.

Бөө мөргөлХүн төрөлхтөний эртний шашин бол бөө мөргөл мөн юм. Уул ус нь лус савдагтай хэмээн мөргөж сэтгэлдээ бий болсон дүрийг мод чулуунд бүтээж түүнээ шүтэн биширсээр онгон шүтээнийг бий болгожээ. Эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн МНТ-ны Бөртэ чоно, Гоо марал бол хаан хатан биш, онгон шүтээн болсон амьтны нэр гэжээ.

Эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн МНТ-ны Бөртэ чоно, Гоо марал бол хаан хатан биш, онгон шүтээн болсон амьтны нэр гэжээ. Тийн учир Бөртэ чино, Гоо марал хүн биш, амьтнаар төлөөлсөн бэлгэдлийн нэр болой. Хөдөө хээр буган хөшөө байх нь монголчуудын онгон шүтээнтэй холбоотой гэж академич Ч.Далай тэмдэглэжээ. Бөөмөргөл дархад цаатан урианхай нарын дунд дэлгэрч тэдний үндсэн шашин болжээ.

Бөөгийн элдэв үзэгдэл, амьдралд тохиолдсон гай гамшиг үхэл хагацал, баяр хөөр, гуниг гутрал, хийморьтой тохиол зэрэг нь уул ус тэнгэрийн эздийн хилэгнэл юмуу ивээл хишгээс үүдэлтэй гэж үзэж уул ус газар эх, эзэн тэнгэртээ мөргөж аврал өршөөл эрдэг. Үүнээс үүдээд лус савдаг, тэнгэр хурмастын хэлийг ойлгодог бөө зайран удган бий болсон. Дархад, цаатан урианхай нарын бөөмөргөлийн агуулга адилдуу юм. Цаатны бөө мөргөл нь аврал өршөөлөө бодь гөрөөсний дүрээр бүтээсэн онгон сахиуснаас гуйдаг.

Дархад бөө нар дээд, дунд, доод гурван ертөнцөөс эрдэг. Дархадууд дээд өвгөө шүтдэг. Цаатан урианхай нарын дээд өвөг нь зөнөг бөө юм! Зөнөг бөөХармай гэдэг газар тэнгэр болсон учир Хармайн онгоныг жил жилд тахидаг. Дархад бөөгийн анхных нь Мангир эхийн хэмээх удган бөө байв. Бөөг тахин шүтдэг гол зүйл нь онгод ирж биенд шингэж ач тусаа үзүүлдэг. Онгодыг тусгай дуудлага тахилагаар дуудна. Үүний нэг жишээ нь Цахирын ээжийн тахилага юм. Бөөгийн дуудлага:

Буриад бөөгийн дуудлагаШулуун мөнгөн сүмтэйШинэс модон сэрэгтэйБуриадаас ястайСууринаас гарвалтайБодонгуудаас омогтойТойгооной хүбүүнДошхон ноён баавай (1)

Бүдүүн төмөр нумыгБөхийтэл нь татдагБөө ноён баавай (3)Хатуу төмөр нумыгХотойтол нь татдаг

Хан Бөө ноён баавай (4)Эр хүний хуй барьсанЭхнэр хүний умай дэлгэсэнХан Зулмат ноён баавай (5)Зулман хатан ижийЗургаан эрхэ тайжаХүгдүүдээс омогтойБуриадаас гарвалтайХан Хурмастын хүүгэнХан Цото ноён баавай (6)Хатан буурал Согоо ижийЭр хар эрх бэрх тайжаХашхаа тэнгэрийн хүбүүнХар бүргэд болон хувилдаг

Анхаарал тавьсанд баярлалаа