SERBIAN ACADEMY OF SCIENCES AND ARTSDEPARTMENT OF LANGUAGE AND LITERATURE

THE SERBIAN LANGUAGE IN THE LIGHT OF CURRENT LINGUISTIC THEORYBook 5

THEOLINGUISTIC STUDIES OF SLAVIC LANGUAGES

Accepted at the V meeting of the Department of Languageand Literature of 28th May, 2013, on the basis of reviews

presented by Milorad Radovanovi, full member of the Academy,and Jasmina Grkovi-Major, corresponding member of the Academy

Editors

JASMINA GRKOVI-MAJORcorresponding member of the Academy

Prof. KSENIJA KONAREVI, PhD

BELGRADE 2013

5

V 28. 2013.

-

-

.

2013

palcic@Eunet.rs

, 2013

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

I.

. . . . 15

Maria WojtakO funkcjach modlitwy wotywnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

,

XXI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

. . . . . . . . . 71

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

( ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

. 113

: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

: . . . . . . . . . . . . . 153

. . . . . . . . . . . . . . . . . 167

6

. . . . . . . . . . . 179

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

. . . . . . . . . . . 211

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

. . . . . . 235

. . . . . . . . . . . . . . . . . 255

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

. . . . . . . . . . 285

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

o . . . . . 321

II.

. . . . 333

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

7

- - -gryh- . . . . . . . 369

. . . . . . . . . . . . 389

: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

: ( . ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

XIIXX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453

- M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465

1504. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491

. . . . . . . . . . . . . . . . . 503

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

, - 2006. - . - (2006), (2008), - (2008) - (2010). - , - .

- . , , , , , , , - , , - ., - ( , , , - ). , - ( - , , : , , , ).

- - (1976,

10

1981). , 1987. - (The Cam brid ge Encyclo pe dia of Language). 90- - . , - , , - 70- , , - , - . , - , . . -. , 1999. , , - - , . -, , , , , , , , , -, , , , . , 1999. (. . ) 2010. ( - ) - , , 54 - , ( , , , ). , , , , . , - , ( ) 2004.

11

, - .

. 2012. , 45 - ( , 2008. , ). , - .

( , , ( ), , , , ), ( , , , , , , , , -, , , ). - , - , : - . , - , .

, .

I

811.163.1366.542 8142:271.22

- - .

: , , , .

- -- -.

, , , -, , - . , , , , .

- : , --.

. . , , , - ( 2001: 36). , . , - .

16

- , . - - , , .

/ ( (1992). - , - - . , -: , . , , ( 1994). , -. - . , ( ), (- ). , , , : , (1 . 4, 12) ( 2005: 7).

- :

1. ( , );2. . (-

, ), , , -, : , .

: 1 ( , );

2 ; 3 ; 4 (, ); 5 ( , - , ..).

: 17

. - : . , , , , , , , , , .. , , , : ( ); , - ; ( ); - ( ) .. , ( ) - .

- , - , : , , , ; . - , : , , , , , , ..

- . . : -, . , , - -. .

. - ( -, , ..). - : / - : , . -

18

. : , . . , , - - , (), , ?.

- : ; , . , - , . - : , (. 1999)1.

, - . , , - , - . II , : -! ! , , , , ( - 2004: 63). -. , .

( .: 2006). , , / . : , , , ; , . - , . - . : ( 2005: 637638).

. , -. , , - , .

1 , 1999 .

: 19

. , . - . -, , - .

- . - . - , , . ( ) - - . : (- , ), ( ), ( -, ). , , - . : -, ; , - (. 2005 .)2.

, -. -. , . , - . , . - , . . - - . , . - ( 2005: 877878).

2 , 2005 .

20

, , - : , . ( ) . .

- - . : -! !; ! !

, -.

- - :

(, 3, , ); (, , , , ); (, , , -);

(, , ); (-, , , , , ).

, , - - , : 1. , -; 2. ; 3. . - : 1. ( , ); 2. ( - ); 3. . -: , -, - , -, , -, -

3 , , : -, , , , , ..

: 21

. .

- -. . - . , : ! .

: : , , , -, , . - - ;

: , , , . ;

, - , -4: ; .

- , .

. . , - , - , (1992: 196). / - -. - .

, - . - , , - , . -

4 , , .

22

5, , , , , . , - , - , , , , , , , , , , , , , .6 - , - .

: , ; - ! ; , ! ( ); : -, ?. - : , . : , , -, . , !.

, -: , - , -. : ? ? - .

, , - - ( ; , ; -, ), - (, ; , ), - . , - . , - : , ;

5 : (-), 1998 .; - , 1999.

6 , - , .

: 23

, , , ; , , .

. - . -. , - , . - . ():

, ! : , , , ?

, , :

, , , ? , ? , , , . ( , 1985)

, . : , , . , , . , - : -; , -. , , -: , , - , . , - : !; !; ! -

24

: , , , . . -.7 - -, . , : ! , , .

- : , , . : , , , , .

, - -. -. -, , - , , .

, , , , , - , - .

- . - . - , - , . , - . - , , , - .

7 , .

: 25

, . . - , 1994.

, . . : , 1992.

, . j j ( ). : . J : j j j. j: , 2006.

, . . : , 2005.

, . . : , 2005.

. (): . . . : , 2004.

: . : , 2005.

, . . 20 (2001): 9296.

- . , , , , . , , , . : , .

. . - , ., 49, bugaevaiv@mail.ru

271.2-534.3

Maria Wojtak

O FUNKCJACH MODLITWY WOTYWNEJ*

Artyku dotyczy funkcji penionych przez teksty modlitewne reprezentujce odmian indywidualn modlitwy nazywan modlitw wotywn. S to wypowiedzi adresowane do Matki Boej lub witych i pozostawiane w miejscach szczeglnego kultu ze wzgldu na obecno cudownego wizerunku adresata modlitwy. Wprowadzajc perspektyw komunikacyjn i genologiczn, autorka wyodrbnia: 1) funkcje ujawnione w ramach kultu: a) prymarn funkcj nawizania kontaktu ze sfer sakraln, b) funkcje sekundarne: oddania czci Bogu i Maryi lub okrelonemu witemu, podzikowania za otrzymane aski, zawierzenia i proby oraz inne funkcje apelatywne; 2) funkcje przygodne (niezamierzone) przez pierwotnych nadawcw, czyli funkcja charakteryzowania nadawcy co do pci, wieku, wyksztacenia itd.

Sowa kluczowe: jzyk religijny, tekst, gatunek, modlitwa, modlitwa wotywna, funkcje tekstw.

Modlitwa wotywna moe by postrzegana jako rodzaj zachowania kultowego, sprowadzanego niegdy do gestu zoenia wotw w miejscu do-znanych (wymodlonych) ask (JACKOWSKI 1998: 6; KOWALSKI 1994; WOJTAK 2000a: 381). Obecnie coraz czciej w orodkach kultu, a wic w miejscach, gdzie znajduje si uznawany za cudowny wizerunek Matki Boej lub ja-kiego witego, czyli w sanktuariach, w ktrych przejawia si szczegl-ne dziaanie Boga, wierni zostawiaj wpisane do specjalnych zeszytw lub zoone na oddzielnych kartkach wypowiedzi modlitewne (KOWALSKI 1994: 195233; MAKUCHOWSKA 1998; WOJTAK 1999: 108111; 2000a: 389395; 2000b: 135140).

Modlitwa wotywna funkcjonuje jako jeden z przejaww kultu maryj-nego, ktry moe przybiera trzy zasadnicze formy: form kultu liturgicz-nego, naboestw maryjnych lub spontanicznej pobonoci ludowej (KOPE

* Jest to zmieniona i przeredagowana wersja niepublikowanego do roku 2013 referatu wygoszonego na konferencji: Funkcje wypowiedzi religijnych zorganizowanej przez Komi-sj Jzyka Religijnego Rady Jzyka Polskiego w Rychwadzkie k/ywca w dniach 2426 IV 2003 r.

28

1988: 2943; POHORECKI 1988: 314; NAPIRKOWSKI 1998: 124; SROKA 1988: 15; WOJTAK 2000a: 381383).

Bdc przejawem spontanicznej pobonoci modlitwa wotywna staje si skadnikiem dwufazowego aktu komunikacji. Scenariusz komunikacyj-ny, organizujcy wotywn praktyk w fazie pierwszej, obejmuje przybycie do okrelonego sanktuarium (najczciej w ramach pielgrzymki), co oznacza wykonanie wielu zrytualizowanych gestw i czynnoci, na przykad picie wody z cudownego rdeka czy obchodzenie na kolanach otarzy (JACKOW-SKI 1998: 127) i zredagowanie tekstu wotywnego. Proces redagowania jest wyosobnionym aktem, przybierajcym (zgodnie z oglnymi przekonania-mi i zamiarami nadawcy) form intymnej rozmowy, w czasie ktrej opo-wiada si Matce Boej o troskach i kopotach (KOWALSKI 1994: 207216). W obrbie tak zorganizowanej interakcji Maryja funkcjonuje jako matka, opiekunka, ordowniczka. Zgodnie z ugruntowanymi przewiadczeniami wiernych Matka Boa rozumie, czuje i wie wszystko, a skuteczno jej wstawiennictwa obejmuje wszystkie problemy i potrzeby ludzkie (KOSIAK 1979: 860). Tekst, przygotowany w tej fazie aktu komunikacji, przybiera ksztat modlitwy do Maryi, czczonej w okrelonym wizerunku. Warto w tym miejscu odwoa si do spostrzee J. Sroki (1988: 24), ktry zwraca uwag na konieczno takiej odnowy kultu maryjnego, by uczy on nie tylko mo-dli si do Maryi, lecz przede wszystkim modli si jak Maryja, a w maryj-nej postawie dy do tego, by by jak Maryja przed Bogiem wzywajcym czowieka do Jego uwielbienia przez posuszestwo nakazom Ojca. Jednak w wielu wypowiedziach wotanci wprost daj wyraz temu, e waciwym adresatem modlitewnej petycji jest Bg. Proba do Pana Boga, rozmowa z Matk Bosk stwierdza P. Kowalski (1994: 13) s w istocie i najczciej gestami dzielenia si z Bogiem doczesnymi zgryzotami. Z Boga czyni si rozmwc, Innego, wobec ktrego dokonuje si eksterioryzacji podmiotu mwicego i prbuje zbudowa wsplnot, ktra pomoe przetrwa najdo-tkliwsze zrzdzenia losu.

