մխիթար հերացի
TRANSCRIPT
![Page 1: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/1.jpg)
![Page 2: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/2.jpg)
Մխիթարանունով անմահացած հայ ժողովուրդիմեծամեծների համաստեղության մեջ իր ճառագայթողդեմքով առանձնանում է հայբժիշկ, բնագետ, փիլիսոփա, բժշկագիտական մտքիհայ հսկա՝ Մխիթար Հերացին: Նա հիմնադիրն էմիջնադարյան հայ բժշկության, որի համար նույն դերնէ խաղացել, ինչ Հիպոկրատը` հունական, Գաղիանոսը` հռոմեական բժշկությանհամար: Նա հավաքել, ուսումնասիրել ևընդհանրացրել է անցյալ դարերի փորձը` ինչպեսդասական, այնպես էլ ժողովրդական բժշկությանբնագավառում` ստեղծելով այնպիսիաշխատություններ, որոնք այսօր էլ չեն կորցրել իրենցարժեքը:
![Page 3: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/3.jpg)
Մասնագիտական կրթությունն ստացել էԿիլիկյան Հայաստանումֈ Գիտա-
բժշկական գործունեությունը ծավալելէ Սիս մայրաքաղաքում ու
կաթողիկոսանիստ Հռոմկլա ամրոցում՝Ներսես Շնորհալու և Գրիգոր Դ Տղայիհովանավորությամբֈ Տիրապետել է
հունարենին, արաբերենին, պարսկերենինֈ Թողնելով իր հայրենի Հերքաղաքը (այժմ Խոյ քաղաքըՊարսկաստանում), պատանիՄխիթարը մեկնում է Կիլիկյան
Հայաստան, որտեղ նա բժշկականկրթություն է ստանում, արժանանալովբժշկապետի պատվավոր կոչման:
XII դ. 60-ական թթ. արդեն ուներ մեծբժշկապետի համբավ:
![Page 4: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/4.jpg)
Ապա սկսվում է հետազոտական աշխատանքի մի նոր շրջան մերթգիտնականի փորձասենյակում, մերթ հիվանդի անկողնու մոտ, որի արդյունքները ընդհանրացված են իր աշխատություններում:
![Page 5: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/5.jpg)
Մխիթար Հերացին մեծ հռչակ է վայելում, շրջում էերկրից երկիր, ուսումնասիրում բժշկության հայրՀիպոկրատիաշխատությունները, ճանաչում
տարատեսակ բույսերի բուժիչ հատկությունները, դրանք փորձարկում տարբեր հիվանդությունների
ժամանակ: Բժշկի գործունեության հետմիաժամանակ լուրջ հետաքրքրություն է ցուցաբերել
մարդակազմության, ախտաբանության, ակնաբուժության, դեղագիտության ու
բնագիտության հարցերի նկատմամբ, դարձել հայբժշկության մի շարք ճյուղերի հիմնադիր և ստեղծելարժեքավոր երկեր, որոնցից պահպանվել են սոսկ
մասունքներ:
![Page 6: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/6.jpg)
XII դարի 80-ական թվականներին ՄխիթարՀերացին ձեռնամուխ է եղել «Ջերմանցմխիթարություն» (հրատարակվել է 1832 թ-
ին) գրքի շարադրմանը: Նա գիրքն այդպես էանվանել, որպեսզի այն մխիթարի բժշկին՝ուսմամբ, իսկ հիվանդին՝ առողջությամբ: Աշխատության մեջ նա անդրադարձել էԴաշտային Կիլիկիայի ճահճոտ վայրերումլայնորեն տարածված տենդայինհիվանդություններիդասակարգման, պատճառագիտության, ախտածնության, մահճաբուժության, կանխարգելման և բուժման հարցերին: Հերացինտենդային հիվանդությունները բաժանել է 3
խմբի՝ «միօրյա», «բորբոսային» և «հալևմաշանող»:
![Page 7: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/7.jpg)
