбоотой шилжүүлгийн гүйлгээ бичигдэнэ.

Төлбөрийн тэнцэл бүтэц: Санхүүгийн данс

•Төв банк, ЗГ, АБ ба ААН гэсэн ЭЗ-ийн 4 сектороор бүртгэнэ.

•Актив данс-ЭЗийн харъяат бус-аас авах авлага

•Пассив данс ЭЗ-ийн харъяат бус-д төлөх өглөг

A. Шууд хөрөнгө оруулалт

Хамтарсан болон гадаадын шууд хөрөнгө оруулалттай үйлдвэрийнгазарт /ЭХ эсвэл санал өгөх эрхийн 10-аас дээш хувийг шуудхөрөнгө оруулагч эзэмшинэ/ тухайн ААН-ийн удирдлагад зохихнөлөө үзүүлэхүйц урт хугацаанд оруулсан хөрөнгийг тооцно.

• Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө: анхны нийлүүлсэн хөрөнгө, ногдолашгийг дахин хөрөнгө оруулах, гаднаас нэмж оруулсан хөрөнгө

• Бусад хөрөнгө оруулалт: 100 хувийн гадаадын ХО-тай компанисалбар, харъяа нэгжээ байгуулах

Төлбөрийн тэнцэл бүтэц: Санхүүгийн данс

B. Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт

Санхүүгийн хөрөнгө оруулалтанд хувьцаа, бонд, өрийн бичиг,мөнгөний захын хэрэгсэл, бусад үнэт цаасны хэлбэрээр оруулсанхөрөнгийг ойлгоно.

• Хөрөнгийн хувьцаа

• Өрийн бичгүүд

C. Бусад хөрөнгө оруулалт

• Зээл /арилжааны болон хөнгөлөлттэй, урт ба хугацаатай, худалдааны гэх мэт/

• АБ-уудын ностро харилцах ба хадгаламж

• АБ-ууд дээр байгаа лоро харилцах ба хадгаламж

/Үргэлжлэл/

ТОВЧОО:Жилийн төлбөрийн тэнцлийн үр дүн нь улс , орны албаёсны валютын нөөцийн өөрчлөлт байна. Тэнцлийналдагдал байна гэдэг нь экспорт нь импортынхоотөлбөрийг хийж чадахгүй байна гэсэн үг. Түүнийгнөхөхийн тулд гадаадаас зээл авах, зарим активыггадаадынханд худалдах шаардлагатай болно.Цаашилбал, төлбөрийн тэнцлийн алдагдалыг улс орондгадаадаас орсон капиталаас нөхөж болно. Улс бүр заавалбайлгах нөөцтэй байх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэлтөлбөрийн тэнцлийн сөрөг байдлыг зохицуулахын тулдтодорхой тооны гадаад валюттай байна гэсэн үг юм.Тийм нөөцийн багасалт нь улс орны төлбөрийнтэнцлийн хэмжээг харуулдаг. Нөөцийн нэмэгдэлт ньтөлбөрийн тэнцлийн актив нэмэгдсэн ба эерэгүлдэгдэлтэй байгааг харуулна.

Гадаад гүйлгээний тайлан гаргах жишээ:

Гүйлгээ 1: “А” банк тус бүр 100,000.0 иений нэрлэсэн үнэтэй 1 жилийн хугацаатайЯпоны Засгийн газрын 300 ширхэг бондыг худалдан авчээ. Энэхүүхөрөнгө оруулалт нь тус банкинд сар бүр 500,000.0 иений бондынхүүгийн орлого авчрах ажээ. Бондын төлбөрийг 2008 оны 1 дүгээр сарын2-нд шилжүүлсэн ба эхний сарын хүүгийн орлого 2008 оны 1 дүгээрсарын 31-нд орж иржээ.

Гүйлгээ 2: “А” банкны харилцагч, Монгол Улсын иргэн, 2008 оны 1 дүгээрсарын 23-нд америкийн ABC компаниас Ford Expedition маркийнавтомашин худалдан авч автомашины үнэ болох 31,000.0 ам.долларыгөөрийнхөө банкаар шилжүүлжээ.

Гүйлгээ 3. “А” банк Германы Дрезднер банкнаас 3 жилийн хугацаатай 75,000.0еврогийн зээл авчээ. Авсан зээл нь 2008 оны 1 дүгээр сарын 10-нд тусбанкны дансанд орж иржээ.

