รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ :...

รายงานวจยฉบบสมบรณ

ปจจยท�เอ �อตอการฟ�นฟบทบาทหนาท� การพฒนาจตวญญาณของวดในเขตเมอง

โดย รศ.ดร.อรศร งามวทยาพงศ และคณะ

สนบสนนโดย :

“โครงการพฒนาพ �นท�วดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะของเมอง เพ�อพลกฟ�นสปปายะและการเปนศนยรวมจตวญญาณ

ใหกบวดท�วประเทศ” (วดบนดาลใจ) สถาบนอาศรมศลป สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

ธนวาคม 2558

2-FINAL REPORT บทคดยอ รายงานวจย ศรว..doc ก

บทคดยอ

การวจยเร�อง “ปจจยท�เอ �อตอการฟ�นฟบทบาทหนาท�การพฒนาจตวญญาณของวดในเขตเมอง” ม

วตถประสงคเพ�อศกษาวา มปจจยและเง�อนไขอะไรท�เอ �อตอการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดในเขตเมองใหกลบมา

เปนศนยเรยนรสขภาวะดานจตวญญาณอนเคยเปนบทบาทสาคญในสงคมไทยมาอยางยาวนาน และเส�อมถอยไป

เปนอนมากจากการพฒนาของเมอง การศกษาใชวธการวจยเชงคณภาพ ดวยการเกบขอมลจากกรณศกษาวดใน

เมองและก�งเมอง 4 กรณ ของจงหวดนนทบร ราชบร สงขลา สงเคราะหขอมลรวมกบขอมลท�ไดจากการ

สมภาษณผ ทรงคณวฒท �งบรรพชตและคฤหสถ ท�มประสบการณสงดานการพฒนาศาสนาและสงคม และ

กรณศกษาอ�น ๆ จากแหลงขอมลเอกสารท �งภาษาไทยและภาษาองกฤษ

ผลการศกษาพบวา ปจจยและเง�อนไขท�เอ �อตอการฟ�นฟบทบาทของวดในเมองและก�งเมองประกอบ

ดวย “ปจจยจาเปน” ท�มอาจขาดได แตพฒนาใหมข �นได คอ ปจจยดานคณสมบตของแกนนาพระสงฆและ

คฤหสถท�ตองมภมรในระดบโลกตรธรรม , มทกษะในการออกแบบวธการศกษา (ไตรสกขา) และมความรเทาทน

การเปล�ยนแปลงของโลกสมยใหมโดยเฉพาะวฒนธรรมบรโภคนยม อกท �งตองมคณสมบตทางความคดและดาน

ปฏบตการอกหลายประการ นอกจากน � ปจจยดานกจกรรมของวดตองหลากหลาย ไมหยดน�ง และมความ

ตอเน�องเพ�อตอบสนองลกษณะสงคมแบบเปดของเมอง ซ�งผ อยอาศยมภมหลงหลากหลายแตกตางกนสงมาก

อกท �งตองมปจจยดานสถานท�ซ�งยงมเง�อนไขพฒนาสปปายะใหมความสงบ รมร�น เปนธรรมชาตได สดทายคอม

ปจจยของการจดการทนเงนดวยทาทท�เอ �อใหเกดความศรทธา ไมมขอสงสยของสงคมในเร�องความโปรงใส

ขอเสนอแนะท�ไดจากผลการวจย คอการจะฟ�นฟบทบาทดงกลาวของวดจะตองใหความสาคญมากท�สด

ตอการจดการเรยนรเพ�อพฒนาคณสมบตของแกนนาพระสงฆและคฤหสถของวดท�เปนกลมเปาหมาย โดยในดาน

เน �อหา คอการศกษาโลกตรธรรมท�เปนแกนแท อยางเขาใจสวนของเปลอก กระพ �ใหถกตองดวย ,ความรเทาทน

วฒนธรรมบรโภคนยม ,ความรทางพทธศาสนาประยกตรวมกบความรและเคร�องมอของการจดการสมยใหม

ทกษะการวเคราะหชมชน การใหคาปรกษาอยางมจตวทยาและเขาใจความทกขของวถชวตสมยใหม รวมไปถง

ฝกวธคดเชงวพากษ ความคดเชงสรางสรรค ฯลฯ สวนกระบวนการเรยนรควรเนนการเรยนรจากของจรงใหมาก

ท�สด จากแหลงเรยนรท�หลากหลายเพ�อฝกทกษะการพด การส�อสาร การต �งคาถาม การสงเกต ฯลฯ ไปดวย

พรอมกน

นอกจากน � คอบทบาทของวดในการเก �อกลสงคมน �น จะตองไดรบการพจารณาดวยความรอบคอบวา

จะตองเช�อมโยงกบภมรดานโลกตรธรรม เพ�อมใหบทบาทของวดเบ�ยงเบนออกจากแกนพทธธรรม ในสวนของ

เคร�องบงช �ท�เอ �อตอการสารวจความพรอมโดยเบ �องตนของวด คอการสารวจทนทางสงคมของวด ไดแกทนบคคล

ทนธรรมชาต ทนทางวฒนธรรม โดยถอวาการมทนบคคล-องคกรสาคญท�สด เพราะทาใหสามารถสรางหรอนา

ทนในขออ�น ๆ มาพฒนาตอยอดได

3-FINAL REPORT กตตกรรมประกาศ วจยศรว..doc ข

กตตกรรมประกาศ

คณะนกวจยขอนมสการขอบพระคณพระเถรานเถระและขอบพระคณเหลาคฤหสถทกทานของวด

ท�เปนกรณศกษา อนไดแก วดพระศรอารย จ.ราชบร , วดคลองแห จ.สงขลา ,วดไผเหลอง(อ.บางบวทอง)

และวดโพธ�เผอก จ.นนทบร ซ�งใหความอนเคราะหดวยความเมตตาแกการศกษาเกบรวบรวมขอมลเพ�อ

นามาเปนกรณศกษาเพ�อการเรยนรแกสาธารณชนในการวจยน � และทานผทรงคณวฒทกทานท �งบรรพชต

และคฤหสถดงปรากฏนามในรายงานการวจย ซ�งไดสละเวลาใหสมภาษณและแลกเปล�ยนความเหนกบ

คณะนกวจย

ขอนมสการขอบพระคณพระอาจารยไพศาล วสาโล เจาอาวาสวดปาสคะโต จ.ชยภม และ

ขอบพระคณ ดร.อทย ดลยเกษม ซ�งสละเวลาอานรางรายงานการวจยและใหคาแนะนาอนเปนประโยชน

อยางย�งเพ�อการปรบปรงรายงานการวจย

ขอบคณคณฐวาร วรยะสบประสงค และคณนภารตน นนทกจนพเกลา สาหรบการทบทวน

วรรณกรรมเปนอยางดเพ�อการวเคราะห อกท �งคณศศธร อดมทรพย ซ�งชวยดแลจดการบญชการเงนอยาง

เรยบรอย คณกนกวรรณ แซจง ท�ชวยพสจนอกษรและจดรปแบบ-จดทาเลมรายงานอยางเรยบรอย

ท�สาคญคอขอขอบคณเปนอยางสงตอสถาบนอาศรมศลปและสสส.ซ�งใหทนสนบสนนการวจยน �

ตลอดจนขอบคณบคลากรทกทานของโครงการวดบนดาลใจท�ชวยประสานงานอยางดจนการวจยสาเรจ

ลลวงดวยด

ท�สดของความรสกในพระคณ คอขอกราบนมสการดวยความขอบพระคณพระพรหมคณาภรณ

(ป.อ.ปยตโต) ดวยความเคารพอยางสง สาหรบผลงานการเผยแผธรรม ท �งงานเขยนและการบรรยายท�

ทรงคณคา ลมลก ในเร�องหลกธรรม สถาบนวดและพระสงฆ ท�ใหความรอนเปนแสงสวางทางปญญา

ใหกบสงคมไทยและคณะนกวจยในการศกษาวจยคร �งน �

4-FINAL REPORT สารบญ วจยศรว..doc ค

สารบญ

บทคดยอ .................................................................................................................................... ก

กตตกรรมประกาศ ....................................................................................................................... ข

สารบญ .................................................................................................................................... ค

บทท� 1 บทนา .......................................................................................................................... 1

1.1 ความเปนมาและความสาคญของเร�อง ........................................................................... 1

1.2 คาถามการวจย ............................................................................................................. 4

1.3 วตถประสงคการวจย ..................................................................................................... 4

1.4 ขอบเขตของการวจย ..................................................................................................... 4

1.5 ข �นตอนการวจย ............................................................................................................ 4

1.6 นยามศพทเชงปฏบตการ (Operational Definition) ........................................................ 5

1.7 ผลท�คาดวาจะไดรบ ...................................................................................................... 5

บทท� 2 ทบทวนและวเคราะหวรรณกรรม .............................................................................. 7

2.1. วถชวตแบบเมองกบปญหาสขภาวะ ............................................................................... 7

2.2. บทบาทหนาท�ของวดและพระสงฆในอดตถงปจจบน ..................................................... 15

2.2.1 พฒนาการของบทบาทวดและพระสงฆในอดต ................................................. 15

2.2.2 บทบาทของวดและพระสงฆในปจจบน ............................................................ 22

2.2.3 ปจจยท�มอทธพลตอความพยายามปรบตวของวดและพระสงฆ ......................... 31

2.3. การพฒนาบทบาทหนาท�ของสถาบนศาสนาในตางประเทศ ........................................... 41

2.3.1. แนวคดการพฒนาบทบาทหนาท�ของศาสนสถาน .............................................. 41

2.3.2. ตวอยางกจกรรมท�เปนนวตกรรมของศาสนสถานในบรบทสงคมสมยใหม ........... 42

บทท� 3 ระเบยบวธการวจย ................................................................................................... 59

3.1 แหลงขอมลและวธการเกบ .......................................................................................... 59

3.2 เคร�องมอการวจย ........................................................................................................ 61

3.3 การจดการและตรวจสอบขอมล ................................................................................... 61

3.4 การวเคราะหขอมล...................................................................................................... 62

บทท� 4 สงเคราะหผลการศกษา ............................................................................................ 63

4.1 ปจจยซ�งทาใหความเปนเมองกอผลกระทบตอสถาบนวดและพระสงฆในบรบทเมอง ....... 64

4.1.1 ระบบเศรษฐกจแบบแนวราบของชมชนสระบบเศรษฐกจแบบแนวด�งและปจเจก

นยม .............................................................................................................. 65

4.1.2 ระบบความสมพนธเชงสงคมสระบบความสมพนธเชงอานาจและผลประโยชน ... 68

4-FINAL REPORT สารบญ วจยศรว..doc ง

4.1.3 กระบวนการเรยนรท�มสาระแกนธรรมสกระบวนการเรยนรเฉพาะรปแบบ ............ 69

4.1.4 วฒนธรรมแบบพฒนาจตวญญาณสวฒนธรรมบรโภคนยม (วตถนยม) .............. 71

4.2 กระบวนการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวด ......................................................................... 73

4.2.1 การปรบเปล�ยนกระบวนการทาหนาท�ในเชงรก ฟ�นฟความสมพนธแนวราบ ....... 73

4.2.2 การปรบกระบวนการทางานของพระสงฆ ......................................................... 74

4.2.3 การปรบกระบวนการอบรมธรรมะและกจกรรมทางสงคมใหสมสมยกบบรบทใหม .... 76

4.3 ปจจยท�เอ �อตอประสทธภาพของกระบวนการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวด .......................... 78

4.3.1 ปจจยดานคณสมบตของแกนนาพระสงฆและคฤหสถ ....................................... 78

4.3.2 ปจจยกจกรรมหลากหลาย ไมหยดน�ง และมความตอเน�อง ................................ 83

4.3.3 ปจจยสถานท�ยงมเง�อนไขพฒนาสปปายะได .................................................... 84

4.3.4 ปจจยของการจดทนดวยทาทท�เอ �อใหเกดความศรทธา ...................................... 85

บทท� 5 บทสรปและขอเสนอแนะ ......................................................................................... 87

5.1. บทสรปการวจย .......................................................................................................... 87

5.2. ขอเสนอแนะ ............................................................................................................... 89

บรรณานกรม ............................................................................................................................ 95

ภาคผนวก ............................................................................................................................... 101

กรณศกษาท� 1 วดไผเหลอง ต.บางรกพฒนา อ.บางบวทอง จ.นนทบร ......................... 103

1. การเปล�ยนแปลงสความเปนเมองของพ �นท�โดยรอบวดไผเหลอง ............................... 103

2. ผลกระทบตอการดาเนนบทบาทหนาท�ของวด ......................................................... 107

3. การปรบตวเพ�อฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดในบรบทเมอง .......................................... 109

4. ปจจยท�เอ �อใหเกดการฟ�นฟบทบาทหนาท� ............................................................... 118

ภาคผนวก วธการวจยและแหลงขอมลวดไผเหลอง ...................................................... 123

กรณศกษาท� 2 วดพระศรอารย ต.บานเลอก อ.โพธาราม จ.ราชบร ............................ 125

1. สภาพของวดพระศรอารยในอดต ........................................................................... 125

2. สภาพวดพระศรอารยในปจจบน ............................................................................ 127

3. ปจจย เง�อนไข ท�กอใหเกดการเปล�ยนแปลงจนมาเปนสปปายะ-มตทางสงคมใน

ปจจบน ............................................................................................................... 130

ภาคผนวก วธการวจยและแหลงขอมลวดพระศรอารย ................................................. 141

กรณศกษาท� 3 วดคลองแห ต.คลองแห อ.หาดใหญ จ.สงขลา ................................... 143

1. สภาพท�วไปวดคลองแห ......................................................................................... 143

2. การเปล�ยนแปลงเปนเมองของหาดใหญกบชมชนตาบลคลองแห .............................. 144

3. ผลกระทบจากการเปล�ยนแปลงเปนเมองตอวดคลองแห .......................................... 145

4-FINAL REPORT สารบญ วจยศรว..doc จ

4. กจกรรมของวดคลองแหในปจจบน......................................................................... 149

5. พฒนาการของบทบาทหนาท�ของวดคลองแห.......................................................... 154

6. ปจจยท�เอ �อตอบทบาทหนาท�ของวดคลองแหในชวงเวลาประมาณ 8 - 10 ปแรก (พ.ศ.

2542 – 2551) ...................................................................................................... 159

ภาคผนวก วธการวจยและแหลงขอมลวดคลองแห ...................................................... 162

กรณศกษาท� 4 วดโพธ�เผอก ต.บางกรวย อ.บางกรวย จ.นนทบร ................................. 165

1. การเปล�ยนแปลงสความเปนเมองของพ �นท�โดยรอบวดโพธ�เผอก ............................... 165

2. ผลกระทบของความเปนเมองตอการดาเนนบทบาทหนาท�ของวด ............................. 167

3. การปรบตวเพ�อฟ�นฟบทบาทของวดโพธ�เผอกในบรบทเมอง ..................................... 169

4. ปจจยของการเปล�ยนแปลงสปปายะและกจกรรมสรางสรรคทางจตวญญาณในวด

โพธ�เผอก ............................................................................................................. 178

5. บทสรป ................................................................................................................ 185

ภาคผนวก วธการวจยและแหลงขอมลวดโพธ�เผอก ..................................................... 186

คณะนกวจย ......................................................................................................................... 189

5-FINAL REPORT บทท� 1 วจย ศรว. บทนา.doc 1

บทท� 1

บทนา

1.1. ความเปนมาและความสาคญของเร�อง

พทธศาสนากบสงคมไทยน �นมความสมพนธแนบแนนกนมาชานาน ท �งในทางประวตศาสตรและ

วฒนธรรม โดยเฉพาะในทางวฒนธรรมน �น กลาวไดวาวถชวตและความเช�อของคนไทยสวนใหญในอดต

ทกระดบ ต �งแตพระมหากษตรยลงมาถงชาวบานสามญลวนไดรบอทธพลจากพทธศาสนา โดยท�จานวนไม

นอยไดรบการศกษาจากการบวชเรยนในวด ประเพณและกจกรรมตาง ๆ ของชมชนแวดลอมอยกบสถาบน

ทางพทธศาสนา หรอมคตความเช�อทางพทธศาสนาเปนองคประกอบ ขณะท�เหตการณสาคญในชวตต �งแต

การเกดไปจนถงการตายกมกจกรรมทางพทธศาสนาเขามาเช�อมโยงเพ�อใหเปนไปในทางท�ดงามเอ �อตอการ

อยรวมกนในสงคม

การท�ชวตและสงคมของคนไทยผกพนองอาศยกบพทธศาสนาเปนอยางย�งน �น องคประกอบสาคญ

คอวดและสถาบนสงฆ ซ�งทาหนาท�ไดอยางครบถวนบรบรณท �งทางธรรม คอการเปนผ นาทางจตวญญาณ

ใหการส�งสอนอบรมท �งโดยวาจาและโดยการปฏบตใหดจากวถชวตท�เรยบงาย สมถะ และการเรยนรผาน

ประเพณพธกรรมท�มนยทางธรรม เพ�อนาพาผคนสอสรภาพ-หลดพนจากความทกขของชวต-สงคม ในอดต

วดจงเปนศนยกลางจตใจของปจเจกบคคลและชมชน บทบาทหนาท�สาคญอกประการหน�ง คอใหความ

เอ �อเฟ�อเก �อกลแกวถชวตทางโลกบนหลกธรรม เร�มต �งแตเปนศนยกลางการศกษาของประชาชน คนม

การศกษาท �งหลายในชมชนลวนเปนผ เลาเรยนไปจากวด ไดรบความรท �งทางโลกและทางธรรมในการ

ดาเนนชวตและประกอบอาชพการงาน นอกจากน �นวดยงมบทบาทในดานอ�น ๆ อาท เปนสถานสงเคราะห

สาหรบลกหลานชาวบานท�ยากจน เปนสถานท�กระจายทรพยากรทางสงคมท�มผ นามาทาบญทาทาน เปน

สถานพยาบาล เปนสโมสรท�ชาวบานมาพบปะสงสรรค เปนสถานบนเทงท�จดงานเทศกาลและมหรสพ เปน

ท�พกคนเดนทาง เปนท�ไกลเกล�ยขอพพาท เปนคลงพสดของสวนรวม และเปนศนยกลางศลปวฒนธรรม

เปนตน (พระราชวรมน ,ป.อ.ปยตโต,2527)

ในสวนของสถาบนพระสงฆน �น เปนผ นาสขภาวะท �งในทางกาย(รกษาโรค) จต สงคม และจต

วญญาณ (ปญญา) ความเปนผ นาใน 3 ประการแรก เกดจากการมความรท �งในทางโลกและทางธรรม

สามารถส�งสอนชาวบานใหมความรและคณธรรมในการดารงชวตอยรวมกนท �งระดบปจเจกบคคล

ครวเรอน อกท �งยงสามารถนาพาชมชนใหเกดความเจรญงอกงามเปนปกแผนได ในสวนของการเปนผ นา

ทางจตวญญาณน �นเกดจากความบรสทธ�และเสยสละ มวตรปฏบตท�งดงามและมงบาเพญประโยชนเพ�อ


สวนรวม แสดงตวอยางเชงประจกษของการดารงชวตอยางสมถะเรยบงายสนโดษทางวตถ แตมความสข

จตใจผองใสและเอ �ออาทรตอสรรพชวตตามอดมคตชาวพทธ

อยางไรกตาม ในชวงหลายสบปท�ผานมาวดและสถาบนสงฆไดสญเสยบทบาทความเปน

ศนยกลางและผ นาชมชนไปใหแกองคกร-หนวยงานสมยใหมของรฐ-เอกชนและธรกจเกอบส �นเชง

โดยเฉพาะการเปนศนยกลางการเรยนรของผคนในสงคมสมยใหมในบรบทวถชวตแบบเมอง ผคนจะมาวด

เฉพาะในวนสาคญทางศาสนาและเทศกาลสาคญ(วนข �นปใหม สงกรานต ) เพ�อตกบาตร-ไหวพระ,ทาบญ

ปลอยนกปลอยปลา, สวดมนตขามป ฯลฯ หรอมารวมพธกรรมในงานศพ(อยางไมรความหมายของ

พธกรรม) เวลาท�บคคลใชในวดจงเปนเพยงชวงเวลาเพยงส �นๆเสมอนทางผาน(แวะไป) วดสวนมากใน

สงคมสมยใหมจงมบทบาทของการเปน “ศนยเรยนร”ในมตตาง ๆ โดยเฉพาะการพฒนาคณภาพสขภาวะ

อยางจากดมาก มหนาซ �ายงกลบมบทบาทท�ไมพงปรารถนาเพ�มมากข �นในลกษณะของพทธพาณชย เชน

หารายไดจากการเปนสถานท�จอดรถ คาขายวตถมงคล ขายบญ การใหบรการพธกรรมทางไสยศาสตร ฯลฯ

อนลวนแตขดกบหลกพทธธรรม

สถาบนสงฆเองกถกประชาชนต �งคาถามมากข �นในเร�องความบรสทธ�และความเสยสละ ขาวอน

อ �อฉาวเก�ยวกบพระสงฆทกระดบ นบวนจะมมากข �นและถ�ข �นโดยไมเวนสวนใดของประเทศ นอกจากการ

ประพฤตผดพระวนยข �นรายแรงแลว ยงมการประพฤตผดกฎหมายบานเมองกนมากข �น ทาใหประชาชน

เออมระอาและเส�อมศรทธาอยางตอเน�อง ขณะท�ความเปนแบบอยางในวถชวตท�เรยบงาย ไมตกตวงสะสม

วตถ กเลอนหายไปจากภาพพระสงฆในสายตาของชาวบานจานวนมากข �นทกท ภาพตรงขามกลบมา

แทนท� รวมไปถงการแยงชงผลประโยชนกบชาวบาน และความไมโปรงใสในเร�องการจดการทรพยสน ฯลฯ

ปญหาดงกลาวเปนเร�องท�รบรและกลาวถงมาโดยตลอด แตวดและพระสงฆกไมสามารถฟ�นฟความเปน

ผ นาทางสตปญญาหรอจตวญญาณไดอยางมพลง เน�องจากบรบททางสงคมท�ทวความซบซอนมากย�งข �น

จากกระแสโลกาภวตน ทาใหเกดปญหาทาทายใหม ๆ อยางตอเน�องท�ถาโถมซ �าเตมใหปญหาเดม ๆ ม

ความเขมขนรนแรงข �นอก

อยางไรกตาม ทามกลางความเส�อมถอยของวดและสถาบนสงฆดงกลาว กยงมความพยายาม

สรางสรรคใหม ๆ ท�จะทาใหวดและสถาบนสงฆไดรบการฟ�นฟบทบาทหนาท�ใหเปนศนยเรยนรจตวญญาณ

ไดอยางประสบความสาเรจใหเหนโดยเดนชดในหลายพ �นท� มวดและพระสงฆจานวนเพ�มมากข �นท�เปน

ผ นาในทางจตใจและมบทบาทในการสรางสรรคปญญาแกสงคมได แตกเปนคณสมบตความสามารถ

เฉพาะบคคล หรอเง�อนไขเฉพาะ-พเศษของวดน �น ๆ หาใชภาพสะทอนท�วไปของวดและสถาบนสงฆไม


“โครงการพฒนาพ �นท� วดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะของเมองเพ�อพลกฟ�นสปปายะและ

การเปนศนยรวมจตวญญาณใหกบวดท� วประเทศ” หรอ “โครงการวดบนดาลใจ” โดยการรเร�มของ

สถาบนอาศรมศลป และความรวมมอสนบสนนของสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

(สสส.) เปนโครงการหน�งท�จดต �งข �นดวยความเช�อวา ยงมวดในสงคมสมยใหมอกจานวนไมนอยท�ม

ศกยภาพและความสามารถท�จะฟ�นฟใหทาหนาท�เก �อกลแกสงคม-ชมชนในมตตาง ๆ ได โดยเฉพาะการ

เปนศนยเรยนรดานการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณของบคคลและชมชน-สงคม หากไดรบการ

สนบสนนเหตปจจยเพ�อการดงกลาวไดอยางถกตองเหมาะสม โดยโครงการฯใหความสาคญเบ �องตนกบ

การพลกฟ�นสปปายะหรอสภาพตาง ๆ ของวด อนเปนลกษณะสาคญของวดในอดต ท�เปนเง�อนไขสงเสรม

ใหวดเปนสถานท�อนเก �อกลใหเกดความต �งม�นทางจตวญญาณของพระภกษสงฆ พรอมไปกบการเก �อกลแก

การพฒนาจตวญญาณของฆราวาสผมาวดดวย โครงการฯน �ต �งเปาหมายดาเนนการรวมกบวดและภาคท�

เก�ยวของในพ �นท�ท�วประเทศจานวน 100 วด ระยะเวลาดาเนนการรวม 3 ป ต �งแตกนยายน 2557 ถง

กนยายน 2560 ผลลพธสาคญของโครงการ ฯ คอเกดวดนารองท�เปนศนยการเรยนรสขภาวะทางจต

วญญาณในบรบทท�หลากหลายนอกจากประโยชนทางตรงแกประชาชนผ ใชประโยชนของวดในโครงการฯ

แลว ยงจะสรางความรท�เปนตวอยางการฟ�นฟบทบาทของวดใหเปนแหลงเรยนรดานสขภาวะแกวดอ�น ๆ

ไดเหนแนวคด แนวทาง กระบวนการของรปธรรมท�เครอขายทางสงคมรวมกนสรางนวตกรรมทางสงคม

(Social Innovations) ทางพทธศาสนา เพ�อฟ�นฟคณคาของพทธธรรมใหเปนท�ประจกษในสงคมสมยใหม

ไดอกดวย

แตการจะบรรลผลลพธท�คาดหวงดงกลาวขางตน โครงการฯจะตองสรางและสะสมความรใหมให

เกดข �นอยางตอเน�องตลอดเวลา เน�องจากความรท�มอยเดมน �นเกดข �นในบรบทเดมท�สงคมยงเปล�ยนแปลง

ชา เหตปจจยท�สรางผลกระทบกบวด-สถาบนสงฆและสงคมยงไมซบซอนมากนก ซ�งตรงกนขามอยาง

ส �นเชงกบสงคมสมยใหมในรอบ 20 ปท�ผานมา ท�เกดการเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวในวถชวตทกดาน

กอใหเกดความหลากหลายแตกตางท�เช�อมโยงกนอยางสลบซบซอนย�ง มใชเฉพาะสถานการณปจจบนของ

วดและพระสงฆดงท�กลาวไปแลวเทาน �น แตรวมถงบรบทโดยรวมท �งหมดของสงคมไทยสงคมโลก

โครงการฯ จงใหความสาคญกบการวจยเพ�อแสวงหาความรมาใชในการดาเนนงานพฒนา โดยในชวง

เร�มตนมงไปท�การศกษาเพ�อพฒนากรอบความคด (Conceptual Framework) ของการดาเนนงาน

โครงการฯ เพ�อใหผ เก�ยวของท �งหมดในทกกจกรรม และในทกระดบ มความรความเขาใจ มองเหนถงบรบท

ของสงคมยคใหมท�แวดลอมมอทธพลตอโครงการฯและเหนถงปจจย-เง�อนไขเบ �องตนตอความสาเรจของ

โครงการฯ เพ�อท�จะสามารถปรบปรงเปล�ยนแปลงแนวคด กระบวนการดาเนนงาน และสรางเหตปจจยให

เหมาะสมสอดคลองกบสภาพความเปนจรงของสงคมท�ซบซอนไดมากท�สดในชวงเร�มตนงาน


1.2. คาถามการวจย

1.2.1. ปจจยและเง�อนไขอะไร ท�เอ �อตอการฟ�นฟบทบาทของวดในเขตเมอง-ก�งเมอง ใหพฒนา

เปนศนยเรยนรสขภาวะดานจตวญญาณทามกลางบรบทท�มความซบซอนและเปล�ยนแปลงอยางรวดเรว

ของสงคมสมยใหม ?

1.2.2. แนวคดสปปายะและการฟ�นฟบทบาทของวดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะของเมองในสงคม

สมยใหมควรเปนอยางไร ?

1.2.3. มเหตปจจย เง�อนไข และบรบทใดท�เอ �อใหแนวคดดงกลาวมประสทธภาพในทางปฏบต ?

1.3. วตถประสงคการวจย

1.3.1. เพ�อศกษาถงเหตปจจย เง�อนไข ท�สนบสนนและท�เปนอปสรรคของการฟ�นฟบทบาทวดใน

เขตเมอง-ก�งเมอง ใหพฒนาเปนศนยเรยนรสขภาวะดานจตวญญาณ

1.3.2. เพ�อศกษาแนวทางการประยกตแนวคดสปปายะและการฟ�นฟบทบาทของวดใหเปนศนย

เรยนรสขภาวะของเมองในสงคมสมยใหม

1.3.3. เพ�อศกษาเหตปจจย เง�อนไขและบรบท ท�เอ �อใหแนวคดสปปายะมประสทธภาพในทาง

ปฏบต

1.4. ขอบเขตของการวจย

1.4.1. ขอบเขตดานเน �อหา : การวจยน �มงหาคาตอบในเร�องของการฟ�นฟกระบวนการและปจจย

เพ�อพฒนาบทบาทหนาท�ของวดใหเอ �อแกการเปนศนยเรยนรเพ�อพฒนาสขภาวะ 4 ดาน คอ กาย จต สงคม

โดยเฉพาะดานจตวญญาณ

1.4.2. ขอบเขตดานพ �นท� : การวจยน �จากดขอบเขตการศกษาวดท�อยในเมอง ก�งเมอง ท�อย

ทามกลาง ความซบซอนและการเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวของเมองสมยใหม

1.5. ข �นตอนการวจย

1.5.1. ศกษาทบทวนวรรณกรรมท�เก�ยวของและสมภาษณผทรงคณวฒ เพ�อใหมความรความ

เขาใจเบ �องตนวา ปจจยท�เก�ยวของกบการเปล�ยนแปลงของบทบาทหนาท�ของวดและพระสงฆในเมองม

อะไรบาง , ความซบซอนในการฟ�นฟบทบาทของวดเก�ยวของกบเหตปจจยอะไร ปจจยท�เก �อหนนหรอท�เปน

อปสรรคมอะไร อยางไร

1.5.2. คดเลอกวดท� เปนกรณศกษา แลวลงศกษาภาคสนาม เกบขอมลเชงประจกษมา

สงเคราะหรวมกบความรในขอ 1.5.1 เพ�อตอบคาถามการวจยและจดทารางรายงานผลการวจย


1.5.3. เสนอรางรายงานการวจยเพ�อรบฟงความเหนและขอเสนอแนะจากผ ทรงคณวฒ

(Reviewer)

1.5.4. นาความเหนและขอเสนอแนะปรบปรงเปนรายงานผลการวจยฉบบสมบรณ

1.6. นยามศพทเชงปฏบตการ (Operational Definition)

1.6.1. สปปายะ1: หมายถงส�งท�เก �อกล ชวยสนบสนนในการบาเพญภาวนาของพระสงฆและ

คฤหสถใหไดผลด ชวยใหการประพฤตปฏบตธรรมต �งม�น ไมเส�อมถอย และสนบสนนการพฒนาสขภาวะ 4

ประการ (กาย จต สงคม จตวญญาณ) ประกอบดวยสภาพแวดลอมทางกายภาพ ไดแกความรมร�น เงยบ

สงบ ไมพลกพลานจอแจเกนไป การเดนทางไป-มาสะดวก มบคคล กจกรรม ส�อการเรยนรอนเก �อกลแก

การศกษาปฏบตธรรมของพทธบรษท

1.6.2. การพฒนาจตวญญาณ : หมายถง การพฒนาปญญาเพ�อใหเขาถงความจรงแทหรอ

สจธรรมสงสดของชวตและธรรมชาต จนกระท�งนาชวตไปสอสรภาพ หลดพนจากการถกบบค �นของทกข

และมความสขอนประณต พ�งพงปจจยภายนอกนอย

1.6.3. ศนยเรยนรสขภาวะของเมอง : หมายถง สถานท�ในเมองอนเอ �อใหบคคล-กลมบคคลเกด

ประสบการณการเรยนรสขภาวะ 4 ดาน คอ กาย จต สงคม และจตวญญาณ โดยในงานวจยน � มงการ

เรยนรดานจตวญญาณอนเปนบทบาทท�สาคญของวด

1.7. ผลท�คาดวาจะไดรบ

กรอบความคด (Conceptual Framework) เพ�อสนบสนนการดาเนนงานของ“โครงการพฒนาพ �นท�

วดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะของเมองเพ�อพลกฟ�นสปปายะและการเปนศนยรวมจตวญญาณใหกบวดท�ว

ประเทศ " (วดบนดาลใจ)โดยกรอบความคดดงกลาวมรายละเอยดใหเหนแนวคด แนวทาง วธการปฏบตท�

มประสทธภาพและเหตปจจย เง�อนไข ท�เก�ยวของกบประสทธภาพดงกลาวโดยเบ �องตน

1 เปนคานยามโดยองความหมายจาก :พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต).พจนานกรมพทธศาสตรฉบบประมวล

ธรรม.ขอ 286 และจากสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.สานกนายกรฐมนตร

http://www.onab.go.th/index.php?option=com_content&view=article&id=2699:-4-&catid=96:2009-09-19-10-

13-59&Itemid=326 (สบคนเม�อ เมษายน 2558) โดยปรบคานยามใหเหมาะสมกบบรบทเมองและการเปล�ยนแปลงของ

วดในเมอง-ก�งเมองในการวจยน �

6-FINAL REPORT บทท� 2 วจย ศรว. ทบทวนวรรณกรรม.doc 7

บทท� 2

ทบทวนและวเคราะหวรรณกรรม

ในบทน �เปนการทบทวนและวเคราะหงานศกษาวจยตางๆท�เก�ยวของกบการวจย เพ�อใหเขาใจวา

หน�ง สภาวะของสงคมเมองสมยใหมมลกษณะอยางไร จงไดสรางผลกระทบตอสขภาวะของคนเมอง สอง

วถชวตเมองท�กอใหเกดปญหาตางๆน �น สถาบนหลกในสงคมไดทาหนาท�หรอแสดงบทบาทอยางไร ในท�น �

เนนบทบาทของวดและพระสงฆต �งแตในอดตถงปจจบน วามการปรบตวใหทนกบความเปล�ยนแปลง

อยางไร และมปจจยเง�อนไขใดบางท�ทาทายกบความพยายามปรบตวน � สดทาย เปนงานศกษาของ

ตางประเทศ เก�ยวกบความพยายามในการปรบตวใหสถาบนศาสนาของตนมบทบาทตอบสนองตอสงคมท�

เปล�ยนแปลงไป เพ�อใหเหนแนวคดและนวตกรรมทางสงคมตางๆท�ประเทศไทยอาจมหรอยงไมม แตนาไป

ปรบประยกตใชตามบรบทสงคมไทยได

งานทบทวนวรรณกรรมท�เก�ยวของน �ไดมาจากงานวจย หนงสอ บทความ และเวบไซตตางๆท �งของ

ไทยและของตางประเทศ โดยแบงเปนประเดนหลก 3 เร�อง ไดแก

2.1 วถชวตแบบเมองกบปญหาสขภาวะ

2.2 บทบาทของวดและพระสงฆในอดตถงปจจบน

2.3 การพฒนาบทบาทหนาท�ของสถาบนศาสนาในตางประเทศ

2.1. วถชวตแบบเมองกบปญหาสขภาวะ

ความซบซอนและการเปล�ยนแปลงในโลกปจจบนซ�งมมากข �นเร�อยๆ ไดสงผลกระทบตอชวตความ

เปนอยของผคนในวงกวาง ประเทศตางๆกาลงเผชญกบวกฤตปญหาทางสงคม เศรษฐกจ การเมอง ศาสนา

ฯลฯ และตางพยายามปรบตว รบมอกบปญหาเหลาน �น ประเทศไทยเองกเชนเดยวกน กาลงเผชญอยกบ

ความซบซอนและการเปล�ยนแปลงท� รวดเรว ท �ง เน�องมาจากกระแสโลกาภวตนและจากปจจย

ภายในประเทศไทยเอง

เม�อสภาพแวดลอมเปล�ยน วถหรอแนวทางการดาเนนชวตของคนกเปล�ยนไป ตองปรบตวให

สอดคลองกบสภาวะสงคม การเมอง เศรษฐกจ ฯลฯ ท�ผนแปรไมแนนอน ส�งท�ประเทศไทยตองต �งรบใหทน

ประการหน�ง คอ ความเปนเมอง (urbanism) ท�กอขยายข �นในทกภมภาค ไมใชแคในเมองหลวงอยาง

กรงเทพฯเทาน �น ความเปนเมองเกดข �นไปท�วทกจงหวด (เทศบาลนคร-เมอง) ขอมลทางสถตไดตอกย �าวา

ประชากรไทยในเมองมจานวนมากกวาประชากรในชนบทแลว ปราโมทย ประสาทกล นกประชากรศาสตร

ของไทยแหงมหาวทยาลยมหดล เปดเผยวา ในป พ.ศ. 2510 ประเทศไทยมประชากร 32 ลานคน อยใน


เมอง (เขตเทศบาล) ประมาณ 5 ลานคน ในปจจบน (2550) จานวนประชากรไทยรวมเพ�มข �น 2 เทาเปน 63

ลานคน แตประชากรในเขตเมองเพ�มข �นกวา 6 เทา จาก 5 ลานคนเปน 30 กวาลานคน (อาทตย ประสาท

กล, ออนไลน)

การกลายสภาพเปนเมอง (urbanization) หรอการกลายเปนเมองน �น มสาเหตปจจยมากมาย

สาเหตหน�งท�กลาวถงกนมาก คอเร�องการยายถ�นของประชากรจากชนบทไปสเมองมากข �น เม�อความ

หนาแนนของประชากรเพ�มข �น ยอมเกดความหลากหลายซบซอน วถชวตแบบเดมตองเปล�ยนไปอยาง

หลกเล�ยงไมได แนวทางการดาเนนชวตต �งแตการกนอย ทางาน การใชเวลาวาง ความสมพนธระหวาง

บคคล ฯลฯ จงมลกษณะแบบคนเมอง หรอ วถชวตแบบเมอง (urbanism) มากข �นเร�อยๆ

สงคมไทยสมยกอนเปนสงคมเกษตรกรรม ชวตผกพนกบธรรมชาต การดาเนนชวตเนนความเรยบ

งาย ไมเรงรบ เคารพส�งแวดลอม ความสมพนธระหวางบคคลมความเอ �อเฟ�อตอกน ถอยทถอยอาศย ม

ระบบเครอญาตและระบบอปถมภชดเจน พ�งพากนและกน ไมองระบบตลาดมากนก ในระดบชมชน มบาน

วด โรงเรยน เปนหนวยทางสงคมข �นพ �นฐานของชวต ซ�งอนท�จรงน �น บานและวด เปนส�งท�มคกนมาตลอด

ในสงคมไทยต �งแตอดต สวนโรงเรยนเปนส�งท�เพ�งจดต �งมาทหลงอยางเปนกจจะลกษณะ เพราะแตเดมเรา

ใชบานและวดเปนแหลงศกษาเรยนรสรรพส�งตางๆ วถชวตคนไทยจงผกพนอยกบศาสนามาก แตเม�อสภาพ

สงคมไดเปล�ยนไป คนไทยมวถชวตแบบเมองมากข �น หางไกลจากธรรมะหรอธรรมชาตมากข �น คนจงเร�มม

ปญหาเพ�มข �นดวยเชนกน

ทฤษฏหรอแนวคดเร� อง “วถเมอง” (urbanism) มการศกษาในตางประเทศมากอนนานแลว

โดยเฉพาะประเทศในแถบยโรปท�เมองมการพฒนากาวหนากวาประเทศไทยมายาวนาน ผคนไดดาเนน

ชวตแบบเมองและไดประสบปญหาตางๆท�เกดข �นจากความเปนเมอง จนถอดบทเรยนเปนแนวคดท�

นาสนใจ งานศกษาท�มการอางองและเผยแพรอยางกวางขวาง เชน งานของ Louise Wirth ท�ศกษาความ

เปนเมองต �งแต ป ค.ศ. 1938 ไดศกษาทางสงคมวทยาเก�ยวกบคานยมและพฤตกรรมของคนเมองท�มความ

เปนวทยาศาสตร โดยช �ใหเหนวา จานวนประชากร ความหนาแนนของประชากร และความหลากหลายของ

คณลกษณะของประชากร ทาใหวถชวตมความหลากหลาย ซบซอน คนเมองจะมความสมพนธแบบทตย

ภมมากกวา คอ มลกษณะเปนทางการ ไมเปนกนเอง การตดตอสมพนธแบบเฉพาะกจ มทาทเมนเฉย เยน

ชา (อภชาต จารสฤทธรงค และ อรทย หรเจรญพรพานช, 2550)

งานศกษาเก�ยวกบวถชวตคนเมอง หรอ คตแบบเมอง (urbanism) ของ นลส แอนเดอรสน พดถง

ลกษณะวถชวตแบบเมองไว กลาวโดยสรปไดดงน � คอ 1. มการแบงแยกแรงงาน 2. ดาเนนชวตแบบ

เคร�องจกรกล 3. มการเล�อนฐานะทางสงคม 4. อาศยอยในสภาพแวดลอมท�มนษยสรางข �นมากกวา


สภาพแวดลอมตามธรรมชาต 5. การดาเนนชวตประจาวนผกพนอยกบเวลา 6. ปจเจกนยมและครอบครว

นยม 7. ความสมพนธแบบทตยภม 8. มความสามารถในการปรบตวมาก 9. ผกตดอยกบเทคโนโลย 10.

เงนตราเปนตวกาหนดราคาและคณคา 11. ใหความสาคญกบเอกสารท�เปนลายลกษณอกษรและระบบ

ราชการ (นลส แอนเดอรสน อางถงใน กรมโยธาธการและผงเมอง , ออนไลน)

เม�อนามาวเคราะหในบรบทของสงคมไทยปจจบน กพบวาวถชวตคนเมองท�กลาวถงขางตนน �น

สะทอนภาพความจรงของสงคมเมองในประเทศไทยไดเชนกน ยกตวอยางเชน

(1) เร�องการแบงแยกแรงงาน จากสงคมเกษตรกรรมมาเปนสงคมอตสาหกรรม ทาใหเกดการ

จางงานตามความเช�ยวชาญเฉพาะดาน มลาดบช �นของแรงงาน ไมเพยงแตภาคอตสาหกรรม ภาคบรการ

ธรกจการคาตางๆ หนวยงานของรฐกเชนกน มการแบงสายงานเปนหนวย กรม กอง มากมาย จนชาวบาน

ท�วไปบางคร �งเขาไมถงและไมเขาใจ

(2) วถชวตมลกษณะเหมอนเคร�องจกรกล เพราะระบบอตสาหกรรมท�พ�งพงเทคโนโลยและ

สายพานการผลตจานวนมาก ทาใหเคร�องจกรกลตางๆควบคมการทางานของมนษย วถชวตท�ควรจะ

เปนไปตามธรรมชาตเร�มจางหาย เพราะคนเมองถกบบค �นใหตองทางานทนเวลา ความสมพนธกบผ อ�นเร�ม

นอยลง

(3) การเล�อนฐานะทางสงคม คนในเมองตองคอยแขงขน แกงแยงชงดกนเพ�อความอยรอดและ

เพ�อขยบฐานะของตนใหเทาเทยมกบผ อ�นเสมอ ซ�งบางทเกนความพอด จนทาใหเกดมจฉาทฎฐ และมจฉา

อาชวะ คอ มองไมเหนวาอะไรถกผด มการทจรต คอรรปช�น ทาหนาท�ดวยความไมซ�อสตย ผดกฎหมายและ

ศลธรรม ไมเวนแมแตคนท�มฐานะทางการเงนและการศกษาสงกตาม

(4) อาศยอยในสภาพแวดลอมท�มนษยสรางข �นมากกวาสภาพแวดลอมตามธรรมชาต เพราะ

ลกษณะทางกายภาพของเมอง ท�ไมคอยมตนไม ปา เขา ลาธาร ฯลฯ หรอไมมเลย มแตตกสง อาคาร หาง

ราน ถนน สะพาน รถยนต ฯลฯ ทาใหชวตคนเมองถอยหางจากธรรมชาตบรสทธ� มแตส�งท�เปนมลภาวะ

ต �งแตกาวเดนออกมาจากบาน ซ�งส�งแวดลอมทางกายภาพน �มผลตอพฤตกรรมและสขภาพของเรามาก

ทเดยว

(5) การดาเนนชวตประจาวนผกพนอยกบเวลา เพราะการทางานและการทากจกรรมโครงการ

ตางๆน �นมกาหนดเวลาชดเจน คนเมองตองมการวางแผนเร�องการใชเวลามากกวาคนชนบท เชน การ

เดนทางไปทางาน (หรอไปเท�ยว) ในเมอง ตองเผ�อเวลาไวเสมอจากปญหาจราจรท�ตดขดไมแนนอน เวลา

ของคนเมองสวนใหญหมดไปกบการเดนทาง ซ�งในกรณน �ขออางองบทความหน�งท�นาสนใจของ วรตน แสง


ทองคา ท�พดถงวถชวตของคนกรงเทพฯในสมยน �ไววา มการเกดข �นของ “สงคมรถ” ซ�งเปนพาหนะท�ทาให

เราเดนทางไดสะดวกรวดเรว แตกลบพบวา คนอยในรถมากกวาท�ทางานและบาน ย�งการจราจรตดขด ย�ง

ขยายเวลาใหอยในรถหรอบนถนนนานข �น คนเมองจงใชเวลาอยบานนอยลง วถชวตเกดความไมสมดล ทา

ใหเกดปญหาหลายดาน (วรตน แสงทองคา, 2553)

(6) ปจเจกนยมและครอบครวนยม ครอบครวเด�ยวของคนไทยไดเพ�มสงข �น แตความสมพนธ

กลบนอยลง เพราะตางคนตางตองรบผดชอบชวยกนทางาน พอ แม ลก มเวลาพดคยกนนอยลง

ความสมพนธไมใกลชดเหมอนคนสมยกอน ปญหาสงคมหลายอยางเร�มตนท�ปญหาครอบครวท �งส �น และ

ความเปนปจเจกนยมของคนเมอง ทาใหความสมพนธระหวางบคคล ชมชน สงคม ลดนอยลงไป

(7) ความสมพนธแบบทตยภม ดงท�ไดกลาวไวแลววา มลกษณะท�เปนทางการมากข �น มระเบยบ

แบบแผนท�กาหนด การตดตอพดคยมความเปนเฉพาะกจมากข �น

(8) ความสามารถในการปรบตวใหเขากบวถชวตแบบเมอง คนเมองตองรจกปรบตวใหทน

กระแสเพ�อความอยรอด เพราะหากปรบตวไมทน ยอมเกดความยากลาบากในการดารงชวต ไมใชแคตว

บคคลเทาน �นท�ตองเทาทนความเปล�ยนแปลงและความซบซอนในโลกปจจบน องคกร หนวยงานและ

สถาบนตางๆกตองรจกปรบตวดวย เพ�อทาหนาท�และคงบทบาทของตนไดตอไป ไมวาจะเปนองคกรใหญ

หรอเลก กระทรวง สานกงาน สถาบนครอบครว วด โรงเรยน โรงพยาบาล ฯลฯ ไปจนถงรานขายของชา

(9) การผกตดอยกบเทคโนโลย เพราะความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยท�เกดข �นตลอดเวลาใน

โลกน � สงผลตอคนเมองเปนอยางมาก ส�งอานวยความสะดวกมากมายกระจกตวอยท� เมอง ท �งทาง

การแพทย การส�อสาร การคมนาคม การศกษา ฯลฯ วถชวตคนเมองหลายคนผกตดกบอปกรณ เคร�องมอ

ตางๆ เหมอนกบวา ถาไมมหรอไมไดใชส�งเหลาน � จะทาใหชวตตดขด ทาอะไรไมไดเลย เพราะตองพ�งพา

อปกรณตางๆในการทางานหรอการส�อสาร เชน โทรศพทมอถอ คอมพวเตอร อนเตอรเนต ฯลฯ

(10) เงนตราเปนตวกาหนดราคาและคณคา จะวาไปแลว เงนกลายเปนส�งสาคญท �งในชนบทและ

ในเมอง แตคนชนบทยงมความยดหยนมากกวาในการหาปจจยส�เพ�อใหเพยงพอตอการดารงชวต แตคนใน

เมองน �น หากไมมเงน ถอวาเปนความวกฤตเลยทเดยว เพราะคนเมองไมไดใชเงนเพ�อใหมแคปจจยส�เทาน �น

แตมคาใชจาย (ฟ มเฟอย) อกมากมาย เงนยงเปนตวแสดงสถานะและคณคาของบคคล ทกวนน �คนทางาน

หาเงนกนถวนหนา เพราะคดวาเงนเปนส�งท�ซ �อไดทกส�ง จนลมคณคาของชวตและความสขท�แทจรงวาไมได

อยท�วตถนอกกาย


(11) ใหความสาคญกบเอกสารท�เปนลายลกษณอกษรและระบบราชการ จากความสมพนธท�เปน

ทางการ และความรสกท�ไมคอยไวเน �อเช�อใจกนมากข �นของคนในสงคม ทาใหการตดตอทาธรกรรมตางๆท �ง

ในภาครฐและเอกชน ตองถอหลกฐานเอกสารเปนสาคญ การนดหมายหรอทาสญญาปากเปลา ถอวาไมม

ความชดเจน ตองมพธการ มระเบยบแบบแผน มกฎเกณฑควบคมมากข �น

นอกจากแนวคดเร�องลกษณะความเปนเมองของ นลส แอนเดอรสน แลว ยงมงานวจยของไทย

เก�ยวกบ วถชวตคนเมองในประเทศไทย โดย ฮากม ผหาดา ซ�งเรยบเรยงมาจากงานวจยของ Nuttapol

Assarut เร�อง The New Trends in Urban Lifestyle in the Kingdom of Thailand มการอางองขอมลทาง

สถตจากสานกงานสถตแหงชาต สรปไดวา วถชวตของคนเมองในประเทศไทยมลกษณะดงน � คอ

1. ครอบครวเด�ยวมจานวนมากข �น 2. รายไดครวเรอนสงข �น 3. ความสามารถในการเขาสระบบการศกษา

สงข �น 4. การกาวเขาสสงคมยานยนต 5. การใชเทคโนโลยมากข �น 6. ท�อยอาศยแบบใหม คอนโดมเนยม

มากข �น 7. สถานบรการสาหรบเดกมากข �น (ฮากม ผหาดา, 2557)

เม�อพจารณางานศกษาขางตน เราจะพบวา การท�ครอบครวเด�ยวมมากข �น ขนาดของครวเรอน

ลดลงมเพยง พอ แม ลก ทาใหการอยอาศยเปล�ยนแปลงไป คนเมองอยคอนโดมเนยมมากข �น ส�งน �อาจทา

ใหความสมพนธระดบชมชนท�เคยมจางหายไป ลกษณะท�อยอาศยไมเอ �อใหทากจกรรมหรอมปฏสมพนธ

เหมอนการไดอยเปนชมชนหมบานเหมอนแตกอน สวนเร�องรายไดครวเรอนท�สงข �น พบวา คนกรงเทพฯม

รายไดเฉล�ยตอครวเรอนสงท�สด 43,669 บาท และแนนอนวารายจายกเพ�มสงข �นดวยเชนกน เพราะฉะน �น

วถชวตดานเศรษฐกจ จงเปนอกมตหน�งท�สะทอนความเปนเมองไดเปนอยางด คนเมองมกใชจายเกน

จาเปน จากการโฆษณาใหสนเช�อ ใหเครดต ใหสทธพเศษผอนสนคาและบรการตางๆ ทาใหคนบางกลมมก

ใชบตรเงนสด บตรเครดต นาเงนในอนาคตมาใช ใชจายเกนตว มองการเปนหน �คอเร�องปกต ขาดความ

พอเพยงในชวต ไมมสมถะ

สวนเร�องความสามารถในการเขาสระบบการศกษาท�สงข �นของคนเมองน �น ไมไดแสดงวาคนเมอง

มการศกษาท�ดกวาหรอมคณภาพกวา เน�องจากเมองเปนศนยกลางของการพฒนาตางๆ สถาบนการศกษา

ในเมองจงมอยมากมาย เพ�อรองรบความตองการของคนท�อยากเรยน(หรออยากไดปรญญาและ

ประกาศนยบตร) แตระดบการศกษาท�สงข �น ไมไดรบประกนวา ผ ท�จบออกมาจะมคณภาพ คนเมองท�ม

การศกษาสงประพฤตตนนารงเกยจมอยมากมายตามขาวหนาหนงสอพมพ ระบบการศกษาท�ผานมาไมได

ชวยขดเกลา อบรมศลธรรมเทาท�ควร

สวนเร� องการใชเทคโนโลยท�มากข �นของคนเมอง ขอมลของสานกงานสถตแหงชาต พบวา

ประชากรในกรงเทพฯ 80% มโทรศพทเคล�อนท� และ 50% มคอมพวเตอรและอนเตอรเนต การเขาถงขอมล


ขาวสารจงทาไดงายและรวดเรว ซ�งอาจมประโยชนในกรณท�จาเปนหรอภาวะฉกเฉน แตการเสพขอมลจน

เกนพอดและบางทมแตขอมลขยะ ไรสาระ ไรความจรง อาจทาใหคนหลงเช�อ เยาวชนเร�มตดเกม ดเวบไซต

อนาจาร แยกแยะไมออกวาส�งใดควรเช�อไมควรเช�อ หมกมนกบการใชโทรศพทจนลมโลกแหงความเปนจรง

นอกจากวถชวตแบบเมองจะสงผลกระทบตอประชาชนในดานเศรษฐกจ สงคมโดยท�วไปแลว ยงม

งานวจยอกช �นหน�ง ท�พดถงผลกระทบตอวถเพศดวย

งานวจยเร�อง “เซกแอนเดอซต �” ของ อภชาต จารสฤทธรงค และ อรทย หรเจรญพรพานช แหง

สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล ไดศกษาท �งในเชงปรมาณและคณภาพ มการเกบ

ขอมลทางสถตท�นาสนใจ เก�ยวกบวา วถชวตแบบเมอง มผลตอพฤตกรรมทางเพศของประชากรเมอง

อยางไรบาง ซ�งในงานศกษาใชคาวา “วถเพศ” ของคนเมอง ซ�งสรปสาระสาคญไดวา จากการสารวจขอมล

ทางสถตตางๆพบวา ครอบครวขยายในกรงเทพฯลดลง ครอบครวท�อยคนเดยวสงมากข �น และครอบครวท�

อยกบคนท�ไมใชญาตกสงข �น นอกจากน �ยงพบวา การหยารางของคนในเมองสงกวาคนในชนบท

โดยเฉพาะคนกรงเทพฯมแนวโนมเพ�มข �น จากอตรา 1.81/1,000 คน ในป พ.ศ. 2537 กลายเปน

2.38/1,000 คน ในป พ.ศ. 2546

สวนผลการสารวจพฤตกรรมเยาวชน ท�อางองจากสถาบนพฒนาสาธารณสขอาเซยน และ กอง

ควบคมโรคเอดส สานกอนามย พบวา นกเรยนชายหญงมพฤตกรรมท�นาเปนหวงคอ นกเรยนอาชวะศกษา

ชาย ด�มเหลา 62% สบบหร� 57% นกเรยนอาชวะศกษาหญง ด�มเหลาและสบบหร� 43% นกเรยนมธยมชาย

ด�มเหลา 42% สบบหร� 27% นกเรยนมธยมหญง ด�มเหลา 36% สบบหร� 14% อกท �งพบวา นกเรยนสวน

ใหญใชเวลาในการเลนอนเตอรเนตมากข �น โดย 1 ใน 3 เลนประจาทกวน โดยนกเรยนชายใชอนเตอรเนต

เขาดภาพปลกเราอารมณทางเพศ 70% สวนนกเรยนหญง 35%

ขอมลจากการสารวจพฤตกรรมเส�ยงโรคเอดสในประเทศ ป พ.ศ. 2549 จาก Chamratrithirong

et al. ( 2007) พบวา สดสวนเยาวชนหญงโสดในกรงเทพฯท�เคยมเพศสมพนธแลว สงกวาเยาวชนหญงใน

เขตชนบททกอาย วยรนอาย 18-19 ป ในกรงเทพฯ มเพศสมพนธถง 67% ในผชาย และ 44% ในผหญง

อายเฉล�ยในการมเพศสมพนธคร �งแรกคอ ผชาย 15.5 ป ผหญง 16.5 ป ซ�งอายนอยกวาวยรนในตางจงหวด

ดงน �น วถเพศของคนกรงเทพฯมความแตกตางจากคนในท�อ�นๆอยางชดเจน คอ เปนสงคมท�

ยอมรบการมเพศสมพนธท�ปลดปลอยมากข �น จากการท�ครอบครวออนแอเพราะอทธพลของความเปนเมอง

ท�ทาใหชวตหางเหนกนแมในครอบครวเดยวกน อกท �งมส�งย�วยสงเสรมใหเยาวชนกระทาการไมเหมาะสม

กบวยและถกชกจงใหกระทาผดทางเพศไดงาย (การขมขน การขายบรการทางเพศ) วถชวตแบบเมองม


สวนทาใหคนมพฤตกรรมทางเพศนอกสมรสสงกวาคนในชนบทอยางมนยสาคญทางสถต คนเมองมกไม

ตองการการผกมด มความสมพนธแบบหลวมๆ อยกอนแตง อยโดยไมแตงงาน และไมจดทะเบยนสมรส

มากข �น (อภชาต จารสฤทธรงค และ อรทย หรเจรญพรพานช, อางแลว) ส�งเหลาน �สะทอนใหเหนวา

ความสมพนธระหวางบคคลเร�มฉาบฉวย ไมม�นคง ครอบครวบกพรอง สงผลไปถงปญหาเดกและเยาวชน

ตางๆมากมาย

จากภาพรวมของวถชวตแบบเมองท�ไดกลาวมาขางตนน � ทาใหเราไดเหนสภาวะท�เปนอยจรงของ

สงคมเมองในประเทศไทยไดชดเจนข �นไมมากกนอย โดยเฉพาะเม�อพบวาสถานการณดงกลาวน �เกดมา

ตอเน�องนานนบสบปแลว เพราะวรรณกรรมหลายเร�องมาจากงานวจยในชวงทศวรรษ 2540 ส�งหน�งท�

ชดเจนคอ ไมวาจะใชแนวคดหรองานวจยของใครกตาม พบวา การเปล�ยนแปลงท�รวดเรวซบซอนไดเกด

ข �นอยตลอดในวถชวตแบบเมอง แตละคนพยายามตามใหทนกบความเปล�ยนแปลง มงแสวงหาวตถ

ภายนอกและความสขช�วคราว จนขาดสตในการมองตวตนและแสวงหาความสงบสขท�แทจรงในรปแบบอ�น

ท� นาไปสอสรภาพ การปลอยวาง ไมเสพตดในวตถ และเมตตาแบงปนตอกนมากข �น คนเมองม

ความสมพนธกบธรรมชาตลดลง มองเหนธรรมชาตเปนเร�องของสถานท�ทองเท�ยว ไมใชส�งท�มความสมพนธ