Zredagowane przez pielgrzymw modlitwy staj si w kolejnej fazie komunikacji czci specjalnego naboestwa, w trakcie ktrego nadawca poredni, czyli kapan odczytuje owe komunikaty w obecnoci wiernych, wspierajcych swoj modlitw zawarte w nich proby. W przekonaniu wo-tantw dopiero ta faza komunikacji decyduje o ostatecznym jej powodzeniu. wiadectwem istnienia wspomnianych przekona jest nastpujca wypo-wied zoona w sanktuarium maryjnym w Leajsku1:

Ratuj nas o Pani Leajska Matko Boska Pocieszenia przed krzywd i zwolnieniami grupowymi z Browaru! W Tobie nasza nadzieja. Daj serce i

1 W cytatach zachowuj pisowni oryginaw. W cytowanym przykadzie podkrele-niem zaznaczam fragmenty, ktre ilustruj omawiane zagadnienie.

MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 29

rozum tym dyrektorm i bro naszych praw do godnego ycia. Do kog pjdziemy po pomoc i ratunek. [Nie bjcie si Ojcowie odczyta naszej proby skadanej po raz drugi Kto nas obroni zastraszonych!].

* * *

Pojcie funkcji wypowiedzi bd w ramach tego opracowania trakto-wa jako wielowarstwowe i trudne do jednoznacznego dookrelenia (GRZE-GORCZYKOWA 1991: 1116; 2012: 251255). Zakadam wstpnie, e naley je wiza z sytuacj komunikacyjn i ujmowa jako komunikacyjn rol wypowiedzi, zwizan z okrelonym komunikacyjnym scenariuszem, w ob-rbie ktrego pojawia si wypowied. Dla modlitwy wotywnej bdzie nim przedstawiony wyej dwufazowy akt komunikacji z wszystkimi uwarunko-waniami szczegowymi, wynikajcymi z kultowego charakteru zachowa wotantw.

Ksztat pierwszej fazy komunikacji decyduje o podstawowych funk-cjach modlitwy wotywnej. Chcc je opisa w miar precyzyjnie, trzeba, jak sdz, uwzgldni perspektyw genologiczn. Analiza kilku tysicy przy-kadw, pochodzcych z rnych sanktuariw, pozwala mi wyodrbnia trzy warianty wzorca gatunkowego modlitwy wotywnej2. Maj one, co wane take dla omawianej tu problematyki, status wzorcw uzualnych, a wic ksztatowanych i utrwalanych w praktyce komunikacyjnej (WOJTAK 1999: 105117; 2000a: 381395; 2000b: 135141). Wyrniam zatem: wzorzec kanoniczny (klasyczny) najbardziej trway i decydujcy o tosamoci ga-tunku; wzorce alternacyjne, ktre powstaj w wyniku zrnicowanych prze-ksztace wzorca kanonicznego; wzorce adaptacyjne, a wic mniej lub bar-dziej wyraziste nawizania do innych gatunkw wypowiedzi.

Wzorzec kanoniczny odznacza si spetryfi kowan struktur, co sprzy-ja standaryzacji sposobw wyraania intencji. Wzorce alternacyjne rozlu-niaj gorset konwencji, co nie oznacza, e zbir intencji jest wzbogacony lub urozmaicaj si sposoby wyraania poszczeglnych celw komunika-cyjnych. We wzorcach adaptacyjnych nastpuje przejmowanie charaktery-stycznego dla adaptowanego gatunku sposobu wyraania intencji, lecz tylko w przypadku reprodukcji jego struktury. Gdy struktura owa jest ledwie ewo-kowana, cele komunikacyjne s realizowane za pomoc rodkw typowych dla wzorca kanonicznego.

2 Do twej pory charakteryzowaam w kilku artykuach modlitwy pochodzce z sank-tuariw w Wwolnicy, Leajsku, Uchaniach (modlitwy do witego Antoniego), a take ok. 1000 tekstw, ktre byy adresowane do Matki Boej Nieustajcej Pomocy. Na potrzeby ni-niejszego opracowania uwzgldniam ponadto ok. 700 tekstw, ktre pochodz z sanktuarium maryjnego w Kodniu.

30

Skupienie uwagi na wzorcach gatunkowych wypowiedzi modlitew-nych daje moliwo opisu ich funkcji w kategoriach bliskich genologii lin-gwistycznej i pragmatyce.

Perspektywa genologiczna pozwala czy pojcie funkcji z intencjo-nalnoci wypowiedzi, odnosi okrelone funkcje do typu wypowiedzi i wy-odrbnia wstpnie za Renat Grzegorczykow (1991: 21) funkcje zamie-rzone (i konwencjonalne) oraz funkcje niezamierzone, lecz nierozerwalnie z wypowiedzi zwizane. Wspomniana perspektywa daje te moliwo do-strzegania funkcji zakodowanych w normach gatunkowych i funkcji ujaw-niajcych si w wypowiedziach, ktre s realizacjami gatunku. Analogicz-n motywacj ma rozrnienie (znane z prac fi lologicznych i przyjmowane przez przedstawicieli innych dyscyplin) obejmujce grup funkcji podsta-wowych (prymarnych czy dominujcych) i grup funkcji sekundarnych. To rozrnienie jest szczeglnie istotne dla charakterystyki funkcji wypowiedzi uywanych w komunikacji wotywnej. Funkcje zamierzone s zakodowane w normach gatunkowych i aktywizuj si w obu fazach komunikacji. Funk-cje niezamierzone, a wic funkcja spoecznego charakteryzowania nadawcy oraz funkcja zdradzania typowego dla poziomu sprawnoci komunikacyj-nej ujawnia si mog w drugiej fazie komunikacji wotywnej. Ze wzgldu na scenariusz komunikacyjny, typowy dla tej fazy, w modlitwach wotyw-nych pojawiaj si formuy szyfrujce, a wypowied peni funkcj utajniania przed odbiorcami postronnymi treci istotnych z punktu widzenia wotanta.

Przejdmy zatem do charakterystyki funkcji zamierzonych, prymar-nych i sekundarnych, a wic ujawniajcych si w pierwszej fazie komunika-cji wotywnej.

Modlitwa wotywna jest bez wtpienia form nawizania kontaktu z Bogiem (GRZEGORCZYKOWA 2001: 7982). Wymienion funkcj trzeba po-strzega jako intencj zawart w normach gatunkowych i realizowan za pomoc wyspecjalizowanych rodkw jzykowych lub dziki wspomaganiu sytuacyjnemu, czyli funkcjonowaniu wypowiedzi w przedstawionym wyej dwufazowym akcie komunikacji. Warto w tym miejscu zaznaczy, odwou-jc si do ustale teologw, e mwic do Boga i rozmawiajc z Bogiem, czowiek wyraa postaw religijnego oczekiwania (nadziei), religijnego ro-zumienia (wiary) i religijnego oddania (mioci) (WCAWSKI 1995: 98107). Postawy te s zakadane (jzykoznawca powie presuponowane) lub wyraa-ne wprost. Bdc form kontaktu z Bogiem, modlitwa jawi si jako sposb uwielbienia Boga, gdy nawet wyraane wprost proby czy podzikowania su podkreleniu Boej mocy, dobroci, mioci.

Model kanoniczny przewiduje i zapewnia wysoki stopie rytualizacji wysowienia. Normy gatunkowe wyznaczaj nastpujce moliwoci wspo-mnianych redakcji:

MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 31

Matko Boa (Boska) (Kbelska, Kodeska, Leajska, Nieustajcej Po-mocy...) dzikuj Ci za otrzymane aski (tu moe nastpi ukonkretniajce wyliczenie) i prosz o dalsze bogosawiestwo dla (okrelenie odnoszce si do benefaktywnego uczestnika aktu komunikacji) (formua autoadresa-tywna: Twoja suebnica, czcicielka; Pielgrzym itp.).

Wspomaganie sytuacyjne sprawia, e oprcz przedstawionej wyej re-dakcji wzorzec kanoniczny dopuszcza ksztat tekstu w niewielkim stopniu odbiegajcy od zwykych petycji:

Matko Boa... dzikuj Ci za (wyliczenie okrelajce przedmiot po-dzikowania), prosz o (przedmiot proby), (autoadresatyw).

Funkcja podstawowa modlitwy wotywnej nie odbiega zatem od funk-cjonalnego obcienia innych tekstw kultowych. Nadawc jest osoba, ktra pragnie nawiza kontakt z Bogiem. W modlitwie wotywnej ujawniaj si jednak przede wszystkim (paradoksalnie) funkcje sekundarne, gdy tekst przybiera form modlitwy do Matki Boej czczonej w konkretnym wize-runku.

Wzorzec gatunkowy zawiera w obrbie swego skadnika pragmatycz-nego zbir regu, ktre su dookreleniu modelowej sytuacji komunika-cyjnej, w tym przypisanego gatunkowi potencjau illokucyjnego (zbioru intencji) i sposobw jego realizacji w postaci krokw illokucyjnych, ktre, jak pokazuj moje badania licznych tekstw uytkowych, s cile zwiza-ne ze struktur (WOJTAK 2001: 3847). We wzorcu kanonicznym intencje zastygaj w strukturalnej skorupie, zyskujc status obligatoryjnych krokw illokucyjnych i ksztat aktw bezporednich oraz formuliczn szat sown (WOJTAK 2001: 42).

