بسمه تعالی

تاثیر اجرای قانون یارانه ها در مصرف گندم و استفاده بهینه از

ظرفیت های جدی

فهرست مطالب

.Iتعریف یارانه در بخش کشاورزی.IIوضعیت گندم در جهان و ایران.III آثار اولیه اجرای قانون هدفمند

کردن یارانه ها.IV راهکارهای پیشنهادی استفاده از

حذف یارانه نان در کاهش مشکالت در کشورعمده بخش کشاورزی

.Iتعریف یارانهیارانه را می توان به پرداخت و کمک مالی

دولت ها به بخش خصوصی با اهدافی تواند مشخص تعریف کرد. می کشاورزی بخش در یارانه پرداخت اهداف

: باشد زیر بقرار غذايي مواد قيمت تثبيت كنندگان توليد درآمد در ثبات ايجاد کشاورزی محصوالت كافي توليد به اطمينان توليدات بخش در گذاري سرمايه ترغيب و تشويق

كشاورزي دريافت براي پذير آسيب اقشار تغذيه سطح ارتقاء

غذايي امنيت هاي شاخصه حداقل ملي اقتصاد توسعه جهت در كشاورزي بخش تقويت

روش هاي متداول اعمال يارانه

مستقيم − پرداختكاال − تحويلوام − بهره تقليلمالياتي − معافيت هايكشاورزي – − محصوالت بيمه خدماتي يارانهتضميني − خريد های هزینه− : يا و مجوزها ، تعرفه جمله از وارداتي هاي سياست

ها ممنوعيتهاي – − مشوق و مقررات صادراتي هاي سياست

صادراتي− ، انرژي نظير دولتي هاي كاال قيمت نگهداشتن پايين

... و آب شيميايي، كود

نظرات مخالف در مورد برقراري يارانه در كشاورزي

هاي يارانه برقراري زيست محيط طرفدارانعمده ) ( دليل را صادراتي هاي مشوق ` مثال تجاري

و بيشتر شيميايي مواد از كنندگان توليد استفادهدانند . مي طبيعي منابع حريم به تجاوز نيز

بدون برقراري با نيز تجارت سازي آزاد مدافعانمدافع المقدور حتي و مخالف ها يارانه حساب

باشند . مي آن محدودسازي بدليل كشورآمريكا و اروپايي كشورهاي برخي در

` بعضا امتياز اين از بزرگ بيشترمالكين برخورداريگيرد . می قرار نقد مورد ها يارانه

اهم موارد يارانه در بخش كشاورزي ایران

1385يارانه انرژي ) گازوئيل- برق( در سال درصد كل 7/3 هزار ميليارد تومان ) 2/9مبلغ

يارانه انرژي ( ،ميليارد تومان در 800يارانه كود شيميايي

(89سال ) ،ميليارد 393يارانه بيمه محصوالت كشاورزي

(89تومان ) (89 ميليارد تومان )40يارانه بذر

آثار اوليه اجرای طرح هدفمندی :یارانه ها

10% ، گازوئيل 6كاهش مصرف بنزين %

درصد 10كاهش مصرف برق

درصد30كاهش مصرف گندم به ميزان

27/11/90 تلویزیون مورخ 6- به نقل از آقای محمد رضا فرزین دبیر ستالد هدفمندی یارانه ها ، مصاحبه با شبکه 1ماخذ :

10/30ساعت

از قول آقای محمدرضا فروتن7/5/90- سایت جام جم مورخ 2

مسائل مربوط به گندم در جهان و ایران ) تولید ، مصرف ، تجارت (

- تغييرات توليد گندم ،توليد سرانه وانرژي مصرفي 1جدول شماره مردم جهان

)از كل محصوالت(گندم را به عنوان محصول معجزه گر قرن بیستم معرفی کرده اند

زیرا توانسته است امنیت غذایی را در کشورهای آسیایی ، آمریکای التین و قسمتی از آفریقا تامین نماید .