เช�อมโยงกบมนษยและสรรพชวตอ�นอยางเปนองครวมเดยวกนตามแนวคดของพทธศาสนา “ธรรมชาต”จง

มความหมายตอเม�อไปทองเท�ยวในวนหยด และย�งไปกวาน �นคอกระทาการดดแปลงธรรมชาตเพ�อใหการ

ทองเท�ยวของตนเองสะดวกสบาย ดวยการบกรกและ/หรอทาลายธรรมชาต-ระบบนเวศ ดวยส�งกอสราง

มากมายและขยะจานวนมหาศาล อนเปนการรกรานวถชวตของชมชนท�องอาศยธรรมชาตอกดวย

การดาเนนชวตท�เปนไปในลกษณะดงกลาวน �น ไดสงผลใหเกดปญหาตางๆ ไมวาจะเปนปญหา

สวนตว ปญหาครอบครว ชมชน และสงคมโดยรวม อาจกลาวใหกระชบท�สดไดวา วถชวตแบบเมองท�

เปนอยน � สงผลกระทบดานลบตอคณภาพสขภาวะของคนเมอง อนไดแก กาย จต สงคม และจตวญญาณ

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ ปยตโต) ปราชญรวมสมยผ ไดรบการถวายรางวลการศกษาเพ�อ

สนตภาพจากยเนสโก ไดกลาวถงปญหาสภาพจตใจของมนษยท� มมากข �น โดยเฉพาะในสงคม

อตสาหกรรมสมยใหมท�เทคโนโลยเจรญกาวหนา โดยยกตวอยางสงคมตะวนตกวา แมมการพฒนามาก

เพยงไร กเปนเพยงการพฒนาทางวตถ ในประเทศตะวนตกผคนมความพร�งพรอมทางวตถ แตกลบมปญหา

ทางชวตจตใจ สภาพจตใจท�ตองเผชญอยในยคทนสมยน �คอ ความเครยด (Stress) ความรสกแปลกแยก

(Alienation) ความเบ�อหนาย (Boringness) ความวาเหวเดยวดาย (Loneliness) และ ความวางเปลา

กลวงใน (Inner emptiness) ส�งเหลาน � คอ ความทกขใจน�นเอง


โดยวเคราะหใหเหนวา ท�มาของปญหาชวตจตใจของมนษยในยคปจจบน เกดข �นจากความขดแยง

ระหวาง สภาพปญหาท�เปนจรง กบ สภาพจตใจมนษยท�ไมมปญญารเทาทนสภาพปญหาท�เปนจรงน �น

สภาพจตใจของมนษยในสงคมอตสาหกรรม จงมแตทกข และไมไดรบการแกไขอยางตรงจด สงคม

สมยใหมผคนอยกนอยางคบค�งแตคนรสกมความวาเหวมากข �น มความวางเปลาภายในจตใจ เล�อนลอยไร

จดหมาย แตละคนพยายามแสวงหาการยอมรบและการมตวตน จงเขาหาหมคณะและสงคม เพ�อลดความ

อางวางโดดเด�ยว แตสงคมกลบทาใหคนเกดความวาเหวมากย�งข �น เพราะระบบอตสาหกรรมและสงคม

สมยใหมท�ปฏบตตอคนอยางไมเปนตวเปนตน คนกลายเปนส�งไมมตวตน ไรความหมาย เม�อคนแตละคนม

ความบกพรอง สงคมย�งบกพรอง ความเหงาวาเหวจากคนๆหน�ง กลายเปนความเหงาวาเหวท�วท �งสงคม

เกดภาวะไรความสขสวนรวม ขาดความอบอน ขาดความไววางใจกน ขาดความมน �าใจจรงใจตอกน สงคม

ท�บกพรองย�งซ �าเตมปญหาสภาพจตใจท�บกพรองของบคคลดวย (พระพรหมคณาภรณ , 2534)

การทบทวนวรรณกรรมในหวขอน � สรปใหเหนวา วถชวตแบบเมอง สงผลกระทบตอตวบคคลแตละ

คน และความสมพนธระหวางบคคล รวมถงความสมพนธตอส�งแวดลอมตางๆดวย ความเปนปจเจกบคคล

มากข �น ตางฝายตางขวนขวาย ด �นรนเพ�อความอยรอดของตนเองและครอบครว แมแตภายในครอบครวเอง

กมความสมพนธกนนอยลง วถชวตท�ตองเรงรบ เสพตดเทคโนโลย ทาใหเกดปญหาเยาวชนตามมาอก ท �ง

การกออาชญากรรม ลกทรพย จ �ปลน ตรนฟนแทง ซองสมเสพยา ขบยานยนตปวนเมอง การขมขน การ

ทองไมพรอม การฆาตวตาย ฯลฯ จนไปถงการฆาบพการ สอดคลองกบขาวสารท�ปรากฏใหเหนกนบอยคร �ง

เฉพาะปญหาเดกและเยาวชนกเพ�มข �นมากมาย ยงไมรวมถงปญหาเก�ยวกบผสงอาย ท�ประเทศไทยกาลง

เขาสสงคมผ สงอายเตมตวในอกไมก�ปขางหนา ในปจจบน เมองยงมปญหาเร�องคนเรรอน คนไรบาน

ผ สงอายถกทอดท �ง หรอ คนวยทางานสมยน �ต �งใจเกบเงนเพ�อใชชวตบ �นปลายอยท�สถานดแลผ สงอาย

โดยเฉพาะสถาบนครอบครวกาลงจะหมดความสาคญลงไปเปนลาดบ

ในขณะเดยวกบท�สถาบนศาสนา (วด-พระสงฆ) ซ�งเคยมบทบาทหนาท�เปนเสาหลกของท�พ�งทางใจ

และขดเกลาความเปนมนษยท�มสานกตอผ อ�น-ชมชน-สงคม-ธรรมชาต กเส�อมถอยลงในสงคมเมอง

เน�องจากการพฒนาเมองไดสรางวถชวตแบบใหมซ�งทาใหบคคลคดวาตนเองสามารถอยไดโดยลาพง ดวย

การสะสมเงน-วตถใหครบบรบรณกมความสขไดไมตองพ�งพาอาศยผ อ�น แมแตธรรมชาต จตสานกทาง

วตถนยมแบบน � ทาใหความสาคญของความสขทางจตใจอนเกดจากน �าใจ ไมตร ความเอ �ออาทร ฯลฯ ถก

มองขามและมความสาคญนอยลงเปนลาดบ ทาใหวดและพระสงฆซ�งเปนพ �นท�และกลไกสาคญของสงคม

เดมท�สรางการเรยนรความสขทางจตใจจากคณธรรมความดท�บคคลมตอกน จากการไดพบปะชวยเหลอ

พ�งพากนท �งดานวตถ-จตใจและความสขทางจตวญญาณ ไดลดความสาคญลงไปเปนลาดบเชนกน แลว


สงผลสะทอนกลบในเวลาตอมาคอ เกดวกฤตการณทางจตใจและจตวญญาณท�กลาวถงในชวตแบบเมอง

ในหวขอ 2.1 น�เอง

2.2. บทบาทหนาท�ของวดและพระสงฆในอดตถงปจจบน

การทบทวนวรรณกรรมในหวขอน � มงทาความเขาใจบทบาทหนาท�ของวดและพระสงฆ ในชวง

เวลาตาง ๆ เพ�อใหเหนถงการเปล�ยนผาน เน �อหาแบงเปนสามสวน คอ

2.2.1 พฒนาการของบทบาทวดและพระสงฆในอดต

2.2.2 บทบาทของวดและพระสงฆในปจจบน

2.2.3 ปจจยท�มอทธพลตอความพยายามปรบตวของวดและพระสงฆ

2.2.1 พฒนาการของบทบาทวดและพระสงฆในอดต

การทบทวนวรรณกรรมไดพบวา บทบาทหนาท�ของวดและพระสงฆในอดต คอสมยชมชน

เกษตรกรรม มหนาท�สาคญ 2 ประการ หนาท�หลกของวดคอการเก�อกลใหปจเจกบคคลท�แสวงหา

การศกษาฝกฝนตนเองตามพระธรรมวนยอยางเขมขนเพ�อความหลดพนจากทกข ไดมาศกษาเลาเรยนใน

สถานะของพระภกษสงฆ ในขณะเดยวกนกมขอมลบนทกและงานศกษามากมายเก�ยวกบบทบาทหนาท�

รองของวด ซ�งมไดแยกขาดจากหนาท�หลก คอในกระบวนการศกษา(สกขา) ของพระสงฆน�น พระสงฆ

เองกตองเผยแผธรรมท�ตนเองศกษาใหแกฆราวาส เพ�อสบทอดพระศาสนาตามหนาท�หลกของพระสงฆ

ดวย โดยมวดเปนศนยกลางของภารกจดงกลาว โดยท�การทาหนาท�น�จะตองผสานเขากบวถชวตของ

ศาสนกชนในลกษณะเอ�อเฟ�อเก�อกลท�ง 2 หนาท�ดวย ดงงานวจยเร�อง “บทบาทของวดกบชมชนเมอง ใน

เขตบางรก กรงเทพมหานคร” (พระมหาทนงชย บรณพสทธ� ,2545) ไดสรปโดยสงเขปเร�องบทบาทวดท�

ปรากฏตามหลกธรรมไววา 1. เปนสถานท�ซ�งพระพทธเจาทรงบญญตพระธรรมวนยและทรงแสดงธรรม

เทศนาตางๆ 2. เปนสถาบนการศกษาของพระภกษสงฆ 3. เปนสถานท�อบรมส�งสอนประชาชนใหเขาถง

ธรรม 4. เปนสถานท�บาเพญกศลของพทธศาสนกชน 5. เปนสถานท�พบปะสนทนาธรรมระหวางพระภกษ

สงฆ 6. เปนท�พกอาศยของอารามกชน 7. เปนสถานท�บาเพญการสงเคราะหของพระภกษสงฆและ

ประชาชน

สวนงานศกษาเร�อง “การเปล�ยนแปลงบทบาทของพระในชมชน” ของ วาสนา วงศย �มยอง

กลาวถงบทบาทท�สาคญของวดในอดต โดยสรปไดวา 1. เปนสถานศกษาและศนยรวมเยาวชน 2. เปน

สถานสงเคราะห 3. เปนสถานพยาบาล 4. เปนท�พกคนเดนทาง 5. เปนสโมสรท�ชาวบานมาพบปะ

สงสรรค 6. เปนสถานบนเทงท�จดงานเทศกาล มหรสพตางๆ 7. เปนท�ไกลเกล�ยขอพพาท 8. เปน


ศนยกลางศลปวฒนธรรม 9. เปนคลงพสดเกบของใชรวมกน 10. เปนศนยกลางการบรหาร ปกครอง ท�

ประชม 11.เปนท�ประกอบพธกรรมตางๆ (วาสนา วงศย �มยอง, 2539)

บทบาทหนาท�หลกและรองซ�งผสานอยดวยกนน � ทาใหวดในสมยกอนเปนพ �นท�เปด มได

เปนของพระสงฆเพยงฝายเดยว วดสวนใหญจงมกจะไมมกาแพงลอมรอบวด หากอาศยแนวปาเปนเขต

ท�ต �งวด บางวดแมจะมการกอสรางซมประต แตกไมไดสรางกาแพง และไมปดประตท�ซมประต ประชาชน

สมยกอนจงสามารถผานเขาออกวดไดโดยสะดวก(พระมหาทนงชย บรณพสทธ�, อางแลว)

งานศกษาของพระไพศาล วสาโล ระบตรงกนวา วด พระสงฆกบชาวบานในอดตมความ

ผกพนกนอยางมาก ในสมยกอนน �น ความรสกเปนเจาของวด ไมไดเกดจากการท�ชาวบานมสวนรวมใน

กจการของวดเทาน �น หากยงเกดจากการท�วดมสวนรวมในกจการของชมชน จนกลายเปนสถานท�แยกไม

ขาดจากชมชน พระภกษสงฆในอดต มกเปนผ นาในการพฒนาตางๆ เชน นาชาวบานไปขดบอน �า ทาทาง

สรางสะพาน ตดถนน เปนท �งชาง เปนท �งหมอสมนไพร ทางานศลปะ หตถกรรม วรรณคด วดจงเปนสถาบน

ทางสงคมแบบเอนกประสงค รวมถงเปนศนย “บรการสงคม” รวมสารพดกจกรรม แมแตมหรสพความ

บนเทงกหาไดจากวด นอกจากน � สมยกอนการประกอบพธกรรมตางๆทางศาสนาไมใชเปนแคพธกรรม

เหมอนในปจจบน แตพธกรรมทางพทธศาสนามงประโยชนท �ง 4 ดาน ไดแก ดานวตถ สงคม จต และ

ปญญา มงใหเกดประโยชนครบถวนอยางเปนองครวม เชน พธกรรมในงานถวายผาปา ผากฐน การทาบญ

บาน หรอ งานศพ ลวนมงประโยชนท �ง 4 ดานน � คอ นอกจากจะมการถวายปจจย ยงมกจกรรมสงเสรมให

ชาวบานมาทางานและร�นเรงรวมกน (เชน เตรยมของถวาย ทาอาหาร จดสถานท� ฯลฯ) ตลอดจนมพธกรรม

ท�ใหบรรยากาศอนสงบ ปต มการเทศนาเพ�อใหเกดความรความเขาใจในชวต มกจกรรมทางศาสนาท�ทาให

เกดความเปนหน�งเดยวกน ม�นใจในชวต มการปลกฝงการเคารพธรรมชาตและจตสานกตอชมชน (พระ

ไพศาล วสาโล, 2547)

นอกจากน � ยงกลาวถงความสาคญของวดในบทบาทการศกษาของสงคมวา เปนศนยการ

เรยนรของชมชน เปนแหลงศกษาท �งของภกษสามเณรและมวลชน แมจะมความพยายามแยกบทบาทท �ง

สองนบต �งแตสมยรชกาลท� 6 แตกทาไมสาเรจ เพราะชาวบานสวนใหญยงสงลกหลานมาบวชเรยนในวด

เพ�อพรอมไปใชชวตคฤหสถตามท�ไดเรยนมา ภายหลง ผ เขามาบวชเรยนเปนลกหลานคนยากจนในชนบท

ซ�งขาดโอกาสทางการศกษาจากรฐ จงเทากบวา การศกษาของคณะสงฆและมหาวทยาลยสงฆกลายเปน

ชองทางสาหรบผ ดอยโอกาสในสงคม การบวชเรยนทาใหบคคลมความรท �งวฒนธรรมขนบธรรมเนยมของ

ชมชน วชาความรท�ใชประโยชนไดจรง ไดฝกฝนศลธรรมจรรยาเพ�อเปนสมาชกท�ดของชมชนดวย (พระ

ไพศาล วสาโล, อางแลว)


เชนเดยวกบ สลกษณ ศวรกษ ท�ไดอธบายเพ�มเตมเก�ยวกบบทบาทของวดในดานสงคมวา

วดในอดตเปนพ �นท�สาธารณะท�กอใหเกดการเคล�อนยายทางสงคม ชวยลดชองวางระหวางชนช �นปกครอง

และผถกปกครอง โดยสถาบนศาสนาชวยเช�อมโยงสองชนช �นน �ไวดวยการบวช เพราะไมวาใครกตามท�เขา

มาบวช โดยเฉพาะคนยากจน เม�อบวชเรยนจนมความรความสามารถ จะสามารถเคล�อนยายจากชนบทมา

สเมอง จากคานาหนาท�เคยใชคาวา นาย จะกลายเปน พระ จากพระกลายเปนมหา จากมหาเปนพระคร

เจาคณ สมเดจ ซ�งเปนตาแหนงท�สามารถมอทธพลตอฝายบานเมอง พระเจาแผนดน เจานาย คนใหญคน

โตยงตองกราบไหว พระเจาแผนดนกตองถวายสกการะ มตวอยางใหเหนอยมากมาย ท �งสมเดจพระราชา

คณะรวมถงสมเดจพระสงฆราชเจาดวย ซ�งถอเปนการเคล�อนยายสถานะทางสงคมโดยอาศยสถาบนทาง

พทธศาสนา (สลกษณ ศวรกษ, 2525)

ในสวนบทบาทหนาท�ของพระสงฆท�เดนและสาคญในสงคมไทยสมยกอน มผสรปไววา

1. พระสงฆทาหนาท�ส�งสอนธรรม สงเสรมใหคนทาบญกศลตางๆ 2. เปนท�ปรกษา ประนประนอม บางคร �ง

รกษาผ เจบปวย 3. เปนผชวยสงเสรมความสามคคในหมบาน 4. อบรมส�งสอนเดกด �อท�พอแมหมดความ

อดทนท�จะส�งสอนเองได 5. เปนผส�งสอนใหคนในชมชนเรยนรงานชางตางๆ การเกษตร สถาปตยกรรม

รวมถงหลกการสาธารณสข 6. เปนผ นาท�ไมเปนทางการของชมชน 7. เปนผ นาทางจตวญญาณ เปนท�พ�ง

ทางใจ 8. เปนพระธรรมทตและธรรมจารก เผยแผพระพทธศาสนาแกประชาชนทกคน (รชนกร เศรษโฐ

อางถงใน พระมหาพนม เน�ยวกล, 2544)

พระไพศาล วสาโล สรปภาพรวมของบทบาทหนาท�พระสงฆในอดตวา เปนท �งครสอน

ธรรม สอนวชาชพ งานชาง งานศลปะหลายแขนง แมกระท�งดนตร ศลปะการปองกนตนเอง (กระบ�

กระบอง) เปนผ นากจกรรมซ�งปจจบนเรยกกนวา”พฒนาชมชน” คอ การสรางสาธารณปโภค สรางถนน

สะพาน ขดบอน �า ฯลฯ ไปถงบทบาทไกลเกล�ยความขดแยง ผ รกษาความสงบสข เพราะแมแตววควาย

หายชาวบานกหวงพ�งพระใหชวยเหลอ (พระไพศาล วสาโล ,2558)

จากท�กลาวมาท �งหมด สรปไดวา วดและพระสงฆมความสาคญในสงคมไทยมายาวนาน

มาก ทาหนาท�คอยชวยเหลอท �งในระดบตวบคคล ครอบครว ชมชน มคณปการตอสงคมโดยรวม หรอกลาว

ใหชดเจนคอเปนศนยเรยนรสขภาวะทกดานของสงคม แตเม�อกาลเวลาผานไป การพฒนาไปสความ

ทนสมยท�เนนการพฒนาความม�งค�งทางวตถและการสะสมเงนตราเปนเปาหมายสงสดของปจเจกบคคล

และสงคม ทาใหสงคมมการเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวในทกดาน วถชวตแบบสงคมเมองดงกลาวไวใน

หวขอท� 2.1 ขยายตวออกจากศนยกลางเมองใหญในภมภาคตาง ๆ สวถชวตชมชน ทาใหคนไกลหางจาก

วดและพระสงฆ ท �งโดยโครงสรางเมองและแบบแผนของการใชเวลาและการใชชวตประจาวน (Life style)


ย�งมความเปนเมองมากเทาไร บทบาทหนาท�ของวดและพระสงฆกย�งแปลกแยกออกจากสงคมและถก

ลดทอนบทบาทหนาท�ลงไปเปนลาดบ ในขณะท�คนเมองเองกเผชญกบปญหาในชวตพอกพนมากข �น โดยม

ปจจยชวยแกไขปญหาลดนอยลงเปนลาดบเชนกน ความทกขจากปญหาทางกาย จต สงคม จตวญญาณ

จงทวคณอยางสบเน�องเปนวกฤตการณไปท�วสงคมไทย (และท�วไปในโลก) การฟ�นฟวดใหเปนศนยเรยนร

สขภาวะของสงคมในสถานการณเชนน �จงถอวามความสาคญอยางย�ง

อยางไรกตาม ผลกระทบดงกลาวมไดเกดข �นแบบฉบพลนทนททนใดพรอมกน ในสวน

ของพ �นท�ชนบทยงมวดและพระสงฆเปนอนมากท�พยายามจะปรบตวกบการเปล�ยนแปลงท�เกดข �น โดย

พยายามจะรกษาไวซ�งบทบาทหลก-รอง ท �งทางธรรมและทางโลกเอาไวใหได ในยคตนของการพฒนา

ชนบทไปสความทนสมย (Modernization) ตามแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตของรฐ (พ.ศ.2504) งานวจย

ของสมบรณ สขสาราญ พบวา วดและพระสงฆยงมบทบาทสงในการพฒนาชมชน เปนผ นาท�ชาวบานให

ความศรทธาและชมชนใหความรวมมออยางด มากกวาใหกบทางราชการเสยอก พระสงฆยงมบทบาท

หนาท�ทางานพฒนาสงคมในหลากหลายมต ใหความชวยเหลอประชาชนไมเพยงแตในดานจตใจเทาน �น

แตชวยในดานวตถ คอ การพฒนาการศกษา วชาชพ อนามย การเกษตร การโภชนา อาชพ และการออม

ทรพย รวมถงการปลกเราจตใจดวยธรรมะใหชาวบานชวยเหลอซ�งกนและกน จนนาไปสการจดต �งองคกร

ในชมชน เชน ธนาคารขาว ธนาคารควาย และสหกรณ ซ�งเปนการเสยสละชวยเหลอแบงปนกน เปนตน

ในกรณเชนน � วดและพระสงฆจงเปนตวเช�อมการพฒนาความทนสมยท�ขยายตวเขาส

ชนบท เชน พระสงฆในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทาโครงการพฒนาโดยแบงไดเปน 5 เร�องใหญ คอ 1.

เร�องการฝกอบรมวชาชพ ไดแก การสอนเยบปกถกรอย การเยบผาสตร การตดผม การซอมเคร�องยนต การ

ซอมวทยโทรทศน การทอผา การเล �ยงหมอนไหม งานชางไม 2. เร�องการเกษตร ไดแก การแจกเมลดพนธ

การกาจดแมลงและวชพช การใหป ย การปลกพชชนดใหม 3. เร�องการยกระดบรายไดของชาวบาน ไดแก

การจดต �งสหกรณ รานคา ธนาคารขาว ธนาคารควาย 4. เร�องการคหกรรม ไดแก การสอนหลกโภชนาการ

การสขอนามย การทอผา การทอเส�อ และ 5. เร�องการศกษา ไดแก การจดต �งศนยเดกเลก โรงเรยนพทธ

ศาสนาวนอาทตย การอบรมพระผ นาทองถ�น เปนตน

ในขณะท�งานพฒนาสงคมของพระสงฆในภาคเหนอม 5 เร�องใหญ คอ 1. เร�องการเกษตร

ไดแก การสาธตปลกผลไม การปราบวชพช แนะนาเกษตรแผนใหม สาธตการตอน ตดตา ตอก�ง ขยายพนธ

พช การปรบปรงดน การใชปนขาว การฉดวคซนปองกนโรคสตว 2. เร�องงานอนามย ไดแก สาธตการทาหว

สวม การสรางสวม ปลกฝ ขดบอน �า ลอกคคลอง ทารองระบายน �า สรางทานบ แจกจายยาแกประชาชนท�

เจบปวย 3. เร�องการกอสราง ไดแก การสรางถนน สะพาน ศาลา อาคารเรยน กฏ ฯลฯ 4. เร�องการ


จดบรการชมชน ไดแก การเปดตลาดนดขายของราคาถก การทาบญลางปาชา การสอนหนงสอผ ใหญและ

เดก การแจกเส �อผาและของใชแกคนยากจน ฯลฯ และ 5. เร�องการอบรมศลธรรม เชน การส�งสอนคณธรรม

จรยธรรม การนนทนาการ และการประกอบพธบญกศลตางๆ เปนตน กจกรรมท �งหลายเหลาน �เกดข �นในวด

ดงน �นวด พระสงฆ และชมชนในยคตนของการพฒนาความทนสมยของรฐ ฯ จงยงมไดแยกหางจากกน

(สมบรณ สขสาราญ, 2527)

แมในยคปจจบนบทบาทหนาท�ท �ง 2 ประการของพระสงฆและวดในชนบทกยงคงมอยใน

ดานตางๆ โดยเฉพาะบทบาทดานการอนรกษฟ�นฟทรพยากรธรรมชาตซ�งถกทาลายโดยการพฒนา

สมยใหม และเบยดเบยนวถชวตของชมชนและสรรพชวตใหไดรบความทกขเขญ พระสงฆมการรวมกลม

เปนเครอขายของ “พระนกอนรกษ”ในพ �นท�ภาคตาง ๆ แสดงบทบาทท �งทางธรรมและทางโลก มการ

สรางสรรคกศโลบายการ”บวชตนไม” สอดแทรกธรรมะพรอม ๆ กบการรกษาไวซ�งทรพยากรเพ�อการยงชพ

ของชมชน(พระไพศาล วสาโล, 2558) บทบาทดงกลาวมาขางตนเกดข �นได เน�องจากวดและชมชนใน

ชนบทยงมเง�อนไขทางกายภาพและมความเปนชมชนท�มปฏสมพนธตอกน แมจะมากนอยแตกตางกนไป

ในแตละทองถ�นกตาม อกท �งมผ นาสงฆท�มภมรธรรม เปนผปฏบตดปฏบตชอบ และตระหนกในบทบาท

ท �งหลกและรองของวดและพระสงฆ

ตรงขามกบวดและพระสงฆในเมองซ�งวถชวตของคนเมองมความเปนชมชนเพยงมตทาง

กายภาพ คอเปนกลมคนท�อยรวมกนโดยไมมปฏสมพนธตอกนหรอมกอยางผวเผน ฉาบฉวย เชน บาน

จดสรร อพารตเมนต หรอคอนโดมเนยมในยคหลง การรกษาบทบาทหนาท�ท �ง 2 ประการจงกลาวไดวา ม

ความยากลาบากไมนอยท�จะเร�มตน กระน �นกตาม มความพยายามในการปรบตวของกลมพระสงฆ เพ�อ

รกษาบทบาท 2 ประการไว ดงเชน พระสงฆกลม “สงฆะเพ�อสงคม” “กลมเสขยธรรม” และเครอขาย

พระสงฆในการพฒนาดานตาง ๆ เปนตน แตท �งหมดมไดทาในนามของวด เพราะบางสวนทาในนาม

ปจเจก เน�องจากการจะใหวดเขารวมจะตองไดรบการสนบสนนจากเจาอาวาสดวย ซ�งในหลายกรณไมม

เง�อนไขเอ �อให

การปรบตวของวดและพระสงฆในชนบทอกสวนหน�งซ�งมความสาคญและควรกลาวถง

เน�องจากสงผลกระทบตอคนเมองอยางมนยสาคญในเวลาตอมา ไดแก การปรบตวท�มงเนนไปท�การรกษา

บทบาทหนาท�หลกเปนสาคญ คอการพฒนาดานจตวญญาณ เพ�อการเขาถงสจธรรมแหงชวตของ

พระสงฆในสายวดปา (อรญญาวาส) ท�งในภาคอสานและภาคเหนอ วดในสวนน�จะเนนการทาหนาท�เผย

แผดานการปฏบตธรรมทางสมถะและวปสสนากรรมฐาน บทบาทหนาท�ทางสงคมในแบบเดม

เปล�ยนแปลงไป มความเก�ยวของกบปญหาของชมชนในยคการพฒนาไปสความทนสมยอยางจากด คอ


มไดเขาไปมบทบาทโดยตรงเหมอนกบวดและพระสงฆนกพฒนาสวนท�กลาวไปกอนหนาน� แตมงการชวย

ดานพฒนาจตใจของปจเจกบคคล บทบาทของวดและพระสงฆในลกษณะน� ไดคอย ๆ แยกวดและ

พระสงฆออกจากความของเก�ยวในระดบชมชน(แมจะยงตระหนกในการอยอยางกลมกลนกบวถชวตของ

ชาวบาน) ไปสบทบาทอบรมส�งสอนธรรมใหแกปจเจกบคคลผมความทกขหรอแสวงหาความสงบทาง

จตใจในการพฒนาสมยใหมซ�งสอดคลองกบการพฒนาสงคมท�มงความเปนปจเจกนยม (Individualism)

ตามฐานคตของระบบทนนยม

บทบาทของวดในชนบทตามแนวน� ไดตอบสนองตอปญหาความทกขของปจเจกบคคล

ในเมอง โดยเฉพาะคนช�นกลางและผมการศกษาในเมอง ซ�งมปญหาส�งสมความทกขจากชวตและการ

ทางาน จงแสวงหาวดท�ยงคงสปปายะท�มลกษณะความสงบรมร�นของปาเอาไว ซ�งในชวงแรก ๆ น�น ม

วดแบบดงกลาวในเมองไมมากนก เพราะการพฒนากายภาพแบบเมองไมเอ�อให ทาใหการปฏบตธรรม

จงตองปลกตวออกจากเมองไปเขาอบรมในวดตางถ�นซ�งโดยมากอยในชนบท ตอเม�อมความตองการของ

คนช�นกลางในเมองมากข�นเปนลาดบ วดซ�งมศกยภาพและเง�อนไขเฉพาะ ไดปรบปรงวดใหมสปปายะ

ตอบสนองคนช�นกลางในเมองใหมากข�น โดยชวงแรกจะเปนวดชานเมองกอนท�กรงเทพฯจะขยายตวดง

ปจจบน อาท วดสนามใน วดสงฆทาน วดชลประทานรงสฤษฎ จ.นนทบร หรอ วดธรรมมงคล วดเพลง

วปสสนา วดพระราม 9 วดปทมวนาราม ในใจกลางกรงเทพ ฯ ตอมาคนช�นกลางเองกรเร�มการจดหา

สถานท�ปฏบตธรรมของตนเอง ท�อยในเมอง มสปปายะอนเหมาะสมแกการพฒนาจตวญญาณ เชน

เสถยรธรรมสถาน บานอารย บานธรรมนาใจ บานพาณชยกล และถายทอดการปฏบตธรรมในแนวทาง

ตาง ๆ อยางหลากหลาย เปนกระแสของพทธแบบฆราวาสอยางท�เตบโตอยางกวางขวางในทศวรรษท�ผาน

มาจนถงปจจบน

กลาวไดวา การปรบบทบาทในลกษณะดงกลาวมคณปการและสรางอานสงคตอปจเจก

บคคลจานวนมหาศาลในหลายสบปท�ลวงมา ใหมโอกาสไดพบความสงบทางจตใจและสจธรรมของชวต

ไดอสรภาพหลดพนออกจากการบบค�นดวยทกขนานาประการในสงคมสมยใหม แตกมผลทาใหปจเจก

บคคลแยกธรรมออกจากโลกไปโดยปรยายมากย�งข�น และพทธศาสนาในทศนะสมยใหมถกตดตอนใหเปน

ท�เขาใจของคฤหสถหรอแมแตพระสงฆจานวนมาก วาไมสนใจสงคมและศาสนกชนไมควรเก�ยวของกบ

ปญหาสงคม พทธบรษทแตละคนแตละรปพงปฏบตดปฏบตชอบแลวสงคมจะดข�นได เพราะพทธศาสนา

น�นแยกธรรมและโลกออกจากกน

อยางไรกตาม จากการทบทวนวรรณกรรมจะพบวา พฒนาการของวดและพระสงฆใน

แบบแยกโลก-แยกธรรมออกจากกนและตอบสนองระดบปจเจกบคคลแบบน� มลกษณะท�ไมเหมอนกนเสย

ท�งหมด หากยงมวดและพระสงฆท�แมจะมงเนนบทบาทหลกของวดในการเผยแผปฏบตธรรมใหแกบคคล


แตในขณะเดยวกนกศกษาเผยแผธรรมอยางมมตทางสงคม ดวยการประยกตแกนพทธธรรมมา

วพากษวจารณการพฒนาสมยใหมของรฐ เพ�อใหบคคลและสงคมไดเขาใจวาความทกขของตนเองน�น

เกดจากสภาพแวดลอมทางสงคมดวย ดงน�น ความเส�อมถอยทางจตวญญาณจงเกดจากการพฒนา

สมยใหมท�เปนมจฉาทฎฐ มใชความทกขอนเกดจากปจเจกบคคลลวน ๆ วดและพระสงฆท�โดดเดนมาก

ท�สดในแนวทางน� ไดแกขบวนการสวนโมกขของทานพทธทาสมหาเถระ กลาวคอในขณะท�กอต�งสวน

โมกขมงใหเปนวดเพ�อการพฒนาจตวญญาณ สงเสรมการศกษาครบท�งปรยต ปฏบต ปฏเวธ เพ�อให

บคคลเขาถงสจธรรมแหงโลกและชวต โดยมบทบาทเอ�อเฟ�อแกชมชนอยางมขอบเขตเฉพาะ เชนเอ�อเฟ�อ

ดานทรพยากรน�าแกชมชนในยามแหงแลง จดสปปายะท�เปดกวางเพ�อการพกผอนสงบจตใจสาหรบคนทก

ชนช�นท�งใกลไกล มพระสงฆคอยใหความรทางจตใจตลอดเวลาไมวามาเด�ยวหรอกลมผานสถานท�การ

เรยนรธรรมเชน โรงมหรสพทางวญญาณ ศาลานางงาม ธรรมนาวา ฯลฯ แตพระสงฆจะไมรบกจ

นมนตในงานศพ งานมงคลอ�น ๆ แมการทาพธบวชกเปนไปอยางเฉพาะกรณเทาน�น

ในขณะเดยวกน ทานพทธทาสเองกตดตามการเปล�ยนแปลงของทางโลกอยางใกลชด

และนาแกนพทธธรรมท�ทานศกษาจนกระจางแจงมาวพากษวจารณสงคมท�งดานการเมอง เศรษฐกจ

สงคม วฒนธรรม การศกษา ส�งแวดลอม ฯลฯ ของรฐ-ธรกจ เชน การวพากษ การศกษาแบบหมาหาง

ดวน การพฒนาเศรษฐกจสงคมแบบวตถนยม (กน กาม เกยรต) ฯลฯ ถอไดวา เปนการปรบบทบาทของ

วดและพระสงฆในบรบทของการพฒนาสมยใหม ท�มไดแยกขาดออกจากกน หากแตปรบตวมามบทบาท

ในทางช�นาทางสตปญญาแกการเปล�ยนแปลงทางสงคมตามเง�อนไขของโลกสมยใหม พระมหาเถระอก

รปหน�งซ�งมบทบาทนาในทางสตปญญาแกสงคมอยางสงย�งในลกษณะเดยวกน คอมไดทอดธระในเร�อง

ของการพฒนาสงคม คอ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ซ�งนาสตปญญาจากพทธธรรม มาสราง

ความรเทาทนในเร�องของชวต สงคม สมยใหมไดอยางลกซ�ง และมอทธพลอยางกวางขวางในมตทาง

สงคม

นอกจากขบวนการสวนโมกขแลว ยงมขบวนการสนตอโศก ซ�งบรณาการบทบาทท�ง 2

ประการเปนหน�งเดยว โดยการจดต�งชมชนสนตอโศก ซ�งมท�งวดและชมชนในแบบฉบบของตนเอง ท�เนน

ความเครงครดในการปฏบตธรรมระดบการพฒนาจตวญญาณของศาสนบคคลท�งสมณะและคฤหสถเกด

เปนชมชนและวดในชมชนแบบใหมท�วประเทศ อาท ปฐมอโศก ราชสมาอโศก ศรษะอโศก ราชธาน

อโศก ฯลฯ ในทางตรงขามกน มขบวนการของวดพระธรรมกาย ซ�งเนนบทบาทหลกการเผยแผธรรม

หากแตเปนธรรมะท�ถกประยกตเพ�อสงเสรมวถชวตทางสงคมแบบบรโภคนยมในเร�องของความม�งค�งร�ารวย

ของปจเจกบคคล โดยอาศยจดเดนของการจดสปปายะท�แมจะมไดเนนความรมร�นของธรรมชาต แตดงดด

ผคนจานวนมหาศาลไดดวยสถานท�ซ�งสะอาด มระเบยบและระบบการจดการท�ชดเจนมาก ท�สาคญคอ


การจดสภาพแวดลอมและกจกรรมท�แสดงถงความย�งใหญอลงการ ทาใหผเขารวมเกดความรสกเปน

อนหน�งอนเดยวกน มกลมมสงคมทามกลางความโดดเด�ยวเดยวดายของสงคมสมยใหม ขบวนการ

ดงกลาวจงถกจรตและตอบโจทยปญหาของคนยคใหมโดยเฉพาะคนช�นกลางท�มการศกษา แมวาบทบาท

หลกในทางธรรมจะสอนสวนทางกบแกนของพทธศาสนา ท�มไดมงพ�งพงความสขจากความม�งค�งเงนทอง

และแสวงหา “บญ”ในความหมายแคบท�เช�อมกบความร�ารวยทรพยเปนสาคญ แตมงอสรภาพในจตใจ

และความสขจากการพ�งวตถภายนอกอยางพอด

นอกจากกรณของวดพระธรรมกายแลว จะพบวดในเมอง-ก�งเมองอกจานวนมากใน

ปจจบนท�ปรบตวในทศทางเดยวกน คอมงตอบสนองตอความม�งค�งร�ารวย ช�อเสยงเกยรตยศ เปนฝาย

ตามกระแสสงคม โดยละท�งบทบาทหนาท�หลก-รองในการสงเสรมการพฒนาจตวญญาณดวยการพฒนา

ตนเองตามหลกการแหงพระพทธศาสนา และบทบาทการช�นาสตปญญาแกชมชนสงคม หนมาสรางลทธ

พธตาง ๆ เพ�มมากข�น (บชาราห พระพฆเนศ ชชก แกกรรม ฯลฯ) ซ�งถอยหลงกลบไปบชาออนวอนเทพ

เจา ส�งศกด� สทธ� เหมอนยคกอนพทธกาล วดในแบบน�ตอบสนองกลมคนในสงคมไดอยางหลากหลาย

มาก ไมวาคนจน-คนรวย นกเรยนนกศกษา ขาราชการ นกธรกจ นกการเมอง ฯลฯ ซ�งลวนมความ

ตองการท�แตกตางกนไป (บางมงขอผลสมฤทธ�ความร�ารวย ขอหวย ขอหนข�น บางกขอใหสอบตดเพ�อ

เขาศกษาเขาทางาน ขอเล�อนยศขออานาจ บางกขอลก บางกขอหายเจบไข ฯลฯ ) การเตบโตของวดใน

แบบน�จะเคยงคมากบวฒนธรรมบรโภคนยม โดยเฉพาะในสงคมท�มความไมเปนธรรมสง ขาดสวสดการ

ทางสงคม การเขาถงทรพยากรไมยตธรรม ตองอาศยเสนสาย ระบบอปถมภ มากกวาความสามารถ

ความเพยร หรอคณธรรมของตนเอง

2.2.2 บทบาทของวดและพระสงฆในปจจบน

งานวจยท�สะทอนบทบาท หนาท�ของพระสงฆและวดในเมองท�เปนไปในปจจบน เชน งาน

ของ ยงยทธ บรณเจรญกจ เร�อง “กระบวนการสรางตอรองความหมายของวดในฐานะท�เปนพ �นท�ทางสงคม

: กรณศกษา วดปทมคงคาและวดไตรมตรวทยาราม” (เขตสมพนธวงศ กรงเทพฯ) กลาวถงการใชพ �นท�วด

ของคนไทยในปจจบนท�เปล�ยนแปรไป เชน ในวนพระ คนมาวดสวนใหญเนนประกอบพธกรรมมากกวา คน

ท�บอกตนเองวาเปนชาวพทธไมรความหมายของวนพระจรงๆ คนไมสามารถแยกแยะระหวางวนพระกบวน

อ�นๆได เพราะบรบทสงคมท�เปล�ยนไป บคคลไมสามารถหยดงานเพ�อไปวด และวนพระไมไดมคณคา

เดนชด บางวดมการจดงานฉลองสมณศกด� ซ�งไมมนยดานศาสนธรรม เนนย �าความสาคญของบคคลท�ไม

สมพนธกบวด แสดงนยของอานาจในการปกครองและบารมของเจาอาวาสกบผอยใตบารม บางวดมการ


ประกอบพธพทธาภเษก หลอพระเคร�อง มนยทางธรกจเพ�อดงคนเขาวดใหมากๆ (ยงยทธ บรณเจรญกจ,

2545)

งานศกษาเร�อง “การเปล�ยนแปลงบทบาทของพระในชมชน” ของ วาสนา วงศย �มยอง ท�

ศกษาวจยพระสงฆในเมองเชยงใหม พบวา พระสงฆมการเปล�ยนบทบาทในลกษณะตางๆ คอ 1. บทบาท

ท�ยงคงเดมหรอเปล�ยนแปลงเพยงเลกนอย คอ บทบาทดานการเผยแผศาสนาและดานการอนรกษ

วฒนธรรม 2. บทบาทท�ลดลงอยางชดเจน คอ บทบาทดานใหการศกษาแกชมชน 3. บทบาทท�สญหายไป

คอ การเปนผ นาชมชน และ การใหการรกษาพยาบาล 4. บทบาทใหม คอ การพฒนาชมชน โดยปจจยท�

ทาใหเกดการเปล�ยนแปลงบทบาทของพระ มปจจยภายนอก คอ ระบบการศกษาท�เปล�ยนแปลง เศรษฐกจ

สงคม เทคโนโลย และคานยมของคนท�เปล�ยนแปลงไป สวนปจจยภายใน คอ การเปล�ยนแปลงของคณะ

สงฆ (วาสนา วงศย �มยอง, อางแลว)

จากงานศกษาขางตนน � พบวา บทบาทของวดและพระสงฆตอชมชนไมเหมอนเดม ดวย

วถชวตของคนในปจจบนท�ไมเอ �ออานวยใหตองเขาวดเหมอนคนสมยกอน วดในเมองท�เราเหนอยน �

กลายเปนลานจอดรถช�วคราวและถาวร รถว�งเขาวดกนใหขวกไขวแตคนไมไดเขา ไมไดต �งใจเขาวดเพ�อ

ประโยชนในทางธรรม หรอเพ�อมงแสวงหาความสงบ วดไมไดเปนสถานท�ตามอดมคตทางจตวญญาณอก

ตอไป แตมการปรบพ �นท�เพ�อประโยชนแกความตองการทางวตถของภายนอกมากข �น เพ�อความอยรอดของ

วดเองดวย สวนบทบาทของพระสงฆ กเร�มมขอกงขาจากฝายตางๆเก�ยวกบการทาหนาท�ซ�งบกพรองและ

การมพฤตกรรมท�ไมเหมาะสม และไมนาเช�อวาพทธศาสนาของไทยจะเขาข �นวกฤต จนหนวยงานภาครฐ

ตองจดต �งศนยฮอตไลนแจงภยทางพระพทธศาสนา โดยสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต ไดเร�มจดต �ง

เม�อ 16 มถนายน 2557 เพ�อรบรองเรยนการกระทาท�เปนภยตอพระพทธศาสนาท �งจากฆราวาสและ

พระภกษสงฆ

ขาวตามหนาหนงสอพมพและส�อตางๆเก�ยวกบพระนอกรตมมากข �น เม�อประชาชนรบร

ขาวไมดบอยเขาจงกระทบตอความศรทธาในตวพระภกษสามเณรมากข �น ซ�งสานกงานพระพทธศาสนา

แหงชาตไดสรปลกษณะพระภกษสามเณรท�เปนภยตอพระพทธศาสนาไว 6 ขอ ท�มกพบเจอและขอความ

รวมมอใหประชาชนชวยแจงมายงศนยฮอตไลนฯได 24 ช�วโมง พฤตกรรมเหลาน �ไดแก 1. บณฑบาตไม

ถกตอง เชน ยนอยกบท�เปนเวลานาน หรอ ยนประจารานคา ตลาด น�งเกาอ �/รถเขน 2. เร�ยไรเงน เดนแจก

ซองผาปาตามตลาด ชมชน หรอ โทรโขงประกาศ เดนเท�ยวขอต �งถงผาปาตามราน 3. ปกกลดในท�ชมชน

ใกลบานเรอน 4. พกคางแรมตามบานเรอน เชาบานพกอาศย หรอ พกอยกบญาตพ�นองนานเกนจาเปน 5.

ไปในท�อโคจร เชน เดนเท�ยวหาง รานอาหารท�ไมเหมาะสม 6. พฤตกรรมอ�นๆท�ไมเหมาะสม เชน ด�มสรา


เสพยา เลนการพนน ทาเสนห สกยนต ทรงเจาเขาผ บอกใบหวย สะพายกลองถายรป รวมงานโดยไมไดรบ

กจนมนต ซ �ออาหารฉนภายในหางรานคา เท�ยวดการละเลน เปนตน (เวบไซตเดลนวส, 2557)

แมจานวนวดในประเทศไทยจะมจานวนมากข �น แตกลบสวนทางกบปรมาณพระภกษสงฆ

ท�นอยลงไป ผศ.ดร. ชาญณรงค บญหนน อาจารยภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลย

ศลปากรไดทาการวจยและสารวจจานวนพระภกษและสามเณร เม�อป พ.ศ. 2550 พบวาสดสวนจานวน

พระภกษและสามเณรตอประชากรท �งประเทศลดลงอยางตอเน�องในรอบ 40 กวาปท�ผานมา และในอนาคต

ดเหมอนวาจะมแนวโนมลดลง เพราะผ ท�จะเขามาบวชเปนภกษสงฆท�แทจรงน �นหาไดยากมากข �น สวนพระ

ไพศาล วสาโล มความเหนเพ�มเตมวา จานวนพระภกษสงฆท�ขาดแคลนไมไดเปนปญหามากเทากบ

คณภาพท�ตกต�าลงของพระสงฆ แมพระจะนอยแตหากมคณภาพ กสามารถทาใหสถาบนสงฆและ

สงคมไทยดข �นได แตการมพระจานวนมากท�ไมมคณภาพอาจทาใหคนเส�อมศรทธาในคณะสงฆมากกวา

(เวบไซตไทยพบลกา, 2556)

ศนยพทกษพระพทธศาสนา แหงประเทศไทย ยงมความรสกกงวลเก�ยวกบพฤตกรรมของ

พระนอกรตจนทาใหชาวพทธเส�อมศรทธา โดยพระเทพวสทธกว (เกษม ลกษณะวลาศ) เลขานการศนย

พทกษพระพทธศาสนา แหงประเทศไทย ไดเปดเผยถงพฤตกรรมของพระนอกรตในปจจบน ท�พบวามการ

กระทาหลากหลายรปแบบ เชน การบณฑบาตไมเปนเวลา เร�ยไรเงนชาวบาน ด�มสรา เสพยาเสพตด ฯลฯ

สถตการรองเรยนเก�ยวกบพฤตกรรมท�ไมเหมาะสมของพระสงฆกบมหาเถรสมาคม รวมกน ปละประมาณ

1,200-1,500 เร�อง (เวบไซตหนงสอพมพรงสต, 2556)

แมเราจะพบวา บทบาทของวดและพระสงฆเร�มลดลงหรอไมเปนไปตามหลกธรรม หรอ

ตามอดมคตท�ควรจะเปนมากข �น จนสรางความเส�อมศรทธาในหมประชาชนโดยท�วไป จนไมอยากกราบ

ไหวพระสงฆหรอเขาวดเพ�อประโยชนในทางธรรม แตจากการทบทวนวรรณกรรมของงานวจยน � กพบวา

พระพทธศาสนาของไทยไมไดมดมดมวหมองไปท �งหมด ยงมพระสงฆและวดท�เปนตวอยางอนดงามอยอก

ไมนอย ท�สามารถดารงรกษาหรอฟ�นฟบทบาทหนาท�หลกดานธรรมะ และหนาท�รองในดานเก �อกลสงคมได

เปนอยางด แตไมเปนขาวหรอมช�อเสยงออกส�อ (เพราะส�อเองกมกจะเลอกเสนอขาวดานลบมากกวาดาน

บวก) ในท�น �ขอยกตวอยางพระตนแบบจากงานวจยบางสวน เพ�อใหเหนวา ยงมวดและพระสงฆอกสวน

หน�ง ท�พยายามแสดงบทบาทหนาท�ใหเขากบกระแสโลกาภวตน พยายามรเทาทนความเปล�ยนแปลงและ

ความซบซอนของปญหาท�เกดข �นในชมชนของทาน จนเรยกศรทธาของประชาชนกลบคนมาไดอยางมาก

ความพยายามปรบบทบาทของพระสงฆมอยหลายดาน จากการทบทวนวรรณกรรม

พบวา มท �งดานการพฒนาเดก-เยาวชน ดานการพฒนาสงคมและชมชน ดานส�งแวดลอม และดานการ


ทองเท�ยว ฯลฯ .ดานการพฒนาเยาวชน มงานศกษาเร�อง “วดเพ�อพฒนาเยาวชนและครอบครว” ของ ธวช

ชย จนจฬา และ สหรฐ เจตมโนรมย โดยแผนงานสรางเสรมสขภาพจต ไดกลาวถงพระสงฆนกพฒนา

ตวอยาง 10 รป ท�พยายามปรบบทบาทของวดใหเปนศนยกลางเพ�อพฒนาเดกและเยาวชน จดกจกรรม

ตางๆเพ�อใหเดกและครอบครวเขามาเรยนรพฒนาตนเอง โดยถายทอดประสบการณ แนวคด และแนวทาง

การทางานของพระสงฆแตละรปท �ง 4 ภมภาคของไทย อนไดแก 1. พระครสมหวเชยร คณธมโม วดเจดย

แมครว จ.เชยงใหม 2. พระอาจารย ดร.ฐาณ ฐตวรโย สถานธรรมปลกวเวก จ.เชยงใหม 3. พระคร

ประสทธ� บญญาคม วดก�วพราว จ.เชยงราย 4. พระอาจารยสาธต ธรปญโญ วดสบเต�น จ.ลาปาง 5. พระ

ครภาวนาสนตคณ วดศานตไมตร จ.สราษฎรธาน 6. พระครโสภณคณาทร วดคลองเปล จ. สงขลา 7.พระ

ครสรญาณวมล สานกปฏบตธรรม “ท�พกสงฆเกาะบกของเรา” จ. สงขลา 8. พระครวนยธรองคการ สานก

สงฆนคามธรรมมาวาส จ. สราษฎรธาน 9. พระครศลวราภรณ วดโนนเมอง จ. นครราชสมา และ 10.

คณะพระสงฆจงหวดอางทอง

โดยพระสงฆแตละท�ตางไมไดรจกกน แตมลกษณะของพระสงฆนกพฒนาท�เหมอนกน

ทางานดวยจตปรารถนาดเหมอนกน สามารถประยกตหลกธรรมในพระพทธศาสนาใหเหมาะสมกบเดก

ชวยเหลอเดกดวยความเมตตา จนเดกในพ �นท�มพฤตกรรมท�เปล�ยนไปในทางท�ดข �น ไมวาจะเปนเดกใน

ชมชน เดกในสถานศกษา เดกในสถานพนจฯ เดกดอยโอกาสยากจนกาพรา กจกรรมท�พระสงฆนกพฒนา

ไดทาใหแกเดกๆ ยกตวอยางเชน กจกรรมในวนสาคญทางศาสนา หองเรยนพทธศาสนาวนอาทตย การ

บวชสามเณรภาคฤดรอน กจกรรมเขาคายคณธรรม จดคายปองกน/ฟ�นฟ/บาบดยาเสพตด คายปรบเปล�ยน

พฤตกรรม การจดต �งกลมหรอเครอขายเยาวชน ฯลฯ ซ�งผลการศกษาในแตละท�น �น พบความสาเรจอยาง

งดงามของพระสงฆท �ง 10 รปน �

นอกจากน � ผวจยยงช �ใหเหนวา พระสงฆนกพฒนาเหลาน �เปนตนแบบอนด ซ�งพระสงฆใน

ท�อ�นๆท�มความประสงคพฒนาสงคมและชมชนตนเองน �นเอาเปนแบบอยางได โดยสรปลกษณะของ

พระสงฆนกพฒนา ไววา 1. เปนผ ลงมอปฏบตจรง 2. มองเหนความเปนไปได ใหโอกาส 3.อดทนได

แกปญหาเปน 4. มทกษะในการส�อสารกบชมชนและการวางตว 5. พฒนาแตไมลมภาวนา (ธวชชย จน

จฬา และ สหรฐ เจตมโนรมย, 2556)

ในดานการพฒนาสงคมและชมชน มงานศกษาเร�อง “การบรณาการการศกษาของ

โรงเรยนสมมาสกขาศรษะอโศก เพ�อพฒนาบคคลและชมชน” โดย ขวญดน สงหคา พบวา ท �งบาน วด

โรงเรยนตางเปนปจจยสาคญตอความสาเรจในการบรณาการทางการศกษา ตางฝายตางทาหนาท�และ

แสดงบทบาทท�เก �อหนนกนและกน โดยวดในชมชนเขามามบทบาทสาคญในการอบรมคณธรรมใหกบ


ประชาชน มการจดระบบสาธารณโภค หรอ ระบบการบรโภครวมกนของวด ทาใหคนในชมชนเขาถงวดได

งายข �น (ขวญดน สงหคา, 2554)

กรณศกษาพระสงฆท�ทางานเพ�อสงคมอกตวอยางหน�ง เชน งานศกษาเร�อง “บทบาทของ

พระสงฆในการพฒนาสงคม กรณศกษา พระเทพรตนกว (สรนทร ชตนธโร) วดมหาธาต อ.เมอง จ.

