ერვინ შროდინგერი - რა არის სიცოცხლე?

90
799 ერვინ შროდინგერი 1887-1961 ავსტრიელი ფიზიკოსი ერვინ შროდინგერი (Erwin Schrödinger) ვენაში, ინტელექტუალურ ოჯახში დაიბა- და. დედა ნახევრად ინგლისელი იყო და ერვინმა ინგ- ლისური ენა ბავშვობიდანვე შეითვისა. მამა, რუდოლფ შროდინგერი, მემკვიდრეობით მიღებულ მუშამბის სა- წარმოს უძღვებოდა, ამავე დროს ხატვითა და ბოტანი- კით იყო გატაცებული. პატარა ერვინისათვის მამა იყო მეგობარი, მასწავლებელი და დაუღალავი მოსაუბრე, „უმაღლესი სააპელაციო ინსტანცია ყველა საკითხში“, რაც კი მოზარდს აინტერესებდა. თერთმეტ წლამდე შროდინგერი განათლებას კერძო მასწავლებელ- თან იღებდა, შემდეგ კი – გიმნაზიაში, სადაც ბერძნულ და ლათინურ ენებს მეტი ყურადღება ეთმობოდა, ვიდრე ზუსტ მეცნიერებებს. იგი ყვე- ლა საგანს ერთნაირად კარგად სწავლობდა. „მიყვარდა მათემატიკა და ფიზიკა, მაგრამ ასევე ძველი გრამატიკების მკაცრი ლოგიკა, მხოლოდ ვერ ვიტანდი მეორეხარისხოვანი თარიღებისა და ფაქტების დამახსოვ- რებას. მიყვარდა გერმანელი პოეტები, განსაკუთრებით დრამატურგე- ბი, მაგრამ ასევე ვერ ვიტანდი მათი თხზულებების პედანტურ გარჩე- ვებს“, – იგონებს იგი ავტობიოგრაფიაში. 1906-1910 წლებში ვენის უნივერსიტეტში თეორიული ფიზიკის დაუფლებისას ლუდვიგ ბოლცმანის მეცნიერული მემკვიდრის, ფრიდ- რიხ ჰაზენიორლის (Friedrich Hasenöhrl) ლექციებმა თავისი სიღრმითა და დახვეწილობით შროდინგერზე წარუშლელი შთაბეჭდილება მოახ- დინა. როგორც მან ნობელის პრემიით დაჯილდოებისას წაკითხულ ლექციაში აღნიშნა – ჰაზენიორლი რომ ცოცხალი ყოფილიყო (ორმოცი წლისა იგი პირველ მსოფლიო ომში დაიღუპა), შროდინგერის ადგილას სწორედ მისი მასწავლებელი შეიძლებოდა მდგარიყო. მიუხედავად თეორიული ფიზიკაში მიღებული განათლებისა, მეცნი- ერული კარიერა შროდინგერმა ექსპერიმენტული ფიზიკის ინსტიტუტში, ასისტენტად დაიწყო. იგი მიიჩნევდა, რომ ეს მისთვის, როგორც თეორე-

Upload: george

Post on 16-Dec-2015

90 views

Category:

Documents


26 download

DESCRIPTION

ერვინ შროდინგერი - რა არის სიცოცხლე?

TRANSCRIPT

  • 799

    1887-1961

    (Erwin Schrdinger) , -. - . , , - , - . , , , .

    - , , , . - . , , -. , -, -, .

    1906-1910 , - (Friedrich Hasenhrl) -. ( ), .

    , - , . , , -

  • 800

    - , [ ] .

    -. -. 1921 -. (Hermann Weyl) (Peter Debye). - : , . . , , -. - , , , .

    1926 Annalen der Physik- -, , -- . , - - - , 1933 , (Paul Dirac), .

    1939 17 , (E. de Valera; -, -.) - . , 1944 , - - , , - XX . , , - - . (James D. Watson) (Francis Crick), - , -. , 1946 , . . , -? . ,

  • 801

    - .

    1956 , .

    - , - . - . 1954 - , - , 1961 . - - .

  • 802

    ?

    , - , , , , , . , noblesse oblige ( ). , , -, , - . :

    , - . - -, , - , . - -. , - , , , , - - , - .

    (- ), , - , , , .

