รั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย:อดี�ต ปั�จจ�บั�น และ

อนาคต

พรายพล คุ้�มทร�พย 1

เอกิสารัอ�างอ�ง:“The Privatization Challenge: A Strategic, Legal, and Institutional Analysis of International Experience” by Pierre Guislain, The World Bank, 1997

2

เอกิสารัอ�างอ�ง:•“กิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ” ฝ่!ายวิ�ชากิารั มหาวิ�ทยาล�ย

ธรัรัมศาสตรั& 2542•“สารัะน'ารั��: กิารัปัฏิ�รั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ” ส)าน�กิรั�ฐวิ�สาหกิ�จและหล�กิทรั�พย&

ของรั�ฐ กิรัะทรัวิงกิารัคล�ง และ คณะ

เศรัษฐศาสตรั& มหาวิ�ทยาล�ยธรัรัมศาสตรั& 2543

3

เอกิสารัอ�างอ�ง:• “ส�มปัทานในกิ�จกิารั

สาธารัณ�ปัโภค” พรัายพล ค��มทรั�พย& และ สม�ย

โกิรัธ�นทาคม 2544•“State Enterprises and Privatization

in Thailand: Problems, Progress and Prospects” by Praipol Koomsup 2003

4

เค�าโครังกิารับัรัรัยาย 2ส'วิน :

• ควิามเปั1นมา ปั�ญหา และควิามพยายามปัรั�บัปัรั�งรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย• กิารัปัฏิ�รั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

5

บัทบัาทของภาครั�ฐในดี�านเศรัษฐกิ�จ

• นโยบัายและแผน• บัรั�หารัและกิ)ากิ�บัดี�แล• ผล�ตส�นค�าและบัรั�กิารั

6

บัทบัาทของภาครั�ฐในดี�านเศรัษฐกิ�จ

•หน'วิยรัาชกิารั: นโยบัายและบัรั�หารั บัรั�กิารั/ส�นค�าสาธารัณะ (ใช�เง�นภาษ�)

•รั�ฐวิ�สาหกิ�จ: ผล�ตส�นค�าและบัรั�กิารั (ค�ดีค'าส�นค�าและบัรั�กิารัโดียตรัง)

7

โดียปักิต�ภาคเอกิชนผล�ตส�นค�าและบัรั�กิารัไดี�

ท)าไมจ4งต�องม�รั�ฐวิ�สาหกิ�จ?•รั�ฐวิ�สาหกิ�จลงท�นและผล�ต ในกิรัณ�ท�5ส�นค�า

และบัรั�กิารัม�ควิามส)าค�ญต'อเศรัษฐกิ�จและส�งคม โดีย– ไม'ควิรัให�เอกิชนท)า (เพ65อ “ควิามม�5นคง”)

–ผ�กิขาดีธรัรัมชาต� (natural monopoly) และจ)าเปั1นต'อกิารัครัองช�พ (สาธารัณ�ปัโภค) 8

โดียปักิต�ภาคเอกิชนผล�ตส�นค�าและบัรั�กิารัไดี�

ท)าไมจ4งต�องม�รั�ฐวิ�สาหกิ�จ?•รั�ฐวิ�สาหกิ�จลงท�นและผล�ต ในกิรัณ�ท�5

ส�นค�าและบัรั�กิารัม�ควิามส)าค�ญต'อเศรัษฐกิ�จและส�งคม โดีย–ไม'ค��มค'าเช�งพาณ�ชย& –ใช�เง�นลงท�นส�ง–เปั1นอบัายม�ข (ต�องควิบัค�ม และเพ65อรัายไดี�) 9

แบั'งรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย ไดี� 5 ปัรัะเภท

1. สาธารัณ� ปัโภค (ไฟฟ8า ปัรัะปัา โทรัศ�พท& ขนส'ง)

2 .รัายไดี�จากิอบัายม�ข (บั�หรั�5 สลากิกิ�นแบั'ง ส�รัา)