เพชรบรณ” โดยจไรรตน บญท�สด ไดศกษาแนวทางการทางานของพระสงฆซ�งเปนท�ศรทธาเล�อมใสของคน

ในชมชน และทางานเพ�อพฒนาสงคมจนไดรบการยอมรบจากชาวบาน พบวา พระมหาเถระรปน �ได

ดาเนนการตามหลกพระธรรมวนย ปฏบตตนไดตามกฎของมหาเถรสมาคมอยางสมบรณพรอม นอกจากน �

ยงใชหลกเมตตาธรรมในการปกครองและทางานเพ�อสวนรวม อนไดแก งานดานปกครองคณะสงฆ ดาน

การศกษา ดานการเผยแผพระพทธศาสนา ดานสาธารณปการ และดานสาธารณสงเคราะห (จไรรตน บญ

ท�สด, 2556)

ดานการพฒนาส�งแวดลอม กมตวอยางพระภกษสงฆท�พยายามทาหนาท�เพ�อรกษาชมชน

กบธรรมชาตเอาไวไดอยางด เชน งานศกษาเร�อง “บทบาทพระสงฆกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

กรณศกษาปาชมชน บานปะอาว อ.เมอง จ.อบลราชธาน” โดย พระมหาพระยนต สนตจตโต (พนธวตร)

เปนผศกษาชมชนดวยตวทานเอง จากความสนใจและอยากแกไขปญหาของทาน เน�องจากชมชนมปญหา

เร�องการบกรกปา คนในชมชนตองชวยกนดแล และพระสงฆเปนแกนหลกในการดแลรกษาปา โดยใชหลก

ธรรมชาต(ธรรมะ)รกษาธรรมชาต รวมมอกบทางราชการทาแผนพฒนาปาชมชน ดวยความตระหนกวา

พระสงฆเองตองอาศยปาเปนท�ศกษาทางสมถะและวปสสนา อกท �งปายงเปนแหลงเรยนร เปนแหลง

ทองเท�ยวของชมชน ทานเหนวาพระสงฆตองแสดงบทบาทสาคญในการพฒนาชมชน (พระมหาพระยนต,

2550)

นอกจากน �ยงมบทบาทดานการทองเท�ยว เชน งานศกษาเร�อง “การจดการทองเท�ยว

บรเวณวดพระธาตชอแฮโดยความรวมมอของชมชน เทศบาลตาบลชอแฮ อ.เมอง จ.แพร” เปนงานวจยเชง

ปฏบตการแบบมสวนรวม นาโดยพระครวมลกตตสนทรและคณะ ซ�งพยายามศกษาวจยเพ�อใหคนในชมชน

ไดมสวนรวมในการจดการทองเท�ยว มการประชม จดเวท ใหพระ ชาวบาน เจาหนาท� และเยาวชน ไดรวม

แสดงความคดเหน วางแผน วเคราะห ประเมน และจดทาโครงการกจกรรมตางๆเพ�อปรบปรงวดใหเปน

สถานท�ทองเท�ยว และทาใหคนในชมชนเกดความเขมแขง โดยวดเนนการจดการทองเท�ยวรวมกบชมชน

เพ�อสรางกระบวนการเรยนรรวมกน (พระครวมลกตตสนทรและคณะ, 2546)

งานศกษาท�นาสนใจอกเร�องหน�ง คอ “บทบาทของพระสงฆตอการทองเท�ยว กรณศกษา

กจกรรมสนทนาระหวางพระสงฆกบนกทองเท�ยว” โดย สจณณา พานชกล ทาการศกษาพระสงฆในอาเภอ


เมอง จงหวดเชยงใหม อนเปนแหลงทองเท�ยวท�มชาวตางชาตจานวนมาก พบวา เครอขายพระสงฆกลม

หน�งไดต �งชมรม Monk Chat ข �น เกดจากกลมพระนกศกษาท�ตองการฝกฝนการใชภาษาองกฤษ เพ�อชวย

ใหขอมลการทองเท�ยวแกชาวตางชาตท�ประสบปญหาการส�อสารเม�อมาเท�ยวท�วด และเพ�อเผยแผ

พระพทธศาสนาแกชาวตางชาตดวย กจกรรมน �มอยท�วดเจดยหลวงและวดสวนดอก (สจณณา พานชกล,

2549)

ตวอยางงานวจยเหลาน �ไดแสดงใหเหนถงความพยายามปรบบทบาทหนาท�ของพระสงฆ

ในกรณศกษารายบคคล แตนอกจากบทบาทของพระสงฆนกพฒนาตวอยางขางตนแลว ยงมวดตวอยาง

อกมากท�มไดมการวจยไวเปนเอกสาร แตไดแสดงบทบาทหนาท�ท �งทางธรรมและทางโลกอยางบรณาการ

เชนตวอยางวดนารอง 9 วด ของโครงการวดบนดาลใจ หรอ “โครงการพฒนาพ �นท�วดใหเปนศนยเรยนร

สขภาวะของเมองและเปนศนยรวมจตวญญาณใหกบวดท�วประเทศ” อนเกดจากความรวมมอของพระสงฆ

ชมชน และเหลาภาคเครอขายตางๆ1 ท�มความต �งใจฟ�นฟพ �นท�วดในเมองใหเปนแหลงศกษาเรยนรสขภาวะ

และศนยรวมทางจตวญญาณของทกคน โดยการปรบพ �นท�ใชสอยใหมประโยชนมากข �น มวศวกรและ

สถาปนกอาสาสมครมาชวยปรบภมทศน ออกแบบวางผงแมบท จดสภาพแวดลอมใหมใหแกวดนารอง

เพ�อใหเอ �อตอการเจรญภาวนาและทากจกรรมสรางสขภาวะตางๆ พลกฟ�นคนธรรมชาตใหกบวด เนนความ

สงบ สะอาด สวาง สรางแรงบนดาลใจใหกบวดท�วประเทศไดกลบมามชวตอกคร �ง

โดยวดนารองท �ง 9 แหงน �ตางพฒนามาอยางมเอกลกษณเฉพาะถ�น ท �งในทางกายภาพ

และกจกรรมตางๆของวด มท �งวดปา วดทามกลางชมชนรานคา วดทองเท�ยว หรอวดแหงประวตศาสตร แต

ตางมจดรวมท�เหมอนกนคอ มความสามารถในการบรหารจดการ มความเช�อมโยงกบคนในชมชน และ

พระสงฆหรอเจาอาวาสมวสยทศนและความปรารถนาในการพฒนาวดของทานเองดวย ซ�งเปนปจจย

สาคญท�ทาใหโครงการฯเลอกวดเหลาน �เปนวดนารองในการพฒนาพ �นท�วดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะตอไป

โครงการวดบนดาลใจ เนนการมสวนรวมของทกคนและทกหนวยงาน ไดเร�มพฒนาพ �นท�

วดไปแลวบางสวนและกาลงอยในชวงศกษาออกแบบโดยขอความรวมมอจากพระสงฆและชมชน วดท �ง 9

วด ประกอบดวย (วดบนดาลใจ, ออนไลน)

1 สถาบนอาศรมศลป, หอจดหมายเหตพทธทาส อนทปญโญ, สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ,

สานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, สมาคมภมสถาปนกประเทศไทย, สมาคมสถาปนกสยามฯ, สมาคมวศวกรรมสถาน

แหงประเทศไทยฯ, สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย-ญ�ป น) และภาคเครอขายอาสาตางๆ


(1) วดพระธาตพนมวรมหาวหาร จ.นครพนม เปนวดท�มประชาชนจานวนมากจากท�ว

ทกสารทศไปสกการะบชาองคพระธาตจอมเจดยองคสาคญของประเทศไทย-ลาว มรานคารอบวดมากมาย

ทาใหบรเวณรอบวดไมสงบ จงมการปรบปรงจดระเบยบพ �นท�รานคาใหอยภายนอกวด สรางพ �นท�สเขยว

รอบองคพระธาต เพ�มพ �นท�โดยรอบใหเกดความสงบและใชเปนพ �นท�ปฏบตภาวนา เรยนรและพกผอน

หยอนใจของผคนท�วไป

(2) วดพระสงหวรมหาวหาร จ.เชยงใหม เปนวดท�มมรดกทางประวตศาสตรลานนา ม

พระพทธสหงคพระคบานคเมองชาวเชยงใหม มประเพณวฒนธรรมอนเกาแก และยงมโรงเรยนภายในวดท�

ใหนกเรยนกบสามเณรเรยนรวมกน มนกทองเท�ยวจานวนมากในแตละวน จงมการจดระเบยบใหม คอแบง

สดสวนวดกบชมชนภายนอก ใชแนวตนไมแบงสดสวนวดกบโรงเรยนเพ�อความสงบ สงเสรมสถาปตยกรรม

สาคญภายในวด เปดพ �นท�บางสวนเพ�อรองรบมหาชนจากกจกรรมทางสงคม และกจกรรมทางธรรม

(3) วดนางชโชตการาม กรงเทพฯ เปนวดเกาแกท�อยภายในชมชนเกา แตยงคงความ

สงบรมร�นเตมไปดวยตนไม มอาคารสถาปตยกรรมในยครชกาลท� 3 มประเพณรมน �าเกาแกอยาง “ประเพณ

ชกพระ” เปนสถานท�สงบกลางกรง ซ�งไดมการปรบเปล�ยนคอ ปรบเสนทางสญจรใหมใหกบชมชนใกลเคยง

ไมใหผานกลางวด เพ�อใหวดคงความสงบ ปรบปรงพ �นท�การใชงาน และเพ�มสาธารณปโภคเพ�อรองรบ

กจกรรมท�มคนจานวนมาก

(4) วดชลประทานรงสฤษด� จ.นนทบร มเอกลกษณท �งรปแบบของพ �นท� และการเผยแผ

ธรรมตามพทธวธอยางทนสมย เชน ลานหนโคง หรอ งานศพวถพทธท�มการแสดงธรรม ปจจบนผคนเขามา

ในวดมากข �น ทาใหพ �นท�ไมเพยงพอ จงมการปรบปรงลานหนโคงใหเปนพ �นท�ใหญผนเดยวเพ�อรองรบคน

และใหคนเขาถงกจกรรมไดในจานวนมาก ไมกระจดกระจาย จดอาคารจอดรถใหม และเพ�มพ �นท�ใชงานให

มากข �น

(5) วดภเขาทอง จ.อยธยา เปนวดท�มความสาคญทางประวตศาสตร มเจดยตนแบบ

ของวดสระเกศในกรงเทพมหานคร แตปจจบนผคนเร�มหางหายไปจากวด และโบราณสถานมสภาพทรด

โทรมอยางมากตามกาลเวลาและจากการผานอทกภยคร �งใหญท�ผานมา (พ.ศ.2554) วดแหงน �ไดมการ

ปรบปรงใหม คอ ปรบปรงภมทศนตามคตจกรวาล ตามลกษณะโบราณสถานด �งเดม เพ�อสรางจตวญญาณ

ของพ �นท�และเจดย จดสดสวนพ �นท�ใชงาน ใหผ คนสามารถเขาถงวดไดงาย และยงกระตนใหเกดการใช

พ �นท�ตางๆ ในวดทากจกรรม และเดนเลนพกผอนไดมากข �น


(6) วดสทธวราราม กรงเทพฯ มโรงเรยนวดสทธวรารามต �งอยคกน ในเขตเจรญกรง ซ�ง

เปนแหลงธรกจ การคา การทองเท�ยว บรเวณโดยรอบไมมพ �นท�สเขยวเพยงพอ คนเขาวดเพ�อเปนเพยง

สถานท�จดงานศพ และลานจอดรถ จงไดปรบปรงใหม คอ เปล�ยนพ �นท�จอดรถใหเปนพ �นท�สเขยวเพ�อความ

สงบรมร�น เปล�ยนพ �นท�วางท�ไมไดใชงานบนอาคารสวดศพใหกลายเปนศนยการเรยนรรวมสมย เปดใหเปน

พ �นท�พกผอนท �งทางกายและจตใจแกประชาชน

(7) วดศรทว จ.นครศรธรรมราช เปนวดในชมชนท�มกจวตรปฏบตตามพทธวถ ทาใหม

คนศรทธามารวมศาสนกจอยเสมอ และยงมการใชพ �นท�วดในการพบปะกนดวย เม�อพ �นท�วดมผคนเขามา

ใชงานมากข �น วดจงไมเงยบสงบเหมอนเม�อกอน ดงน �น วดแหงน �จงไดปรบปรง โดยขยายพ �นท�ใชงานศาลา

การเปรยญใหรองรบการใชงานมากข �น จดพ �นท�สาหรบการปฏบตภาวนาใหเปนสดสวน เปล�ยนพ �นท�ใหเชา

ดานหนาวดใหกลายเปนพ �นท�สเขยว เพ�มพ �นท�พกผอนและพบปะกนของชาวนครศรธรรมราช

(8) วดปาโนนกดหลม จ.ศรสะเกษ เปนวดปาท�มพระสงฆเปนผ นาชาวบานดงเชนใน

อดต มรปแบบของวดท�เปนเอกลกษณ แตเม�อวดขยายตวทาใหพ �นท�ใชสอยไมเปนสดสวน วดแหงน �ถกปรบ

ภมทศนใหม ใหสงเสรมกบแนวทางของวด ปรบเปล�ยนการใชงานบางพ �นท�ใหวดเปนระบบระเบยบ สะอาด

สงบ เหมาะแกการปฏบตภาวนา และทากจกรรมของชาวบาน

(9) ว ด ม ห า จ ฬ า ว ร า ร า ม ม ห า ว ท ย า ล ย ม ห า จ ฬ า ล ง ก ร ณ ร า ช ว ท ย า ล ย

จ.พระนครศรอยธยา เปนวดในมหาวทยาลยสงฆ จงถอโอกาสท�จะใชผงแมบทในการทาวดแหงน � ใหเปนท�

เผยแผแนวคดและแรงบนดาลใจสพระนสตท�วประเทศท�มาเรยน ไดเรยนรถงการออกแบบ และการจด

สภาพแวดลอมท�ดใหกบวดของตวเอง วดไดมการปรบปรง คอ จดสรรพ �นท�ใหส�งปลกสรางอยรวมกบน �าใน

ทกพ �นท� พลกฟ�นสภาพผนดนเดมใหปลกตนไมไดมากท�สด จดบรรยากาศโดยรอบใหพระนสตไดอยเปนหม

คณะในวถของสงฆ ไดปฏบตภาวนาและประกอบศาสนกจไดอยางเหมาะสม

การปรบปรงพ �นท�ทางกายภาพหรอสปปายะของท �ง 9 วดจะเหนไดวา เพ�อสนบสนนการ

ทาบทบาทหนาท�หลกใหไดสมบรณมากข �น เน�องจากสภาพความเปนเมองท�ประชดใกล หรอการเปนวด

เปดท�มจดเดนดานการทองเท�ยว มผลกระทบใหสปปายะในดานสถานท�ไมเอ �อตอกจกรรมทางธรรมของวด

ซ�งแตละวดถอเปนบทบาทหลก ดงจะเหนไดจากการกจกรรมของแตละวด มใชเปนเพยงพธกรรมศาสนาท�

เรยกใหคนเขามาทาบญกบวดมาก ๆ แลวผานเลยไป แตมจดมงหมายเพ�อใหคนเขาถงหลกธรรมคาสอน

ของพระพทธเจา ตระหนกถงความสาคญของศาสนา ลดกเลสความทกข มองเหนตนเองและผ อ�นอยางม

ความเขาใจและเมตตาตอกน ไดแก การทาบญทกวนพระ การอบรมปฏบตธรรมใหกบคนในชมชน-ใหเดก

นกเรยน การบวชพระนวกะ การแสดงธรรมในพธศพ การตกบาตรเทโว การปฏบตภาวนาขามคน การ


ปฏบตธรรมใตตนโพธ� เกาแก (วดภเขาทอง จ.อยธยา) ,การปฏบตภาวนาในสวน (วดสทธวราราม

กรงเทพฯ), นอนวดวนเสาร เขาวดวนอาทตยพฒนาชวตดวยพระธรรม พทธทาสราลก อบรมตนกลาพทธ

บตร (วดปาโนนกดหลม จ.ศรสะเกษ) การทาวตรเชาเยน ฯลฯ

สวนบทบาทรอง จะมกจกรรมทางสงคมท�เปนไปตามลกษณะเฉพาะของแตละวดหรอแต

ละทองถ�น เชน งานหมผาพระธาตหลวง งานบญครบาศรวชย งานแหพระพทธสหงคและป� ใหมเมอง งาน

ตกบาตรดอกไมวนเขาพรรษา งานตานกวยสลาก ประเพณทาบญถวายดอกไมพทธสหงค (วดพระสงห

วรมหาวหาร จ.เชยงใหม), ประเพณชกพระแหพระบรมสารรกธาต (วดนางชโชตการาม กรงเทพฯ), การจด

งานศพฟรไมตองมพวงหรด (วดชลประทานรงสฤษด� จ.นนทบร), นทรรศการหองสมด (วดสทธวราราม

กรง เทพฯ) , ประ เพณใหทานไฟ ประเพณบญเดอนสบ ประเพณตกบาตรหนาลอ (วดศรท ว

จ.นครศรธรรมราช), การปลกตนไมครอบครว กฐนดน การรวมต �งช�อสถานท�ในวด ฯลฯ เปนกจกรรมท�เนน

การสรางความสมพนธทางสงคม และเสรมสรางความศรทธาเพ�อพฒนาไปสการพฒนาดานจตวญญาณ

มใชเพ�อการหารายได

บทบาทของวดเหลาน �ดารงคงอยไดมายาวนาน เพราะองอาศยความรวมมอระหวางวด

และคนในชมชน โดยเฉพาะความมงม�นเจตนาของพระสงฆและเจาอาวาสท�ตองการจะทาใหวดสามารถ

ตอบสนองทางธรรมแกชวตของคนสมยปจจบนท�เปล�ยนไปได ในท�น �ขอยกตวอยาง แนวคดและวสยทศน

บางประการของเจาอาวาสวดนารอง(วดทศน ๙ วดบนดาลใจ, ออนไลน) เชน

“ความสงบ ความรมร�น เปนองคประกอบหน�งท�ทาใหคนเขามาวด ถาเราไปเอา

ตนไมออกใหเปนท�จอดรถ กเหมอนเราไปเพ�มความสะดวกใหกบคนมกเลสมากข�น เรา

ตองรกษาความเปนวดในสภาพแวดลอมท�ดเอาไวกอน” เจาอาวาสวดพระสงห

วรมหาวหาร

“อยากใหวดมความรมร�น เยน อยางธรรมชาต มตนไม เปนศนยกลางของชมชน

ในรปแบบของพระพทธศาสนา เ ช�อมโยงระหวางวดกบชมชนวาเราจะใช ให ม

ประสทธภาพและประสทธผลอยางไร ซ�งเปนเปาหมายหลกขององคสมเดจพระสมมาสม

พทธเจา” เจาอาวาสวดศรทว จ.นครศรธรรมราช

“คนเปนทกข ส� งท�จะกาจดทกขและทาใหเขาเยนได คอ การเขาวดและการ

ปฏบตธรรมเพ�อใหเกดความสงบของจต เราตองพฒนาคนเสยกอนใหมปญญาใหม

ความร แลวคนมปญญามนจะไปรกษาเอง จะชวยกนพฒนาเอง” เจาอาวาสวดพระธาต

พนมวรมหาวหาร


“แมชาวบานเขาจะไมมอะไร แตทกคนมคณคาความเปนมนษยเหมอนกน ม

โอกาสท�จะรธรรมะ มโอกาสท�จะเขาถงธรรมะ ไมไดแตกตางกน ทกคนมสวนรวมกบวด

ได” เจาอาวาสวดปาโนนกดหลม

“ทกคนมสวนรวมไดในการพฒนาวด การทาบญทกอยางไมใชวาตองใชปจจย

เสมอไป อาจมาชวยกนกวาดวด ทาความสะอาดโบสถ....น�คอการชวยพระพทธศาสนา

อยางหน�ง” เจาอาวาสวดภเขาทอง

“ในขณะท�วดพฒนาไปแลวกตองเปดโอกาสใหชมชนรอบวดเขามารบประโยชน

และเขามามสวนรวมกบวด กจะกลายเปน มท�งใหมท�งรบ วดกจะพฒนาอยางย�งยน”

อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ถอยคาเหลาน � สะทอนความคด ความศรทธา รวมถงเจตนารมณของพระภกษสงฆ

บางสวน ท�เช�อม�นวา วดในปจจบนแมอยทามกลางเมองหรอวถชวตสมยใหม หากมการปรบตวกยง

สามารถมบทบาทหนาท�อนสาคญตอชวตท �งทางธรรมและทางโลกหรอตอสงคมได

อยางไรกตาม ความพยายามปรบตวของวดและพระสงฆในปจจบนทามกลางความ

ซบซอนของสงคม กยงนบวามความทาทายอยางย�ง เพราะสถาบนศาสนาไมไดอยเปนเอกเทศ แตม

ความสมพนธของเก�ยวกบสวนอ�นๆในสงคม การท�จะทาบทบาทหนาท�ใหครอบคลมท �งบทบาทหลกและ

บทบาทรองไดอยางเหมาะสมทนสมยน �น จงมใชเร�องงาย และดาเนนการไดโดยท�วไป หากตองอาศยปจจย

เง�อนไข บรบทแวดลอมตางๆ ในสวนตอไปจงเปนการทบทวนวรรณกรรม เพ�อสารวจหาแนวทางของการ

พฒนาปจจยท�เอ �อตอการฟ�นฟบทบาทหนาท�ท �งดานหลกและดานรองของวดและพระสงฆ

2.2.3 ปจจยท�มอทธพลตอความพยายามปรบตวของวดและพระสงฆ

จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา ผ รและผ มความหวงใยในพระพทธศาสนาตางไดแสดง

ความคดเหนและขอเสนอแนะตางๆเก�ยวกบวา การท�วดและพระสงฆจะสามารถปรบตวทาหนาท�ได

เหมาะสมน �น ตองอาศยปจจยท�เก�ยวของอะไรบาง ซ�งพบวามท �งปจจยภายในและภายนอก ปจจยภายนอก

จะเก�ยวกบรฐ การเมอง การศกษา เศรษฐกจ ความสมพนธระหวางพระสงฆกบฆราวาส สวนปจจยภายใน

คอเร�องเก�ยวกบองคกรคณะสงฆเอง ซ�งแตละปจจยเง�อนไขตางเก�ยวของโยงใยถงกน สงผลตอการทา

บทบาทหนาท�ของสถาบนศาสนาต �งแตอดตถงปจจบน โดยจะกลาวถงปจจยตางๆดงตอไปน �

(1) อานาจรฐ บทบาทของวดและพระสงฆไทยท �งในอดตจนถงปจจบนน �น อาจเรยกได

วาอยภายใตการควบคมกากบจากอานาจรฐ จงเปนปจจยหน�งท�อาจขดขวางหรอสงเสรมสถาบนศาสนา


ของไทยได นธ เอยวศรวงศ กลาววา นบต �งแตอดตเปนตนมา องคกรสงฆในประเทศไทยถกควบคมจาก

อานาจรฐมาโดยตลอด คณะสงฆไมมอสระในการปกครอง ดแล ควบคมตนเองมากนก หากนบต �งแตสมย

สมบรณาญาสทธราชย มการออกพระราชบญญต ฉบบ ร.ศ. 121 สวนในชวงการเปล�ยนแปลงการปกครอง

ของคณะราษฎร มพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2484 และชวงรฐบาลเผดจการทหาร มพระราชบญญต

คณะสงฆ พ.ศ. 2505 ซ�งเปนการปรบเปล�ยนธรรมวนยตางๆท�ไมใชองคกรสงฆเปนผกระทาการ แตรฐเปน

ผ นาการปรบแกเองท �งส �น เร�มจากการปฏรปแผนดนสมยรชกาลท� 5 ท�เนนการรวมศนยอานาจรฐในการ

ปกครองบานเมองและองคกรสงฆกถกอานาจรฐรวมศนยเขามาใหกลายเปนองคกรของรฐดวยเชนกน

โดยเฉพาะพระราชบญญต พ.ศ. 2505 ไดดงเอาองคกรสงฆไปอยภายใตการดแลของรฐมากย�งข �นไปอก

ทาใหเกดการใชอานาจรฐครอบงาในทางท�ผด เม�อพระสงฆมพฤตกรรมไมเหมาะสมท�ทาใหคนเร�มหมด

ศรทธา องคกรสงฆเองกกลบไมสามารถจดการอะไรได จงปฏเสธไมไดวา องคกรคณะสงฆไมไดเปนผ

กาหนดทศทางอดมการณของประชาชนสวนใหญ ทาใหคณะสงฆไทยในปจจบนถกต �งคาถามถงบทบาทวา

มความสาคญมากนอยเพยงใด (นธ เอยวศรวงศ, 2543)

บทบาทของสถาบนศาสนาจงเก�ยวพนกบอานาจรฐมาโดยตลอด พระไพศาล

วสาโล กลาวถง พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 (แกไขเพ�มเตม พ.ศ. 2535) วาเปนกฎหมายท�ให

อานาจรฐอยเหนอคณะสงฆอยางท�ไมเคยมมากอน ใหอานาจแกรฐบาลอยางชดเจน มบทบาทในมหาเถร

สมาคมโดยผานกรมการศาสนา สานกพระพทธศาสนา กาหนดทศทางการทางานของมหาเถรสมาคม

หลายปท�ผานมา คณะสงฆจงไดกลายเปนอนหน�งอนเดยวกบรฐในลกษณะเปนฝายตาม จนกลาวไดวา

เปนสวนขยายของรฐ ทางานตอบสนองนโยบายรฐนานาประการ ดงเชนในอดตมนโยบายตอตาน

คอมมวนสต คณะสงฆไดกลายเปนกระบอกเสยงโจมตคอมมวนสตใหแกรฐบาล (พระไพศาล วสาโล,

2552) หรอคณะสงฆไดรบการขอความรวมมอ(ส�ง)มใหแสดงธรรมในหวขอสนโดษ ดวยความเช�อ(ท�ผด)

ของรฐวา สนโดษธรรมจะเปนอปสรรคขดขวางการพฒนาความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจไปสความ

ทนสมย เพราะทาใหพทธศาสนกชนมกนอย ไมขยนขนแขง เปนตน

นธ เอยวศรวงศ ใหความเหนวา ควรมการปรบปรงแกไขพระราชบญญตคณะสงฆ

อยางย�ง โดยท �งประเดนท�ใหคดพจารณากอนท�จะรางพระราชบญญตใหม ไววา 1. รฐกบองคกรคณะสงฆ

และศาสนาจะสมพนธกนอยางไรจงจะเปนคณแกคณะสงฆและเหมาะกบยคสมย 2. ทาอยางไรจงจะให

องคกรคณะสงฆสามารถรวมอดมการณท�มหลายนยไวดวยกนได 3. ชาวบานและองคกรชาวบานจะเขามา

มบทบาทควบคมองคกรสงฆไดสกเพยงใด อยางไร 3. จะปฏรปการศกษาของพระภกษอยางไร (นธ เอยว

ศรวงศ, อางแลว)


ดงน �นความพยายามปรบบทบาทของพระสงฆและวดในปจจบน จงมปจจยเร�อง

อานาจรฐเขามาเก�ยวของดวย เปนประเดนใหญท�ตองขบคดกนตอไปวาจะใชอานาจรฐน �ไปในทางท�

เหมาะสมตอไปอยางไร

(2) การเมอง ในท�น � หมายถง เร�องการจดสรรผลประโยชนของมวลชน และความกนด

อยดของประชาชน สถาบนศาสนาจงเก�ยวของกบการเมองไดในกรณน � พระมหาสมทรง สรนธโร กลาววา

ปจจยเร�องการเมองมความสมพนธกบบทบาทพระสงฆมากทเดยวในประเทศไทย ท �งในอดตและปจจบน

พระสงฆแตกอนมอานาจแทรกแซงทางการเมองได โดยไมไดอยภายใตอานาจของเหลานกการเมอง แตม

บทบาทช �นาความถกตอง เปนอสระ วางตนเปนกลาง ไมไดถกครอบงาและเอนเอยงไปตามฝายใด ดงใน

ประวตศาสตรตวอยางเชน สมเดจพระวนรตนแหงวดปาแกวท�ทรงหามไมใหพระนเรศวรประหารชวตแมทพ

นายกองท�ตดตามไปชวยพระองครบไมทน หรอ สมเดจพระพทธโฆษาจารย (โต) วดระฆงโฆสตาราม ท�ได

ใหสตรชกาลท� 4 เม�อพระองคลาพรตไปครองราชยและหมกมนอยกบกามคณ ไดไปเขาเฝาพระองคเวลา

กลางวนแลวพดวา ท�น�มดจรงหนอ จนรชกาลท� 4 สานกพระองครทน หรอ ในสมยรชกาลท� 6 พระองคทรง

ประกาศเชญชวนใหประชาชนบรจาคเงนซ �อเรอรบ แตพระเทพโมล (จนทร สรจนโท) วดบรมนวาส กลบ

เทศนาส�งสอนประชาชนวาการซ �อเรอรบเปนบาป รชกาลท� 6 ทรงพโรธ ถงกบถอดตาแหนงทานเสย แต

ตอมาไมถงป กทรงแตงต �งพระจนทรเปนพระธรรมธรราชมหามน หรอ ในชวงรฐบาลจอมพลสฤษด� ธนะ

รชต ประกาศไมใหพระสงฆสอนเร�องสนโดษ เพราะขดขวางการพฒนาประเทศ ทานพทธทาสภกข ได

อธบายช �แจงเร�องของสนโดษวาไมไดขดขวาง แตชวยพฒนาประเทศอกดวย และยงมตวอยางอกมากของ

พระภกษสงฆท�ไดใหคาแนะนาตกเตอน หรอตอรองกบทางบานเมองได

แตในปจจบน กลบพบวาพระสงฆถกครอบงาทางการเมองมากข �น ไมไดมบทบาท

นาการเมองดงเชนในอดต พระสงฆระดบบรหาร ไมมความกลาทางจรยธรรม รปแบบการเมองตะวนตก

และระบบเศรษฐกจทนนยม ไดกอใหเกดปญหาความสบสนในจรยธรรม เม�อสงคมถอเงนและอานาจเปน

ใหญ พระสงฆไมเขาใจปญหาท�ซบซอน จงถกครอบงา เหนวาคนมเงนมอานาจเปนคนด พระสงฆสวนมาก

จงนาตนเองและวดไปพวพนอยกบคนมเงน มอานาจ ในขณะเดยวกนกตกเปนทาสเศรษฐกจโดยไมรตว

แทนการเปนทาสของพระธรรม (พระมหาสมทรง, 2525)

ปจจยทางการเมองน � เปนความทาทายอยางหน�งท�ตองต �งคาถามวา พระสงฆซ�ง

เปนผ นาทางจตวญญาณและช �นาหลกธรรมแกทกคนทกฝายจะมอานาจเหนอการเมองไดอยางไร และทก

ชนช �นจะนอมรบและศรทธาไดด�งแตกอนหรอไม อยางไร


(3) ระบบการศกษา เร�องการศกษาเปนปจจยหน�งท�มอทธพลตอบทบาทของวดและ

พระสงฆ มท �งในสวนระบบการศกษาของฆราวาสและของพระสงฆ ซ�งตางสงผลกระทบตอกนและกนจาก

ระบบการศกษาสมยใหม พระมหาสมทรง กลาววา ระบบการศกษาเปนปจจยอยางหน�งท�ทาใหบทบาท

ของวดและพระสงฆเปล�ยนไป และทาใหคนหางไกลจากวดมากข �น นบต �งแตการรบความเจรญแบบ

ตะวนตก เอาแบบอยางการจดการศกษาใหเหมอนฝร�ง มโรงเรยน มมหาวทยาลย โรงเรยนและวดแยกหาง

ออกจากกนโดยส �นเชง พระซ�งเคยทาหนาท�เปนคร ท�เคยอบรมส�งสอนท �งวชาการความรและศลธรรมในการ

ดารงชวตใหกบเยาวชนเหลออยนอยเตมท อกท �งพระสงฆเองกปรบตวไมทนกบความรสมยใหมท�ถาโถม

เขามากบกระแสโลกาภวตน ทาใหพระสงฆดเหมอนคนไมมความรทางโลก (สวนความรทางธรรมกเปนท�

เคลอบแคลงสงสย) สอนชาวบานไมได (พระมหาสมทรง, อางแลว)

พระไพศาล ใหความเหนเชนเดยวกนวา การศกษาของพระสงฆในอดตน �น มท �งท�

เปนรปแบบและนอกรปแบบ คอ มปรยตศกษา (ท�ไมไดเปนช �นเรยน/โรงเรยนอยางในปจจบน) และการ

อบรมส�งสอนเร�องอ�นๆท�ไมมรปแบบตายตว เชน งานชาง โหราศาสตร วชาทางโลกตางๆ ไมมหลกสตร ไมม

กาหนดเวลาท�แนนอน ไมเปนกจจะลกษณะ การศกษานอกรปแบบไดสญหายไปเม�อไมนานมาน � คงเหลอ

แตปรยตศกษา ซ�งถกครอบงาดวยกระแสการจดการศกษาแบบใหมของฆราวาส เรยกวา การศกษาแบบ

วฒนธรรมอตสาหกรรม เนนความรจากตารา มงผลตคนมความรคราวละมากๆ เปนเพยงการศกษาใน

รปแบบหรอในช �นเรยน ไมวาในวงการสงฆหรอวงการฆราวาส (พระไพศาล, อางแลว)

ระบบการศกษาท�เปนอย จงทาใหฆราวาสและพระสงฆ/วด แยกออกจากกน หาง

เหนกน อกท �งเปนท�แนชดแลววา ตางมผ เรยกรองใหมการปฏรปการศกษาท �งในสวนของฆราวาสและ

พระสงฆเองดวย ในเร�องการศกษาของพระสงฆน �น มขอวพากษวจารณมากมายในเร�องความไมสมสมย

ทนปจจบน ความรท�ร�าเรยนไมเปนประโยชนในทางธรรมเทาท�ควร การศกษาของพระเร�มผดเพ �ยนไปจาก

เดม ศ.นพ.ประเวศ วะส เคยเลาประสบการณไววา จากการท�เปนแพทย ไดพบพระท�มาตรวจเปนประจา

พบวา พระมปญหาทางจตทางประสาทมากเหลอเกน เพราะการเรยนบาลมากไป พระบอกวาตองทองจา

มากเพราะกลวสอบตก ตองสอบเปรยญเทาน �นเทาน �ประโยค ดงน �นการศกษาของพระ จงเนนการพด การ

เรยนทองจา จนยอหยอนเร�อง ศล สมาธ ภาวนา (ประเวศ วะส, 2525)

การศกษาของพระสงฆจงไมอาจตอบสนองตอปจจบนมากนก อกท �งระบบ

การศกษาในหมฆราวาสเองดวย ทาใหคนหางไกลพทธศาสนามากข �นทกท พระสงฆเร�มหมดบทบาทให

การอบรมศลธรรมแกประชาชน วดท�ควรเปนแหลงศกษาหรอศนยกลางเรยนรในดานตางๆ จงเร�มหายไป

ดวย


พระไพศาล แนะนาวา จาเปนท�ตองฟ�นการศกษานอกรปแบบข �นมาใหม นอกจาก

การเรยนการสอนในช �นเรยนแลว ควรมการปรบปรงจดสภาพแวดลอมในวดและชวตความเปนอยของพระ

เณรใหเปนไปในทางท�เอ �อตอการพฒนาตน ท �งในดานพฤตกรรม จตและปญญา ปรบเปล�ยนความสมพนธ

ระหวางเจาอาวาสกบพระเณรในวด จากผปกครองกบผถกปกครอง เปนความสมพนธแบบอาจารยกบศษย

นอกจากน �วดควรมสวนในการใหการศกษาแกฆราวาสดวย โดยเฉพาะการศกษานอกรปแบบ ท �งทางโลก

และทางธรรม หรอจดกจกรรมกลมท�สมพนธกบชวตความเปนอยของชาวบาน ใหวดเปนชมชนแหง

การศกษาอยางแทจรง ทาใหวดกลบมามบทบาทสรางสรรคตอชมชนอยางสมสมย และชวยเสรมสราง

ความสมพนธระหวางวดกบชมชนใหแนนแฟนอกคร �ง (พระไพศาล วสาโล, อางแลว)

ระบบการศกษาจงอาจเปนความหวงอกอยางหน�งท�จะชวยใหความสมพนธระหวาง

วดกบชมชน หรอ ฆราวาสกบพระสงฆเอ �อเฟ�อเก �อกลตอกนได การปฏรปการศกษาท�เรามกกลาวถงกน

บอยๆน �น จงตองคานงถงการมสวนรวมของชมชนทองถ�น และ บทบาทของสถาบนสงฆกบวดดวย อกท�ง

ตองพงตระหนกรดวยวา การจดการศกษาทางโลกน�เอง ท�ไดสรางผลกระทบตอการพฒนาคณภาพของ

พระสงฆอยางมนยสาคญดวย น�นคอ การขยายการศกษาภาคบงคบจาก 6 ป เปน 12 ป แมจะชวย

สงเสรมใหเดกดอยโอกาส ไดมชองทางมากข�นในการเล�อนช�นทางสงคมและเศรษฐฐานะโดยผานระบบ

การศกษา ในระดบประเทศเองกชวยลดจานวนการใชแรงงานเดก ซ�งเคยเปนปญหาใหญของประเทศ และ

ชวยพฒนากาลงคนเพ�อรองรบการพฒนาเศรษฐกจ รวมไปถงใหเดกไดรบการดแลดานสขภาพมากข�นจาก

โครงการอาหารกลางวน-นมโรงเรยน ไดรบวคซนปองกนโรคอยางท�วถง ฯลฯ ทาใหเดกดอยโอกาสไม

จาเปนตองใชชองทางการบวชเรยนเปนพระเณรเพ�อเขาถงโอกาสตาง ๆ ดงกลาวมา

แตการแกไขปญหาทางโลกดงกลาว กสรางผลกระทบทางออมตอสถาบนสงฆโดย

มไดคาดหมายดวย เพราะทาใหพระเณรในปจจบนมจานวนนอยลงไปเร�อย ๆ ดงผลการวจยท�กลาวไป

แลว และสงผลกระทบตอเน�องไปถงการพฒนาบคลากรเพ�อการพฒนาจตวญญาณของสงคมไทยท�งดาน

ปรมาณและคณภาพโดยปรยายดวย เพราะไมวาจะอยางไร การเตบโตของพทธศาสนาแบบฆราวาสกไม

อาจทดแทนบทบาทของพระสงฆได เน�องจากสถาบนสงฆในทางสญลกษณมความเก�ยวของเช�อมโยงไป

ถงพระรตนตรยท� 1 คอพระสมมาสมพทธเจา วถชวตการครองตนของพระสปฏปนโน ปฏบตดปฏบต

ชอบ ยอมสรางการเรยนร และแรงบนดาลใจ ความศรทธาใหเอาแบบอยางแกฆราวาสท�วไปไดมากกวา

กวางขวางกวา โดยไมเจาะจงเฉพาะคนช�นกลางท�มการศกษาเทาน�น

ดงน�น รฐจงควรสนบสนนระบบการศกษาท�งสายทางโลกและทางธรรมใหม

คณภาพอยางเทาเทยม และใหเช�อมตอถงกนไดอยางเหมาะสม เปดโอกาสใหเดกท�เรยนพ�นฐานในระดบ


ประถมศกษาแลวมฉนทะใฝใจในธรรม ใหสามารถเลอกเรยนรในสายทางธรรมท�มคณภาพไดต�งแตเปน

สามเณร เพ�อเตบโตอยางม�นคงเปนพระสงฆท�มบทบาทเปนสตปญญาและเปนผนาทางจตวญญาณแก

ประชาชนในยคสมยใหมได โอกาสของการลาสกขาจะนอยลงเน�องจากไดรบการบมเพาะอยางตอเน�อง

ยาวนาน หรอหากตองการลาสกขามาศกษาหรอใชชวตทางโลกกสามารถสามารถเปนพลเมองท�ม

คณภาพเพราะไดรบการบมเพาะทางจตวญญาณมาแลว หากทาไดดงน�แลว การปฏรปการศกษากจะม

คณปการตอการสรางบคลากรท�มคณคาในการนาสงคมออกจากวกฤตการณทางจตวญญาณในปจจบน

และอนาคตได

(4) ระบบเศรษฐกจและคานยมสมยใหม เน�องจากระบบเศรษฐกจมอทธพลตอคานยม

ของคนใหเปนไปตามแรงกดดนตาง ๆ วถชวตและวฒนธรรมจงแปรผนไปตามระบบเศรษฐกจ จงจดให

ระบบเศรษฐกจและคานยมตางๆอยในหวขอเดยวกน ถอวาเปนปจจยสาคญอกอยางหน�งท�มผลตอการ

ปรบบทบาทของวดและพระสงฆในสงคมปจจบน ซ�งมผ รหลายทานไดกลาวถงอทธพลของระบบเศรษฐกจ

ไวดงน �

พระไพศาล วสาโล อธบายวา ปจจบนน �เศรษฐกจแบบเงนตราและระบบทนนยมทา

ใหชวตเก�ยวของอยกบเงนตราและความสมพนธแบบซ �อขาย วฒนธรรมแบบบรโภคนยมเขามามอทธพล

กบการใชชวตของประชาชน ไมเวนแตวงการพทธศาสนา ท�วดไดถกแปรสภาพกลายเปน “ตลาด” ม

ความสมพนธแบบซ �อขาย ต �งแตเคร�องรางของขลง บญกศลและพธกรรม กลายเปนสนคาท�ตองใชเงนซ �อ

หา คนท�อยากไดบญไมจาเปนตองทาความด เพยงแตจายเงนเทาน �นกไดรบเลย สวนพธกรรมกเปนเพยง

การบรการท�มราคากาหนดไว พทธศาสนาในประเทศไทยจงมแนวโนมท�จะกลมกลนไปกบลทธบรโภคนยม

มากข �นเร�อยๆ เปนภยท�นากลวท�สด ท�เราควรตระหนก (พระไพศาล วสาโล, อางแลว)

สลกษณ ศวรกษ ไดพดถงเศรษฐกจวาเปนปจจยใหญย�งกวารฐศาสตร เงนกาลง

เปนใหญในสงคมปจจบน มอทธพลครอบงาไปถงพระสงฆองคเจา โดยกลาวไววา “เวลาเราพดถงสถาบน

พทธในปจจบน แลวไมเขาใจเร�องเศรษฐกจสมยใหมละก เรากาลงหลอกตวเอง พระเวลาน� บรษท 4 เวลา

น� เกาสบเปอรเซนตถอศาสนาเงน คณไมเช�อลองไปนมนตเจาคณสมเดจดซ แลวทานจะถามวาถวาย

เทาไหร ถาต�ากวาหาพน ไมไป.....สถาบนศาสนาเวลาน�อยฝายคนรวย คนมอานาจ ท�งน�ไมใชเพราะความ

เลวรายของทานน�นๆ เปนแตทานไมเขาใจสงคมปจจบน ทานตกเปนทาสของระบบเศรษฐกจโดยไมรตว”

(สลกษณ ศวรกษ, 2525)

ดงน �นระบบเศรษฐกจท�เปนอยจงครอบงาความคดและพฤตกรรมของคนสวนใหญ

เกดเปนคานยมท�ทาใหคนหางไกลศาสนาหรอหลกธรรม ท �งบรโภคนยม ทนนยม วตถนยม เปนคานยมใหม


ท�มอทธพลตอสงคมเวลาน � พระไพศาล วสาโล ไดใหความเหนวา หลกธรรมและบญญตท�มความสาคญ

สาหรบปจจบนไมเพยงพอแลว ตองมขอช �แนะและเสรมเพ�มเตม เชน เร�องสมมาอาชวะ หรอ โภควภาค ท�

ระบวาใหนาทรพยคร�งหน�งไปลงทนประกอบการงาน อกสวนหน�งใชเล �ยงตน ท�เหลอเกบไวใชยามจาเปน

ถงวนน �คาสอนเพยงเทาน �ยงไมเพยงพอ พระสงฆตองช �แนะตอไปวา ลงทนอยางไรถงจะชอบธรรม เชน ไม

ลงทนในส�งท�ผดกฎหมาย ทาลายส�งแวดลอม เอาเปรยบเดก ไมคากาไรเกนควร เปนตน (พระไพศาล

วสาโล, อางแลว)

ศาสนาจะปรบตวใหทนยคท�ระบบเศรษฐกจแบบตลาดมอทธพลตอชวตและสงคม

อยางลกซ �งน �ไดอยางไร เปนเร�องท�วดและพระสงฆรวมถงฆราวาสเองดวยท�ตองตระหนกรเทาทนส�งเหลาน �

เปนความทาทายและการตอส เชงอดมการณ ท�สถาบนศาสนาตองเอาชนะคานยมและระบบเศรษฐกจท�

ครอบงาน �ใหได

(5) ความสมพนธระหวางพระสงฆและฆราวาส ความสมพนธระหวางพระสงฆและ

ประชาชนในปจจบนไมแนบแนนเหมอนในอดต เพราะปจจยมากมายท�เปล�ยนไป คนเขาวดนอยลง

พระสงฆเขาหาคนนอยลง เร�องน �จงเปนปจจยเง�อนไขอยางหน�งท�จะมผลตอการปรบตวของสถาบนศาสนา

พระมหาสมทรง กลาววา ความสมพนธระหวางพระสงฆและประชาชนซ�งมมาแตเดมน �นเร�มแยกหางจาก

กน โดยเฉพาะอยางย�งดานการศกษา เพราะพระสงฆไมปรบตวเขากบความเจรญสมยใหม พยายามยดถอ

และฝกใหสภาพเดมคงอยในทามกลางสงคมท�เปล�ยนแปลงไป ปลอยใหประชาชนรบเอาวฒนธรรมแบบ

ตะวนตกเพยงฝายเดยว จนชาวบานรสกพระสงฆเปนคนไมทนสมย ไมมความเขาใจชาวบาน ความรท�

พระสงฆร�าเรยนไมอาจนาไปใชในการดาเนนชวตหรอชวยเหลอสงคมได เม�อกาลเวลาผานไป ย�งไมมความ

เขาใจกนมากข �นและอยในภาวะไมแนใจ ความสมพนธย�งหางเหน จนคนรนใหมในปจจบนน � ท�สนใจพทธ

ศาสนา ทาการศกษาคนควา ปฏบตเองอยไมนอย (พระมหาสมทรง, อางแลว)

ตรงกบท�พระไพศาล ไดกลาวถง การเตบใหญของพทธศาสนาแบบฆราวาส หรอ

การขยายตวของแวดวงฆราวาสท�ศกษาเรยนรพทธศาสนาจากฆราวาสดวยกนเอง สะทอนถงความร

ความสามารถของฆราวาสท�เพ�มมากข �น โดยมเทคโนโลยและเง�อนไขของสงคมสมยใหมเอ �ออานวย ส�งท�

อาจเกดข �นตามมาคอ ฆราวาสจานวนมากข �นจะไมเหนความจาเปนท�ตองพ�งพาพระสงฆอก ทาใหเกด

ชองวางมากข �นระหวางพระกบประชาชน และมแนวโนมวา การปฏบตการทางดานศาสนาอาจไม

จาเปนตองมพระสงฆมาเก�ยวของเลยกได และอยอยางเอกเทศโดยไมสมพนธกบวดอกตอไป เพราะ

ฆราวาสไมเพยงแตจะสอนธรรมกนเองเทาน �น การประกอบพธกรรมกทาเองโดยฆราวาสเปนผ นา


นอกจากน � ฆราวาสยงเปนอาจารยสอนสมาธภาวนาอกดวย แมพวกเขาจะยงไมไดปฏเสธพระสงฆเลย

ทเดยว แตเม�อมองโดยภาพรวมแลว กจะกลายเปนพทธศาสนาอกแบบหน�ง ท�มฆราวาสเปนศนยกลาง

นอกจากฆราวาสจะเปนผ นาและเจาพธแลว ยงมงตอบสนองวถชวตแบบฆราวาส

ส�งน �ยอมกระทบตอความสมพนธระหวางพระกบฆราวาส กลาวคอ แทนท�ฝายฆราวาสจะทาหนาท�อปถมภ

พระสงฆใหบาเพญศาสนกจดวยด แตกลบแยกตวบาเพญธรรมอยในกลมของตน ทาใหพระสงฆถกปลอย

ปละละเลย ย�งออนแอจากเดมมากข �น อนจะมผลตอความย�งยนของพระศาสนาโดยตรง เพราะแมฆราวาส

จะเขมแขงเพยงใดแตกไมสามารถทาใหศาสนาเจรญม�นคงไดหากพระสงฆออนแอ (พระไพศาล, 2552)

ความสมพนธระหวางพระสงฆและฆราวาสท�เกดข �นในปจจบนน � จงเปนเร�องทา

ทายอกอยางหน�งตอการปรบตวของสถาบนพทธศาสนาในปจจบน ผ ท�เก�ยวของกบการพฒนาวดและคณะ

สงฆจงตองมองใหเหนจดออนจดแขงของปจจยเร�องน �ดวย

(6) คณะสงฆ เร�องเก�ยวกบปญหาภายในองคกรคณะสงฆน �นมใหเหนอยเร�อยมา ม

การเรยกรองใหปฏรปคณะสงฆจากหลายฝายมาโดยตลอด เพราะมเหตการณ ขาวคราว เร�องราวท�สราง

ความเส�อมศรทธาของคณะสงฆอยมาก ท �งพฤตกรรมพระสงฆ การแพรหลายของพทธพาณชย การสอน

ผดหลกธรรม เปนตน คณะสงฆจงเปนปจจยเง�อนไขสาคญอยางหน�งท�มผลตอการทาหนาท�ของวดและ

พระสงฆตอชมชน และสงคม

ปญหาภายในคณะสงฆน �นมต �งแตในอดต พระไพศาล กลาววา นบต �งแตใน

ประวตศาสตรของพระสงฆเถรวาท ดเหมอนจะมบทบาทท�วางเฉยตอปญหาเดนชด เพราะเม�อเกดความ

แตกแยกในหมสงฆ หรอพระมพฤตกรรมนอกธรรมวนย ผ ท�รเร�มแกปญหามกไมใชพระสงฆราชหรอพระช �น

ผ ใหญ หากเปนพระมหากษตรย ในประวตศาสตรคณะสงฆไทยเองมเหตการณหลายคร �งท�พระสงฆช �น

ผ ใหญปลอยใหมอลชชเกดข �นเปนจานวนมากโดยไมใสใจท�จะจดการ ในทางปฏบตสาหรบเมองไทยแลว

พระสงฆแทบจะไมเคยปกครองสงฆกนเองเลย มแตฆราวาสปกครองสงฆมาโดยตลอด ย�งในสมยรชกาลท�

4 และ 5 ดวยแลว พระมหากษตรยทรงเปนสงฆราชเองเลย และความจรงท�ดารงมาถงปจจบนกคอ การวาง

เฉยตอปญหาของคณะสงฆ ยงคงเปนทาทท�มอทธพลมากในหมพระสงฆไทย

ในปจจบนน �ยงมปญหาเร�องการเมองในวดและความขดแยงระหวางพระสงฆท�

แบงเปนกลมๆหรอตามภมลาเนา ทาใหโยงไปถงปญหาการปกครองคณะสงฆ ไมเฉพาะในระดบวดเทาน �น

หากสมพนธไปถงระดบประเทศ เม�อเกดปญหาใดข �น มกใชวธการออกกฎหรอคาส�ง เปนการใชอานาจท�

นบวนจะองหลกคณธรรมนอยลงเร�อยๆ ผลประโยชนและเสนสายมอทธพลตอการปกครองคณะสงฆย�ง


กวาหลกคณธรรม วดและคณะสงฆจงกลายเปนวงการท�เตมไปดวยความขดแยง มการขบเค�ยวกนในทาง

สมณศกด�และตาแหนงปกครอง ระบบสมณศกด�ท�เปนอยในปจจบนกลายเปนคานยมท�ฝงแนนในสงฆ

มณฑล พระท�ไมไดสมณศกด� กอยากหามาเปนเกยรตแกตน สวนผ ท�ไดแลวกอยากไดสมณศกด�ท�สงข �นไป

อก ทาใหพระสงฆโดยเฉพาะท�เปนพระสงฆาธการจงคอยจองมองสญญาณจากสวนกลางหรอเบ �องบน

มากกวาจะคานงถงชมชนทองถ�นของตวเอง (พระไพศาล วสาโล, อางแลว)

ผ ท�หวงใยในพระพทธศาสนาของไทย ตางหลกเล�ยงไมไดท�ตองแสดงความเหน

เก�ยวกบองคกรสงฆ ซ�งสวนใหญเปนไปในทางลบ แตการกลาววพากษวจารณเหลาน �ตางไดเสนอแนะ

ทางออก หรอใหคาแนะนาท�เปนประโยชนตอคณะสงฆดวย ดงเชน

“ความจรงความม�นคงของพระพทธศาสนาน�นหาไดอยท�อานาจหรอ

สถาบนการปกครองหรอการบรหารระดบสงของคณะสงฆ แทจรงอยท�การศกษาและ

ปฏบตตามพระธรรมวนยของพระสงฆ” (พระมหาสมทรง, 2525)

“พระคงตองมความเปนพระมากข�น ไมวาพระจะมบทบาทอะไรตอไปใน

อนาคต สาหรบสงคมท�เปล�ยนแปลงไป แตพระคงตองมความเปนพระเปนพ�นฐาน ตองม

เร�องไตรสกขาใหดย�ง” (ประเวศ วะส, 2525)

“คอผมยงมองเหนวา ถาเผ�อเราหาพระได คอหาพระท�มความคดความ

อานได มความเช�อม�นในตนเองพอสมควร เลกใฝฝนกบระบบคณะสงฆในปจจบน เลกให

ความสาคญกบระบบสมณศกด�ในปจจบน เลกสนใจระบบเศรษฐกจ การเมอง ไมตดทว

ตเยน แตรเทาทนมน อาจเลกแมกระท�งสนใจกบพระราชบญญตคณะสงฆ” (สลกษณ

ศวรกษ, 2525)

พระไพศาล กไดกลาวถงการปรบปรงการปกครองคณะสงฆดวยวา ควรยดหลก

คณธรรมมากกวาผลประโยชน รวมศนยอานาจใหนอยลง กระจายอานาจมากข �น สรางความโปรงใสท �งใน

ดานการบรหารและการเงน และท�สาคญคอ ปฏรปการศกษาของพระสงฆ อกท �งการปฏรปคณะสงฆจะ

เกดข �นได กตอเม�อชาวพทธมความต�นตวท�วท �งสงคม โดยตระหนกวาการแกปญหาคณะสงฆน �นเปนความ

รบผดชอบของประชาชนหรอฆราวาสดวย มใชเปนหนาท�ของรฐบาลหรอมหาเถรสมาคมเทาน �น ชาวพทธ

ฝายฆราวาสจะตองรวมตวกนเปนขบวนการ และรชดวาจะปฏรปคณะสงฆไปในทศทางใด ความรและ

ขอเทจจรงเก�ยวกบสภาพคณะสงฆและทางออกท�ควรจะเปน เปนส�งท�ตองศกษาคนควาและเผยแพรให

กวางขวาง (พระไพศาล วสาโล, อางแลว)


นอกจากน� ฆราวาสเองกควรเขาใจดวยวา การแสวงหา ยศ ตาแหนงสมณศกด�

ของพระสงฆน�น เกดข�นจากการสงเสรมของฆราวาสดวย ท�มกใหความสาคญกบคณคาเทยมเหลาน�

ดวยการจดพธฉลองพดยศ สมณศกด� กนอยางเอกเกรกใหญโต ส�นเปลองเงนทองและเวลา หรอสราง

เง�อนไขใหเกดลาภสกการะดวยการรเร�มจดพธกรรมตาง ๆ เชนการปลกเสกพระเคร�อง การจดพธสะเดาะ

เคราะห แกกรรม ฯลฯ รวมไปถงคต “ช�วชางช ดชางสงฆ” ท�ทาใหบคคลและสงคมทอดท�ง ไมเอาธระตอ

ความเปนไปของพระสงฆและสถาบนสงฆ

ส�งเหลาน �เปนปจจยสาคญท�มผลตอการทาหนาท�ของวดและพระสงฆ ไมวาจะเปน

ปจจยภายในคณะสงฆเอง หรอปจจยภายนอกตางๆท �งอานาจรฐ การเมอง ระบบเศรษฐกจ คานยม

สมยใหม ระบบการศกษา หรอความสมพนธท�หางเหน ตางเปนเง�อนไขท�มอทธพลตอการปรบบทบาท

หนาท�ของวดและพระสงฆในปจจบน การทาโครงการพฒนาเพ�อพลกฟ�นใหวดเปนศนยการเรยนรสขภาวะ

ของสงคมไมวาในบรบทเมองหรอในชนบทอกคร �งน �น จงตองคานงถงปจจยเหลาน �ดวย

สรปจากการทบทวนวรรณกรรมขางตน จะพบวา แมบทบาทของวดและพระสงฆ

เร�มนอยลง โดยเฉพาะในเขตเมอง ผ คนเขาวดเพ�อประโยชนทางธรรมในระดบการพฒนาจตวญญาณ

นอยลง ดวยวถชวตแบบเมองท�บบค �นใหความสมพนธกบวดหรอศาสนาเร�มจางหายไป ในขณะท�วดเองก

ตองอยใหไดทามกลางสงคมท�เปล�ยนแปลงและมความซบซอนมากข �นเร�อย ๆ วดตาง ๆ ซ�งตองการดารง

ไวหรอฟ�นฟบทบาทหนาท�ท �งทางธรรมและทางโลกจะตองปรบบทบาทในเชงรกมากข �น รเทาทนกระแส

โลกาภวตนและสภาพสงคมท�เจรญกาวหนาอยางรวดเรว อกท �งตองมความเขาใจปจจยเง�อนไขท�เก�ยวของ

กบการปรบบทบาทของวดและพระสงฆ คอ ปจจยภายในองคกรสงฆ อานาจรฐ การเมอง ระบบเศรษฐกจ

การศกษา และความสมพนธระหวางพระกบฆราวาสในปจจบนดวย

ความพยายามปรบตวของพระสงฆบางรปหรอความพยายามปรบบทบาทของวด

ตวอยางดงท�ไดกลาวถงไปขางตนน �น ไมไดเกดจากองคกรคณะสงฆเอง และไมไดมแบบแผนเหมอนกนท�ว

ท �งหมด แตเปนเปนไปในลกษณะเฉพาะบคคล ตามความสามารถและความถนดของพระสงฆแตละรป

ประเทศไทยมพระสงฆนกพฒนาสงคมและชมชนอยในท�วทกภมภาค ซ�งเปนบทบาทท�เฉพาะตวของทาน

เกดจากความสนใจ มฉนทะในงานพฒนา ความสามารถเฉพาะดาน เชน การพฒนาเยาวชน ครอบครว

ส�งแวดลอม วฒนธรรมประเพณ และบรบทของชมชนท�ทานอาศยอย ซ�งเปนความพยายามปรบบทบาทใน

ระดบบคคล ซ�งถอเปนเร�องท�ด ท�พระสงฆสามารถเขาใจและจดการกบปญหาท�เกดข �นในชมชนของทานได

แตส�งท�สงคมไทยยงขาดอยในขณะน � คอยงไมไดมความพยายามท�จะปฏรปสถาบนสงฆท �งหมดใหสอดรบ

กบสงคมเมองในปจจบน ยงไมมงานวจยศกษาเฉพาะท�ช �ใหเหนวา สถาบนศาสนาของไทย พยายามท�จะ


ปรบบทบาทในการทาหนาท�เชงรกอยางเปนรปธรรมมากนก มเพยงแตความพยายามปรบบทบาทของ

พระสงฆนกพฒนาบางรปเทาน �น

จงนาสนใจวา สถาบนศาสนาและศาสนกอ�นเปนอยางไร มแนวคดหรอภาคปฏบต

อะไรบางเพ�อใหศาสนาของตนดารงอยไดทามกลางการเปล�ยนแปลงและปญหาท�มมากข �นในสงคมเมอง

ในสวนตอไปจงเปนการทบทวนวรรณกรรม ความร เก�ยวกบสถาบนศาสนาของตางประเทศ ท�พยายามปรบ

บทบาทใหศาสนาของตนเขาถงคน และใหทนยคสมยมากข �น

2.3. การพฒนาบทบาทหนาท�ของสถาบนศาสนาในตางประเทศ

ในสวนน �วาดวยเร� อง แนวคดและตวอยางกจกรรมนวตกรรมทางสงคมของศาสนสถานใน

ตางประเทศ ท�พยายามปรบบทบาทของสถาบนศาสนาใหทนกบยคสมยท�มการเปล�ยนแปลงตลอดเวลา

เพ�อเปนแนวทางในการพฒนาบทบาทหนาท�ของวดและพระสงฆในโครงการวดบนดาลใจ ผศกษาแบงการ

ทบทวนวรรณกรรมในหวขอน �ออกเปน 2 สวนคอ ดานแนวคดการพฒนาบทบาทหนาท�ของศาสนสถาน

และดานกจกรรมของศาสนสถานภายใตบรบทสงคมสมยใหม

2.3.1. แนวคดการพฒนาบทบาทหนาท�ของศาสนสถาน

แนวคดหลกท�พบเหนไดท�วไปของศาสนาตางๆท�ตองปรบตวใหไดในสงคมสมยใหมน � คอ

ความยดหยนและความไมสดโตงจนเกนไป ในยคหลงการพฒนาอตสาหกรรมท�ผคนไดรบความบบค �นทาง

เศรษฐกจมากข �นและไมคอยมเวลาใหความสาคญกบจตวญญาณมากนก ทาใหคนเดนเขาศาสนสถาน

นอยลง ผ นาทางศาสนาตางๆจงมแนวคดท�จะทาใหศาสนกชนของตนใกลชดกบหลกธรรมคาสอนไดงายข �น

เชน ศาสนาครสตซ�งมโบสถเปนสถานท�ในการประกอบกจกรรมตามประเพณไดปรบเปล�ยนรปแบบท �งใน

ดานสถานท�และกจกรรมภายในโบสถ เพ�อใหเขาถงคนและเพ�อใหคนเขาถงหลกธรรมคาสอนท�ชวยจรรโลง

การอยรวมกนของคนในสงคม โดยแนวคดเร�องการปรบเปล�ยนบทบาทของโบสถในประเทศแถบยโรป

อเมรกา ออสเตรเลย และแอฟรกา ในภาพรวมคอเนนเร�องความยดหยน ความไมเปนทางการ และการทา

ใหโบสถเปนสวนหน�งของชมชน “โบสถ” ของศาสนาครสตไดปรบตวจากการเปนส�งปลกสรางท�ตดอยบน

ดนใหเปนพ �นท�ทางสงคมท�ยดหยนเพ�อตอบสนองตอการบรรลวตถประสงคในการจดกจกรรมทางศาสนา

ใหเขาถงคนในเมองท�มความหลากหลายทางรสนยมและมขอจากดทางเศรษฐกจและสงคมท�แตกตางกน

ในสวนของศาสนาอสลามดวยเชนกน ท�พยายามปรบตวใหเขากบกระแสโลกาภวตน

โดยเฉพาะชาวมสลมท�ไมไดอยในกลมประเทศตะวนออก ตองพยายามคงอตลกษณของความเปนมสลมไว

โดยเฉพาะในดนแดนท�พวกเขาเปนคนกลมนอย เชน ในประเทศแถบยโรป ศาสนาอสลามจงตองจดต �ง


องคกรและสรางเครอขายชาวมสลมไปท�วโลก “มสยด” ของศาสนาอสลาม กมการพฒนาสรางสรรคโดย

ไมตดกบพ �นท� เปนมสยดเคล�อนท�ได ซ�งจะกลาวถงตอไปในตวอยางกจกรรมนวตกรรม

นอกจากน � ยงมกรณของศาสนาฮนด ท�ตองปรบตวเพ�อการดารงอยของศาสนาในโลก

ตะวนตก เม�อคนอนเดยตองการถายทอดประเพณโบราณของศาสนาฮนดไปสท�ตางๆของโลก จงเล�ยงไมได

ท�จะตองเปล�ยนหนาท�การทางานของวดฮนดในประเทศอ�นใหตางไปจากวดในอนเดย เน�องจากปจจยทาง

ภมศาสตร ภมอากาศ วสดอปกรณสาหรบประกอบพธบชา ขอจากดของแตละรฐ การขาดแคลนส�งกอสราง

รวมถงศาสนา วฒนธรรม ประเพณ และวถปฏบตท�ตางกนไปในแตละประเทศ ศาสนาฮนดจงตอง

ปรบเปล�ยนใหสอดคลองเขากบสภาพแวดลอม โดยปรบวนเวลาการทาพธตามทองถ�นน �นๆ

นอกจากแนวคดหลกเร�องความยดหยนของพ �นท�และความไมเปนทางการมากจนเกนไป

แลว ยงมแนวคดเร�องการทาใหโบสถเปนสวนหน�งของชมชน หรอ ใหชมชนรสกเปนเจาของ โดยเฉพาะใน

ชมชนเมองท�คนตางคนตางอย หรอ มปญหาอาชญากรรม ปญหาความยากจน เปนตน ในศาสนาครสต

นาแนวคดน �มาใชโดยการวางตวใหโบสถเปน “เพ�อนบาน” ดวยการผกมตรกบคนในชมชนแทนท�จะเปนผ ท�

คอยใหบรการ โบสถเขามามบทบาทในการพฒนาชมชน โดยรวมคดวเคราะหกบชมชน มองหาจดแขงใน

ชมชนเพ�อนามาใชในการพฒนาชมชนอยางย�งยน แทนท�จะหาจดดอยหรอหาส�งท�จะเตมเขาไปในชมชน ซ�ง

จะทาใหชมชนตกเปนฝายรบและฝายขอตลอดไป ไมสามารถชวยเหลอตวเองได ผ ท�ทางานในโบสถไมใช

มองเหนแตปญหาและความตองการของคนในชมชนเทาน �น แตตองมองใหเหนถงศกยภาพของชมชนดวย

ใหพวกเขาจดการตนเองไดดวยทรพยากรท�มอยในชมชน (John McKnight, 2015)

แนวคดโดยท�วไปจงยดหลกเร�องความยดหยน ไมยดตดกบพ �นท� ไมเปนทางการจนเกนไป

และทา ใหผคนสามารถเขาถงศาสนสถานไดโดยงาย ซ�งจะพบไดในกจกรรมตางๆ ในหวขอ 2.3.2

2.3.2. ตวอยางกจกรรมท�เปนนวตกรรมของศาสนสถานในบรบทสงคมสมยใหม

เน�องจากศาสนาไมเคยหยดน�งและมการปรบตวอยเสมอ แมแตคาสอนกยงมการตความ

ใหมอยเร�อยๆเพ�อใหเขากบสถานการณในแตละสมย นวตกรรมทางสงคมหลายอยางมท�มาจากศาสนา

เพราะศาสนามกจะตอบสนองตอปญหาทางสงคมไดกอนท�รฐจะเขามาจดการ ปจจบนศาสนาตาง ๆ ไดม

การปรบบทบาทและกจกรรมใหมความหลากหลายเพ�อตอบสนองตอความตองการและปญหาของผคนใน

พ �นท�ตางๆ ดงน �

(1) กจกรรมดานการเผยแผศาสนา จากแนวคดเร�องความยดหยนของพ �นท� ศาสนา

ครสต พยายามทาใหโบสถเปนพ �นท�ทางสงคมท�เขาถงไดงาย และรองรบกจกรรมตางๆท�สามารถเผยแผ


หลกศาสนาไดไปพรอมๆกน เชน ท�เมองแวนคเวอร ประเทศแคนาดา ซ�งมปญหาเร�องคาส�งปลกสรางท�ม

ราคาแพง จนการสรางโบสถกลายเปนอปสรรคสาคญตอการจดหาสถานท�ในการเผยแผคาสอนและจดพธ

ทางศาสนา จงไดปรบไปใชโรงภาพยนตร ศนยชมชน หรอกระท�งหองออกกาลงกายของโรงเรยนแทน โดย

นาเอาไมกางเขนมาต �งใตหวงบาสเกตบอลและเรยงเกาอ �พบไดเปนแถวจนเตมพ �นท�สนามบาสเกตบอล

เพ�อจดทาพธทางศาสนาแทนการสรางโบสถข �นมาใหม (Langille, 2012)

ท�ประเทศสหรฐอเมรกา มการเสนอใหใชสถานท�ท�มบรรยากาศผอนคลาย ไมเปน

ทางการจนเกนไป สาหรบการพดคยและทากจกรรมทางศาสนารวมกนกบเพ�อนและ/หรอกบคนแปลก

หนาท�เพ�งเจอกน เชน ท�สวนสาธารณะ ศนยชมชน หองออกกาลงกาย หรอสนามกอลฟ เปนตน ในบาง

เมองท�มขนาดใหญ มโบสถกระจายตวในท�หางไกลกน และมการจราจรท�คบค�ง กระท�งผ ท�อยอาศยในเมอง

น �นเดนทางไปโบสถยากลาบาก จงไดมการต �งโบสถขนาดเลก (multi site) คลายสาขาของธนาคาร กระจาย

ตามชมชนตางๆในตวเมองท�มประชากรอาศยอยอยางหนาแนน โดยยงคงช�อ หลกการ และการบรหารแบบ

รวมศนยโดยโบสถหลก เพ�อควบคมหลกการของโบสถใหเปนไปในทางเดยวกน ในขณะท�รปแบบการสอน

อาจตางกนไปตามบคลกลกษณะของบาทหลวงประจาโบสถยอยแตละแหงได ส�งน �ชวยใหผคนสามารถ

เขาถงโบสถและการใหบรการทางศาสนาไดมากข �น (McDanial, 2010)

ในประเทศองกฤษ ซ�งมโบสถขนาดใหญอนเปนโบราณสถานจานวนมาก

จาเปนตองไดรบการปรบปรงซอมแซมซ�งมคาใชจายมหาศาล ในบางพ �นท�ชนบทขององกฤษ โบสถม

จานวนมากกวาท�บรการไปรษณยเสยอก ดงน �นเพ�อใหไดรบการสนบสนนทางการเงนจากรฐบาล โบสถตอง

ปรบตวใหเปนมากกวาพ �นท�ในการบชาพระเจา พ �นท�ประกอบพธกรรม หรอพ �นท�อนรกษทางมรดกทาง

วฒนธรรมท�ปดตาย โดยไดปรบปรงอาคารของโบสถใหสามารถรองรบการใหบรการสาธารณะได ไมวาจะ

เปนการใหบรการกลมคนชราท�อยอยางโดดเด�ยว กลมคนไรบาน หรอกลมเยาวชน ดวยการจดเปน

รานอาหารเลกๆสาหรบชมชน เปนสถานท�จดแสดงดนตร ท�จดแสดงสนคา เปนสถานท�จดงานสาธารณะ

สถานท�ฝกใชเทคโนโลยส�อสาร หรอเปนท�สาหรบกลมกจกรรมหลงเลกเรยนของนกเรยน ซ�งปจจบนโบสถ

กาลงกลายเปนสถานท�ใหบรการส�งจาเปนเพ�มข �นเร�อยๆ ไมวาจะเปนไปรษณย รานคาในชมชน กระท�งเปน

สถานท�ใหการรกษาดวยวธการผาตดและเปนสถานตารวจดวย ภายใตแนวความคดท�วาการท�คนท�วไป

สามารถเดนเขา “โบสถ” ไดอยางสบายใจกเพยงพอแลวท�จะทาใหคนเหนคาของการมโบสถและมสวนรวม

ในการดแลสถานท�ดวย (Chartres, 2007)

ในสวนของศาสนาอสลาม มการคดคนสรางมสยดเคล�อนท� โดยในประเทศฝร�งเศส

อหมาม Hassen Bounamcha แหงเมอง Aubervilliers คดคนสรางมสยดเคล�อนท�ใหช�อวา Mirhbox โดย

ทาจากกระดาษแขง แผนพลาสตกสงเคราะห ไมอด แผนอะลมเนยม และมพรมตรกเพ�อปละหมาด


โครงสรางมสยดน �สง 2 เมตร เพ�อใหผ ทาละหมาด รสกเหมอนอยในมสยดจรง มสยดเคล�อนท�น�มการสง

ขายไปแลวในหลายประเทศ นอกจากน � ชาวมสลมยงมความพยายามท�จะตองยนหยดตอส ดารงไวซ�ง

ความศรทธาตอพระเจาและคมภรอนศกด�สทธ� โดยเฉพาะในดนแดนท�พวกเขาเปนคนกลมนอย เชน ในรฐ

แคลฟอรเนย ศนยอสลามแหงอเมรกาเหนอ (Islamic Circle of North America) หรอ ICNA ไดจดบธ

WhyIslam? ข �นมาเม�อป พ.ศ. 2551 เพ�อเผยแผศาสนาอสลามในงานเทศกาลประจาปของรฐแคลฟอรเนย

ซ�งเปนงานแสดงและขายสนคาตางๆ ทางศนยฯไดแจกพระคมภรอล-กรอาน แผนพบ และดวดตางๆ ม

อาสาสมครประจาบธเพ�อใหคาอธบายไขขอของใจตางๆเก�ยวกบศาสนาอสลามใหแกผ ท�สนใจ ซ�งอาจจะด

แปลกกบการต �งบธเผยแผศาสนาในงานเทศกาลดงกลาว แตเน�องจากบรรยากาศท�ดสบายๆ มคน

หลากหลายมาเท�ยวชมงานเอ �อตอการพดเร�องศาสนามาก เพราะสภาพแวดลอมไมเครยดจนเกนไป คนท�

สงสยและมอคตในศาสนาอสลามกลาท�จะเขามาพดคยสอบถามได (สานกขาวมสลมไทยโพสต,

ออนไลน)

สาหรบการปรบตวของศาสนาฮนดในประเทศตะวนตก เชน การรวมตวกนทกวน

อาทตยเพ�อประกอบพธบชา ซ�งแตเดมตามประเพณน �น การบชาจะทากนเปนประจาทกวนแบบตางคนตาง

ทา ไมไดมารวมตวกน การปรบตวเชนน �เพ�อแสดงถงความทมเทและการแสวงหาคาอวยพรจากเทพเจา

เปนวธการแกปญหาแบบฮนดทามกลางการคกคามจากวถชวตแบบตะวนตกไดด ในการท�จะคงไวซ�งชวตท�

เป� ยมไปดวยความหมายและเตมเตมอยางสมเหตผล สถาบนแหงการบชาแบบฮนดจะตองปรบตวใหเขา

กบสงคม เศรษฐกจ และยทธศาสตรในการทาธรกจของโลกตะวนตก โดยนวตกรรมทางสงคมท�บางวดได

เร�มทาไปแลว ไดแก การใหคาปรกษาเร�องครอบครว, การยายถ�นฐาน, การวางแผนอาชพ, การจดสมมนา

สาหรบเยาวชน, การสนทนาระหวางกลมความเช�อท�ตางกน, โรงเรยนสาหรบเดกวยอนบาล, บานพก

สาหรบผสงอาย, บรการชวยเหลอทางสงคมและกจกรรมสนทนาการสาหรบผสงอาย, บรการชมชน,

บรการดแลจตวญญาณและการใหคาปรกษากบสถาบนของรฐ เชน กรมราชทณฑและศนยกกกนเยาวชน

เปนตน

ท �งหมดน �อยภายใตความเช�อท�วา วดตองเปนสถาบนเพ�อการเรยนร เปนหนวย

สนบสนนทางสงคมเพ�อการรวมตวกนในทกกจกรรม และเปนตวแทนของชมชนเพ�อจดการกบเร�องท�

เก�ยวของกบศาสนาฮนดในทกระดบของรฐบาลและหนวยงานอ�นๆ นอกจากน � ยงมความจาเปนอยางมาก

ท�จะตองมการเปล�ยนแปลงวธการในการเผยแผคาสอนของฮนดใหเขากบเทคโนโลยการส�อสาร ผ ท�สอน

ศาสนาตองปรบปรงทกษะในการนาเสนอเน�องจากเปนเคร�องมอท�สาคญมากในการสรางแรงจงใจใหคนมา

เขาวด โดยตองใชภาษาองกฤษเพ�อการอธบายความสาคญของพธใหทกคนสามารถเขาใจได ซ�งจะชวย


สรางความนาเช�อถอใหกบคนรนใหมดวย ดวยการปรบตวเทาน �นท�จะรกษาศาสนาไวได (Hinduism Today

, online)

(2) กจกรรมประเภทความบนเทงและสนทนาการ ในศาสนาครสต มการทาใหโบสถ

เปนพ �นท�ทากจกรรมเพ�อความบนเทงและสนทนาการ เชน การรองเพลงประสานเสยง การทางานศลปะ

หรอการแขงขนกฬาท�เนนความสนกสนานและการมสวนรวมมากกวาการแพชนะ เปดพ �นท�ทางสงคม

เพ�อใหมการรวมกลมกนทากจกรรม ทาใหคนท�เขามาในโบสถรสกวาตนเองเปนสมาชกของโบสถ ซ�งม

คณคาทางจตใจและเปนทนทางสงคมสาหรบผ ท�เขามาใชพ �นท�ของโบสถเพ�อรวมทากจกรรมตางๆ โดยจะม

การสอดแทรกคาสอน หลกการ หรอประเพณทางศาสนาเขาไปในกจกรรมเพ�อสรางคณคาใหผ ท�เขารวมทา

กจกรรมไดยดถอรวมกนแบบไมยดเยยดจนเกนไป

ตวอยางเชน ท� Christian Life Center (CLC) หรอ ศนยการใชชวตแบบครสเตยน

ซ�งต �งอยในโบสถกลางเมอง เปนสถานท�สาหรบจดกจกรรมสนทนาการท�หลากหลาย ท �งกจกรรมกฬาอยาง

บาสเกตบอล วอลเลยบอล แอโรบก ฯลฯ กจกรรมศลปะ งานฝมอ การศกษาคมภรไบเบล ท�รบประทาน

อาหาร ของวาง รวมท �งเปนท�ทางานของเจาหนาท�ของศนย โดยมผ อานวยการศนยเปนบาทหลวงผ กาหนด

ทศทางและกจกรรมของโบสถเพ�อตอบสนองกลมเปาหมายท�มท �งผ สงอาย เยาวชน นกศกษา

ระดบอดมศกษา และคนวยทางานหรอนกธรกจ เพ�อดงดดผคนท�หลากหลายใหเขารวมทากจกรรม และ

เรยนรศาสนาผานการสอน การสนทนา การสวดมนต ฯลฯ ในทกกจกรรมของศนยฯ ทาให CLC มลกษณะ

เปนพ �นท�ทางสงคมใหคนทกเพศทกวยมสถานท�รวมตวกนทากจกรรม พดคยแลกเปล�ยนกนท �งในเร�อง

กจกรรมสนทนาการท�ตนสนใจรวมกน เชน การไปเท�ยวทะเล การเลนกฬา หรอกระท�งการสนทนา

แลกเปล�ยนความเหน ความเขาใจ เก�ยวกบปรชญาศาสนา การตความคาสอน การทาความเขาใจนกาย

ตาง ๆ ในศาสนาครสต และการสวดมนตรวมกน เปนตน (Lee, 2005)

(3) กจกรรมประเภทการใหบรการสาธารณะและสวสดการทางสงคม ศาสนาครสตม

การปรบตวในเชงรกกบคนในพ �นท� โดยโบสถท�ต �งอยในชมชนท�มปญหาอาชญากรรม การใชความรนแรง

ความยากจน หรอเปนชมชนท�คนไมคอยเขาโบสถ บางแหงไดทาการสารวจหาสาเหตและปจจยเพ�อนา

ขอมลความรท�ไดมาจดกจกรรมท�เหมาะสมแกความตองการของคนในชมชนท�โบสถน �นต �งอย บางแหงก

ออกไปพดคยกบคนในพ �นท�เพ�อเรยนรปญหาและนามาจดกจกรรมท�นอกจากจะชวยบรรเทาปญหาใน

ชมชนแลวยงชวยสงเสรมบทบาทของโบสถในชมชนน �นๆดวย กจกรรมเหลาน �จงมลกษณะเปนกจกรรมท�

เปนบรการสาธารณะหรอเปนสวสดการทางสงคม ท �งท�เสรมเพ�มเตมจากบรการและสวสดการท�รฐมให และ

ท�เปนการทดแทนบรการและสวสดการท�รฐไมมให


ยกตวอยาง เชน ท�เมองมเนโซตา ประเทศสหรฐอเมรกา ในยานคนผวดาท�ม

บาทหลวงเปนคนผวขาวประจาโบสถ พบวาไมมคนมาเขาโบสถ ท �งๆท�คนผวดาโดยท�วไปมความเครง

ศาสนามากกวาคนผวขาว ทางโบสถไดทาแบบสอบถามเพ�อศกษาถงสาเหตท�เปนอปสรรคตอการเขาโบสถ

ของคนในชมชนแลวพบวาคนในชมชนโดยท�วไปไมรสกวาโบสถเปนของพวกเขา พวกเขารสกวาโบสถควร

ต �งข �นมาเพ�อใหคนในชมชนไดเขาไปทางานรบใชใหบรการคนในชมชนดวยกนเอง ไมใชนาคนจากภายนอก

มารบใชคนในชมชน นอกจากน �นยงพบวา ประเดนเร�องการศกษา การหยดคดอาชญากรรม และการจาง

งาน คอส�งท�คนในชมชนตองการมากท�สด โบสถจงเร�มโครงการใหทนการศกษา โดยไดรบเงนสนบสนนจาก

องคกรธรกจท�ตองการชวยเหลอสงคม

นอกจากน �นยงมโครงการท�อยอาศย และใหการอบรมเก�ยวกบทกษะในการกอสราง

และจางงานคนในชมชนเพ�อทาการปรบปรงอพารตเมนตและอาคารท�รกรางในชมชนท�โบสถซ �อไวดวยเงนท�

ไดรบการสนบสนนจากองคการ World Vision (ซ�งเปนองคกรของครสตศาสนกชนท�ทางานเพ�อบรรเทา

ปญหาดานมนษยธรรมท�วโลก) เม�อปรบปรงใหเปนอาคารท�อยอาศยท�ดเรยบรอยแลว ทางโบสถไดจดสรร

ใหคนในชมชนไดซ �อหรอเชาอยในราคาไมแพง เพ�อไมใหนายหนาคาท�ดนมากวานซ �อเพ�อขายตอในราคาท�

คนในชมชนซ �อหรอเชาอยไมได ซ�งนอกจากจะปองกนไมใหชมชนตองแตกสลายจากปญหาการไมมท�อย

อาศยและการยายออกจากชมชนแลว ยงเปนการสรางอาชพ สรางรายได และสรางทกษะในการประกอบ

อาชพใหคนในชมชนอกดวย (Williams, 1992)

สวนท�นครโตรอนโต ประเทศแคนาดา ในยานชมชนคนแอฟรกน-อเมรกนหรอคนผว

ดา ท�มปญหาการใชความรนแรงระหวางกลมวยรนชาย อนเน�องมาจากการเขาถงอาวธปนไดโดยงาย

ปญหาการเหยยดสผว ปญหาการวางงาน ความยากจน การขาดโอกาสทางการศกษา การต �งครรภในวย

เรยน เดกเกดมาไมมพอและไมมตนแบบท�ดใหทาตาม มแตหวหนากลมอนธพาลท�ชกจงใหกอเหต

อาชญากรรม คายา เสพยา ฯลฯ ทาใหคนในชมชนผ ท�นบถอศาสนาครสตหลายกลมในเมองรวมตวจด

กจกรรมรปแบบตางๆเพ�อแกปญหาดงกลาว เชน กลม Men United ท�เขาไปสารวจภายในชมชนท�มอตรา

การฆาตกรรมสง เพ�อพดคยกบเดกวยรนชายท�ยนเตรดเตรอยตามหวมมถนนอยางไมมจดหมายในชวต

และแนะนาใหพวกเขาไดรจกกบผ ท�ใหคาปรกษาดานอาชพและผ ท�ทางานกบกลมเยาวชน รวมท �งการเขา

รวมโครงการฝกอบรมตางๆ

กลม The National Ten Point Leadership Foundation กาหนดวสยทศนเชง

ยทธศาสตรและสนบสนนทรพยากรทางการเงนใหกบโบสถครสตของคนแอฟรกน-อเมรกน เพ�อตอตาน

ปญหาความรนแรงท�คนผวดากระทาตอคนผวดาดวยกน เพ�อชวยเหลอดแลกลมเยาวชนท�มความเส�ยงตอ


การถกทารณ ถกทอดท �ง ใชความรนแรงขางถนน ใชส�งเสพตด ไมไดเรยนหนงสอ ต �งครรภในวยเรยน ถก

จบคมขง วางงานอยางตอเน�อง ถกคกคามทางจตวญญาณ และไรส �นซ�งความหวงในอนาคต โดย

ยทธศาสตรท�สาคญคอการ “อย” ในชมชน ดวยการทาใหโบสถเปนท�พ�งแกชมชน ดงท�หวหนาแกงยาเสพ

ตดเคยบอกกบบาทหลวงรปหน�งไววา โบสถไมมทางจะมาแทนท�แกงได เพราะพวกเขาอยในชมชนและเปน

สวนหน�งในชมชนตลอดเวลา หากโบสถจะมาแทนท�แกง โบสถจงตองอยอยางเปนสวนหน�งในชมชน หรอ

กลม GTA Faith Alliance ซ�งเปนการรวมมอกนระหวางผ นาโบสถ 40 แหง จดทาโครงการและกจกรรม

ตางๆใหกบนกเรยนหลงเลกเรยนประมาณ 70 โครงการในโบสถตางๆของชมชนท�มความเส�ยง เพ�อสราง

การมสวนรวมและสรางแรงบนดาลใจใหกบเดกๆ

โครงการของกลมตางๆขางตนไดประสบความสาเรจในการลดปญหาอาชญากรรม

ความรนแรงไดในระดบหน�ง เน�องจากการทางานเพ�อชมชนของโบสถไมใชการทาเพ�อเพ�มจานวนสมาชก

ของโบสถ แตทาเพ�อการมปฏสมพนธกบผคนนอกโบสถ โดยเฉพาะกบผ ท�ดอยโอกาสหรอผ ท�ถกกดข� โดย

ทาใหพวกเขารสกวาโบสถเปนสวนหน�งของชมชน และคนของโบสถกคอคนในชมชนท�ตองการแกปญหาใน

ชมชนเอง แมจะมขอถกเถยงวา การปฏบตการทางสงคมน �นไมใชบทบาทของโบสถ แตกไมสามารถปฏเสธ

ไดวา บทบาทหลกอยางหน�งของโบสถกคอการสงเสรมคณคา จรยธรรม และมาตรฐานทางศลธรรมตางๆ

ภายในสถานการณท�เหมาะสม โดยผ นาทางศาสนากบผ ท�ประกอบวชาชพตางๆสามารถทางานรวมกนได

อยางมประสทธภาพ (Wells, 2006)

ในปาปวนวกน โบสถปรบบทบาทไดนาสนใจมากทเดยว โบสถไดรบการยอมรบ

อยางกวางขวางวามบทบาทท�สาคญในสงคม เน�องจากโบสถหลายแหงเปนผจดหาบรการทางการแพทย

กวาคร�งหน�งของบรการทางการแพทยท �งหมดท�วประเทศ เปนห นสวนรวมกบรฐบาลในการบรหาร

การศกษาระดบประถมและมธยมศกษากวา 40% ของประเทศ บรหารจดการมหาวทยาลย 2 แหง จาก 6

แหงท �งหมดในประเทศ รบผดชอบตอการฝกอบรมครและผ ใหบรการทางการแพทยของประเทศเปนจานวน

มาก นอกจากน �นยงมกลมนกกจกรรมของโบสถอกหลายกลมท�ทางานเก�ยวกบสนตภาพและกจกรรมเพ�อ

ความสมานฉนทในพ �นท�ท�มความขดแยงของชนเผาและความขดแยงรปแบบอ�นๆ ขณะท�บางกลมกทา

หนาท�วพากษการบรหารงานของรฐบาลและความบกพรองในการจดหาบรการข �นพ �นฐานของรฐบาลใน

บางพ �นท� (Hauck, Mandie-Filer and Boler, 2005)

ท�เมอง Highland สกอตแลนด โบสถมบทบาทเปนคนกลางในการจดหากจกรรม

เพ�อลดปญหาการฆาตวตายของคนในพ �นท�ท�มอตราการฆาตวตายสง โดยทางานรวมกบกลม Highland

เพ�อจดโครงการ Choose Life เพ�อใหคนในชมชนไดเขารบการฝกอบรมดานจตใจกบผ ท�ทางานดาน


สขภาพจต ท �งน �ลาพงโบสถหรอบาทหลวงเพยงอยางเดยวไมมทางท�จะแกปญหาใหชมชนได ชมชนเองตอง

ใหความรวมมอและทางานกบโบสถเปนทมในฐานะเจาของปญหาดวยกน (H. Mowat, J. Swinton, C.

Stark, and D. Mowat, 2008)

ในกลมประเทศนอรดค 3 ประเทศ ไดแก ฟนแลนด นอรเวยและสวเดน โบสถม

บทบาทเปน “ผให” สวสดการดานจตใจมากกวาดานวตถ เชน การใหคาปรกษาแกผ ท�มปญหาชวต การจด

กจกรรมทางสงคมใหกบเยาวชนและผ สงอาย ตอบสนองดานความม�นคงทางจตใจดวยการสราง

ความรสก/ความหมาย/คณคา ดวยการสรางอตลกษณใหกบผ ท�เปนสมาชกของโบสถ และการประกอบพธ

ทางศาสนาอนเปนบทบาทตามประเพณด �งเดม ปรบใหโบสถใกลชดกบคนธรรมดาระดบลางและเปนท�พ�ง

ใหกบคนท�ไรท�พ�งมากข �น โดยผ ท�เขาทากจกรรมหรอรบบรการจากโบสถใหเหตผลวา สวสดการของโบสถม

ความเปนกนเองและเปนสวนตวมากกวาสวสดการท�รฐจดให ฝายรฐเองกมองวาสวสดการบางอยางมแต

โบสถเทาน �นท�สามารถจดหาใหสงคมได เชน การปลกฝงดานคณคาการเสยสละ การชวยเหลอผ อ�น การไม

เหนแกตว เปนตน การมบทบาทดานสวสดการของโบสถจงเปนการเตมเตมใหกบรฐบาลท�ดาเนนนโยบาย

แบบรฐสวสดการ กระน �นกมความคาดหวงใหโบสถมบทบาทเปนตวแทนของกลมคนท�หลากหลายและ

วพากษวจารณการทางานของรฐมากย�งข �น เชน การเรยกรองสทธแทนกลมผอพยพ การชวยเหลอผ ท�ม

ปญหาทางจต เปนตน (Pessi, Angell, and Pettersson, 2009)

นอกจากศาสนาครสต ยงมโครงการ Dorot ของศาสนายว โดย Dorot เปนภาษา

ฮบรท�แปลวาคนหลายรน กอต �งข �นจากการท�นกศกษามหาวทยาลยโคลมเบย ในรฐนวยอรกมองเหน

ผสงอายชาวยวจานวนมากถกทอดท �งใหอยอยางโดดเด�ยว เน�องจากลกหลานแยกยายกนออกไป และจาก

การท�คชวตของตวเองเสยชวตลง ทาใหนกศกษาเร�มทากจกรรมไปเย�ยมผสงอายท�บานและนาอาหารไปให

ในชวงวนหยดตางๆ จากน �นกมอาสาสมครท�เปนนกศกษาปจจบน ศษยเกา และนกเรยนระดบมธยม ท �งท�

นบถอศาสนายวและศาสนาอ�นๆเขารวมโครงการดวย โดยโครงการมกจกรรมท�หลากหลาย ไมวาจะเปน

การเลนหมากรก การปรงอาหารตามหลกศาสนารวมกน การอานและสนทนาเก�ยวกบหนงสอ การพดคย

แลกเปล�ยน การเย�ยมบาน ฯลฯ โดยผจดโครงการจะสมภาษณผสงอายท�เขารวมโครงการเพ�อทาความ

เขาใจส�งท�พวกเขาตองการ และสมภาษณอาสาสมครดวยวา แตละคนเหมาะท�จะทากจกรรมประเภทใด

รวมกบผสงอาย ท �งน �อาสาสมครมต �งแตเดกวยประถมไปจนถงคนวยกลางคนท�เร�มทากจกรรมกบผสงอาย

มาต �งแตสมยเรยนมหาวทยาลย กระท�งแตงงานมครอบครวแลวกยงไปเย�ยมเยยนตดตอกบผสงอายท�เคย

ทากจกรรมรวมกนมา ถอเปนโครงการท�ประสบความสาเรจอยางย�งยน (Roan, Ansley, 2015)


(4) กจกรรรมประเภทการเปนตวแทนหรอกระบอกเสยงใหกบผท�ดอยโอกาสทางสงคม

ในศาสนาครสต โบสถมเปาหมายเพ�อรบใชผ ดอยโอกาสทางสงคมดวยการจดการกบปญหาอยางเปน

ระบบ เสรมพลงใหกบกลมคนชายขอบ สงเสรมใหปจเจกบคคลเหนคณคาของมนษย เชน ท�เมอง

Drammen ในประเทศนอรเวย โบสถไดจดต �งองคกร Church City Mission หรอ CCM มบทบาทท�โดดเดน

นอกเหนอไปจากการทางานเพ�อสงคม ดวยการชวยเหลอคนชายขอบอยางผ ท�ตดยาเสพตด ผ นาของ

องคกรไดเขาไปเก�ยวของกบการสรางวาทกรรมใหมในพ �นท�สาธารณะเพ�อ “ปกปองคณคา” ความเปน

มนษยของคนดอยโอกาส แทนการกดกนคนท�มปญหาในสงคมใหตกขอบออกไป เชน กรณท�มบทความใน

หนงสอพมพไดกลาวถงการสรางลานจตรสประจาเมองใหมความปลอดภย เพ�อใหผ ปกครองกลาสง

ลกหลานไปทากจกรรมไมวาจะในเวลากลางวนหรอกลางคน จงอยากใหมการขบไล “คนช �นต�า” อยางผตด

ยา ผ คายา ผสรางปญหา ฯลฯ ออกไปจากท�สาธารณะในเมองใหหมด

ผ นาของ CCM กไดออกมาตอบโตดวยการออกแถลงการณในพ �นท�สาธารณะวา

การเรยกผ อ�นวาชนช �นต�าน �นไมสรางสรรค เพราะจะนาไปสการตอกย �าสภาวะท�ไรอานาจ เชน ในเม�อฉน

เปนขยะ ฉนกคงทาอะไรไมไดมากไปกวาการเปนขยะ เปนตน และจะทาใหผ ท�ถกเรยกเชนน �นมความ

เกลยดชงสงคมและผ ท�มชวตท�ดกวา การใหโอกาสและความไววางใจตางหากท�จะนาไปสรางความเตบโต

และความรบผดชอบใหกบคนเหลาน � - เม�อมการออกแถลงการณเชนน � ประกอบกบกลม CCM กมผลงาน

เดนดานการทางานเพ�อสงคมในการชวยเหลอบาบดผตดยาเสพตด ประชาชนรวมท �งหนงสอพมพทองถ�น

จงใหความสนใจ สดทายบรรณาธการหนงสอพมพท�กลาวถงการไลคนช �นต�าออกไปจากเมองจงลาออก

สงผลตอการเปล�ยนแปลงเน �อหาในหนงสอพมพฉบบอ�นๆตามมาดวย - โบสถจงมบทบาทเปน “ผปกปอง

คณคา” ไดดวยท �งการกระทาและคาพดในพ �นท�สาธารณะ (Angell, 2007)

(5) กจกรรรมแกปญหาเศรษฐกจ จากแนวคดท�วา ตองทาใหศาสนสถานเปนสวนหน�ง

ของชมชน ตวอยางของนวตกรรมทางสงคมในกรณน � เชน องคกร Cy-Hope ซ�งจดต �งข �นมาจากผ นาโบสถ

เปนการผสมช�อยานชมชน Cypress-Fairbanks เขากบวตถประสงคขององคกรท�ตองการสรางความหวง

ใหกบคนในชมชนท�มปญหาจากความแตกตางทางรายได โดยมคนท�อยต�ากวาเสนความยากเปนจานวน

มาก ในขณะท�รายไดเฉล�ยของคนสวนมากในชมชนอยในเกณฑระดบสง ทาใหดเหมอนไมมคนจนในชมชน

องคกรไมแสวงหาผลกาไร Cy-Hope เร�มตนจากการท�บาทหลวงอาวโสไดพบวา โบสถเร�มตดกบดกของ

ลทธบรโภคนยมและความบนเทง ใหความสาคญกบจานวนผ เขาวดและจานวนเงนท�จะไดรบจากการ

บรจาคมากกวาการทาตามพระประสงคหรอทาในส�งท�พระเจาเคยไดทาไว น�นคอการใหความสาคญกบคน

ยากไร ทาใหโบสถหางไกลกบคนมากข �นทกวน คนกมองไมเหนความสาคญของโบสถ โบสถกมองไมเหน


ความสาคญของคน บาทหลวงทานน �จงเร�มถามตวเองวา ถาโบสถหายไปจากชมชนในวนพรงน � จะมใคร

คดถงโบสถไหม และทานกตอบตวเองวาคงจะไม จงคดรเร�มทาโครงการข �นมา

โดยเร�มตนจากการต �งคาถามวา “เราสามารถทาอะไรในชมชนไดบาง” “ชองวาง

ตางๆ คออะไร” กระท�งพบวา ชมชนท�โบสถต �งอยน �น เปนยานท�มโรงเรยนเปนจานวนมากตดอนดบตนๆ

ของรฐ โดยนกเรยนกวา 40% เขาเกณฑเปนผ ท�ตองไดรบแจกอาหารกลางวน จงเร�มเขาเปนหนสวนรวมกบ

Houseton Food Bank จดทาโครงการกระเปาสะพายใสอาหาร แจกจายใหกบเดกท�มาจากครอบครวท�

วางงานและขาดรายได ซ�งอาจมเง�อนไขบางประการท�ทาใหพวกเขาเขาไมถงสวสดการของรฐ ชวยใหเดก

จากครอบครวเหลาน �ไดอ�มทองท �งในวนท�มาเรยนและวนหยด

นอกจากน �นยงมโครงการมอบทนการศกษา กจกรรมหลงเลกเรยน การเตรยมพรอม

กอนเรยนระดบอดมศกษา การใหความชวยเหลอดานครอบครว ศนยบาบดรกษาโรค คายฤดรอนสาหรบ

เดกท�ครอบครวมรายไดระดบต�า รวมถงการรเร�มทาโครงการเก�ยวกบดนตร ซ�งกาลงเตรยมพรอมจดคาย

ดนตรในชวงฤดรอนสาหรบเดกๆในชมชน ท �งน � ทางโบสถไดจดต �งองคกร Cy-Hope ข �นมาเปนอสระแยก

จากโบสถเพ�อใหสามารถทางานตอบสนองกบความตองการท�เฉพาะเจาะขององคกร โดยไดรบเงน

สนบสนนในรปของงบประมาณประจาป ปละ 1.6 ลานเหรยญดอลลารจากโบสถ นอกจากน �นยงมเงนให

เปลา ของขวญ และเงนสนบสนนจากหนสวนท�ทางานรวมกน ท�ชวยใหองคกรจดกจกรรมท�เปนประโยชน

ตอชมชนตอไปไดอยางย�งยน (Swennes, Amanda, 2015)

(6) กจกรรมเสรมสรางพลงชมชน องคกร Hindu American Seva Charities ซ�งเปน

องคกรของศาสนาฮนดในอเมรกา รวมกบ Hands On Network และ Corporation for National

Community Service เขาไปทางานเสรมสรางพลงใหกบชาวชมชนผ ท�นบถอศาสนาฮนดในอเมรกา

กลาวคอ หลงเหตการณ 9/11 ซ�งเปนเหตการณท�ผกอการรายชาวตะวนออกกลางจ �เคร�องบนใหขบชน

อาคาร World Trade Center และสานกงานของกระทรวงกลาโหมของสหรฐอเมรกา เปนผลใหมชาว

อเมรกนจานวนมากเสยชวต ผ ท�มผวสน �าตาลรวมท �งชาวฮนดในสหรฐอเมรกา ไดรบผลกระทบจากความ

หวาดระแวงของคนอเมรกน โดยเฉพาะเดกนกเรยนท�มพ �นฐานทางวฒนธรรมตางไปจากคนตะวนตก มกจะ

ถกทารายและกล�นแกลงจากเพ�อน เดกบางคนถกเรยกวาเปนลกโอซามะ บนลาเดน (ผ นาการกอการราย)

บางคนถกลอเลยนท�กนอาหารมงสวรตหรอการปฏบตตามหลกศาสนาบางอยาง เปนตน

แมกระท�งวดในศาสนาฮนดในเมองวชตา รฐแคนซส เร�มกลววาจะตกเปนเปาหมาย

ในการโจมต ไมมใครกลาเขารวมทากจกรรมบรการชมชน เชน การชวยเหลอผยากไรหรอไรท�อยอาศย

เพราะกลวตวเองจะโดนทาราย ไมมใครกลาท�จะกลาวถงความกลวท�มอยในชมชนผนบถอศาสนาฮนด

จากผลกระทบของเหตการณ 9/11 องคกร Hindu American Seva Charities จงจดกจกรรมเสรมพลง


ใหกบชมชน เนนการแกไขอปสรรคทางวฒนธรรม รกษาอตลกษณความเปนฮนดอเมรกน และนาเสนอวถ

แหงกฎจกรวาลเพ�อแกปญหาตางๆ เชน โยคะ อายรเวท และอ�นๆ ท �งน � กจกรรมท� Seva จดเพ�อชวยบรรเทา

ปญหาจากเหตการณ 9/11 ไดแก การจดประชมศาลากลางเมอง (Townhall meeting) โดยการเชญผ ท�

เก�ยวของกบปญหาทกภาคสวนมาลอมวงคยกน ทาใหมความเขาใจและต�นตวท�จะทางานรวมกนเพ�อเปน

สวนหน�งของสงคมท�มความหลากหลายอยางอเมรกา (Bhargava, Anju, 2012)

(7) กจกรรมการแกปญหาดานพลงงานและส�งแวดลอม ในกรณน � ขอยกตวอยางของ

ศาสนาฮนด กรณเมอง Tirumala รฐ Andra Pradesh ประเทศอนเดย มวดฮนดช�อวา Venkateshwara ซ�ง

เปนวดเทพเจาอนศกด�สทธ� มรายไดปละ 340 ลานเหรยญสหรฐ (11,560 ลานบาท ) จากการบรจาคเงน

ของผ ท�เขาวดจานวนถง 50,000 - 10,000 คนในแตละวน วดไดพฒนาเทคโนโลยพลงงานสะอาดและปลก

ปาเพ�อเปนแหลงกกเกบคารบอน (พ �นท�ท�ดดซบกาซคารบอนไวในปรมาณท�มากกวาการปลอยกาซออก) ใน

โรงครวชมชนของวดซ�งเปดตลอดท �งวน เพ�อปรงอาหารแจกผ ท�มาวดโดยไมคดเงน ทางวดตดจานโซลา

เซลลจานวนมากบนหลงคาวดซ�งจะหมนตามแสงแดดอตโนมตเพ�อแปลงเปนพลงงานไอน �าแรงดนสง

สาหรบการปรงขาวสารและถ�วแขกปรมาณกวาหาหม�นกโลกรมตอวน พลงงานแสงอาทตยดงกลาว

สามารถผลตไอน �ากวาส�พนกโลกรม ท�ความเดอดอณหภม 180 องศาเซลเซยส ทาใหการปรงอาหาร

นอกจากจะสกเรวแลวยงประหยดพลงงานน �ามนไดกวา 500 ลตรตอวนดวย บรษท Gadhia Solar Energy

Systems ซ�งตดต �งระบบการปรงอาหารดวยพลงงานแสงอาทตยใหกบทางวดประเมนวา ดวยวธน �ทางวดได

ชวยลดกาซเรอนกระจกไดกวา 1,350 กโลกรมในช �นบรรยากาศ หลงจากน �ทางบรษทจะพฒนาพลงงานลม

ใหกบวดเปนลาดบตอไป เมองแหงน �ยงไดรบการนยามวาเปนเมองตนแบบท�มกาซคารบอนต�าดวย

(Haindl, Sangeeta, 2012)

นอกจากแนวคดและกจกรรมปรบศาสนสถานใหสอดคลองกบบรบทสมยใหม

ขางตนแลว ยงมขอเสนอเก�ยวเทคนคการชกชวนคนเขา “โบสถ” ท�มถง 52 วธการ ซ�งแตละอยางมลกษณะ

ยดหยน ใหผคนเลอกทาตามอธยาศย สอดคลองกบชวตประจาวน ซ�งในท�น �จะนามาแสดงใหเหนท �งหมด

เพ�อใหเหนถงการประยกตในลกษณะท�นาสนใจแบบตาง ๆ ดงน � (Davis, Diana 2014)

1. สมาชกของโบสถแตละคน ตกลงวาจะพาคนมาท�โบสถใหได 1 คน ในแตละ

สปดาห ตลอดท �งป ไมวาจะเปนคนรจกหรอคนแปลกหนากได โดยตองเขยนช�อคนท�ต �งใจจะพามาไวบน

ปฏทนของตน

2. ป �นตกตาหมะหลายๆตวไวบนสนามหญาของโบสถ ตกแตงครอบครวหมะดวย

ของตกแตงและปายชกชวนคนเขาโบสถ


3. วางแผนจดงานตอนรบเดกใหกบคณแมท�กาลงต �งครรภ

4. สงคาเชญไปยงบานตางๆท�ต �งอยใกลโบสถ เพ�อใหมารวมพธบชาและทาน

อาหารรวมกนในวนอาทตยกบเพ�อนบานและสมาชกของโบสถ

5. เชญผ นารฐบาลทองถ�นมารวมพธบชา โดยจดจาช�อของผ ท�มาและสวดอวยพร

ใหเขา

6. ระดมคนในชมชนใหรวมกนบรจาคเลอดแกธนาคารเลอดในชมชน

7. จดหาคนเล �ยงเดกใหกบคสามภรรยาท�ไมเคยมาโบสถ เพ�อใหพวกเขาสามารถ

ออกไปเท�ยวนอกบานกนสองตอสองไดในวนวาเลนไทน

8. เชญครกท�หม �นหมายกนมาเขารวมฟงสมมนา 8 สปดาหกอนวนเขาโบสถหรอ

ชวงระหวางสปดาห โดยในการสมมนาแตละคร �งจะจดใหมการศกษาคมภรไบเบลในหวขอท�เก�ยวกบการ

แตงงาน พรอมจดใหมเอกสารใหนากลบไปอานและทาการบานมาสง เม�อจบการสมมนา ครกจะไดรบ

ประกาศนยบตร พรอมเล�อนข �นข �นช �นคแตงงานใหมเปนลาดบตอไป

9. วางแผนการเดนทางเพ�อเผยแผศาสนาตลอดท �งป ท �งภายในชมชน ในประเทศ

และระหวางประเทศ โดยทาทายใหสมาชกรวมเดนทางดวยกนเปนการสวนตว หรอไมกชวยสนบสนนผ รวม

กจกรรมคนอ�น

10. จดงานเทศกาลเผยแผศาสนา โดยใหความรเก�ยวกบส�งท�โบสถของทานทาเพ�อ

เผยแผศาสนาท �งในระดบทองถ�นและระดบสากล

11. จดทาโครงการตางๆเพ�อใหคนทกกลมอายมสวนรวม ใหสมาชกของโบสถและผ

ท�เขาโบสถเปนประจาตกลงท�จะสละเวลาอยางนอยสองช�วโมงเพ�อทากจกรรมปลกตนไม ทาส ทาความ

สะอาด และประดษฐส�งตางๆดวยมอของตนเอง

12. สงเสรมใหเดก วยรน และผ ใหญเขารวมทากจกรรมวนเลนวาว โดยมอบรางวล

ใหกบผ ท�ทาใหวาวบนไดสงท�สด นานท�สด และตกแตงไดสวยงามท�สด

13. จดกจกรรมวนอสเตอรในชมชน เพ�อใหเขาใจความหมายของวนอสเตอร พรอม

กบแจกท�ค�นหนงสอหรอแมเหลกตดต เยนท�เปนรายการของกจกรรมประจาสปดาหและกจกรรมพเศษ

สาหรบเดก และอยาลมชวนทกคนเขารวมพธบชาอสเตอร


14. วางแผนงานเผยแพรกจกรรมเพ�อรบใชศาสนาในวนเสาร เพ�อปาวประกาศให

ท�วชมชนไดรบทราบถงกจกรรมดๆท�ทาในนามของพระเยช

15. กระตนใหสมาชกทกคนพาเพ�อนท�ไมเขาโบสถมารวมพธบชา

16. ใหบรการดแลสภาพรถฟรแกคณแมเล �ยงเด�ยวและหญงหมายท�โบสถของทาน

ดวยการเปล�ยนน �ามนเคร�องและน �ามนหลอล�นและการบารงรกษาท�วไป

17. ในวนท� 1 พฤษภาคม ซ�งเปนวนสวดมนตแหงชาต ใหตดปายประกาศไวขาง

นอกโบสถเพ�อเชญชวนคนในชมชนมารวมสวดมนต เปดเพลง จดเทยน และจดหาคมอการสวดมนตอยาง

งาย สมดเซนเย�ยม และพมพใบเชญใหเขามาในโบสถ

18. ในวนแม ทาใหเปนวนแหงการทมเทใหลก จดกจกรรมสาหรบเดกๆและสงเสรม

การจดกลมขนาดเลกสาหรบพอแมมอใหม

19. ฉลองใหกบการปดเทอมโดยจดงานเล �ยงฉลองวนสดทายแหงการเรยน จดเล �ยง

ไอศกรมแกเดกช �นประถม เล �ยงพซซาและเกมหาสมบตแกเดกมธยมตน จดการแขงขนวอลเลยบอล

ชายหาดพรอมคอนเสรตครสเตยนใหกบเดกมธยมปลาย นอกจากน �นใหแจกปฏทนฤดรอนท�มขอมล

เก�ยวกบกจกรรมตางๆของโบสถใหกบเดกในแตละกลมวย

20. ใหการตอนรบสมาชกใหมของชมชน โดยขบรถไปสงมอบกระเชาดอกไม

ตอนรบผ ท�เพ�งยายเขามาอาศยในชมชนของทาน

21. เขารวมงานประจาปของเมองหรองานเทศกาลโดยใสเส �อยดของโบสถและทา

ตวใหสนกสนาน

22. ใหสมาชกของโบสถจดต �งกลมขนาดเลกข �นมาเพ�อทากบขาวกนนอกบาน

รวมกบเพ�อนบานดวยกนในวนเสารสกหน�งวน แลวเชญเพ�อนบานมาเขาโบสถดวยกน

23. บรการเยนสบาย ใหคนในชมชนท�บานอาจไมมเคร�องปรบอากาศไดเขามาใช

สถานท�ของทาน โดยจดใหมบรเวณสาหรบแมและลกไดเลนดวยกน จดพ �นท�ทางานท�มอนเตอรเนต Wi-Fi

สาหรบนกศกษามหาวทยาลย จดสถานท�มอากาศเยนสบายใหผสงอาย แตทานอาจตองจดบรการการ

เดนทางไปกลบระหวางบานมายงโบสถใหกบพวกเขา

24. รวมเขาคายนกเรยน และสวดมนตใหกบพวกเขาตลอดท �งสปดาหน �น


25. จดคอนเสรตกลางแจง แลวเชญคนในชมชนทกคนใหมารวมงานคอนเสรต

กลางแจงท�จดข �นบนสนามหญาของโบสถ

26. จดงานขอบคณวรบรษในทองถ�น ดวยการเชญนกผจญเพลง ตารวจ ทมแพทย

ฉกเฉน และคนอ�นๆมารวมงานเพ�อแสดงความขอบคณและเล �ยงอาหารเท�ยงท�โบสถของทาน

27. ทาวนท �งวนใหเตมไปดวยความสข มอาหาร เกม และการทากจกรรมรวมกน

28. จดต �งโรงเรยนไบเบลในวนหยด ( Vacation Bible School)

29. จดการประชมโรงเรยนมธยมตน เพ�อใหเดกมธยมตนท�กาลงจะเขาเรยนและ

ผปกครองไดรบฟงการบรรยายส �นๆเร�องละ 10 นาท จากเยาวชนผ นาโบสถและผนบถอศาสนาครสตท�สอน

หรอทางานกบการศกษาช �นมธยมตนท�อยในโรงเรยนของทองถ�น หลงจากน �นกจดใหเดกๆและผปกครอง

รวมสนกในงานเล �ยงและรบประทานอาหารรวมกน

30. บรจาคกระเปานกเรยนซ�งเตมไปดวยอปกรณการเรยนใหกบเดกในวยเรยนซ�ง

ผปกครองตองการความชวยเหลอทางการเงน

31. รบสมครอาสาสมครเพ�อใสเส �อยดของโบสถแลวออกชวยทากจกรรมท�เปน

ประโยชนตางๆ

32. จดกจกรรมตอบแทนพระคณคร เตรยมของวางพรอมกระดาษโนตท�เขยนคา

ขอบคณและคาอธษฐานขอพรใหกบปการศกษาท�มาถง และนาไปมอบใหคณครท�โรงเรยน

33. จดเล �ยงน �าชาใหกบคณแมท�เพ�งสงลกไปเรยนในวนแรก โดยจดใหเหลาคณแม

ไดน�งใกลโรงเรยนหรอใกลช �นเรยนของลกเพ�อเปนกาลงใจให สวดออนวอนใหเหลาคณแมและลกๆ

34. จดต �งกลมขนาดเลกกลมใหมๆแลวเชญแขกและสมาชกท�หางเหนไปใหมาเขา

กลม

35. รบเปนเจาบานใหกบนกศกษาจากตางประเทศ เพราะนกศกษาจาก

ตางประเทศสวนมากไมเคยไดรบเชญใหเขาไปในบานของคนอเมรกน จงควรทางานรวมกบมหาวทยาลย

ในทองถ�นของทานเพ�อรบนกศกษาเหลาน �เขามาอาศยอยในบานของทานตลอดท �งป ไปรบพวกเขาจาก

สนามบนเม�อเขาเดนทางมาถง เชญพวกเขารวมทานอาหารเยนดวยอยางนอยเดอนละคร �งและใชเวลา

รวมกบพวกเขาในชวงวนหยด


36. พบคณครในวนอาทตย โดยใหเดกๆเชญคณคร คณครใหญ เจาหนาท�ประจา

โรงครว ฯลฯ จากโรงเรยนของพวกเขามาน�งขางๆในพธบชา สวดขอพรใหกบคณครและเจาหนาท�จาก

โรงเรยนและกลาวยกยองพวกเขา จากน �นกด�มนมและกนคกก �รวมกนเพ�อกระชบความสมพนธ

37. สวดมนต และ หานกเทศนสาหรบคนโสด เร�มตนดวยการจดกจกรรมพาคนโสด

วยทางานออกไปเท�ยว

38. จดกจกรรมปละ 2 หรอ 3 คร �ง ใหกบสมาชกใหมของโบสถ เพ�อชวยใหพวกเขา

รสกถงการตอนรบและไดมเพ�อน

39. ขอใหสมาชกและผ ท� เขาโบสถสงขอความแสดงความซาบซ �งตอบาทหลวง

ในชวงสปดาหแรกของเดอนตลาคม

40. ขอใหสมาชกของโบสถรวมกนบรจาคอาหารแหงใหกบท�เกบอาหารของโบสถ

หรอธนาคารอาหารใหทองถ�น

41. จดแสดงปายเชญชวนและวางฟกทองไวขางนอกโบสถ เพ�อใหเดกๆอายต�ากวา

12 ปเลอกเอาฟกทองไปตกแตงและนากลบบาน ถายรปครอบครวและเชญชวนแขกใหรบฟกทองกลบบาน

ไปในวนอาทตย

42. วางแผนจดกจกรรมฟ�นฟใหกบผสงอายในชวงกลางวนตลอดท �งสปดาห โดย

เล �ยงอาหารเท�ยง สนบสนนใหสมาชกนาเพ�อนผ ท�ยงไมรจกกบพระเจามาเขารวมกจกรรมดวย

43. จดแสดงผลงานศลปะเก�ยวกบ Thanksgiving ใหท�วท �งเมอง โดยใหเร�ม

รวบรวมผลงานทกรปแบบภายใตแนวคดเก�ยวกบ Thanksgiving จากสมาชกโบสถ เพ�อนฝง ศลปนใน

ทองถ�น ชมรมและช �นเรยนศลปะ โดยจดแสดงผลงานศลปะท �งหลายในหองโถงของโบสถ

44. วางแผนลวงหนาเผ�อผ ท�มาถงโบสถกอนเวลา ปกปายชวนกนโดนทและกาแฟ

บรเวณประตทางเขา บอกเวลาหองสมดเปด หรอเชญใหเขาชมการซกซอมของทมงานท�รองเพลงสวด

สรรเสรญ

45. กอนถงวนเลอกต �ง ซ �อคมภรไบเบลและขดเนนคาสอนท�ตนชอบและนาไปสง

มอบใหกบผ ท�ไดรบเลอกต �งในตาแหนงท�ทางกลมเลอกไวทนทหลงจากท�รผลการเลอกต �งแลว โดยใหใส

ขอความท�สญญาวาจะสวดขอพรใหกบผ นาทานน �นดวย


46. เชญผ ท�จะเขาเปนครสตศาสนกชนและผ ท�เช�อในพระเจาซ�งยงไมเคยเขาพธศล

จมใหลงช�อเพ�อรบการประกอบพธคร �งย�งใหญในวนอาทตย จดพมพบตรเชญหรอจดสงทางอเมลเพ�อชวน

ครอบครวและเพ�อนๆของพวกเขาใหเขารวมพธดวย

47. จดขบวนแหท�เนนงานเผยแพรศาสนาในตางประเทศ เปนขบวนแหแบบสากล

อยางงายๆ

48. ใหสมาชกสงรปถายหน�งรปพรอมคาบรรยายสองคาประกอบวาพวกเขารสก

ขอบคณอะไร โดยใหพวกเขานาเสนอรปภาพเหลาน �นท �งกอนและหลงพธ

49. ระดม จดเตรยม และนาตะกราอาหารชวงวนหยดไปมอบใหแกครอบครวและ

บคคลท�มความตองการ

50. จดหากระดาษหอของขวญใหกบผ ท�ไปซ �อของในหางสรรพสนคา เพ�อสงเสรม

กจกรรมวนครสมาสตท�โบสถของทาน

51. จดทมตางๆไปรองเพลงครสตมาสแบบปพรมใหท�วท �งชมชน หลงจากน �นกนด

มารวมตวเพ�อด�มน �าโกโกรอนดวยกน

52. จดพธจดเทยนฉลองวนครสตมาส เชญคนท �งชมชนใหเขารวมอยางเปนกนเอง

การทบทวนวรรณกรรมในสวนน � แสดงถงตวอยางกจกรรมท�เปนนวตกรรมทางสงคม

ของศาสนสถานของศาสนาตาง ๆ ในตางประเทศ โดยมแนวคดหลกท�เหมอนกนคอ ตองการทาใหศาสนา

เปนสวนหน�งของชวตและชมชน การปรบตวไดอยางยดหยน ทาใหศาสนสถานเปนมากกวาสถานท�

ประกอบพธกรรม แตเปนพ �นท�เปดทางสงคมใหคนทกกลม ทกวยไดมสวนรวมและรสกเปนสมาชก และทา

ใหคนในชมชนรสกเปนเจาของรวมกนดวย รวมท �งเปนการเผยแผในเชงรกของแตละศาสนาเพ�อเพ�ม

ศาสนกชนผศรทธาในศาสนาของตนเองใหมากข �น มขอนาสงเกตวา กจกรรมตาง ๆ น �น จะเนนไปท�

บทบาทท� 2 คอบทบาททางสงคมในระดบตาง ๆ โดยเฉพาะศาสนาครสตน �นจะใหความสาคญมากกบการ

เขาไปทางานกบกลมคนยากจน ดอยโอกาสซ�งมอยมากมาย อนเปนผลพวงจากการพฒนาแบบปจเจก

นยม และการแบงแยกกดกนเช �อชาต-ผวส การเปล�ยนแปลงน � สมพนธกบการเปล�ยนในระดบมหภาคจาก

อทธพลของการสงคายนาวาตกนคร �ง 2 ซ�งใหศาสนจกรปรบตวเขากบโลกสมยใหม พระนกบวชในทก

ระดบจะตองใหความใสใจในปญหาสงคม การชวยเหลอเก �อกลผ ดอยโอกาส เพ�อใหพ�งตนเองไดและ

นาไปสการพฒนาดานจตวญญาณ


กลาวโดยสรป การทบทวนวรรณกรรมท �งหมดท�กลาวมาในบทท� 2 น � เพ�อใหเหนและเขาใจถง

ปญหาและวกฤตการณใหม ๆ ทางสงคมซ�งเกดข �นและคกคามการธารงรกษาไวซ�งบทบาทหนาท�ของ

สถาบนวดและพระสงฆอนเปนรากฐานสาคญของสงคมไทยมาอยางยาวนานใหออนแอลง โดยมเหตมา

จากหลายปจจยอนสลบซบซอนมากมาย และสถานการณดงกลาว มไดเกดข �นเฉพาะในประเทศไทยหรอ

กบพทธศาสนาเทาน �น หากแตเกดข �นท�วโลกและกบศาสนาสาคญ ๆ เชนเดยวกน มผลใหพลงศาสนาใน

การชวยเหลอและเยยวยาองครวมแหงสขภาวะท �งมตกาย จต สงคม และจตวญญาณของบคคล ชมชน

สงคม ออนลาลงไปเหมอน ๆ กน แตโดยอาศยพลงความรวมมอของเครอขายภาคท�หลากหลายท�มความ

ต �งม�นท�จะรกษาและฟ�นฟบทบาทหนาท�ของสถาบนศาสนา กพบวามความสาเรจเกดข �นได ดงตวอยางท�

กลาวถงท �งในกรณของวดและพระสงฆในประเทศไทย และในศาสนาอ�น ๆ ในตางประเทศ

7-FINAL REPORT บทท� 3 วจย ศรว. ระเบยบวธวจย.doc 59

บทท� 3

ระเบยบวธการวจย

การวจยน � ใชวธการวจยเชงคณภาพ เน�องจากเร�องท�ศกษามความเก�ยวของกบการเปล�ยนแปลง

(พลวต)ของบรบทและสมพนธกบปจจยอนซบซอนเปนอนมาก ขอมลหลกของการวจยเปนขอมลเชง

คณภาพท�ไดจากการศกษาเอกสาร การสมภาษณ-สอบถามบคคล การศกษาเปรยบเทยบกรณตวอยาง

(Multi-case Study) นาขอมลท�ได ท �งหมดมาวเคราะห-สงเคราะหตความใหความหมาย โดยอาศยความร