Schemat krokw illokucyjnych w odniesieniu do kanonicznego wzor-ca modlitwy wotywnej przedstawia si nastpujco:

1) intencje fatyczne nawizanie kontaktu z odbiorc i wstpne do-okrelenie podstawy interakcji, w tym zwaszcza roli illokucyjnej odbiorcy;

2) intencje dyrektywne (apelatywne, a wic proby, bagania),3) intencje fatyczne rozwizanie kontaktu, dookrelenie relacji mi-

dzy nadawc i odbiorc, okrelenie roli illokucyjnej nadawcy.We wzorcu gatunkowym intencje tworz zbir zamknity i pozostaj

w stosunku do siebie w ukadzie koniunkcyjnym, co oznacza, e adna nie dominuje. Moliwa jest jednak take inna interpretacja. Intencje dyrektywne uzna mona za dominujce, a blokom intencji fatycznych przypisa rol grzecznociowej obudowy. O tym, w jakim stopniu wspomniane ukady mog si zmienia w konkretnych wypowiedziach, a wic jaki moe by zbir funkcji zrealizowanych, bdzie mowa w dalszej czci artykuu.

32

Intencje fatyczne ukonkretniaj si w formuach adresatywnych i au-toadresatywnych. Zbir adresatyww wiadczy o postrzeganiu Maryi jako matki Chrystusa i ludzi. Jest to konceptualizacja dominujca. Znacznie rza-dziej pielgrzymi zwracaj si do Maryi krlowej, wadczyni. Twrcy mo-dlitw wotywnych wybieraj zatem formy adresatywne z zasobu okrele stosowanych w odniesieniu do Matki Boej od wiekw (KUCAA 1988: 133144).

W formuach adresatywnych funkcjonuj wic nie tylko neutralne, lecz ekspresywne, a w szczeglnoci hipokorystyczne okrelenia: mateka, mateczka, matuchna, matusia, matunia, a nawet sporadycznie matula.

W wypowiedziach, ktre realizuj wzorzec kanoniczny, przejawia si tendencja do wprowadzania nazwy otoczonego czci wizerunku jako pod-stawowej formuy adresatywnej. We wszystkich analizowanych zbiorach przewaay okrelenia typu: Matko Boa (Boska) Kbelska, Leajska, Ko-deska; Matko Kbelska, Leajska, Kodeska; Mateko Kbelska, Leajska, Kodeska. Analogiczn tendencj ilustruj ponadto adresatywy: Matuchno Boska Kodeska, Matko Najwitsza Kodeska, Najwitsza Matko Boska Kodeska, O Najwitsza Maryjo Kodeska, Maryjo Matko Kodeska, wi-ta Mario Kodeska, Najukochasza Matko Kbelska, Cudowna Matko K-belska...

Trudno tym formuom odmwi funkcji ekspresywnej, a zdarzaj si te formy bardzo osobiste, defi niujce relacje midzy Matk Bo a okre-lonym wotantem: Matko Moja Najlepsza (K); Maryjo, Matko moja (W); Kochana i Najlepsza z wszystkich Matek (W)3.

Formuy fatyczne zamykajce kontakt peni te dodatkowo funkcj informowania o tym, jak nadawca postrzega siebie w relacji wobec odbiorcy ze sfery sacrum i jak rol illokucyjn sobie przypisuje. Wzorzec gatunko-wy przewiduje przede wszystkim uycie formy okrelajcej nadawc jako uczestnika praktyk kultowych. Relacje midzy czowiekiem modlcym si i Matk Bo s konceptualizowane w kategoriach:

1) osoba wita wyznawca, dlatego najwiksz frekwencj maj okrelenia: czciciel, czcicielka (twoja czcicielka, wdziczna czcicielka, Two-ja niegodna czcicielka, czcicielka B. K.), a wic wedug defi nicji sowniko-wej kto, kto komu lub czemu oddaje cze, wielbiciel, wyznawca. Nie-co rzadziej pojawiaj si formy wielbiciel, wielbicielka, twoja wielbicielka, zrozpaczona Twoja wielbicielka (K); Twoja wielbicielka Wanda z Kielc (W) bd adoratorka. Warto doda, e wymienione leksemy s zwykle uywane w komunikacji wieckiej na oznaczenie kogo, kto ubiega si o wzgldy

3 W przypadku koniecznoci lokalizowania rde stosuj nastpujce skrty: L ma-teriay z Leajska, W teksty z Wwolnicy, K wypowiedzi pochodzce z Kodnia.

MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 33

konkretnej osoby i w niektrych sytuacjach uzyskuj dodatkowe ekspre-sywne zabarwienie, z reguy artobliwe.;

2) pani suga, dlatego nierzadko jest stosowane okrelenie Twoja su-ebnica, suga bd sporadycznie poddana.

Adresat modlitwy wotywnej jest postrzegany jako osoba, ktra moe speni prob sama lub by porednikiem midzy czowiekiem a Bogiem. Sobie twrca modlitwy nadaje za status osoby proszcej we wasnym imie-niu lub w imieniu innych (najczciej czonkw rodziny). Zbir autoadresa-tyww wzbogaca si o formuy zawierajce:

1) nazwy stopni pokrewiestwa: matka (stroskana, zrozpaczona, w rozpaczy...), crka, babcia, dziadkowie, ona, m;

2) okrelenia innych rl, jakie nadawca tekstu peni w danym okresie swego ycia (zwykle harmonizuj one z podstawowym przedmiotem pro-by): ucze (klasy...), student, parafi anka z..., pielgrzym z...

Teksty zawierajce w podpisie nazw stopnia pokrewiestwa oddaj porednio stosunek wotanta do benefaktywnego uczestnika aktu komunika-cji oraz klimat relacji w rodzinie nadawcy tekstu. Porwnajmy nastpujcy przykad:

Matko Boska, dzikuj Ci za Twoj opiek nad ca nasz rodzin, prosz o zdrowie i opiek Bo, prosz o pomoc w nauce dzieci i szczliwy powrt do domu. Babcia Lodzia.Formuy autoadresatywne peni kilka funkcji. Mog wic by jedynie

sygnaem zamknicia kontaktu. Ta funkcja przypada formuom, ktre jed-noczenie identyfi kuj nadawc, a wic konstrukcjom typu: imi + nazwa miejscowoci, np.: Edyta z Siemiatycz, Maria z Warszawy, konstrukcjom za-wierajcym imi i nazwisko lub tylko imi (czsto w formie hipokorystycz-nej). Konceptualizujc relacje nadawczo-odbiorcze formuy fi nalne peni te funkcj ekspresywn i perswazyjn. Su w kadym razie pozyskiwaniu przychylnoci adresata. Funkcja perswazyjna uwyrania si w komunika-tach, ktre kocz si formu zawierajc performatyw prosz oraz formu adresatywn, ktra jest poredni motywacj aktu komunikacji (jak anam-neza w modlitwie ustalonej). Porwnajmy nastpujce przykady: Prosi Ci Kochana Matko rwnie mama (K), Prosi matka za swoje dzieci (K), Matko Boska Kodeska spraw to o co Ci prosz two [sic!] dziecko, Matko Po-cieszenia prosz o uzdrowienie duszy mojej crki Moniki, ratuj j. Biedna matka (L).

Analizy pokazuj, e intencjom fatycznym towarzysz intencje uwiel-bienia, oddania czci adresatowi ze sfery sacrum, a wic intencje ekspresywne.

Intencje apelatywne z kolei, wysowione w segmencie gwnym mo-dlitwy, przybieraj ksztat aktw bezporednich z performatywami prosz, bagam i oglnymi bd (czciej!) konkretnymi przedmiotami proby lub

34

bagania. Bardzo czsto intencjom tym towarzyszy akt podzikowania, ktry jest porednim aktem ekspresywnym i wyraa mio i uwielbienie dla ad-resatki wypowiedzi. Wszystkie te intencje i sposoby ich wyraania mog si pojawia w jednej wypowiedzi. Oto stosowne przykady:

Najdrosza Mateko, dzikuj za wszystkie aski wyproszone dla mojej rodziny, za udan operacj syna, prosz gorco o dalsz opiek, a szczeglnie o zdrowie dla mojej rodziny, czcicielka z Krakowa (W);Matko Boa, dzikuj za aski otrzymane i prosz o zgod w rodzinie Hanna (W).Rola petenta moe by te wysowiona bezporednio, lecz bez uycia

performatyww, a wic bardziej konkretnie przy pomocy czasownikw w formie trybu rozkazujcego. Kategoryczno takich form jest wtedy zwykle osabiana za porednictwem formu adresatywnych, szczeglnie uprzejmych lub nacechowanych serdecznoci. Porwnajmy dla przykadu nastpujc wypowied:

Matko Boska Kbelska ratuj mnie. Daj mi si i cierpliwo abym godnie znosia wszystkie ble i niedogodnoci. Mateko dopom mi, abym nigdy nie zwtpia i nie poddaa si. Mateko upro swego Syna o zdrowie dla mnie. Maria (W).Wielu wotantw stara si wprowadzi do wypowiedzi informacj o

bezgranicznym zaufaniu do Boga i silnej wierze w cud. Oto przykad takiej postawy:

Matko Boa Kbelska, Matko dobroci i miosierdzia bagam Ci o zdrowie dla ciko chorego Wojtka. Zanie moj prob przed Boy Tron, bo Syn Twj Jezus Chrystus jest najwikszym i jedynym lekarzem. Bezgranicznie ufajca ciocia Wojtka (W).Jednym ze sposobw zjednywania adresata jest uycie konwencjonal-

nej religijnej formuy, wyraajcej wdziczno. Oto przykady wspomnia-nych praktyk komunikacyjnych:

O Maryjo Najwitsza bagam Ci obdarz mnie askami, szczciem w mioci i yciu. Spraw aby to co kocham moje byo Twoja suebnica Bg zapa (W);Matko Boa prosz Ci o zdrowie i bogosawiestwo Boe dla caej rodziny, pomoc w nauce dzieciom Rafaowi, Agnieszce i Pawowi. Pom Matko Boa synowi Pawowi, aby mogy speni si marzenia naukowe. Bg zapa (W).Tre proby lub podzikowania moe eksponowa perspektyw

wieck z uderzajco konkretnym i szczegowym wyuszczeniem sprawy, z odwoaniem si do schematu wyliczenia. Jest to porednia informacja o tym, jakie sprawy dana osoba uznaje za najbardziej dla siebie kopotliwe i wymagajce nadzwyczajnej interwencji i pomocy lub jakie zjawiska s dla niej istotn wartoci. Oto wybrane przykady:

MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 35

Mamo Kodeska prosz Ci o dobrego ma i o zdrowie dla caej rodziny Honorata; Matko Boska prosz Ci o wyjcie moich rodzicw z kopotw fi nansowych i eby rzucili papierosy;Prosz Mateczko eby syn mg odzyska skradzione dokumenty (K);Matko Kodeska prosz o szybki powrt do zdrowia i eby pomoga mi w nauce a w szczeglnoci w matematyce tage w innych przedmiotach taki jak J. Polski, Rosyjski, Histori i geografi i w f (Ania M.);Matko Boa Kodeska dzikuj Ci:za zdrowie moje, moich dzieci i maza pracza to, e nie brak nam pienidzyza to, e dzieci dostay si do szkza to, e zawsze kiedy Ci o co poprosz Ty mnie wysuchujesz.

Mwic o wieckiej perspektywie w wyraaniu prb, trzeba wspo-mnie oddzielnie o dwch podstawowych kopotach czy bolczkach: zdro-wiu i alkoholizmie. Zdrowie jest traktowane jako dar, a proby formuowane standardowo: prosz o zdrowie dla mnie i caej mojej rodziny. Alkoholizm dotykajcy z reguy ojca, syna, brata czy te ma przedstawiany jest jako zniewalajcy nag, z ktrego Matka Boa ma okrelon osob wyrwa czy te j od naogu wyzwoli: bagam Ci o Pani za moim bratem Jackiem wy-rwij go z naogu pijastwa i zego towarzystwa; i odwr nag pijastwa; daj natchnienie, aby mj syn nie pi alkoholu; prosz o ask dla syna Zenona aby wyzwoli si od alkoholu; prosz o przemian w mojej rodzinie wyrwij z naogu pijastwa ma itd.

W petycjach realizujcych wzorzec kanoniczny (por. schemat przed-stawiony na pocztku) moe dominowa perspektywa religijna, gdy wotanci prosz o ask wiary (umocnienie wiary, powrt wiary), a Maryj traktuj jako doskona opiekunk. Oto przykady:

Najdrosza Matko polecam Tobie moj rodzin. Jednocz nas wszystkich w Bogu. Strzesz [sic!] od nieszcz. Uchowaj w zdrowiu. Duchu wity owiecaj nasze umysy. (K);Dzikuj Ci Matko Boa Kodeska za bezmiar Twoich ask. Dzikuj Ci e mogam by u Twoich stp. Dzikuj Ci za crk Ann i opiek nad ni. Bogu niech bd dziki. O Pani Kodeska miej w opiece mojego ma Zbysawa chro go przed zem. (Maria). W ten sposb wyraaj si funkcje sekundarne modlitw wotywnych

realizujcych wzorzec kanoniczny, a wic funkcje fatyczne, ekspresywne i apelatywne.

* * *

36

Wzorce alternacyjne nie musz by dla celw niniejszego opracowania charakteryzowane bardzo szczegowo, gdy zawieraj zbir intencji tosa-my ze zbiorem typowym dla wzorca kanonicznego. Jeli alternacja polega na opuszczeniu skadnika (a moe nim by w zasadzie jedynie skadnik fi nalny), to zuboeniu ulega nie liczba funkcji, lecz jej wykadnikw. Zmiana kolejno-ci skadnikw za oznacza, e wzorzec alternacyjny dopuszcza drobn ko-rekt w hierarchii intencji, wysuwajc na czoo petycj. Poniewa adresatyw nie podlega redukcji, wic funkcje fatyczne s przez wypowied speniane, a wotanci dbaj o to, aby okaza adresatce zaufanie, cze i mio. Ilustracj przedstawionych spostrzee mog stanowi nastpujce przykady:

Dzikuj Ci Matko Boa Pocieszenia, e czuwasz nade mn i ofi arowujc swoje cierpienie zadawane mi przez ma pijaka bagam wstaw si u Boga Ojca za Wadysawem aby sta si normalnym czowiekiem, sprawia w domu spokj. Ufam Tobie przyjm moj modlitw. (L);Dzikujemy Ci Matko za powrt do zdrowia Tatusia i prosimy o zdrowie ciko chorego z wypadku Adasia (W);Bagam Ci Matko Najwitsza o wiar dla moich dzieci. Prosz o zdrowie dla caej rodziny, a szczeglnie o zdrowie psychiczne dla Szymona i Izabelki, by Iza zacza pracowa, by Szymon przesta wcha klej. O zdrowie dla Henia. Bg zapa (K).

* * *

Zarwno klimat interakcji, jak intencje podstawowe (intencje proby lub podzikowania) s wysowione w konwencjach obcych komunikacji reli-gijnej w tych wypowiedziach wotantw, ktre realizuj reguy wzorcw ada-ptacyjnych. W niektrych typach wypowiedzi mog si te pojawia nowe, dodatkowe funkcje i sposoby konceptualizacji roli illokucyjnej adresata. W ramach niniejszego opracowania mog te problemy jedynie zasygnalizowa (zob. ponadto: KOWALSKI 1994: 195239; WOJTAK 1999: 109111; 2000a: 391395; 2000b: 138140).

Zacznijmy od przykadw, ktre nawizuj do konwencji urzdowej skargi (WYRWAS 2002). Nadawca przedstawia w takiej wypowiedzi sw szczeglnie trudn sytuacj, pragnie by wysuchanym, ma potrzeb wypo-wiedzenia alu, ale te wyranie da sprawiedliwoci i domaga si ukarania sprawcy dziaa, ktre petentowi sprawiaj przykro i s przyczyn poczu-cia krzywdy doznawanej nie od losu, lecz od innego czowieka. Tekst wo-tywny o ksztacie skargi zawiera wic (czsto drobiazgowy) opis wydarze oraz wyraon wprost (lub tylko sugerowan) dyrektyw, przedstawiajc konsekwencje, jakie za swoje czyny powinna ponie osoba, bdca obiek-tem skargi. W tekstach wotywnych tak uksztatowany segment moe by powizany z czonem o funkcji modlitewnej (nawizanie kontaktu z osob

MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 37

ze sfery sacrum, okazanie jej uwielbienia i wdzicznoci itd.). Odwoajmy si dla ilustracji do nastpujcych przykadw:

Do Najukochaszej Matuchny Leajskiej podzikowanie za szczliwe zbiory niwne nie zronite skadamy z moim domem najserdeczniejsze podzikowanie i za wszystkie aski co mamy od Boga a teraz prosz o ukaranie wrogw co nam nazo robiu lata i nie ma poprawy i coraz jest gorzej teraz tak robiu e ucaju acuchy w koniczyn eby si zepsua kosiarka i nam si urwa bagnet i nie wykosilimy koczyny a tu trzeba byo daleko jecha do domu wic najukochasza Matuchno prosz Ci ukochanym sercem uka wrogw jak chcesz od siebie bo adna proba do nich nie dociera albo pacz robiu co chcu bo tu jest teraz sama wola co kto chce to robi Bagam o gorc prob biedna suga Boa z dziemi moimi w modlitwach i na ruacu (L);Proba do Matki Boej PocieszeniaProsz o wygranie sprawy. Co przeciwnik nas gryzie oczernia i przekupuje. Niech moc Boa i Twa aska nas obroni przed przed bandytami co czychaj na Syna mego ycie. Obro nas Matko! (L);Proba do Matki Boej PocieszeniaProsz o zdrowie i o pomoc Bosk i ludzk. Aby Wicek przesta si mci ze swym mcicielem. Obro nas o Matko syna mego i mnie przed oszczercami penymi dumy i zdzierstwa i apownictwa ratuj nas Matko pena litoci i wspuczucia obro nas. Twoja czcicielka w rozpaczy. (L).W zbiorze wzorcw adaptowanych na potrzeby komunikacji wotyw-

nej znajduj si te listy. Konwencja epistolarna jest, jak wiadomo, bardzo przydatna w nawizywaniu dialogu z oddalonym interlokutorem, wyraaniu odczu, uczu i aktw woli. Adaptacje formy listu w komunikacji wotywnej s zatem liczne, ale nie zawsze gbokie. Zakres nawiza jest jednak taki, aby pozwala na wyraanie ekspresji, okazanie uczu, mwienie o Matce Boej jak o osobie bliskiej, kochanej, ktrej mona si zwierzy z kopotw i oczekiwa wsparcia:

Kochana Mateczko dzikuj za cud jakiego dowiadczyam. Dzikuj za ocalenie mnie i mojej creczki z wypadku samochodowego Grayna (K);

Matko Kodeska nie wiem jak mam w sowach wyrazi moj wdziczno za to co dla mnie uczynia. Mimo i pierwszy raz modl si do Ciebie jako do Matki Boskiej Kodeskiej to wiec, e bardzo Ci kocham i jestem wdziczna za uratowanie ycia i e ilekro byem w tarapatach Ty i Twj Syn pan Jezus pomagalicie mi. Dzikuj;

Ukochana Matko Kodeska Spraw prosz aby matka moich synkw Michaka i Huberta Magosia wybaczya mi moje winy jej uczynione i abym mg widywa moje dzieci Ptnik Wojciech.

