Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë

Хичээлийн индекс: LANG203

Агуулгын багтаамж: 3 кредит

Судлах анги: АХО-1, АХБ-1, СХО-1, СС-1

Судлах улирал: I улирал

Ëåêöèéí àãóóëãà:

1.Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû îíöëîã

2.Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûí á¿ðýëäýõ¿¿í

3.Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûí òîãòîëöîî

Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû îíöëîã øèíæ

ã̄¿¿ëýõèéí òàëààñ àâ÷ ¿çâýë, ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã õýëýõýä óóøãèíààñ ãàðñàí õèéí óðñãàë ìºãººðñºí õîîëîéãîîð äàìæèí òºâºíõºä îðæ, àì õàìðûí õºíäèé㺺ð ãàäàãø ãàðàõäàà ÿìàð íýãýí ñààä õàøëàãàòàé òîõèîëäîæ àíèð ¿¿ñãýíý. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿ã¿¿ëýõýä îðîëöîõ àìüñãàëûí ò¿ðýëòèéí õ¿÷ áóþó ÷àíãà, ñóë øèíæ, äóó àíèðûí õýìæýý òóõàéí àâèàíû îíöëîãîîñ øàëòãààëæ õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà.

Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû îíöëîã øèíæ

Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿ã¿¿ëýõýä ¿ã¿¿-ëýõèéí èäýâõòýé ýðõòíèé áóë÷èíãèéí àæèëëàãààíû õ¿÷äýë æèãä áèø, ººðººð õýëáýë ñààä òîõèîëäîõ ãàçàð ¿ã¿¿ëýõèéí ýðõòíèé áóë÷èí èäýâõæèí ÷àíãàð÷ áóñàä ãàçàð ñóë áàéíà.

Îëîíõ ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿ã¿¿ëýõýä , äóóíû õºâ÷ ñóë, äóóíû ñ¿â íýýëòòýé áàéõ áîëîâ÷ ñààä òîõèîëäîõ ãàçàð õýë, óðóóëûí áóë÷èí îãöîì ÷àíãàð÷ õýëýãäýíý.

Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû îíöëîã øèíæ

Æèøýý íü: õàìæèõ b àâèàã ¿ã¿¿ëýõýä óðóóë, çàâæíû áóë÷èí èäýâõæèí ÷àíãàð÷ áàéõàä õàìæèõ ö –ã ¿ã¿¿ëýõýä õýëíèé ºìíºä ýòãýýä ø¿ä-ò¿¿øòýé õàìæèíà, ã¿í óãèéí õàìæèõ à-ã ¿ã¿¿ëýõýä õýëíèé óã, áàðàã õ¿¿õýí õýëòýé õàìæèí òóñ òóñ õýëíèé áóë÷èí ÷àíãàð÷ õýëýãäýíý.

Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèà íü ñîíñãîëç¿éí òàëààñ

• Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèà íü ñîíñãîëç¿éí òàëààñ á¿ðýí äóóòàé, çàðèìäàã äóóòàé, îãò äóóã¿é áàéæ ÷ áîëíî.

• Æèøýý íü : ÷àíãà ãèéã¿¿ëýã÷èéã õýëýõýä äóóíû õºâ÷ ¿ë ÷è÷ðýí , ÿìàãò äóóã¿é ¿ã¿¿ëýõ, ñóë ãèéã¿¿ëýã÷èä, çàðèì ñîíñãîëîíò ãèéã¿¿ëýã÷ äóóòàé õýëýãäýæ áîëîõ, äóóã¿é ÷ õýëýãäýæ áîëîõ áºãººä ýíý íü òóõàéí àâèàíû áàéðààñ øàëòãààëæ áàéõàä çàðèì ñîíñãîëîíò ãèéã¿¿ëýã÷èä ÿìàãò äóóòàé õýëýãäýíý. Èõýä äóóðõàã ñîíñãîëîíò ãèéã¿¿ëýã÷äèéã ÿíç á¿ðèéí ºí㺺ð óäààí äóóäàæ áîëäîã áàéõàä äàí àíèð, àíèð äóó õîñîëñîí øóóãèàíò ãèéã¿¿ëýã÷äèéã ÿíç á¿ðèéí ºí㺺ð óäààí ¿ã¿¿ëýõ áîëîìæ õÿçãààðëàãäìàë áàéäàã.

Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿¿ðãèéí òàëààñ

Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿¿ðãèéí òàëààñ ¿çâýë, ýãøãèéí íýãýí àäèë õýëíèé óòãà á¿õèé íýãæ, ¿ã á¿òýýâðèéã ÿëãàõ ¿¿ðýãòýé. Ãèéã¿¿ëýã÷èä ¿ãèéí åðºíõèé ä¿ð òºðõèéã á¿òýýäýã áºãººä äýýð íü ºðãºëòºò ¿åèéí ýãøãèéã íýìáýë ÿìàð ìîíãîë ¿ã áàéæ áîëîõûã áàðàãöààëàí õýëæ áîëíî.

Õýëíèé àâèàíóóä íü àâèàíû òîäîðõîé õóóëèàð áàéðëàæ ãèéã¿¿ëýã÷ íü ýãøãýý, ýãøèã íü ãèéã¿¿ëýã÷ýý æèéðýãëýæ , ñàëãàõ, çààãëàõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý.

Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûí á¿ðýëäýõ¿¿í

• Ìîíãîë õýëíèé ýð ¿ãýíä òîõèîëäîõ 纺ëºí ãèéã¿¿ëýã÷èéã áèåý äààñàí àâèàëáàð ãýæ ¿çýýä, îð÷èí öàãèéí ìîíãîëûí óòãà çîõèîëûí õýëýíä óðóóëûí: b(w), b' (w'), p, p', m, m' , õýëíèé: d, d', t, t', n, n’, l, l’, r, r’, s, s’, dz, dz’, ts, ts’, j, g, g,, g’, x, x’ n ãýñýí 29 ãèéã¿¿ëýã÷ , ¿¿íèé äýýð õàðü õýëíýýñ çýýëäýí àâñàí ¿ãýíä îðäîã k, f, w (v), lh ãýñýí 4 ãèéã¿¿ëýã÷èéã íýìýýä , á¿ãä 33 ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàð áàéíà ãýæ ¿çäýã.

Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûí òîãòîëöîî.

Øóóãèàíò

×àíãà

àìüñãàëûí ò¿ðýëòòýé

àìüñãàëûí ò¿ðýëòã¿é

äóóòàé

Ñóëäóóã¿é

Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûí òîãòîëöîî.

Ñîíñãîëîíò

Ñóë

Äóóòàé

Äóóã¿é

äóóðõàãÕýò ñóë

Àøèãëàõ ìàòåðèàë

• Æ.Ñàíæàà, Ìîíãîë õýëíèé ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû òîãòîëöîî, Óá.,1986,

• Æ.Ñàíæàà, Ä.Áàòöîãò, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ñîðèë, êàðò, äàäëàãà, ÓÁ.,1998

• Ã.È.Ðàìñòåä, Ìîíãîë áè÷ãèéí õýë, õ¿ðýýíèé àìàí àÿëãóó, ÕÇ, 1967, 4-ð áîòü

• Ä.Òºìºðòîãîî, Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí õýëç¿é, /ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí àâèàç¿é 1 äýâòýð/ÓÁ.,1992

• Ë.×óëóóíáàò, ¯ñãèéã ìàõáîäîîð íü ÿëãàõ ¸ñíû òóõàé, ÕÇÑ, 19, 1987

• Ñ.̺ºìºº, Îð÷èí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é, Óá., 1979• Ì.Áàçàððàã÷àà, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé õàìæèí

ø¿ðãýõ ãèéã¿¿ëýã÷, Óá., 1980

Àøèãëàõ ìàòåðèàë• Æ.Ñàíæàà, Ìîíãîë õýëíèé ÷àíãà ñóë ãèéã¿¿ëýã÷èéí

ñýëãýõ ¸ñ, ÕÇÑ.22,1988, • Æ.Ñàíæàà, Ìîíãîë õýëíèé ãèéã¿¿ëýã÷ àâèà ñýëãýõ

ò¿ãýýìýë ç¿é òîãòîë, ÕÇÑ, 22,1988, • Ã.Ä.Ñàíæååâ, Ñðàâíèòåëüíàÿ ãðàììàòèêà ìîíãîëüñêèõ

ÿçûêîâ, Ì.,1953, • Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîëûí óòãà çîõèîëûí

õýëíèé îíöëîã, ØÓ, 1973, äóãààð-2• Æ.Áàÿíñàí,Ø.Îäîíòºð.ÕØ-èéí ç¿éë÷èëñýí òàéëáàð òîëü,

ÓÁ.,1995• Ö.Äàìäèíñ¿ðýí, Á.Îñîð, Ìîíãîë ¿ñãèéí ä¿ðìèéí òîëü,

ÓÁ.,1983• Ä.Òºìºðòîãîî, Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí õýëç¿é, /ìîíãîë õýëíèé

ò¿¿õýí àâèàç¿é 1 äýâòýð/ÓÁ.,1992• Ö.Øàãäàðñ¿ðýí, Ìîíãîë ¿ñýã ç¿é, 1981, 2ð äýâòýð,

Àøèãëàõ ìàòåðèàë• Ý.Âàíäóé, Ìîíãîëûí óòãà çîõèîëûí õýëíèé /ôîíåìà/

àâèàëáàð, ÕÇÑ, 1961, 1 áîòü• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé á¿òýö

/àâèà, àâèàëáàð õî¸ð/ , ÓÁ.,1967• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Õýë çîõèîëûí òîãòîëöîî áîëîõ íü, ÕÇÑ,

ÓÁ.,1975, 10 áîòü• Æ.Íàäìèä, Æ.Ñàíæàà, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé

àâèàç¿é, ÓÁ.,1993• Æ.Öîëîî,Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é,ÓÁ.,1976,• Á.ß.Âëàäèìèðöîâ, Ñðàâíèòåëüíàÿ ãðàììàòèêà

ìîíãîëüñêîãî ïèñìåíåííîãî ÿçûêà è õàëõàñêîãî íàðå÷èÿ, Ë.,, 1929,

Àøèãëàõ ìàòåðèàë

• Ì.Áàçàððàã÷àà, ¯ãèéí ýõíèé ãèéã¿¿ëýã÷ ãýýãäýõ íü, ÕÇÑ, 20, 1984

• Ñ.̺ºìºº, Îð÷èí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é, Óá., 1979• Ìîíãîë õýëíèé àâèàíû ÷ºëººò ñýëãýöèéí òóõàé, Óá.,1992• Ý.Âàíäóé, ¯ãèéí ýõíèé ãèéã¿¿ëýã÷ ãýýãäýæ áàéãàà

íü, ÕÇÑ, 1978, • Ã.Ãàíòîãòîõ, Ìîíãîë õýëíèé õàìæèí ø¿ðãýõ

ãèéã¿¿ëýã÷èéí ñýëãýõ òîõèðîõ áîëîìæ, ÕÇÑ, 15, 1980• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Ýðòíèé ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí ýõíèé

õàìæèí òýñðýõ, óðóóëûí, ÷àíãà “ï” ãèéã¿¿ëýã÷ áà ò¿¿íèé öààøèä õýðõýí õóâèðñàí íü, ÕÇÑ, 1975