ความเขาใจพ �นฐานในเร�องท�ศกษา

3.1 แหลงขอมลและวธการเกบ

3.1.1. ขอมลเอกสาร ไดแก หนงสอ ตารา เอกสาร งานวจย ฯลฯ ทางพทธศาสนาท�เก�ยวเน�อง

กบเร�องท�ศกษา ไดแก

(1) การเปล�ยนแปลงของวถชวตเมอง-ก�งเมองท�กระทบกบสขภาวะของผคนในสงคม

สมยใหม

(2) พฒนาการของบทบาทหนาท�ของวด สถาบนสงฆ ความสมพนธของวดและชมชน-

สงคมท �งในอดตและปจจบน

(3) แนวคดและรปแบบการปรบตวของศาสนสถานท �งพทธศาสนาและศาสนาอ�น ท �งใน

ประเทศและตางประเทศเพ�อดารงบทบาทหนาท�ในสงคมสมยใหมหรอวถชวตแบบเมอง

เกบขอมลดวยการอาน จดกลมขอมล วเคราะหความหมาย

3.1.2. บคคล –กลมบคคล คดเลอกโดยใชหลกการ Sociometrix approach เพ�อใหไดบคคลซ�ง

สงคมยอมรบวา มความรความเขาใจในเร�องท�ศกษา ในการวจยน �ประกอบดวยผทรงคณวฒดานศาสนา

(ท �งสมณะและคฤหสถ) โดยเฉพาะผ รดานการประยกตหลกพทธธรรม, เร�องของวดและสถาบนสงฆ ,

การบรหารจดการวด, การจดกระบวนการเรยนรดานจตวญญาณ , การพฒนาชมชนในบรบทเมอง-ก�งเมอง

, การเปล�ยนแปลงในมตตาง ๆ จากความเปนเมอง ฯลฯ ประกอบดวย

(1) พระไพศาล วสาโล

(2) สมณะโพธรกษ

(3) บาทหลวงนพจน เทยนวหาร

(4) ศ.นพ.ประเวศ วะส

(5) นายสลกษณ ศวรกษ


(6) ดร.อทย ดลยเกษม

(7) นพ.ดร.มโน เลาหวณช

(8) นายประชา หตานวตร

(9) นพ.ดร.โกมาตร จงเสถยรทรพย

(10) ดร.วรณฐ โรจนประภา

(11) นายวจกขณ พานช

เกบขอมลดวยการสมภาษณเจาะลก นาขอมลมาจดกลม วเคราะห-สงเคราะหตความ

3.1.3. กรณศกษา (Case study) ไดแก วดในเมอง-ก�งเมอง ท�ประสบความสาเรจในการฟ�นฟ

บทบาทหนาท�ของวด-พระสงฆ สามารถสรางความสมพนธกบชมชนหรอกลมคนผอยอาศยในเมองหรอก�ง

เมองในดานเปนศนยเรยนรการพฒนาสขภาวะ (กาย จต สงคม จตวญญาณ) ดานใดดานหน�ง เกบขอมล

มาศกษาสงเคราะหเปรยบเทยบหาความเหมอนและความแตกตางของเหตปจจย และบรบทท�วไป-บรบท

เฉพาะ

เกณฑการคดเลอกกรณศกษา คอ

(1) เปนวดในเมอง-ก�งเมองท�เปนวดธรรมดาท�วไป(มใชวดท�มช�อเสยงโดดเดนเปนท�รจก

อยางกวางขวางมากแลว) ซ�งประสบความสาเรจในการฟ�นฟสปปายะและบทบาทหนาท�ของวดได

อยางตอเน�องระดบหน�ง (ไมนอยกวา 5 ป)

(2) เปนวดซ�งมขนาดแตกตางกน โดยพจารณาท �งเร�องพ �นท� จานวนพระสงฆ

(3) เปนวดซ�งมทาเลท�ต �งแตกตางกน โดยพจารณาจากสภาพแวดลอมของบรบทความ

เปนเมอง

(4) เปนวดท�เม�อเร�มตนกจกรรม มทนทางสงคมและวฒนธรรมแตกตางกน เกณฑใน

ประการน � เพ�อศกษาวา การเร�มตนสงเสรมสนบสนนวดใหฟ�นฟบทบาทไดจะตองอาศยเหต

ปจจยพ �นฐานและกระบวนการอะไร อยางไร จงมประสทธภาพได

ตามเกณฑดงกลาว ไดวดท�เปนกรณศกษาจานวน 4 วด คอ

(1) วดไผเหลอง อาเภอบางบวทอง จ.นนทบร

(2) วดพระศรอารย อาเภอโพธาราม จ.ราชบร

(3) วดคลองแห อ.หาดใหญ จ.สงขลา

(4) วดโพธ�เผอก อาเภอบางกรวย จ.นนทบร


ลาดบข �นตอนของการวจยกรณศกษา คอ

(1) การคดเลอกหากรณศกษา โดยการปรกษาผ ร ผ เช�ยวชาญ ผ ทางานเก�ยวกบการ

พฒนาฟ�นฟวด พระสงฆ เพ�อขอคาแนะนาเบ �องตนถงวดตามเกณฑท�ตองการ ไดแก การ

สอบถามจากผทรงคณวฒซ�งไปสมภาษณ , เครอขายพทธกาเพ�อการฟ�นฟพระพทธศาสนาและ

สงคม , ประธานเครอขายคณะสงฆกลม “สงฆะเพ�อสงคม” พระอาจารยดษฎ เมธงกโร , เอกสาร-

หนงสอท�มการเผยแพรเก�ยวกบการพฒนาบทบาทของวดและพระสงฆ เปนตน

(2) ไดรายช�อวดซ�งคาดวาจะเปนกรณศกษาจานวนหน�ง แลวตรวจสอบขอมลอกคร �ง

เพ�อใหไดขอมลท�เปนปจจบนมากท�สด ดวยการสงผชวยนกวจยเขาไปศกษาสารวจเบ �องตนในบาง

วด และ/ หรอสบคนขอมลทางเวบไซตของวด (ถาม)

(3) เม�อคดเลอกไดกรณศกษาแลว ดาเนนการตดตอเจาอาวาสวดและผ เก�ยวของเพ�อ

ขอความยนยอมอนมตใหดาเนนการวจย

(4) ใหนกวจยกรณศกษา ศกษาขอมลเอกสารของวดท�รบผดชอบ เพ�อใหมความร

ความเขาใจเบ �องตนเก�ยวกบวดท�ศกษา พรอมกบทาความเขาใจเก�ยวกบผลของการวจยท�

ตองการ

(5) นกวจยลงพ �นท�ศกษาวดและบรบทของวดเพ�อเกบขอมลนามาศกษาวเคราะห เพ�อ

เขยนรางผลการวจยวดกรณศกษา

(6) จดประชมรวมใหนกวจยมาเสนอผลการศกษาเบ �องตน เพ�อแลกเปล�ยนความเหน-

ความรท�ไดรวมกบผทรงคณวฒและหวหนาโครงการวจย เพ�อนาขอเสนอแนะไปปรบปรง เกบ

ขอมลเพ�มเตมเพ�อเขยนรายงานผลการศกษา

3.2 เคร�องมอการวจย

3.2.1. แบบบนทกขอมลสาคญจากการอาน

3.2.2. ชดคาถามก�งโครงสรางในการสมภาษณบคคล-กลมบคคล

3.2.3. แบบสารวจเพ�อเกบขอมลพ �นฐานของวดท�เปนกรณศกษา

3.2.4. แบบบนทกการสงเกตในการลงพ �นท�กรณศกษา

3.3 การจดการและตรวจสอบขอมล

ขอมลท�เกบรวบรวมไดท �งหมดจะนามาจดกลมตามประเดนสาคญของการวจย มการตรวจสอบ

สามเสา (Triangulation) เพ�อความถกตองของขอมล ท �งโดยการตรวจสอบความสอดคลองของขอมลท�


ไดมาจากแหลงขอมลท�แตกตางกน (เอกสาร-บคคล-บรบท) ขอมลท�ไดจากวธการเกบท�แตกตางกน

(สมภาษณ - สงเกต)

3.4 การวเคราะหขอมล

วเคราะหขอมลดวยการตความ (Interpretive Understanding) โดยอาศยความรความเขาใจใน

ประเดนท�ศกษาและบรบทของเร�องท�ศกษา เพ�อใหความหมายแกขอมลท�เกบรวบรวมมา นาไปตอบ

คาถามการวจยท�ต �งไว

8-FINAL REPORTบทท� 4 บทสงเคราะห วจย ศรว..doc 63

บทท� 4

สงเคราะหผลการศกษา

รายงานผลการศกษาในบทท� 4 น � มาจากการสงเคราะหความรท�ไดมาจากหลายแหลง ไดแก การ

ทบทวนและวเคราะหวรรณกรรมท �งในประเทศและตางประเทศในบทท� 2 ,จากการสมภาษณผทรงคณวฒ

ผ มประสบการณในงานฟ�นฟพฒนาบทบาทวดและพระสงฆ และจากผลการศกษาโดยตรงผานกรณศกษา

4 กรณ 1 คอ

(1) วดไผเหลอง ต.บางรกพฒนา อ.บางบวทอง จ.นนทบร

(2) วดพระศรอารย ต.บานเลอก อ.โพธาราม จ.ราชบร

(3) วดคลองแห ต.คลองแห อ.หาดใหญ จ.สงขลา

(4) วดโพธ�เผอก ต.บางกรวย อ.บางกรวย จ.นนทบร

นาความรท �งหมดท�ไดมาสงเคราะห แลวรายงานผลการศกษาเพ�อตอบคาถามวจยออกเปน 3

หวขอสาคญ คอ

4.1 ปจจยซ�งทาใหความเปนเมองกอผลกระทบตอสถาบนวดและพระสงฆในบรบทเมอง

เปนการวเคราะหและสงเคราะหวาปจจยอะไรท�ทาใหความเปนเมองกระทบกบการทาบทบาท

หนาท�ของวดและพระสงฆในสงคมสมยใหม โดยเฉพาะกบวดในเมองหรอก�งเมอง เพ�อทาใหเกดความ

ชดเจนวากระบวนการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดในกรณศกษาน �น ไดเขาไปชวยแกไข-พฒนาปจจยอนเปน

ปญหาใหแกการทาหนาท�ของวดอยางไร

4.2 กระบวนการฟ�นฟบทบาทของวด

วดในเมอง-ก�งเมองซ�งเปนกรณศกษาใชกระบวนการอะไร เขาไปแกไขผลกระทบท�เกดจากเหต

ปจจยท�กลาวถงในขอ 4.1 เพ�อฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดท �งในบทบาทหลกคอการเปนสถานท�เพ�อการเผย

แผ-ศกษาธรรม-ฝกฝนตนเองของศาสนบคคล ( พระสงฆและคฤหสถ) และบทบาททางสงคม คอการ

เอ �อเฟ�อเก �อกลชมชน-สงคมในดานตาง ๆ ของวด เพ�อใหชวตคฤหสถมความพรอมในการพฒนาชวต

โดยเฉพาะดานจตวญญาณตามหลกธรรมของพทธศาสนา

4.3 ปจจยท�เอ �อตอประสทธภาพของกระบวนการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวด

เน �อหาในสวนน �จะวเคราะหเช�อมโยงตอเน�องจาก 4.2 วา มปจจยอะไรซ�งเอ �อใหวดท�เปน

1 รายละเอยดของรายงานผลการศกษาท �ง 4 กรณ รวมอยในภาคผนวกของรายงานการวจย


กรณศกษาสามารถทาใหกระบวนการฟ�นฟดงกลาวมประสทธภาพและประสทธผลในการคล�คลาย –

บรรเทา –จากดผลกระทบจากความเปนเมอง และรกษาหรอฟ�นฟบทบาทท �ง 2 หนาท�ของวดเอาไวได โดย

จะจาแนกปจจยและคณลกษณะสาคญของปจจย พรอมช �ใหเหนถง “ปจจยรวม” ของท �ง 4 กรณศกษาวาม

อะไรบาง ปจจยใดเปนปจจยท�วไปท�วดอ�นสามารถนาไปดาเนนการ หรอโครงการพฒนาวดบนดาลใจ

สามารถจะสนบสนนใหเกดข �นไดดวยกระบวนการตาง ๆ ของโครงการฯ เพ�อขยายจานวนวดใหมากข �น

4.1 ปจจยซ�งทาใหความเปนเมองกอผลกระทบตอสถาบนวดและพระสงฆในบรบทเมอง

กลาวไดวา สภาพโดยพ �นฐานกอนการเปล�ยนแปลงของวดในกรณศกษาท �งหมดน � หรอของวด

สวนใหญในประเทศไทยไมวาในเมองหรอชนบทน �น ใกลเคยงหรอเหมอนกนมาก คอมสภาพเปล�ยนแปลง

มาจากบรบทของสงคมเกษตรกรรมในภาคชนบทซ�งโดยพ �นฐานแลวจะดารงอยสบเน�องกนมาบน

ความสมพนธทางสงคมท�แนนแฟน คอผคนรจกกน มการตดตอปฏสมพนธกนผานกจกรรมท�มรวมกนใน

วถชวต ต �งแตการทามาหากน การกนอย การเรยนร ประเพณพธกรรม ฯลฯ หากแตการพฒนาไปส

ความทนสมยตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตท�เร�มดาเนนการมาต �งแต พ.ศ.2504 ไดนาความ

เปล�ยนแปลงอยางขนานใหญมาสระบบความสมพนธของชวตในระดบตาง ๆ ท �งในเมองและชนบท

โดยเฉพาะพ �นท�เมองซ�งมการพฒนาไปสความทนสมยอยางเขมขน เกดการเปล�ยนแปลงมากกวา รวดเรว

กวา และเปนการเปล�ยนแปลงในระดบโครงสรางทางกายภาพของพ �นท� รวมถงโครงสรางเศรษฐกจ-สงคม

การศกษาซ�งมผลสะเทอนใหบทบาทหนาท�ทางสงคมของสถาบนตาง ๆ ท�มอยเดมเปล�ยนแปลงไปดวย

การเปล�ยนแปลงท�เหนไดชดเจนมากท�สดคอ บทบาทหนาท�ของสถาบนครอบครว วด การศกษา

กลาวเจาะจงไปในการวจยน � คอการเปล�ยนแปลงบทบาทหนาท�ของวด การขยายตวของเมองไดเขาไป

ทาลายปจจยเง�อนไขท�เอ �อใหวดสามารถทาบทบาทหนาท�สาคญของตนเองมาไดโดยสบเน�องในฐานะศนย

เรยนรสขภาวะของชมชน ท�บรณาการสขภาพใหเปนแบบองครวม เช�อมโยงเปนหน�งเดยว ท �งกาย จต

สงคม จตวญญาณ คอ ในเร�องของสขภาพกาย วดเปนแหลงเรยนร และใหการรกษาโรคดวยสมนไพร

ตารบยา การนวดแผนไทย ฯลฯ ไปพรอมกบจตบาบดดวยขอธรรม คอเปนท�ปรกษา รบฟง ชวยแกไข

คลายทกขใจจากความเจบปวยของคนไขและญาต แมในยามปกตกสอนและแสดงดวยวถชวตของพระใน

เร�องการกนอยอยางพอเพยง ใหชาวบานรจกกนอยตามฤดกาล คานงถงระบบนเวศ มใชกนตามใจอยาก

เพ�อความเอรดอรอยแตประการเดยว แมการกนกเปนเร�องของความประณต ใสจตใจในการทาอาหารใหผ

กนมความสขและไมเสยสขภาพ (อาหารไทยจงเปนอาหารท�บารงสขภาพดวยสมนไพรมากมาย) มสถานท�

กจกรรมประเพณพธกรรมของวดและชมชนท�พฒนาสขภาพจต ความสนกสนาน เบกบาน สงบ ฯลฯ เนน

ธรรมะของการแบงปน แลกเปล�ยนความร ทรพยากรท�ตนเองม อยางตระหนกท �งในประโยชนตน


ประโยชนทาน และประโยชนรวมกนซ�งเช�อมโยงไปถงธรรมะสงสดคอการองอาศยใชชวตรวมกนภายใต

ความเขาใจกฎแหงธรรมชาต (พระไตรลกษณ) ความตระหนกในสจธรรมของการเกด-แก-เจบ-ตาย วดจง

เปนศนยเรยนรทางดานสงคมและจตวญญาณไปพรอมกนดวย

การพฒนาความทนสมยแบบเมอง เขาไปทาลายปจจยเง�อนไข 4 ประการ ท�เอ �อตอการดารงอย

ของศนยเรยนรสขภาวะแบบองครวมของชมชนดงกลาวมา ดงน �

4.1.1 ระบบเศรษฐกจแบบแนวราบของชมชนสระบบเศรษฐกจแบบแนวด�งและปจเจกนยม

วดในบรบทเดมน �น อยในสงคมเกษตรกรรม ท�มการใชแรงงานมนษยอยางเขมขน

ดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจท �งในฐานะผผลตและผบรโภคเองในตว มการแลกส�งท�ผลตไดและเปนท�

ตองการกนโดยตรง การคาขายยงมจากด ระบบเศรษฐกจแบบยงชพน �เอ �อใหผคนตองรวมกลมชวยเหลอ

พ�งพาอาศยกนในดานปจจยส� อาท การลงแขกทานาไร การเขาปาลาสตวและหาพนธพชเปนอาหาร-

สมนไพร หาทรพยากรเพ�อสรางบานเรอน ทาเคร�องนงหม รวมไปถงการแลกเปล�ยนความรในดานตาง ๆ

เพ�อการยงชพ และดารงความสงบสขในชมชน ฯลฯ กจกรรมตาง ๆ เหลาน �ของชมชน จงอยบนโครงสราง

ทางสงคมแบบแนวราบ ไมเวนแมแตความสมพนธระหวางวดและชมชน ถงแมวาวดจะถอเปนสถานท�

ศกด�สทธ�พงเคารพ แตกสมพนธอยกบชมชนในลกษณะพ�งพาอาศยกนดวย วดถอเปนสาธารณสถานซ�ง

คนทกฐานะ ชนช �น วรรณะเขาถงไดตามเจตนารมณด �งเดมของการมวดต �งแตคร �งพทธกาล คอเปนพ �นท�

สาธารณะของการศกษา (สกขา)เพ�อพฒนาตนเองของมนษยทกคน วดและชมชนจงมการปรกษาหารอ

และแบงบทบาทหนาท�อยางชดเจนใหเก �อกลแกกน โดยในสวนของวดจะมพระสงฆเปนผดแล แตมใชเปน

เจาของ หนาท�หลกของวดคอเปนสถานท�จดการศกษา (สกขา) ท�สงเสรมการพฒนาบคคลใหเขาถงธรรม

อยางเหมาะสมตามสถานะและเปาหมายในชวตของปจเจกบคคลและชมชนท�วดต �งอย คอมหนาท�หลก

พฒนาฝกฝนใหกบพระและคฤหสถ โดยมหนาท�รองคอเก �อกลวถชวตของชาวบานใหมความพรอมเพ�อ

การศกษาธรรม ปญหาของชาวบานจงเปนปญหาของวดและพระสงฆไปดวยโดยปรยาย มไดแยกสวน

จากกน การเก �อกลคฤหสถจงเปนหนาท�ประการหน�งของสงฆ

ในอดตท�ลวงมา วดจงเปนสถาบนท�มบทบาทหนาท�สงมากท �งในทางธรรมและทางโลก

ครอบคลมสขภาวะท �ง 4 มต คอรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ (การเขาถงสจธรรมจรงแทของ

ชวต) ในทางโลกน �น พระสงฆเปนแหลงความร และเปนตนธารของความรใหม ๆ ในการประกอบอาชพ

เกษตรกรรม ความรดงกลาวสวนหน�งมาจากความรเดมของพระซ�งมความสามารถในการอานตาราความร

ท�มการบนทกไวในขณะท�ชาวบานสวนใหญอานหนงสอไดนอยหรอไมไดเลย อกสวนมาจากการศกษา

คนควาของพระเองดวยซ�งมกใชวดเปนสถานท�เพ�อการศกษาทดลองโดยเฉพาะดานสมนไพร การรกษาโรค


การดแลสขภาพ ฯลฯ เม�อไดความรแลวกเผยแพรเปนวทยาทานใหแกคฤหสถในการดารงชวตใหเปนปกต

สข และเปนผสรางสรรคประเพณพธกรรมทางเศรษฐกจอนเช�อมรอยบคคลใหมารวมกนผลตและบรโภค

เพ�มความแขงแกรงใหกบความสมพนธทางสงคมของผคนในชมชน ผลผลตท�ไดมากเกนบรโภคไดหมด

ชาวบานกจะนามารวมไวท�วดเพ�อกระจายไปยงผ ท�ขาดแคลนเปนกจกรรมเศรษฐกจท�เอ �อใหเกดการพฒนา

สขภาวะครบท �ง 4 มตดวย คอ กาย (ผขาดแคลนไดมอาหารยงชพ) จต (พฒนาคณธรรมของผ ใหผ รบ เกด

เปนความสขใจ ) สงคม (มน �าใจแนนแฟน กลมเกลยว ชวยเหลอแบงปน ฯลฯ) และจตวญญาณ ( ลด ละ

ความทกข เขาถงความจรงของความสขท�ประณต พ�งพาวตถแตพอด มอสรภาพท�ไมยดตดวตถ ส�งของ

ภายนอก) มตทางเศรษฐกจจงสงเสรมกศลธรรม มากกวาสงเสรมความอยากมอยากได (โลภะ)

ความสมพนธทางเศรษฐกจในแบบแนวราบน � เปล�ยนแปลงไปอยางมากจากการพฒนา

ของระบบเศรษฐกจทนนยมท�มาพรอมความทนสมยของรฐ ท�เปล�ยนแปลงวธการผลตรวมกนในระดบ

ชมชนสระดบครวเรอนท�ตางคนตางเอาตวรอด เปนการผลตเพ�อตอบสนองตอตลาดภายนอก ทาใหเกด

ความสมพนธแบบแนวด�งระหวางเกษตรกรซ�งตกอยใตอานาจของระบบตลาด ตองซ �อปจจยการผลตและ

สนคาอปโภคบรโภคตามอานาจของผขายสนคา(อตสาหกรรม) และตองขายผลผลตของตนตามอานาจ

ของผ ซ �อ (พอคาคนกลาง พอคาสงออก) ในระบบเศรษฐกจแบบใหมน � ความรทางโลกของพระท�เคย

สนบสนนการยงชพและวถชวตของคฤหสถจงมความหมายนอยลงมาก เกษตรกรเพาะปลกโดยใชพนธพช

ตามราชการ ใชสารเคมกาจดแมลง-วชพช ใชป ยเคมเพ�มผลผลต ตามแรงโฆษณา ฯลฯ ซ�งลวนแตเปน

สนคาอตสาหกรรมสาเรจรป ไดมาดวยการใชเงนซ �อ ผลผลตท�ไดจะนาไปขายเพ�อนาเงนรายไดมายงชพ

ซ�งรายไดมกไมพอรายจาย เพราะตนทนการผลตสงข �นโดยตลอด การพฒนาแบบดงกลาวไดนาชมชนเขาส

ยคแหงวงวนของหน �สน ท�กอความทกขยากใหแกครวเรอนไทยมาโดยลาดบนานกวาก�งศตวรรษ และ

นาไปสการลดนอยถอยลงของอาชพทานา ไปสการทาไรพชเศรษฐกจ ซ�งขาดทนและหน �สนพอกพน หมด

ทางใชหน � ในท�สดกขาย(หรอถกยด)ท�ดน กลายเปนแรงงานรบจางการเกษตร กรรมกรในโรงงาน

อตสาหกรรม และคนรบใชตามบานเรอนในเมอง

ไมเพยงการเผยแผความรทางโลกของวดจะหมดบทบาทลงเทาน �น บทบาทเผยแผความร

ทางธรรมของพระสงฆ กประสบอปสรรคเชนกน เพราะระบบเศรษฐกจแบบทนนยมท�มงสะสมความม�งค�ง

ร�ารวย (โลภะ) บคคลจงมงการเพ�มผลผลตเพ�อหาเงนมาซ �อปจจยการผลตและปจจย 4 แทนการผลตเพ�อ

บรโภคเอง เวลาซ�งตองใชในการทามาหากนจงเปล�ยนแปลงจากเดม ไปสการตองด �นรนหารายไดใหพอ

รายจายเพ�อมาเล �ยงปากทองมากย�งข �น ชาวบานจงมาวดในทกวนพระนอยลง หรอรบมารบไป ธรรม

เนยมการหยดงานทกวนพระไดหายไป ทาใหชาวบานย�งหางวดออกไป โอกาสท�จะมาฟงธรรมหรอมา


ปรกษาบอกเลาสขทกขความในใจกลดนอยลง ในขณะท�พระสงฆสวนใหญกไมเขาใจวถชวตและความ

ทกขแบบใหม อาท ความยากจนแบบใหม (หน �สน) ความขดแยงและแปลกแยกแบบใหม ฯลฯ มากเพยง

พอท�จะใหคาแนะนา มเพยงพระสงฆจานวนหน�งในชนบทเทาน �นในยคต �งตนการพฒนาท�เทาทนการ

พฒนาท�ขบเคล�อนดวยแนวคดปจเจกนยมและความโลภของทนนยม แลวไปนาการพฒนาแบบใชทนทาง

ศาสนาเขาไปแกไขปญหาได เชน กรณหลวงพอนาน จ.สรนทร , หลวงพอวดปาดาราภรมย จ.เชยงใหม

กลมสจจะออมทรพยของพระอาจารยสบน ปณโต จ.ตราด เปนตน

ปญหาหน �สนท�พอกพนกอใหเกดการอพยพยายถ�นออกจากชมชนท �งช�วคราวและถาวรมา

กระจกตว ปากกดตนถบอยในเมองเพ�อหางานรบจาง เปนยคเร�มตนท�วดและพระสงฆเร�มไมสามารถ

แสดงบทบาทหนาท�ของตนเองไดอยางสมบรณ มใชเพยงความรของพระไมตอบโจทยการยงชพท�

เปล�ยนแปลงไปจากเดมเทาน �น แตในทางกายภาพประชากรของชมชนกเคล�อนยายออกจากพ �นท�ไปดวย

ระบบเศรษฐกจท�เกดข �นใหมในยคพฒนาความทนสมยไมวาในภาคเกษตรกรรมหรออตสาหกรรมจงลวน

แลวแตมผลกระทบตอบทบาทหนาท�ของวดในทางธรรมและทางโลก

วดในกรณศกษาเผชญปญหาดงกลาวเหมอนกน หากแตระดบของผลกระทบแตกตางกน

กรณวดพระศรอารย และวดคลองแห การเปล�ยนแปลงทางเศรษฐกจเกดข �นชา ๆ คงลกษณะของก�ง

เมองก�งชนบท โดยเฉพาะวดพระศรอารยท�ดนโดยรอบวดยงเปนพ �นท�การเกษตร แตชาวบานหนไปทางาน

ในโรงงานปลาหวานกนเปนสวนใหญแลว วถชวตและการใชเวลาจงเปนแบบคนเมองมากกวา ในครวเรอน

หน�งจะมท �งคนทาอาชพการเกษตร(คนรนพอแม) และคนรนลกซ�งทาอาชพในโรงงานอตสาหกรรมและ

บรการในเมองแบบไปเชาเยนกลบ จงเตบโตมาโดยไมหางไกลจากวดมากนก ลกษณะผสมผสานใน

ครวเรอนแบบน � มผลใหวดยงคงมบทบาทบางระดบในดานศาสนาอยได นอกจากน � วดพระศรอารยมการ

เปล�ยนทางเศรษฐกจชากวาวดอ�นในกรณศกษา เน�องจากอยในอ.โพธารามซ�งยงมพ �นท�การเกษตรอยดวย

ไมนอย แตกระน �น วดในเมองหรอก�งเมองของอาเภอกยงเผชญกบวถชวตแบบใหมท�ผคนมเวลามาวด

นอยลงและคนรนใหมมโอกาสการเรยนรศาสนธรรมนอยกวาคนรนพอแม ไมสามารถนาไปประยกตใชใน

ชวตจรงได

สวนวดไผเหลองและวดโพธ�เผอกน �น มการเปล�ยนแปลงพ �นท�ทางเศรษฐกจอยางมาก

กรณวดไผเหลอง ความเปนเมองรกเขามาเปล�ยนพ �นท�การเกษตรใหเปนบานจดสรร ตามการขยายตวของ

จงหวด นนทบรท�เปนปรมณฑลของกรงเทพฯ ซ�งตองการท�อยอาศยเพ�มมากข �นอยางรวดเรว ชมชน

การเกษตรขายท�ดนแลวยายออกไปอยท�อ�นเปล�ยนสภาพแวดลอมของวดใหอยในบรบทของชมชนบาน

จดสรร อพารตเมนต คอนโดมเนยม ซ�งเปนคนแปลกหนาระหวางกน ท �งท�แตเดมน �นชมชนมความผกพน


กบวดแหงน �มาก เพราะเดมเปนวดราง อาศยพลงชมชนในการฟ�นฟกอต �งข �นใหมในป 2519 หรอ

ประมาณเกอบ 50 ปท�แลว เชนเดยวกบกรณของวดโพธ�เผอก สภาพพ �นท�การเกษตรเปล�ยนแปลงเปนท�

พกอาศยของคนทางานในหนวยงานขนาดใหญ ท�เขามาต �งในอ.บางกรวย คอการไฟฟาฝายผลตฯ และ

องคการโทรศพท บางกรวย

ลกษณะท�เกดข �นน � จงคลายกบการลดบทบาทหนาท�ของวดในชมชนชนบทดงกลาว

มาแลว ตางกนตรงท�ยคแรกน �น บคคลท�เคยใกลชดกบวดถอยหางออกไปดวยเหตจาเปนทางเศรษฐกจบบ

ค �น โดยไมมคนกลมใหมเขามาใหวดตองปรบตว หรอหากตองปรบตวกเพ�อใหเขาใจปญหาและ

สภาพการณความทกขยากของชาวบานในชมชน เพยงพอท�จะแสดงบทบาทในทางโลกและทางธรรมได

ตอไป ตางจากวดในเมองหรอก�งเมองท�จะตองปรบตวกบบรบทภายใตผคนกลมใหม ซ�งโดยมากเปนคนท�

มรปแบบการใชชวตและวธคดแตกตางจากเดม มหนาซ �ายงเปนความแตกตางท�มความหลากหลายสง

มาก ทาใหการดารง รกษาหรอฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดมความยากลาบากมากข �นอก

4.1.2 ระบบความสมพนธเชงสงคมสระบบความสมพนธเชงอานาจและผลประโยชน

ระบบเศรษฐกจแบบแนวราบและการรวมกลมในลกษณะของชมชนดงกลาวมาใน 4.1.1

เปนปจจยท� เอ �อใหเกดระบบความสมพนธเชงสงคมท� เปาหมายของความสมพนธอยท�คน คอให

ความสาคญกบคนมากกวาผลประโยชน ( อานาจ เงน วตถ ฯลฯ ) วดในอดตมบทบาทหนาท�สาคญย�งใน

การสงเสรมใหปจเจกบคคลเรยนรถงคณคาของความสขจากการชวยเหลอพ�งพาและพฒนาซ�งกนและกน

บนพ �นฐานของการมองผ อ�นจากสจธรรมแหงชวตวาสรรพชวต(มใชเฉพาะมนษย แตครอบคลมรวมถง

เทพยดา เปรตอสรกาย สตวโลกท �งหลาย) ตางเปนเพ�อนรวมทกข เกด แก เจบ ตาย พงเบยดเบยนกนให

นอยท�สดและปฏบตตอกนดวยความปรารถนาด รกใคร มความเอ �ออาทรและเมตตากรณาตอกน นาไปส

การทากจกรรมท �งดานเศรษฐกจและสงคมรวมกน อาท การเอาแรงชวยกนทานา การชวยขาวของกนใน

งานแตงงาน งานศพ งานบวช การสรางทาง การขดลอกคคลอง การสรางบานเรอน การผลตขาวของ

เคร�องใช การดแลความปลอดภย การปองกนภยธรรมชาต รวมถงการแลกเปล�ยนการเรยนรในทกดาน

ไมวาจะเปนเทคโนโลย การจดการ คานยม ความเช�อ ในกรณท�บคคลมปญหาหรออปสรรค กจะไดรบ

ความเหนอกเหนใจและชวยเหลอจากบคคลอ�น ไมมการทอดท �งดดาย ตวใครตวมน เอ �อตอการขดเกลา

ความเหนแกตว เสรมสรางชมชน (สงฆะ) ใหม�นคงอยางสบเน�อง ส�งสมเปนจตสานกของชมชนท�มความ

เปนอนหน�งอนเดยวกน โดยมวดและพระสงฆเปนศนยกลางทาหนาท�บมเพาะ

สถาบนท �งสองไดสญเสยบทบาทหนาท�ทางสงคมน �ไปจากการพฒนาเมอง เน�องจาก

ลกษณะโครงสรางทางกายภาพของการอยอาศย ไมมเง�อนไขจะตองพ�งพากน การมาอยอาศยในละแวก


เดยวกนกดวยเหตผลท�แตกตางกนไป ชมชนท�เกดข �นใหมจงไมรจกกน (และไมประสงคจะรจกกนดวย) พง

พอใจท�จะตางคนตางอยหรอรจกกนเพยงละแวกตดกนโดยตรง วถชวตไมเอ �อใหเกดกจกรรมอนใดท�จะ

กอใหเกดการสานความสมพนธทางสงคม กลางวนไปทางาน ตกเยนกลบบานเพ�อพกผอนสาหรบวน

ตอไป อกท �งความสมพนธทางเศรษฐกจทนนยมซ�งต �งอยบนปรชญาของการแขงขน เอาชนะ การกระตน

หาความร�ารวยม�งค�ง (ความโลภ) แลวแสวงหาอานาจจากความม�งค�งน �น สงคมจงเนนการแขงขน โดยผ

เขมแขงกวา (มเงน ความร เสนสาย ฯลฯ มากกวา) คอผอยรอด โครงสรางการพฒนาเมองจงสรางวถชวต

และระบบความสมพนธอกแบบหน�ง คอความสมพนธเชงผลประโยชน-เชงอานาจ ท�คดถงผลประโยชนท�

จะได เปนเบ �องแรก จนละเลยตอมนษยสมพนธไปจนถงละเลยตอมนษยธรรม

4.1.3 กระบวนการเรยนรท�มสาระแกนธรรมสกระบวนการเรยนรเฉพาะรปแบบ

วดและพระสงฆในยคเดมท�มความรลกซ �งทางธรรมจะสรางสรรคออกแบบประเพณและ

พธกรรมสาหรบฆราวาสไดอยางแยบคายสบตอกนมา เพ�อใหประเพณพธกรรมทางพทธศาสนาท�อยในทก

ชวงชวตของชาวบานต �งแตเกดจนกระท�งตายน �น มใชเปนเพยงรปแบบ หากแตเปนกศโลบายท�สอดแทรก

กระบวนการเรยนรธรรมเพ�อขดเกลาบคคลและชมชนทางโลกใหไดประโยชนท �งทางโลกตรธรรมและโลกย

ธรรมดวยเสมอไป อาท ธรรมเนยมการหยดกจกรรมทางเศรษฐกจเพ�อไปวดทกสปดาหในวนพระ,

ประเพณการทอดกฐน ตกบาตรเทโว การถอจารตฮต 12 คลอง 14 ของชมชนอสาน ฯลฯ ลวนสราง

เง�อนไขใหสมาชกของชมชนไดพบปะกน ทากจกรรมดวยกนคราวละมาก ๆ หรอท�วท �งชมชน สงเสรม

กระบวนการเรยนรทกขสขระหวางกนและสงเสรมคานยมความศรทธารวมของชมชน รวมไปถงกจกรรม

สนทนาการหรอความบนเทงสนกสนานตามประเพณของชมชนในแตละทองถ�นซ�งลวนเกดข �นในวด ใน

ขอบเขตท�พอเหมาะไมละเมดหลกธรรมพ �นฐาน

สวนการเรยนรในระดบบคคล ประเพณการบวชเรยนของผชายทกคนท�มอายครบ 20 ป

ในทกครอบครวชวงเขาพรรษา 3 เดอน ทาใหครวเรอนย�งใกลชดกบวดตลอดเวลา เม�อผบวชลาสกขาแลวก

เปนกลไกนาธรรมะไปสครวเรอนและชมชน พระสงฆซ�งมภมรทางธรรมสง สามารถออกแบบการเรยนรท�

เหมาะสมใหกบคฤหสถท�มความแตกตางกน โดยเอาระดบธรรมของบคคลเปนฐานการพฒนา แลวสราง

กศโลบายเพ�อการเรยนรศลธรรมอยางเหมาะสม มใหออกนอกกรอบพทธธรรม อาท การใหวตถมงคล

ของพระสงฆในสมยเดมจะมใหอยางพร�าเพร�อจนบคคลไมพฒนาการพ�งพาตนเอง และการใหเคร�องราง

ของขลงจะเกดควบคกบขอเรยกรองทางศลธรรม คอจะตองปฏบตดปฏบตชอบเทาน �น อาคมจงไมเส�อม

(พระพรหมคณาภรณ , 2537 )


ดงน �น ประเพณพธกรรมในทางพทธศาสนาในอดตท�ผานมา จงเปนกลไกและกระบวนการ

เรยนรสาคญท�มใชเปนเพยงรปแบบ หากแตสอดแทรกธรรมอยางมเปาหมาย เปนกศโลบายเพ�อการ

พฒนา ศาสนกชนใหพฒนาระดบความกาวหนาทางธรรม อกท �งนาใหผ คนมาวดและมการพบปะ

ตดตอส�อสารระหวางวด-พระสงฆและคฤหสถโดยตอเน�อง ทาใหวดและพระสงฆสามารถแสดงบทบาท

หนาท�ไดอยางมนยสาคญตอการเรยนรท �งทางธรรมและทางโลกอยางสม�าเสมอ ชวยสรางความเปน

ปกแผนและจตวญญาณของบคคลและชมชนใหแนนแฟนย�งข �นกบวด

ในขณะเดยวกนขอกาหนดทางพระวนยและวตรปฏบตของพระสงฆเองกทาใหตองมการ

ตดตอปฏสมพนธกบคฤหสถ น�นคอการตองออกบณฑบาตทกเชาตรท� เ อ �อใหพระไดออกพบปะ

พทธศาสนกชนถงบานเรอนและพระวนยซ�งกาหนดมใหพระจดหาภตตาหารเพ�อบรโภคเอง พระสงฆจงได

ออกไปเรยนรชวตของชาวบานโดยตรงดวย จากการไดพบปะพดคยและรจกสภาพโดยออมจากภตตาหาร

ท�ชาวบานนามาใสบาตรซ�งจะสะทอนถงความอดมสมบรณหรอความอตคดขาดแคลนของครวเรอนและ

ชมชน ปญหาของชมชนจงถอเปนปญหาของพระท�ไมอาจทอดธระได

การพฒนาแบบเมองไดลดทอนหรอทาลายกลไกและกระบวนการเรยนรสาระธรรมจาก

ประเพณพธกรรมเพ�อการขดเกลาบคคลไปเกอบหมดส �น รวมไปถงลดพ �นท�ของการปฏสมพนธระหวางวด

และชาวบานไปเกอบส �นเชง จากเง�อนไขเวลาท�จากดตามกาหนดเวลาในงานอาชพ คอทางานวนธรรมดา

และหยดวนเสารอาทตย นอยคนท�จะมเวลาทาบญตกบาตรกอนไปทางาน หรอไดไปวดในวนพระ วน

สาคญของพระและคฤหสถจงตางกนโดยพ �นฐาน เชนเดยวกบพระท�ไมคนเคยเขาไปบณฑบาตในบาน

จดสรรท�เกดข �นใหม ซ�งสวนมากจะปดประตบานเงยบเพ�อออกไปทางานในตอนเชาของวนธรรมดา

วนหยดทางศาสนาของคฤหสถสมยใหมโดยเฉพาะในเมอง คอการไดโอกาสไปเท�ยวพกผอนตาม

ตางจงหวดหรอไปเท�ยวพรอมครอบครว โดยรปแบบสนทนาการเปล�ยนแปลงจากการรวมกลมพบปะ

สงสรรค ไปเปนการหาความบนเทงแบบปจเจกของแตละบคคล เชน จากการดโทรทศนในแตละครวเรอน

ตอมาแยกคนละเคร�องตางคนตางดรายการท�ช�นชอบ จนปจจบนใชอนเตอรเนตหาความบนเทงและการ

ตดตอสวนตว การหาความบนเทงสาธารณะกไปรวมกนในสถานท�เดยวกนแตไมรจกกน เชน ดคอนเสรต

กฬา เท�ยวในสถานท�ตาง ๆ สรรพสนคา แหลงพกผอน ฯลฯ

เม�อประกอบกบการท�พระสงฆหางเหนไมรจกวถชวตของคนเมอง ขาดความรทางธรรม

มากพอท�จะประยกตประเพณ พธกรรมตาง ๆ ใหเปนกลไกสงเสรมกระบวนการเรยนรทางธรรม บทบาท

ของวดและพระสงฆ ประเพณพธกรรมจงคงเหลอไวเพยงรปแบบซ�งทาตามธรรมเนยมสบๆ กนมา หรอ

ตามมารยาทสงคม เชน ไปงานศพ งานบญ ทอดกฐน ฯลฯ โดยไมรสาระแกนธรรม คนรนใหมจานวนมาก


จงไมเหนคณคาของประเพณและเบ�อหนายกบพธกรรม การเขาวดกลายเปนเร�องนาเบ�อ โบราณค�าคร

หากตองเก�ยวของกทาตามๆ กน โดยไมเขาใจ วด-พระสงฆจงย�งมใชกลไกสรางกระบวนการเรยนรหรอเปน

แหลงเรยนรเพ�ออสรภาพและการหลดพนจากทกขของบคคลและสงคม

ย�งไปกวาน �น เม�อวดไดกลายสถานภาพเปนนตบคคล ทาใหวดจานวนมากตองบรหาร

จดการใหสามารถดารงอยไดดวยตนเองมากข �น โดยเฉพาะวดท�ไมมคฤหสถท�เก �อกลกนมากอน หรอหาง

จากชมชนเดม นาไปสการจดหาเงนบรจาคในรปแบบตาง ๆ เชน การทอดกฐน ผาปา จดงานวด ใหเชา

พ �นท�เพ�อจอดรถ เกดการเร�ยไรบนฐานความเช�อเร�องบญ และการผลตสรางพธกรรมในลกษณะไสย

ศาสตร หรออยในสภาพหยดน�ง ไมมบทบาทการเปนศนยการเรยนรใด ๆ ทางสงคมมากย�งข �นอก

4.1.4 วฒนธรรมแบบพฒนาจตวญญาณสวฒนธรรมบรโภคนยม (วตถนยม)

ในสงคมท�มวฒนธรรมพทธศาสนาเปนคานยมหลกน �น สงคมจะทาทกอยางใหมชวต เพ�อ

จดความสมพนธท�ไมเบยดเบยนกน เชน การทาแมน �าใหเปนพระแมคงคา ทาพ �นดนใหเปนพระแมธรณ

เพ�อการอยรวมกนดวยดระหวางมนษย สงคม ธรรมชาต พทธศาสนามองชวตในมตท�กวางกวาเพยง

กายภาพหรอวตถ โดยรวมจตใจ สตปญญา หรอจตวญญาณเปนหน�งเดยวกบการพฒนารางกายเสมอ

มไดแบงแยกเปนสวนเปนช �น ท�สาคญย�งอกประการหน�ง คอพทธศาสนามองชวตอ�นไมวามนษย สตว พช

ฯลฯ ในฐานะของ”เพ�อนรวมทกข เกดแกเจบตาย” จงมงความไมเบยดเบยนกนในทกระดบของชวตใหมาก

ท�สดเทาท�จะทาได แมแตกบส�งแวดลอมทางธรรมชาตท�ดเหมอนวาไมมชวต พทธศาสนากสอนมให

ศาสนกชนทาอะไรตามใจชอบ (การตดตนไมของพระถอวาเปนอาบต) วฒนธรรมแบบพทธจงขดเกลา

สมาชกใหมจตใจเอ �ออาทรตอชวตอ�น-ส�งอ�น มความใสใจและตระหนกรในความสมพนธของตนเองกบส�ง

รอบตว ท �งท�มชวตและไมมชวต บคคลจงไมบรโภคทรพยากรอยางฟ มเฟอยหรออยางทาลายลาง หากแต

หาความสขจากการบรโภคแตพอด และมความสขทางจตใจจากการแบงปนอยรวมกบสรรพชวตอ�น

วฒนธรรมท�มงความสขทางจตวญญาณน � มวดและพระสงฆเปนกลไกสาคญของการกอเกดและดารง

รกษาไวดวยกระบวนการเรยนรดงกลาวมาในขอ 4.1.3

การพฒนาสงคมยคทนสมยโดยเฉพาะในเมอง และการศกษาสมยใหม ไดทาใหเกด

วฒนธรรมในทางตรงขาม คอ“ชวต”และ“ความสข” ไดจากการบรโภควตถ ความม�งค�งร�ารวยเงนทอง การ

มอานาจ ยศ เปนปจจยสาคญของการไดมาซ�งความสข ความจากดของทรพยากรจงทาใหเกดการแกงแยง

ชวงชงท �งภายในสงคมเดยวกนและระหวางประเทศ เกดความเหล�อมล �าไปไมเปนธรรมในการครอบครอง

ทรพยากรวฒนธรรมในรปแบบใหมท�เรยกกนวาวฒนธรรมบรโภคนยมหรอวตถนยมน � นอกจากจะทาให

วดหมดหรอลดบทบาทหนาท�แบบเดมไปแลว ยงเปล�ยนบทบาทไปในทศทางท�ทาลายหลกการคาสอนแกน


แทของพทธศาสนา ใหกลายเปนการพาณชยคาวตถมงคลและจดบรการพธกรรมท�ยอนกลบไปหาศาสนา

แบบออนวอนเทพยดา พ�งพาส�งศกด�สทธ�กอนเกดพทธศาสนา โดยพระสงฆหนไปใบหวย จดพธเสรมดวง

ชะตา แกกรรม ฯลฯ ทาลายความบากบ�นพากเพยร การพ�งพาตนเองตามหลกกรรม และทาลายบทบาทท�

เนนการพฒนาจตวญญาณเพ�อสอสรภาพทางจตใจ (สะอาด สงบ สวาง) จากการเขาใจในสจธรรมของ

ชวต ผานกศโลบายซ�งสมานอยในประเพณพธกรรมท �งหลาย

การเปล�ยนบทบาทมาตอบสนองตอวฒนธรรมบรโภคนยม แมจะเรยกคนจานวนมากเขา

หาวด แตกไมตรงกบบทบาทหนาท�ของวดท�พงจะเปน ซ �ารายกวาน �นคอ กจกรรมของวดไดกนคน

สมยใหมท�ปฏเสธความเช�อแบบไสยศาสตร และคนช �นกลางในกลมปญญาชนท�มการศกษา หรอผ ม

ชองทางแสวงหาความม�งค�งของตนเองมากกวาการออนวอนเทพยดา ใหหางไกลออกจากวดไปดวย

มหนาซ �ายงเหนสถาบนวดและพระสงฆเปนปจจยผลตซ �าความงมงายในสงคมอกดวย ทศนคตเหลาน �ลวน

แตทาใหบทบาทหนาท�ของวดและพระสงฆถดถอยจากการจรรโลงแกนแทของหลกพทธธรรม นาไปสการ

เกดข �นของพทธศาสนาแบบฆราวาสท�มฆราวาสเปนผ สอนผ ถายทอดธรรมโดยมตองเขาวดหรอพ�งพา

พระสงฆเพยงประการเดยว

เ ง� อนไขสาคญซ� ง ทาใ หวดและคณะสงฆแสดงบทบาทอนไม เ ปนไปตามหลก

พระพทธศาสนาน �นมาจากหลายสาเหต แตท�สาคญท�สดคอ

(1) การรวมศนยอานาจการปกครองคณะสงฆเขาสสวนกลาง โดยมมหาเถรสมาคม

เปนกลไกสาคญในการดแลปกครองสงฆ และการใหวดเปนนตบคคลตามพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบ

ท� 2) พ.ศ. 2535 การดแลรกษาและจดการวดเปนอานาจหนาท�ของเจาอาวาส ซ�งเปนผแทนของนตบคคล

มผลใหอานาจทางกฎหมาย มบทบาทสาคญกวาพระธรรมวนย เพราะอยภายใตอานาจการจดการของ

พระสงฆซ�งจะแปรเปล�ยนไปตามความเขาใจของเจาอาวาสและคฤหสถซ�งเขามาเก�ยวของมอทธพลกบวด

ทาใหเกดการบรหารจดการพ �นท�วดในเมองใหกลายเปนท�จอดรถ ตลาดนด ฯลฯ วดจงย�งลดบทบาททาง

สงคมของการเปนพ �นท�สาธารณะซ�งคนท�วไปสามารถเขาถงและใชประโยชนไดโดยเสมอกนไปในท�สด

(2) การทอดท �งการศกษาของคณะสงฆของรฐ ทาใหความรของพระสงฆซ�งใช

ประโยชนไดในยคเกษตรกรรมหรอสงคมแบบชมชน ไมไดรบการปฏรปเพ�อใหมศกยภาพและ

ความสามารถในการทาบทบาทหนาท�ในบรบทใหม พระสงฆสวนมากขาดภมรทางธรรมระดบโลกตรธรรม

ท�เปนปจจยเอ �อตอการสรางกศโลบายเพ�อพฒนากระบวนการเรยนรศาสนธรรมใหแกศาสนกชนอยาง

เหมาะสม พทธศาสนาท�เผยแผจงอยในระดบศลธรรม (โลกยธรรม) อนไมเพยงพอตอการใชชวตใหเทาทน


ความทกขแบบใหมในวฒนธรรมบรโภคนยมซ�งกระตนอกศลมล (โลภะ โทสะ โมหะ) ดวยปจจยแวดลอมท�

ซบซอนมากมาย

4.2 กระบวนการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวด

กรณศกษาท �ง 4 วด ไดร �อฟ�นบทบาทหนาท�ของวดข �นมาใหมในระดบตาง ๆ กน โดยกระบวนการ

ฟ�นฟน � มท �งการฟ�นฟปจจยท�เคยทาใหวดมบทบาทใหกลบมาเขมแขงมากข �นอกคร �ง และการลดหรอจากด

ผลกระทบของปจจยท�ทาใหวดออนแอลง

4.2.1 การปรบเปล�ยนกระบวนการทาหนาท�ในเชงรก ฟ�นฟความสมพนธแนวราบ

ท �ง 4 กรณศกษาจะพบวา ทกวดใชกระบวนการทาหนาท�ในเชงรก ท �งแบบเปล�ยนการต �ง

รบในวด เปนฝายออกไปหาคฤหสถและสานสมพนธท �งระดบองคกรและปจเจกบคคล และแบบพฒนา

กจกรรมเชงรกเพ�อดงคนเขาหาวด ฟ�นฟความสมพนธระหวางคฤหสถดวยกนเอง และระหวางวดกบชมชน

กรณศกษาท�ปรากฏชดมากคอกรณของวดไผเหลอง จ.นนทบร ซ�งบรบทถกเปล�ยนแปลง

จากชมชนเดมซ�งเคยมสวนในการกอสรางฟ�นฟวดจากวดรางในป 2519 มาเปนบานจดสรรของผ เขามาอย

อาศยใหมท�มเศรษฐฐานะแตกตางกนไป ในขณะท�ชาวบานเดมจานวนไมนอยยายออกไป หากแตคฤหสถ

เดมท�ยงอยน �นยงมความศรทธาตอเจาอาวาสจงใหความสนบสนนบทบาทหนาท�หลกของวด ดวยการให

ความรวมมออยางเขมแขงในกจของวด เม�อมพระภกษรนใหมท�มการศกษาทางโลกในดานการส�อสาร-

การตลาด และมความรทางธรรม วดจงไดดาเนนการเชงรก ดวยการเดนเขาไปหากลมผอยอาศยในบาน

จดสรร แสดงธรรมในเร�องท�ใกลตวหรอตามท�ญาตโยมอยากร การตดตอแสดงธรรมในโรงพยาบาลซ�งม

ผ ปวยท�ตองการความสนบสนนดานจตใจ หรอแมแตการเขาหาหางสรรพสนคาซ�งเปนบรบทใหมของวด

และมอทธพลในวถชวตของคนอยเมอง ซ�งเปนการทางานเชงรกท�ถกชองทางเพราะมความตองการธรรม

อยในพ �นท�ตาง ๆ เหลาน �ดวย

เชนเดยวกบวดพระศรอารยท�พระสงฆออกทางานเชงรกอยางมาก ดวยการเกบขอมลจาก

การบณฑบาต การศกษาปญหาของชาวบาน การสอนชาวบานเขยนโครงการเพ�อขอทนพฒนาท�รฐจดให

การเปดพ �นท�วดใหแกกจกรรมการเงนของกลมชาวบาน เพ�อสรางเง�อนไขใหมาเรยนรธรรมและหาความ

สงบจากวดระหวางการทากจกรรมตาง ๆ

สวนวดโพธ�เผอกน �น ทางานเชงรกกบคฤหสถในอกรปแบบหน�งโดยยงอยในวด หากแต

ไปชกชวนใหชาวบานเขาวดมาทากจกรรมท�เพ�มเตมจากปกต คอการมาวดเพ�อสวดมนตทาวตรในทกเยน

แทนการมาวดเฉพาะวนพระหรอวนสาคญทางศาสนาเทาน �น ซ�งไดรบการตอบสนองดวยดอยางตอเน�อง


มา 6 ป และขยายไปสกจกรรมถอศลนอนวดในวนพระ แนวทางของวดคลองแหกเปนการทางานเชงรก

ในแบบดงคนเขาวดดวยกจกรรมท�วดพฒนาข �นอยางหลากหลายมใชเฉพาะประเพณพธกรรมทางศาสนา

แตรวมวฒนธรรมพ �นบานท�วไปและการตอบสนองตอประโยชนของชาวบาน เชนการทากจกรรมตลาดนด

การจดสรางพพธภณฑ การมบทบาทนาการพฒนาส�งแวดลอมของทองถ�น

การทางานเชงรกน � ไดฟ�นฟวดใหเขาไปมความสมพนธในแนวราบกบบคคล และองคกร

หนวยงานใหคนเคยกบวดมากข �น อกท �งทาใหศาสนกชนไดรจกกนและสานความสมพนธทางสงคมข �นมา

ระหวางกนดวยดงกรณวดคลองแหเปนศนยกลางใหชมชนในตาบลเขามารวมกนผานกจกรรมทางสงคม

ของวด เชน กจกรรมตลาดน �า กรณวดโพธ�เผอกชาวบานท�มาทาวตรเยนดวยกนเกดความสนทสนมถงข �น

“สนทกวาญาต” สวนวดไผเหลอง พอแมท�พาบตรหลานมาเขากลมกจกรรมในวนอาทตยของวดเกดความร

จกมกคนกนแมจะมไดอยชมชนเดยวกนและมฐานะทางเศรษฐกจตางกนกตาม สวนชาวบานท�อยใกลวดก

รวมกลมมาทาหนาท�อาสาสมครทาครวจดอาหารใหเดก และกลมครอาสาซ�งมาจากท�ตาง ๆ กน แต

มารวมสอนพเศษและจดกจกรรมใหเดก

การทางานเชงรกของวดในกรณศกษาเกดข �นโดยมการปรบปรงสปปายะตาง ๆ ใหมความ

สอดคลองแกกจกรรมซ�งดาเนนการในวดดวย ท�เหมอนกนหมดทกกรณศกษาคอ การจดพ �นท�วดให

สะอาด รมร�น มระเบยบเปนสดสวน มความสงบเงยบเปนพ �นฐาน จดความสะดวกดานท�จอดรถเพราะ

ทราบเง�อนไขของการเดนทางมาวดของผ ท�ไมไดอยในพ �นท�ใกลวด วดไผเหลอง วดพระศรอารย ให

ความสาคญกบการจดสปปายะอกประการ คอการมผทรงธรรม ดวยการเนนการศกษาของพระสงฆท�อย

ประจาวดใหศกษาเลาเรยนธรรมเปนประจาทกวน ในทกกรณศกษาน �น ประชาชนทกชนช �นสามารถ

เขาถงและใชประโยชนจากวดได แมแตกลมตางชาตพนธ เชน วดคลองแหใหพทธศาสนกชนพมาเขามา

สรางเจดยและทากจกรรมทางศาสนาได ในขณะเดยวกนกมความสมพนธอนดกบชมชนมสลมท�อย

บรเวณใกลเคยง หรอวดไผเหลองเอ �อเฟ�อใหพอคารถเรเขาจอดรถพกผอนได

4.2.2 การปรบกระบวนการทางานของพระสงฆ

เพ�อใหกระบวนการทางานเชงรกของวดมประสทธภาพมากข �น วดในกรณศกษาไดปรบ

กระบวนการบรหารจดการวดและพระสงฆในวดเพ�อใหสอดคลองกบภารกจดงกลาว จดเดนท�สาคญคอ

การแบงบทบาทหนาท�ใหพระแตละรปตามฉนทะ ความถนด และความรเดมท�พระม วดพระศรอารยให

พระวทยากรรนใหม อายไมมากซ�งมความรความสามารถและทกษะในการประยกตธรรมใหอบรมเยาวชน

นกเรยนท�มาเขาคายธรรมะ วดไผเหลองพระท�มพ �นความรเดมกอนบวชดานการบรหารจดการสมยใหม ม

ประสบการณดานการทางานขยายตลาดและการตดตอส�อสาร ทางานเชงรกเขาหาเปาหมายใหม ๆ ใน


กลมเอกชน เชน โรงพยาบาล หางสรรพสนคา มใชตดตอหรอรวมมอเฉพาะหนวยงานราชการเชน

โรงเรยน องคการบรหารสวนตาบล (อบต.)อนเปนองคกรปกตท�สรางความรวมมอไมยากนก

นอกจากน � วดในกรณศกษาไดปรบกระบวนการทางานท �งระหวางพระกบพระ และพระ

กบคฤหสถ โดยการลดความสมพนธแนวด�งในหลายมต เชน เจาอาวาสจะฟงความเหนและใหพระลกวด

มสวนรวมในการแสดงความคดเหน กระจายและจดขอบเขตอานาจการจดการภายในวดอยางเหมาะสม

เชนกรณวดโพธ�เผอก ท�มอบอานาจการจดการใหผชวยเจาอาวาสท�มความสามารถดานการบรหาร ให

ดแลจดการเร�องสถานท�และการแสดงธรรม แตเม�อพระแกนนากจกรรมยงมอาวโสนอย กไมมอบหมาย

อานาจการกากบดแลความประพฤตของพระสงฆให หรอเม�อแกนนาพระรบทราบวาการเขารวมกจกรรม

ของคฤหสถมาจากความเกรงใจพระตามธรรมเนยมโบราณ พระแกนนากจะยกเลก สวนวดไผเหลองจะไม

บงคบใหพระทกรปตองทากจกรรมเดยวกนเพราะไมไดมทกษะดานอบรมเยาวชนยคใหมซ�งหางไกลวดและ

ตองการกจกรรมท�เพลดเพลนจากการเรยนรธรรม มใชการบงคบเรยนธรรมะตามรปแบบ โดยมอบหมาย

งานอ�นใหทาแทน สวนวดคลองแหมการระดมความคดเหนของทกฝายท �งพระและคฤหสถในการ

ออกแบบกจกรรมอบรมคายธรรมะแกเยาวชนใหเหมาะสมกบยคสมย มใชใหพระเปนผ กาหนดรปแบบ

เพยงลาพง เพราะถอวาเร�องธรรมะเปนเร�องของพระสงฆเทาน �น

กระบวนการบรหารงานเพ�อฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดซ�งมลกษณะแนวราบมากข �นน � ถอ