1960سال 2008 -2009سال

ميليون تن) با رشد 683/8

درصد 2ساالنه بيش از

رشد(

توليد گندم ميليون تن222/4

جمعيت جهان ميليارد3 ميليارد6/8

توليد سرانه كيلوگرم74 كيلوگرم100

2730 1900

متوسط انرژي مصرفي

كيلو كالري- روز-نفر

از تمام مواد غذايي

( را به عنوان دوران رشد 2000-1950دوره )سريع توليدات كشاورزي همراه با كاهش نسبي

قيمت محصوالت غذايي از جمله گندم . مي شناسند

% کاهش داشته است60قیمت گندم و ذرت و برنج

کیلو در هکتار در سال 500عملکرد گندم از افزایش 2000 کیلو در سال 2700 به 1950

یافته است

به متحمل و توليد باالي ظرفيت با شده اصالح ارقام تنوع

زا خسارت پاكوتاه- عوامل ارقام

شيميايي سموم و كودها انواع مصرف افزایش

مكانيزاسيون توسعه

آبياري مدرن تكنولوژي هاي

مناسب محصول یک قراردادن با گندم زراعی الگوی اصالح

)... (زراعی تناوب در ، کلزا لگیوم،

اهم داليل رشد عملکرد

- توليد، تجارت )صادرات و واردات( ده كشور عمده جهان3جدول شماره

ده كشور عمده : )ميليون تن(

توليد كننده

2006-2008متوسط

صادر كننده

2006-2009متوسط

وارد كننده

2006-2009متوسط

اتحاديه اروپا 129/6 آمريكا 28/5 مصر 8/2

چين 110 كانادا 17/8 برزيل 7

هندوستان 74/6 اتحاد اروپا 16/1 اتحاديه اروپا 6/8

روسيه 57/7 روسيه 13/8 اندونزي 5/3

آمريكا 57/7 استراليا 10/8 ژاپن 5/3

كانادا 24/6 آرژانتين 9/6 الجزاير 5/3

پاكستان 21/8 قزاقستان 7/6 مكزيك 3/4

ترکیه 18/3 اكراين 5/7 عراق 3/4

اكراين 17/4 تركيه 1/9 نيجريه 3/3

استرالیا 17/4 پاكستان 1/4 كره)جنوبي( 3/2 و 2009-2010 ) 88و87 میلیون تن )فائو( و در سایر 3/2واردات گندم ایران در این دوره

میلیون تن می باشد .گ.ک.ج.ا.ا5 و 5/9( برابر با 2009-2008

- مقايسه توليد و صادرات و 4جدول شماره واردات گندم در دو حوزه كشور هاي

توسعه يافته و در حال توسعه )متوسط (2006-2008سالهاي

میلیون تن

درصد واردات درصد صادرات درصد تولید

21 25/3 84 102/3

53/5 341 كشورهاي

توسعه يافته

79 95/5 16 19/3 46/5 295/8

كشورهاي

در حال

توسعه

%کالری 30بدلیل جایگاه گندم در امنیت غذایی مردم جهان )روزانه( قیمت آن حائز اهمیت میباشد *

:عوامل موثر بر افزايش قيمت گندم در سنوات اخيرعبارتند از

كشورهاي در سوزي آتش يخبندان، ، خشكسالي اقليمي، حوادثگندم كننده توليد عمده

گندم كشت زير سطح كاهش سبب توليد، هزينه افزايش بر عالوه كه انرژي قيمت افزايش

بدليل ) گردد مي انساني غذاي عنوان به غالت عرضه كاهش) سبز انرژي توليد در غالت از بيشتر استفاده

( ،هند چين، ظهور نو اقتصاد با كشورهاي در درآمد افزايشمصرف ...( برپايه غذايي الگوي سمت به تمايل و سوق و برزيل

به ... ) گاو گوشت كيلو هر توليد براي حيواني غالت 7پروتئين كيلو). است نياز

میلیون تن 453/2 میلیون تن ،683/8در تولید ساالنه میلیون تن بعنوان 121/7غذایی و ( (foodمصرف ( fao(میباشد ) feedعلوفه)

staple foodایران – گندم از دیرباز تا کنون بعنوان غذای اصلی مردم این سرزمین می باشد و بیشترین سطح زیر کشت و تولید را

