BAΓΓΕΛΗΣ ΙΝΤΖΙΔΗΣ

Εκ βαθέων:

με τη φαντασία,

όπως με την ελευθερία

1

O Αrminius Vambery (19/3/1832 – 15/9/1913) ένας Ούγγρος τουρκολόγος ταξίδεψε στην Ασία θέλοντας να γνωρίσει και να μελετήσει τις κοινότητες των ανθρώπων. ΄Εγραψε στα απομνημονεύματά του (Vámbéry, Ármin, The Story of My Struggles: The Memoirs) : "Παράξενο δεν είναι;¨ αναλογίστηκα ¨Στην Ασία με νόμιζαν, με καχυποψία, μάλλον για Ευρωπαίο και στην Ευρώπη για Ασιάτη".

Είναι στιγμές που αναρωτιέσαι αν είσαι όλα όσα δημιούργησες ή αν κυρίως είσαι όλα εκείνα που δεν δημιούργησες, δηλαδή, αν είσαι όλα εκείνα που δημιούργησες μες στη φαντασία σου. Είναι στιγμές που σκέφτεσαι πού είσαι... με τι είσαι... με ποιους είσαι. Αλλά σε τέτοιες ερωτήσεις ακόμα κι όταν τις θέτω εγώ προς τον εαυτό μου (ένα είδος παιχνιδιού παγιδεύσεων) νιώθω πως κάτι μου χτίζει το μυαλό, σαν να ορθώνεται μπροστά μου ένα τείχος. Μπορώ πολύ εύκολα να απαντήσω στην ερώτηση, φερ' ειπείν, αν είμαι με το κέρδος (ως αυτοσκοπό) ή με την ισότητα στην κατανάλωση. Eπιλέγω το δεύτερο επειδή το πρώτο δεν το αναγνωρίζω παρά ως μια λογιστική υλικότητα δίχως ύλη.

Δεν μπορώ να πω ότι είμαι με κάτι σε επίπεδο φερ' ειπείν κόμματος. Μπορώ να πω ότι δεν είμαι (ταυτοτικά) με ένα κόμμα - ποτέ μου δεν ήμουν με κόμμα (ως να είμαι κόμμα) κι ας είμαι μέλος κόμματος - αλλά μπορώ να πω ότι είμαι με την πολιτική. Είμαι, δηλαδή, με ό,τι δεν δημιουργεί μονοδρόμους αλλά αφήνει πάντα τη δυνατότητα να πειραματιστεί κανείς δίχως εμπόδια. Για αυτό αγωνίζομαι ενάντια ή υπέρ κάποιας προοπτικής ή ιδέας ή θέσης. Για αυτή τη διαρκή δυνατότητα.

Μα και μεγαλωμένος από γιαγιάδες και παππούδες που σχεδίαζαν αλλιώς και άλλους χάρτες (πέρα από τους χάρτες της γεωγραφίας υπάρχει και ο χάρτης για τη γεωγραφία) δεν θα μπορούσα ποτέ να είμαι τελικά - αυτό το τελικά γίνεται κάτι σαν ταφόπλακα της ιστορίας - δυτικόφρων ή ανατολίτης.

2

Μου είναι οδυνηρό να επιλέγω. Μερικές φορές και ανελεύθερο. Και έχω υποστεί (αυτό το ρήμα μου έρχεται να γράψω- υφίσταμαι) την οδύνη της επιλογής (είτε πλειοψηφεί είτε μειοψηφεί).

Εδώ και αρκετό καιρό αναστοχάζομαι τη ζωή μου και τη φαντάζομαι εκ νέου, δίνοντας σε αυτή την ανανέωση το όνομα του παρελθόντος. "Είμαι παρελθόν" λέω και βλέπω με έκπληξη συνανθρώπους μου να με ακούν και να πανικοβάλλονται. Είμαστε παρελθόν λέω σε συνεργάτες και αγανακτούν.