«Միօրյա» ջերմերը կապել է հոգու ախտահարման հետ ևայս տենդերի խմբում նա նկարագրել է ալերգիկ
հիվանդությունների մի քանի ձևեր(ֆիզիկական, քիմիական, սննդային, նյարդա-հոգեկան
ալերգիաներ):«Բորբոսային» հիվանդությունների բնութագրման հարցումցուցաբերել է ուրույն մոտեցում. անտիկ բժիշկներն այդհիվանդությունները բացատրում էին չորս հեղուկների՝
արյան, լորձի, դեղին ու սև մաղձերի նեխմամբֈ Մ. Հերացին, չհերքելով հումորալ տեսության ընդհանուրդրույթները, հիշյալ ջերմերի ծագումը բացատրել էարյան, մաղձի և լորձի մեջ «բորբոսային» գործոնի
ներթափանցմամբֈ «Բորբոսային տենդեր» բաժնում Հերացինտեղադրել է միջին դարերում տարածված մի շարք վարակիչ
հիվանդություններ՝ դողէրոցքը, տիֆային և սեպտիկհիվանդությունները, ժանտախտը, ծաղիկը, կարմրուկը:
![Page 8: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/8.jpg)
Տենդային հիվանդություններով տառապողհիվանդների համար Մխիթար Հերացին առաջարկում
էր հատուկ սնունդ, մեծ տեղ հատկացնելովկանաչեղենին, բանջարեղենին, մրգերին ուպտուղներին, ինչպես թարմ, այնպես էլ
չորացրած, նրանց հյութերին և մուրաբաներին: Տենդային հիվանդներին առաջարկում էր գործածելգինձ, ռեհան, կարոս, բամիա, դանդուռ, մրգերից` նուռ, սերկևիլ, խաղող, թուզ, ունաբ, սալոր: Հայ
բժշկապետը խորհուրդ էր տալիս նշանակել հիվանդինդյուրամարս սնունդ` թարմ ձուկ, հավի
միս, մսաջուր, ձվի դեղնուց, կաթ (թոքախտովհիվանդներին` այծի և էշի կաթ):
![Page 9: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/9.jpg)
Ինչ վերաբերվում է «հալևմաշ» տենդերին, որոնքհամապասխանում են պալարախտի տարբերկլինիկական ձևերին (թոքախտ, ոսկրախտ և այլն), ապանրանց ծագումը, Մխիթար Հերացու կարծիքով,
պայմանավորված է հոգեկան ծանր ապրումներով,
գերհոգնածությամբ, վատ սննդով, կլիմայականանբարենպաստ պայմաններով, որոնց այսօր էլբժշկությունը մեծ նշանակություն է տալիս:
![Page 10: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/10.jpg)
Մխիթար Հերացին դեղաբուժության մեջ գլխավոր տեղըհատկացնում էր բուսաբուժությանը:«Ջերմանց մխիթարութիւն»
գրքումառաջարկված բարդ դեղատոմսերում հաճախ են հանդիպումնունուֆարը, մանուշակը, հիրիկը, խռնդատը, մշտիկը, կղմուխը,
օշինդրը, եզան լեզուն, մատուտակը, սորնջանը, կապարը, դաղձը,
ուրցը, տատաշը և այլ շատ ուրիշ դեղաբույսեր:
ԵԶԱՆ ԼԵԶՈՒ ՀԻՐԻԿ ՄԱՆՈՒՇԱԿ
![Page 11: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/11.jpg)
1908-ին «Ջերմանցմխիթարությունը» գերմաներեն էթարգմանել ԷռնեստԶայդելը: Այնուհետև երկըթարգմանվել է մի շարքայլ լեզուներով և հայտնիդարձել եվրոպականգիտությանը:
![Page 12: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/12.jpg)
Մխիթար Հերացու անունով կոչվել են փողոցներԵրևանում ու Վանաձորում, ինչպես նաև Երևանիպետական բժշկական համալսարանը:
![Page 13: մխիթար հերացի](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052201/55a1ea001a28ab79358b4730/html5/thumbnails/13.jpg)