Гадаад гүйлгээний тайлан гаргах жишээ:

Эх сурвалж: Монгол банк

Төлбөрийн тэнцэл 2008-2007 он /МУ/

Үргэлжлэл....

Үргэлжлэл....

Эх сурвалж: Монголбанк

Урсгал дансны хүснэгт, график /МУ, 2004-2008 он/

Эх сурвалж: Монголбанк

Урсгал дансны хүснэгт, график /МУ, 2004-2008 он/

Эх сурвалж: Монголбанк

Санхүүгийн дансны хүснэгт, график /МУ, 2004-2008 он/

Эх сурвалж: Монголбанк

Гадаад валютын цэвэр албан нөөц /сая ам.доллар/

Эх сурвалж: Монголбанк

Валютын зах зээлГадаад худалдаа нь өнөөдөр дэлхийн аль ч улс орны эдийн засгийнамьдралын салшгүй нэг хэсэг болжээ. Улс хоорондын төлбөртооцооны дотоодынхоос ялгагдах нэг онцлог нь хоёр өөр үндэснийвалютыг хэрэглэж байдаг.

Ямар ч улс орны үндэсний мөнгөн тэмдэгт нь валютын мөн боловчолон улсын худалдаа, эдийн засгийн харилцаа, төлбөр тооцондгүйцэтгэж буй үүргээрээ янз бүр байдаг. Иймд олон улсын төлбөртооцонд хэрэглэгдэж байгаа байдлаар нь бүх улс орны мөнгөнтэмдэгтийг:

•Чөлөөтэй хөрвөх чадвартай

•Хязгаарлагдмал хөрвөх чадвартай

•Хөрвөх чадваргүй

ОУ-ын валют

Валютын зах зээл

Төгрөгийн тоо

ЭРЭЛТ

Q*

XR*

НИЙЛҮҮЛЭЛТ

Монгол

₮

АНУ

$

Валют гэдэг ойлголтонд улс орнуудын мөнгөнтэмдэгтүүд, вексель, үнэт цаас гэх олон улсынтооцоонд арилжаалагдаж байгаа төлбөрийнхэрэгслүүд орно.

Валютын ханшийн тодорхойлолт

Нэг орны мөнгөн тэмдэгтийг нөгөө орны мөнгөнтэмдэгтээр илэрхийлж байгаа үнийг валютын ханш гэнэ.

1.1$ = 1400 төг

2.1₮ = 1/1400 $илэрхийлэх

Валютын ханшийг олон янзаар ангилдгаас энд 2 ангиллыг нь авч үзье.

1. Валютын нэрлэсэн ханш

2. Валютын бодит ханш нь А оронд 1ширхэг бараа авах мөнгөөр Б орноосхэдэн ширхэг бараа авах вэ гэдгийгбуюу тухайн валютын худалдан авахчадварыг харуулна.

• e – нэрлэсэн ханш• p – барааны дотоодын үнэ• p*- барааны гадаад дахь үнэ• q - валютын бодит ханш

⎟⎠⎞

⎜⎝⎛=

*PPEQ

Валютын ханшийг хэрхэн тогтоож байгаа байдлаар нь орчин үедвалютын ЗЗ-ийг ангилбал:

1. Тогтмол валютын систем /Ихэнх орнууд1973 он хүртэл валютын тогтмол ханшны системд байсан.Алтан стандартын систем, Бреттон Вүүдсын систем ньтогтмол ханшны системийн жишээ юм/.

Ямар ч оронд өөрийн мөнгөний систем байдаг ба түүнийг бүрдүүлэгчхэсгүүд үндэсний валютын систем болдог. Дотоод болон гадаадвалютын нөөц бүрэлдэх, олон улсын төлбөр тооцоог хийх гүйцэтгэхмеханизмыг үндэсний валютын систем /тогтолцоо/ гэнэ.

2. Хөвөгч валютын систем• Зохицуулалттай

• Зохицуулалтгүй

Алтан стандарт: 1870-1914 он хүртэл үргэлжилсэн. Алтны эрин 1822онд эхэлсэн гэж үздэг бөгөөд энэ үед гол үүргийг алт гүйцэтгэж байсан. Тэр үедхамгийн хүчирхэг эдийн засагтай байсан Английн төр өөрийн үндэсний мөнгөннэгжийг /1 фунд стерлинг нь 7,322 гр алтны орцтой/ хэмээн алтаарбаталгаажуулан энэ ханшаар чөлөөтэй хөрвөх чанартай хэмээн зарласан. 1880-1900 онуудад оргил үе байлаа.