در بین محصوالت زراعی بخود اختصاص داده است

– مقايسه متوسط سطح زير كشت 5جدول شماره وتوليد گندم باكل محصوالت زراعي

83-84و 87-88 ساله 5متوسط ماخذ:بانک اطالعات زراعت- وزارت جهاد کشاورزی

درصدمحصوالت

زراعي

گندم

53/2 12/4 6/6 سطح زير

كشت )ميليون

هكتار(

20 66/7 13/2 توليد )ميليون

تن(

شماره و- 6جدول آبی تفکیک به گندم کشت زیر سطحدیم

سالهاي ) متوسط كشاورزي جهاد وزارت (88تا 84آمارزراعت : اطالعات بانك مأخذ

عملكرد كيلوگرم

در هكتار

سهمدرصد

توليد بهت1000ن

سهمدرصد

مساحت بهه1000 كتار

3504 70 9228 38/5 2550 گندم آبي

1044 30 4024 61/5 4078 گندم ديم

2000

مت���وس

ط

100 1325

2

100 6628

جمع

- مقدار كل عرضه گندم طي دهه هاي مختلف)سرانه 7جدول شماره كيلوگرم – سال (

طرح افزايش توليد گندم1381-90ماخذ: كتاب طرح ده ساله

از كتاب طرح افزايش توليد گندم

از كتاب راه نوين سبز بررسيدهه

ميزان رشد)%(

مقدار )كيلوگرم(

ميزان رشد)%(

مقدار )كيلوگرم(

- 145 - - 40دهه

31 190 - 170 50دهه

6/3 202 14/7 195 60دهه

20/2 243 18/9 232 70دهه

67/5 كيلوگرم 98

دهه4طي 36/5%

كيلوگرم 62

طي سه دهه

رشد تغييرات

طي دهه هاي

بررسي

4/2% 4/5%متوسط رشد

ساالنه

شماره سالهاي - ) ( 8جدول طي انساني مصارف براي آرد گندم سرانه عرضه 1377-68روند

كيلوگرم : واحد

�خذ:مؤسسه پژوهشهاي برنامه ريزي واقتصاد كشاورزي ، ترازنامه غذايي ايران ما(1378 – 1368)

137

8

137

7

137

6

137

5

137

4

137

3

137

2

137

1

137

0

136

9

136

8سال

166/

7

189/

1

173/

3

170/

6

170/

8146

153/

7

165/

2

153/

4

150/

2158

گندم)

آرد(

189/

4

214/

9

196/

9

193/

9

194/

1

165/

9

174/

6

187/

7

174/

3

170/

7

179/

5

برحس

ب

گندم

شماره سالهاي - 9جدول طي ايران در گندم عرضه و ذخيره توليد، 1379- 88وضعيت

ایران: بازرگانی اتاق ماخذ

متوس

ط ده

ساله

88 87 86 85 84 83 82 81 80 79

سال

فعاليت

12430

/5

134

84

795

7

158

87

146

64

143

08

145

68

134

40

1245

09458

808

9

توليد )هزار

تن(

2855

/2

506

0

591

9

189/

3

115

2

105/

1

170/

4

733/

3

283

9

6771

/1

5612

/7

واردات)هزار تن

)

152/

2

193

0150 735 133 88 39 51 28 49 56

صادرات )هزار تن (

گندم واردات به وابستگی کاهش جهت در شده انجام اقداماتها دولت ، وابستگی روند گرفتن اوج با همزمان و چهل دهه اواخر از

اند . داشته اصرار و تاکید داخل منابع از نیاز مورد گندم تامین بر هموارهسال در منسجم و جدی اقدام اولین اسالمی انقالب از طرح 68پس قالب در

کشاورزان – ، کارشناسان مسئولین استقبال با که گردید آغاز گندم محوریشماره . نمودار در طرح این مثبت آثار گردید شده 2مواجه داده نشان

. است

اقدامات اساسي انجام يافته در راستاي

افزايش توليد و نيز توليد پايدار پرپتانسیل ارقام تنوع گندم زنگ بيماري کنترل هرز هاي علف با مبارزه سطح توسعه گندم سن با مبارزه مراحل به ساماندهي نتايج از استفاده و علمي روش به گياهي تغذيه شروع

خاكشناسي آزمايشات. گندم مزارع در مكانيزاسيون توسعه زراعي تناوب الگوي اصالح براي كنكاش

خوشبختانه در شروع دهه هشتاد مجددا� تمايل عمومي به احياء مجدد طرح گندم تعلق گرفت.در اين دوره با

استفاده از تجارب دهه هفتاد و ادامه مجدد طرح افزايش توليد گندم با اقداماتي چون :

گندم 1. توليد افزايش ساله ده طرح مشروح 1380-90تدوين بصورتتحقيقاتي و اجرايي تجربه سال ده نتايج از استفاده با و فني و

