ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ

Τσαβδάρης Ευάγγελος

Εκπαιδευτικός, ΣΜΕΑΕ Αριδαίας

tsavdarisevagelos@gmail.com

Πρόληψη σχολικής βίας,

ενημερωτική ανασκόπηση για τον σύλλογο

διδασκόντων

Τι ορίζεται ως σχολικός εκφοβισμός;

Σχολικό εκφοβισμό συνιστά η διαρκής βία -σωματική ή ψυχολογική- που διεξάγεται από ένα άτομο ή μία ομάδα εναντίον κάποιου ατόμου που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του (Roland, 1989, σελ. 143, στο Espelage & Swearer, 2003).

Τι δεν είναι σχολικός εκφοβισμός

Όταν τα εμπλεκόμενα μέρη είναι ίσης δύναμης και όχι άνισης, λόγω αριθμού, σωματικής διάπλασης, κοινωνικής θέσης, κουλτούρας, τότε

πρόκειται για σύγκρουση, βίαιη ίσως, αλλά όχι εκφοβιστική συμπεριφορά (μεσαία φωτογραφία).

Εκτός από την ισότητα στη δύναμη, παρατηρείται επίσης όμοια συναισθηματική αντίδραση, που σημαίνει ότι και οι δύο μαθητές είναι θυμωμένοι

(μεσαία φωτογραφία) και όχι όπως στον εκφοβισμό όπου ο μαθητής – στόχος φοβάται και αδυνατεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του

Υπάρχει επίσης η περίπτωση του πειράγματος, όπου οι μαθητές κάνουν αστεία μεταξύ τους διασκεδάζοντας και οι δύο αληθινά.

Σωματικός Εκφοβισμός: Είναι κάτι περισσότερο από χτυπήματα και μπορεί να περιλαμβάνει και έμμεσες μορφές, όπως την αρπαγή αντικειμένων ή την καταστροφή περιουσιών. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται και η εκβιαστική αρπαγή χρημάτων. Όταν μία διαφωνία καταλήγει σε καβγά, αυτό δε θεωρείται απαραίτητα bullying, αφού απουσιάζει η πρόθεση της αποδυνάμωσης.

Κοινωνικός Εκφοβισμός: Ενσωματώνει εσκεμμένο αποκλεισμό από κοινωνικές ομάδες ή εκφοβισμό εντός της ομάδας. (Lee, 2006)

Λεκτικός Εκφοβισμός: Είναι η επανειλημμένη χρήση λέξεων από τους δράστες για να πληγώσουν ή να ντροπιάσουν κάποιο άτομο ή μία ομάδα ατόμων. Σε αυτόν εντάσσονται ταπεινωτικά και προσβλητικά λόγια, παρατσούκλια, βλαστήμιες, αισχρές παρατηρήσεις και ομοφοβικά, ρατσιστικά ή σεξιστικά σχόλια.

Ψυχολογικός Εκφοβισμός: Εδώ ανήκουν η επανειλημμένη καταδίωξη, οι απειλές, τα ανεπιθύμητα e-mails και μηνύματα, οι προσβλητικές ιστοσελίδες, οι απειλητικές κινήσεις, η εκμετάλλευση, ο συναισθηματικός εκβιασμός και οι απειλές σε κάποιον για την ασφάλειά του.

Διαπροσωπικός Εκφοβισμός: Συνήθως σχετίζεται με τον επανειλημμένο εξοστρακισμό ενός ατόμου ή μίας ομάδας είτε αφήνοντάς τον / τους εκτός παρέας ή πείθοντας τους άλλους να τον / τους αποκλείσουν / απορρίψουν από τις κοινωνικές τους διασυνδέσεις είτε διαδίδοντας φήμες είτε απειλώντας τη γνωστοποίηση προσωπικών ζητημάτων του υποψήφιου θύματος.

Σωματικός Εκφοβισμός: Περιλαμβάνει χτυπήματα, σπρώξιμο, τσιμπήματα, τρικλοποδιές, ανεπιθύμητο άγγιγμα και καταστροφή προσωπικών αντικειμένων.

Ηλεκτρονικός Εκφοβισμός: Σε αυτόν ανήκει η χρήση πληροφοριών και τεχνολογιών επικοινωνίας, όπως τα e-mails, τα μηνύματα κειμένου και οι ιστοσελίδες. Πρόκειται για ένα εναλλακτικό είδος λεκτικού, διαπροσωπικού και ψυχολογικού bullying.