เปนการฟ�นฟความสมพนธแนวราบระหวางวดและบานหรอองคกรภายนอกอ�น ๆ ดวย ทาใหการขยายงาน

ของวดในกรณศกษาเปนไปไดมากข �น การเพ�มจานวนภาคจะปรากฏชดในกรณวดคลองแหชวงทางาน

เร�มตน 10 ปแรก แตในดานความหลากหลายน �น วดพระศรอารยมความหลากหลายสง ท �งหนวยงาน

พฒนา การวจย หนวยงานรฐ องคกรพฒนาเอกชน ฯลฯ แตวดไผเหลองมความหลากหลายของประเภท

องคกร คอมภาคเอกชน-ธรกจรวมเปนภาค นอกจากภาคท�วไปตามปกตของวด ในสวนของวดโพธ�เผอก

จะขยายความรวมมอจากทนเดมคอเครอขายท�รจกกอนเปนหลก

กระบวนการบรหารงานของวดท�นาสนใจในกรณศกษาอกประการคอ การทางานโดยการ

ใชขอมลและใหความสาคญกบการเกบรวบรวมขอมลมาทางาน วดไผเหลองจะเหนประเดนน �ชดเจน กอน

การเขาไปประสานตดตอหนวยงานตาง ๆ ท �งเกาและใหม พระแกนนาจะศกษาขอมลขององคกรท�จะ

ตดตอดวย เพ�อใหทราบขอมลพ �นฐานของหนวยงานน �น พรอมวเคราะหขอเสนอท�จะไปประสานขอความ

รวมมอ เพ�อใหกจกรรมมความสอดคลองกบความตองการของอกฝายหน�ง อกท �งจดทาเอกสารขอเสนอ

โครงการเพ�อใหส�งท�เสนอมรปธรรมชดเจน หนวยงานสามารถสงตอภายในเพ�อการพจารณาได มใชการ


ประสานงานโดยปากเปลา และในบางคร �งจะตดตอบคคลซ�งมเน �องานหรอมความคนเคยกบหนวยงานท�

ตองการตดตอใหชวยประสานงานในเบ �องตนใหกอน

กรณของวดพระศรอารยกเชนกน เจาอาวาสจะทางานดวยกระบวนการ “ธมมวจย”

(ธรรมวจย) คอการเกบขอมลเพ�อใหทราบปญหาอยางชดเจนหนกแนน เปนประโยชนแกการวางแผน

พฒนาบทบาททางสงคมของวดไดถกตอง เชน ศกษาปญหาของชาวบานจากการวเคราะหขอมลอาหารท�

ชาวบานตกบาตร ศกษาการซ �อขายท�ดนโดยรอบวด เพ�อใหมลนธของวดซ �อท�ดนมใหไปตกอยในความ

ครอบครองของโรงงานอตสาหกรรมการเกษตรรายใหมท�จะเขาไปเปล�ยนวถชวตของชาวบานใหมาก

ย�งข �นไปอก หากแตมลนธจะนาท�ดนมาพฒนาจดสรรเพ�อสงเสรมเศรษฐกจพอเพยงอนจะเอ �อแกการ

พฒนาวฒนธรรมทางศาสนธรรมเพ�อสกดก �นการรกของวฒนธรรมบรโภคนยม ท�กาวหนาย�งไปกวาน � คอ

การจดการอยางมการวางแผนลวงหนา และมการตดตามเชคแผนซ�งกาหนดไว วาเปนไปตามท�วางหรอไม

ควรปรบปรงอะไรอยางไร

นอกจากน �ยงมการเกบขอมลดวยเคร� องมออ�น ๆ เชน การทาแผนท� เดนดน แผนท�

ภมศาสตร เพ�อใหรจกและเขาใจชมชนรอบวดมากข �น หรอแมแตเวลาท�วดมกจกรรม มการประชม ฯลฯ ก

จะจดบนทกช�อท�อยของชาวบานท�มารวม พรอมใหเซนช�อทกคร �ง เพ�อใชประโยชนในการประเมน

ความสมพนธชวยเหลอของชาวบานท�มตอวด

ขอดของกระบวนการบรหารแบบท�กลาวมาท �งหมดน � ไดเปดพ �นท�ทางสงคมของวดใหม

ลกษณะคลายในสมยเดมท�วดและบานรวมมอกน ซ�งปจจบนยงมปรากฏใหเหนอยในวดอกจานวนไมนอย

หากแตสวนใหญอยในชนบทซ�งวด-บานมความคนเคยกนอยกอน ความกาวหนาของการบรหารน � คอ

มไดแบงบทบาทผกขาดเร�องการสอนธรรมะใหเปนงานของพระ แลวใหฝายคฤหสถทาหนาท�อานวยความ

สะดวกดานอาหาร-สถานท� เน�องจากกลมเปาหมายใหมโดยเฉพาะเยาวชนน �นมความสนใจเร�องของ

ธรรมะนอย และมกจกรรมอ�นท�เปนความบนเทงอยางอ�นมากกวา การเขาคายอบรมธรรมะจงมใชส�งท�

เยาวชนสวนใหญเตมใจหรอใหคณคาจะทาดวยตนเอง ดงน �นการบรหารจดการดวยกระบวนการท�

เหมาะสมของกรณศกษาจงทาใหไดผลตอบรบท�ดกวา

4.2.3 การปรบกระบวนการอบรมธรรมะและกจกรรมทางสงคมใหสมสมยกบบรบทใหม

การบรหารจดการแบบใหมของพระสงฆดงกลาวมาแลว ทาใหเกดกจกรรมใหม ๆ ท�

เหมาะสมกบความตองการของคนสมยใหมโดยเฉพาะคนเมอง ท�เหนชดคอ การจดคายวาทศลปหรอการ

ฝกพดในท�สาธารณะใหแกเยาวชนของวดพระศรอารย ไดรบความสนใจสงมาก มเยาวชนสมครมากเพราะ

ตอบสนองความตองการพฒนาศกยภาพท�มความสาคญในสงคมสมยใหม การอบรมของพระวทยากรจะ


สอดแทรกเร�องธรรมะกบชวตโดยตลอดในการฝกฝนการพด วดพระศรอารยยงมกจกรรมทางสงคมอ�น ๆ

ในวด เชน เอ �อเฟ�อสถานท�แกสมาคมผ สงอาย เพ�อใหผ สงวยไดเขาใกลธรรม หรอการใหวดเปน

ศนยกลางของ “สถาบนการเงน” เพ�อใหเร�องการเงนอยในพ �นท�ของชวตอยางเหมาะสม คอ วดทาหนาท�

เตอนสต ดงท�แกนนาคฤหสถใหความเหนวา การจดกจกรรมน �ในวด ทาใหระหวางการรอทากจกรรม

การเงน ไดศกษาธรรมทางออมจากการเดนภายในวดซ�งจดสปปายะท�เอ �อตอความสงบ

หากมองดวยการบรหารจดการสมยเดมแลว กจกรรมแบบใหม ๆ น � พระสงฆอาจคดวา

มใชงานของพระแตเม�อมการระดมความคดและแลกเปล�ยนเรยนรกนและกบภาคอ�น กนาไปสกจกรรมท�

บรรลท �งความรทางธรรมและทางโลกได เชนเดยวกบการต �งกลม “เดกมรรคงาย” ของวดไผเหลอง ท�เสรม

ความรวชาเรยนโดยครท�มาสอนเสรมไดมาจากธนาคารจตอาสาซ�งเปนคนรวมสมยกบเดก ในขณะท�พระ

แกนนาจะสอดแทรกธรรมในรปแบบใหม ๆ เพ�อการเรยนรเชนการประยกตจตปญญาศกษามาใช ผ เรยน

จะไดท �งความรทางโลกและทางธรรม กจกรรมจงไดรบความสนใจจากเดกเชนเดยวกบไดรบความ

สนบสนนจากผปกครองมากกวาโรงเรยนพทธศาสนาวนอาทตยแบบเดมซ�งมลกษณะเนนขนบจารตเดม

ซ�งยากท�สรางความสนใจสาหรบเดกโดยเฉพาะชนช �นกลางในเมองหรอบานจดสรร ซ�งสามารถแสวงหา

กจกรรมและความบนเทงไดมากมายชองทาง

ในขณะเดยวกนกจดกจกรรมท�เหมาะสมสาหรบผ ปวยถงในโรงพยาบาล หรอการรวมมอ

กบหนวยแพทยของเอกชนออกดแลสขภาพท �งกายและจตใหกบผสงอายตามหมบานจดสรร และเลอก

แสดงธรรมในลกษณะการเสวนาโดยใหผ ฟงเปนผ เสนอมากกวาการเทศนทางเดยวในรปแบบเดม และม

การถามตอบใหเกดการส�อสารสองทาง เพ�อใหเน �อหาธรรมท�แสดงมประโยชนนาไปใชไดจรงในการแกไข

ปญหาและพฒนาชวต

สวนวดโพธ�เผอกน �น การจดกจกรรมทาวตรสวดมนตกใสใจใหมความยดหยนในการจด

สถานท�ทางกายภาพท�เพ�มความสบายแกผ เขารวมท�เปนผสงอาย มการเสรมกจกรรมฟงและเสวนาธรรมะ

ตอจากการสวดมนต ความสะดวกสบายทางสปปายะของสถานท�เอ �อใหการปฏบตวตรทางศาสนาเปนไป

ไดงายข �น วดโพธ�เผอกจงมการปรบปรงสถานท�ไปจากเดมอยางมาก

เม�อสงเคราะห ตวอยางกจกรรมตาง ๆ ของกรณศกษา โดยเฉพาะกจกรรมของวดไผ

เหลอง วดพระศรอารยตามท�กลาวขางตน ถากลาวเปรยบเทยบยอนกลบไปถงวดในอดต กจกรรมท�คด

ข �นใหมน � เปนเสมอนกศโลบายยคใหมท�จะนอมนาคนเขาสทางธรรมและไดประโยชนในการพฒนาชวต

ของคฤหสถไดดวย เปนการเสรมวฒนธรรมจตวญญาณใหกบชาวพทธทามกลางวฒนธรรมบรโภคนยม


4.3 ปจจยท�เอ �อตอประสทธภาพของกระบวนการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวด

กระบวนการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดในกรณศกษาดงกลาวมาในขอ 4.2 น �น สามารถดาเนน

การไดโดยอาศยปจจยท�สาคญสงผลใหเกดและเอ �อใหมประสทธภาพ ในการสงเคราะหน � พบวามปจจย

รวม ซ�งกรณศกษาท �งหมดหรอสวนใหญมรวมกน เปนปจจยท�อยในวสยท�จะพฒนาใหเกดข �นในวดท�วไป

ได แมความยากงายของการพฒนาปจจยดงกลาวจะข �นกบเง�อนไขบรบทของแตละวดดวย แตกสามารถ

พฒนาใหเกดข �นได

ปจจยท�วไปท�สาคญ มดงน �

4.3.1 ปจจยดานคณสมบตของแกนนาพระสงฆและคฤหสถ

กลาวไดวาปจจยประการน � ถอเปนปจจยหรอเง�อนไขจาเปน (necessary conditions) ซ�ง

ขาดมได ในการฟ�นฟบทบาทของวดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะของเมอง โดยเฉพาะบทบาทหนาท�หลกของ

วดคอสงเสรมการศกษาจตวญญาณ มใชเพยงเพราะวาวดกบพระสงฆเปนสถาบนคกนมาในทาง

วฒนธรรมเทาน �น แตภายใตขอกาหนดการเปนองคกรนตบคคล การเปดพ �นท�เพ�อฟ�นฟบทบาทหนาท�ของ

วด ตองไดรบความสนบสนนเหนชอบจากเจาอาวาส ใน 4 กรณศกษาจะเหนชดเจน โดยเฉพาะกรณวด

ไผเหลองและวดโพธ�เผอกท�มเจาอาวาสมอบหมายและสนบสนนใหพระลกวดเปนแกนนาทากจกรรมตาง ๆ

ไดโดยสะดวก โดยเจาอาวาสดภาพรวมหรอคอยกากบ-สนบสนน สวนวดคลองแห และวดพระศรอารย

เจาอาวาสจะเปนผ นาการทากจกรรม แลวแบงงานใหพระลกวด เจาอาวาสจงตองเก�ยวของดวยไม

โดยตรงกโดยออม

ในสวนของคฤหสถน �น ใน 4 กรณศกษา กนบวามบทบาทสาคญมากเชนกน บทบาท

แรกคอการสนบสนน เตมเตม ใหบทบาทของวดมความหลากหลายสอดคลองกบบรบทเมองท�ผอยอาศยม

ความแตกตางหลากหลายอยางมาก มใชมเอกภาพเดยวแบบชมชนเดม การฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวด

ในเมองจงตองการทรพยากรหรอทนในหลากหลายมตซ�งในกรณศกษาสะทอนใหเหนไดชดเจน กรณวดไผ

เหลองมคฤหสถซ�งเปนท �งผ นาชมชนท�สนบสนนระดมทนทรพย และมแกนนาท�มความเช�ยวชาญกจกรรม

ดานส�งแวดลอม สามารถเช�อมโยงธรรมะกบส�งแวดลอมใหเปนเร�องเดยวกน เพ�อจดสปปายะของสถานท�

ใหเกดความรมร�นและจดกจกรรมใหความรดวยการอบรมทาของใชท�เปนมตรกบส�งแวดลอมใหกบกลมพอ

แมท�นาเดกมารวมกจกรรมกลมเดกในวนอาทตย สวนวดพระศรอารยมบคลากรจากองคกรพฒนาเอกชน

หนวยงานวจย (สกว.)ฯลฯ มบทบาทรวมในการเสรมความหลากหลายของบทบาทวดโดยเฉพาะในการทา

หนาท�ทางสงคม


เชนเดยวกบวดคลองแห ซ�งมคฤหสถท�เขมแขงมากทาหนาท�สนบสนนกจกรรมของวดมา

อยางตอเน�องกอนเจาอาวาสรปปจจบน มสวนรวมรกษาบทบาทหนาท�ท �ง 2 ประการของวดในทามกลาง

ความเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวของเมองหาดใหญ กระท�งเกดการเช�อมโยงบคคล หนวยงาน องคกร เขา

มาสนบสนนการบกเบกงานของเจาอาวาสรปปจจบน สวนวดโพธ�เผอกพระแกนนามเครอขายท �งพระและ

คฤหสถภายนอกเปนจานวนมากต �งแตกอนบวชเปนแหลงใหการสนบสนนการฟ�นฟบทบาทท� 1 ของวดให

เกดข �นได

จากกรณศกษาพบวาคณสมบตรวมท�วไปท�พระสงฆแกนนาและคฤหสถตองมในการบรรล

ภารกจฟ�นฟบทบาทหนาท�วดท �ง 2 ประการน �น มอยหลายคณสมบต แตประการซ�งถอวาสาคญมากท�สด

ไมอาจขาดไดในการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดในสงคมสมยใหม คอ

(1) ตองมภมรในระดบโลกตรธรรม เพยงพอท�จะอธบายความซบซอนของความทกข

สมยใหมมใชเพยงการเผยแผธรรมะระดบโลกยธรรมหรอศลธรรมท�ว ๆ ไป เน�องจากสภาพสงคมอน

ซบซอนไดกอใหเกดโครงสรางทางสงคมและระบบความสมพนธอยางใหม ท�บางกบบค �นชวต บางกลอใจ

ใหบคคลโดยเฉพาะเยาวชน ดารงรกษาศลธรรมไดยากมากกวาสงคมชมชนในสมยเดมอยางย�ง กอใหเกด

ความทกขใจ ความรนแรง ความเกลยดชง ความมวเมา ฯลฯ ท�มาจากเหตปจจยท�ซบซอนมาก การ

คล�คลายความทกขในสงคมสมยใหมจงตองการความรความเขาใจท�ประจกษแจงในระดบแกนแทของพทธ

ธรรม สามารถแจกแจงแสดงเหตปจจยแหงทกขและสขไดอยางเปนข �นตอน แนะนาทางออกและวธปฏบต

กลาวโดยสรปคอแสดงอรยสจส� เพ�อการพฒนาบคคล-สงคมใหพนทกข มอสรภาพทางจตวญญาณได

(2) มทกษะในการออกแบบวธการศกษา (ไตรสกขา) ออกแบบกศโลบายใหอยใน

กจกรรมตาง ๆ ได โดยสาระแกนธรรมยงดารงอย คณสมบตประการน �มความสาคญไมนอยกวาประการ

แรก เพราะความรท�สงหากส�อสารออกไปใหคนเขาใจไมไดหรอไดนอย กมประโยชนเฉพาะตน ไม

สามารถสรางประโยชนเพ�อกลม ชมชน สงคมได

วดกรณศกษาไดนาผลงานเผยแผธรรมระดบโลกตระของพระมหาเถระ 2 รปซ�งม

ผลงานเปนท�ประจกษแจงของสงคมไทยและนานาชาต คอ พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข) และพระ

พรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) มาเปนฐานในการเผยแผ พระแกนนาของวดพระศรอารยเหนวาการสอน

ธรรมะระดบศลธรรม(ดงท�สอนกนอยมากมายโดยท�วไปของคายธรรมะในโรงเรยน) ไมเพยงพอ จง

ประยกตนาเอาอรยสจ 4 มาสอนเพ�อใหเดกเขาใจความทกขและรวธแกไขสาเหตแหงทกข เชนเดยวกนกบ

วดโพธ�เผอกและวดไผเหลอง พระแกนนากจกรรมจะประยกตธรรมระดบโลกตระมาใชในการตอบคาถาม

และแนะนาหนทางพฒนาการชวตแกกลมเปาหมาย


เม�อศกษายอนหลงกลบไปในกรณศกษาของวดคลองแห วดพระศรอารย และวดไผ

เหลองจะพบขอมลดวยวา เจาอาวาสในอดตซ�งมช�อเสยงและชกนาใหคนมาวดจนถงปจจบน จะสอน

ธรรมผานกศโลบาย อนเปนลกษณะเดนสาคญของการเผยแผพทธศาสนาในอดตของสงคมไทย คอ

ยอมรบความแตกตางในความระดบความรความเขาใจของบคคลท�จะเขาถงสจธรรมน �นวามไมเทากน

การเรยนรเพ�อพฒนาเขาสธรรมน �นบงคบกนไมได ย�งไปกวาน �นบางคนบางกลมยงมความเช�อชดอ�น ๆ

อยกอนดวย การเผยแผพทธศาสนาในอดตของสงคมไทยซ�งกลาวไดวาประสบความสาเรจน �น มาจากการ

ไมหกหาญหรอมงลมลางความเช�อเดมในเร�องผ ส�งศกด�สทธ� เทพยดา เคร�องรางของขลง ดวงชะตา

คาถาอาคม ฯลฯ ท�บคคลหรอชมชนเช�ออยกอน หากแตยอมรบและออกแบบกศโลบายเพ�อเช�อมโยงหรอ

ตอยอดไปสคาสอนของพทธศาสนาท �งเร�องการกระทาของตนเอง (กรรม) การสอนดวยการแสดงใหเหนวา

การพนทกขมความสขอนประณต มาจากการฝกฝนตนเองในไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา (ดง

ตวอยางรปธรรมของวถชวตสงฆ) และโนมนาบคคลท�ยงไมเขมแขงอยระหวางการพฒนาตนเองวา หากจะ

เช�ออานาจศกด�สทธ� การสวดออนวอนขอตางๆ จะตองไมท �งหลกความเช�อในเร�องการกระทาของตน

(กรรม) และการเพยรพยายามพฒนาตนเอง ดวยความไมประมาท อกท �งตองไมเปนไปในทางเพ�มอกศล

มล (โลภะ โทสะ โมหะ) และทาผดศลท�นาไปสการเบยดเบยน อนขดหลกการพ �นฐานของพทธศาสนา

สถาบนสงฆในอดตจงเปนแหลงสะสมกศโลบายในรปแบบของประเพณพธกรรมท�

สรางข �นจากฐานคดดงกลาวขางตน อนมผลใหพทธศาสนาอยในระดบความสาคญเหนอผและพราหมณ

กอนท�การศกษาสงฆจะถกทอดท �งจากการพฒนาสมยใหม ทาใหการสบทอดท�มเน �อหาแกนธรรมสญ

หายไป เหลอไวเพยงเปลอกของประเพณพธกรรมท�ไมอาจส�อสารกบคนยคใหมได และไมมกศโลบายท�

ปรบปรง-สรางสรรคพฒนาข �นใหมใหเหมาะสมกบบรบทใหมท�ประชาชนมความหลากหลายสง ท �งน �เพ�อให

กลมคนท�สมาทานพทธศาสนาลวนไดประโยชนจากพระศาสนา มโอกาสพฒนาข �นจากฐานเดมตามกาลง

ความสามารถของสตปญญาแหงตน โดยมวด-พระสงฆหรอบคคลภายนอก(กลยาณมตร) เปนผสนบสนน

คณลกษณะในประการขางตน ยงมความสาคญย�งในการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของ

วดในประการท� 2 ดวย เพราะจะเก�ยวพนกบการกล�นกรองกจกรรมทางสงคมท�วดเขาไปเก�ยวของ หรอ

กจกรรมอ�นท�ภายนอกมาใชประโยชนจากพ �นท�วดในฐานะพ �นท�สาธารณะมใหออกนอกหลกการของพทธ

ศาสนา คอเขาใจวาการเก �อกลใด ๆ ทางสงคมน �น ถงท�สดแลวตองเช�อมโยงหรอตอยอดไปสเปาหมาย

สงสดของการมวดคอการเปนสถานท�สาธารณะอนเอ �อตอการศกษาพฒนาตนเองของบคคล กลมบคคล

ชมชน หรอการพฒนาสขภาวะ 4 มต โดยมเร�องของการพฒนาจตวญญาณเปนพ �นฐานสาคญ เพราะการ


ไมเขาใจในหลกการสาคญของการกอกาเนดวดน �เอง ท�ไดทาใหวดกลายเปนสถานท�จอดรถ ตลาดนด

สถานท�จดคอนเสรต ฯลฯ เหมอนสถานการณท�เกดข �นอยแลวเปนอนมาก

ย�งไปกวาน �น อาจทาใหกจกรรมดงามบางอยางหยดน�งไมตอบเปาหมายหรอหนาท�

หลก หรอกระทบตอหนาท�หลกประการท� 1 ได เชน ความเขาใจวากจกรรมทางศลปวฒนธรรมเปนส�งท�วด

จะตองทาหนาท�อนรกษไว จงเกดกจกรรมอนรกษข �นเปนอนมากในวด ซ�งแมวาเปนส�งดงาม แตจะด

ย�งข �นไปอก หากบคลากรเขาใจจดมงหมายแทจรงของเปาหมายและประโยชนอนควรจะเปนจากการ

อนรกษสงเสรมศลปวฒนธรรมหรอสนทรยศาสตรอ�น ๆ เพราะศลปวฒนธรรมของวดในอดตน �น มใชเปน

เพยงรปแบบ หากมข �นเพ�อการขดเกลาจตใจของบคคล(ท �งผสรางสรรคศลปะและผ ใชประโยชน) ใหเกด

ความซาบซ �ง กลอมเกลาจตใจใหประณต หรอฝกจตใหต �งม�น (สมาธ) จากการสรางสรรคผลงาน รวมไป

ถงการพฒนาความศรทธา ความอดทนและคณสมบตอนพงประสงคอกหลายประการใหแกบคคล ในบาง

กรณศกษา พบวา กจกรรมการอนรกษศลปวฒนธรรมไดรบความสนบสนนอยางมากจากหนวยงานรฐ

แตกจกรรมอยในลกษณะหยดน�ง เคล�อนออกจากบทบาทหนาท�หลกของวด มผลใหวดกลายเปนสถานท�

พลกพลาน จอแจหรออกทก ไมเอ �อตอความสงบ

(3) มความรเทาทนการเปล�ยนแปลงของโลกสมยใหมโดยเฉพาะวฒนธรรมบรโภคนยม

เน�องจากอกศลมลท �งหลายอนเปนรากเหงาแหงความทกขน �นมความซบซอนหลายระดบ ซอนรปมาใน

หลายลกษณะ โดยเฉพาะการตลาดของระบบทนนยมท�กระตนการบรโภค สรางมายาคตของชวตและ

สงคมใหหางไกลจากความจรงของโลก (ความรวย ความสวย การเอาชนะกฎธรรมชาต ฯลฯ) และสราง

แรงจงใจท�ยากตอการวนจฉยแยกแยะวา จะเอ �อใหเกดฉนทะหรอตณหาในปจเจกบคคล มผลใหการ

ออกแบบกศโลบายในขอท� (2) ท�เพ�งกลาวถง จาเปนท�จะตองมความรเทาทนการเปล�ยนแปลงของโลกใน

ดานตาง ๆ ท�เปนปญหาสาคญ ๆ อนเน�องมาจากวฒนธรรมบรโภคนยม โดยเฉพาะอบายของการตลาด

อกท �งมใชความรในผลกระทบเฉพาะระดบบคคลเทาน �น หากแตพระสงฆและคฤหสถจาเปนท�จะตองม

ความรเทาทนระดบโครงสรางของสงคมท�กาหนดการเปล�ยนแปลงตาง ๆ ดวย

ในวดท� เปนกรณศกษาจะพบวา พระสงฆและคฤหสถมความรในประการน �

โดยเฉพาะพระสงฆของวดพระศรอารย ท �งเจาอาวาสและพระแกนนากจกรรมตางมความรในเร�องน �ด ดงท�

เจาอาวาสมแนวคดใหมลนธของวดซ �อท�เดนรอบบรเวณวด กอนท�ท�ดนจะถกกวานซ �อโดยอตสาหกรรม

การเกษตร อนจะทาใหชมชนย�งมเง�อนไขหางไกลจากอสระในชวตของตนเอง ในขณะเดยวกนกมแนวคด

การสรางชมชนใหอยอยางพอเพยงมสขภาวะองครวม สวนพระแกนนาท�อบรมเยาวชน กนาปญหาใหม ๆ

ในชวตของเดกและเยาวชนมาเปนโจทยสรางกระบวนการเรยนรธรรมะในระดบโลกตรธรรมของคายธรรมะ


ท�จดข �น เชนเดยวกบพระแกนนาของวดไผเหลอง ซ�งรเทาทนการเปล�ยนแปลงของโลกสมยใหม และ

วชาการสมยใหมจากการเปนคฤหสถมากอนการบวชเรยน จนกระท�งสามารถนามาใชในทางสรางสรรค

งานเผยแผธรรม เชน ความรดานการตลาด การส�อสาร ฯลฯ เหมอนกบพระแกนพระนาวดโพธ�เผอกท�

รเทาทนการเปล�ยนแปลงของโลกจากการทากจกรรมตาง ๆ มาต �งแตยงเปนนกศกษา

คณสมบตท�หนนเสรม

กรณศกษายงแสดงใหเหนถงคณสมบตอ�น ๆ ท�เปนปจจยสาคญของการฟ�นฟบทบาท

หนาท�วดดวยอก 2 สวน คอ

(1) คณสมบตทางความคด ไดแก

(1.1) เปนผ มวสยทศน และความคดเชงยทธศาสตร ดงกรณของวดพระศรอารยซ�ง

จะโดดเดนมาก คอเจาอาวาสมองเหนและคาดการณถงการขยายตวของเมองและวฒนธรรมบรโภคนยม

ซ�งจะเขาไปกระทบบทบาทของวดตอชมชนโดยรอบวดและหาทางปองกนกอนดงกลาวไปแลว

(1.2) มความคดเชงสรางสรรคเพ�อตอยอดกจกรรม เชน วดโพธ�เผอกขยายกจกรรม

จากการทาวตรเยนไปสการถอศลนอนวดในวนพระ วดไผเหลองขยายกจกรรมทางธรรมไปสพ �นท�และ

กลมเปาหมายใหม ๆ โดยตอเน�อง อกท �งเช�อมโยงกจกรรมไปสการอนรกษส�งแวดลอมอนเปนประเดนซ�ง

พทธศาสนาใหความสาคญอยางมาก สวนวดพระศรอารยตอยอดกจกรรมธมมวจยไปสการเรยนรเชง

ประจกษของเดกและเยาวชนในเร�องโทษภยของบหร� การปองกนส�งแวดลอมของวดจากแมลงวน เปนตน

(2) คณสมบตดานปฏบตการ ไดแก

(2.1) ประสานงานความรวมมอไดด สามารถสรางเครอขายภาคใหมความ

หลากหลาย แตกตาง จนสามารถขยายงานไดหลากหลายในเน �อหาดวย

(2.2) ชานาญการบรหารทรพยากร มใชเฉพาะทนเงน แตครอบคลมทนอ�น ๆ เชน

ทน มนษย ทนความร ทนทรพยากรวตถ เปนตน

(2.3) มความใฝร แสวงหาความคดและความรใหม ๆ จากหนงสอ จากกจกรรม

ขององคกรตาง ๆ กรณของเจาอาวาสและพระแกนนาวดพระศรอารยและพระแกนนาวดไผเหลอง วดโพธ�

เผอกจะปรากฏชดเจนมากท�สด


(2.4) มความสามารถและทกษะการส�อสารเกง วาทศลปด จงสรางความรวมมอ

กบผ เก�ยวของ รวมท �งแสดงธรรมไดเปนท�ประทบใจของคนวยตาง ๆ ท�แตกตางกนได ไมวาเยาวชน

ผใหญ ผสงอาย

(2.5) มภาวะผ นา และใหความสาคญกบการพฒนาบคลากร ดงเชนเจาอาวาส

ของทกวดในกรณศกษาไดรบคาช�นชมจากคฤหสถวาเปนผดแลใสใจสขทกขของผ เก�ยวของ กรณวดพระ

ศรอารย แกนนาพระไดรบการดแลจากเจาอาวาส จนเกดความรสกวาจะตองกตญ�ดวยการชวยทางาน

เผยแผธรรมะและสงตอเปนรนๆกนมา

เง�อนไขสาคญของระดบพลงแหงปจจยในประการน �ท�สรางประสทธภาพใหเกดข �น คอการ

ทางานรวมกนของพทธบรษท ท �งผ นา-ผตาม ท �งบรรพชตและคฤหสถ หากสามารถทางานเปนหมคณะ ม

การส�อสารแลกเปล�ยนความคดเหน ความรอยางสม�าเสมอ จะทาใหคณสมบตตาง ๆ เปนพลงปจจยของ

การฟ�นฟผลกดนวดใหแสดงบทบาทท �งหลก-รองไดมากย�งข �นและมความย�งยน

4.3.2 ปจจยกจกรรมหลากหลาย ไมหยดน�ง และมความตอเน�อง

การฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดท �งในประการหลกและรอง ในกรณศกษาท �ง 4 วดมาจาก

การพฒนาปจจยดานกจกรรมใหมความหลากหลายและไมหยดน�ง จนกระท�งสามารถเขาไปตอบเง�อนไข

ใหมท�เกดจากความเปนเมอง ท�กลมเปาหมายมความแตกตางหลากหลายมาก ท �งอาย ฐานะ อาชพ

การศกษา คานยม รสนยม ฯลฯ วดไผเหลองมเมนกจกรรมใหเดกเลอก นอกจากกจกรรมกบผ ปวยใน

โรงพยาบาล และกจกรรมกบเดก-ผสงอายในบานจดสรร วดพระศรอารยกจกรรมท�เกดในวดจะมการ

ปรบเปล�ยนตลอดเวลาใหสอดคลองกบกลมเดกท�เขารวม การสอนธรรมะ การสอนวาทศลป ในขณะท�

กจกรรมนอกวดจะเนนการเช�อมโยงกบปญหาของชมชนในหลายมต ท �งการสอนใหความรเพ�อเขยน

โครงการขอทนการพฒนา การสงเสรมการออมท�โยงใหเขามาใชสถานท�ในวดเพ�อมใหเร�องเงนกระตนไปส

ความโลภ แตเปนการแบงปนเอ �อเฟ�อเก �อกลกน การสงเสรมคณภาพชวตของผสงอาย เปนตน สวนวด

คลองแห มเน �อหางานมาก แตเนนหนกไปท�การเปนผ นาชมชนดานอนรกษศลปวฒนธรรม ภมปญญา

ทองถ�น การแกไขส�งแวดลอมรอบวด

เง�อนไขของระดบพลงแหงปจจยในประการน � ข �นกบปจจยดานคณสมบตของพระแกนนา

และคฤหสถท�กลาวไปแลว เพราะหากมคณสมบตตามท�กลาวไวสง กย�งทาใหการออกแบบกจกรรมม

ความหลากหลายสง สามารถตอบสนองกลมเปาหมายตาง ๆ ไดมากตามไปดวย เม�อผลแหงกจกรรมเปน

ท�ประทบใจ สรางการเปล�ยนแปลงใหบคคลไดพบกบอสระจากความสขภายใน กจะทาใหกจกรรมมความ

สบเน�อง และในบางกรณดาเนนการตอไดโดยกลมเปาหมายเองดวย


4.3.3 ปจจยสถานท�ยงมเง�อนไขพฒนาสปปายะได

วดท �ง 4 กรณศกษาใหความรเก�ยวกบเร�องสปปายะวามความสาคญกบการฟ�นฟบทบาท

หนาท�ของวดในเมองเปนอยางย�ง ท �งในบทบาทหนาท�หลกและรอง เน�องจากสภาพแวดลอมของเมองซ�ง

เตมไปดวยความสบสนวนวาย พลกพลานจอแจ มผลใหบคคลแสวงหาท�พกผอนท�มใชเพยงรางกาย คอม

ตนไมรมร�น ใหอากาศด มท�วางใหเดนหรอออกกาลงกายในรปแบบตาง ๆ ไดเทาน �น แตส�งท�วดให

มากกวาน �นคอการพกผอนทางจตใจ ไดแกความสงบเงยบเปนพ �นฐานในยามปกต และสาหรบศาสนกชน

วดท�สงบยงใหบรรยากาศท�ไดระลกถงพระรตนตรยทาใหจตเกดความชมช�น ศรทธา ซ�งสวนสาธารณะ

ท�วไปใหไมได หรอวดท�ออกแบบทางศลปะอยางมสนทรยะกชวยใหผชมเกดความปต ศรทธาไดดวย

กรณวดโพธ� เผอกจะเหนอทธพลของการปรบปรงสปปายะดานสถานท�ชดเจนมาก

เน�องจากมการปรบปรงจากสภาพเดมโดยพระแกนนา จากสภาพท�ขาดระเบยบสการปรบภมทศน จดแบง

สถานท�ใหเปนสดสวน และปรบปรงสถานท�ภายในอโบสถใหเอ �อตอกจกรรมท�จะเกดข �น ทาใหวดซ�งเคย

ระเกะระกะดวยรถท�เขามาจอด ขาดความเปนระเบยบ ไดรบการปรบปรงใหเปล�ยนแปลงโดยชดเจน อก

ท �งปรบซมประตวดซ�งเปนเหมอนดานแรกของการตอนรบผมา ใหดสวยงามเหมาะสม ฯลฯ เชนเดยวกบ

วดไผเหลองซ�งปรบปรงเพ�มสภาพแวดลอมใหรมร�น และเม�อจะมการปรบปรงสถานท�กจะคานงถงส�งท�เพ�ม

เขามาใหมใหสอดคลองกบของเดมและเนนธรรมชาต เชน การขดบงน �า ซ�งสามารถใชประโยชนใน

กจกรรมลอยกระทง จดพ �นท�มมหน�งเลก ๆ สาหรบผ ท�ตองการไหวพระขอพรตามความเช�อในเร�องส�ง

ศกด�สทธ� ทาบญใสกลอง แตมไดใหความสาคญเปนพเศษ พจารณาจากไมมผ คาดอกไมธปเทยนท �งใน

วดและนอกวด แตใหผศรทธาเล�อมใสดาเนนการเองจากขาวของท�จดไวใหบนโตะ แลวหยอนเงนบรจาค

แตในวดโพธ�เผอกจะไมมเลย เน�องจากท �งเจาอาวาสและพระแกนนาไมใหความสาคญ แตกตางจากวด

คลองแห ซ�งจะมกจกรรมในดานน �มากกวาโดยชดเจน มรปป �นพระโพธสตวกวนอมซ�งคนจนในอาเภอ

หาดใหญนบถอ มการรบบรจาคและขายดอกไมธปเทยน

สวนวดพระศรอารยจะจดแบงพ �นท�กจกรรมออกจากเขตท�ควรสงบเพ�อมใหกจกรรมซ�งใน

หลายคร �งมความอกทกจากเสยงของเดกและเยาวชน นกทองเท�ยว ไมใหรบกวนความสงบเงยบสาหรบ

ผ อ�นท�จะมาใชประโยชนจากวด แมวดจะมช�อเสยงในเร�องเกจอาจารย แตกไมมธรกจการคาอนสบเน�อง

จากช�อเสยงของเกจอาจารย เหมอนกบวดจานวนมากในเมองท�แสวงหารายไดและลาภสกการะจาก

ความศกด�สทธ�ดงกลาว แตกมไดถงกบปฏเสธมใหมเลยโดยส �นเชง เน�องจากเปนวดท�อยในเสนทางการ

ทองเท�ยวของ จ.ราชบร ในแตละวนจงมนกทองเท�ยวท�หลากหลายเดนทางมาเย�ยมชม


เง�อนไขสาคญซ�งจะมผลตอระดบคณภาพของการจดสปปายะใหเอ �อตอการทาหนาท�ของ

วด คอ มปจจยจาเปนท�กลาวถงในประการแรก ไดแกมแกนนาพระและคฤหสถซ�งมคณสมบตตามท�กลาว

ไว นอกจากน �จะตองไดรบความรวมมอจากเจาอาวาส และไดรบความสนบสนนจากปจจยภายนอกท �ง

ดานความร ทรพยากร ความรในท�น �มใชเพยงความรทางดานสถาปตยกรรมเทาน �น แตครอบคลมถง

ความรในเร�องภมหลงของวด ชมชนซ�งเปนท�ต �งของวด และชมชนบรเวณใกลเคยงท�อาจจะมาใชประโยชน

จากวดได รวมไปถงแหลงทรพยากรท�จะใหความสนบสนนในการพฒนาและบารงรกษาดวย

4.3.4 ปจจยของการจดทนดวยทาทท�เอ �อใหเกดความศรทธา

การจดกจกรรมเพ�อการฟ�นฟบทบาทวดของ 4 กรณศกษา ลวนแตตองใชงบประมาณมาก

นอยตางกนไป แตละวดมแหลงท�มาของงบประมาณแตกตางกน เชน คายสอนธรรมะเยาวชนกจะม

งบประมาณของหนวยงานเขามาสนบสนน หรอการอาศยเงนบรจาค ม 2 กรณศกษาท�มเง�อนไขพเศษ

คอเปนงบประมาณสวนตว ไดแกวดโพธ�เผอกซ�งการจดกจกรรมและฟ�นฟสปปายะไดมาจากทนสวนตว

ดวยการระดมทนจากภาคเครอขายของพระแกนนาสมยทานยงเปนคฤหสถ สวนวดพระศรอารยไดมาจาก

เงนมรดกของโยมมารดาเจาอาวาส ซ�งนามาต �งเปนมลนธใชในการดาเนนงาน สวนวดไผเหลองไดมาจาก

หลายแหงตามความหลากหลายของกจกรรม บางสวนไมตองใชเงนเชน กจกรรมเย�ยมผ ปวยท�โรงพยาบาล

การจดกจกรรมปฏบตธรรมตามหมบานจดสรรนอกจากไมตองใชงบประมาณแลว ยงไดเงนบรจาคจาก

ญาตโยมดวย แตพระแกนนากคนใหกลมใชในกจกรรม ซ�งสรางความเล�อมใสศรทธาใหแกญาตโยมมาก

ย�งข �น ฐานะโดยพ �นฐานของพระแกนนาในกรณศกษามภมหลงทางฐานะด มเครอขายสวนบคคลท�จะ

ระดมทนได

กรณศกษาสะทอนใหเหนวา การบรหารจดการเงน ประเดนสาคญมใชการมหรอไมมเงน

เพยงประการเดยว เพราะแหลงทนสามารถหาได หากกจกรรมมความชดเจน เพราะยงมผ เล�อมใสศรทธา

ตองการสนบสนนกจกรรมทางศาสนาอยเสมอ ประเดนสาคญท�มความเปราะบางและออนไหวสงคอ จะ

บรหารจดการทนทรพยอยางไรใหโปรงใส ปองกนขอครหา เน�องจากเปนปญหาท�มกเกดข �นและถกระแวง

อนเน�องมาจากขาวสารท�ปรากฏตามส�อตาง ๆ อยเสมอ (จนเกดวล “วดคร�งกรรมการคร�ง”) พระแกนนาวด

โพธ�เผอกตระหนกในปญหาประการน �ด จงเลอกใชงบประมาณสวนบคคลของทานเองหรอท�ไดมาจากการ

ระดมเครอขายซ�งรจกเช�อถอกนดต �งแตกอนบวช ซ�งถอเปนเง�อนไขเฉพาะท�มใชจะทาไดโดยท�วไป

แตสาหรบท�วไปแลว ทาทตอการจดการเงน ถอเปนปจจยสาคญมากประการหน�งตอ

ความราบร�นในการฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวด เพราะมผลโดยตรงตอความศรทธาในเบ �องตนของ

ผ เก�ยวของ นอกจากวดโพธ�เผอกดงกลาวแลว วดพระศรอารยและวดไผเหลองไดแสดงชดเจนถงการ


เสยสละให โดยมประสงคลาภสกการะ เชน การนาเงนมรดกต �งมลนธ หรอการคนเงนบรจาคของญาตโยม

กลมปฏบตธรรมตามหมบานจดสรรใหแกกลมเพ�อทากจกรรมตอเน�อง รวมถงทาทไมเขาของเก�ยวกบเงน

ทองในขณะเดยวกนกมวตรปฏบตท�เรยบงาย สนโดษในปจจย 4 ไมสะสม ของเจาอาวาส ซ�งคฤหสถเหน

อยางตอเน�องมานาน ลวนแตเปนปจจยใหงานฟ�นฟไมสะดดตดขด หรอเปดจดออนไปสปญหาหรอ

ความเส�อม

เง�อนไขสาคญในปจจยประการน � เก�ยวโยงกบปจจยจาเปนประการท� 1 คอคณสมบตของ

แกนนาพระและคฤหสถ ท�อยโดยสนโดษในวตถ มงความสขทางจตวญญาณจากความรในระดบ

โลกตรธรรม อนทาใหผ เก�ยวของเหนและสมผสโดยชดเจนวา มไดหวงลาภสกการะใด ๆ อนสวนทางกบ

ขาวภาพลกษณของวดและพระสงฆในทางลบซ�งปรากฏอยเปนประจา

กลาวโดยสรป จากผลการศกษาซ�งสงเคราะหมารายงานท �งหมดน � จะเหนไดวา การ

ฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดรวมไปถงพระสงฆน �น มความเปนไปได แมกระท�งในเขตพ �นท�เมอง-ก�งเมอง ซ�ง

มปจจยแวดลอมท�เปนอปสรรคมากมายหลายประการใหทาไดยากลาบาก การฟ�นฟปจจยสปปายะของ

โครงการพฒนาพ�นท�วดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะของเมองฯ หรอ“โครงการวดบนดาลใจ” กเปนปจจย

หน�งท�สาคญ แตกลาวไดวา สปปายะดานสถานท�ยงมใชปจจยสาคญท�สด หากเปนปจจยเสรมท�มความ

เก�ยวของ โดยยงมปจจยสาคญอ�น ๆ อกท�จะตองฟ�นฟสรางสรรคข �นมา กรณศกษาท �ง 4 วด แมเปน

บทเรยนเลก ๆ แตใหนยสาคญของการเรยนรวา หากพฒนาปจจยเอ �ออยางถกตองเหมาะสมแลว ก

สามารถทาใหวดและพระสงฆมบทบาทหนาท�ข �นมาไดใหมท �งบทบาทหนาท�หลกและบทบาทหนาท�รอง

เพ�อฟ�นฟวดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะของเมองในการเยยวยาวกฤตการณดานกาย จต สงคม และจต

วญญาณ จากการพฒนาของสงคมสมยใหม

9-FINAL REPORT บทท� 5 บทสรป วจย ศรว..doc 87

บทท� 5

บทสรปและขอเสนอแนะ

5.1. บทสรปการวจย

การศกษาวจยเร�องน � มงหาคาตอบใหกบ“โครงการพฒนาพ �นท�วดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะของ

เมองเพ�อพลกฟ�นสปปายะและการเปนศนยรวมจตวญญาณใหกบวดท�วประเทศ” หรอ “โครงการวด

บนดาลใจ” วา

(1) ปจจยและเง�อนไขอะไร ท�เอ �อตอการฟ�นฟบทบาทของวดในเขตเมอง-ก�งเมอง ใหพฒนาเปน

ศนยเรยนรสขภาวะดานจตวญญาณทามกลางบรบทท�มความซบซอนและเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวของ

สงคมสมยใหม ?

(2) แนวคดสปปายะและการฟ�นฟบทบาทของวดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะของเมองในสงคม

สมยใหม ควรเปนอยางไร ?

(3) มเหตปจจย เง�อนไข และบรบทใดท�เอ �อใหแนวคดดงกลาวมประสทธภาพในทางปฏบต ?

การศกษาใชการวจยเชงคณภาพ เกบขอมลจากแหลงขอมลบคคล ประกอบดวยผทรงคณวฒท �ง

บรรพชตและคฤหสถดานการพระศาสนา , นกกจกรรมทางสงคม , นกสงคมวทยา – มานษยวทยา เปนตน

แหลงขอมลเอกสารท �งภาษาไทยและองกฤษ สงเคราะหขอมลเขากบผลการศกษาภาคสนามจากกรณ

ศกษาวดในเมองและก�งเมอง 4 กรณ ของจงหวดนนทบร ราชบร สงขลา ผลการศกษาสรปขอคนพบใน

คาถามการวจยท �ง 3 ขอได ดงน �

5.1.1. ปจจยและเง�อนไขท�เอ �อตอการฟ�นฟบทบาทของวดในเมองและก�งเมอง

ประกอบดวยปจจยท�จาเปน (Necessary conditions) ท�มอาจขาดได แตกเปนปจจย

ท�วไปท�วดอ�นๆ สามารถพฒนาใหมข �นได ท �งโดยวดและพระสงฆของวดเองหรอโดยความรวมมอของภาค

และเครอขาย ประกอบดวย

ปจจยดานคณสมบตของแกนนาพระสงฆและคฤหสถ ประกอบดวย 1) มภมรในระดบ

โลกตรธรรม 2) มทกษะในการออกแบบวธการศกษา (ไตรสกขา)และ 3) มความรเทาทนการเปล�ยนแปลง

ของโลกสมยใหมโดยเฉพาะวฒนธรรมบรโภคนยม นอกจากน �ตองมคณสมบตอ�น ๆ เปนปจจยเอ �อท�หนน

เสรมซ�งทาใหแนวคดการฟ�นฟมประสทธภาพในทางปฏบต โดยแบงได 2 สวน คอ 1) คณสมบตทาง

ความคด ประกอบดวยเปนผ มวสยทศน และความคดเชงยทธศาสตร,มความคดเชงสรางสรรคเพ�อตอยอด

กจกรรมใหสามารถเขาถงบรบทของเมองท�มความหลากหลายของกลมบคคลท�แตกตางท �งอาชพ ฐานะ


การศกษา อาย รสนยม ฯลฯ 2) คณสมบตดานปฏบตการ คอประสานความรวมมอไดด สามารถสราง

เครอขายภาคใหมความหลากหลาย แตกตาง จนสามารถขยายงานไดหลากหลายเน �อหา อกท �งสามารถ

บรหารทรพยากรโดยชานาญ มใชเฉพาะทนเงน แตครอบคลมทนอ�น ๆ เชน ทนมนษย ทนความร ทน

ทรพยากรวตถ และมความใฝร แสวงหาความคดและความรใหม ๆ อยางสม�าเสมอ

นอกจากน � กมความสามารถและทกษะการส�อสารด วาทศลปด สามารถสรางความ

รวมมอกบผ เก�ยวของ รวมท �งแสดงธรรมไดเปนท�ประทบใจของคนวยตาง ๆ ท�แตกตางกนได ไมวาเยาวชน

ผใหญ ผสงอาย และสดทายคอมภาวะผ นา ใหความสาคญกบการพฒนาบคลากร และดแลใสใจผ อ�น

เง�อนไขสาคญของระดบพลงแหงปจจยในประการน � คอการสามารถทางานรวมกนเปน

หน�งเดยวได ท �งผ นาและผตาม ท �งบรรพชตและคฤหสถ โดยมการแลกเปล�ยนส�อสารอยางตอเน�อง เพราะ

จะทาใหคณสมบตเดนตาง ๆ ของสมาชกแตละรปและแตละคนเปนพลงรวมในการผลกดนภารกจไดมาก

ย�งข �นและ มความย�งยน

5.1.2. ปจจยกจกรรมหลากหลาย ไมหยดน�ง และมความตอเน�อง

ลกษณะสงคมแบบเปดของเมอง ซ�งมผ อยอาศยท�มภมหลงหลากหลายแตกตางกนสง

มาก การฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดจงตองสามารถสรางกจกรรมท�สอดคลองกบวถชวตและความแตกตาง

นานา ประการได ท �งกจกรรม เน �อหา วธการ เวลา ฯลฯ ตองมความยดหยน มการหมนเวยน

เปล�ยนแปลง ไมสามารถหยดน�งหรอใชตนแบบเดยวกนทกคร �ง อกท �งจาเปนจะตองมความตอเน�อง

เพราะการพฒนาบคคลดานจตวญญาณ เปนกระบวนการเรยนรเพ�อการเปล�ยนแปลงกระบวนทศน วธคด

พฤตกรรม ซ�งไมสาเรจรปในเวลาอนส �น

เง�อนไขของระดบพลงแหงปจจยในประการน � ข �นกบปจจยดานคณสมบตของพระแกนนา

และคฤหสถ เพราะเอ �อใหการออกแบบกจกรรมมความหลากหลายสง ตอบสนองกลมเปาหมายตาง ๆ ได

มาก เม�อผลแหงกจกรรมเปนท�ประทบใจ มผลเปล�ยนแปลงตอบคคล กจะทาใหกจกรรมมความสบเน�อง

และในบางกรณกลมเปาหมายดาเนนการตอดวยตนเองอกดวย

5.1.3. ปจจยสถานท�ยงมเง�อนไขพฒนาสปปายะได

การวจยพบวาสปปายะถอเปนปจจยแรกหรอดานแรกของบคคลภายนอกท�เขาสพ �นท�วด

บคคลจะใชเวลาอยนานเพยงใด เขารวมกจกรรมดวยหรอไม ตอเน�องเพยงใด ข �นกบปจจยในประการน �

เปนสาคญ การจดสปปายะใหมความสงบ รมร�น เปนธรรมชาตมากท�สด จะเอ �อตอการพฒนาบทบาท

หลกของวดไดมาก โดยเฉพาะในเขตเมอง ซ�งแสวงหาพ �นท�ในแบบดงกลาวไดจากด หากวดซ�งมอย


มากมายในเขตเมองก�งเมอง สามารถจดสปปายะใหเปนธรรมชาต เปดใหผ คนเขาถงโดยงาย ไมรสก

แปลกแยก กจะเอ �อตอการจดกจกรรมสงเสรมการพฒนาจตวญญาณไดมากข �น หรออยางนอยท�สดทาให

บคคลภายนอกท�ผานเขามาพกผอน เร�มเหนวาวดมบทบาทและเอ �อประโยชนท�มองเหนไดแกคณภาพชวต

หรอสขภาวะของเขา วดจงไมหางไกลจากชวตประจาวนของผอยเมอง

เง�อนไขสาคญซ�งจะมผลตอระดบคณภาพของการจดสปปายะ คอ มแกนนาพระและ

คฤหสถซ�งมคณสมบตตามท�กลาวไว และตองไดรบความรวมมอจากเจาอาวาส รวมท �งไดรบความ

สนบสนนจากปจจยภายนอกในดานความร ทรพยากรท�เอ �อใหการจดสปปายะตอบสนองความตองการ

ของชมชนซ�งวดต �งอยและชมชนบรเวณใกลเคยง รวมไปถงมแหลงทรพยากรท�จะใหความสนบสนนในการ

พฒนาและบารงรกษาดวย

5.1.4. ปจจยของการจดการทนดวยทาทท�เอ �อใหเกดความศรทธา

ทนทรพยเปนปจจยสาคญของการทางาน แตจากการศกษาพบวายงไมสาคญเทากบทาท

ของการจดการเงนของผ เก�ยวของ ท �งพระและฆราวาส เน�องจากการจดการอยางโปรงใส เปนท�รบรโดย

ท�วถง โดยเฉพาะทาทของพระสงฆหากจดการใหเหนโดยชดเจนวา นอกจากมไดรบประโยชนในทางเงน

ทองแลวยงพรอมสละเงนทองท�มท�ได เพ�อประโยชนของการพระศาสนากจะสรางความเล�อมใสศรทธาแก

ญาตโยม ใหรวมมอในกจกรรมตาง ๆ ดวยด

เง�อนไขสาคญในปจจยประการน � เก�ยวโยงกบปจจยจาเปนประการท� 1 อกเชนกน คอ

คณสมบตของแกนนาพระและคฤหสถ ท�อยโดยสนโดษในวตถ มความสขทางจตวญญาณใหผ เก�ยวของ

เหนและสมผสได มทาทชดเจนวามไดหวงลาภสกการะใด ๆ จะเปนแรงบนดาลใจท�สาคญของการพฒนา

ทนใน ทกดาน

5.2. ขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะน �ไดจากผลการวจยและขอเสนอแนะจากผทรงคณวฒท�ไปสมภาษณ มดงน �

5.2.1. โครงการฯ ควรท�จะตองใหความสาคญมากท�สดตอการจดการเรยนรเพ�อใหเกดการ

พฒนาคณสมบตของแกนนาพระสงฆและคฤหสถของวดท�เปนกลมเปาหมาย เพราะการวจยพบวา

คณสมบตของแกนนาพระสงฆและคฤหสถ คอปจจย “จาเปน” หรอพ �นฐานของการฟ�นฟวดบนดาลใจใน

เขตเมอง หากพจารณาจากรายละเอยดของคณสมบตท�ไดจากการศกษาในงานวจยแลว จะพบวา

กระบวนการเรยนรควรมองคประกอบท�สาคญดงน �


(1) ดานเน�อหา : ประกอบดวย

(1.1) พทธศาสนาในระดบโลกตรธรรมหรอแกนแทของพระพทธศาสนา การ

เรยนรจะตองเอ �อ ใหผ เขารวมสามารถวเคราะหแยกแยะแกนออกจากการปะปนของศาสนา ลทธอ�น

อยางไรกตาม ควรท�จะตองเรยนรสวนของ กระพ � เปลอก ใหถกตองดวย ไมละเลยสวนใดเลย หากแต

สามารถใชประโยชนจากท �งสามสวนอยางเหมาะสมกบระดบภมหลง-ภมรของบคคล , บรบทแวดลอมและ

กาลเทศะ เน�องจากท �งแกน กระพ � เปลอกเก�ยวของกบการออกแบบกศโลบายพาคนเขาสแกนธรรมได

ท �งส �น ดงความสามารถของพระสงฆในยคกอน และพทธวธในการสอนของพระพทธองคในคร �งพทธกาล

ความรความเขาใจในเน �อหาสวนน � จะนาไปสการพฒนาวธคด วธการมองโลก สงคมและบคคล

ท�มความยดหยน เขาใจความหลากหลาย เอ �อตอการพฒนาทกษะการออกแบบกจกรรมดานการพฒนา

จตวญญาณ มวสยทศนมองไกลมองใกล สามารถวางแผนในระยะตาง ๆ ไดอยางเหมาะสมดวย

(1.2) ความรเทาทนวฒนธรรมบรโภคนยมท�แทรกซมอยในทกพ �นท�ทางสงคม

และในมตของการพฒนาดานตาง ๆ มใชเฉพาะดานเศรษฐกจ แตในโลกทศน ว ธคด ท� นาไปส

วกฤตการณของโลกปจจบน ท� จาเปนตองอาศยโลกทศนและวธคดวธมองแบบใหมท�แตกตางจาก

การศกษาในกระแสหลกของสถาบน การศกษาท�วไปท�ไมเอ �อตอการพฒนาจตวญญาณ

(1.3) ความรทางพทธศาสนาท�จะสงเสรมการบรหารจดการท �งภายในและ

ภายนอกวด เพราะโดยขอเทจจรงแลว พทธศาสนาใหความสาคญอยางสงกบการจดการทางสงคมอยาง

ประณตลกซ �งโดยองหลกสจธรรมหรอความเขาใจอนถองแทในธรรมชาตของมนษยและการรวมกลมของ

มนษย (ดงองคประกอบของ“ธรรม + วนย”) ดงน �นควรนาความรทางดานพทธศาสนามาเปนฐาน

ประยกตรวมกบความรและเคร�องมอของการจดการสมยใหม เพ�อการสรางและพฒนาความสมพนธใน

ระดบตาง ๆ โดยเฉพาะระดบเครอขายซ�งมความหลากหลายสง เพ�อใหสามารถขยายความรวมมอและ

รกษาความสมพนธทามกลางความแตกตางของภาคใหมความราบร�นในการผลกดนบทบาทหนาท�ของวด

(1.4) ฝกฝนทกษะในการประยกตความรตางๆดงท�กลาวมาขางตน ไปใช

ประโยชนและทกษะอ�น ๆ ท�จาเปนตามผลการวจย เชน ทกษะในการออกแบบกศโลบายเพ�อการพฒนา

จตวญญาณ ทกษะการส�อสารกบกลมเปาหมายท�หลากหลาย เปนตน

(1.5) ความรท�ไดจากการแนะนาของผทรงคณวฒ คอ

ความรและทกษะในการวเคราะหชมชน การทางานชมชนเพ�อใหม

ความรในการสรางความสมพนธทางสงคมในบทบาทหนาท�หลก-รองของวดไดอยางเหมาะสม เกด


ประโยชนเก �อกลซ�งกนและกน รวมไปถงการวเคราะหบรบททางสงคมในอาณาบรเวณของการคมนาคมท�

วดต �งอย เพ�อวเคราะหหาจดเดนของวดท�จะสรางเง�อนไขของการรวมกลมคนในเสนทางคมนาคมเดยวกบ

