Хинду буюу Энэтхэгийн соёл иргэншил

Б.БатдөлгөөнГ.Билиг-Ундрах

О.НямтайванБ.Отгонзул

• Энэхүү соёл иргэншил нь одоогийн Афганистанаас Пакистан, баруун хойд Энэтхэгт хүрч байсан хүрэл зэвсгийн үеийн соёл иргэншил юм. энэ бол эртний Египет болон мисапотамийг хамарсан хамгийн эртний 3н соёл иргэншлийн нэг ба хамгийн өргөн тархсан иргэншилийн нэг юм. энэ соёл иргэншил нь азийн томоохон голуудын нэг болох Инд мөрний сав газраар, энэтхэгийн баруун хойд хэсэг болон пакистаны зүүн хэсгийг даган урсч байсан Ghaggar-Hakra голоор тархсан байна. оргил үедээ 5н сая орчим хүнийг хамарч байжээ. Эртний энэтхэгийн голын хөндийн оршин суугчид гар урлал болон металургийн шинэ техникийг хөгжүүлсэн

• Энэтхэгийн хөндийн соёл иргэншил буюу Хараппын соёл иргэншил нь одоогийн Пакистаны нутаг дэвсгэрт оршиж байсан иргэншил юм. Хараппаг 1861 онд энэтхэгийн археологийн судалгаа хийж байхад илрүүлсэн байна. Хараппийн соёл иргэншилийн нутаг дэвсгэрт эртний хараппан, хожуу үеийн хараппан гэсэн 2 соёл байсан. Эдгээрээс соёлуудаас ялгахын тулд хараппын соёл иргэншлийг боловсон хараппийн соёл гэж нэрлэдэг.

• 1999 оныг хүртэл 1056н хот суурин олдсон ба тэдгээрийн 96г нь малтаж гаргажээ. Эдгээр нь ихэвчлэн энэтхэгийн бүс нутаг болон Ghaggar-Hakra гол, түүний салаагаар байрладаг байсан байна. Хот суурингуудын дунд Хараппа болон Мохенжо Дарогийн том хотын төвүүд байрладаг байжээ.

• Хараппын соёл иргэншлийн соёлт үе нь МЭӨ 2600-1900 оны хооронд үргэлжилсэн. Энэ нь бүхэлдээ МЭӨ 33-14р зууныг хамарчээ. Эртний Хараппан, соёлт Хараппан, хожуу үеийн Хараппаныг өөрөөр бүсчлэлийн үе, нэгдлийн буюу интеграцийн үе, нутагшуулалтын үе гэж хуваадаг ажээ.

• Хараппа нь Пакистан, энэтхэгийн баруун зүгийн орнууд, афганистинаас ираныг хүртэлх нутаг дэвсгэрийн хамран тархжээ.Энэтхэгийн хөндийн газар зүй нь өндөр уул, говь цөл, далайгаар хүрээлэгдсэн газар тариалангийн баялаг газрыг бүтээж чадсан юм.

Early Harappan

• Эртний Хараппан Равигийн үе нь Рави голын нэрээр нэрлэгдсэн бөгөөд МЭӨ 3300-2800 жил хүртэл оршиж байсан соёл иргэншил юм. энэ үе нь баруун зүгрүү тархсан Ghaggar-Hakra-ийн голын хөндийн нэрээр нэрлэгдсэн Хакрагийн соёл иргэншлийн үетэй салшгүй холбоотой бөгөөд 2р Хараппаны үе болох Кот Дижигийн үеээс өмнө үүссэн юм.

Худалдааны сүлжээ энэ соёлыг ойр

орчмын нутаг дэвсгэрийн соёлтой холбож

өгсөнөөр шүр сувдан зүүлт хийхэд

хэрэглэгддэг материал болон лапус-

лазули гэх мэт түүхий материалыг авах

боломж бий болсон юм.

• энэ үеийн тосгоны оршин суугчид нандинчавга, үр тариа, вандуй зэрэг маш олонтөрлийн ургац тариа тариаллаж, даавуугарган авч зэрлэг үхрийг гаршуулдаг байсан.Эртний Хараппаны нийгэм нь том хотын төвболон өөрчлөгдсөнөөр дараагийн үе болохсоёл Хараппаны үе үүссэн.

Mature Harappan

• МЭӨ 2600 оноос Harappa, Ganeriwala, Mohenjo-Daro, одоогийн Пакистан, Dholavira, Kalibangan, Rakhigarhi, Rupar, Lothal мөн одоогийн Энэтхэг зэрэг нь том хотын төвүүд болсон. Энэтхэгийн гол болон түүний салаа голуудын нутгаар нийтдээ 1052 хот суурингууд олдсон байна.

"Priest King" statue

Хараппаны хожуу үе ба нуран уналт• МЭӨ 1800 оны үед энэтхэгийн соёл иргэншлийн хөгжил

аажмаар буурах шинж тэмдэг гарч эхэлсэн бөгөөд ойролцоогоор МЭӨ 1700 онд ихэнх хотууд эзгүйрсээр байсан.

• 1953 онд Мортимер Вийлер Энэтхэгийн соёл иргэншлийн бууралт Төв Азиас " Aръайчууд " гэж нэрлэгдэх Энэтхэг - Европ овгийнхны булаан эзлэлтээс болсон хэмээн таамагласан . /энэхүү таамаглалыг Моханго Дарогоос олдсон 37 гавлын ясан дээр судалгаа явуулснаар мөн тулалдаан болон цайзуудын халдлага, Ведүүдийн хэсгүүдээс иш татсаны үндсэнд гаргасан/.

• Гэвч түүний таамаглалыг судлаачид үгүйсгэж эхэлсэн учир нь тэдгээр судалгаа хийсэн араг ясууд Ханнапаны дараа амьдарч байсан хүмүүсийнх гэж нотолсон.

• Өнөөдөр олон эрдэмтэд Харрапа хотын уналтад аж үйлдвэрийн иргэншлийн уналт буюу гангийн үйлдвэрлэл буурч, Месопотамиад Египттэй хийх худалдаа буурсан нь нөлөөлсөн гэж үздэг. Мөн мод бэлтгэх явцад голын өөрчлөлт гарч үер ихээр болсон, цагаачлалын уналт их нөлөөлсөн. Мөн цаг агаарын хуурай сэрүүн байдал их нөлөөлсөн.