38

W grupie wypowiedzi realizujcych wzorce adaptacyjne znajduj si (redagowane sporadycznie) teksty o ksztacie donosu. Maj one poinformo-wa o czyim niewaciwym postpowaniu (amaniu zasad religijnych). W komunikacji wotywnej nie s jednak wycznie oskareniem. Osoba zwra-cajca si do Matki Boej z okrelon informacj wyraa raczej trosk o dobro blinich, ktrzy zbdzili i, nie zawsze bezporednio wysowiony, apel o ratunek dla nich. Ilustracj tych spostrzee mog stanowi nastpujce wypowiedzi:

Pewien karmelita nosi si z zamiarem wystpienia z Zakonu. Proszono nas o modlitw. (W);Gorco proszono nas o modlitw w intencji modego maestwa z piciorgiem dzieci z cznej, gdzie zaangaowali si we wsplnot Zielonowitkowcw. W konsekwencji chc wypisa syna z Biskupiaka, nie posya dzieci na katechizacj, mimo e jedno z nich powinno przygotowa si do I Komunii w. Bg zapa! (W);Moja 92-letnia teciowa od wielu lat nie przystpuje do Spowiedzi i Komunii w. Uzdrw Jej dusz. Synowa (K).Posuenie si wypowiedziami nawizujcymi do obcych modlitwie

konwencji gatunkowych sprawia, e uwyrania si funkcja perswazyjna, a rola petenta wobec sacrum zyskuje wykadniki typowe dla prywatnej lub ofi -cjalnej (urzdowej) komunikacji wieckiej. W przypadkach skrajnych kon-tekst, na ktry skada si konglomerat praktyk wotywnych, nadaje sakralny wymiar tekstom, ktre swym ksztatem jzykowym mocno tkwi w sferze profanum. W tym kontekcie warto wymieni wypowiedzi, ktre s jedynie ladem obecnoci, a wic realizuj konwencj wpisu do ksigi pamitkowej lub niektre teksty o ksztacie podania (KOWALSKI 1994: 219220; 227228; WOJTAK 2000a: 392; 2000b: 138139).

Sposb traktowania numinotycznych odbiorcw modlitwy oraz wzgld na drug faz komunikacji wotywnej, a wic t, w trakcie ktrej zapozna si mog z tekstem postronne osoby, sprawiaj, e niektre treci s szyfrowa-ne. Wspomniany zabieg ujawnia kolejne wymiary paradoksw gatunku, w obrbie ktrego perspektywa religijna przenika si z perspektyw wieck. Utajniajc niektre treci, wotanci daj wyraz wiary w moc adresatw ze sfery sacrum. Wspomniana strategia komunikacyjna przypomina jednocze-nie praktyki stylizacyjne znane z komunikacji potocznej, w ktrej przemil-cza si wspln wiedz interlokutorw lub czyni jedynie stosowne aluzje do spraw i faktw im znanych. W modlitwie wotywnej owo szyfrowanie jest tematyzowane i sygnalizowane za pomoc specjalnych formu: Ty wiesz; Ty rozumiesz; pewna sprawa; wiadoma Ci sprawa; proby Tobie wiadome itp. Oto wybrane przykady:

MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 39

Matko Boa prosz Ci o pomoc w pewnej sprawie, we to wszystko w swoje rce oraz dzikuj Ci za otrzymane aski (L);

Mateko Najdrosza i Najcudowniejsza! Dzikuj Ci z caego serca za wszystko co mi dajesz nieustannie. I nadal Ci prosz bardzo daj mi zdrowie i pomoc w pracy oraz dopom mi w pewnej bardzo wanej sprawie. (L);Matko Najwitsza Prosz Cie o uproszenie aby pewna sprawa zostaa potraktowana agodnie i dzikuj Ci za otrzymane aski i prosz o dalsze bogosawiestwo. (L);O pomylne zaatwienie pewnej sprawy (L);Prosz o pomoc w wytrwaniu w przyrzeczeniu, ktre jest Tobie znane. (K);Matko prosz Ci o zdrowie, ebym bya dobra w szkole i mj brat, eby rodzice si nie kcili i oto co prosiam Ci w zeszym roku (K). W trakcie przygotowa do drugiej fazy komunikacji wypowiedzi mo-

dlitewne mog by korygowane przez osoby duchowne. W odniesieniu do wspomnianych odbiorcw peni one bowiem funkcj charakteryzowania nadawcy. Korekta dotyczy zbyt szczegowego i potocznego przedstawiania petycji lub sposobu wysowienia, ktry jest uznany za przesadnie prywatny, by nie rzec intymny. Jako przykad niech posu nastpujce wypowiedzi (fragmenty skrelone podaj w nawiasach, a dopisane wyrniam kursyw):

Matko Boska dzikuj Ci za siy ktre mi daa abym tu przysza z pielgrzymk. [Prob moj jest to] Prosz eby mj dziadzio i babcia byli zdrowi i [eby kolega ktry mi si podoba porozmawia ze mn] ebym miaa dobre koleestwo. (K);Przyjmij moje podzikowanie za dar ycia [w Twoje wito wniebowstpienia] skadam Ci owoce mojego macierzystwa Ol i Paul i Maciusia Uczy z nich narzdzia w subie Bogu. A mnie i mowi daj mdro serca i zdrowie [pokj] Spokj w rodzinie i [pokj duszy Kazimierza] i szczcie wieczne dla Kazimierza Maria [nazwisko skrelone] (K);Prozba do Matki najwitszej o uzdrowienie moich ng dzikczynno bagalna [na ktrych sabo si chodzi] eby Matka Najwietsza mnie bogosawia i przywrcia mi normalne nogi oto prosi (imi i nazwisko nadawcy) (K);Matko Boa Kodeska crka moja miaa bardzo [powan] operacj [stawu biodrowego], prosz Ci o opiek nad ni [w tej chwili jest na rechablilitacji]. Prosz Ci o zdrowie i szczliwy los dla niej o zdrowie dla caej rodziny. Prosi matka i o pomoc w wychowaniu dorastajcych synw.Wrd funkcji niezamierzonych przez nadawc pierwotnego trzeba

wic umieci funkcje, ktre mog peni wszelkie wypowiedzi, a wic funkcje prezentatywne, poniewa wypowied moe informowa o wieku, pci, stopniu wyksztacenia czy terytorialnym pochodzeniu swego twrcy,

40

moe go, jak mwi jzykoznawcy, zdradza (GRZEGORCZYKOWA 1991: 15). W cytowanych ju wypowiedziach dostrzec mona byo liczne usterki, ktre pokazyway niski poziom sprawnoci komunikacyjnej niektrych nadaw-cw. Odwoajmy si jeszcze do kilku przykadw, pokazujcych nieporad-no w sposobie formuowania wypowiedzi (bdy gramatyczne) oraz uster-ki w formie zapisu (bdy ortografi czne, a take przykad hiperpoprawnoci w zapisie trzcicielka):

Matko opiekuj si mojemi wnukami Moniko Damianem Karolino i Klaudio babcia (K);O aryjo da zdzowie mojm dzieciom i wnukom (K);Maryjo ze synem swoim mie wopiece wszystkie moje wnuczki zeby nie zeli na zo droge prosi dziedek miej wopiece Maryjo (K);Maryjo Kodeska prosz wyschaji moje proby eby mi wicej noga nie rosa, ebym jeszcze schuda, miaa due powodzenie u chopcw i cay czas bardzo dobe si uczya. Prosz, ebym nigdy nie kcia si z moj Mam i ebym miaa pogod ducha. Baga, prosz WYSUCHAJ MNIE jedna z twoich chrzecijanek (K);Matuchno Kodeska Z okazji 25-lecia poycia maeskiego dzikuj Ci za opiek powierzam Ci moje maestwo pod Twoj opiek prowad nas do swojego Syna Jezusa Chrystusa Twoja trzcicielka.Modlitwa wotywna jest, jak wida, tekstem, za porednictwem ktrego

do Boga, czy wprost do Matki Boej, zwraca si konkretny czowiek, moe wic by wypowiedzi niezborn, ale nawet w tej niezbornoci wyjtkowo i prawdziwie po ludzku ekspresywn. Oto stosowne przykady:

MATKO BOA KODESKA! Polecam Ci cae moje ycie, wszystkie troski, kopoty, smutki, ale take radoci. Prosz Ci, spraw, eby przewaay jednak te ostatnie... (Maria ze widnika); Matko Boa Kodeska Wysuchaj mej proby aby zi przesta pi, Syn eby dosta prac a ja ebym miaa przyjaciela na dalsz drog ycia;Matko Kodeska opiekuj si nami Tereso i szeciorga dziemi bo zostalimy sierotami zmar ojciec oraz m ktry mia 50 lat;Prosz Ci Matko Kodeska miej w opiece moje wnuczki bo yj 16 lat bez matki ktra zmara.Kolejn niezamierzon funkcj modlitw wotywnych jest ujawnianie

postaw w ramach kultu, zwizane z wyborem wzorca wysowienia i sposobu jego realizacji oraz treci petycji. Niektre przejawy postaw, uznanych za niepodane, podlegaj, jak pokazywaam, swego rodzaju cenzurze.