วด

ทกษะในการใหคาปรกษา แนะนา แนะแนว อยางมจตวทยา และ

เขาใจปญหาของวถชวตสมยใหม

การตลาดทางสงคม ประยกตความรสมยใหมในการสรางพ �นท�ทาง

สงคมดวย กลยทธใหม ๆ ซ�งจะทาใหวดมความสาคญในชวตของสงคมสมยใหม

วธคดแบบตาง ๆ ท�มความสาคญ อาท ความคดเชงวพากษ ความคด

เชงสรางสรรค ความคดแบบวเคราะหและสงเคราะห ความรเชงระบบ เปนตน

ความรดานการวจย (ธมมวจย) เพ�อพฒนาการเรยนรหลายดานท �ง

การเกบขอมล การสงเกต การวเคราะห-สงเคราะห การจดการความร (สอดคลองกบผลการศกษาใน

กรณศกษาซ�งประสบความสาเรจจากการทาธมมวจยของวดพระศรอารย)

ความรดานสนทรยศาสตรเพ�อใหสปปายะมความประณต โนมนาไปส

ความสงบในสวนของผออกแบบสปปายะ ควรมความรดานสนทรยศาสตร , ความรในการจดแสง ส เสยง

ใหเอ �อตอความสงบ และใหรสกไดถงการเปนพ �นท�สาธารณะซ�งทกคนเขาถงไดโดยไมมขอจากดทางเพศ

วย ผ มความบกพรองทางรางกาย ฯลฯ

(2) ดานกระบวนการเรยนรของเน�อหา

กระบวนการเรยนรตามเน �อหาท�กลาวมา ควรเนนการเรยนรจากของจรงใหมาก

ท�สด ผานกรณศกษาและการทศนศกษาจากของจรง แลวนามาถกเถยงแลกเปล�ยนท�เนนการประยกตกบ

บรบทของตนเอง เรยนรผานกลมการสมมนา หรอกระบวนการอ�น ๆ ซ�งสงเสรมการแลกเปล�ยนเรยนรไป

พรอมกบความสมพนธเชงสงคม และการฝกทกษะการพด การส�อสาร การนาเสนอ การจบประเดน ฯลฯ

ไปพรอมกน

(3) ดานแหลงเรยนร

ใหมความหลากหลายใหมากท�สด เพ�อฝกทกษะในดานตาง ๆ ไปดวยในตว เชนเรยนร

จากบคคลหลากหลายสถานภาพ เรยนรจากหนงสอ ส�อหลายรปแบบ (Multimedia) สถานท� ฯลฯ เพ�อให

ได ฝกทกษะการพด การส�อสาร การต �งคาถาม การสงเกต ฯลฯ

5.2.2. การสงเสรมสนบสนนใหวดพฒนาสปปายะท�เอ�อใหวดฟ� นฟบทบาทหนาท�หลกทางดาน

การพฒนาจตวญญาณและบทบาทรองในการเก �อกลสงคมน �น มประเดนท�ควรจะตองไดรบการพจารณา


ดวยความรอบคอบเปนพเศษ คอการพฒนากจกรรมทางสงคมของวดน �น จะตองเช�อมโยงกบภมรดาน

โลกตรธรรมของพระสงฆและคฤหสถท�เก�ยวของเปนอยางย�ง เพ�อใหการออกแบบกจกรรม ไมวาจะ

หลากหลาย แปลกใหมไปสกเพยงใด กจะไมหลดไปจากเปาหมายของบทบาทหนาท�หลก คอการพฒนา

บคคลท �งพระสงฆ คฤหสถ และสงคมใหเขาถงแกนธรรมหรอจตวญญาณ ซ�งกลาวไดวา ไมมสตรสาเรจท�

ตายตว การออกแบบกจกรรม โดยเฉพาะทางสงคมน �น ข �นอยกบระดบธรรม ความสนใจ และปญหาของ

กลมเปาหมาย รวมถงปจจยทางสงคมท�เก�ยวของ ฯลฯ และความพรกพรอมในดานตาง ๆ ของวดและ

พระสงฆผจดกจกรรมเองดวย

ความทาทาย คอกจกรรมท�คดคนข �นน �น จะเก �อกลตอปญหาซ�งมไดตรงไปตรงมาแบบ

สงคมเกษตรกรรม (เชน สรางถนน ความเจบไข ภยแลง ฯลฯ ) ไดอยางไร เพราะมปญหาและ

วกฤตการณทางสงคมแบบใหมซ�งมเหตปจจยท�สลบซบซอนหลายมตมาก เชน ปญหาหน �สนท�มใชเกดจาก

ความยากจนเหมอนสมยเดม หากแตเกดจาก “ความตองการเทยม” ท�กระตนการใชจายเงนท�เกนตวของ

บคคลจากวฒนธรรมบรโภคนยม , ปญหาโรคภยไขเจบท�มไดเกดจากปญหาสขอนามย แตความเจบปวย

สวนใหญมาจากกลมโรคไมตดตอ (Non-communicable diseases / NCDs) ท�เกดจากการไมสามารถ

ควบคมจตใจและพฤตกรรมการกน การออกกาลงกาย การใชชวตอยางสมดลของบคคลได เชน โรคอวน

โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง ฯลฯ , ปญหาผสงอายถกทอดท �ง .การต �งครรภในวยเรยน ,โรคซมเศรา

ฯลฯ การเขาไปจดการชวยเหลอสงคมของวดและพระสงฆจะชวยไดมากนอยเพยงใดหรอควรชวยเพยงใด

จงไมมผลกระทบตอการพฒนาไตรสกขาของพระสงฆเอง ท�จะตองไมหยดความเพยรพยายามในการ

ฝกฝนพฒนาตนเองดวยตราบเทาท�ยงเปนสมมตสงฆอย และเม�อทากจกรรมน �นแลวจะไมเกน

ความสามารถในการจดการของวดและพระสงฆในระยะยาว อกท �งสามารถตอยอดไปสการพฒนาทางจต

วญญาณใหแกบคคลและสงคมตามบทบาทหนาท�หลกของวดและพระสงฆ

5.2.3. การฟ� นฟวดใหเปนศนยเรยนรสขภาวะดานจตวญญาณของเมอง จาเปนท�จะตองม

เคร�องบงช �ท�เอ �อใหพระสงฆกบวดและโครงการฯ ไดสารวจความเปนไปไดในเบ �องตน วามความพรอมหรอ

ความเปน ไปไดในการเขารวมขบวนการขบเคล�อนสรางสรรควดบนดาลใจหรอไม มากนอยเพยงใด และม

หนทางสรางหรอเสรมเพ�มความพรอมดงกลาวไดมากนอยเพยงใด

จากผลการวจย มขอเสนอแนะวา พระสงฆ-คฤหสถของวด และโครงการฯ อาจใชการ

สารวจหาทนทางสงคมของวด อนประกอบดวย

(1) ทนบคคล ไดแก มพระสงฆท�มฉนทะในศาสนากจน �อยางจรงจง มเจาอาวาส

ไวยาวจกร หรอพระเถระผ ใหญ อาท เจาคณะอาเภอ-จงหวด ผ นาองคกรในทองถ�น เชน องคการบรหาร


สวนจงหวด เทศบาลนคร-เมองฯลฯ) องคกรภาคธรกจ ฯลฯ ซ�งมความเล�อมใสในการพระศาสนา และ

ความพรอมจะมมากย�งข �นอกหากบคคลท�กลาวมาโดยเฉพาะพระสงฆเปนผ มภมรดานโลกตรธรรม และ

ความรอ�น ๆ ท�กลาวมาในบทท� 4 ขอ 4.3.1(คณสมบตของแกนนาพระสงฆและคฤหสถ) โดยท�คณสมบตไม

จาเปนจะตองรวมอยในบคคลเดยว หากรวมกนอยในคณะบคคลท�จะรวมกนทางานได

(2) ทนธรรมชาต คอ วดยงมสภาพของธรรมชาต เชน ความรมร�นของตนไม พ �นท�วาง

ซ�งจะเอ �อใหเกดการพฒนาพ �นท�สเขยวใหเพ�มข �นจากเดมได หรอสามารถจดระเบยบพ �นท�ได

(3) ทนทางวฒนธรรม เชน มงานศลปะ เร�องเลา ตานาน ประวตชวตพระเกจอาจารย

ท�นาศรทธาเล�อมใสในดานการปฏบตธรรม ซ�งจะเปนฐานของการพฒนากศโลบายสรางการเรยนรเขาส

การพฒนากศลธรรมและจตวญญาณ ไดมากข �น

หากจดลาดบความสาคญแลว การมทนบคคล-องคกรถอวาสาคญท�สด เพราะทาให

สามารถ นาทนในขออ�น ๆ มาพฒนาตอยอดได รวมถงจดหาหรอระดมงบประมาณท�จาเปนตองใชไดอยาง

เหมาะสม โดยไมขดแยงกบหลกธรรมคาสอนของพทธศาสนา

10-FINAL REPORT บรรณานกรม วจย ศรว..doc 95

บรรณานกรม

ภาษาไทย

หนงสอ

ขวญดน สงหคา. (2554). การบรณาการการศกษาของโรงเรยนสมมาสกขาศรษะอโศกเพ�อพฒนาบคคล

และชมชน. (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลยอบลราชธาน.

จไรรตน บญท�สด. (2556). บทบาทของพระสงฆในการพฒนาสงคม กรณศกษา พระเทพรตนกว (สรนทร

ชตนธโร) วดมหาธาต อ.เมอง จ.เพชรบรณ. มหาวทยาลยราชภฏเพชรบรณ.

ชนษฏา ขสข, จตราวด ฐตนนทกร และจฑารตน รตนพทกษชน. (2558). ความเปนเมองของหาดใหญ.

กรณศกษา: งานวจยในประเทศไทย ดานการรบมอของเมองกบการเปล�ยนแปลงสภาพภมอากาศ.

กรงเทพฯ: โครงการเครอขายเมองในเอเชยเพ�อรบมอกบการเปล�ยนแปลงสภาพภมอากาศ.

ทนงชย บรณพสทธ�, พระมหา. (2545). บทบาทของวดกบชมชนเมอง ในเขตบางรก กรงเทพมหานคร.

(วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลยมหดล.

ธวชชย จนจฬา และ สหรฐ เจตมโนรมย. (2556). วดเพ�อพฒนาเยาวชนและครอบครว. กรงเทพฯ : แอลเพรส.

นธ เอยวศรวงศ. (2543). พทธศาสนาในความเปล�ยนแปลงของสงคมไทย. กรงเทพฯ : มลนธโกมลคมทอง.

พระมหาพนม เน�ยวกล. (2544). ความคาดหวงของพทธศาสนกชนตอบทบาทของพระสงฆในสงคม

ปจจบน. (วทยานพนธปรญญาสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พระครวมลกตตสนทร และคณะ. (2546). การจดการทองเท�ยวบรเวณวดพระธาตชอแฮ โดยความรวมมอ-

ของชมชนเทศบาลตาบลชอแฮ อ.เมอง จ.แพร. สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

พระธรรมปฎก (ป.อ ปยตโต) (2546).ตองฟ� นฟวด ใหชนบทพฒนา สงคมไทยจงจะกาวหนาไดม�นคง.

สานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

พระไพศาล วสาโล. (2547). สองสวาง ทางไท. กรงเทพฯ : กลมเสขยธรรม.

พระไพศาล วสาโล. (2552). พทธศาสนาไทยในอนาคต แนวโนมและทางออกจากวกฤต. กรงเทพฯ : มลนธ

โกมลคมทอง.


พระไพศาล วสาโล (2558). คานาหนงสอ ใน บวชตนไม . ซซาน ดารลงตน เขยน,นยนา นาควชระ แปล.

กรงเทพฯ สานกพมพสวนเงนมมา.

พระมหาสมทรง สรนธโร, ประเวศ วะส, สมบรณ สขสาราญ และ สลกษณ ศวรกษ. (2525). บทบาทของ

วดและพระสงฆไทยในอนาคต. คณะกรรมการศาสนาเพ�อการพฒนา.

พระมหาทนงชย บรณพสทธ� .(2545) บทบาทของวดกบชมชนเมอง ในเขตบางรก กรงเทพมหานคร.

(วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต) มหาวทยาลยมหดล, สาขาวชาพฒนาชนบทศกษา.

พระมหาพระยนต สนตจตโต. (2550). บทบาทพระสงฆกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต กรณศกษา ปา

ชมชน บานปะอาว ต.ปะอาว อ.เมอง จ.อบลราชธาน. (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหา

บณฑต). มหาวทยาลยราชภฎอบลราชธาน.

พระราชวรมน (ป.อ.ปยตโต). (2527) .สถาบนสงฆกบสงคมไทย. (หนา 205 - 206). กรงเทพฯ : มลนธ

โกมลคมทอง

ยงยทธ บรณเจรญกจ. (2545). กระบวนการสราง ตอรองความหมายของวดในฐานะท�เปนพ�นท�ทางสงคม

กรณศกษาวดปทมคงคา และวดไตรมตรวทยาราม. (วทยานพนธปรญญาสงคมวทยาและ

มานษยวทยามหาบณฑต). มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

วาสนา วงศย �มยอง. (2539). การเปล�ยนแปลงบทบาทของพระในชมชน. (วทยานพนธปรญญาศกษา

ศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลยเชยงใหม.

สมบรณ สขสาราญ. (2527). พทธศาสนากบการเปล�ยนแปลงทางการเมองและสงคม. กรงเทพฯ :

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สจณณา พานชกล. (2549). บทบาทของพระสงฆตอการทองเท�ยว กรณศกษา กจกรรมสนทนาระหวาง

พ ร ะ ส ง ฆ ก บ น ก ท อ ง เ ท� ย ว . ( ว ท ย า น พ น ธ ป ร ญ ญ า ศ ล ป ศ า ส ต ร ม ห า บ ณ ฑ ต ) .

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สลกษณ ศวรกษ. (2525). ศาสนากบสงคมไทย. (หนา 324-325). กรงเทพฯ : เทยนวรรณ.

ขอมลออนไลน

กรมโยธาธการและผงเมอง. วฒนธรรมและชวตในเมอง. สบคนเม�อ 16 สงหาคม 2558, จาก

www.dpt.go.th/ITCitdb/txt/pop/urban5


เดลนวส. (2557). สานกพทธเผย 9 รปแบบทาลายศาสนา. สบคนเม�อ 18 สงหาคม 2558, จาก

http://www.dailynews.co.th/education /246568

ท� ม า ข อ ง ค ล อ ง แ ห . ส บ ค น เ ม� อ 2 2 กน ย า ย น 2 5 5 8 , จ า ก http://www.khlong-u-taphao.com/

index.php?file =article&obj=forum.view(cat_id=at-gen,id=40)

ไทยพบลกา. (2556). สถาบนสงฆและสงคมไทย: ประชากรพระภกษและสามเณรลดลงอยางตอเน�อง.

สบคนเม�อ 3 กนยายน 2558, จาก http://thaipublica.org/2013/10/monastery-institution-1/

วดบนดาลใจ. จาก https://www.facebook.com/watbundanjai

วรตน แสงทองคา. (2553). กรงเทพฯ: วถชวตกบความผนแปร. สบคนเม�อ 16 สงหาคม 2558, จาก

https://viratts.wordpress.com/ 2010/01/15/bangkok-lifestyle/

สานกขาวมสลมไทยโพสต. จดบธเผยแผศาสนาอสลาม. สบคนเม�อ 20 สงหาคม 2558, จาก

http://muslimthai.muslimthaipost.com/main/index.php?page=sub&category=95&id=19216

สานกขาวมสลมไทยโพสต. อหมามนกคดในฝร�งเศสสรางมสยดเคล�อนท�. สบคนเม�อ 20 สงหาคม 2558, จาก

http://muslimthai.muslimthaipost.com/main/index.php?page=sub&category=95&id=14694

หนงสอพมพรงสต. (2556). ศนยพทกษพระพทธศาสนาหว�น พระนอกรตทาชาวพทธเส�อมศรทธา. สบคน

เม�อ 18 สงหาคม 2558, จาก http://www.jr-rsu.net/article/138

อภชาต จารสฤทธรงค และ อรทย หรเจรญพรพานช. (2550). เซกซแอนเดอซต�. สบคนเม�อ 13 สงหาคม 2558, จาก

www.ipsr.mahidol.ac.th/ipsr/annualconference/conferenceiii/Articles/Articles07.htm

อาทตย ประสาทกล. อะไรคอธรรมชาตของความเปนเมอง. สบคนเม�อ 13 สงหาคม 2558, จาก

http://www.volunteerspirit.org/node/1742

ฮากม ผหาดา. (2557). วถชวตคนเมองในประเทศไทย: แนวโนมใหม. สบคนเม�อ 14 สงหาคม 2558, จาก

www.slideshare.net/FURD_RSU/ the-new-trend

วดทศน

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ ปยตโต). จตวทยาส จตภาวนา. สบคนเม�อ 20 สงหาคม 2558, จาก

https://www.youtube.com /watch?v=G4EqLopKQO8

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ ปยตโต). จากเทพสงสด สธรรมสงสด. สบคนเม�อ 20 ตลาคม 2558, จาก

https://www.youtube.com /watch?v=jTkRZNkHEkA


พระพรหมคณาภรณ (ป.อ ปยตโต). ประเทศพทธอยางไทย ทาไมไมเจรญอยางฝร�ง. สบคนเม�อ 30 ตลาคม

2558, จาก https://www.youtube.com/watch?v=vnZQMnjtJS8

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ ปยตโต). ถาไมมวถอแบบงมงาย กอาจใชพธกรรมมาส�อคนใหถงธรรม. สบคน

เม�อ 9 พฤศจกายน 2558, จาก https://www.youtube.com/watch?v=x4GBnzTH5_I

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ ปยตโต). พทธศาสนาเกดข�นมา มใชวาพธกรรมจะไรความหมาย. สบคนเม�อ 29

ตลาคม 2558, จาก https://www.youtube.com/watch?v=r1S2i6WQaks

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ ปยตโต). ถารภมหลงของอนเดยสกหนอย จะคอยเหนแกนของพทธศาสนา.

สบคนเม�อ 30 ตลาคม 2558, จาก https://www.youtube.com/watch?v=sSx3CYe-k9c

วดบนดาลใจ. ทกวนน� เรามวดเพ�ออะไร?. สบคนเม�อ 3 กนยายน 2558, จาก www.youtube.com/watch?v

=8Mjp9RhWcL4

วดบนดาลใจ. ๙ วดบนดาลใจ. สบคนเม�อ 3 กนยายน 2558, จาก www.youtube.com/watch?v=-

ScCXKmnd2s

ภาษาองกฤษ

Angell, Olav Helge. (2007). Church-Based Welfare Agency And Public Religion. Nordic Journal

of Religion and Society, Vol 20:2, p.179 - 193.

Bhargava, Anju. (2012, February 2). Transforming Communities: Siva Principle of Change in

Action. The Huffington Post. Retrieved from http://www.huffingtonpost.com/anju-bhargava/

transforming-communities-_b_1298325.html

Burke, Daniel. (2014, May 14). Millennials Leaving Church in Droves, Study Finds. CNN .

Retrieved from http://edition.cnn.com/2015/05/12/living/pew-religion-study/

Chartres, Richard. (2007). Church Buildings and the Community. Cathedral Communications

Limited. Retrieved from http://www.buildingconservation.com/articles/churchbuildings/

churchbuildings.htm

Haindl, Sangeeta. (2012, February 14). The Indian Temple of Social Innovation. JustMeans.

Retrieved from http://www.justmeans.com/blogs/the-indian-temple-of-social-innovation


Hauck, Volker; Mandie-Filer, Angela, and Boler, Joe. (2005, January). Ringing the Church Bell:

The Role of Churches in Governance and Public Performance in Papua New Guinea.

Discussion paper No 57E. The European Centre for Development Policy Management.

John McKnight (2015, January 13). Low-income communities are not needy — they have

assets. Faith & Leadership. Retrieve from https://www.faithandleadership.com/john-

mcknight-low-income-communities-are-not-needy-they-have-assets

Langille, Justin; Smith, Robyn. (2012). Mission Impossible. Walrus, Vol. 9 (5), p.20-22.

Lee, Jason W. (2005). Sport and the Church: Exploring Sport in the Christian Life Center. The

SMART Journal. Vol. 2 (1), p.25 - 32.

McDaniel, Mike. (2010). Case Studies of Selected Missional Churches That Examine Strategies

Used to Engage the Unchurched in Post-Christendom Context. Dallas Theological

Seminary.

Monrose, Pastor Gilford T. (2012, September 19). The Role and Importance of the Church in the

Community. Huffington Post . Retrieved from http://www.huffingtonpost.com/pastor-

gilford-t-monrose/role-of-the-church_b_1896969.html

Mowat, H.; Swinton, J.; Stark C.; and Mowat, C. (2008) Religion and Suicide: Exploring the Role

of the Church in Deaths by Suicide in Highland, Scotland. Mowat Research and the

Centre for Spirituality, Health and Disability, University of Aberdeen.

Nasioulas, Loannis K. (2011). Social Innovation in Greece. European Commission. Retrieved

from https://webgate.ec.europa.eu/socialinnovationeurope/en/social-innovation-greece

Pessi, Anne Birgitta; Angell, Olav Helge; and Pettersson, Per. (2009). Nordic Majority Churches

as Agents in the Welfare State: Critical Voices and/or Complementary Providers?. The

Finnish Society for the Study of Religion, Temenos Vol. 45 (2), p.207 - 234.

Roan, Ansley. (2015, January 13). NYC Nonprofit Keeps Seniors Connected Across the

Generations. Faith and Leadership. Retrieved from https://www.faithandleadership.com/

nyc-nonprofit-keeps-seniors-connected-across-generations


Schon, Rachel. (2014, January 9). Religion and Social Innovation. European Social Innovation

Research. Retrieved from http://siresearch.eu/blog/religion-and-social-innovation

Swennes, Amanda. (2015, May 19). A Houston Church Supports Its Community by Helping

Schoolchildren. Faith and Leadership . Retrieved from https://www.faithandleadership.com/

houston-church-supports-its-community-helping-schoolchildren

Tanton, Robert; Powell, Ruth; Powell, Glen; and Pepper, Miriam. (2014). The Role of the Church

in Designing Social Change. NAISEM. Retrieved from http://www.natsem.canberra.edu.au/

publications/?publication=the-role-of-the-church-in-designing-social-change

Wells, Gillian. (2006). The Answer Within - The Role of the Church in the Black Community: A

Community Development Response to the Violence in Toronto. Renison College,

University of Waterloo.

Williams, Theartrice. (1992). The Role of the Church in Community Development: Two Cases

Studies, Hubert H. Humphrey Institutes of Public Affairs, University of Minnesota,

Minneapolis, p. 1-8.

Resources on Christian Social Entrepreneurship. (2013, June 17). Faith & Leadership. Retrieved

from https://www.faithandleadership.com/features/articles/resources-christian-social-

entrepreneurship

Special Feature: Hindu Temples of the West Adjusts, Adapt, Improvise (2012, December).

Hinduism Today. Retrieved from http://www.hinduismtoday.com/modules/smartsection/

item.php?itemid=5311

101

ภาคผนวก

11-FINAL REPORTกรณศกษาท� 1 วดไผเหลอง.doc 103

กรณศกษาท� 1

วดไผเหลอง ต.บางรกพฒนา อ.บางบวทอง จ.นนทบร

วรรณกา ถรชาดา1

1. การเปล�ยนแปลงสความเปนเมองของพ �นท�โดยรอบวดไผเหลอง

ในท�น �ตองบรรยายถงสภาพแวดลอมของวดในอดตกอน เพ�อใหเหนความเปล�ยนแปลงท�เกดข �นได

อยางชดเจนวา ความเปนเมองสงผลกระทบตอวดไดอยางไร โดยจะกลาวถงวดไผเหลองในอดตกบปจจบน

สภาพของวดในอดต เดมวดไผเหลองเปนวดรางแทบจะหาประวตมไดวาผ ใดสรางและสราง

เม�อใด เพราะเปนวดท�รกรางมานาน มเพยงหลกฐานท�พบวาเปนวด คอ เนนดนบรเวณเจดยและอฐเกา

เทาน �น ชาวบานท�เคยเหนซากเจดย ไดใหขอสงเกตวา เจดยมอฐแผนใหญซ�งคลายกบท�เคยเหนท�วดใหญ

ชยมงคลในสมยอยธยา เดมน �นเรยกกนวา “วดปาไผเหลอง” เน�องจากบรเวณท�ต �งวดน �น เดมเปนปาไผ

เหลอง ชาวบานไดอาศยเกบหนอไผเหลองและไมไผเหลองมาทาประโยชน ตอมาชาวบานไดถางพ �นท�เพ�อ

ทานาและไดเวนพ �นท�เนนดนบรเวณท�เปนเจดยไว ตอนข �นปายวด ไดลบคานาหนาช�อวด คาวา “ปา” ออก

เพ�อใหฟงดเจรญข �น โดยไดช�อวดใหมจนถงปจจบนวา “วดไผเหลอง”

แรกเร�มน �นต �งเปนสานกสงฆเม�อประมาณป พ.ศ. 2519 ชาวบานเลาวามพระธดงค ช�อ พระอธการ

สงา มาจากจากวดโมล ต.บางรกใหญ อ.บางบวทอง จ.นนทบร ทานไดมาปกกลดบรเวณท�บรเวณเจดย

และเม�อทราบวาท�น�เคยเปนวดมากอน ทานจงอยากจะสรางเปนวดข �นมาใหม ผ ใหญบานในสมยน �นได

ทราบขาวดงกลาว จงไดเชญชวนใหชาวบานมารวมกนสรางวดและไดบอกตอกนไป โดยขอพ �นท�จากคนท�

ทานาในบรเวณน �น ตรงท�สรางวดเปนพ �นท�ทงนา ชาวบานจงไดชวยกนปรบพ �นท�และไดเร�มสรางกฏเปน

หลงคามงจากจานวน 6 หลง และสรางศาลาหลงคามงจาก 1 หลง ดวยแรงงานของชาวบานและพระ

รวมกน โดยใชปจจยในการสรางไมมากนก เน�องจากใชไมไผท�หาไดบรเวณน �นและชาวบานเอาไมเกาจาก

บานมาถวายดวย การกอสรางเปนไปดวยความยากลาบากเน�องจากเสนทางเขาวดจะตองเดนเทาเทาน �น

การขนสงตางๆตองอาศยคนแบกหามเขามา

ชวง พ.ศ. 2522 เจาอาวาสลาดบท� 2 (พระปลดประชม เตชป�โญ) ไดสรางข �นเปนวด เม�อวนท�

30 กรกฎาคม พ.ศ. 2522 เร�มทาการปรบพ �นท�และไดทาการกอสรางศาลาตอจากเจาอาวาสองคกอนจน

1 ผศกษา-เกบรวบรวมขอมล และนภารตน นนทกจนพเกลา เรยบเรยง


แลวเสรจ และไดทยอยสรางถาวรวตถตางๆข �นอยางตอเน�อง ไดแก อโบสถ กฏเจาอาวาส กฏสงฆ

ฌาปนสถาน หอระฆง

ในตอนน �นมพระสงฆจาพรรษาอยท�วดประมาณ 6 รป เปนพระท�มาจากพ �นท�อ�น ตอมามพระจาก

ในพ �นท�บวชเพ�ม แตไปบวชจากท�วดอ�นแลวมาจาพรรษาอยท�วดไผเหลอง โดยประมาณจากการบอกเลา

ของชาวบานแลวในชวงเวลาน �นมพระอยประมาณ 10 รป เน�องจากขอจากดในเร�องท�พกดวย การเดนทาง

เขาวดในชวงน �นใชการเดนเพยงอยางเดยว เสนทางน �าโดยทางเรอเขาไมถงวด ลกษณะเสนทางเปนการ

เดนตามคนนาดนซ�งจะคอนขางลาบากโดยเฉพาะในหนาฝนทางเดนจะล�น บางคนเกดล�นลมไประหวาง

ทาง แตดวยแรงศรทธาไมไดทาใหชาวบานยอทอตออปสรรค

ฆราวาสท�มาวดสวนใหญเปนชาวบานในบรเวณใกลๆซ�งมอาชพทานา เดมกอนจะมวดไผเหลอง

ชาวบานจะไปทาบญกบวดละแวกใกลเคยง คอวดบางแพรกและวดมะเด�อ ตอมาไดเร�มทยอยแบงกนมาวด

ไผเหลอง สงคมสมยน �นยงมความเปนชนบท แมการคมนามคมยงไมสะดวก และชาวบานรอบวดสวนใหญ

มอาชพทานา ยงไมมทนทรพยมากในการทาบญ มเพยงปจจยเลกนอยในการปรบปรงซอมแซมวด แต

ความสมพนธของวดกบชมชนมความใกลชดเน�องจากชาวบานมสวนรวมในการสรางวด เวลาท�ชาวบาน

วางจากการทานา จะมาทาบญท�วด เพราะแตกอนยงไมคอยมสถานท�เท�ยวใหไปเหมอนในปจจบน

กจกรรมของวดในชวงน �น มลกษณะคลายคลงกบวดท�วไป คอ มการทาบญในวนพระ วนสาคญ

ทางศาสนา มการจดงานประเพณ ตรษสงกรานต สารทไทย ทอดผาปา ทอดกฐนสามคค การจดเทศน

มหาชาต เปนตน มอยในชวงหน�งท�เจาอาวาสอาพาธ จงทาใหไมไดเกดการพฒนาอะไรข �นใหม คนเขาวดก

เร�มนอยลงจนเจาอาวาสไดยายไปจาพรรษาอยท�อ�น ตอจากน �นกมเจาอาวาสรกษาการประมาณ 6 เดอน

ในชวงน �ไมไดมการพฒนาวดอยางชดเจนข �นมา เน�องจากทานรกษาการเจาอาวาสไมไดมาอยประจาท�วด

ไผเหลอง แมจะมการคดแผนท�จะพฒนาแตเน�องดวยเวลาอนจากดจงไมไดทาอยางเตมท�

สภาพของวดในปจจบน เม�อเร�มมถนนลกรงตดเขามาในหมบาน จงมการมาซ �อท�เพ�อกอสราง

หมบานจดสรร ชาวบานหลายคนขายท�ใหโครงการบานจดสรร เร�มมการทาถนนใหญเสนพระน�งเกลา

รตนาธเบศรและตอมาถนนไดคอยๆพฒนาข �นเปนคอนกรต วดไผเหลองดวยเชนกน จากถนนดนลกรงก

คอยๆปรบเปนถนนคอนกรต จากพ �นท�รอบๆซ�งเคยเปนปาและทงนากเร�มกลายเปนหมบานจดสรรเกอบ

ท �งหมด มทงนาและพ �นท�รกรางบางประปราย บรเวณใกลเคยงยงมหางสรรพสนคาหลายแหง เชน The

Square, Big C และลาสด คอ หางสรรพสนคา Central Gateway และตอนน �ยงมโครงการกอสรางเสนทาง

รถไฟฟาอกดวย ซ�งตดผานถนนใหญอยไมไกลจากวด ถนนมหลายสายมากข �นท�ตดผานบรเวณวดและ

หมบาน โครงการบานจดสรรตางทยอยกอสรางเพ�มข �นเร�อยๆ ชาวบานบางคนถกบงคบขายท�โดยปรยาย


เน�องจากพ �นท�ของตนถกซ �อปดทางเขาออกไวหมด เจาของท�เดมเร�มยายออกไป คนจากตางทองท�กเขามา

จบจองซ �อท�บาง ซ �อบานจดสรรบาง ทาใหเกดความหลากหลายของผคนบรเวณรอบวดแหงน �

คนท�มาวดมท �งชาวบานพ �นถ�นเดมและคนท�มาซ �อบานจดสรรซ�งในระยะแรกมาทาบญท�วดไผ

เหลองสลบกบการไปวดเดมท�ตนเองเคยทา พอมาบอยจนเร�มเคยชนกมาวดไผเหลองเปนประจา จากคา

บอกเลาของชาวบาน ในชวงเวลาน �มคนเขาวดในวนพระโดยประมาณรอยกวาคน

แมวาวดจะอยไมไกลจากถนนใหญมากนก และมถนนท�ผานบรเวณโดยรอบวด แตบรรยากาศของ

วดยงมความสงบ ไมมเสยงดงวนวาย การเดนทางมาวดมความสะดวกมากข �น มาไดหลายเสนทาง จาก

ถนนสายหลก เชน เสนบางกรวย-ไทรนอย เสนรตนาธเบศร เสนกาญจนาภเษกจากบางใหญ สวนใหญ

คนท�อยใกลวดจะใชการเดนมา อาจป�นจกรยานหรอขบรถจกรยานยนตมา คนอยไกลออกไปมาโดย

รถยนตสวนตวหรอไมกโดยสารรถประจาทางและรถต ซ�งมาจากหลากหลายสาย ตววดต �งอยในซอยหาง

จากถนนใหญประมาณ 400 เมตร

สถานท�ภายในวดมการปรบปรงใหม เจาอาวาสองคปจจบน คอพระมหาอนชาต อนภทโท(อนชาต

พนธวทยากล) (พ.ศ. 2550 – ปจจบน) ไดมการกอสรางบรณะวดเพ�มเตมและมการจดระบบระเบยบตางๆ

ข �นในวด มการแบงเขตพ �นท�เปนพทธาวาส ธรรมาวาส และสงฆาวาส การกอสรางเปนการตอเตมบรณะ

จากของเดม ไดแก ศาลาการเปรยญไดทาการขยายเปนสองช �นและปรบจากไมเปนปนโดยช �นบนใชเปนท�

สาหรบปฏบตธรรมได และสรางส�งใหมข �นไดแก ซมประตทางเขาวด กาแพงรอบวด สรางกฏสงฆเพ�ม

สรางอาคารรบรองเรอนไทย ศาลาธรรมสงเวช สรางพระพทธรป พระโมคคลลานะ บรเวณประตทางเขา

ดานหนาวดฝ�งซายมอ วางระบบทอน �าภายในวด เม�อป พ.ศ. 2555 สรางพระพทธรปจาลองหลวงพอขาว

ตามคาล�าลอของชาวบานท�มมานานเก�ยวกบความศกด�สทธ�หลวงพอขาวท�เคยมอยสมยท�วดยงราง จงเปน

โอกาสไดสรางหลวงพอขาวข �นเปนพระพทธรปศกด�สทธ�ประจาวด และจดใหมงานปดทองประจาปหลวง

พอขาวข �นดวยเชนกน

นอกจากน �วดไดเร�มปรบปรงภมทศน จดสวนหยอมในบรเวณตางๆและมการนาตนไมท �งขนาดเลก

และใหญมาลงปลกไวในวด นาเอาศาลาเรอนไทยหลงเลกๆมาต �งเรยงไวทามกลางรมไมเพ�อใหคนท�มาวด

ไดมาน�งอาศยพกผอน ในปจจบนกาลงบรณะสรางบอน �าข �นมาจากบอน �าท�เปนบอดนเดมใหเปนบอปน

เพ�อท�จะใชเปนสถานท�จดงานลอยกระทงซ�งคาดการณวาจะจดข �นในปน �เปนปแรก ใหคนในพ �นท�ไมตอง

เดนทางไกลไปท�อ�น


วดกาลงเตรยมสรางเจดยเพ�อทดแทนเจดยเกาซ�งเคยมความคดจะสรางมากอนหนาน �แลวแตดวย

ยงไมมทนทรพยเพยงพอ จงเปนโอกาสอกคร �งท�เจาอาวาสองคปจจบนเหนดวยกบความคดของชาวบาน

และไวยาวจกรของวดท� เสนอข �นมา โดยการสรางเจดยดงกลาว ไดสรางข �นเพ�อใหเกดประโยชนท�

หลากหลาย เปนท �งจดศนยรวมความศรทธาของวด เปนเอกลกษณของวด และมการออกแบบใหสามารถม

ประโยชนใชสอยอยางอ�นรวมดวย เชน เปนสถานท�ปฏบตธรรม

ปจจบนมพระเณรจาพรรษา จานวน 37 รป พระ 33 รป เณร 4 รป ออกพรรษาจะมอยประมาณ

25 รป และไดมการสนบสนนใหพระไดเรยนนกธรรมในวด

กจวตรของพระสงฆ

4.00 น. ตระฆง เปดโบสถ

6.00 น. บณฑบาต

8.00 น. ทาวตรเชา

9.00 น. หรอ 13.00 น. เรยนนกธรรม

16.00 น. ทาความสะอาดพฒนาวด

17.00 น. ทาวตรเยน

พระสงฆสวนใหญจะแบงสายกนไปบณฑบาตตามหมบานท�อยของตนเองเพ�อใหครอบครวญาตพ�

นองและคนคนเคยไดมโอกาสทาบญ การบณฑบาตมท �งเสนทางใกลและไกล เสนทางใกลจะใชเดน

เสนทางไกลจะมรถไปสงแลวจงคอยเดนบณฑบาตในหมบาน

ฆราวาสท�มาวด มท �งคนท�อยบรเวณโดยรอบวดและหมบานท�หางออกไป ท �งจากกรงเทพฯและ

ตางจงหวด ซ�งจะมากนมากในชวงวนพระ โดยเฉพาะท�ตรงกบวนเสารและอาทตย โดยประมาณ 200 –

300 คน และเวลาท�วดมงาน จะมชาวบานจตอาสาจากบรเวณรอบวดมาชวย รวมถงกลมคนท�เปนจต

อาสาจากพ �นท�อ�น ท�เคยเปนครอาสาในโครงการเดกมรรคงาย และมบางกลมท�เปนพอคาจรแวะเขามา

พกผอนในวดชวงกลางวนและกลมคนท�ขบรถโฆษณาตางๆ ชวงอายของคนท�มาวดกหลากหลายวยตาม

โอกาสกจกรรม

จากขอมลเบ �องตนเก�ยวกบวดไผเหลองต �งแตในอดตถงปจจบนน � แสดงใหเหนการเปล�ยนแปลง

ทางกายภาพหรอสภาพแวดลอมรอบของวดน �วามการพฒนาตางๆไปตามยคสมย และเร�มเหนไดชดเจนข �น

เม�อมโครงการหมบานจดสรรบรเวณรอบๆวด ทาใหคนในพ �นท�เดมบางสวนขายท�ไปอยท�อ�น ชาวบานคน

ใหมท�เขามาจะอยในหมบานจดสรรมากข �น วถชวตแบบคนเมองไดคอยๆเขามาอทธพลตอชาวบานบรเวณ


รอบวด ผคนใหความสาคญกบการทามาหากนมากข �น มเวลาเขาวดอยางจากด จากความเปล�ยนแปลงท�

คอยๆเกดข �นดงกลาวขางตนมผลกระทบตอการทาบทบาทหนาท�ของวดและพระสงฆในปจจบน

2. ผลกระทบตอการดาเนนบทบาทหนาท�ของวด

ความเปนเมองท�คอยๆขยายตวข �น ไดสรางผลกระทบตอการแสดงบทบาทหนาท�ของวด โดยหนาท�

หลก คอ การเผยแผหลกธรรมคาสอน และ หนาท�รองคอ เร�องความสมพนธทางสงคมกบฆราวาสและ

ชมชน การเปล�ยนแปลงในชวงเวลาไมถง 50 ป จากวดท�เปนชมชนชนบทลอมรอบดวยทงนากลายมาเปน

วดท�ถกลอมรอบดวยบานจดสรรและชมชนเมอง วดและพระสงฆของไผเหลองเองไดรบรและตระหนกถง

สภาวะท�เปล�ยนไปน �ดวย เม�อสงคมรอบวดเปล�ยนไป ทางวดมองเหนแลววาในสถานการณปจจบนคนเขา

วดยากข �น บางทวนพระไมตรงกบวนเสารอาทตย คนสวนใหญมกไปเท�ยวหางแทนท�จะมาวดในวนหยด

เพราะบรเวณน �มหางใหญหลายแหงท�ดงดดผคนไดมาก

ดงน �นวดและพระเองกเร�มต�นตว ทางวดไผเหลองพยายามทาใหญาตโยมเหนบทบาทของวดและ

พระมากข �นในการเปนผ นาทางสงคม โดยเฉพาะหนาท�หลกของวดในการเผยแผหลกธรรมคาสอน จงเร�ม

ปรบตวในลกษณะเชงรก คอ ไมรอใหคนเขาวดอยางเดยว หรอรอใหถงเทศกาลท�คนจะเขาวดมาฟงเทศน

ฟงธรรม แตพระสงฆตองเปนฝายรกไปหาชาวบาน ดงน �นเจาอาวาสและพระแกนนาของวดไผเหลองน �จง

เหนดวยท�จะเผยแผหลกคาสอนทางศาสนาแบบเชงรกมากข �น เพราะวถชวตของชาวบานไมเหมอนเดมอก

ตอไป คนหางวดมากข �น พระท�ทางานดานเผยแผจงตองต�นตว รจกวเคราะห ทนตอสถานการณ ศกษาขาว

เศรษฐกจ สงคมดวย วดไผเหลองตองการใหคนเขามามสวนรวมกบวดมากข �น พระจงตองออกไปคยกบ

ชาวบานกอน ใหพวกเขาเหนความสาคญของวดในการเปนผ นาทากจกรรมดๆตอสงคม

สวนหนาท�รองเก�ยวกบความสมพนธทางสงคมตางๆน �น ความเปนเมองไดสรางผลกระทบในสวนน �

ดวยเชนกน เม�อวดอยทามกลางสงคมเมอง คนสวนใหญใชเวลาในการประกอบอาชพ คนท�มาวดจงเปน

กลมผสงอายเปนสวนใหญ แตเดมน �นคนท�มาวดเปนคนในทองท� สวนคนใหมท�เขามาอยบานจดสรร ม

ภารกจท�ตองไปทางาน เดกกตองไปเรยนหนงสอในวนธรรมดา เดกและคนวยทางานจงมาวดไดเฉพาะ

วนหยด คนสวนใหญจงไมรจกพระ ไมรจกวด ไมรวาวดมกจกรรมอะไรบาง ดงน �นเม�ออยากใหคนมาวด วด

จงตองปรบบรหารเวลาใหเหมาะกบคน วดพยายามท�จะจดงานหรอกจกรรมในวนเสารอาทตย จดกจกรรม

ท�หลากหลายเหมาะสมกบคนวยตางๆท �งเดกและผสงอาย ทาการประชาสมพนธดวยชองทางมากมาย ทา

ใหคนกลมใหมท�เขามาอยในหมบานจดสรรบรเวณใกลวด ไดรจกวดมากข �นและไดเขารวมทากจกรรมตางๆ

ท�ทางวดจดข �นดวย


วดเองมความเขาใจวา คนสมยปจจบนชอบความสะดวกสบาย คนสวนใหญไปหางสรรพสนคา

เพราะมท�จอดรถให วดจงตองสรางความประทบใจใหกบคนมาวดดวยเชนกน มาแลวอยากกลบมาอก จง

พยายามปรบปรงวดใหมท�จอดรถสะดวกสบาย ไมตองจอดรถท �งไวไกล คนไมตองกงวลวารถจะหาย

ผลกระทบจากความเปนเมองทาใหวดตองมท�จอดรถสาหรบประชาชนอยางเพยงพอดวยน �นเอง

เน�องจากวดน �มทนเดมจากการท�เกดข �นโดยการรวมสรางของคนในชมชน ทาใหคนในชมชนม

ความสมพนธใกลชดกบวดอยแลว แตการจะรกษาศรทธาของคนใหคงอยตอไปตองอาศยเง�อนไขตางๆ

เพ�มข �นดวย เพราะสภาพสงคมมการเปล�ยนแปลง สงผลใหวดตองปรบปรงพฒนาอยเสมอเชนกน วดไผ

เหลองและพระสงฆ จงรวมกนพฒนาส�งตางๆใหสอดคลองกบวถชวตแบบเมอง ความเปนเมองของชมชน

สงผลใหเจาอาวาสมแนวคดท�จะสรางและรกษาความสมพนธกบชมชนรอบขางวดใหมากข �น ดงน �

สรางศรทธา วดจะเจรญไดตองอาศยศรทธาจากญาตโยม ศรทธาในการทาบญบรจาค คนท�มาวด

ถาเขาไมเคารพไมศรทธา เม�อวดมกจกรรมชาวบานจะไมมา พระในวดทกองคจงเปรยบเสมอนทตใหกบวด

พระสงฆจงตองประพฤต ปฏบตตวตามพระธรรมวนย ชาวบานสามารถสมผสไดจากการไดเหน ไดยนดวย

การพดคยกบพระ หากพระประพฤตตนดคนจะเกดความศรทธาเล�อมใส การสรางศรทธาจงเปนการเปดใจ

ใหคนเขาวดดวย

พฒนาเสนาสนะภายในวด ทานเจาอาวาสมความคดวา เสนาสนะน �นสาคญเทากบบคลากรใน

วด คนท�มาวดเขาจะดวดจากรปลกษณภายนอกกอน โดยเฉพาะเร�องความสะอาด ความรมร�นซ�งส�งเหลาน �

จะสะทอนถงพระในวดดวย ทานเจาอาวาสจงไดคอยๆปรบปรงเสนาสนะตางๆของวด ท �งในเร�องของความ

สะอาด ความเปนระเบยบ ความรมร�น และพ �นท�ประโยชนใชสอย โดยเร�มพฒนาจากดานหนาวดไปส

ดานหลงวด ทานเจาอาวาสจงเร�มสรางซมประตทางเขาวด กาแพงวด วางระบบทอระบายน �าภายในวด

ขยายศาลาการเปรยญจากช �นเดยวเปนพ �นสองช �นเพ�อรองรบการใชประโยชนใหเพ�มข �น ปลกตนไมและทา

สวนหยอมเสรมตามพ �นท�ตางๆ สวนท�ท�ยงไมมการกอสรางกปลกตนไมไวกอนเพ�อสรางความรมร�น

เปดพ�นท�วด เปนการเปดบานใหชมชนและหนวยงานตางๆเชน อบต. รพ.สต. เขามาใชพ �นท�ของ

วดทากจกรรม ใหความรวมมอในการเปนตวกลางชวยประชาสมพนธเม�อมงานหรอกจกรรมใหชมชนทราบ

ผานการกระจายเสยงของวดหรอแจงในวนพระท�มคนมาทาบญ และประตวดเองซ�งมประตใหญหลกๆอย 3

ประต เปดต �งแตประมาณ 6.00 น. - 20.00 น. ใหคนสามารถเขามาพกผอนในวดได อาศยน�งตามซมศาลา

หลบตามใตตนไม ซ�งสวนใหญจะเปนคนท�ขบรถโฆษณาท�มกจะเขามานอนหลบพกผอนชวงกลางวน บาง

คนนาเปลมาผกตามใตตนไม รถพอคาแมคาจรกไดอาศยจอดพก เขาหองน �า อาศยแดดลานสนามหญา

ขางกาแพงวดตากเส �อผา


จดกจกรรมอยางตอเน�อง วดไผเหลองนบวาเปนวดท�มกจกรรมคอนขางมากเกอบตลอดท �งป จง

เปนการเปดโอกาสใหคนเขามาวดไดบอยข �น ไดใกลชดวดมากข �น มท �งงานประจาปของวด งานวนสาคญ

ตางๆทางศาสนา งานประเพณ งานเทศนมหาชาต งานทอดผาปาใหกบวดท�ขาดแคลนตางๆ งานบวช

สามเณรภาคฤดรอน งานบวชพระเฉลมพระเกยรตวนพอ การอบรมและจดปฏบตธรรมระยะส �นและระยะ

ยาว โดยพระณฐภพซ�งเปนพระแกนนาเปนผดแลหลกในการทากจกรรมกบญาตโยม สวนเจาอาวาสจะ

คอยดในภาพรวม

พระเปนฝายออกไปหาชมชน สงคมท�เปล�ยนแปลงไปอยางรวดเรว วดไมสามารถหยดน�งไดอก

ตอไป ในการทางานเผยแผของวดไผเหลองนาโดยพระอาจารยณฐภพ สวนใหญจะไมรอใหคนเขามาหา แต

จะเปนฝายท�เขาไปหาเขาไปคยกอนอยเสมอ เชน ไปคยกบครท�โรงเรยน ไปหาชาวบานท�หมบานจดสรร

เขาไปท�โรงพยาบาล เขาไปท�หางสรรพสนคาเพ�อขอความรวมมอจดกจกรรมตางๆ เปนตน

ผลกระทบจากความเปนเมองท�เกดข �นน �ทาใหพระสงฆวดไผเหลองต�นตวและพยายามตามใหทน

กระแสสงคมอยางชาญฉลาด รจกปรบบทบาทเพ�อใหสถาบนศาสนาทาหนาท�ในสงคมใหสมบรณท�สด โดย

การปรบตวน �สามารถมองเหนเปนรปธรรมไดชดเจนจากการจดกจกรรมตางๆเพ�อตอบสนองสงคมน �นเอง

3. การปรบตวเพ�อฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวดในบรบทเมอง

การจดกจกรรมของวดไผเหลองในปจจบน มการปรบเพ�มเตมอยเสมอเพ�อใหเขากบสงคมสมยใหม

โดยกจกรรมหลกท�วไปเหมอนกบท�วดอ�นๆดาเนนการ เชน งานทอดกฐน ทอดผาปา งานวนสาคญทาง

ศาสนา งานบญประเพณ งานบวชสามเณรหมภาคฤดรอน งานบวชพระหม การจดปฏบตธรรมท �งระยะส �น

และระยะยาว คายอบรมจรยธรรมใหเยาวชน กจกรรมอาสาพฒนาวด การบรจาคโลหต การประกวด

เรยงความของเยาวชน การมอบทนการศกษา เปนตน แมวาบางกจกรรมจะเปนการรเร�มโดยสวนกลาง ณ

ชวงเวลาหน�ง แตทางวดยงคงจดตอมาเร�อยๆ เชน การบวชหมพระ การจดสวดมนตภาวนาวนอาทตย ฯลฯ

อยางไรกตามยงมกจกรรมท�จดข �นเปนเอกลกษณพเศษของวดไผเหลอง ซ�งดาเนนการไดผลสาเรจ

ดและสนองตอบตอชวตคนเมอง สามารถเปนแบบอยางใหแกวดอ�นๆได สวนใหญกจกรรมโครงการตางๆ

เหลาน � เกดข �นจากความคดรเร�มของพระอาจารยณฐภพ พระแกนนาหลกสาคญของวดไผเหลอง ท�คอย

วเคราะห สงเกต วางแผน และจดกจกรรมตางๆ ท�แสดงถงการปรบตวของวดในบรบทเมองไดเปนอยางด

ขอยกตวอยางกจกรรมดงกลาว ดงน �

(1) โครงการเสรมสรางสขภาวะชมชน เร�มเม�อป พ.ศ. 2553 เน�องจากเหนวา ปจจบนคนมาวด

ยากข �นดวยเหตผลตางๆ วดจงไมตองการรอใหคนมาวดอยางเดยว ทามกลางยคสมยท�เปล�ยนแปลง ตววด

หรอพระเองตองออกไปหาชมชน(หมบานจดสรร)ดวย โครงการน �คอโครงการสวดมนต แตต �งช�อโครงการให


รวมสมย เปนสากล ใหคนไดยนช�อโครงการแลวรสกสนใจกวาการบอกตรงๆวาเปนโครงการสวดมนตและ

คาวาสขภาวะกมความหมายรอบดาน ท �งดานกาย จต สงคม ส�งแวดลอม เพราะในการไปจดกจกรรมม

การบรณาการผสมผสานของกจกรรมไมไดสอนธรรมะเพยงอยางเดยว

การเร�มตนโครงการ พระอาจารยณฐภพเร�มทาความรจกกบคนในหมบานกอนโดยขอขอมลจาก

อบต.และปรกษาพดคยกบหวหนาฝายสาธารณสขโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล (รพ.สต.)บางรก

พฒนา โรงพยาบาลเกษมราษฎร รตนาธเบศร และลงเสรฐท�ทางานในเครอขายส�งแวดลอม ซ�งมาทาบญท�

วดเปนประจา เปนคนท�คนเคยในพ �นท� พระอาจารยณฐภพไดช �แจงถงส�งท�ตองการจะทา เม�อไดรบความ

เหนชอบ จงไดนาพระอาจารยณฐภพลงพ �นท�ชมชน เน�องจากคนในชมชนยงไมเคยรจกกบพระอาจารย แต

มความคนชนกบ รพ.สต.ซ�งมาทากจกรรมกบชมชนบอยๆ จงเปนการชวยสรางความไววางใจของชาวบาน

ไดระดบหน�ง หมบานท�ไดไปเปนหมบานรอบวดท�มการรวมกลมกนอยแลวบาง เชน ชมรมผสงอาย การเขา

ไปชมชนน �นพระอาจารยณฐภพจะปฏบตตนอยางสมถะท�สด เพ�อใหชาวบานไวใจเช�อถอ

วธการท�ใช คอไปขอพดคยกบกลมคนท�พบตามหมบาน โดยในตอนแรกชาวบานอาจเกดความ

คลางแคลงใจกลวพระจะมาเร�ยไร เพราะในสงคมจะไดยนขาววามพระแบบน �อยมาก แตพระอาจารยณฐ

ภพไดแสดงถงจดยนท�ชดเจนวาตนไมตองการมาเร�ยไร ทานไดอธบายถงท�มาท�ไปวาเปนพระมาจากวดไผ

เหลองอยากจะมาชวนญาตโยมสวดมนตทาวตรกนท�หมบาน ถาชาวบานเหนดดวยใหเลอกวนเวลาท�

สะดวกกนมา พระอาจารยจะชวยแนะนาสถานท�ใหวาท�ตรงไหนสามารถใชจดไดบาง ซ�งสวนใหญจะใช

พ �นท�สวนกลางของหมบาน สวนอปกรณในการสวดมนต เคร�องเสยง หนงสอ พระอาจารยจะเปนผจดหามา

ใหเอง การดาเนนกจกรรมน �ตอเน�องเร�อยมาจนถงปจจบน ซ�งมหมบานบวทองหม 6 และ หม 9 หมบาน

รตนาธเบศร ท�ทาโครงการตอเน�องมาประมาณถง 5 ป และมหมบานมลวดท�เพ�งเขารวมโครงการเม�อป

พ.ศ. 2558 เน�องจากเหนตวอยางจากหมบานอ�น จงสนใจท�จะเขารวมโครงการบาง

กจกรรมหลก เร�มดวยการสนทนาสาธยายธรรมเลกนอย ระหวางท�รอถงกาหนดเวลาสวดมนตทา

วตรเยนรวมกน น�งสมาธช�วขณะ สนทนาแลกเปล�ยนกนอกคร �ง โดยประเดนในการสนทนาบรรยายธรรม

จะใชตวอยางเหตการณในชวตจรงของชาวบาน ณ ขณะน �น โดยนาธรรมะมาอธบายใหตรงกบปญหาและ

การนาไปปฏบตใหเปนรปธรรม มการตดตามผลดวยการคอยหม�นซกถาม เม�อเทศนเสรจแลวชาวบานจะ

รวมกนถวายปจจย แตพระอาจารยณฐภพไมรบไว ใหหมบานชวยกนเกบไวเอง เปนการแสดงจดยนท�ไม

ตองการเร�ยไรและเพ�อเปนการแสดงภาวะผ นาในการบรจาคใหชาวบานด เงนสวนน �แลวแตจะตกลงกนวา

จะนาไปใชทาประโยชนอะไรบาง เชน ซ �อเกาอ �น�งสาหรบสวดมนต หรอเปนเงนกองทนคารถสาหรบรบสง

คนในหมบานไปวดในวนสาคญทางศาสนา


ตอมาไดมเครอขายตางๆเขามารวมทากจกรรมดวย เชน ฝายงานชมชนโรงพยาบาลเกษมราษฎร

รตนาธเบศร ไดเขามารวมกจกรรมใหความรเร�องการดแลสขภาพและปองกนตนเองจากโรคตางๆใหกบ

ชาวบาน โดยใชเวลากอนท�จะเร�มทากจกรรมสวดมนตทาวตรเยน เน�องจากทางโรงพยาบาลเหนวาทาง

โครงการมการทากจกรรมรวมกบชมชนมาเปนเวลานาน มการรวมกลมกนไดชดเจน จงถอเปนโอกาสท�จะ

ทากจกรรมทางดานสขภาพรวมดวยเพราะสามารถเขาถงกลมเปาหมายได โดยผานทางโครงการเครอขาย

ส�งแวดลอมนาโดยลงเสรฐซ�งเปนคนท�มความสนใจในเร�องส�งแวดลอม มาชกชวนชาวบานใหทาผลตภณฑ

ทาความสะอาดตางๆในครวเรอนใชเองหรอการแยกขยะ เปนตน

ผลจากการจดโครงการเสรมสรางสขภาวะชมชน ทาใหคนในชมชนเกดความสามคค มความ

พรอมเพรยง เกดสตสมาธในการใชชวตมากข �น มปฏสมพนธท�ดกบพระ มความไววางใจในการมาพดคย

ปรกษาปญหา ซ�งบางปญหาพระมโอกาสไดรกอนหนวยงานของรฐท�ทาหนาท�น �โดยตรง เพราะชาวบานเร�ม

มความคนเคยกบพระมากกวา พระไดชวยประสานตอใหกบทางภาครฐอกทหน�ง โครงการน �สามารถ

ดาเนนมาไดอยางตอเน�อง เพราะชาวบานเหนคณคาและความสาคญ โดยเฉพาะกลมผสงอาย ซ�งเปนกลม

คนท�ตองการกาลงใจ ตองการพ �นท�ในการพดคย และดวยสภาพสงคมท�เปล�ยนแปลงไป ผสงอายตองอย

บานตามลาพงและตางคนกตางท�มา ยายมาอยหมบานจดสรรจงไมคอยไดรจกกน การมโครงการน �ทาให

เกดพ �นสาหรบกลมผสงอายไดมโอกาสในการทากจกรรมรวมกน อกท �งการเขามาจดสวดมนตในหมบานทา

ใหเกดความสะดวกสบายในการเดนทางมากข �น ไมตองไปไกล เพราะการจะไปวดตองใชรถในการเดนทาง

สาหรบหมบานท�อยหางจากวดออกมา หากใชรถสวนตว กลมผสงอายตองรอใหลกหลานพาไป ชาวบาน

จงดใจท�มพระมาจดกจกรรมใกลบานของตน

สวนปญหาท�เกดข �นกบการทากจกรรม คอการจะทากจกรรมอะไรในหมบานจดสรรจะตองไดรบ

ความเหนชอบจากคณะกรรมการหมบานกอน ดงน �นหมบานท�เคยจดโครงการอยเม�อมการเปล�ยน

กรรมการหมบานชดใหมข �นมา หากคณะกรรมการไมเหนความสาคญของโครงการเทาใดนก กจะทาใหไม

สามารถจดโครงการตอไปได การจดโครงการน �นจงยตลงในอนาคตอาจจะเปล�ยนช�อเปนโครงการอโรคยา