Алтан стандарын давуу талууд:

•Ханшны эрс хэлбэлзэл багатай

•Инфляцийн түвшин бага

Алтан стандарын сул талууд:

•Мөнгөний эргэлт алтны олборлолттой шууд хамааралтай

Бреттон-Вуудсын систем: 1944-1973 оны хоорондоршиж байсан. Энэ үед доллар алтаар баталгаажин бусадвалютууд доллартай харьцах хатуу ханштай байсан.

Хөвөгч ханшны систем: үүнийг заримтохиолдолд Ямайкийн систем ч гэж нэрлэдэг. 1976 ондЯмайка арлын Кингстон хотод дэлхийн нөлөө бүхийхүмүүс /ерөнхий сайд нар, эдийн засагчид/ цугланхэлэлцэж “валютын ханш” нь бусад барааны үнийн адилэрэлт, нийлүүлэлтээр зохицуулагдаж байна хэмээнтохиролцож гарын үсэг зуралцжээ.

Эх сурвалж: Feenstra and Taylor: International Economics, First EditionCopyright © 2008 by Worth Publishers

1870–2000 онд хүртэлх Дэлхийн валютын систем

Депрекаци ба апрекаци гэж юу вэ?

1$ = 1300 байснаа 1$ = 1400 төг болж өөрчлөгдсөн болдоллар илүү үнэтэй болж байгаа тул төгрөгийн ханшбуурлаа гэж үздэг. Заримдаа үүнийг Депрекаци гэжнэрлэдэг.

1$ = 1300 байснаа 1$ = 1200 төг болж өөрчлөгдсөн болгадаад нэгж долларын төлөө өмнөхөөсөө бага төгрөгтөлж байгаа тул дотоодын валютын ханш чангарлаа гэхбуюу Апрекаци гэж нэрлэдэг.

$1/1200

Q

$1/1300

Төгрөгийн зах зээл

D1

S1

P

D2

S2

Депрекаци

$1/1300

Q

$1/1200

Төгрөгийн зах зээл

D1

S1

P

D2

S2

Апрекаци

Долларын депрекаци ба төгрөгийн апрекаци

0

ЭРЭЛТ

НИЙЛҮҮЛЭЛТ(тогтмол гэж таамгалах нь)

ЭРЭЛТ

Долларын депрекаци

(үр дүнд: Монголд юу болох вэ?

Юу болох вэ?Төгрөгийн тоо

Валютын тогтмол ханшны системийнүед үндэсний валютын ханш унахыгДевальваци гэж нэрлэдэг.

Валютын тогтмол ханшны системийнүед үндэсний валютын ханш чангарахыгРевальваци гэж нэрлэдэг.

Валютын чөлөөт ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлс

•Дотоод гадаадын үнийн өөрчлөлт

•Худалдааны балансын өөрчлөлт

•Зээлийн хүүгийн түвшин

•Санхүү, мөнгө-зээлийн бодлого

•Валютын ЗЗ дэх төрийн зохицуулалтгэх мэт...

Албан ёсны валютын захзээлээс гадна олон орондвалютын ХАР ЗАХ зэрэгцэноршиж, үйл ажиллагааявуулж байдаг билээ.

Валютын зах

Валютын захзээлийг үйлчлэххүрээний хувьдгадаад, дотоод гэжхувааж болох боловчзах зээл хөгжсөнорнуудад ингэж ялгахболомж барагбайдаггүй. Учир ньгадаад дотоодын бүхүйл ажиллагаа энэ захзээл дээр төвлөрсөнбайдаг.

Валютын зах зээлийн үйл ажиллагаанд үндсэндээдараах 5 үндсэн нэгж оролцдог.

Үүнд: 1. Арилжааны банкууд2. Банк бус санхүүгийн байгууллагууд3. Аж ахуйн нэгж хувь хүмүүс 4. Брокерийн пүүсүүд5. Төв банкТөв банк нь валютын арилжаанд шууд

оролцохгүй, гол төлөв валютын зах зээлийн үйлажиллагааг зохицуулах, ханшийн хэт их хэлбэлзэлгарахаас урьдчилан сэргийлэх зэрэг хэлбэрээрвалютын зах зээл дээр ажиллана.