    . . -

    ,

  • ?

    803

    . - ( , ), - (. , ) , , - . . -. , , - . - , .

    - , in continuo.

    . .,

    , 1944 .

    , , ; , 1

    , 2

    1.1. - - - , , , , - , -. , -

  • 804

    , , -. , - , , , , , .

    , -, . , - .

    , , - , :

    , - ?

    , , : - , , , .

    1.2. . , , , , -. . -, , .

    -, - , - , ,

  • ?

    805

    - .

    -, . , , , , -, , .3 , -, , -.4 , , - .

    , -, , , - . - , , , - . , : . - -. . , - . , - , -. , , ,

  • 806

    , , , .

    - , . - - , , , . , , .

    1.3. , , , - .

    , - -, , , , - , , , .

    , . - . -, , , . , - , , , .

    , , , . , , .

  • ?

    807

    - , , - .

    1.4. ? , - , : ? , . , - , . -, , , : , - , , - . , .5

    6 - 1/5000- 1/2000- . - , , . -, .

    , ? , , -

    . , , . , , - , . - . . (ngstrm, ), 1/1010 , - 0,0000000001 . 1 2 - .

  • 808

    ( ) - . - : , , : . , . , , - , , - . - , , - , - .

    , , , -. : ?

    , , , - - , - , ( -) , , . , . - -, .

    ? -? , , , , -, ?

  • ?

    809

    , - . .

    1.5. - , - , , , - , ! : - , , , , , .

    , , - , . , , , . , - , , , , . , - , , . , - , , - .

    , : , - , - , - , - ? -: ,

  • 810

    , - ?

    , : (1) , - , (2) , - , - . : , -, (, ), - , , - . , - , , . , -, , - , - .

    1.6. - - , ?

    , , - -, , , - . - - , . -

  • ?

    811

    . , - , . - , , - .

    1.7. . () , - - . , , -, , , , , , , , - : 1, 2, 3, 4, 5. . . . , - , - .

  • 812

    , , -. , - , , . -, . - .

    . - , - . - - . , , - ( ) , - . - . . - : , , , , - , , , , , - , . -, - , ( ). - ,

  • ?

    813

    , . , - , . - .

    , - , - . , , - .

    1.8. ( , ) -, , , - , , - . , - , , , , , - .

    , - , , -. , - .

    , - , -. , .

  • 814

    . : , , -, .

    , -, . , , - , , - , , -4 , () - . , - , -

  • ?

    815

    , , .

    , , , , - , , - - , , , - . - . , , - , , -, - , . - , , .

    , - , , - , -

  • 816

    . -4 , , - , . - , - , , - . -, , .

    , - -

    :

    2Dt =

    , ,

    . , , , , - -. - . , , , - . , -, , - .

    1.9. ( ) - , - . - ,

  • ?

    817

    . , - ( , -, ). , , - , - . - , , , - , - . -, , . - - . , - -. . , , , , . -, .

    1.10. n - . - , - - , . - , .

    - , -

  • 818

    , . . n- . -.

    , -, ( ) n -, , - , n . , n = 100, 10- = 10%. , n = 1 1000, = 1/10%. , . 1/n - , n , , , ( ) - , - .

    , , - , - , - . - , . - , , , 1/1000- , - , .

  • ?

    819

    , , , .7

    2.1. - , , - , , - . , - , , , , , - . , , ( - ), - ?

    , , - . , , , - -, , - . , , - , . , , - , : - - ,

  • 820

    . - n .

    , . , , , , - . -, , -. .

    , , , , - , . , , . , , -- . - , , , -, , , -, , , - .

    2.2. () -, , , - , , - -

  • ?

    821

    . , - . , , , , . , , - 8 . - ( , . ) , , - 8- 12-,

    46-.9 , -, 2X4, 2X6, . . ., 2X23, . . . . . -, (), ( ). , , -, , , . . , , - .

    , , , - -, , , -: , , -, , , . , - , , , -

  • 822

    , , -, .

    , , . - . -, , - -.

    2.3. () - ?

    . . , , , . . . , - , 8, 16, 32, 64 . . . . , , 50 60 - , , -. , 50- -60 , -.

    2.4. - ? , . .

  • ?

    823

    , , . , , . , - , - .

    , , - - , , () . , - , - . ( , - -), . - . , - , - .