* * *

MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 41

Modlitwa wotywna jawi si jzykoznawcy jako wypowied osadzona na pograniczu sacrum i profanum. Cz wypowiedzi prezentuje perspek-tyw religijn, cz eksponuje wiecki punkt widzenia. Przewaaj jednak wpisy wotywne, w ktrych wymienione perspektywy s zderzane, a wte-dy kontekst, a raczej scenariusz komunikacyjny, pomaga nada im sakralny wymiar i charakter. Funkcji tego typu tekstu nie da si wic utosamia z intencjami wypowiedzi. Maj one charakter zoony i niejednorodny status. Mona je traktowa jako role wpisane w komunikacyjny scenariusz, a take konfi guracje intencji okrelone przez reguy wzorcw gatunkowych.

Funkcja prymarna i niektre funkcje sekundarne przewidziane s przez reguy wzorca gatunkowego i jego poszczeglnych wariantw. Scenariusz komunikacyjny peni rol zbioru czynnikw wspomagajcych procesy ujaw-niania owych funkcji lub ich modyfi kowania. To midzy innymi w ramach kultu ksztatuje si osobliwy charakter modlitewnej proby i niektre funk-cje niezamierzone przez pierwotnego nadawc (wotanta).

Oto jak w oglnym zarysie przedstawia si zbir funkcji penionych przez teksty wotywne:

1) Funkcje ujawnione w ramach kultu i przewidziane przez reguy okrelonych wariantw wzorca gatunkowego, a wic przez nadawc za-mierzone. Jest wrd nich funkcja prymarna, ktr peni wszystkie wypo-wiedzi kultowe, czyli funkcja nawizania kontaktu z Bogiem. Towarzysz jej funkcje sekundarne (wpisane w normy wzorca kanonicznego i wzorcw alternacyjnych): oddanie czci Bogu i Maryi lub okrelonemu witemu, po-dzikowanie za otrzymane aski, a take akty zawierzenia, a wic funkcje sprawcze, oraz proby o dalsze bogosawiestwo, czyli funkcje apelatywne.

Konwencje, jakie si uksztatoway w ramach kultu wotywnego, do-puszczaj jednak uycie wzorcw adaptacyjnych, co poszerza zbir funkcji sekundarnych i zmienia rodzaj ich wykadnikw. Pojawiaj si zatem funk-cje ekspresywne wyraenie mioci do Boga bd Matki Boej, funkcja przedstawienia kopotw i wyraenia alu oraz funkcja perswazyjna realizo-wana w konwencji skargi lub donosu, ktry jest poredni prob o ratunek dla bdzcych grzesznikw.

2) Funkcje przygodne (niezamierzone) przez pierwotnych nadawcw. Wrd nich funkcja charakteryzowania nadawcy co do pci, wieku, pocho-dzenia, stopnia wyksztacenia. Modlitwy peni te funkcj tekstw, ktre zdradzaj nadawc w tym sensie, e ujawniaj jego postaw w ramach kultu, sposb postrzegania Matki Boej, system wartoci, stosunek do blinich itd.

W tej grupie trzeba te sytuowa funkcje zwizane z dwufazowoci aktw kultowych oraz zmianami w obrbie kategorii nadawcy i kategorii odbiorcw (adresat pozostaje ten sam). Dla wtrnego nadawcy wypowied jest poredni informacj o nadawcy pierwotnym i moe podlega procesom

42

ponownej redakcji, dostosowujcej jej ksztat do norm kultu wotywnego. W odniesieniu do odbiorcw wtrnych, uczestnikw naboestwa, wypowied tego rodzaju peni funkcj dydaktyczn, utrwalajc zarwno reguy kultu, jak i normy gatunkowe modlitwy wotywnej.

Podstawowa rnica w stosunku do modlitwy ustalonej polega, jak si wydaje, na tym, e w modlitwie ustalonej dominuje biegun teologiczny modlitwa mwi do Boga, w indywidualnej za biegun antropologiczny do Boga mwi okrelony czowiek, dominuje w niej zatem perspektywa ludz-kiej biedy.

CYTOWANA LITERATURA

GRZEGORCZYKOWA, Renata. Problem funkcji jzyka i tekstu w wietle teorii aktw mowy. Jerzy Bartmiski, Renata Grzegorczykowa (red.). Jzyk a kultura. T. 4. Funkcje jzyka i wypowiedzi. Wrocaw: Wydawnictwo Wiedza o Kulturze Fundacji dla Uniwersytetu Wrocawskiego, 1991, 1128.

GRZEGORCZYKOWA, Renata. O specyfi cznych funkcjach wypowiedzi religijnych. Etnolingwistyka 13 (2001): 7784.

GRZEGORCZYKOWA, Renata. Wypowiedzi religijne jako forma uczestnictwa w sacrum. Renata Grzegorczykowa. wiat widziany poprzez sowa. Szkice z semantyki leksykalnej. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, 251255.

JACKOWSKI, Antoni. Pielgrzymowanie. Wrocaw: Wydawnictwo Dolnolskie, 1998.KOPE, Jerzy Jzef. Elementy maryjne w polskiej pobonoci ludowej. Ateneum Kapaskie

1 (1988): 2943.KOSIAK, Pawe. Czstochowska Matka Boa. II. Rozwj kultu. B. Duchowo. Ludomir

Biekowski, Feliks Gryglewicz, Romuald ukaszyk (red.). Encyklopedia katolicka. T. III. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1979, 860861.

KOWALSKI, Piotr. Proba do Pana Boga. Rzecz o gestach wotywnych. Wrocaw: Towarzystwo Przyjaci Polonistyki Wrocawskiej, 1994.

KUCAA, Marian. Od Bogurodzicy do Madonny. Nazywanie Matki Boskiej w historii polszczyzny. Maria Karpluk, Jadwiga Sambor (red.). O jzyku religijnym. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1988, 133144.

MAKUCHOWSKA, Marzena. Modlitwa jako gatunek jzyka religijnego. Opole: Wydawnictwo TiT, 1998.

NAPIRKOWSKI, Stanisaw Celestyn. Matka mojego Pana (problemy poszukiwania perspektywy). Niepokalanw: Wydawnictwo Ojcw Franciszkanw, 1998.

POHORECKI, Edward. Tradycyjne i wspczesne formy kultu maryjnego. Ateneum Kapaskie 1 (1988): 314.

SROKA, Jzef. Liturgiczna odnowa kultu maryjnego. Ateneum Kapaskie 1 (1988): 1528.WCAWSKI, Tomasz. Wsplny wiat religii. Krakw: Wydawnictwo Znak, 1995.WOJTAK, Maria. Wyznaczniki gatunku wypowiedzi na przykadzie tekstw modlitewnych.

Stylistyka VIII (1999): 105117.WOJTAK, Maria. Modlitwa wotywna jako forma pielgrzymiej rozmowy z Maryj. Ewa

Woniak (red.). Inspiracje chrzecijaskie w kulturze Europy. d: Archidiecezjalne Wydawnictwo dzkie, 2000a, 381395.

MARIA WOJTAK: O funkcjach modlitwy wotywnej 43

WOJTAK, Maria. Modlitwa jako gatunek wypowiedzi. Wadysawa Ksiek-Bryowa, Henryk Duda (red.). Jzyk polski. Wspczesno. Historia. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, 2000b, 133141.

WOJTAK, Maria. Pragmatyczne aspekty analiz stylistycznych tekstw uytkowych. Boena Witosz (red.). Stylistyka i pragmatyka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, 2001, 3847.

WYRWAS, Katarzyna. Skarga jako gatunek mowy. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, 2002.

- . , , . . .

: 1) : ) , ) : , , , .; 2) (), , , , .

: 1) ( ) , 2) , . ( ), , , .

Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w LubliniePl. Marii Curie-Skodowskiej 4A, 20-031 Lublin, Polskamaria.wojtak@neostrada.pl

81:27-1(477)19/20 811.161.2373:27-1

XXI .

. , ; , () (). , , , , 30- . , , , , .

: , , , , , , , .

1. -. , - ( 2004a; 2004b; 2005; GADOMSKI 2005). ( 2006a; 2006b; 2006d; 2006c). , - , , , ( 2012: 482495), ( 2012; 2013) . - : ; - ; , - () :

46

, , .. ( 1997; 1999; 2005; 1991; 2004; 2006; 2006; 2001a; 2000; 2008 .).

, , 30- . . , , - , , .

- , : , ; ; - ; () ().

2. , . : (.) (.), (.) (.), (.) (.), (.) (.), - (.), (.) (.), (.) (.), - -/ (.) - / (.), (.) - (.), - (.) -- (.), (.) (.), - - (.), (.) (.) .

, - , - . ( 2005: 2128). - / :

1) (.) (.);

. , . : 47

2) / (.) / (.);

3) /- (.) /-- (.);

4) (.) (.);5) (.)

(.);6) (.)

(.);7) - (.) -

(.);8) (.)

(.);9) (.) (.)

( 2005: 2728).

. , , - . : , -, , -, .

, , - () .

1) / (.) / (.);

2) /- (.) /-- (.);. (.) (.);. (.) (.)

..;3) (.) (.);

. (.) (.): i. (.)

(.); ii. (.)

(.); iii. (.) ..

.. (.);. (.) (.):

48

i. (.) (.); ii. (.) ..

(.);. (.)

(.);4) (.) (.);

a. (.) (.):

i. (.) - (.);

ii. (.) (.);

iii. (.) - (.) ..;

. (.) - (.):

i. (.) - (.);

ii. (.) - (.);

. (.) (.);

5) - (.) - - (.);a. - (.) -

(.): i. - (.) -

- (.); ii. - (.) -

- (.); iii. - (.)

- (.) ..;

. (.) (.):

i. (.) - (.);

ii. (.) (.);

. , . : 49

. - (.) - (.);

6. (.) (.):a. (.) -

(.): i. (.)

(.); ii. (.) -

(.); iii. (.) -

(.) ..;. (.) -

(.).