Монгол улсын 2009.05.04 Монгол банкнаасгаргасан валютын ханшийн мэдээ

1 Валютийн нэр Код Ханш

2 АНУ-ын доллар USD 1423.51

3 Евро EUR 1890.92

4 Японы иен JPY 14.33

5 Швейцарийн франк CHF 1251.6

6 Шведийн крон SEK 177.91

7 Английн фунт GBP 2105.37

8 Болгарын лев BGN 966.83

9 Унгарын форинт HUF 6.57

10 Египтийн фунт EGP 252.66

11 Энэтхэгийн рупи INR 28.74

12 Гонгконгийн доллар HKD 183.68

13 ОХУ-ын рубль RUB 43.07

14 Казахстаны тэнгэ KZT 9.44

15 БНХАУ-ын юань CNY 208.77

FOREX гэж юу вэ?

Байршил, бүснутгийн харьяаллынхувьд валютын захыгАзийн (Токио ГонконгСингапур Мельбурне), Европын (Лондон,Франкфурт, Цюрих ),Америк ( Нью-Йорк,Чикаго, Лос-Анджелес) –ийн гэж ангилжболох бөгөөд одоо олонулсын хэмжээнийтөлбөр тооцооны 90%дээрх валютын захзээлүүдийг дамжинхийгдэж байна.

Валютын арилжааны цагийн бүс ба арилжаа

ОУ-ын валютын ЗЗ буюу валютын чөлөөт ханш

•Дотоод гадаадын үнийн өөрчлөлт

•Худалдааны балансын өөрчлөлт

•Зээлийн хүүгийн түвшин

•Санхүү, мөнгө-зээлийн бодлого

•Валютын ЗЗ дэх төрийн зохицуулалтгэх мэт...

СУУРЬ АНАЛИЗ

ТЕХНИК АНАЛИЗ

ТЕХНИК АНАЛИЗ

?

ТЕНХИК АНАЛИЗ

http://www.forexeconomiccalendar.com/

СУУРЬ АНАЛИЗЭдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн валютын ханшинднөлөөлөгч хүчин зүйлсийг календарчлан өдөр тутамтодорхой веб сайтуудаар танилцуулж байдаг. Үүнд:

www.dailymarkets.com/forex/economic-calendar/

www.fxstreet.com/fundamental/economic-calendar/

гэх мэт...

FOREX-зарчим

Худалдан авах Зарах

Баавгайн хяналт

Баавгайн хожих магадлал

Доод хязгаар Нэвтлэхр

Баавгай хожсон

Бух

Баавгай

Анхааруулга!!!FOREX-ийн арилжаанд мэдлэг нимгэн, туршлагабагатайгаар орж тоглохыг хориглож байна. Учирнь та мөнгө алдсан нь бол буцааж хэзээ чболдоггүй, хатуу тоглоом юм.

Ашигласан ном, сурах бичгийн жагсаалт

•Б. Сувд, Б.Алтанцэцэг “Экономикс”, 2000 он, Улаанбаатар хот•К.Р.Макконелл, С.Л.Брю “Экономикс”•П.Самуельсон, В.Нордхаус “Экономикс”•Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд. “Макро экономикс”, 2005 он, Улаанбаатар хот•Н.Г.Мэнкью “ Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ•З.Баярмаа, Б.Нарантунгалаг “Макро эдийн засаг” 2004 он, УБ•Марк Скаузэн “Эдийн засгийн ухаан эдүгээчлэгдсэн замнал” 2003 он, УБ•Р.Оросоо “Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ•Р.Амаржаргал “Макро эдийн засгийн суурь” 2005 он, УБ•Д.Болдбаатар “Макро эдийн засгийн ухаан” 2006 он, УБ•Б.Баярдаваа “Эдийн засгийн онол” 2006 он, УБ•Peter Jochumzen “Essentials of Macroeconomics” •Stephanie Schmitt-Grohe Martin Uribe “International Macroeconomics” 2008 он•David A.Dilts “Introduction to Macroeconomics” 2006 он•Robert M. Kunst “Introduction to Macroeconomics” 2006 он•Antonio Mele “Lecture Notes in Financial Economics” 2009 он•John C.Driscoll “Lecture Notes in Macroeconomics” 2001 он•Martin Uribe “Lectures in Open Economy Macroeconomics” 2007 он•Brian Krauth “Macroeconomic Theory” 2004 он•Dirk Krueger “Macroeconomic Theory” 2004 он•David Andolfatto “Macroeconomic Theory and Policy” 2005 он•Гэх мэт ...