    2.5. () (-) - , - . , - . - ( ) , , , - , - , .

  • 824

    , - . , , , , , , , , 23- 2 X 23 = 46-.

    ( -). , , - ( -). , , - , , .

    () - (), , - , . , .

    2.6. - . , , -, .

    , . () , - . - , , , , - . . - . , . - . -

  • ?

    825

    . , , . . , - , , . -5 - - . , -, . , , . , . - . . , , . - , , , , . . , - .

  • 826

    2.7. - , - , , . , - . - . - , . , (, -, , -).

    -, . , - , , - , , 5-. 5- , , 5- , - . 1886 - 50 : 50 , - . 1, 2, 3 ... 23 , , , . , 46- . , , 5 , 7 - -, .

    2.8. . , - , , -, , -, , . , - . , , , -

  • ?

    827

    . -, , , - . - , - -6 -. , , , - , . () , - , . -, (, , . .), , , , - .

    , -, , - , - . 50 : 50 , - . , - - , .

  • 828

    . - -. , -- , -, , - , , - ( - -, - ). , -, - - .

    . - , ( , ) -- , , - ( ). - - - , , , .

    , - , - , , -. - - , . , - , - , (, , -), ,

  • ?

    829

    . - ( - , - , ). , , , - -. - -, , , , .

    2.9. - - . -, -. , , , . , ? -, -.

    - . (- ), ( ). . , -, , (, ) - - -. , , , - , (- ) . , -, , .

  • 830

    , , - , . - (, -) -. - . . . - , , (2 000 ) , , -, . , ( ). (2 000) , - , 300 -. -, -.

    2.10. - - , - , - . , , , 300 - 100 150 , , - . (n- -), , - . , , - . . -, , , , - , , .

  • ?

    831

    , , - . , -.

    2.11. - : - ?

    - . , - , , . , , , : , - , , , - . . - . M, , () , - , , - , - . - , - . ! , , . , , - , , - . , , . , , .

  • 832

    .

    3.1. - - , , , . -, , , . - -, , -, , -, - .

    , - , -.

  • ?

    833

    , , , , , , , , , . , . , - , -7 - .

    - . , , . ( ), - , - , . -, . -, - . . - - , - . , , - . , - , , , , -. , ; , - . . - . -

  • 834

    . . , , - . - . 1902 , , , , - !

    3.2. - -, , . , - , -7 - , - . , - , -.

    , - . - , - , - ( ) , - - . , - , , , . - ( -

  • ?

    835

    ). - . , , .

    3.3. , - - , , , .

    , - - . . , - . -8 -, - . , -, , ( ), , , -. - , - -9 -. ,

  • 836

    - . , , (), - .

    , - . , , , . ?

    . , , . , , - , - , -, . , - - .

    , , , , -

  • ?

    837

    . , , , . , , , .

    , - , , - . - (. . 10). - . -. , - , , - .

    3.4. , . , , , . - , -8 -, . , -10 - , - . , , , , - .

    ( ). -, , , -, , . - . - ( , ) - , () . -

  • 838

    , - - , .

    , - -, , . , , . - - :

    -, .

    - , .

    3.5. () , , -, . , , - () . , - . , ,

  • ?

    839

    , -, , , . -9 , (, , ) - , . , -. ( -) . ( ), .

    , . , . - , , ( ), . - - , - . , - 1:16.

    , , - , 1:64. - - . , , - ( ). -, , . , , ! ,

  • 840

    , , , - , - . , - , , - , , - . , -- , - - .

    3.6. - , , -, - . , . - - - , ( , ) . , . , - - , - .

    - . , - , , -- , - , - (1822-84).

  • ?

    841

    . , - , , . . - . , . 1866 - Naturforsc Verein in Brnn. - . , - -. 1900 - (Correns, ), (de Vries, ) (Tschermak, ).

    3.7. - , . -, G . - , , , - , . . -, , , - , , . , , , , , - . , , . . - , , , -. , -

  • 842

    , , , , - .

    3.8. - - , - .

    , . . , - . ( , -) - , . . - , , . -, . . , - , - . , , , - , , - .

    - , , , - , , . , : , - -.

    3.9. . -

  • ?