3. ส'งเสรั�มบัางสาขา/สวิ�สดี�กิารั (กิ�ฬา สวินส�ตวิ& ท'องเท�5ยวิ น�คมอ�ตสาหกิรัรัม โคนม ยาง ยา วิ�จ�ย)

10

4 .สถาบั�นกิารัเง�น (ธนาคารัพาณ�ชย& ธนาคารัพ�ฒนาเฉพาะดี�าน: ออมส�น ธกิส . ธอส . Exim SME)

5. ควิามม�5นคงทางทหารั (หน�ง ทอผ�า แกิ�วิ อาหารัส)าเรั=จ แบัตเตอรั�5 อ� 'เรั6อ)

แบั'งรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย ไดี� 5 ปัรัะเภท

11

ควิามส)าค�ญของรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย

•60 แห'ง• ส�นทรั�พย& 2 ล�านล�านบัาท(40% ของ GDP) โดียไม'รัวิมสถาบั�นกิารัเง�น

•รัายจ'ายส�งกิวิ'างบัปัรัะมาณของรั�ฐบัาล

12

•หน�> =1 /3 ของหน�>สาธารัณะ– ส'วินใหญ'ม�กิรัะทรัวิงกิารัคล�งค)>าปัรัะกิ�น

• พน�กิงาน 250, 000 คน (1 % ของกิ)าล�งแรังงาน)

•ส'งรัายไดี�เปั1น 6 % ของรัายไดี�รัวิมรั�ฐบัาล

ควิามส)าค�ญของรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย

13

รั�ฐวิ�สาหกิ�จไหนเอ'ย?

14

ปั�ญหาของรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย•บัรั�กิารัไม'น'าพอใจ

–กิรัณ�ต�วิอย'าง: รัถไฟ ขสมกิ. ท'าเรั6อ ปัรัะปัา

•ภารัะกิารัเง�นส)าหรั�บัภาครั�ฐ–ไม'ขาดีท�น–แต'ต�องกิ��ย6มเพ65อลงท�นท�กิปั?

ภารัะหน�>ส)าหรั�บัภาครั�ฐ15

สาเหต�ของปั�ญหา 3 ปัรัะกิารั•ข�อจ)ากิ�ดีทางกิารัเง�น•ข�อบักิพรั'องของรัะบับัและ

องค&กิรั•กิารัผ�กิขาดี (ขาดีกิารัแข'งข�น)

16

สาเหต�ของปั�ญหา• ข�อจ)ากิ�ดีทางกิารัเง�น–กิารัปัรั�บัรัาคาและแรังกิดีดี�นทางกิารัเม6อง–ควิามจ)าเปั1นในกิารัลงท�นและกิารักิ��ย6ม–กิารัขาดีท�นและกิารัปัรั�บัปัรั�งค�ณภาพบัรั�กิารั

17

สาเหต�ของปั�ญหา• ข�อบักิพรั'องทางรัะบับัและองค&กิรั:

– กิฎ รัะเบั�ยบั ไม'คล'องต�วิ– รัะบับัเง�นเดี6อน สวิ�สดี�กิารั และแรังจ�งใจในกิารัท)างาน–ควิามเหมาะสมของคณะกิรัรัมกิารั/ผ��บัรั�หารั

18

• ข�อบักิพรั'องทางรัะบับัและองค&กิรั:

–โครังสรั�างกิารัควิบัค�มและกิ)ากิ�บัดี�แล–กิารัแทรักิแซงทางกิารัเม6อง

สาเหต�ของปั�ญหา

19

สาเหต�ของปั�ญหา• กิารัผ�กิขาดี– ผ�กิขาดีโดียธรัรัมชาต� หรั6อ โดียนโยบัาย– ผ��บัรั�โภคม�ทางเล6อกิน�อย --> ค�ณภาพบัรั�กิารัต)5า–กิารัให�ส�มปัทานกิ�บัเอกิชน แต'รั�ฐวิ�สาหกิ�จเปั1นค�'แข'งท�5ท)าหน�าท�5กิ)ากิ�บัดี�แลดี�วิย