Αυτή την αντίσταση ονομάζω και βία. Αρνούμαστε ότι είμαστε παρελθόν, σημαίνει πως το κίνητρό μας και στην πολιτική επιλογή, φέρει ένα κοινό φορτίο. Τα πράγματα να γίνουν όπως πριν ή έστω τα πράγματα να μην γίνουν χειρότερα. Αλλά το ότι αυτός ο κόσμος και η πολιτική θέσμισή του είναι παρελθόν φαίνεται εξωφρενικά αδιανόητο για τους περισσότερους.

Ο κόσμος που δύναται να έλθει, ο άλλος κόσμος, με λυτρώνει και κυρίως με απελευθερώνει. Επειδή η διέλευσή του προϋποθέτει πως εμείς ως προσδιορισμοί και ως τρόποι του ανήκειν είμαστε παρελθόν. ΄Ετσι μπορώ να φανταστώ αλλιώς το παρόν και έτσι μπορώ να αναδημιουργήσω το παρελθόν μου αλλά και να το αφηγηθώ διαφορετικά. Σε αυτή τη διεργασία διαμορφώνω την άποψη πως όλη μου τη ζωή πορεύτηκα με ένα αίτημα. Την αντίσταση σε όποιον με θεωρεί αναγνωρίσιμο έτσι μα όχι και αλλιώς. Την αντίσταση στις δεσμεύσεις της ένταξης που ως τέτοια επιδιώκει να με ρυθμίσει σύμφωνα με έναν τύπο κοινωνικότητας, ένα καθορισμένο πλαίσιο ύφους. ΄Ενιωσα συχνά να με εγκλωβίζουν οι προσδοκίες των άλλων που όσο υψηλές ήσαν τόσο ασύνειδη επιθετικότητα έκρυβαν προς εμένα ή ό,τι κατά καιρούς πρέσβευα με την παρουσία μου και μόνον.

Θα περίμενε κανείς πως "λογικά" (εντός εισαγωγικών - τι θα πει "λογικά" αν όχι ένα όριο πέραν του οποίου υποθέτουμε πως κάτι υπάρχει δίχως να ξέρουμε αν υπάρχει πραγματικά;) ανήκω σε εκείνες τις δομές προσωπικότητας που δεν δεσμεύονται. Κι όμως στη ζωή μου δεσμεύτηκα και με πρόσωπα και με ιδέες. Και με συνέπειες που άλλες φορές αναγνώρισα με περισσή περηφάνια ενώ άλλες με περισσή

3

θλίψη. Δεσμεύομαι αλλά βίωνα πάντα ως πνιγμό κάθε επένδυση των άλλων στη δέσμευσή μου.

Ισχυρίζομαι πως δύναμαι να έλθω στη θέση του άλλου αρκεί αυτό να με απομακρύνει από τη γελοιότητα των επενδύσεων και των αποεπενδύσεων. Με φόβο, πάντα. Με αγωνία, πάντα. Αλλά με πείσμα απίστευτο ότι παρόλο που φοβάμαι και παρόλο που αγωνιώ αναλαμβάνω την νικηφόρα έκβαση των υποθέσεων για λογαριασμό εκείνων που πιστεύω και όσων αγαπώ. Μα και όταν ηττώμαι. Τότε μόνον αναγνωρίζω την αριστεία σε εμένα και σε εκείνα που πέφτουν μοιραία ή και πρόσκαιρα. Πιστεύω στην αριστεία της πτώσης. Και όχι στην πτώση. Ξέρω, έτσι, πως είμαι ελεύθερος από τις εξαρτήσεις της νίκης.

Τι πείσμα έλεγε και ξαναέλεγε η γιαγιά Ευμορφία. Τι παράξενο πείσμα που έχει αυτό το παιδί. Και βάλθηκε με την αργή και υπομονετική τεχνική της να μορφοποιήσει αυτό το παράδοξο υλικό που πήρε στα χέρια της νιογέννητο έναν Ιούλιο με την πρόβλεψη πως ίσως αυτό και η μάνα του να μην τα καταφέρουν.