    843

    , , , . 1934 Biological Review- (. IX), . . - . . :

    (1) , -

    .11 ,

    - . , , - . , , - , - . - . , , - , , -, . - . , , - . , - . ?

    3.10. . - .

    (2) ( ) - , -, , . . r , . . , -

  • 844

    - , - .

    - , , - , . -

    () 12 - . , - , ( ), . -?

    : 50000 /3 ( ) - 1 : 1000 , -: , , - , , 1/1000

    1/50000 3-, . . 3- -. -. . . , . . . . -

    ,13 . - - - 103 = . , -, ( ) - 10 -. .

    , , , -

  • ?

    845

    . - , - . : , , - , . . , - , - . , , -, - . , - . , - , , - . , . - - .

    -

    .

    4.1. -, -

    15 - , - -. - -, .

  • 846

    : - , , , (1000- , ), , , () , -?

    , . - (Habsburger Lippe). - - . - . - , - , - , , , . , - , . - 98F . , ?

    - , -, . , (, -), - .

  • ?

    847

    . - . - , - , . . - , () - . , , , , .

    4.2. - . -, , -. (Max Planck) 1900 . - , - (1900 .) (1901-03 .). , . , , - . - 1926-27 . . - . - ( - ). , , . , , , - , - . .

  • 848

    4.3. - - , , - , .

    . . , - . , , - . , - , , - , , , - . - , - .

    . , , , , - . --, - , . - , - .

    - -. , .

    , - , , - , -. , .16 , , , - . , , -

  • ?

    849

    . , , -.

    - - . ( -), , , , - . .

    4.4. - , , -, , . - . , . - , , , . , , -, -. , , , .

    , , - . - - , , , - . . - , -, , .

    4.5. - , , , -

  • 850

    . -, . . , , - . -, , . - ( ) (, ), . - , , . -, ( -) -, , , , . -, , - .

    . (M. Polanyi) . (E. Wigner)17 - , - . , , , (- W) , , , (T- , kT -

    ).18 , - , , - , . . W:kT. , W:kT. , ( ), W:kT=30, 1/10 , 16 , - W:kT=50, 30000 , W:kT=60!

  • ?

    851

    4.6. , -, , - - . , - t, W:kT. - , ,

    /W kTt e=

    , 10-13 10-14 . , - . - , , W - , , W kT- - .

    W = 30kT (. -) . , - (- 1/10 ), , , . . , . - : , W-, , , . . 1013 1014- -.

    4.7. , , -, , , , - -, . . ,

  • 852

    ( , - , - ).

    , , -, . , - , - , , . . , -, , -, , . , . -, - . , , - , - .

    , : . - , - .

    4.8. - , - , -. . -, .

    . , , , -

  • ?

    853

    . ( ; = ; = ). . : , - . . 11 - . - 3 (C), 8 (H), 1 (O) . , . - . - . .

    , -. , . .

    , - . - , , . , -

  • 854

    . , - . , -12 - . 1 2 - , 3 , , , , - 1 2-, , 2- 1-.

    -, , - , . , . , . ( W-) - . (. -12 -).

    , , . . ? - , , ,

  • ?

    855

    -, .

    , ,

    .

    5.1. - , , , - -, ? , -. , . , - . , - , ( - ), , - . .

    - . (M. Delbrck) - . - , .

  • 856

    5.2. ? , -, , . , , , . - ( ) , , -. , - W:kT - , , - . , - , - ?

    , - , . , , . -, , - . -, , , - , : - -.

    , , - . , . , - . -, .

  • ?

    857

    5.3. - : , , ? , , - ? -, , - . - , .

    , -. , , - . - . , , - .

    , , -, , , - , . , - , -, ( , -, , , C2H6O ), , - , ,

    C2H6O + 3O2 = 2CO2 + 3H2O,

    3 2 .

    , - , - , , , - , , , - (NaCl) NaCl ,

  • 858

    Cl . , , - , . , , - -.

    5.4. -, , , , , . :

    = = . = = .

    . - - . - . , , - . , , , - ( ). -, , . ( , - -, . , - . , . , ,

  • ?

    859

    , ).

    -. , . . . .

    5.5. - - , : -, , , - .

    , , , , , , - . , . -, , !

    - , - - , . . , (. ) . - - .

    5.6. - . - , , . , - , - . . , , - . .

  • 860

    , - , . , - - : , , , , - .

