НЭРТ МОНГОЛЧ ЭРДЭМТЭНЧАРЬЛЗ БАУДЕН

Ж.Бат-Ирээдүй

Монгол Судлалын Хүрээлэн

Монгол Улсын Их Сургууль

E-mail: info@batireedui.com

Чарьлз Бауден (1924-)

Амьдрал ажил үйлс• 1924 оны 4 дүгээр сарын 22 нд Английн өмнө зүгийн Вэймаут хэмээх

жижигхэн хотод төрсөн.• Аав нь бага сургуулийн багш байлаа.• 1941 онд Кембрижийн их сургуульд элссэн нь тухайн сургуулиасаа

Оксфорд, Кембрижийн Их сургуульд элссэн анхын сурагч болжээ.• Тэнд жил гаруйхан франц, герман хэл сураад 1943 оны эхээр Английн

усан цэргийн албанд татагджээ.• Явахаас өмнө Япон хэлний түргэвчилсэн курс сурч ойр зуур японтой

болсон байна. • Дараа нь Шотландад 6 сарын японы хэлний бичгийн курст дагнан

сурчээ. • Төгсгөлд нь цэргийн албан хаагч офицэр болж Цейлон руу япон

хэлний орчуулагчаар явсан байна.• Дайны төгсгөлд тэрбээр Хонг Конг болон Японд богино хугацаагаар

суухдаа Хирошимагийн ойролцоох Курэгийн цэргийн баазад ажиллаж байжээ.

Амьдрал, ажил хөдөлмөр • Энэ үеэс зүүн азийг сонирхож эхлэсэн гэж өөрөө ярьдаг.• 1946 онд дайнаас буцаж иргэний амьдралд очоод 1947 онд

франц, герман хэлний судлалаар BA зэрэг хамгаалсан байна.• Дараа нь шууд хятад хэл сурахаар нэг жилийн курст сурчээ. • Үүний дараа Английн гадаад яамны Германы хэлтэст түр хугацаагаар

ажилласан байна. • Үүний дараа ажлаасаа бууж 1948 оноос Кембрижийн Их сургуульд

тэтгэлэгээр Хятад хэл сурч эхэлжээ.• 1950-1951 онд дахин Хонг Конгод томилогдож энэ үеэр Бээжин очиж

үзэх санаа байсан ч Солонгосын дайнаас болоод болохгүй байжээ.• Энэ үеэс Ч.Бауден гуайн монголыг сонирхох хүсэл бий болж Денис

Синор гуайгаар бага зэргийн монгол хэл заалгажээ.• Хонг Конгод байхдаа Библийн Шинэ гэрээг орчуулж байсан өвөр

монголчуудтай уулздаг байж.• Кембриждээ буцаж очоод хятад судлалаараа л ажиллаж байсан

бөгөөд 1952 онд монгол судлал руу эргэлтгүй орохоор шийджээ.

Амьдрал, сонирхол, судалгаа

• Энэ нь маш эрсдэлтэй алхам байсан гэнэ. Учир нь дөнгөж гэрлэсэн, нэг хүүтэй, монгол судлалаар ажил олдохооргүй байж.

• Учир энэ үед Англи, Монголын хооронд аль ч төвшинд ямар ч хэлхээ холбоо байгаагүй.

• Кембрижээс өөр газар монгол заадаггүй байсан.• Их сургуулийн номын сангаас Чингис хааны цадиг хэмээх өвөр

монголд хэвлэгдсэн номыг олж Алтан товчийг орчуулан докторын диссертациа бичжээ.

• Сүүлд Б.Ринчен гуай яагаад энэ бүхний танил ийм ном дээр тэгж их цаг хугацаа зарсныг нь асуухад нь үнэндээ надад тэрнээс өөр юу ч олдоогүй юм аа гэж хариулжээ.

• Докторын зэргээ хамгаалчихаад бараг нэг жил ажилгүй сууж байхдаа азаар Копенгагны их сургуулийн профессор К.Грөнбэх, Гөттингэний ИС-ийн профессор В.Хайссиг нартай танилцжээ.