Ελληνική πραγματικότητα

Συμπεριφορές Ποσοστό Το να πειράζεις - κοροϊδεύεις κάποιον εξαιτίας της

εξωτερικής του εμφάνισης 67.36%

Το να σπρώχνεις κάποιον κατά λάθος 5.23%

Τα παρατσούκλια ή οι κοροϊδευτικές εκφράσεις που

στοχεύουν στο χρώμα ή στην καταγωγή κάποιου 55.50%

Το να είσαι κακός με κάποιον κοροϊδεύοντάς τον, κάνοντας

πλάκα εις βάρος του, ασκώντας του φυσική ή λεκτική βία

μόνο μια φορά 30.26%

Το να είσαι κακός με κάποιον κοροϊδεύοντάς τον, κάνοντας

πλάκα εις βάρος του, ασκώντας του φυσική ή λεκτική βία

περισσότερες από μια φορές 65.29%

Το να πείθεις κάποιον να κάνει πράγματα που θες χωρίς χρήση βίας 10.27%

Το να αναγκάζεις κάποιον να κάνει πράγματα που θες με τη χρήση βίας (λεκτική, 67.80% σωματική ή ψυχολογική)

67.80%

Κοροϊδεύοντας κάποιον , ρίχνοντάς τον και ακινητοποιώντας τον στο έδαφος 60.04%

Το να κοροϊδεύεις κάποιον εξαιτίας των ρούχων που φοράει 38.22%

Το να εκφράζεις τα αισθήματα δυσαρέσκειας και τις αρνητικές σκέψεις σου για κάποιον 10.35%

Πηγή: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Σενάρια αντιμετώπισης για τους εκπαιδευτικούς

Σενάριο 1ο

Δύο αγόρια μαλώνουν στο προαύλιο.

Δάσκαλος (φωνάζοντας από μακριά): Ελάτε εδώ εσείς! Αμέσως είπα! Τι νομίζετε ότι κάνετε;

Αγόρι 1: (αναψοκοκκινισμένο και λαχανιασμένο): Αυτός το ξεκίνησε!

Αγόρι 2: (αναψοκοκκινισμένο και κλαίγοντας): Ψέμματα! Αυτός με έβρισε!

Εκπαιδευτικός (φωνάζοντας): Τέλος είπα! Πηγαίνετε αμέσως και οι δύο στο γραφείο της διευθύντριας!

Πως το αποκωδικοποιούν οι

μαθητές;

Το να φωνάζεις είναι εντάξει

Το να ακούσεις και να μάθεις

τι έγινε δεν είναι σημαντικό

Σενάριο 2ο

Δύο αγόρια μαλώνουν στο προαύλιο.

Εκπαιδευτικός (κινούμενος προς τα παιδιά): Σταματήστε

παιδιά, ηρεμήστε. Τι συμβαίνει εδώ;

Αγόρι 1: (αναψοκοκκινισμένο και λαχανιασμένο): Αυτός το

ξεκίνησε!

Αγόρι 2: (αναψοκοκκινισμένο και κλαίγοντας): Ψέμματα!

Αυτός με έβρισε!

Εκπαιδευτικός: Εντάξει. Τώρα είστε και οι δύο θυμωμένοι.

Πάρτε μια βαθιά ανάσα,. κι ελάτε να πιείτε ένα ποτήρι νερό

να ηρεμήσετε. Μετά θα συζητήσουμε τι συνέβη για να

λύσουμε το πρόβλημα.

Το να πιεις λίγο νερό και να πάρεις μια βαθιά ανάσα,

μπορεί να σε βοηθήσει να διαχειριστείς το θυμό σου

Η συζήτηση για τα προβλήματα είναι μία

εναλλακτική στη βία

Θέλει να μας ακούσει και να μας βοηθήσει

Αιτίες και συνέπειες

Έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και άγνοια, αναφορικά με τη διαχείριση ανάλογων κρίσεων από τους ενήλικες του περιβάλλοντος του παιδιού (π.χ. εκπαιδευτικοί, γονείς).