• Харрапаны соёл иргэншлийн бууралт Энэтхэгийн хойгт хот, суурин амьдралын уналтанд хүргэсэн гэж үздэг. Гэсэн хэдий ч, аж үйлдвэр хөндийн иргэншил гэнэт алга болсон биш, энэ нь олон элемент соёлуудад орслн. Одоогийн археологийн мэдээлэл хожуу Harappan гэж ангилагдсан материаллаг соёл наад захаас хүртэл хэвээр байж болох юм гэдгийг таамаглаж . байгаа бөгөөд нэг жишээ нь МЭӨ 1000-900 оны будагтай Саарал Эдлэлийн соёлтой холбоотой олдворууд.

• Сүүлийн үеийн археологийн малтлага Harappa бууралт зүүн тийш тэлснийг харуулж байна. МЭӨ 1900 дараа Энэтхэгийн газруудын тоо 218-с 853 болж нэмэгдсэн.

• Харрапаны соёлын хөгжил тасралтгүй үргэлжилсээр "Өмнөд Ази дахь хотжилтын үе шат"-ийн гол холбоос болсон гэж үздэг.

• Энэтхэгийн соёл иргэншил нухан унсанаар уг иргэншлийн янз бүрийн хэм хэмжээг харуулсан бүс нутгийн соёл иргэншил бий болсон. Их хот байсан Хараппагийн үеийн оршуулга олдсоноор бүс нутгийн соёлыг Булшлагдсан H соёл хэмээн нэрлэвэл таарч байна. Булшлагдсан H соёлд чанадарлах үйлийн анхны нотолгоо байсан : Өнөөдрийг хүртэл Хиндуизмд энэ заншил байсаар байна.

МЭӨ 1500 оны үед Индо-Европын хүмүүс Энэтхэг рүү нүүн шилжжээ. Тэд Хар тэнгис болон Каспийн тэнгисээс нүүн суурьшиж байв. МЭӨ 4000-1000 оны хооронд Индо-Европын хүмүүс Европ, Азиар тархан шилжжээ.

• Тэдгээрийн зарим нь Европ руу явж Ром, Грект өөрсдийн нөлөөг үзүүлж байсан бол зарим нь Турк-д суурьшин Хититчүүд гэгдэх болж зарим нь зүүн өмнө зүг рүү нүүжээ. Мөн зарим хэсэг нь Иранд үлдэж сүүлд Персүүд гэгдэх болсон ба бусад хэсэг нь цааш явсаар зүүн өмнөд Пакистан болон Энэтхэгт хүрчээ. Энэ урт удаан хугацааны шилжлт нь МЭӨ 1500 оныг хүртэл хойд энэтхэгт хүрээгүй байна. Энэтхэгт Индо-Европчуудыг заримдаа Арианчууд гэдэг.

• Энэтхэгт ирсэн Арианчууд Санскрит хэлээр ярьдаг байсан ба энэ нь бусад Индо-Европын хэл болох Грек, Латин хэлтэй нэлээд төстэй ажээ. Индо-Европчууд өөрсдийн шашин болох Хиндийн шашныг энэтхэгт авчирсан гэж үздэг. Хиндуизмийн үлгэр, домгууд ихэвчлэн Ведас гэгдэх дуу, түүхүүд дээр гардаг. Ведасчууд бол хамгийн анх санскрит хэлийг зохиосон хүмүүс юм. Санскрит хэл бол хиндийн эртний хэлбэр болох Деванаграгийн үед хөгжсөн, өнөөгийн энэтхэгчүүдийн хэл юм. Мөн индо-европчуудыг хагас нүүдэлчид байсан гэж үздэг.

• Индо-европчууд анх энэтхэгийн хөндийгөөр суурьшиж байсан ба эд нутгийн энэтхэгчүүдтэй холилдсон. Кастийн систем энэтхэгт хэрэгжиж эхлэх үед тэд Индо-Гангетикийн тал нутгаар тархаж суурьшсан байв. Индо-европчууд уугуул энэтхэгчүүдийн адилаар кастийн системд хуваагддаг байжээ. Кастийн системээр энэтхэгийн нийгмийн давхаргыг 4н хэсэгт хуваасан.Кастийн систем нь хүмүүсийн хоорон дахь нийгмийн ялгааг их чухалчилсан. Каст бүр 12 жижиг группуудтэй байсан.

• Энэтхэгийн хөндийн уугуул хүмүүстэй холилдсон Индо-европчуудын бүтээсэн энэтхэгийн соёл маш хурдацтай хөгжсөн. Тэдний бүтээсэн соёл иргэншил энэтхэгийн голын хөндийгөөс Ганжер гол хүртэл тархсан байна. Бусад соёл иргэншлүүдийн нэгэн адилаар их газар нутгийг хамарч тархсанаар улам хүчирхэг болсоор байв.

Энэтхэгийн эзэнт гүрэн болон гадны халдлагууд

• 1000н жилийн туршид Индо-Европчууд уугуул энэтхэгтэй холилдон Энэтхэгийн бүс нутгийн хойд хэсэг хүртэл тархан шилжсэн байна. МЭӨ 600 он гэхэд хотуудын тоо, газар нутгийн хэмжээ ихэссээр аажмаар Маха Жанапада гэгдэх 16н өөр эзэнт улсад хуваагджээ. Энэ үед Siddhartha Gautama өөрийгөө зовлонгийн төгсгөл болон үнэнийг хайж олох ван гэж нэрлэсэн.

• Тэрээр хааны ордноосоо гарч аялах хугацаандаа хүмүүс амьдралыхаа туршид зовж байгааг олж харсан байна.

• Тэр өөрийн хангалуун амьдралаасаа уйдаж үнэнийг олох аялалаа эхлүүлсэн. Олон жилийн турш хайсны эцэст тэр гэгээрлийг олж Будда буюу гэгээрсэн нэгэн гэдгээрээ олонд танигдсан байна. Будда өмнөд азиар аялж гэгээрэх замыг тэдэнд зааж байсан ба энэ нь буддын шашны сургааль болсон байна.

• Мөн энэ үед Жайнизм үүссэн гэж үздэг. Энэ 2 шинэ шашин 2уул Хиндуизмээс үүсэлтэй. Энэ шинэ үүссэн шашнууд нь тухайн үеийн нийгмийг ноёлогч лам, номлогчид болон кастийн систем гэх мэт соёлын үзэл санааны эсрэг бослого, үймээн самууныг бий болгожээ.