• Үүний дараа Хайссиг гуай Алтан товчийг нь Азийн судлалын сэтгүүлд хэвлүүлэхээр, Грөнбэх Жавзандамбу хутагтын намтарыг орчуулах ажлаар 3 сар Копенгагенд урихаар болжээ.

Амьдрал бүтээл

• Мөн Гөттингөнд Алтан товчоо хянахаар уригдсан байна, үүнийгээ тэрбээр миний монгол судлалын их үйлсийн жинхэнэ эхлэл гэж үздэг.

• Ингэж 1955 оноос Лондоны Их Сургуулийн Дорно дахин, африкийн судлалын сургуульд монгол судлалын багшаар ажиллах болжээ.

• Мөн 1956 онд Копенгагенд дахин уригдаж Грөнбэхийн дайны өмнөөвөр монголоос цуглуулсан монгол номын каталоги дээр ажиллажээ.

• Монголд анх 1958 онд бүлгийн дарга Смолвүүдийн хамт Энх тайвны хорооны урилгаар иржээ.

• Энэ аялалыг тухайн үед “Хөх тэнгэрийн орон” хэмээх ном бичсэн Британий коммунист Ивор Монтагу хэмээх хүн зохион байгуулжээ.

• Тухайн үеийн айлчлалын зорилго нь нэг хоёр коммунист бус хүний нүдээр монголыг үзүүлж гадаад оронд таниулахыг зорьжээ.

• Монголд 3 долоо хонохдоо Цэцэрлэг, Хужирт, Хархорин, Налайх дүүргийг үзжээ.

• Энэ үеэр азаар Б.Ринчен, Пэрлээ, Сэр-Оджав, Пагва зэрэг эрдэмтэдтэй уулзжээ.

Амьдрал үйлс

• Бауден гуай энэ үед монголоор ярьдаггүй, англиар ярьдаг хүн байдаггүй байсан учир франц хэлний хэлмэрч Чогсом гэдэг зураач, германы хэлээр Наваан-Юндэн гэдэг хүнээр туслуулж байж. Мөн улсын номын санд Сурмаажав гэдэг хүнтэй уулзаж байж.

• Үүний үр дүнд Сэргей Вүлф гэгч Эрдэнэбатхаан Сампилон, Ишдорж тэргүүтэй Монголын боловсрол худалдааны төлөөлөгчдийг Германд явуулж байсан хүнтэй Англид таарч уулзжээ.

• Монголоос буцаж ирсэний дараа Копенгагений номын сангийн монгол номын каталоги хийх ажилдаа орж зурхай болон мэргэ төлөгийн талаар судалгаа хийж, Германд лекц уншиж, Азийн судлалын сэтгүүлд үгүүлэл бичиж эхэлжээ.

• Хоёр дахь айлчлал 1959 он буюу Монголч эрдэмтдийн анхдугаар их хурлын жилд Монголд галт тэргээр аялж ирж гадаад дотоодын олон монголч эрдэмтэнтэй танилцаж байжээ.

Амьдрал судалгаа

• Тэрбээр 1962 онд Лондоны ИС-ийн ДДАС-ийн монгол судлалын багш буюу рийдэрээр томилогдсон байна.

• 1968 он хүртэл Монголын Орчин үеийн түүх номоо бичиж дуусгажээ.• 1968 оны өвлийг Монголд өнгөрөөжээ. Энэ үеэр баруун аймгуудаар

Ж.Цолоо гуайтай явсан байна. Мөн Хөвсгөл рүү явахаар төлөвлөсөн боловч цаг агаар муудсан учир Дархан ороод буцжээ.

• Чөлөөт цагаар Төв номын сангаас ховор номын копи хийж, Э.Вандуй гуайгаар монгол хэл заалгаж байжэ.

• Улс төрийн нөхцөл байдлаас шалтгаалж энгийн олон хүнтэй уулзах холбоо тогтоох бололцоог Улаанбаатар зочид буудлынхан тасалдуулж байсан гэж дурсдаг.