Οικογενειακές παράμετροι, όπως έλλειψη φροντίδας, ενθάρρυνσης, υποστήριξης των παιδιών μέσα στην οικογένεια, έλλειψη ισορροπημένης σχέσης μεταξύ των γονέων, οικογενειακές συγκρούσεις και προβλήματα (π.χ. διαζύγιο), θέματα παραμέλησης και κακοποίησης των παιδιών από τους γονείς.

Μεγάλη έμφαση που δίνεται από τους εκπαιδευτικούς και την οικογένεια στην ακαδημαϊκή επιτυχία, καθώς οδηγεί στο να εκλαμβάνεται η σχολική επιτυχία ως σημαντικός δείκτης της αυτοεκτίμησης ενός παιδιού.

Η έλλειψη συμμετοχής σε σχολικές δραστηριότητες, η έλλειψη εξωσχολικών δραστηριοτήτων για την εκτόνωση του άγχους, η έλλειψη ζωτικού χώρου και το κλειστό προς την κοινωνία σχολείο και σχολικό κλίμα.

Στ) Το φύλο, καθώς ο δράστης συνήθως είναι αγόρι.

Αναγνώριση και Αντιμετώπιση από τους γονείς Ανεξήγητες μελανιές και σημάδια από χτυπήματα

Δεν έχει στενούς φίλους από το σχολείο

Δε θέλει να πάει στο σχολείο

Είναι αγχωμένο

Παρουσιάζει ανεξήγητη

Επιθετική συμπεριφορά στο σπίτι

Απομονώνεται, κλείνεται στον εαυτό του

Έχει εφιάλτες

Νοιώθει άρρωστο όταν ξυπνάει το πρωί

Επιστρέφει σπίτι από το σχολείο με ρούχα σκισμένα ή αντικείμενα να λείπουν ή να έχουν καταστραφεί

‘Χάνει’ τα χρήματά του ή άλλα αντικείμενα στο σχολείο

Φοβάται να πει τι έγινε στο σχολείο

Κρατάνε γραπτό αρχείο των αναφορών των παιδιών, να ενημερώνουν άμεσα το σχολείο και να ζητούν να εφαρμοστεί η πολιτική του σχολείου στο θέμα

Αποφεύγουν να έρθουν σε επαφή με τους γονείς των θυτών ή/και τους ίδιους τους θύτες

Δείχνουν υπομονή καθώς ούτε η επιθετική συμπεριφορά των θυτών, ούτε η παθητική συμπεριφορά των θυμάτων αλλάζουν εύκολα.

Ενθαρρύνουν το παιδί τους να ανακαλύψει τα ιδιαίτερα ταλέντα και ικανότητές του, ενισχύοντας έτσι την αυτοεκτίμησή του

Ενθαρρύνουν το παιδί – θύμα να δημιουργήσει νέες φιλίες

Διδάσκουν το παιδί – θύτη με το παράδειγμά τους

Ελέχγουν το θυμό τους, μην επιβάλλουν σωματικές τιμωρίες

Δείχνουν ότι νοιάζονται για τα προβλήματά των παιδιών και να προσπαθούν να βρουν λύσεις μαζί

Αναζητούν τη βοήθεια ειδικών, αν το πρόβλημα επιμένει ή χειροτερεύει.

Η Συμβουλευτική στην της Πρωτοβάθμια

Εκπαίδευση Δάσκαλος - σύμβουλος Προκειμένου, ωστόσο, να μπορέσει να λειτουργήσει

συμβουλευτικά, χρειάζεται να έχει δημιουργήσει ένα θετικό και ζεστό κλίμα

με τους μαθητές του μέσα από την καθημερινή επαφή μαζί τους.

(Τσαπρούνης, 2001)

Παράλληλα, η συμβουλευτική παρέμβαση του δασκάλου μπορεί να γίνει και

στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεων και των συγκρούσεων που

αναπτύσσονται στους κόλπους τους. Η διαρκής αλληλεπίδραση και

συνεργασία των μαθητών μεταξύ τους, η προώθηση της συμμετοχής όλων

στα δρώμενα της τάξης, η προσπάθεια εξεύρεσης λύσεων σε περιπτώσεις

εμφάνισης προβλημάτων.