زنگ 2. نظير گندم توليد اساسي مشكالت و موانع از بسياري كاهش... - و – هرز علف هاي سن آفت زرد

اي 3. بيمه وسيع پوشش و بازرگاني حمايت هاي

و 4. هوايي و آب شرايط مطلوب بالنسبه سالهاي از خورداري بربارندگي

گذاري 5. قانون ، سياسي سطوح در مسؤوالن و مؤثرمراجع پشتيبانيگندم عملكرد و توليد كه گرديد كشورباعث بازرگانی اجرايي و

. گيرد قرار مطلوب افزايشي روند يك در ` مجددا)رکورد 83 کیلوگرم در سال 3827ارتقاء عملکرد گندم آبی به 6.

طبق برنامه عملکرد نسبت 89عملکرد تا کنون( در سال کاهش یافت 3448% عدم تحقق به 26کیلوگرم باشد که با 4650

- وضعيت كيفي گندم هاي توليد داخلي10 جدول شماره

اكنون پس از گذشت دو دهه و ارتقاء كيفي گندم هاي داخلي توجيه بخش بازرگاني كشور مبني بر 10حسب جدول شماره

اجازه واردات يك ميليون تن گندم خارجي بمنظور جبران كمبود كيفي گندم داخلی جاي تاسف و نگراني دارد ) مصاحبه معاون

خبرگزاري فارس ( كه 89 اسفند 16محترم وزير بازرگاني مورخ متاسفانه از طرف بخش مرتبط اعتراضي نسبت باين اظهار نظر

مالحظه نشده است

1383

درصد

1382

درصد

1381

درصد

1372

درصد

سالگروه بندي

كيفي گندم

66 65 63 32گروه

خوب

33 28 24 38گروه

متوسط

1 7 13 30گروه

ضعيف

ايران در گندم توليد عمده چالش هاي

)1 - - - رقابت ناكافي وري بهره كشاورزان ناكافي درآمد عملكرد قلتپذيري

ها 2( يارانه گرفتاري دولتي، تداركات مشكالتنه 3( آبي منابع نظر از كشور هاي دشت شدن بحراني تصاعدي روند

در حيات بلكه كشاورزي بخش چالش بزرگترين عنوان به تنهاكشور

عدم 4( و خشكسالي خاصه اقليمي حوادث از ناشي توليد نوساناتمناسب راهكارهاي ارائه

هاي 5( كشت در گندم با زراعي تناوب در مناسب محصول خالي جايزمستانه

نظير 6( مالحظه قابل خسارت با ليكن رنگ كم ظاهر به هاي بيماري. فوزاريوم نماتود، ، پاخوره

)7. گندم سن آفت كيفي و كمي خسارت

ریاست- 3 نقالز به گندم مصرف کاهش در ها یارانه هدفمندی قانون اجرای آثارمورخ جمهور ( 25/2/90محترم و ) اقتصادی وزیرامور آقای جناب تلویزیونی مصاحبه

بازرگانی 16/1/90دارایی محترم وزیر به 23/3/90و گندم مصرف کاهش موجباتروزنامه% . 30میزان با مصاحبه در نیز بازرگانی وزیر محترم معاون است گردیده

مورخ اقتصاد جدول 13/2/90دنیای شرح به مطالبی سطح این در کاهش تائید ضمنشماره

11. فرمودند بیان

شماره مختلف – 11جدول سنوات طي خوراكي گندم سرانه و ساالنه مصرف

سالهاي به نسبت جاري سال در كشور گندم ترتيب 89و 88، 84مصرف و 6/29، 36به4/26. ميدهد نشان كاهش درصد

1390

)پيش بيني (1389 1388 1384

سالگندم

خوراكي

6/4 8/7 9/1 10 مصرف ساالنه

)ميليون تن(

85 104 139 161 مصرف سرانه

خوراکی

)كيلوگرم

ساالنه(

هدفمندي طرح اجرای مراحل و شروع در مهم بسيار دونكته به توجهباشد مي ضروري ذيل شرح به ها : يارانه

مردم تغذیه سوء از جلوگیری نظر از عمومی تغذیه شیوه از مراقبتقریب و% 40تامین روزانه کشور% 50انرژی پروتئین

گندم ) مصرف سریع از% 30کاهش کمتر ماه 6درفروشی * خرده سطح در غذایی مواد جاری های قیمت سریع -48افزایش