Εξαιτίας αυτού του πείσματος που μου καρφώθηκε σε ό,τι λέμε βιολογική μας βάση έμαθα με ποιον είμαι. Ονομάζοντας τον εαυτό μου παρελθόν και αναδημιουργώντας το παρόν μου πεισματικά. Είμαι με την προϋπόθεση του σώματος, αλλά και με την προϋπόθεση της αγάπης όπως είμαι και με την προϋπόθεση της δημοκρατίας.

Είμαι με την προϋπόθεση του σώματος, τον έρωτα.

Είμαι με την προϋπόθεση της αγάπης, την ελευθερία.

Είμαι με την προϋπόθεση της πολιτικής των δυνατοτήτων, τη δημοκρατία.

Και για αυτό το λόγο φαίνεται πως δεν μπορώ να δω σωτηριολογικά κανέναν. Επειδή και ο Θεός στον οποίο πιστεύω - δεν βάρυνε πάνω μου ως σωτήρας. Θα τον είχα εγκαταλείψει προ πολλού αν υπήρχε περίπτωση και να το διανοηθεί μαζί μου. Αν ο Θεός είναι σεχταριστής - είπα πολύ νωρίς στον εαυτό μου - τότε δεν υπάρχει. Αν ο Θεός είναι μια άφατη δύναμη που κατεβαίνει επιδεικτικά μπροστά στα μούτρα

4

μου για να επιβεβαιώσει την ισχύ του μέσω της καθόδου του πάνω μου και να με συντρίψει, τότε δεν υπάρχει. Μα ο Θεός που υπάρχει - έλεγα πάντα στον εαυτό μου - είναι εκείνος που αδειάζει από ό,τι συνιστά τη θεϊκότητά του. Που δύναται να κενούται. Που δύναται να μην είναι εξαρτημένος από τους προσδιορισμούς του. Ο Θεός μου δεν είναι σωτήρας επειδή στο Ευαγγέλιο όλες αυτές οι θρησκοληπτικές πολιτικές προσταγές σωτηρίας δεν εκφράστηκαν παρά μέσω της παθητικής σύνταξης "σώθητι" με εννοούμενο πάντα ποιητικό αίτιο τον εαυτό (σώθηκες από εσένα και εξαιτίας σου επειδή όπως και ο Θεός μπορείς να αδειάζεις - να λες πως δύνασαι να μην είσαι κάτι και έτσι να δύνασαι, να γίνεσαι διαρκώς τείνοντας προς τη χάρη Του, τη δυνατότητα της ελευθερίας στα παρόντα και της ησυχίας στα έσχατα).

΄Ετσι βρέθηκα να υπερασπίζομαι εκείνο στο οποίο οι άλλοι επιτίθενται μνησίκακα. Με είδα να υπερασπίζομαι - ακόμη και διαφωνώντας - εκείνον που ενδιαφέρεται να λυθεί το πρόβλημα και όχι να επιφέρει πλήγμα σε κάποιον. Ναι, υπερασπίστηκα εκείνον που διεκδικεί αλλά δεν ταυτίζει τη διεκδίκηση με την εκδίκηση. Κατανοώ επειδή αναγνωρίζω πως είμαστε όλοι παρελθόν. Και πως αυτή ακριβώς η αναγνώριση μας εντάσσει εκ νέου και στην αφήγηση όπως και στην ιστορία αλλά με τρόπο αντιστικτικό, μη γραμμικό. Επιτέλους δίχως ευθείες που απλά μας καταπίεζαν όπως οι κυρίαρχες εικονολογίες του πολιτισμού των άλλων.