Αυτοεπίγνωση – αυτοέλεγχος

Ανάπτυξη εσωτερικού εαυτού

Οδηγίες για τους υπεύθυνους του παρατηρητήριου

βίας

Η φόρμα καταγραφής είναι ανώνυμη και αποσκοπεί μόνο στην στατιστική επεξεργασία των στοιχείων σε επίπεδο διεύθυνσης ώστε να διερευνηθεί το φαινόμενο της σχολικής βίας και να σχεδιαστούν ανάλογες παρεμβάσεις. Αρχικά σημειώνεται η σχολική μονάδα, η Διεύθυνση Εκπαίδευσης στην οποία ανήκει, το είδος και η ημερομηνία του περιστατικού. Στη συνέχεια καταγράφεται ο αριθμός των εμπλεκομένων και ζητούνται κάποια στοιχεία που αφορούν το θύτη και το θύμα. Ακολουθεί η παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο αντέδρασε η σχολική μονάδα και τέλος υπάρχει χώρος για τη συμπλήρωση άλλων σχολίων και παρατηρήσεων.

Σε κάθε περίπτωση σοβαρού περιστατικού ενημερώνεται άμεσα ο διευθυντής/τρια της σχολικής μονάδας, ο σχολικός σύμβουλος και ο συντονιστής των δράσεων της Π.Ε ώστε να σχεδιαστούν τρόποι αντιμετώπισης και παρέμβασης σε συνεργασία με θεσμοθετημένους φορείς όταν αυτό κριθεί αναγκαίο.

Σχολικός εκφοβισμός και Αμεα

οι γονείς συνήθως δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και δηλώνουν άγνοια. Αυτό συμβαίνει γιατί τα θύματα εξομολογούνται το γεγονός του εκφοβισμού συχνότερα σε φίλους τους. Αν όμως οι γονείς εντοπίσουν κάποιο από τα προαναφερθέντα συμπτώματα και υποψιάζονται ότι το παιδί τους έχει πέσει θύμα εκφοβισμού κρίνεται αναγκαίο να προσεγγίσουν το παιδί και να αντιδράσουν απευθυνόμενοι αρχικά στους εκπαιδευτικούς και στις αρμόδιες Διευθύνσεις εκπαίδευσης. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να αισθανθεί ότι έχει στήριγμα τους γονείς του και το σχολείο. Ιδιαίτερα χρήσιμος είναι αυτός ο οδηγός για το σχολικό εκφοβισμό στα ΑμεΑ.

Επιπλέον, οι ειδικοί επιμένουν ότι τα παιδιά πρέπει να μη φοβούνται, να έχουν το θάρρος της γνώμης και να μάθουν να «μιλούν».

Με βάση προτάσεις που παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τονίστηκε η ανάγκη εντοπισμού και επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων που σχετίζονται με τη νεανική εγκληματικότητα. Επισημάνθηκε ακόμα, ο ρόλος των γονέων και των εκπαιδευτικών που καλούνται να ακολουθήσουν ενιαία γραμμή για την αντιμετώπιση της βίας, η ενθάρρυνση των νέων για συμμετοχή τους στα κοινά και στον αθλητισμό, η προβολή σωστών προτύπων συμπεριφοράς, αλλά και η συνεργασία με φορείς που αγωνίζονται για την εξάλειψη της νεανικής παραβατικότητας.

Ενδεικτική Βιβλιογραφική

Αναφορά:

Ειρήνη Ν. Βεγιάννη , Η αντίληψη και η συμβουλευτική παρέμβαση του εκπαιδευτικού της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης γύρω από το σχολικό εκφοβισμό(bulling), Πάτρα, Ιούνιος 2011.

Ευρωπαϊκή Ερεύνα Για Το Φαινόμενο Του Σχολικού Εκφοβισμού, Ευρωπαϊκή Καμπάνια Κατά Του Σχολικού Εκφοβισμού Europe’s Antibullying Campaign Project , Δεκέμβριος 2013

Καραβόλτσου Α. Αθηνά, Συνοπτικό Εγχειρίδιο Αντιμετώπισης Σχολικού Εκφοβισμού Εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Αθήνα 2013

Τσιρικά Όλγα , Το φαινόμενο του Σχολικού Εκφοβισμού, Α.Π.Θ 2009

Διαδικτυακοί Τόποι:

http://onevibefilms.com/bullying/greek/credits.html

http://dipe-serron.gr/%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%AC%CE%B4%CE%B5%CF%82