• Энэтхэгийн хөндийн соёл иргэншлийн үеийн барилга байгууламжууд устаж, нурсанаас хойш буддын шашны хийд, барилгууд нь энэтхэгийн архитектурыг алдартай болгож байсан. Тэдний хамгийн анхны барилга нь Ступа(суврага)юм. Ступад буддын шашны нэгэн удирдагчийн шарил, чандрыг хадгалсан байдаг байна.

• Сүүлд ступа нь буддын шашны шинэ төрлийн байгууламж болох пагода болон хувирсан. Пагодагийн дээвэр нь маш олон үе давхаргатай аж. Одоогоор пагода нь Хятад, Япон болон зүүн өмнөд азид их байдаг.

• МЭӨ 520 онд агуу Дариусын удирдсан Персүүд хойд Энэтхэгийн газар нутгийг эзэлж ноёрхлоо тогтоосон байна. Персүүд Александрыг өмнөд азид өөрийн ноёрхлоо тогтоох хүртэл 200 жилийн турш Энэтхэгийг эрхэндээ байлгаж байжээ. Персүүд Энэтхэгийн засгийн газарт маш хүчтэй нөлөө үзүүлсэн байна. Хэдийгээр Хиндийн шашин энэтхэгт маш том нөлөө үзүүлдэг ч зарим грекчүүд одоогийн баруун хойд Пакистаны соёлд их нөлөө үзүүлж байсан.

Рамаяана

Махабхрата

Барилга архитектур

Энэ үеийн оршин суугчид металург болон гар урлалын технологийг өндөр хөгжүүлж зэс, хүрэл, хар тугалга, цагаан тугалгыг гаргадаг болсон. Энэ үеийн гол онцлог нь олон давхар байшин, усжуулалтын систем болон тоосгон барилгууд юм. мөн ийм эртний цаг үед усан сан болон жорлонгийн системтэй байсан нь их өвөрмөц юм. орчин үеийн тэгш онцогт замын үүсэл нь энэ иргэншлийн үед тавигджээ.

Post MahaJanapadas period (1500 BC—200 AD)

• Буддизмын бөмбөрцөг хэлбэрийн суврага буюу Ступа нь энэ үеийн ариун зүйлсийг хадгалдаг байгууламж болжээ. Ийм төрлийн суврага нь зүүн өмнөд болон зүүн азийн нутагт мөн шашны ариун эд зүйлсийг хадгалах дурсгал болсон байна. энэ үед модон барилгууд алдартай болж чулуун барилгууд илүү бат бөх баригдсаар байлаа. Янз бүрийн босоо тулгуур, хөндлөн мод, хучилт зэргийг суврагуудаа хамгаалж тойруулан босгодог болсон.

• Дугуй, зууван, дөрвөн өнцөгт хэлбэрийн хийдүүдийг гуалин мод, тоосго зэргийг ашиглан барьж эхлэв. Энэтхэгийн нуман хэлбэрийн хаалга нь буддизмын нөлөөгөөр зүүн азийн орнуудад дэлгэрсэн байна. үүнээс гадна энэ үед Ажанта гэх мэт агуйн хийдүүд энэтхэгийн баруун хэсгээр ихээр баригдаж байжээ. Мөн энэ үед буддын архитектур нь грек, ромын архитектурын онцлогтой холилдож өвөрмөц архитектурын төрлийг үүсгэжээ.

Early Common Era—High Middle Ages (200 AD—1200 AD)

• Энэ үеийн барилгуудын хана өндөрсөж орой нь илүү нарийн болсон байна. энэтхэгийн төв хэсгээр хээнцэр чамин чимэглэсэн барилгууд сүндэрлэж нарийн хийц, сийлбэртэй сүм хийдүүд ихэсчээ. Худалдааны замаар зүүн өмнөд азийн орнууд энэтхэгийн гар урчуудыг урьж барилга байгууламж бариулдаг болсон нь зүүн өмнөд азийн нутагт ийм төрлийн сүм хийд, барилгууд байдагтай холбоотой юм.

Late Middle Ages (1100 AD—1526 AD)

• Энэ үеийн соёл иргэншилд тухайн үед энэтхэгийг удирдаж байсан Vijayanagara-ийн эзэнт улсын нөлөө их байжээ. Энэ эзэнт гүрний үеийн барилга, хийдүүд нь улс төрийн эрх мэдлийг харуулсан байдаг. Vijayanagara-н эзэнт гүрний үеийн барилгын загвар нь өмнөх үеийн соёл иргэншлийг устгасан байна.Vijayanagara-ийн загвар нь Chalukya, Hoysala, Pandya Cholaзагварын барилгуудын нийлэмж байсан ба эдгээр гүрнүүүд нь энэ үеийн эхний зуунуудад хүчирхэг байжээ.

• Hoysala бол Hoysala-ийн эзэнт улсын үед хөгжиж яваандаа устсан архитектур юм.зүүн өмнөд энэтхэгийн загвар мөхөж байх үед hoyasala-д Индо-Арианы нөлөө үл ялиг орсон байв.

Sikhism(1526 AD-1857 AD)

• Чулуурхаг элс, гантиг чулуугаар барисан Mughal-ийн бунхан бол Персийн нөлөө орсоных. Энэ үед хатан хаан MumtazMahal-н бунхан болох Таж Махалийг барьсан. 2 давхар байшин, газар доорх гудам, цагаан гантиг зэрэг маш нарийн хийцтэй барилгууд энэ үед ихээр баригдах болжээ. Мөн куран судрын мөртүүдийг барилгын ханан дээр бичдэг болсон байв. Исламын ноёрхлоос өмнөх үеийн бичээсүүдийг Исламын ноёрхлын үед хориглосон байна.

• Mughal-ийн үеийн архитектураас энэтхэг-ираны архитектурын хослолыг харж болно.

Colonial Era (1500 AD—1947 AD)

• British Colonial Era: 1615 to 1947

• Энэ үеийн алдартай барилга нь St Andrews Kirk, Madras юм. Энэхүү барилга нь дугариг хэлбэрийн, 2 талд нь гурвалжин хэлбэртэй ба нэг нь орох хаалганы дээд хэсгийн гурвалжин дээвэр юм. үүдний хэсэгт нь 12 багана байрлах ба Британийн 2 арслан байдаг. Дотор хэсэгт нь 16н багана байрлах ба оройны бөмбөгөр хэсэг нь алтан одоор чимэглэсэн цэнхэр өнгөтэй.