• Тэрбээр алдарт Монгол-Англи толь бичгээ аль 1960-аад онд эхлэж Бонны Их Сургуулийн багш Магадбүрэн Халтод гэдэг хүнтэй хамт хийж байсан боловч 1978 онд тэрбээр нас өнгөрч, түүний хийсэн ажил алга болсон байна. 1960-аад дундуур ДДАС-д зочин багшаар ажилласан Харчин монгол Сэцэн Жагчидаас их зүйл сурсан гэж ярьдаг билээ.

Main publications (1)

• “The Mongol Chronicle Altan tobci”, Harrassowitz, Wiesbaden, 1955;

• “The Jebtsundamba Khutugtus of Urga”, Harrassowitz, Wiesbaden, 1961;

• “Catalogue of the Mongolian Collection, The Chester Beautty Library”, Dublin, 1969;

• “Catalogue of Mongol Books, Manuscripts and Xylographs in the Royal Library, Copenhagen”, Copenhagen 1971; (assisting Professor Walther Heissing)

• “Tales of King Vikramaditya and the Thirty-two Wooden Men:, New Delhi, 1960

Main publications (2)

• “MODERN HISTORY OF MONGOLIA”, 1968 and 1989, Kegan Paul, London, UK

• “Mongolische Epen X”, Harrassowitz, Wiesbaden, 1955

• “Shamans Lamas and Evangelicals: The English Missionaries in Siberia”, London, 1985

• “MONGOLIAN-ENGLISH DICTIONARY”, 1997, Kegan Paul, London, UK

• “MONGOLIAN TRADITIONAL LITERATURE AN ANTHOLOGY”, 2003, Kegan Paul, London, UK

Main research articles (1)

• “Two Mongol Texts concerning Obo-Worship”, Oriens Extremus, 1958, 1• “On the Practice of Scapulimancy among the Mongols”, Central Asiatic

Journal, IY, 1958• “Some “Shamanist” Hunting Rituals from Mongolia”, CAJ XII, 1968• “Astrologie und Divination bei den Mongolen”, Zeitschrift der deutschen

Morgenlandischen Gessellschaft, 1958• “The Supernatural Element in Sickness and Death according to Mongol

Tradition”, Asia Major VIII and IX• “A Case of Murder in Eighteenth-Century Mongolia”, BSOAS XXXII, 1,

1969• “The Investigation of a Case of Attempted Murder in Eighteenth-Century

Mongolia”, BSOAS, XXXII, 3, 1969• “Calling the Soul: a Mongolian Litany”, BSOAS XXY, 1, 1962• “Remarks on Land-use Control in Later Ching Dynasty Outer Mongolia”,

Proceedings of the International Conference on China Border Area Studies, Taipei, 1985, 547-603 p.

Main research articles (2)

• “A document concerning Chinese farmers in outer Mongolia in the eighteenth century” Acta Orientalia Academia Scientiarum Hung. Tomus XXXYI (1-3), 47-55 (1982);

• “Arban Gurban sang – A buddhist element in the Mongolian Epic?” AsiatischeForschungen, Band 73, Otto Harrassowitz, Weisbaden, 37-48 p.;

• “Remarks on some contemporary performances of epics in the MPR”, Die Mongolischen Epen, Bezuge, Sinndeutung und Uberlieferung, 37-43 ;

• “Injanasi’s novel Nigen dabqur asar”, Studia Sino-Mongolica, Band 24, Weisbaden, 1979;

• “The wish-prayer for Shambhala Again” Monumenta Serica 36 (1984-85) 8, 453-510 p. ;

• “Vitality and death in the Mongolian Epic”, Epensymposiums des Sonderforschungsbereichs 12, Bonn 1983, Otto Harrassowitz, Wiesbaden,;

• “Injanasi’s romantic novels as a litearary tour-de-force”, ;• “The first systematic translation of Hung Lou Meng: Qasbuu’s commented

mongolian version”, Zentralasiatische Studen, 15, 1981, 241-305 p.;