20

กิารัปัรั�บัปัรั�งกิ�จกิารัรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย

• เรั�5มต�>งแต'แผนพ�ฒนาท�5 1–แต'จรั�งจ�งในช'วิงกิวิ'า 20 ปั?ท�5ผ'านมา

•ในทศวิรัรัษ 1990 ให� ส�มปัทานเอกิชนในสาขา ไฟฟ8า

โทรัคมนาคม ทางดี'วิน ท'าเรั6อปัรัะปัา 21

•อ)านาจกิารัผ�กิขาดีและอ)านาจ กิารักิ)ากิ�บัดี�แลของรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

ย�งเปั1นอ�ปัสรัรัคต'อกิารัแข'งข�นจากิธ�รักิ�จเอกิชน

• กิารัขยาย - ย�บัรั�ฐวิ�สาหกิ�จบัางแห'ง

กิารัปัรั�บัปัรั�งกิ�จกิารัรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย

22

•กิารัปัรั�บัปัรั�ง “ธรัรัมาภ�บัาล ”ของรั�ฐวิ�สาหกิ�จ– รั�ฐวิ�สาหกิ�จช�>นดี�– กิารัสรัรัหา แต'งต�>ง และดี)ารัง

ต)าแหน'งของผ��บัรั�หารั

กิารัปัรั�บัปัรั�งกิ�จกิารัรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย

23

•ควิามจ)าเปั1นในกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จอย'างจรั�งจ�ง (เพ�5มบัทบัาทของเอกิชน)

กิารัปัรั�บัปัรั�งกิ�จกิารัรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย

24

25

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ หล�กิกิารัของกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย:

ส'วินหน45งของแผนฟC> นฟ�เศรัษฐกิ�จหล�งวิ�กิฤต เปัEดีโอกิาสให�เอกิชนเข�ามาลงท�นและให�บัรั�กิารั เพ65อแข'งข�นกิ�บัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ (Privatization, Capitalization, Peopleization, Equitization,Commercialization)

26

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัเพ�5มบัทบัาทเอกิชน (Privatization) 2 แนวิทาง:

ขายห��นให�เอกิชน ให�ส�มปัทานแกิ'เอกิชน (ช'วิงเวิลาหน45ง)

27

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัขายห��น ม�หลายวิ�ธ�/ม�ต� ขายให�ใครั อย'างไรั:

ปัรัะชาชน IPO และ voucher น�กิลงท�นสถาบั�น พน�กิงาน/ผ��บัรั�หารัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ พ�นธม�ตรัรั'วิมท�น (strategic partners)

28

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัขายห��น ม�หลายวิ�ธ�/ม�ต� ข�อจ)ากิ�ดีในกิารัขายห��นให�ต'างชาต�“ห��นทอง”(golden shares) ถ6อโดียรั�ฐบัาล กิ'อนขาย ต�องม�กิารัปัรัะเม�นม�ลค'าทรั�พย&ส�น บัางกิรัณ� ต�องม�กิารัจ�ดีองค&กิรัใหม' รัะดี�บักิารัพ�ฒนาของตลาดีหล�กิทรั�พย& และวิ�ธ�กิารัขายห��น

29

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัให�ส�มปัทาน (ส�ทธ�ช�5วิครัาวิหรั6อ concession) ใช�กิ�บั natural monopoly

30

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัให�ส�มปัทาน ม�หลายแบับั: จากิเอกิชนม�บัทบัาทน�อย ไปัถ4งมากิ

Service/Management Contracts Leases

31

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัให�ส�มปัทาน (Concessions ) :