• Victoria Memorial in Calcutta юм. энэ нь хатан хаан Викториа-ийн ноёрхлын үед түүнд хүндэтгэл болгон хөшөө байдлаар баригдсан. Нэг том гол бөмбөгөр оройтой 2 хэсгийг тусгаарласан багануудтай, булан бүрт нь жижиг бөмбөгөр орой байх ба тэдгээрийг гантигаар чимэглэсэн.

• French: 1673 to 1954

• Францын колончлол нь загасчид амьдардаг энгийн нэгэн тосгоныг Pondicherry) in Tamil Nadu-ийг боомт хот болгон хөгжүүлсэн байна. энэ хотыг францын хэв маягаар байгуулсан байна. хотыг 2 хэсэгт хуваасан байна. нэг нь францын хороолол, нөгөөх энэтхэгийн хороолол. франц хэв маягтай тосгонууд нь маш урт бүтэцтэй барилгуудтай, том сүртэй ханатай, тагттай нэг шугаманд байрлах байшингуудтай, маш том франц маягийн хаалгануудтай байжээ. Эрэг хавиарх хотууд нь францын уур амьсгал бүхий нам гүм эргийг тойрон орших хот болон хувиржээ.

• Dutch: 1605 to 1825

• 200н жилийн колончлолоороо Bharuch, Venrula, Ahmedabad, Malabar Coast, Kochi and Sadras хотуудыг эзэлсэн ба голландчуудын энэтхэгийн колончлох болсон шалтгаан нь худалдааны ашиг сонирхол юм.

• Голландчууд колончилсон газрууддаа худалдаа үйлдвэрлэлийг нэвтрүүлж, хөгжүүлж, худалдааны боомтуудыг хамгаалах зорилгоор барилга байгууламж их барьж байжээ. Мөн энэ үеийн онцлог нь оршуулгын газар их баригдаж байсан байна.

• Portuguese: 1498 to 1961• Португальчууд худалдааны зорилгоор энэтхэгт

нэвтэрсэн ба энэтхэгт өөрийн хүч чадлыг өсгөх гэхээсээ илүү католик шашныг дэлгэрүүлэх зорилготой байжээ. Энэ үед Гоаг нийслэл болгож сэргэн мандалтын үеийн загвар бүхий 3н сүмийг шавар шохойгоор барьжээ.

• Португалийн хэв маяг бүхий католиг сүм, барилгууд нь маш том өвөрмөц хээ чимэглэл бүхий тагттай цонхтой байсан. Саравч тагтнууд нь Хиндугийн хэв маяг бүхий барилга байгууламжтай харшилдаж байсан. Мөн хашлага, хашаанууд нь маш хээнцэр, гоёл чимэглэл ихтэй болсон.

Хиндуизмийн талаар товчхон

Нэрийн утга учирХиндуйзм Персийн hindu (Санскрит. sindhu), шуудутгаараа "гол" гэсэн үг. "Индусийн хөндий", эсвэлзүгээр л "Энэтхэгийн" гэж орчуулагдана. Хиндушашинтнууд өөрсдийн шашнаа sanatama dharmaбуюу "мөнхийн шашин","мөнхийн үнэн" гэж нэрлэдэг.Үүссэн огноо1500 МЭӨ он, түүнээс ч өмнө байх магадлалтай.Үүссэн газарЭнэтхэгҮүсгэгчБайхгүйДагагчид900 саяДэлхийн гурав дахь том шашинХамгийн их түгсэн газарЭнэтхэг, Их Британи, АНУГол урсгалуудынSaivism, Вайшнавизм, SaktismАриун судруудВедас, Упанишад, Сутра буюу судар, Бхагавад Гита

Хэл

Санскрит

Гол хүн

Гуру эсвэл мэргэн

Мөргөлийн газар

Ариун сүм болон гэрийн шүтээн

Хүний мөн чанар

“Мунхаг харанхуй, хий хуурмагийн боолчлол, гэхдээ тэндээс гарч болно”

Амьдралын зорилго

“Дахин төрөх явцаас чөлөөлөгдөж бурханы оронд очих”

Яаж амьдрах вэ

Дхармагийн дагуу амьдрах

Хойд нас

Карма буюу үйлийн үр дуусаагүй бол сүнс шинэбие дотор дахин төрнө, карма дууссан бол moksа(чөлөөлөлт) хүртэнэ.

Гол баярууд

Mahashivarati (дунд - II сар)

Holi ( хавар)

Diwali (дунд - р сард)

Дарма

• Санскрит үг dharma нь "хууль", "заах " болон "шашин” зэрэг олон утгатай. Шашны утгаараа энэ нь хувь хүний хувь заяа, амьдралын зорилго гэсэн үг. Ерөнхийдөө, энэ нь хүний ажил, албан тушаал нь анги, нийгмийн давхарга, гэр бүлээс хамаардаг гэж үздэг. Хинду хүний аав нь дугуй засварчин бол, түүний дарма ч мөн адил дугуй засварчин байх ёстой гэсэн үг. Уламжлал ёсоор , ихэнх эмэгтэйчүүдийн дарма нь гэрийн эзэгтэй, эх хүн байх ёстой юм.

5 өр

• Дармагийн өөр нэг үзэл нь таван өрийг төлөх тухай юм. Хиндучууд өөрсдийгөө бурхад болон янз бүрийн хүн өртэй төрсөн гэдэгт итгэдэг бөгөөд тэд амьдралынхаа туршид тэдгээр үйлийн үрийн өрийг төлөх ёстой гэж үздэг. 5 өр нь:

1. Адислалын төлөө бурхдад өртэй; өргөл мөргөлөөр төлнө.2. Эцэг эх, багш нарт өртэй; тэдний ачийг хариулж, хүүхэдтэй болж,

мэдлэгийн олж авж төлнө.3. Зочдод өртэй. Тэдэнтэй бурхад бие биенийдээ зочлож байгаа мэтээр

харьцаж, хүндэлснээр төлнө.4. Бусад хүмүүст өртэй. Тэднийг хүндэтгэснээр төлөгдөнө .5. Бусад бүх амьд зүйлсэд өртэй. Сайхан сэтгэл, хоол хүнс буюу бусад

хэрэгтэй байгаа зүйлсээр тусласнаар эргэж төлөгдөнө .