- , .

. , , , , - , , -/ (= -/). , , , - / . : . , -, -, , - , . , , . , , -, . , , , - / - /. . - , .

50

3. . - - . . . -, (1997:1125).

. . (2000: 1824).

. . , . . . . -, - , -, , (2006: 2028).

(). . ( -) , ... . , - , .: , , , , , , , , -, , , , , , , , (1884: 85).

( III .), . ., - . - ( ) , -- , - (, , , , , , , ; , , , , .) (2000: 62).

(XIVXVII .), . . , , - - . , , - -.

-, - , - (, , ). XVII . -- , , -

. , . : 51

-- (2006: 23).

XIVXVII ., - . , (, , , ). - , , , , - (1989: 82).

( XVII . . XIX .) - - . - - ( 2006: 23).

(30- . XIX . 20- . .) - - . ( . , . , .). (. , . , . --, . , . , . , . , . . ); , - ( 2006: 24).

(30- . 80- . .), . , , - , : - 11- .. (1993: 60).

( 90- . .) - , . , . . , - . , 90- , - -. -, 20- . 3080 . - ( 1988).

, , , - , ,

52

. , .

4. - . . . , , (. -, . , . , . , . ), . , . , . , . ( 2008: 128).

- , 30- . - , . . . - (2000) 90- . . . , . . , , 90- 2000- . (2008; 2009).

4.1. 30 80- . . - . ( -), II 1934 . (1934: 3438). - . .

3080- - . , . . . . . -, . ( 1934: 3438; 1991: 99146) - ; . ( ) - , (1943; 1979; 1982; 1988); . - (1964), . , , .

. - . -, XVI XVII . (1961). . . -

. , . : 53

( 1983). - . (2005: 23).

. , - - . , . , . , . -, . -, . , . .

, - , - (2005: 21).

- . (1980).

, - , . . , , (2000: 3239).

4.2. 90- . 2000- . , ( 2001a; 2008; 2009).

, - ( 2001a; 2001b). - - , - ( 1995; 1981: 3040; 1989: 556; 1992).

- . . - . , - , , , - ( 1992: 5961).

( 1998; 2000).

- . . (2001).

- . , . . (- 19881989: 577587; 1988: 8389).

54

. . , . . , . . ( 1997; 1999; 2000).

( 1993: 2631; 1998: 305312; - 1998: 287293 .).

. . , 90- 2000- (2008; 2009).

- . ( 2000: 165).

- . ( - (1998: 178184); ( 2000).

, - , - - . . -, . . , . . , . . , . , . ( 1988: 75; 1991: 337; 1997; 2001: 1824; 2000; 2001a: 277; 1987: 7173; 1989: 7484 .).

. . -- , - (, , ) ( 2001a: 277).

, - , - (, 1996) - , 2000 .

. , . , . ( 2000: 3449; 1998: 178183; 1998: 280286).

-- . . (2004). 3 . , , -

. , . : 55

, -- ( 2008).

5. . - . - . . (2008: 2128; 2009).

30- . . - , :

1) : , : , !;

2) : , , ; 3) , (,

): , , , , , , ;

4) : , , -, ;

5) : , ;

6) (, , -): , ;

7) : , , -, ;

8) , -: , ;

9) , : , - ; , -, ;

10) : , , ;

11) : , , , .

. - (, 1934), , - (1934: 4148). . . - .

56

. . XVI - XVII . ( ) - - ( 1961: 130139), 6 - ( ):

1) - - (, , , );

2) (, , , , , );

3) , - (, , , , , );

4) , , - (, , , , );

5) - . -, - , - (, , h).

6) , , .. ( , , , , );

7) ( ).

. , - , . - - (1961: 139).

. -- :

1) . , , , ;

2) , , , ;

3) , , ; 4) , , , , ;

. , . : 57

5) , , , , ;

6) , , , ;

7) - , , , , - ;

8) () , , , , , -, , , ;

9) - , , , , , , , , -;

10) , , ;

11) , , , , -, ;

12) , - , -, , ;

13) , , , , ;

14) , , , , , ;

15) , , , , ( 1964: 7899).

, XVI ., - (1985).

13 - , (, , , , , ) (40, 499500). , , , ( 1985: 500).

58

. 2000 (2000: 3449) 6 .

1) , (, , , );

2) : ) (, , , ); ) (, , ); ) (, , ); ) (, , );

3) : ) , -

(, , ); ) (, , ); ) (, , );

4) (, , );

5) , : ) (, , ); ) (, ); ) , ( , -

, ); ) (, ,

); ) , (-

, , ); 6) , :

) (, , );

) (-, , , ) ( 2000: 3449).

- . , .

1. , , , -.

2. , . 3. , .

. , . : 59

4. .5. ; , ; . 6. , :

1) , 2) ,3) - ,4) - (

2001: 1824).

. - , :

1) : , , , , ;

2) : , , - (, ), , , , , ;

3) : , , , , , , , ;

4) : , -, , , , ( 2004b: 6062).

, 84 - . . - - :

1) , (, ): -, ; , , , -, ; , , ; , , , ;

2) , ( - , -- , , ): , , , , ; , , , , , , ;

3) , : , , , , , , , , , -

60

; , , , , , , , , , .;

4) , ( -, , ; , - ): , ; , , , , , ; , -; , , , , , , , .. ( 2004b: 110122).

- . . : - .

1. :

1) - : , , , , (), , , , , ; , , , , , , , -, , , , , , , -; ; , , - , , , , ;

2) - : , , ; , , ( 2006: 4849).

2. - :

1) - , : , , , - , , , ;

2) - -: , , , , , , , , , , ;

3) : , , , (), , , , , () , , ; (), , , , , , ;

4) - : , , , (), , , , , () , ( ), ;

. , . : 61

5) : -, ; , ; , ; , , ( 2006: 111).

6. -. , , ( , -, ), : , , .. , , , .. -, . . .

, , . . -, , - . , (1997).

1. -- :

1) : , -, , , , , , , ;

2) -: , , , , , , , , , , -;

3) -:. -

: , , , , , , ;

. - : , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ;

62

. - : , , - , , , , , , - , , , , , , , , , , ;

4) - : , , , , , , , .

2. :

1) : , , , -, , (), (), -, , ;

2) : , , , - (), (), ();

3) - : , , , , , , ( 1997: 34188).

- - . . (2000).

, - : - ( 2000: 6263). , :

1. ;

1) -: , , , , ;

2) : , -, , , , , , , , , , , , , , - , , , ;

3) -: (); ; , ;

. , . : 63

4) -: , (), , , ;

5) : , , , (, ), , , , , , , ;

6) : (), , (), , , , , , ;

7) ; . : (); ,

, , ; , , , ; (, ) , , , ;

. : (, , , );

. : , -, , , , , , , , , , , , , , , , .

8) - : -, , (), , , , , , , , , (), (), , , , (, ) , - .

2. :

1) : , , , , , , , , , (), , , , (, , ), , , , , , , , , , , , -.

2) (, ): , , , - (), , (, , ), (, ), , , , -, , , , , , , , , , , , , , ( 2000: 57170).

64

- - . . . - - , , , -, , .

-- - , - :

1) ;2) ;3) ( 2001a: 21).

. . , . . (1988: 16), , 60 80- :

. :

1. : , , , , . , , .

2. : ) : (), ;) : (), (), (), -

;) : (()), , -

;) : , , (), ();) : ;) : ,

( ), (), -, .

3. : , , , , (, ), , , .

4. : , , , , , , (, , ), (), , , () .

5. : .

. , . : 65

6. : - ( ), () (. (), , ), - (), , , (), , , . (()), , (-).

. :

1. : , -, -, , , , , , , , .

2. : , () , , .

3. : , , , , , , (), , .

4. : , (-), , , ( ).

5. : , , , , -, , , () .

6. : ()() () ( 2005: 4447).

- - , -, , (.) / , , , (.), . . . :

1) : , , -, , , ;

2) : , , -, , , , , , , ;

3) : , , -, , , , ;

4) : , , -, , , ;

5) : -, , , , - , , ;

66

6) : , , , -, , , , , -;

7) : , , , -, , ;

8) : , -, , , ;

9) , -: , , , , -, ( 2008: 4950).

, , . , , , , . , - .

, , - - . , .

() - . .

.

, , , , - .

() - .

, C. , ( ): ... . . : 10.02.01; , . K, 1997.

, . . : , 1993.

. , . : 67, . -

: ... . . : 10.02.01; - . . . . , 1999.

, . 6080- (- ): ... . . : 10.02.01; - . . . . , 2005

, . XVIIXVIII. : , 2008.

, . XVIII .: . . . . : 10.02.01; , - . . . , 1995.

, . - . 12 (80) (2004a): 3338.

, . . . . 17 (56)/1 (2004b): 6369.

, . : . . . 18 (57)/1 (2005): 1626.

, . . 11/1 (2006a): 1120.

, . . 7 (2006b): 2441.

, . : . . . 19 (58)/2 (2006c): 186193.

, . - . . . 19 (58)/1 (2006d): 147157.

, . . 11 (2012): 125140.

, , . . J. Mdelska, E. Titarenko (red.). Dialog kultur. Jzyki wschodniosowiaskie w kontakcie z polszczyzn i innymi jzykami europejskimi. Bydgoszcz: UKW, 2013.

, . - . . (.). 1000- . . ., 1991a, 337.

, . - . . (.). 1000- . . ., 1991b, 99146.

, . - . . , . (.). , 2004a, 5878.

, . - . . , . (.). , 2004b, 79131.

68, . XVIII XIX :

... . . : 10.02.01; - . . , 2006.

, . ( ). II Midzynarodowy zjazd slawistw (Filologw sowiaskich) /I (1934): 3438.