รัะยะเวิลายาวิ - 20 30 ปั? เอกิชนลงท�น บัรั�หารั และดี)าเน�นงานเอง ม�ส�ทธ�แต'ผ��เดี�ยวิในช'วิงส�มปัทาน

32

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัให�ส�มปัทาน (Concessions) :

จ'ายค'าส�มปัทานให�ภาครั�ฐ เอกิชนรั�บัควิามเส�5ยงดี�านตลาดี แต'รั�ฐอาจปัรัะกิ�นตลาดีในบัางกิรัณ�

33

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัให�ส�มปัทาน (Concessions ) :

B = BuildT = TransferO = Operate

34

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัให�ส�มปัทาน (Concessions ) :

ม� 3 รั�ปัแบับั: 1) BTO โอนให�รั�ฐเม65อสรั�างเสรั=จ

ทางดี'วินข�>น 2 ดีอนเม6องโทลเวิย& โทรัศ�พท&

35

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัให�ส�มปัทาน (Concessions ) : ม� 3 รั�ปัแบับั: 2) BOT โอนให�รั�ฐเม65อส�>นส�ดีส�มปัทาน

รัถไฟฟ8า BTS ท'าเรั6อแหลมฉบั�ง ปัรัะปัาปัท�ม-รั�งส�ต

36

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัให�ส�มปัทาน (Concessions ) : ม� 3 รั�ปัแบับั: 3) BOO ไม'ต�องโอนให�รั�ฐ

ผ��ผล�ตไฟฟ8าอ�สรัะ (IPP)

37

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ: Privatization

กิารัให�ส�มปัทาน (Concessions ) : ม� 3 รั�ปัแบับั: 3) BOO ไม'ต�องโอนให�รั�ฐ

ผ��ผล�ตไฟฟ8าอ�สรัะ (IPP)

38

วิ�ตถ�ปัรัะสงค&ของกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

วิ�ตถ�ปัรัะสงค&ส)าค�ญ ค6อปัรัะส�ทธ�ภาพ

ไม'ใช'เพ�ยงเปัล�5ยนเจ�าของแต'ส)าค�ญท�5 กิารัส'งเสรั�มกิารัแข'งข�น

39

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ แยกิงานเปั1น 3 ส'วิน

นโยบัายและแผน (policy and planning) โดียรั�ฐบัาล กิารักิ)ากิ�บัดี�แล (regulation) โดียองค&กิรักิ)ากิ�บัอ�สรัะ กิารัให�บัรั�กิารั (service provision) โดียเอกิชนและรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

40

กิ�จกิารัใดีควิรั/ไม'ควิรัแปัรัรั�ปั? ส�นค�า/บัรั�กิารัท�5เอกิชนผล�ตไดี�อย�'แล�วิ สาธารัณ�ปัโภคท�5ม�ผ��ผล�ตไดี�หลายรัาย สาธารัณ�ปัโภคท�5 ผ�กิขาดีโดียธรัรัมชาต�“ ” (กิรัณ�กิ)>ากิ45ง) บัรั�กิารัเช�งส�งคม ไม'ใช'เช�งพาณ�ชย& (แปัรัรั�ปัไม'ไดี�)

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

41

กิ�จกิารัสาธารัณ�ปัโภคม�กิม�รั�ฐวิ�สาหกิ�จ เปั1นผ��ผ�กิขาดี (ไฟฟ8า ปัรัะปัา โทรัศ�พท& ท'าเรั6อ) ปัรั�บัเพ65อเพ�5มกิารัแข'งข�น และม�กิารักิ)ากิ�บัดี�แล ผ��ผ�กิขาดี

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

42

กิ�จกิารัสาธารัณ�ปัโภคผ�กิขาดีต�องปัรั�บัโดีย “กิารัแยกิส'วิน ” (unbundling) และค)าน4งถ4ง

ปัรัะโยชน&/ต�นท�นของกิารักิ)าจ�ดีกิารัผ�กิขาดี

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

43

แยกิแบับัแนวิต�>ง: upstream/ downstream เช'น generation transmission distribution ในไฟฟ8า