Дарма бол зөв шударга ёс. Хүн амьдралынхаа туршид ёс суртахууны хувьд ёс зүйтэй амьдрах ёстой.

Энэтхэг хувцас

Энэтхэгт хувцас хамгийн анх МЭӨ 5000 онд байсан Индус хөндийн соёл иргэншилд тэмдэглэгдсэн байдаг бөгөөд тэд ээрсэн, нэхмэлболон өнгө оруулсан даавуу хэрэглэдэг байжээ. Малтлагаар ясан зүү , модон хөшүүрөг ихээхэн олддог. Эртний Энэтхэгийн даавуу хийх технологи сайн хөгжсөн, зарим арга нь одоогхүртэл хадгалагдан иржээ. Эртний Грекийн түүхчГеродот "чанар, үзэмж нь хэтэрсэн сайн хонины ноос" гэж Энэтхэг даавууг тодорхойлсон байна. Энэтхэгийн даавуун хувцас нутгийн хуурай , халуун цаг агаарт тохирсон байдаг.

SariSaree, эсвэл sari нь Энэтхэгийн

эмэгтэй хувцас юм. Sari нь төрөл

бүрийн хэв загвартай, дөрвөөс есөн

метр хүртэл урттай даавуу юм.

Saree янз бүрийн уламжлалт хэв

маяг байдаг: Дорнын Sambalpuri

Saree , Өмнөдийн Kanchipuram,

баруун зүгийн Paithani болон хойд

зүгийн Banarasi .

Sari ихэвчлэн өөр өөр газруудад

өөр өөр нэрээр нэрлэдэг. Кералад

алтан хүрээтэй, баяр ёслолоор

өмсдөг цагаан саариг kavanis гэж

нэрлэдэг. Өдөр тутам өмсдөг

энгийн цагаан сариг mundu гэж

нэрлэдэг. Мөн pudavai, saris kupsas

гэж нэрлэдэг.

Ghagra Choli

Ghagra choli төрөл бүрийн загвартай бөгөөд энгийн үед, бүжиг наадамд, гэрлэх ёслолд ч өмсдөг.

Salwar KameezSalwar kameez нь энэтхэг эмэгтэйчүүдийн хамгийн түгээмэл хувцас юм.

Salwar kameez-ийг ихэвчлэн толгой, мөрөө халхлах алчууртай өмсдөг. Мөн Dupattaороолттой өмсдөг. Dupatta-гийнматериаллаг хувцаснаасаа хамаарч хөвөн, торго, даавуу байдаг.

Бараг бүх өсвөр насны энэтхэг охид европ хувцасны оронд энэ хувцасыг өмсдөг. Маш олон жүжигчид Болливүүдийн кинонд salwar kameez өмсдөг.

Pattu Pavadai

Pattu Pavadai эсвэл Langa davaniнь ихэвчлэн бага болон өсвөр насны охид өмсдөг, өмнөд Энэтхэг, Ражастаны уламжлалт хувцас юм. Pavada ихэвчлэн торгоор хийгдсэн, бэлхүүснээс доош газар хүрсэн конус хэлбэртэй хувцас юм. Доод тал нь ихэвчлэн алтан хүрээтэй байдаг.Өмнөд Энэтхэгт охид ихэвчлэн уламжлал маягаар pattu pavadaiэсвэл Langa davani өмсдөг. Ражастан дахь охид гэрлэхээсээ өмнө энэ даашинзийг өмсдөг.

Dhoti

Dhoti хөвөн дөрвөөс зургаан фут урт, цагаан, өнгөт судалтай даавуу юм. Энэ уламжлалт хувцасыг ихэвчлэн тосгоны хүмүүс өмсдөг.

Цагаан даавуу болон торгоор хийсэн dhoti-г mundu гэдэг бөгөөд мөргөл болон баяр ёслол, хүндэтгэлийн арга хэмжээний үед өмсөнө.

Sherwani

Sherwani нь товчтой урт цув юм. Ихэвчлэн гэрлэх ёслол, баяр, тайзан дээр өмсдөг. Dupattaороолттой өмсөж болно.

Dastar

Dastar буюу pagri бол Энэтхэг эрчүүдийн толгойн зүүлт юм. Энэ нь эр зориг, нэр төр, ариун нандин байдлыг илэрхийлдэг бөгөөд урт үсийг хамгаалдаг.

Ганди малгай

Энэтхэгийн тусгаар тогтнолын хөдөлгөөний үед Махатма Гандигаар олонд түгсэн цагаан малгай. Ганди малгай өмсөх явдал тусгаар тогтносны дараа ч үргэлжилж, улс төрчид болон нийгмийн идэвхтнүүд уламжлал болгож өмссөөр байна.

Энэтхэг хоол хүнс

Энэтхэг хоол нутгийн хөрс, цаг уур, ажил хөдөлмөр зэргээс хамаарч өөр хоорондоо ихээхэн ялгаатай байдаг ба халуун ногоо, ургамал, хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ хэрэглэдэг. Мөн энэтхэг хоол хүнсэнд шашин шүтлэг, соёлын ялгаа, уламжлал ихээхэн нөлөөлдөг байна.

Эртний үе

Анх энэтхэгчүүд хоол хүнсэндээ ногоо, жимс, үр тариа, өндөг, сүүн бүтээгдэхүүн, зөгийн бал, заримдаа мах хэрэглэдэг байв. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам , хүн амын өсөлт нэмэгдэж, цагаан хоолтон ихсэв. Буддын шашин энэ дэлгэрсэн нь цагаан хоолыг дэлгэрүүлж, түүнчлэн уур амьсгалдаа таарсан жимс, төрөл бүрийн хүнсний ногоо, үр тариа тарих болжээ. Энэ үед үхрийг ариун нандин амьтан гэж үзэх болсноор үхрийн мах хэрэглэхийг хорьжээ. Энэтхэгчүүд үүнд итгэж, дагах болсноор үхрийн махны хэрэглээ багасчээ. Хинди шашинтнууд үхрийн мах огт хэрэглэдэггүй.