    5.7. - , , , , , ? - , - , , , - , (-) , , - . , , . : - , - . , 88572 , 25 , - 372529029846191405. -, , (: . . . ) , . - , , : 25 , - 5- 5 -

  • ?

    861

    (5 , 5 . .). - 62 330 000 000 000, , .

    , - -. , , , , . , , - (25) - . , - , - -.

    5.8. : ; - , . , , : - , ? kT- , - ? . - , , . - , , , , ( , - , ). , , , , - , - . , ,

  • 862

    1:2 , - .

    . W/kT -

    30, 50, 60WkT

    =

    :0.1 ; 16 ; 30,000 ,

    :0.9, 1.5, 1.8 -

    , -, . , (1.8) , , 2 ( ), (-, 3 ).

    , - , , -, , , . -, - , : , , .

    5.9. - - . - -

  • ?

    863

    , .

    - , , , , , . , . , , , -, , -. , - .

    5.10. - , , -, , , , , , , , .

    , , , , - , .

    5.11. -, , :

    /W kTt e=(, t W -

    ). : T - . T + 10 t- t- - T :

  • 864

    210 /10 W kTT

    T

    t et

    +=

    , , , . - , . - , , rosophila- , . - , - , , , , -. W/kT , t ( ), , , ( - 1/2 1/5 ). (2 5) (vant Hoff factors) .

    5.12. -. , : ( -) ; ( -, - - ) , -, 10 -. , - . , (,

  • ?

    865

    , , - ) - 30 . , - - . , 1 2 - , 10 , , - .

    - , , - , - ( ) , , , -. .

    5.13. , , - . , , . - 30 , -, , 1 1.3 .

    5.14. - , , - , , - . , . , , -, , . -

  • 866

    , , , , - . (. . 12, 1 - , 2 , - ).

    , , - - .

    , ,

    , ,

    ( ).20

    6.1. - , 5.7 , : - , - - . - , ? ?

    , , , . , , - . , , - .

    -

  • ?

    867

    , . , , , , , , - .

    - , , -, - , , - , .

    6.2. , . , . - . -, , , :

    , ,

    , .21 - - .

    , - , , - . , - , . - , . , - , -. . , , - .

    , , , , -, , ,

  • 868

    (- ) , - , - .

    , , , , . - . - ( -) . , , . . - .

    6.3. - ? , ? , - , , - , , . , - , , . -, , , , - . -, . , - . - , .

    , , - . , . -

  • ?

    869

    - . , , - . . . , . - , . , , - , . . , -, .

    . . .

    6.4. - -, - . , -, (vis viva, ) . -.

    ? : , ( ) . -. . ? , , (, - Stoffwechsel). , , . , . . , . ? -

  • 870

    , . ( , , ) -, . , - , . - , . , , - , , , ..

    , ? . , , -, , , . , - , , - , . - , . . , , , . , -. , , - , , .

    6.5. ? ? , - , , , , - , -, , - . ( -273C) . , ( -

  • ?

    871

    ) , , . - . - . , , - , /C ( , - , ).

    6.6. - , - , . - , , . - :

    entropia = k logD

    k . . (=3.29810-24 /C) D - . D , -. , , - , , , , , -, -. -. D- , (- D- D- ), . ,

  • 872

    , . . - D , , . , , , - , .

    - (, , ), - -. - - , ( , - . - - , ).

    6.7. , - , - - (. . )? : , - , , , - , , - .

    D , , 1/D, , - . 1/D- D- , :

    -(entropia) = k log(1/D)

    , -

  • ?

    873

    : , -. , , , (= ) - . , . -, . , - , , , - , . - , , (, , - ).

    6.8. - . : - , - . . - , . , , , , , - , - , , , , , - . , - .

    . , , -

  • 874

    , - - , . . , , -, - . , , , - - , , -, , .

    , - . , - , , , - . , , , . , -, . , , , , , - , .

    , , , - , , -. , - . , ( ). , , , . , - , , -, , , 5.11 : -

  • ?

    875

    ( , -, ).

    ?

    , .

    7.1. , , , -, - . , , - , , ( ) , . , -, , - , -, . , - , . , - , - . , , , . - , - . , - () .

  • 876

    7.2. - , . , , - . , , - -, .