گذشته 24 سال به نسبت امسال فروردینمناسب جایگزین الگوی ارائه عدم

کشور ** در تغذیه سوء دچار افراد مالحظه قابل جهت وجود عوارض بدلیل کشاورزی محصوالت تولید به خسارت و صدمه از جلوگیری

قانون اجرای از ناشی

ایلنا *• خبرگزاری ، مرکزی خبر 3/2/90بانک 187826کدپزشکی 23% **• علوم دانشگاه و تغذیه انستیتو مشترک مطالعات حسب کشور جهت

سال سال 79-80در در ایران آمار مرکز آمار تحلیل 87و

قانون اجرای از پس کشور نیاز مورد گندم محاسبهها یارانه هدفمندی

و ) دام خوراک غذایی، صنایع گندم مصارف سایر چنانچه

احتیاط ( ضریب با و بذر منظور% 10طیور، افزایشبه جاری سال در کشور نیاز نزدیک 10نماییم تن میلیون

شود میساله- ده تولید متوسط به توجه با مقدار این و 79-88تامین

خشکسالی سال سه باسانی 12/5با باشد می تن میلیوناست میسر

سنتی- تامین 4بطور کشور زارهای دیم از آن تن میلیونشود می

سطح- در ( 1/6مابقی فعلی ) راندمان با هکتار میلیوناست تامین قابل

شود 0/9- می جویی صرفه آبی اراضی در هکتار میلیونمصر- کشور در آبی عملکرد سطح به را عملکرد اگر

میشود 1/56( 6400برسانیم ) جویی صرفه هکتار میلیون

IV : -پيشنهادات و راهكارهااز( خارج به روغني هاي دانه كنجاله و نباتي روغن به وابستگي كاهش الف

كشور سال در ساالنه واردات براي ارز بيشترين بیش 1989اختصاص

و 2/8از روغنی دانهای ، روغن واردات برای دالر میلیارداست . گردیده مصرف کنجاله

( و گندم اساسی کاالی دو واردات برای ارزی هزینه مقایسهسالهای( فاصله در سال (19 )89تا 71روغن

. ا : . ا ج گمرك آمارنامه ماخذ

متوسط ساالنه

ارز مصرفي ميليون –

دالر

ارزمصرفيميليون دالر

مقدار واردات

ميليون تن

1094 20800 45 روغن ،دانه روغني وكنجاله

596 11330 60 گندم

ب- از فرصت بدست آمده مي توان با حمايت از 200-250كاهش سطح زير كشت به ميزان

هزار هكتار ساالنه با اولويت دشت هاي بحراني در محدود كردن استفاده از آبهاي زير زميني

موجبات تقويت - تعادل بخشي و حصول به ظرفيت پايداري منابع آب هاي زير زميني را

طي حداكثر پنج سال محقق ساخت و يكي از مخاطره آميز ترين تهديد هاي كشور را بر طرف

13نمود. دقت در اعداد و ارقام جدول شماره مربوط به يكي از دشت هاي بحراني نشان از وخامت وضعيت پيش روي دشت هاي كشور

مي باشد .

بدلیل شوری آب کاهش عملکرد یونجه خشک 500 تن و غالت 15 تن ،چغندر قند 2/5-2

کیلوگرم در مزرعه فوق گزارش گردیده است

تعداد دشت های بحرانی

تعداد دشت های ممنوعه

تعداد دشت های کشور

62 291 609

شماره (13جدول مشهد – ) بحراني دشت قدس آستان مزرعه وضعيت

1387 1371 1348 1344 سال

105 78 44 36

سطح ايستايي

آب زير زميني

)متر(

7/13 23 48-45 50دبي چاه- ليتر

بر ثانيه

2500-

1800- -

2000-

1500ECشوري آب

ج- در قالب اصالح الگوي كشت با افزايش سطح 70زير كشت ذرت دانه اي مي توان وابستگي

درصد و يا با افزايش 30درصدي كشور را به كشت علوفه موجبات افزايش شير و

گوشت در كنار فشار كمتر به مراتع فراهم آورد.

د- با اصالح الگوي كشت در اراضي ديم بخصوص ميليمتر در سال 300مناطق با بارندگي كمتر از

از طريق حمايت از كشت جو براي جايگزين گندم هزار تن توليد جو را 400موجبات افزايش حداقل

فراهم آورد و همچنين بازدهي بهره وري از آب باران را در توليدات كشاورزي افزايش داد.