Энэтхэг-Хятад хоол

Энэтхэгт Хятад хоол анх Хар тамхины дайн, бүс нутаг дахь улс төрийн тогтворгүй байдлаас зугтаж Кантон (одоогийн Гуанжоу)-оос цагаачласан Хятад иргэдээр дамжин 19-р зууны үед иржээ. Тэд хоолонд халуу ногоо хийх аргыг авчирсан байна. Хятад хоолноос ялгаатай нь үр тарианы амт ихтэй, чили , цагаан гаа, сармис болон тараг байнга хэрэглэдэг.

Алдартай хоолнууд: Манжуур Тахиа, Chicken lollipop, Чили Тахиа, Hakka гоймон зэрэг.

Ойрхи дорнод хоол

Олон зуун жилийн худалдааны харилцаа, соёлын солилцоо нь Энэтхэг, Ойрхи Дорнодын хоолонд их нөлөө оруулсан бөгөөд үүний жишээ нь Биряани юм. Энэ нь Tandoor буюу энэтхэг зууханд хийсэн алдартай хоолны нэг.

Баяр ёслолууд

• Энэтхэг нь олон соёл, олон шашинтай учир янз бүрийн шашны баяр, баяр наадам тэмдэглэдэг. Энэтхэгт Тусгаар тогтнолын өдөр, Бүгд Найрамдах улсын өдөр, Гандигийн төрсөн өдрийг улс даяар үндэсний хэмжээнд тэмдэглэдэг. Үүнээс гадна, олон бүс нутаг өөрсдийн шашин болон ястан үндэстнээс хамаарч олон төрлийн баяр тэмдэглэдэг.

• Алдартай шашны наадам нь Навратрийн баяр, Diwali , Маха Shivratri, Ganesh Chaturthi, Durga puja , Holi, Ugadi, Rakshabandhan болон Dussehra наадам зэрэг орно.

• Sankranthi , Pongal Ража sankaranti болон Onam"Nuakhai" гэж хэд хэдэн ургацын баяр наадам нь нэлээн түгээмэл байдаг.

Шашны баяр

• Цөөн хэдэн баярыг олон шашин тэмдэглэдэг байна. Томоохон жишээ нь Хинду, Сихболон жаинууд хамт тэмдэглэдэг Diwali , мөн бурханы шашинтнууд тэмдэглэдэг Buddh Purnima орно. Guru Nanak Jayanti , Baisakhi зэрэг Сих баярыг Сихүүд болон хиндүчүүд ёслол төгөлдөр тэмдэглэдэг байна.

Ислам баярууд

• Энэтхэгт 135 гаруй мусульман байдаг ба ислам нь хоёр дахь том шашин юм. Энэтхэгт олон нийтийн амралтын өдөр болгон зарласан Исламын баярууд нь Eid ул Fitr , Eid ул Adha, Milad un Nabi, Muharram болон Shab-e-Барат юм.

Христос

• Христос нь Энэтхэгийн гурав дахь том шашин юм. 23 сая орчин христос шашинтан байдгийн 17 сая нь Ромын Католик шашинтан. Христийн Мэндэлсний Сайн Баасан гарагийг бүх нийтээр тэмдэглэдэг.

БИНДИ ГЭЖ ЮУ БЭ?

• Эмэгтэйчүүдийн духан дээр тэмдэглэгддэгХиндузмын хамгийн их танигдсан бэлэгтэмдгийн нэг төрөл. Үүний нэг хэлбэр болТилак. Бинди нь Хиндуд бусад тилакийнхэлбэрүүдээс харьцангуй бага шашныбэлгэдэлтэй тэмдэг.

• Уламжлал ёсоор Биндиг гэрлэсэн эмэгтэйчүүдийн духан дээр тавьдаг. Эмэгтэйчүүдийн энергийг агуулсан хэмээн итгэгдсээр ирсэн бөгөөд эхнэр нөхрүүдийг хамгаалдаг. Бинди нь өвсөн ургамал болон энэтхэг эмэгтэйчүүдийн духан дээрх тэмдэгний өнгө болох зандан модны өнгө бүхий оогоор хийгддэг энгийн уламжлалт тэмдэг. Бинди нь гүн улаан өнгөтэй улаан цэг байх нь түгээмэл.

• Биндийг хөмсгөний хооронд орших бясалгал хйих үед анхаарал төвлөрдөг гуравдагч нүд гэж чухалчлан үздэг. Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс Пүжа хэмээх шашны ёслолын болон үйл ажиллагааны дараа шашны сүсэг бишрэл, анхаарлаа төвлөрүүлэн мөргөн сүсэглэх замаар ТИЛАК-ийг байнга хэрэглэдэг.

ТИЛАК /санскрит tilaka/ нь Хиндучүүдийн духан дээр тавьдаг тэмдэг.

• Эрэгтэйчүүдийн хувьд тилак нь зураас, шугам хэлбэрээр дүрслэгддэг ба ихэвчлэн шашны бүлгийн харьяалалтай гэдгийг илэрхийлдэг.

• Эмэгтэйчүүдийн тилак нь бинди хэмээх цэг бөгөөд өөрийн гэсэн бэлгэдэлтэй.

Даяанчид болон сүсэг бишрэлтэй гэрийн эзэд тилакийг онцгой баяр ёслолоор /хурим, шашны баяраар/ хэрэглэдэг.

АРИУН ҮХЭР

• Эртний Энэтхэгт бух болон зэрлэг үхрийнмахаар бурхдад тахил өргөдөг байсан. Гэсэнч дараагаар нь сүүн бүтээгдэхүүнүйлдвэрлэх зорилгоор үнээ нядлахыгхориглосон. Ригвидагийн ишлэлд Адити/бурхан/ үнээг Дэви /гоо сайхны бурхан/-аар тодорхойлсон гэж үздэг.

• Мах идэхийг хориглосноор эртний Ведийнсударт цагаан хоолтныг хөхүүлэн дэмжсэн.Нэг сургаалд : “Мах идсэний гэм гэж үгүйгэхдээ түтгэлзэх хэрэгтэй” гэж заасан.

• Дараагаар Жанизм болон Буддизм бийболох шашны хөгжлийн үед Хиндузмдүхрийн мах идэхээ больсон. Шашны үйлажиллагаа болон ямар нэгэн зочид хүлээнавах үед үхэр гаргах нь өртөг өндөр байсанбөгөөд үхэрнээс сүү, зулын шар тос,хатаасан аргал зэрэг чухал ач холбогдолтойолон төрлийн зүйлсийг гарган авах болсон.Зарим судлаачид Жанизмын цагаанхоолны шууд нөлөөлөл Хиндузмд уламжлалболон орж ирсэн гэж үздэг. Гэвч энэтхэгтамьтдын дундаас үхрийг чухалчланхамгаалж, хүндэтгэсээр ирсэн.