Αλλά δεν είμαι (και προτιμώ να περάσω στην αιωνιότητα, δηλαδή στην παύση του χρόνου, κοινώς νεκρός) με ό,τι - έστω και το παραμικρό - με υποχρεώνει επειδή είμαι με το ψωμί να στερηθώ τα τριαντάφυλλα. Δεν είμαι με ό,τι με υποχρεώνει επειδή είμαι με τη δημοκρατία να στερηθώ την δημιουργική πειραματική πρόκληση που προτείνει στους άλλους ιδέες, έναν νομαδισμό πέρα από την βία της ρουτίνας και της μεθόδου των εγκαταστάσεων.

Αρνούμαι ό,τιδήποτε με υποχρεώνει επειδή είμαι με τον τόπο να απαρνηθώ την ουτοπία. Δεν είμαι με ο,τιδήποτε με υποχρεώνει επειδή είμαι με την ουτοπία να απαρνηθώ και την προσαρμογή στις ανάγκες της υλικότητας.

5

΄Ισως κάπως έτσι να βρήκα, να ξαναβρήκα, το νήμα μου στον λαβύρινθο της επιθυμίας. Και πριχού με κάνει δυο μπουκιές ο Μινώταυρος της Ανάγκης, εκείνη η γυναίκα με το πλατύ μέτωπο, σάμπως φεγγάρι στο γέμισμά του, ξέρω πως θα κουνήσει την κλωστή για να μου δείξει την αφή εξόδου προς τα ξέφωτα της επιθυμίας, οδηγώντας με πέρα από τα σκιερά δάση.

Οι άνθρωποι θέλουν να υποχρεώνουν. Και αυτό το λένε σαφήνεια. Εγώ το λέω κακοήθεια και παλιανθρωπιά. ΄Ετσι το συνηθίζουν να συμπεριφέρονται με τους ακηδεμόνευτους. Τους υποψιάζονται επειδή τους είναι δύσκολο να διανοηθούν, να φανταστούν (ακόμη δυσκολότερο) πως δύναται να υπάρχουν και άνθρωποι που δεν ζουν υπό κηδεμονία. Κηδεμονία είτε της μνησίκακης ψυχής είτε της επιθετικότητας που με περισσή υπεροψία φέρει τον καθένα στην άσκηση της εξουσίας.

Διεκδικώ να ασκήσω την εξουσία δίχως την εξουσία, επιθυμώ την αγάπη δίχως τη δέσμευση, και εντάσσομαι στη δέσμευση δίχως την υποχρέωση.

Κι εγώ ως άλλος Αρμίνιος (που απεικονίζεται και στις δύο φωτογραφίες) στα τέλη του 19ου αιώνα μπορώ να πω για τις μέρες - μνήμες των ταξιδιών μου από τα τέλη του 20ου προς τον 21ο αιώνα ότι οι δούλοι με υποψιάζονταν μάλλον για αφέντη ενώ οι αφέντες για δούλο. Απογοήτευα πάντα τις προσδοκίες και των δύο. Επειδή διεκδικώ την ιδιοκτησία στις δικές μου προσδοκίες, που για να τις δημιουργήσω τις περνώ από την δοκιμασία της σπατάλης, έτσι ώστε ό,τι δεν σπαταλιέται γίνεται και είναι η προσδοκία μου.

6

Αλλά δεν υφίσταται το ολοκληρωμένο σύστημα - και μήτε δύναται να υπάρξει - σύμφωνα με το οποίο κάποιος θα είναι, θα συγκροτείται και θα ταυτίζεται μια και καλή με τον δούλο ή με τον αφέντη.

Είμαι με την αλήθεια εκεί ακριβώς που η ομοιότητα δεν είναι ταυτότητα και η ταυτότητα δεν είναι οι φαντασιώσεις ολοκληρωμένων συστημάτων και για εμέ έτσι ολοκληρωτικών.

Είμαι με τη φαντασία όπως είναι να είναι κανείς με την Ελευθερία.

7

8