แยกิแบับัแนวินอน: แยกิกิ�จกิารัผ�กิขาดีตามพ6>นท�5

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

44

แยกิรัะหวิ'าง โครังสรั�างพ6>นฐานทางกิายภาพ (physical infrastructure) และกิารัให�บัรั�กิารั

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

45

โครังสรั�างพ6>นฐานทางกิายภาพ: แข'งข�นไดี� เช'น โรังไฟฟ8า โรังพ�กิส�นค�า ท'าเท�ยบัเรั6อ เครั6อข'ายโทรัศ�พท&ทางไกิล ต�องผ�กิขาดี เช'น รัะบับัสายส'ง/จ)าหน'ายไฟฟ8า ถนน รัางรัถไฟ โทรัศ�พท&พ6>นฐาน ท'าเรั6อ รั'องน)>า ท'าอากิาศยาน

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

46

กิารัให�บัรั�กิารั: แข'งข�นไดี� เช'น โทรัศ�พท& กิารัขนส'ง กิารัขนยกิส�นค�า กิารัขายปัล�กิไฟ/น)>า ต�องผ�กิขาดี เช'น กิารัข�ดีลอกิรั'องน)>า กิารัจ�ดีรัะเบั�ยบัจรัาจรั

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ

47

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ:

ปัรั�บัโครังสรั�างตลาดี ข�อเสนอกิารัแยกิส'วินกิ�จกิารัไฟฟ8าไทย:

เคยผ�กิขาดีโดีย กิฟผ. กิฟน. กิฟภ. แยกิส'วินโดียให�ผล�ตไฟโดียเอกิชนแข'งกิ�น ขายเข�าตลาดีกิลาง ผ'านรัะบับัสายส'ง/สาย จ)าหน'ายซ45งผ�กิขาดีโดียรั�ฐวิ�สาหกิ�จ และแข'งกิ�นขายปัล�กิ

48

กิรัะบัวินกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จ:

ปัรั�บัโครังสรั�างตลาดี กิารัแยกิส'วินกิ�จกิารัไฟฟ8าไทยในปั�จจ�บั�น:

แยกิส'วินโดียให�ผล�ตไฟโดียเอกิชนแข'งกิ�น ขายให� กิฟผ. ผ'านรัะบับัสายส'ง/สาย จ)าหน'ายซ45งผ�กิขาดีโดียรั�ฐวิ�สาหกิ�จ และขายปัล�กิกิ=ย�งผ�กิขาดี (กิฟน. และ กิฟภ.)

49

ผลกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย

กิ�จกิารัไฟฟ8าไทยในปั�จจ�บั�น: นโยบัาย: กิรัะทรัวิงพล�งงาน กิ)ากิ�บัดี�แล: คณะกิรัรัมกิารักิ)ากิ�บักิ�จกิารัพล�งงาน ให�บัรั�กิารั: ผล�ตไฟฟ8าโดียเอกิชนและ กิฟผ. กิฟผ. รัะบับัสายส'ง กิฟน. และ กิฟภ. รัะบับัสายจ)าหน'าย และขายปัล�กิ

50

ผลกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย

กิ�จกิารัโทรัคมนาคมไทยในปั�จจ�บั�น: นโยบัาย: กิรัะทรัวิงเทคโนโลย�ส65อสารัฯ (ICT) กิ)ากิ�บัดี�แล: คณะกิรัรัมกิารัส65อสารัและ โทรัคมนาคมแห'งชาต� ให�บัรั�กิารั: TOT กิสท . และเอกิชน (AIS DTAC TRUE)

51

ผลกิารัแปัรัรั�ปัรั�ฐวิ�สาหกิ�จไทย

สาขาอ65นๆ : ขนส'ง (รัถเมล& รัถไฟ กิารับั�น ท'าเรั6อ) น)>าปัรัะปัา