• Христийн тооллын эхний зуунуудад, үхрийгБрахманчууд / шашны өндөр зүтгэлтнүүд/-дад зориулсан тохиромжтой бэлэг хэмээнтодорхойлж байсан. Сүүлдээ үхэр алах ньБрахманыг алсантай тэнцэхүйц зүйлхэмээгдэж байсан. Ялангуяа 10-р зууныэхлэн үеээс Кришнагийн түүхэндбэлчээрийн мал аж ахуйн элементийн ачхолбогдолыг цаашид үнээний халдашгүйбайдалтай улам бататгасан.

• Сүү, аарц, шар тос цөцгийн тос, шээс, аргал - -үхрийн таван бүтээгдэхүүн (pancagavya) нь puja(шашны мөргөл)-д болон нүглээ наминчлах ёслолдашигладаг. Үхрийн шим тэжээлтэй сүү нвхүүхдүүдийг өсөж торниход, аргал нь (gobar) Энэтхэгдаяар өрхийн эрчим хүчний гол эх үүсвэр болсон.Духан дээр нь зан үйлийн тэмдэг болсон тилакийгхийдэг тамериалууд дунд үхрийн баас ордог. Ихэнхэнэтхэгчүүд үхрийн баасан дээрх огцом өөрчлөлтийгтусгаж аваагүй бөгөөд харин үүнийг хэрэгтэйбайгалийн бүтээгдэхүүн болох бордоо гэж үзэжбайсан. Үхэр нь жилд нэг удаа Гопастам гэдэгбаяраар хүндлэгддэг бөгөөд энэ баяраар үхрийгугааж, чимэглэсэн ариун сүмд бэлэг болсон амьдралнь үргэлжлэх болно гэсэн итгэл найдвараар хүмүүсөргөл өгдөг.

Линга

• Линга (санскритаар “бэлгэдэл”) Шивабурхныг билгэ тэмдэг. Тэрээр энэ маягаарсүсэглэн залбирдаг байсан. Phallic тэмдэгнь Энэтхэг болон дэлхий даяар Shaiviteариун сүм болон гэр орондоо мөргөлүйлдэхэд хэрэглэдэг гол зүйл байсан.

• Линга нь бараг ихэнх тохиолдолд эмэгтэйнэрхтэн болох ёныгийн хэв маяг дээртулгуурласан энгийн phallus юм. Линга, Ёны2 хамтдаа нөхөн үржил болон урлан бүтээхчадалыг илэрхийлдэг.

• Шива бурханы сүсэг бишрэлтэнгүүд үндсэншашны зан үйлд лингаг цэцэг, сүү, цэвэр ус,жимс, навч, будаатай хамт хэрэглэдэг.

Янтра

• Янтра нь дэлхий ертөнцийг төлөөлж буй

геометрийн дүрс юм. Энэ нь Хиндузмийн

мөргөл болон бясалгал, ялангуяа Тантризмд

хэрэглэгддэг. Янтра нь мандала буюу дэлхий

ертөнцтэй төстэй гэвч сүсэг бишрэлийн 2

болон 3 хэмжээст дүрсүүд байдгаар ялгаатай.

• Мандалатай адил янтра нь дэлхийертөнцийн хөгжилийг төв цэгээс туйлын,дэлхийн захад материаллагруу бэлгэддэг.Янтра дээр ихэвчлэн үр удмын талаар тарнибичигдсэн байдаг бөгөөд тэдгээр нь тарнийгхэлсэнтэй адилтгадаг.

• Яантра нь зөвхөн өндөр хэмжээний шашныүйлд шашинд сахил хүртээх болон ариунавшил өргөхөд хэрэглэгддэг.

• 3 хэмжээст янтра нь чулуу эсвэл бурхныхүчийг шингээн будсан метал тавцангуудаасбүтдэг. Сүмийн барилгуудад их зурагдсанбайдаг.

Трисула

• Трисула /санскрит – 3 жад/ Шива бурхныбэлгэдэл болох сэрээн жад юм. Энэ зэвсэгнь эзэнт гүрэн болон тодорхой бус бодитбайдлын няцашгүй хүчийг илэрхийлдэг.

Трисулагийн 3 үзүүр дараах Шивагийн 3 талыг төлөөлдөг:

• Бүтээлч

• Хамгаалагч

• Устгагч

Шакритийн 3 хүч:

• Гэрээслэл /болох/

• Үйл ажиллагаа

• Мэргэн ухаан

Айдсын бурхан Дурга нь өөрийн 7 гарандаа трисулаг барьсан байдаг.

СВАСТИКА• Свастика нь тэнцүү

урттай 4 зураас баруун

талруу нугаларсан

хөндлөн дүрс. Заримдаа

хооронд нь цэг байдаг.

Свастика нь дэлхий

дахинд олдсон эртний

бэлэг тэмдэг бөгөөд

энэтхэгт их түгээмэл.

Свастика нь санскрит

хэлэнд аз, хувь тавилан

гэсэн үг.

• Свастика нь цагийн

зүүний дагуу нугаларсан

байдаг болохоор сайн

сайхан бүхнийг авч ирэх

дохио болдог. Өөр олон

төрлийн утгаар

хэрэглэгддэг.

• Баруун тийш эргэсэн Свастика нь Вишнү бурхны 108

бэлэгдлийн нэг болох нарны бурхан Суръяа, нарыг

бэлгэддэг. /Уугуул Америкчууд адил бэлгэдэлтэй/

• Зүүн тийш эргэсэн Свастика нь орой үдшийн, ид

шидийн, аймшигийн бурхан Калийг төлөөлдөг. Гэхдээ

Свастика нь ад чөтгөр биш, Буддизмд хэрэглэдэг

дүрсүүдийн нэг.

• Свастикагийн сайн талын бэлгэдэл бол

Хиндузмын дүрслэх урлаг, барилга, чимэглэлдт

их хэрэглэгддэг. Сүм хийд, байшин барилга,

гарах хаалга, машиг болон бялуунд хүртнл

байдаг.