, . . 2 (1934): 4148., (.). : 2 . : ,

1998., . XVI : . (

). , 1985. , . XXIV .

. 2.: . -, 1964. , . -

( .): ... . . : 10.02.01; - . . , 2006.

, j, : . . . , . (.). : . : , 2012, 482495.

, . . - . , 1988, 8389.

, . . . : , 2000, 163165.

, . XIXIII . . (1989): 556.

, . . : . , 1992.

, . : . 1112 (1993): 2631.

, (). . , 1943. (). - : 3 .

, .1. 1979; .2. 1982; .. 1988. (). . : ,

1994. , . - : ... .

. : 10.02.01; . , 2008. , . - . :

, 2009. . . 1 (2001): 1824., . (-

). : . , 56 2000 . : - . . , 2000, 3549.

, . . :

. , . : 69. , 56 2000 . : - . . , 2000, 238244.

, . : ... . . : 10.02.01; . - . . . . , 2000.

, . . : , 1988.

, . : , . Magister Dixit 4/12 (2012) 14.03.2012.

, . - ( ): ... . . : 10.02.01; - . , 2001a.

, . - . : , 2001b. , . .

1000- -. , 19881989, 577587. (.). : :

, 1983. , . .

: . . , 1998, 178184.

: . . , 1998.

, . . K: , 1980.

, . ( ). : , 1989.

, . - . : : . , 1998, 305312.

, . . : : . , 1998, 287293.

: . , 56 2000 . : - . . , 2000.

, . XVI XVII . ( ). : - , 1961.

, . - - - . : : . , 1998, 280286.

, . - . : , 2004. , . . -

(1989): 7484.*

70GADOMSKI, Aleksander. Lingwistyczne rozwizanie problemu jzyk a religia jako jeden ze

sposobw wspdziaania kultury wysokiej i niskiej. B. Myrdzik, M. Karwatowska (red.). Relacje midzy kultur wysok a popularn w literaturze, jzyku i edukacji. Lublin: UMCS, 2005, 8595.

XXI .

. ; , () ().

, . , , , , .

. : 1. () ( , , , , ); 2. ; 3. , , ; 4. () , .

. . . - , , akazsimf@mail.ru

. . . , , halinapl@mail.ru

81367.62:398.9=163.41

- . . . - , , .

: , , , , , .

1. 20. , - ( 2010: 7). , . . (20073: 6), , . . , . , . . - (2011: 57), + - , : , .

- . ( . 2008: 19). , , - . - , , , , .

- . . , . ,

72

, 1833. , : , - , ( 1987: 355). . (2006: 89) : , , . , , , . - , . , , , - . .

, , - . - -; , , , , ( 2011: 46). . . . (20073: 82), - - . - - .

2. , - , , - . , - - , . . , , , , , , - .

. ( ) , - . , - , -

: 73

, - , , - , , , . - , , , . , (- . 2008: 86). - (. , . 2008: 88) , - , . ( . 2008: 87).

2.1. , , - - - , - - . , , . - . 303 . (144), , , , : (143), (122), (120), (111), (92), (79), (77), (73) . , , , , . - (- 2012), .

2.2. - . (2006), - , - . , . , . -

74

, , . 4 . - , , , , , ( , - ). , , , , , , , , , , , , , , , , . . (2006: 19) : , . .

3. - - . .1 303 , 100 , 2 - , 6 , 2 3 .

3.1. ? - , , - - . - . , . - . , - - , .

1 . . , , , , , . , , ( ) , .

: 75

, , - , -. ( ! ! . ), (, , , ): : , . , . , , ! , , . ? , , , , , , , , , , ( . , , ! , . . , . . . . ).

, . , - . , ( , () ). , , , , , , ( . - . ). , ( ).

, , - , ( . , ).

, , . . - (2008: 167188) - - .2 : , -, (. 31), , , , , . .

, , , - , , , ,

2 . - (2008: 175), , , .

76

, , .

3.2. . - , (. . 1996; - 2006; 2012) -. . (2012: 24) : , , . : - , . , . (2012: 47) : , , , , . . , , . - a pri o ri , - ( , ; , . , ). (. 2006: 266; 2012).

. , - , , , , . - . , , - . - . , , ( , ) ( , ). , . - , , , - ? ? .

3.2.1. , , . . , : . , . ! ! ! , ()

: 77

. ! !

3.2.1.1. ? - . : ! , : , ! , . : , - . : . , . ( ) ( ), . , : . - : . . , , : ! . . . . . , , . . : .

3.2.1.2. . , ( -), . , : , , , . , . , . - , . , , : . , : , . , . , : , . - : , . .

3.2.2. . -, , , , , . . - .

78

: . . . . . , . . . . . , . ! . , . ! -. .

3.2.2.1. . - , , , . , , , , . , - : . , , , , . : .

3.2.2.2. . , - , , : , . , , . , . . , . ( ), , , -: .

3.2.2.3. . , , , - , , . , , . , .3

3 : ) , ; ) , ; ) -, ; ) , ; ) ; ) , ; ) , ; ) ; ) , . - , . 2, , : . - ,

: 79

: ! ! ! ! ! ! ! !

: ! ! ! ! ! ! ! , ! ! . . !

3.2.2.4. . ( - ), , , : - . , . , . : ? . - .

. - , : . , . , . , , ! .

, , - , : , . , - / . . , . . , . . , .

, , , : ! , ! , ! , ! - !

. , , .

80

, : ! ! ! , , .

, , . . , . , . , - . , : .

3.2.2.5. . , : ( )! , : , . , . : , , , . ( , , , ), : , .

3.2.3. . - , - . , , . , , . : 1. ( , ), 2. ( ) 3. ( ).

3.2.3.1. . - . , -, . , : . !

: 81

, . ! , , , - , , . , - . - - , , , . , - , .

3.2.3.2. . , : ( ). , : , . - : , . : , .

3.2.3.3. . , : , . , , - : . . -, : , . , . : , / , . , . , . : , .

3.2.4. . , . , - . , , , , (/ , , , ): , , ! , , ! , ! , ! , . - , , , .

82

- . , . ( , , ). . , , , -, , ( ! ). . - (, , ). , , , . . - . . : , , ! , , ! , , ! , : , ! : , , ! : , , , , , - . , : , , ! : , , , . - : , , . - , , : , , ! , , - ! , : , ! , , . - : , , ! , , ! , ! ( , , , , ); , , ! , !

4. . - - .

: 83

, . . (2006) . - . - (2011), , . , - . .

, -. , , ( ), - ( ) ( ). , . - , . . , - .

: , -; , , , , , , .

. , , , , , . , , , . . - . , - . , , , . - . , , , . -. . -

84

. , , . , (, , ) . .

. (2006: 2829) . . - , . - , , . , , , , . , , . , , , , , , , [...]4 .

, . . , - : , 1987.

: , 1. : , 1959.

, . . . , . : Slo vo Sla via, 2011.

, . , . . , . . , . . , . . . - - . . . - , : , 2008.

4 . . . (2006: 29), , : [ ], , , . - , .

: 85 , . . :

, 2010. , . I, II. :

, 2006. , .

. (.). - II. : , 2011, 5767.

, . . , 3- . : - , 2007.

, . . - -, 30. 2011. - , . .

- , . . : , 2008.

, . , : . . . . . : , 1987, 353390.

, . . : - , 2012.

, . . . , - . : , 1996.

Rajna Dragievi

THE CONCEPT OF GOD IN SERBIAN PROVEBRS

S u m m a r y

The noun God is the most frequently used noun in the Serbian paremiological fund. This paper analyses the concept of God in Serbian proverbs recorded by Vuk Stefanovic Karadzic. The fragments of the national worldview concerning the relation between man and God are reconstructed. The conclusions are made based on the meanings of proverbs containing the noun God or its adjective derivatives, and also based on the most frequent verbs appearing in those proverbs, the most frequent nouns relating to God, as well as based on the list of imperative verbs that man uses to address God.

3, 11000 , rajnad@yahoo.com

271.22(497.11):929 Pavle, srpski patrijarh 27-248.3

*

- , . , , .

: , , , , , , , .

1. 1.1. (: 799800):

( ) ( , , 1914), ... - ... . ... - 1957, 34 . ... 1990. - 1992. ... , . 1988. . .... - , - - , , .

1.2. , - , ( 2010: 3768). -

(178006), ,

88

, . .

2. 2.1. -

, 1996. . :

. -, , - , , .

) , : . - , . ? ? , , 1. - , - , 2. , , , , , . . - .

) , .

1) . , . , - . - , . , , - , , , .

1 .: 1991: 38 ., 59 .; 1995: 32 . 48 .

2 .: 2001: 265.

: 89

2) , - . - , , - . ( 2002: 214) , 3. , .

3) , - , : , - , , . , - ( ), . ? , . : - , , - . , : - , .

2.2. . , . - :

- . . . , . , . , ,

3 . : 2001: 290291.

90. , () . . .

) . . , , . , - , , -. ( ) , . - , , . - , , , - .

) , - : , , - , , , .

) , - . , , - : ... . , () . . .

1) , , , , , , . - . , , . , . , , - .

: 91

2) - . - , , , - . , , - . : . , , - , - . , . - , . - . . , , , . , , - . : , - .

2.3. , - , - . , . () - . :

- , , , - . , .

, , - , , -, . , , , ; ; - , .

92

) - . -, , - , , .

1) , ( ), . - . . - , - , , , . - , - , .

2) - . - , - , : ... .

) , - . . . : , , .

2.4. .

) , -, (, , .), .

) , , - . . , :

. . -

: 93 , . - , . , , . , () . . .

, , , , . : , , .

) - -. . . : , , - , ; ; , .

3. 3.1.

.3.2. , , -

, , , , - .

3.3. , - , - , . - , : - . .

3.4. : -