    , , , - . , -, . - , - , -, , . , , , -, -, - , , , . , , - . , , , , , .

    7.3. , , ,

  • ?

    877

    , . , - , , , , , - .

    , - in vitro, . - . , , , , - . - , , , -, , . .

    . , - , . - , , -, , , . - . - , , - .

    - ( , - ). , - , - . , - , ( ), -

  • 878

    , , . - - .

    7.4. - . , , - -. : - , , , - . , - , ? , 1014- -. ! , . , - . , . ( , - ). , - , - , ?

    , , , , . , , : -, - . , - , ( ) , , , -

  • ?

    879

    , - . , - , , - , . , - , - . - , -. , , - . -, , - ad hoc, , .

    7.5. -, , . , - -: , -, , . - . , . - - , , , , , . , - , - - . ,

  • 880

    , , , .

    . - , . , - - . , -, ?

    7.6. . . , - . , , , , -, .

    , , - , , , -, , , -.

    , - . , , . . - , , , , . - , - .

    . , - , , - . .

  • ?

    881

    (Max Planck) - (Dinamische und Statistische Gesetzmssigkeit). - , - . , - , - , -. - , , - . . , , , , , , -. . , : , - , . - , , , .

    7.7. , . - . - . , -. , -. . - , : - - . : - . , - ( ) -

  • 882

    . , , .

    - ( ), . - , - , , -, -. , , , , , .

    - , , , , , - , . , - -. -, , . , , .

    7.8. - , . , , , - . ( ) - . - - . , , , -. -

  • ?

    883

    . , - , , -, -.

    , , - , - . -, , . , , . , , , .

    7.9. - ( ), ? : - . -, , . - - . - (Walther Nernst) , , , ( , ).

    - , , - , - . ?

    ,

  • 884

    . , , (, -, ).

    7.10. ? -. , . , ( -, ), -, , - .

    7.11. - , -, , , . , -, - , - .

    , , - . - , , - . , , , , -, . , , - -. :

  • ?

    885

    , , , , 7.4 -, , , - -, .

    1. Homo liber nulla de re minus quam de morte cogitat; et ejus sapientia non mortis sed vitae meditatio est. S p i n o z a s Ethics, Pt IV, Prop. 67.

    2. Cogito ergo sum. Descartes3. . -

    .

    4. . . (F. G. Donnan) , Scientia, XXIV, no. 78 (1918), 10Scientia, XXIV, no. 78 (1918), 10 (La science physico-chimique dcrit-elle duna faon adquate les phnomnes biologiques?); Smithsonian Report for 1929, p. 309 (The mistery of life).

    5. , 100- ( - ). 88, 95, 107 112 , , 50 150. 100- , . . 10. - : 10010 -. , , n- - .

    6. , . - (, , ) - , , , , - , .

    7. as Sein ist ewig; denn Gesetze

  • 886

    ewahren die lebendgen Schtze, us welchen sich das All geschmckt. Goethe

    8. , , , , - .

    9. , 48 , , E 46- (.).

    10. Und was in shcwankender Erscheinung schwebt, Befestiget mit dauernden Gedanken. Goethe

    11. (. ).

    12. , , , -.

    13. Nachr. a. d. Biologie d. Ges. d. Wiss. Gttingen, 1(1935), 189.14. Und deines Geistes hchster Feuerflug

    Hat schon am Gleichnis, hat am Bild genug. GOETHE (And thy spirits fiery flight of imagination acquiesces in an image, in a parable).

    15. , , - .

    16. , , , . . , - -, .

    17. Zeitschrift fr Physik, Chemie (A), Haber-Band (1928), p. 439.18. k , ;

    3/2kT T -.

    19. Sane sicut lux seipsam et tenebras manifestat, sic veritas norma sui et falsi est.19. Spinoza, Ethics, Pt. II, Prop. 43 (, , ).

  • ?

    887

    20. Nec corpus mentem ad cogitandum, nec mens corpus ad motum, neque ad quietem, nec ad aliquid (si quid est) aliud determinare potest Spinoza, Ethics, Pt. III, Prop. 2. ( -, , , ( ).

    21. - . -.

    22. Si un hombre nunca se contradice, ser porque nunca dice nada. ( , - , ). Miguel De Unamuno (quoted from conversation).

  • 888