• Свастика нь хүрим болон чухалд тооцогддог

шашны болон шашны бус баяруудаар үндсэн

чимэглэл болдог.

• Свастикыг нацистууд уламжлан авсан учирнь энэ нь Аръай үндэмтний бэлэг тэмдэгүздэг бөгөөд Свастика нь арьсны үзлийнцэвэр болон давуу талыг илэрхийлдэг гэжүздэг.

• / Энэтхэгийн Ариа үндэстнүүд цагаанарьстан байсан гэсэн түүхэн онолыгНацистууд дэлгэрүүлсэн. Мөн Гитлер болонбусад нацист удирдагчдийн нууцлагсонирхолд сванстикийн ид шидийн ямарнэгэн холбоо байж магадгүй гэсэнтаамаглал байдаг/.

ПРАТИК• Ananda Marga /жаргалангийн зам/-ын бэлгэ тэмдэг.

• 1955 онд энэтхэгт олдсон бөгөөд олон нийтийн дунд бясалгалыг

чухалчилсан хөдөлгөөний бэлгэдэл.

• Дараах элементээс тогтдог:

• Дээш заасан гурвалжин – гадаад үйл хөдлөл / нийгмийн

үйлчилгээ /

• Доош заасан гурвалжин – дотоод үйл / бясалгал, ухаарал /

• Мандаж буй нар – гадаад дотоод хичээл зүтгэлийг

тэнцвэржүүлэх хийсьэр үйл ажиллагаа

• Свастика – хүн төрөлхтний туйлын зорилгын биелэлт

БАДАМЛЯНХУА цэцэг

• Хиндуизмд бадамхуа цэцэг бие даасанбайдал болон гоо үзэсгэлэнг энгийнээртөлөөлдөг.

• Бадамхуа цэцэг шаварнаас ургадаг хэдий чусан дээр норолгүй, шавар бололгүй хөвдөг.Энэ байдал нь хүн дэлхий дээр аливаагаасхамааралтай бус, дахин төрөлтөөс өөрийгөөчөлөөлөхийн тулд амьдардаг гэдгийгбэлгэддэг.

• Буддизмд адил утга илэрхийлдэг.Бадамлянхуа нь хэд хэдэн Хинду бурхадтайхолбоотой. Кришна нь тэнгэрлэг гооүзэсгэлэнгээрээ “бадамлянхуа нүд” гэждүрслэгддэг. Брахма болон Лакшми, хүччадал баялгийн бурхад бадамлянхуан бэлэгтэмдэгтэй хамт дүрслэгддэн г.м

• Бадамлянхуа нь хүний бодгалийн ухамсрынтөвийг /чакрас/ бэлгэддэг.

OM

Ом нь Хиндугийн хамгийн гайхалтай тарнидтооцогддог ариун нандин авиа юм.

Ом бичвэр нь 3 авиаг гаргадаг бөгөөд a-u-m, 3дах байгаль дэлхий бол үүний төв гэж үздэг.Энэ хэд хэдэн гурвалсан утгуудыгилэрхийлдэг:

• Гурван дэлхий – шороо, агаар, тэнгэр

• Хиндугийн 3 гол бурхад – Брахма, Вишнү,Сива

• Ведийн ариун нандин 3 судар – Аржи,Яажур, Сама

• Ом нь бүхэл дэлхий ертөнцийн мөн чанарыгнууцлагаар таниулсан. Энэ утгаарааЭнэтхэгийн философичидийн үзсэнээрБурхан днлхий ертөнцийг бүтээхдээхамгийн түрүүнд авиа бүтээсэн гэдэг. Ариуннандин авиа болсон ОМ нь днлхийертөнцийн үндэс, оршин буй бүх юмсынүргэлжлэлийг хамтад нь барьдаг гэж үздэг.

ЭНЭТХЭГИЙН ХӨНДИЙН СОЁЛ ИРГЭНШИЛИЙН ҮНЭТ ЭДЛЭЛ

Энэ соёл иргэншлийн эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсаль аль гв хүзүүний зүүлт, бугуйвч, энгэрийнтэмдэг, филет /хэрчмэг/ болон хурууны бөгжгэх мэт гоёл чимэглэлийг өөрсдийгөө гоёходхэрэглэж байсан. Тэр үед эмэгтэйчүүд дунболон шавар бугуйвч, хийдэг байсан. Тэр үедэмэгтэйчүүд ээмэг, бүсэлхийн болон хөлийншагайны гоёл их зүүдэг байсан.

• Энэтхэгийн хөндий соёл иргэншилд гоёлчимэглэлийг хийхэд хэрэглэж байсаннийтлэг металлууп нь алт, зэс, мөнгө, зааныяс, мөн бусад янз бүрийн үнэт чулуу, дун, ясзэрэг байсан.

• Энэ үед ногоон үнэт чулуу болон эдлэлийнчулууг хэрэглэж эхэлсэн.

ГАНДХАРАГИЙН ҮЕИЙН ҮНЭТ ЭДЛЭЛ

Гандхарагийн үед гоёл чимэглэлийн зүйлстГрек, Грек хэлээр яригчдийн нөлөө их байсан.Гандхарагийн үед түгээмэл хэрэглэгддэг үнэтэдлэлүүд ихэвчлэн шувуу, малын хэлбэртэй,том хэмжээтэй ээмэг, бугуйвч болон гарынтаних тэмдгүүд их байсан.

СУНГААГИЙН ҮЕИЙН ҮНЭТ ЭДЛЭЛ

Сунгаагийн эзэнт гүрний үед гоёлчимэглэлийн хэв маяг, бүтэц боловсронгуйболсон. Сунгаагийн үеийн уран барималд алт,бадмаараг, шүр, индранил, сувс гэх мэт янзбүрийн төрлийн эрдэнийн чулууг элбэгхэрэглэж байсан. Хүзүүний зүүлт, ээмэг, гарынтаних тэмдэг, хатгамал бүс, бугуйвч зэргийгэрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн аль аль ньхэрэглэж байсан.

Үнэт эрдэнийн чулуу ашиглах нь ӨмнөдЭнэтхэг дэх Мадурай хотоос гаралтайбайв. Өмнөд хааны хаант улс эрдэнийнчулуу ихээр ашиглаж эхэлсэн нь аажмааргоёл чимэглэлийн үнэт эдлэлд сувдыгашиглах хандлага Энэтхэгийн үнэт эдлэламин чухал хэсэг болсон.