ซ�งจะสงเสรมสขภาวะท �งทางกายและจต โดยจะขยายเครอขายในการทางานรวมกนมากข �น เชน

โรงพยาบาลเกษมราษฎร รตนาธเบศร เครอขายโยคะภาวนา เครอขายดานส�งแวดลอม และเครอขายจต

อาสาตางๆเขามารวมดวย เปนตน

(2) โครงการสอนศลธรรมในโรงเรยน เร�มเม�อป พ.ศ. 2553 ตามแนวคดของพระอาจารยณฐภพ

ท�วา วดควรจะต�นตวเปนฝายออกไปหาชมชนกอน ซ�งโรงเรยนเปนอกกลมเปาหมายหน�งของการทางาน

เพ�อสงคมน � เปนกจกรรมท�ทารวมกบโรงเรยน โดยพระอาจารยณฐภพเขาไปเสนอแนวคดและขอความ


รวมมอกบครในโรงเรยน เพ�อท�จะเขามาสอนช�วโมงคณธรรมใหนกเรยน โดยเร�มตนท�โรงเรยนจนทรทอง

เอ�ยม ในพ �นท�ตาบลบางรกพฒนา

กจกรรมหลก ใชเวลาเขาไปทากจกรรมกบนกเรยนคร �งละ 1 – 2 ช�วโมง โดยใชกจกรรมท�

ผสมผสาน มท �งการบรรยายธรรมะ เนนเร�องท�เช�อมโยงกบความรความเขาใจจากประสบการณของ

นกเรยน สอนเร�องศลกบการฝกระเบยบวนย มกระบวนการพดคยแลกเปล�ยนกบนกเรยน มเกมละลาย

พฤตกรรม จดกจกรรมพฒนาโรงเรยน เปนตน ซ�งเน �อหาในการสอนและการทากจกรรมทางพระอาจารย

ณฐภพจะปรบใหเขากบนกเรยนแตละระดบ ผลจากการเขาไปทากจกรรม นกเรยนชอบ มความสนใจ

ทางโรงเรยนจงนมนตใหไปสอนบอยข �นเดอนละ 3 – 4 คร �ง และในชวงท�เปนวนสาคญทางศาสนาจะไดรบ

นมนตใหไปจดกจกรรมท�โรงเรยนและบางโอกาสกพานกเรยนมาทากจกรรมท�วดเพ�อใหนกเรยนม

ความคนเคยกบวดและไดเรยนรธรรมะผานการทากจกรรม

(3) คายคณธรรมสาหรบเยาวชน สบเน�องจากการไดเขาไปสอนช�วโมงธรรมะท�โรงเรยน พระ

อาจารยณฐภพจงไดคยกบครท�โรงเรยนเพ�อขยายกจกรรมใหนกเรยนมโอกาสมาทากจกรรมท�วดมากข �น จง

จดเปนคายคณธรรมสาหรบเยาวชนข �นมาเม�อป พ.ศ. 2554 โรงเรยนท�มาอบรมเปนโรงเรยนท�ทางพระ

อาจารยณฐภพ ไดเคยไปสอนศลธรรมในโรงเรยนและตอยอดกจกรรมมาจดเปนคายคณธรรมท�วด ในระยะ

ตอมาเม�อมคนทราบวาทางวดมการจดอบรมปฏบตธรรมใหกบนกเรยน จงมการบอกตอกนแบบปากตอ

ปาก และเร�มเขามาตดตอใหทางวดชวยจดอบรมให เชน การศกษานอกโรงเรยน และไดมการ

ประชาสมพนธทางเฟซบก จงทาใหมโรงเรยนอ�นท�อยตางพ �นท� เขามาตดตอขออบรมท�วดดวยเชนกน

กจกรรมหลก เน �อหาในการอบรบจะสอบถามความตองการของผ ท�จดแตละกลม วามความ

ตองการแบบไหน เนนเร�องอะไรเปนพเศษ เพ�อท�จะออกแบบใหสอดคลองกบความตองการของผ ท�มาเขา

อบรม ในระยะตอมามการเขยนเปนหลกสตรไวใหเลอกหรอถาตองการจะเนนเร�องใดกสามารถแจงได

ระยะเวลาในการจดคายคณธรรมข �นอยกบความตองการของผ เขาอบรม กระบวนการท�ใชในการอบรมม

สวนท�คลายกบการจดคายคณธรรมโดยท�วไป เชน การใชส�อตางๆมาสอน แตเน�องจากมการใชวธการเชนน �

กนมากในการอบรมคายคณธรรมตางๆ พระอาจารยณฐภพเหนวาอาจจะทาใหเดกคนเคย การอบรมไม

ไดผลมากนกหรอเดกอาจจะเบ�อ พระอาจารยณฐภพจงไดมการปรบรปแบบเฉพาะท�รวมสมยข �นโดยการใช

กระบวนการของ “จตตปญญา” เขามาบรณาการ มงเนนการรบฟง เพ�อใหเกดปญญาและเกดการเรยนร

รวมกน ผ เขาอบรมไดถายทอดประสบการณซ�งทาใหเกดองคความรรวมกน ไมใหผ เขาอบรมเปนผ รบเพยง

อยางเดยวแตมโอกาสไดพดไดแสดงความคดเหน ทาใหเหนเปนรปธรรมมากข �น ไดรปญหาของเขามากข �น

โดยพระทาหนาท�เปนวทยากรกระบวนการและสอดแทรกธรรมะเขาไป หลงจากจบคายจะมการประเมน


และการตดตามผลพฤตกรรมหลงจากจบคายไปแลวประมาณ 1- 2 สปดาห ซ�งไดรบการตอบรบคอนขางด

จากทางโรงเรยน จงสงเดกเขาคายฯตอเน�องเปนประจาทกป

(4) โครงการจดปฏบตธรรมสาหรบบคคลท�วไป เร�มเม�อป พ.ศ. 2554 โดยพระอาจารยณฐภพ

เปนผ รเร�ม ดวยความคดท�อยากใหคนเขามาวด เปนการขยายตอจากการจดคายอบรมใหกบเยาวชน จงได

ขยายมาสกลมผ ใหญดวย การจดปฏบตธรรมเปนกจกรรมท�ชกชวนใหคนไดเขามาอยใกลชดวดมากกวา

การแคมาทาบญใสบาตรในวนสาคญแลวกกลบบาน โดยผ ท�เขารวมเปนชาวบานบรเวณรอบๆวด หมบาน

ใกลเคยงและกลมคนท�มาจากนอกพ �นท� ในชวงเขาพรรษาจะมผ มาถอศลปฏบตธรรมในทกวนพระ

ประมาณ 20 -30 คนซ�งสวนใหญเปนคนท�อยหมบานใกลกบวด มหมบานท�หางออกไปบาง ชวงอายสวน

ใหญประมาณ 60 ปข �นไป ซ�งเปนวยเกษยณท�วางเวนจากการทางาน แตถาหากชวงวนพระตรงกบวนเสาร

อาทตย จะมคนทางานวยกลางคนมาเขารวมดวยบาง

กจกรรมหลก การเร�มตนกจกรรมน � ใชการประชาสมพนธใหกบชาวบานท�มาสวดมนต ใชโอกาสใน

การแจงใหทราบวาจะมการจดปฏบตธรรมและทาใบปลวเพ�อใหชวยนาไปแจกตอๆกนและประชาสมพนธ

ฝากขาวทางเวบไซต และ เฟซบก ซ�งจะไดคนจากนอกพ �นท�มาเขารวมดวย โดยจะจดข �นตามโอกาสวน

สาคญทางศาสนาซ�งเปนชวงเวลาท�คนจะมเวลาหยดและชวงเวลาอ�นๆดวยตามโอกาส มท �งท�เปน

หลกสตรระยะส �นและระยะยาว ถาเปนในชวงเขาพรรษากจะมจดปฏบตธรรมรกษาศล 8 ในทกวนพระ ชวง

เชาทาบญ ชวงสายถงบายมธรรมบรรยายและพาปฏบตธรรม ชวงเยนมสวดมนตทาวตรเยน แลวกพกคาง

คนท�วดหน�งคน วนรงข �นลาศลกลบบาน ส�งท�สอนจะเปนลกษณะของความรและการปฏบต การสอน

หลกธรรม เชน สตปฏฐาน 4 มการอธบายถงท�มาท�ไปในพระไตรปฎกของธรรมะท�นามาสอนและนาเขาส

การนามาปฏบตในมตของชวตประจาวน นอกจากน �ยงมการพดคยกบผปฏบตในการไถถามสาระทกข สข

ดบ ผลจากการปฏบตธรรมอยเปนระยะ

ผลจากการจดกจกรรมทาใหผมาปฏบตธรรมหลายคนเกดความคนชนกบวดมากข �น ไดนาธรรมะ

ไปปรบใชในชวตประจาวน มความไววางใจในพระสงฆ กลาท�จะเขามาพดคยปรกษาปญหาตางๆและบาง

คนกมาเปนจตอาสาชวยงานวดในโอกาสตางๆ

(5) โครงการเขาวดวนอาทตย เร�มเม�อป พ.ศ. 2555 เน�องจากขอจากดของวนพระท�ไมตรงกบวน

เสารอาทตย ทาใหกลมคนท�ทางานขาดโอกาสท�จะมาวด จงไดจดกจกรรมเขาวดวนอาทตยข �นเพ�อขยาย

โอกาสใหกบกลมคนทางานมากข �นและวนอาทตยเปนวนหยดท�สามารถเขาวดไดท �งเดกและผใหญ

กจกรรมหลก วนอาทตยเปนวนท�มกจกรรมท �งกบเดกและผ ใหญ สาหรบเดกจะมาเขาโครงการ

“เดกมรรคงาย” ในชวงเชา ชวงเยนมกจกรรมสวดมนตทาวตรสาหรบผ ใหญ ซ�งผ ใหญบางคนพาลกหลาน


ของตนมารวมกจกรรมเดกมรรคงายในชวงเชา จะอยรวมกจกรรมตลอดจนทาวตรเยน ซ�งชวยสราง

ความสมพนธภายในครอบครว หรอผ ใหญบางคนสะดวกท�จะมาเขารวมสวดมนตในตอนเยน พระอาจารย

ณฐภพจะนาสวดมนตและบรรยายธรรมดวยซ�งจะเปนลกษณะของการพดคย ในกจกรรมน �จะมคน

หลากหลายวยข �นท�มารวมสวดมนต มคนวยทางาน คนวยหนมสาวบาง และกลมผสงอายท�เคยมาปฏบต

ธรรมอยเปนประจา

(6) การเทศนและจดกจกรรมตามศนยการคาบรเวณใกลวดไผเหลอง เร�มเม�อ ป พ.ศ. 2555

พระอาจารยณฐภพเขยนโครงการเขาไปเสนอกบทางฝายการตลาดของหางวา วดมกจกรรมเผยแผธรรมะ

อธบายถงเปาหมายของกจกรรมและผลประโยชนท�จะเกดข �นกบทางหาง ศาสนา สงคมและประเทศชาต

ช �ใหเหนถงประโยชนรอบดานหากทางหางใหความรวมมอกบทาน ซ�งพระอาจารยณฐภพไดใช

ประสบการณสวนตวตอนท�เปนฆราวาสเขามาใชในเร�องของการเจรจาพดคยและการเขาหาคน และไมได

ทาในลกษณะเร�ยไร คอข �นอยกบหางวาตองการจะมสวนชวยสนบสนนอะไร แบบไหน ซ�งเปาหมายจรงๆ

เพ�อตองการดงใหหนวยงานองคกรเอกชนเหลาน �เขามามสวนรวมในการเผยแผธรรมะ การท�ไดรบความ

สนบสนนถอเปนผลพลอยไดอยางหน�ง ซ�งศนยการคาท�ใหความสนใจคอ ศนยการคา The Square และ

Big C

กจกรรมหลก ข �นอยกบโอกาสตางๆท�ทางหางจะจด ในระยะแรกทางวดไผเหลองโดยพระอาจารย

ณฐภพเปนผ เขาไปตดตอขอความสนบสนนรวมมอเองกอน พอไดรวมงานกเร�มเกดการค นชน ทาง

ศนยการคาจะเปนฝายมาตดตอนมนตใหพระอาจารยไปรวมทากจกรรมดวยบอยข �น เชน การเทศน

บรรยายท�ศนยการคาในโอกาสตางๆ พระอาจารยใชเปนโอกาสท�ทาใหคนรจกวด สนใจเขาวดมากข �น โดย

การนาส�อ เชน ใบปลว หลกสตรปฏบตธรรม หรอ งานกจกรรมของวดไปประชาสมพนธดวย จงทาใหคนใน

พ �นท�อ�นๆไดมโอกาสไดรจกกบวดไผเหลองมากข �น ในระยะหลงทางศนยการคามการจดกจกรรมทาง

ศาสนาบอยข �น ซ�งไดมการพดคยกบพระอาจารยณฐภพวาจะพยายามจดกจกรรมในศนยการคาใหมใน

ทกๆเทศกาลสาคญ อกท �งในปน � มการวางแผนท�จะจดแถลงขาวประชาสมพนธและรบสมครโครงการบวช

ใหพอท�ศนยการคา The Square ซ�งเปนการใชพ �นท�ของศนยการคาในการชวยประชาสมพนธ ทาใหคนได

รจกมากข �น และมส�อมวลชนมาชวยทาขาวดวย

(7) โครงการเดกมรรคงายตนไมแหงปญญา (พาเดกเขาวดวนอาทตย) เร�มเม�อป พ.ศ. 2555

เปนโครงการตอเน�องจากโครงการเสรมสรางสขภาวะชมชนหรอโครงการธรรมจารกในชมชน จากท�พระ

อาจารยณฐภพไดเขาไปทากจกรรมสวดมนตในชมชน จงไดเหนเดกๆในชมชนไมมกจกรรมทา บางคนพอ

แมไมมเวลาอยดแล บางคนกเลนเกม หรออาจมโอกาสเส�ยงท�จะไปยงเก�ยวกบยาเสพตด จงคดทากจกรรม


ท�จะพาเดกๆไดเขาวดในวนอาทตย ใหเดกไดอยใกลหลกธรรมคาสอนมากข �น จงไดจดโครงการ “เดกมรรค

งาย” โดยใชช�อน �เพ�อใหเปนท�สะดดหและเปนคาท�แฝงความหมาย

ผ ท�มสวนรวมในโครงการคอ ครอาสาสมครท�เปนผบรหารจดการ ครอาสาสมครท�วไป ชาวบานท�

อาสาสมครมาชวยดแลเร�องอาหารใหกบเดก และ ธนาคารจตอาสาท�ชวยในการประชาสมพนธรบครอาสา

มารวมทาโครงการ โดยผ เขารวมเปนเดกเยาวชน ต �งแตระดบช �นอนบาลถงระดบช �นประถมศกษาปท� 6 เปน

เดกท�มาจากหมบานจดสรรบรเวณโดยรอบวดและหมบานท�อยหางออกไป มท �งเดกจากโรงเรยนรฐและเดก

จากโรงเรยนเอกชนท�พอแมคอนขางมฐานะ พอแมบางคนมาอยเฝาทากจกรรมกบลก บางคนมาสงแลวก

มารบภายหลง ผปกครองท�สงลกหลานมารวมโครงการ ตางตองการใหลกไดใชเวลาวางใหเกดประโยชน

เพราะถาอยบานกจะเลนเกม ดทว ไมไดความรอะไร

กจกรรมหลก ในชวงแรกของการต �งโครงการพระอาจารยณฐภพใชทนทรพยสวนตวในการจางคร

มาสอนใหกบเดก เปนการสอนเน �อหาวชาท�เดกเรยน เหมอนกบการเรยนพเศษและซ �ออาหารกลางวนเล �ยง

เดก เม�อทามาไดสกระยะประมาณ 4 เดอน รสกวาถาใชวธการแบบน �ตอไปโครงการนาจะไปไมรอด จงได

คนหาขอมลเพ�มเตมในอนเตอรเนต จนไดมาเจอกบครก งท�เคยสอนหนงสอใหกบเดกดอยโอกาสมากอน

และเปนตวเตอรดวย พระอาจารยณฐภพ จงไดขอใหครก งมาชวยโครงการดงกลาว ในชวงแรกครก งเขามา

ชวยสอนกบเพ�อนและตอมาไดลองเขาไปฝากประชาสมพนธกบธนาคารจตอาสา ทาใหมครอาสาเขามา

ชวยสอนมากข �นเร�อยๆ แตจานวนครสอนในแตละคร �งยงไมคอยแนนอน บางคร �งครมนอย บางคร �งครมมาก

ครจงพยายามคดหาวธในการบรหารจดการ โดยมการประสานกบครท�จะมาสอนกอนเพ�อตรวจสอบจานวน

และวางแผนใหกบนกเรยนไดถกตอง แลวพยายามท�จะรวมกนบรหารจดการโครงการใหดาเนนตอไปได

ปจจบนยงมครอาสาเขามากนเร�อยๆสลบกนไป บางคนมาเพ�อเกบช�วโมงจตอาสา บางคนมา

เพราะอยากมาจรงๆแมการเดนทางจะไกล ลาสดมครอภญญา ซ�งเคยเปนครในโรงเรยนมากอนไดเขามา

เปนอาสาสมครท�เขามาชวยสอนอยางคอนขางประจาและไดชวยเขยนหลกสตรของโครงการเดกมรรคงาย

ข �นรวมกบอาจารยจากมหาวทยาลยราชภฎสวนดสตอก 2 ทาน และลาสดไดมการพดคยหารอรวมกน

ระหวางครอาสาและพระอาจารยณฐภพในการบรหารครอาสา โดยมครประจาช �นหลกอยสองคน เพ�อชวย

ดแลครใหมท�เขามา

สถานท�แตเดมน �นยงไมไดมการกาหนดสถานท�เรยนของเดกอยางชดเจน เปนการปผาใบน�งเรยน

กนใตตนไม เพราะพระอาจารยมความคดวาอยากใหเดกไดสมผสใกลชดกบธรรมชาต เพ�อชวยหลอหลอม

จตใจใหออนโยน รบธรรมะเขาไปไดงาย สถานท�ทากจกรรมคอยๆพฒนาข �น เร�มมผ สนบสนนบรจาค

อปกรณตางๆ โตะเขยนหนงสอ ผปกครองท�เหนความสาคญและมกาลงทรพยชวยเทปนพ �นท�บรเวณลาน


ธรรมให ปจจบนลานธรรมมพ �นท�คอนขางเปนสดสวน มการจดสวนหยอมและตนไม สวนหลงคายงเปน

เตนทผาใบ ซ�งจะเปยกเวลาฝนตก พระอาจารยจงคดท�จะขยบขยายสรางเปนหลงคาท�ถาวรข �น

หลกสตรโครงการเดกมรรคงาย ตนไมแหงปญญา มหลกการท�สาคญ ดงน �

1. เปนหลกสตรเพ�อเยาวชนใหไดรบการพฒนาพฤตกรรม จตใจ ปญญาในระบบไตรสกขา

2. เปนหลกสตรท�บรณาการความรภายนอก(ศาสตรตางๆ)กบความรภายใน(ชวต)และเยาวชน

สามารถนาไปใชในชวตประจาวนตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

3. เปนหลกสตรท�ใหสงคมมสวนรวมในการจดการศกษาใหสอดคลองกบสภาพและความ

ตองการของทองถ�น

จดหมายโครงการเดกมรรคงาย ตนไมแหงปญญา กาหนดจดหมายเพ�อใหเกดกบผ เรยน ดงน �

1. เหนคณคาของตนเองและปฏบตตนตามหลกพทธศาสนา

2. เรยนรวนยจากภายในตน และสามารถสรางความรความเขาใจดวยตนเองเปนเบ �องตน พรอม

ท�จะแลกเปล�ยนประสบการณกบผ อ�นบรณาการความร และสามารถคดอยางมวจารณญาณ เพ�อใชในการ

แกปญหาได

3. รจกสงเกต รเทาทน รกาลเทศะ เอ �ออาทรตอผ อ�น สงคม และตอสภาพแวดลอม

4. มสขภาพกายและสขภาพจตท�ด

5. มจตสานกในการอนรกษวฒนธรรมและภมปญญาไทย การอนรกษและพฒนาส�งแวดลอม ม

จตสาธารณะท�มงม�นทาประโยชนและสรางส�งท�ดงามในสงคมและอยรวมกนในสงคมอยางมความสข

โครงการเดกมรรคงาย ตนไมแหงปญญาออกแบบหลกสตรใหมกระบวนการจดการเรยนรอยาง

บรณาการ(แบบองครวม) บนพ �นฐานหลกพทธธรรม โดยยดการเรยนรท�ทาใหผ เรยนทาความเขาใจดานใน

ตนเอง รตว เขาถงความจรง ทาใหเปล�ยนมมมองเก�ยวกบโลกและผ อ�น เกดความอสระ ความสข ปญญา

และเกดความเปนมนษยท�สมบรณ โดยเนนการเรยนรจากการปฏบตและเช�อมโยงการเรยนรน �นๆ ใหเกด

ประโยชนกบชวตจรงของผ เรยนไดโดยตรง ทาใหผ เรยนสามารถหย�งรากฐานสรางความรดวยตนเอง

จดการความรน �นและแสวงหาความรเพ�มเตมไดเอง แมในสถานการณท�มไดมผใดจดสรรความรใหกตาม

แนวโนมในการพฒนากจกรรมน �ตอไปน �น พระอาจารยณฐภพและครอาสามการพดคยรวมกนท�จะ

ทาใหโครงการน �เปนโครงการท�ย�งยน คออยากใหเปนโครงการท�ชมชนมสวนรวมในการดแล จงไดจด


โครงการอบรมการดแลลกใหกบพอแมผปกครองของนกเรยน เพ�อใชเปนโอกาสท�จะใหชมชนไดเขามาม

สวนรวมในการดแลโครงการน �รวมกน

(8) บณฑบาตเย�ยมผปวยท�โรงพยาบาล เร�มป พ.ศ. 2555 พระอาจารยณฐภพมความคดวาการ

เขาถงกลมคนใหมๆ เปนการทาทายโดยเฉพาะการทางานกบกลมผ ปวยบนเตยงในโรงพยาบาลซ�งเปนกลม

คนท�ไมมโอกาสท�จะไดมาทาบญและตองการกาลงใจ พระอาจารยณฐภพจงไดเขาไปบณฑบาตเย�ยม

ผ ปวยบนเตยงทกวนศกร และอาจมวนเสารบางคร �ง โดยเร�มท�โรงพยาบาลเกษมราษฎร รตนาธเบศร โดย

เขยนโครงการเขาไปคยกบหวหนาตกผ ปวยซ�งโครงการน �เปนโครงการท�ทาแลวไมตองใชงบประมาณอะไร

ไมตองใชวสดอปกรณ ทางโรงพยาบาลจงเหนชอบดวยและยนดใหพระอาจารยณฐภพเขามาทากจกรรม

โดยทางโรงพยาบาลชวยอานวยความสะดวกในเร�องสถานท�ให

กจกรรมหลก ทกวนศกรประมาณ 8.00 น. – 9.00 น.พระอาจารยณฐภพจะไปรบบณฑบาตท�ตก

ผ ปวยท�โรงพยาบาลและเขาไปพดคยขางเตยงกบผ ปวย และบางคร �งพดคยกบพยาบาลท�ดแลผ ปวยดวย

เปนการพดคยใหกาลงใจท �งผ ปวย ญาตของผ ปวย และพยาบาลท�ดแลผ ปวย ใชธรรมะเขาไปสอดแทรก

โดยเลอกธรรมะท�เก�ยวของกบการเจบปวย เชน หลกโพชฌงค โดยเฉพาะพยาบาลเองพระอาจารยพบวา

เปนกลมคนท�คอนขางมความเครยด จงสอดแทรกเร�องการทาสมาธเพ�อใหรจกการควบคมอารมณตนเอง

สาหรบในวนเสารมการเทศนใหฟงโดยรวม โดยใชพ �นท�หองผ ปวย จะมท �งผ ปวย ญาตผ ปวย และพยาบาล

มารวมฟง ซ�งการจดกจกรรมน �ไดรบการตอบรบอยางดจากทกสวน ทาใหดาเนนกจกรรมเร�อยมาจนถง

ปจจบน และจากประสบการณในการไปทากจกรรมกบผ ปวยดงกลาว พระอาจารยณฐภพจงไดเขยน

หนงสอ เร�อง แมกายปวยแตใจไมปวย และไดหาเจาภาพรวมจดพมพไวแจกใหกบผ ปวยและคนท�วไปท�

สนใจ ในอนาคตมการวางแผนท�จะตอยอดใหเกดเครอขายใหกาลงใจกบผ ปวย โดยในตอนแรกมพระเปน

ผ เร�มตนแลวหาเครอขายมารวมดวยซ�งอาจเปนกลมคนท�สนใจทาในเร�องน �อยแลวมารวมตวกนใหเขมแขง

ย�งข �นและจะไดเกดองคความรในการทางานรวมกน

นอกเหนอจากโครงการท�กลาวถงแลวน �น วดไผเหลองยงรวมมอกบองคกรอ�นๆภายนอกทา

กจกรรมท�มผลตอการสรางความสมพนธกบชมชน เน�องจากความตองการท�จะใหคนไดเขามาวดจงคด

กจกรรมท�เหมาะกบวถชวตของคนท�เปล�ยนไปจนมเวลาไมมาก มท �งกจกรรมท�ทางวดคดข �นเองและรวมมอ

กบองคกรภายนอก เชน กจกรรม 5ส กบบรษท CP All เก�ยวกบการพฒนาความสะอาดสภาพแวดลอม

ภายในวด โครงการน �ทาใหวดไผเหลองไดรบรางวลจากการประกวดวด 5ส ดวย และไดเกดความรวมมอกบ

บรษท CP All ในการจดกจกรรมตางๆเร�อยมา


4. ปจจยท�เอ �อใหเกดการฟ�นฟบทบาทหนาท�

ความพยายามปรบบทบาทหนาท�ของวดไผเหลองใหสอดคลองกบบรบทสงคมเมองในปจจบนน �

ตองอาศยปจจยสาคญตางๆ ท�เอ �อตอการปฏบตหนาท�ของพระสงฆและการสรางความสมพนธอนด

ระหวางวดกบชมชน ปจจยเหลาน �ไดแก

(1) เจาอาวาส

ในชวงของเจาอาวาสแตละรปจะเหนถงการพฒนาท�เกดข �นภายในวดและความสมพนธของวดกบ

ชมชนผานกจกรรมตางๆท�วดจดข �น เจาอาอาวาสถอเปนผ นาคนสาคญท�กาหนดทศทางของวด จงเปน

ปจจยหน�งท�มสวนทาใหเกดการฟ�นฟสปปายะและมตทางสงคมของวด

เจาอาวาสรปแรกเปนชวงบกเบก อยในตาแหนงเปนระยะเวลาส �น จงไมไดมการพฒนาส�งใหม

อะไรมากนก เจาอาวาสรปท�สอง เปนชวงรอยตอของการเปล�ยนแปลงทางสงคมจากชนบทเปนสงคมเมอง

มการพฒนาในเร�องการกอสรางศาสนวตถตางๆในวดเพ�มข �น อาท โบสถ เมร ศาลา กฏสงฆ เพ�อรองรบ

ชมชนรอบขางท�เร�มขยายตวข �น ปจจยท�นามาใชในการพฒนาวดเร�มมมากข �น เน�องจากคนในพ �นท�ขาย

ท�ดนไดแลวนามาทาบญ แตกจกรรมของวดสวนใหญกยงเปนการจดตามวนสาคญทางศาสนาอย มการ

จดงานประเพณท�ใหญข �น เชนมงานเทศนมหาชาต แตจานวนคนท�มาวดกจะมข �นๆลงๆบาง เน�องจากคน

ในพ �นท�เกาเร�มยายออกไป คนใหมท�เขามากยงไมคนเคยกบวด และในระยะหลงวดเร�มขาดชวงในการ

พฒนา สวนหน�งมาจากการอาพาธของเจาอาวาส ย�งทาใหคนเขามาวดนอยลง ในชวงเจาอาวาสรปท� 3

เปนชวงท�วดเปล�ยนเปนชมชนเมองอยางเตมตว โดยท�วดสามารถรบมอและปรบตวไดทามกลางการ

เปล�ยนแปลงน � เน�องมาจากหลกคดในการพฒนาวดของเจาอาวาส 6 ประการ ดงน �

1. วดเกาอยาใหราง อยาใหวดราง พระสงฆตองอยดแลวด ถาหากรางพระสงฆและวดกจะไม

เจรญ

2. วดสรางอยาใหเสรจ วดท�สรางอาคารสถานท�เตมแลว อยาลมสรางคนใหเปนมนษยท�มคณธรรม

จรยธรรมดวย เม�อสรางใหคนจตใจด คนจะมาทาบญชวยวด

3. วดเพชรอยาใหหมอง หากวดเปรยบเสมอนแหวน เจาอาวาสเปรยบเสมอนเพชรหวแหวน

มความสาคญท�สด เปนศนยรวมจตใจ จงตองทาตนใหแกรงมคณคา อยาใหเศราหมอง

4. วดทองอยาใหเศรา ทาวดใหสดใส การเลอกสในการทาวดมความสาคญเชนกน เชน สเหลอง

รวมถงสปปายะอ�นๆภายในวด ความสะอาด ความรมร�น มตนไม มท�พกผอนใหกบคนท�เขามาในวด และ

จดใหมกจกรรมตางๆของเขาวด


5. วดเจาอยาใหขาด อยาใหวดขาดเจาอาวาสในการเปนผ นา เพราะจะทาใหไมสามารถนาทางวด

ได หากมการเปล�ยนผานเจาอาวาสรปใหมตองทาใหกลบสสภาวะปกตโดยไว

6. วดบาตรอยาใหคว�า พระตองทาหนาท�ของตนใหสมบรณ ปฏบตตามพระธรรมวนยและปฏบต

หนาท�ตางๆภายในวด โดยทานเจาอาวาสจดใหพระสงฆในวดมหนาท�รบผดชอบโดยจะใหทาตามความ

สมครใจ ไมบงคบ เชน ดแลสถานท�ตางๆของวด โบสถ ศาลาการเปรยญ คลง อาคารเรอนไทย รบกจ

นมนต ดแลงานเผยแผและกจกรรมของวด พระท�ไมมหนาท�หลกกชวยงานกจกรรมเสรม

เจาอาวาสวดไผเหลององคปจจบนทานต �งปณธานไววา พดจรง ทาจรง ทกส�งสาเรจ แตอาจจะตอง

ใชเวลา และตองมความจรงใจและจรงจง เนนทาจรง ทานกลาววาพระตองปฏบตตามพระธรรมวนยของ

พระพทธเจา หากทาตวไมดคนจะไมอยากมาวด โดยทานมความคดวาทาอยางไรใหคนมาวดแลวอยาก

กลบมาวดอก ใหชาวบานเขามาวดไดอยางสะดวกสบายใจ ดงเชนในอดตท�วดเปนแหลงเรยนรของชมชน

เปนศนยรวมจตใจของญาตโยม ตามหลกคดของ บวร คอ บาน วด โรงเรยน เจาอาวาสเหนวาวดตองเปน

ผ ใหเขากอน เขาจงใหเรา ทานจงเปนฝายเปดวดใหชมชน และหนวยงานตางๆสามารถเขามาใชประโยชน

จากวดได

นอกจากหลกคดแลว เจาอาวาสมการปฏบตจรง หลกในการทางานเพ�อวดและชมชนของทานน �

มงเนนใหเกดสปปายะ และทาใหวดเปนศนยรวมของชมชนได หลกการทางานของทาน ไดแก

ปรบปรงและพฒนาสภาพแวดลอมของวดเสมอ เปนการปรบปรงรปลกษณภายนอก คอ

สภาพแวดลอมอาคารสถานท�ตางๆภายในวด เร�องความสะอาด ความรมร�น เพ�อใหคนอยากเขามาท�วดแม

จะยงไมรจกวด มาวดแลวใหเกดความประทบใจ เกดความรสกอยากกลบมาอก โดยคอยๆปรบปรงจาก

ดานหนาวดแลวเขามาสดานใน นาตนไมตางๆมาลงปลกเพ�ม สรางบอน �าเพ�อใชเปนสถานท�จดงาน

ประเพณลอยกระทง จดสวนหยอมบรเวณตางๆ วางระบบทอน �า และสรางกาแพงวดใหเปนระเบยบ

เรยบรอย จดใหมพ �นท�สาหรบคนท�แวะเขามาพกผอน สรางส�งท�เปนศนยรวมจตใจ คอ หลวงพอขาว

สรางเจดยเพ�อเปนศนยรวมจตใจของชาวบานและเปนพ �นท�ในการจดกจกรรมตางๆ การพฒนาสรางส�ง

ตางๆจะคานงถงความเหมาะสมและประโยชนใชสอยของชมชนเพ�อไมใหตองร �อถอน งานท�ไดวางแผนแลว

จะลงมอทาทนท ทาใหญาตโยมท�มาทาบญเกดความศรทธาและเช�อถอ

จดแบงหนาท�ตามความสนใจและความเหมาะสม นอกจากการจดระบบในการพฒนาพ �นท�แลว

การจดระบบบคคลภายในวดกเปนส�งสาคญในการพฒนาวดเชนกน ทานเจาอาวาสใชหลกการทางานตาม

ความถนด ความสนใจ ความเหมาะสมของแตละบคคล พระในวดแตละรปมหนาท�รบผดชอบในสวนของ

ตนและหนาท�ซ�งตองรบผดชอบรวมกน กรณพระอาจารยณฐภพทานมความสนใจในการทางานเผยแผเชง

รก ทานเจาอาวาสใหอสระในการคดและทา คดโครงการแลวนามาเสนอทาน ทานจะไมเปนผ ไป


กาหนดใหทา หรอพระรปอ�นท�ไมถนดจะออกไปเทศนไปเผยแผ ทานไมบงคบเชนกน ทานจะคอยดแลใน

ภาพรวมใหคาแนะนาตามความเหมาะสม ไมไดมงใหความสาคญกบใครเปนพเศษ

ยอมรบฟงความคดเหน แมวาทานจะเปนเจาอาวาสแตกไมไดทาตามท�ตนคดอยางเดยว ตองฟง

ความคดเหนจากพระสงฆในวดและญาตโยมดวย เวลาท�จะมการพฒนาการกอสรางหรอ มกจกรรมอะไร

ของวด กจะแจงใหทราบโดยท�วกน ทานยนดท�จะรบฟงความคดเหนท�แตกตาง

อานาจการมสวนรวมในการเปนเจาของวดของทกคน ทานเจาอาวาสจะคอยพดอยเสมอวา ใหรสก

วาวดเปนเสมอนบานของเรา เพราะถาเรารสกเปนวด บางทจะเกดการเก�ยงหนาท�กนวาใครจะเปนคนทา

แตถาเรารสกวา วดเปนเสมอนบาน เราจะรสกมสวนรวมในการดแลวดอยางเตมท�ท �งพระสงฆและฆราวาส

เปดใหวดเปนพ�นท�ทางสงคม ในฐานะท�ทานเปนเจาอาวาสเปรยบเสมอนเจาบานทานมความ

ยนดเปดวดใหกบทกคนไดมาใชประโยชน เพ�อฟ�นฟความสมพนธ บาน วด โรงเรยน และไมไดจากดเพยง

แคบคคล หนวยงานอ�นๆเขามาไดดวยเชนกน ทานมความเหนวาถาเราเปดวดใหชาวบานเขามาใชสอย

ชาวบานกจะเปดบานใหเราเขาไปดวยเชนกน ดงน �นพอวดตองการท�จะไปขอความรวมมอกบใคร จะทาได

อยางสะดวกข �น

อบรมพระใหอยในพระธรรมวนย พระสงฆถอเปนหวใจหลกท�สาคญประการหน�งของวด ทานเจา

อาวาสเปรยบพระในวดเหมอนกบทต เม�อคนมาวดพระมหนาท�พาคนเย�ยมชมใหรจกวด รจกธรรมะ ถาพระ

ปฏบตตนเส�อมเสยไมอยในพระธรรมวนย คนจะหมดศรทธาไมเล�อมใสในวด ในศาสนาไปดวย ดงน �นทาน

จงใหความสาคญกบการประพฤตปฏบตตนของพระสงฆในวด พระท�บวชใหมจะมการอบรมใหความร

สนบสนนใหพระไดศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรม ในวนพระ พระสงฆแตละรปจะไดมโอกาสสลบ

หมนเวยนเทศนใหญาตโยมท�มาทาบญไดฟง ซ�งคนสวนใหญท�มาวดมความเหนคลายๆกนวาพระท�วดไผ

เหลองมความประพฤตด ปฏบตชอบ

ทานใชหลกคดดงกลาวซ�งไดยนไดฟงมาจากครบาอาจารยเปนแนวทางในการพฒนาวด เจา

อาวาสท�มหลกคดในการปฏบตหนาท� จงเปนปจจยสาคญอยางหน�งท�ทาใหวดพฒนามาไดจนถงปจจบนน �

(2) พระสงฆท�เปนผนาในการเผยแผ

พระสงฆแกนนา เปนปจจยท�สาคญอกประการหน�งในการฟ�นฟความสมพนธของวดกบชมชนและ

สงคมข �นมาได กรณวดไผเหลองในชวงระยะแรกคอชวงเจาอาวาสรปท� 1 และรปท� 2 ยงไมมพระสงฆท�ทา

หนาท�ออกไปเผยแผอยางชดเจน จนมาถงเจาอาวาสรปปจจบนท�มพระอาจารยณฐภพไดเขามาชวยงาน ซ�ง

ทานมความสนใจและมความมงม�นในการทางานทางดานน �อยางจรงจงตลอดระยะเวลา 5 ป ท�ทานจา

พรรษาอยท�วดไผเหลอง พระอาจารยณฐภพ ขนตโก จบการศกษาระดบปรญญาตร คณะนเทศศาสตร


มหาวทยาธรกจบณฑต และระดบปรญญาโท สาขาการจดการองคกรสมยใหม มหาวทยาลยศรปทม ทาให

มความรความถนดในดานของการส�อสาร เจรจา การนากลยทธทางการตลาดมาปรบใชในการทาโครงการ

ตางๆของวด เชน การต �งช�อ การเขยนโครงการ การเจาะกลมเปาหมาย การใชเทคโนโลยในการส�อสารและ

ประชาสมพนธ เปนตน มประสบการณฝกอบรมท�สาคญ คอ หลกสตร จตตปญญาศกษา มประสบการณ

การทางาน เปดบรษทรบจดกจกรรม(event) ของตนเอง ตอนแรกต �งใจมาบวชตามประเพณ ปจจบน เปน

พระวทยากรอบรมท�วดไผเหลอง ทานเปนพระท�ไดศกษาทางโลกมามากและมความคดสมยใหม ประกอบ

กบความใฝรในการศกษาธรรมะและไมหยดน�งในการพฒนาตนเอง ซ�งวธการทางานท�ทาใหทานสามารถ

สรางมตทางสงคมของวดข �นมาไดทามกลางการเปล�ยนแปลงของสงคมปจจบนประกอบดวย

หาขอมลเพ�อทาความรจก ในการทางานของพระอาจารยณฐภพในตอนระยะแรกท�ทานเขามาอยท�

วดยงไมรจกใคร ทานตองหาขอมลเพ�อจะไดรจกกบชมชน ไปหาจาก อบต. บางหรอจากคนท�คนชนใน

พ �นท� เปนการแลกเปล�ยนประสบการณกอนการทางาน หรอแมแตการเขาไปขอความรวมมอกบองคกร

ตางๆ ทานตองหาขอมลองคกรน �นๆกอนจะไดเขาไปไดตรงจด

ทางานเชงรก ในการทางานเผยแผของทานสวนใหญจะไมรอใหคนเขามาหา แตจะเปนฝายท�เขา

ไปหาเขาไปคยกอนอยเสมอ แตกอนจะคยตองมขอมลเก�ยวกบคนท�จะเขาไปหาอยบาง ในการออกไป

ทางานเชงรกอยางเชนในชมชนควรจะมคนในพ �นท�ท�ชาวบานรจกไปดวย ชวยทาใหเกดความไววางใจได

มากข �น แตสาหรบองคกรหนวยงาน ถาหากศกษาขอมลมาดแลว ทานจะไปเองตามลาพง ไปหาใหถกคน

เชนจะไปทากจกรรมในหาง ทานจะไปตดตอฝายการตลาด ฝายประชาสมพนธเอง เปนตน

มหลกฐานเชงประจกษ ในแตละคร �งท�พระอาจารยณฐภพเขาไปพดคยกบองคกรหนวยงานตางๆ

เพ�อขอความรวมมอในการสนบสนนกจกรรมของวด ทานจะเขยนเปนโครงการไปอยางชดเจนโดยอาศย

ทกษะประสบการณในตอนท�เปนฆราวาสในการนาเสนองานใหลกคา เม�อมเอกสารโครงการท�เขยนข �นมา

อยางชดเจน สามารถอธบายท�มาท�ไปและช �ใหเหนถงผลประโยชนท�จะเกดข �นอยางรอบดานโดยเฉพาะผลท�

องคกรน �นจะไดรบ ทาใหองคกรน �นเกดความเช�อม�นมากย�งข �น ไมถกมองวาพระจะมาเร�ยไรเพยงอยางเดยว

สรางสมพนธภาพเครอขายในการทางาน เร� มจากเปนผนาแลวถอยออกมาเปนผประสาน พระ

อาจารยณฐภพกลาววา ในการทางานตอนแรกเราอาจจะตองเปนผ เร�มคดเร�มทาเพยงคนเดยวแตเม�อทาไป

แลวเราตองรจกมองหาเครอขายผ รวมงานท�จะมาชวยเรา ท�สาคญคอเราจะตองเปนผ นาเปนตวอยางใน

การทา โดยเฉพาะพระ ถาย�งทาดคนจะย�งเคารพนบถอมากกวาคนท�วไป จงตองทาดใหสม�าเสมอ มงม�นไม

ยอทอ โดยในตอนแรกเราเปนผ นาเขาทา ชวนเขาทา เม�อเขาเร�มท�จะคนเคยคนชน ทานจะถอยออกมาเปน

ผประสาน อยางเชน การทากจกรรมรวมกบศนยการคา ในตอนแรกพระอาจารยเปนผ ไปเสนอเชญชวนหาง


ใหทา แตเม�อทาแลวเขาเหนด เขาเร�มทาเอง พระอาจารยจะถอยมาเปนผคอยใหความรวมมอสนบสนน

แทน หรออยางโครงการเดกมรรคงาย ทานคอยๆถอยออกมาเปนผ ใหคาแนะนา ท�ปรกษาและอานวยความ

สะดวก ใหครอาสาท�เปนกรรมการเขามามบทบาทในการชวยดแลบรหารมากข �น

หม�นศกษาหาความรพฒนาตวเองอยเสมอ เปนคณลกษณะท�สาคญในการทางานของพระ

อาจารยท�ทาใหการทางานมประสทธภาพมากข �นเน�องจากการพฒนาตนเองดวยการแสวงหาความรท�ม

ประโยชน ทาใหมองคความร วธการ ทกษะใหมๆมาประยกตใชในการพฒนากจกรรมและทาใหมความ

รเทาทนการเปล�ยนแปลงทางสงคม

(3) ฆราวาสและกลมฆราวาสท�เปนภาคเครอขายองคกร

ฆราวาสจดวาเปนสวนหน�งในพทธบรษท 4 ท�มสวนชวยในการดแลอปถมภวด ซ�งกรณของวดไผ

เหลอง ฆราวาสนบวามสวนชวยใหเกดการเปล�ยนแปลงทางดานสปปายะและการสรางมตทางสงคมดวย

เชนกน ซ�งแบงออกเปน 2 กลม

ฆราวาสท�มความสมพนธใกลชดกบวดอยแตเดม เปนฆราวาสท�มความผกผนอยกบวดมสวนรวม

ในการสรางวด หรอการพฒนาวดมาต �งแตในอดต ไดแก ไวยาวจกร กรรมการวด ซ�งบคคลเหลาน �ยงไมได

รบการแตงต �งอยางเปนทางการแตเปนท�รบทราบกนในนามโดยท�วไป ฆราวาสกลมน �จะมบทบาทในการ

ชวยพฒนาสปปายะของวด มสวนรวมในการคด เสนอวางแผนในการกอสรางหรอ บรณะศาสนสถาน

ตางๆท�สรางข �นภายในวด และชวยเปนกระบอกเสยงในการกระจายขาวและขอความรวมมอตางๆจากคน

ในชมชน เน�องจากเปนผ ท� รจกคนคอนขางกวางขวาง เปนหวเร�ยวหวแรงในการชวยหาเจาภาพและม

ความสมพนธใกลชดกบพระสงฆ

ฆราวาสกลมใหมจากภายนอกท�งท�เปนบคคล ภาคเครอขายและองคกร ฆราวาสในกลมน �มาจาก

การทางานเผยแผของพระอาจารยณฐภพ ซ�งคอนขางมความหลากหลาย มท �งท�เปนบคคล กลมบคคล

และองคกร

1. บคคล เชน ครอาสาจากโครงการเดกมรรคงายซ�งจะมาชวยสอนเดกในโครงการ บางคนชวย

สนบสนนทนทรพยดวย บคคลเหลาน �จงเปนผ ท�คอยขบเคล�อนใหโครงการน �สามารถอยตอไปได ฆราวาส

เหลาน �สวนใหญจะมคณลกษณะสาคญรวมกน คอ การมจตอาสา มความเสยสละ ท�อยากจะชวยเหลอ

ผ อ�น ทางานใหสวนรวม แมจะตองลาบากเดนทางมาไกลเพ�อมาทากจกรรม

2. กลมบคคล เชน เครอขายโยคะภาวนา ท�เขามารวมจดกจกรรมเย�ยมผ ปวยในโรงพยาบาล

เครอขายส�งแวดลอม นาโดยลงเสรฐ ท�รวมกบชมชนในการดแลความสะอาดและรกษาส�งแวดลอมของ

ชมชนรวมกบโครงการวถชวตสขภาวะ


3. หนวยงาน องคกร เชน ธนาคารจตอาสา เปนหนวยงานกลางท�คอยชวยในเร� องการ

ประชาสมพนธกจกรรมตางๆของทางวด, โรงพยาบาลเกษมราษฎร รตนาธเบศร ท�เขามาชวยในการทา

กจกรรมดานสขภาพใหกบชาวบาน, ศนยการคา The Square ท�เปดพ �นท�ใหวดไดเขาไปจดกจกรรม และ

บรษท CP All ท�เขามาชวยสงเสรมวดในการทากจกรรม 5ส และรวมกบทางวดไปจดกจกรรม 5ส ใน

ชมชน

การท�ฆราวาสท�เปน บคคล กลมบคคล องคกรตางๆเหลาน �เขามารวมกจกรรมตางๆของทางวดไผ

เหลองโดยมพระอาจารยณฐภพเปนผ นาในการจด มสวนชวยเสรมใหกจกรรมตางๆมความหลากหลาย

เพราะแตละคนแตละองคกรมความถนดและบทบาทท�แตกตางกนไป ถอวาเปนชองทางหน�งในการชวย

ขบเคล�อนใหธรรมะไดเขาไปถงความตองการของคนในสงคม และทาใหวดกลบมามมตทางสงคมไดมาก

ข �น ฆราวาสกลมน �จงชวยใหวดไดเขาถงกลมเปาหมายใหมๆ เพ�มข �นดวย

---------------------------------------------------


วธการวจยและแหลงขอมลวดไผเหลอง

วธการวจย

แหลงขอมลบคคล เกบขอมลดวยการสมภาษณเจาะลกบคคลหลก(Key Informant) และการ

สมภาษณกลมบคคลท�มความเก�ยวของโดยตรงในเร�องท�ศกษา ประกอบดวย เจาอาวาสวด แกนนาพระ

และคฤหสถผ มบทบาทสนบสนนการพฒนาสปปายะและกจกรรมเชงฟ�นฟบทบาทหนาท�ของวด รวมไปถง

ชาวบานรอบบรเวณวดและผ เขารวมกจกรรมท�จดข �นท �งภายในวดและภายนอกวด ไดแก พอแมผปกครอง

ครอาสา เดกท�เขารวมกจกรรม เจาหนาท�โรงพยาบาล ผอยอาศยในพ �นท�ซ�งวดเขาไปจดกจกรรม

ขอมลเชงบรบท-สภาพแวดลอม สถานท� เกบขอมลดวยการลงพ �นท�สงเกตการณสภาพสปปายะ

ของวด การจดกจกรรมในวด และตดตามเขารวมสงเกตกจกรรมท�จดข �นภายนอกวดของพระแกนนา

รายช�อผใหสมภาษณเจาะลก

1. พระอาจารยมหาอนชาต อนภทโท เจาอาวาสวดไผเหลอง อ.บางบวทอง

2. พระอาจารยณฐภพ ขนตโก พระแกนนาการจดกจกรรมเชงรกท �งในวดและภายนอกวด

3. นายประเสรฐ คาแดง คฤหสถท�มบทบาทการจดสปปายะ ส�งแวดลอมของวด

และกจกรรมดานสงเสรมใหความรดานการอนรกษ

ส�งแวดลอม


การสมภาษณกลม

4. นายประเทอง พรหมเกด และคณะ ไวยาวจกร และผ ท�มบทบาทสงเสรมสนบสนน สนอง

งานของวด

12-FINAL REPORTกรณศกษาท� 2 วดพระศรอารย.doc 125


วดพระศรอารย ต.บานเลอก อ.โพธาราม จ.ราชบร

พลธรรม จนคา1

1. สภาพของวดพระศรอารยในอดต

พ �นฐานทางกายภาพ

ท�ต�ง ต �งอยเลขท� 139 ซอยสขาภบาล 8 หม 9 ตาบลบานเลอก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร ม

พ �นท�ท �งหมดประมาณ 56 ไร 1 งาน 63 ตารางวา ทศเหนอจรดคลองวดโพธ� ทศตะวนตกจรดลาราง ทศ

ตะวนออกจรดลาราง และทศใตจรดโฉนดท�ดนสวนบคคลซ�งเปนทงหญา

ประวตความเปนมา วดพระศรอารย เดมช�อ สะอาน สนนษฐานวา วดพระศรอารยเร�มสรางข �น

เม�อประมาณป พ.ศ. 2275 แตกอนเปนวดราง ทราบแตเพยงวาพบอโบสถ แตไมพบหลกฐานบงบอกวา

สรางในปใดแนชด การศกษาจากพทธศลปและอฐท�เจดยหนาอโบสถ สนนษฐานวาสรางเม�อประมาณ

พ.ศ. 2200-2300 มอายประมาณ 276 ป ตวอโบสถสรางดวยอฐถอปน มกาแพงลอมรอบอโบสถ ชาวบาน

พบอโบสถหลงเดมหลงจากเกดไฟไหมปาไผในบรเวณวด พอไฟดบกพบตวอาคารอโบสถขนาดเลก มเพยง

2 หอง ไมมหนาตาง ดานกวางยาวประมาณ 3-6 เมตร เหลอแตเพยงผนงตวอาคาร หลงคาถกไฟไหม

นอกจากพระประธาน 3 องคแลว บรเวณใกลเคยงยงไดพบศาลเจาป ดาและศาลเจาป ขาว และสระน �าท�อย

ทศเหนออโบสถ ชาวบานจงไดรวมบรณะซอมแซม โดยมยายเมาเปนเจาภาพหลกในการบรณะ ประมาณป

พ.ศ. 2475 เร�มมพระสงฆเขามาพกจาพรรษาเร�อยมาจนถงปจจบน ตอมาวดสะอานไดเปล�ยนช�อมาเปน

วดพระศรอารย เม�อปพ.ศ. 2500 ไดเร�มกอสรางอโบสถหลงใหมเม�อปพ.ศ. 2504 ไดรบพระราชทาน

วสงคามสมา เม�อวนท� 14 พฤศจกายน 2510

ลกษณะพ�นท�ท�วไป วดพระศรอารย ต �งอยรมคลอง มตนไมใหญอยมากมายทาใหมบรรยากาศรม

ร�น แตเดมพ �นท�ของวดมระดบสงต�าแตกตางกน รอบวดเปนทงนา มปาข �นรก เปนปาไผมหนาม คนเขามา

ลาบาก ไดเร�มมการบรณะตามลาดบเวลาดงน �

การบรณปฏสงขรณพระอโบสถ

พ.ศ. 2475 ยายเมาเปนเจาภาพรวมกบชาวบาน

พ.ศ. 2510 หลวงพอขนธเปนประธาน

1 สถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษา มหาวทยาลยมหดล


พ.ศ. 2530 ใชงบประมาณ 85,000 บาท



ในการสรางพระอโบสถหลงใหมน �น เร�มข �นสมยหลวงพอขนธเปนเจาอาวาส เม�อ พ.ศ. 2504 การ

สรางพระอโบสถน �ไมมการตอกเสาเขม นาหนมาถมและเทคานรองรบ โดยมชาวบานเปนแรงงานหลก ไมม

การจาง แตทากนดวยความสมครใจ ชวยกนตามกาลงศรทธา อยางไรกตาม การสรางโบสถขนาดใหญโดย

ไมตอกเสาเขมกสรางความกงวลแกชาวบานถงความไมคงทนแขงแรง คร �นเกดน �าทวมใหญ ทาใหชาวบาน

เกดความกงวลวาโบสถจะพงลงมา เพราะไมมเสาเขม แตสดทายโบสถไมไดรบความเสยหายแตอยางใด

การพสจนวาโบสถผานไปไดอยางปลอดภยและแขงแรงดน �นไดสรางความมหศจรรยใหแกชาวบานอกทบ

ทว และเช�อม�นในวธคดของหลวงพอขนธเพ�มข �น

ลาดบพระท�มาจาพรรษา เทาท�สบคนได ดงน �

1) พระอธการแถว ไมทราบปพ.ศ.ท�ดารงตาแหนง

2) พระอธการบญ ไมทราบปพ.ศ.ท�ดารงตาแหนง

3) พระอธการอนทร ต �งแตพ.ศ. 2475-2793

4) พระครสรพฒนกจ (ขนธ กนตธโร) ต �งแตพ.ศ. 2493-2534

5) พระครวทตพฒนโสภณ (สงา ฐานสสโร) เจาอาวาสองคปจจบน (พ.ศ. 2535-ปจจบน)

จานวนพระสงฆ พระสงฆในอดตน �น บางชวงมเพยงรปเดยวบาง บางชวงไมมพระจาพรรษาบาง

มพระมาจาพรรษาอยประจานบต �งแตหลวงพออนทร มพระลกวดรวมอยดวย 1-2 รป และมพระเพ�มมาก

ข �นตามลาดบ แตกมไมมากนก ประมาณ 3-4 รปเทาน �น

เสนทางคมนาคม เน�องจากวดเปนพ �นท�ปา เสนทางท�เขามาจะส �นสดอยท�วด หลวงพอขนธอยาก

ใหชาวบานสามารถเดนทางไปมาหาสไดสะดวก จงอนญาตใหตดถนนผานท�ดนของวดได เปนท�มาของ

ถนนในปจจบน

สปปายะและมตทางสงคม

ท�อยอาศยและการโคจร ในอดต มเพยงกฏไมขนาดเลก ซ�งเปนท�สงบสงด เปนปา จงเหมาะสมแก

สมณเพศ เหมาะแกการปฏบตธรรมเปนอยางย�ง เพราะไมมผคนพลกพลาน การบณฑบาตมความสะดวก

เพราะหมบานชมชนไมไดอยหางไกลจากวดมากนก


มผทรงภมปญญา ผทรงคณธรรม มหลวงพอขนธ ผ เปนพระเกจท�มช�อเสยง ชาวบานเดนทางมา

ใหทานเปาหว ทาน �ามนต ทาเคร�องรางของขลงอยเนองนตย มลกศษยท�ใหความเคารพศรทธาอยาง

มากมาย เปนท�เคารพนบถอของชาวบาน เปนผ นาทางจรยธรรม โดยใหคาแนะนาส�งสอนชาวบาน เปนพระ

ผทรงธรรมท�นาเคารพยาเกรงแกชาวบานท�วไป ชาวบานอาวโสกลาวถงทานวา สมยน �นหลวงพอคอยอบรม

ส�งสอนเดกวยรนท�เอาแตข�มอเตอรไซค วนๆไมทาอะไร หลวงพอจะพดออกอากาศผานเคร�องขยายเสยง

เพ�อกระตนเตอนพอแมเดกอกทางดวย วาใหอบรมดแลเดก พอแมเดกกจะละอาย ใหลกรบไปชวยงาน คน

ท�วางงานจากการทานา หลวงพอจะเชญชวนใหไปชวยงานกอสรางท�วดดวย ซ�งทกคนกจะทาตามเพราะให

ความเคารพยาเกรงน �นเอง

หลวงพอขนธมรณภาพป พ.ศ. 2534 ลกศษยยงคงเกบสรระของทานไวมไดทาการฌาปนกจ เกบ

ไวในโลงแกว โดยมไดเป� อยเนา เปนท�สกการะสบตอมา โดยมการทาบญครบวนมรณภาพของทาน ในวนท�

3 กมภาพนธของทกป

2. สภาพวดพระศรอารยในปจจบน

พ �นฐานทางกายภาพ

วดพระศรอารยในปจจบนมขอบเขตพ �นท�นอยลงกวาในอดต จากการบอกเลาของชาวบานอาวโส

ถงอาณาเขตของวด ใหเหตผลวา วดมพ �นท�นอยลงเพราะเกดจากความเมตตาของหลวงพอขนธ ท�แบงพ �นท�

ใหชาวบานไดทานา นอกจากน �ทานยงใหมการตดถนนผานเขาไปยงหมบานดวย

ลกษณะพ�นท�ท�วไป ในปจจบน วดพระศรอารยมการปรบพ �นท�ไดอยางเปนสดสวน มการถมท�ดน

ใหเสมอ ซ�งเดมเปนพ �นท�ต�าสงตางระดบกน พ �นท�บางสวนตดกบพ �นท�ของชาวบานซ�งเช�อมเปนผนเดยวกน

กบพ �นท�วด ชาวบานนาววมาเล �ยงในบรเวณพ �นท�ดงกลาวอยเปนประจา เพราะเปนพ �นท�โลง มหญาข �นปก

คลมเตมพ �นท� สวนอาณาเขตรอบนอกน �นมกาแพงสงก �นโดยรอบ เย �องออกไปทางหนาวดมพ �นท�จดตลาด

นดวนศกร ซ�งมรานคาประมาณ 15 รานมาต �งวางขายของ สวนมากเปนสนคาเพ�อการบรโภค เชน หม ไก

ผก ผลไม อาหารหวานคาว เปนตน สวนความเจรญของเมองโพธารามเกดข �นหางจากวดประมาณ 5

กโลเมตรเทาน �น มหางเทสโก โลตสหางประมาณ 4 กโลเมตร รานเซเวนอเลฟเวนหางจากวดประมาณ 2

กโลเมตร สวนหางสรรพสนคาบ�กซ มเฉพาะท�อาเภอบานโปง หางจากวดประมาณ 20 กโลเมตร และใน

อาเภอเมองจงหวดราชบร หางจากวดประมาณ 25 กโลเมตร

เม�อการพฒนาความทนสมยไดเขามาในหมบาน การประกอบอาชพของชาวบานจงเปล�ยนจาก

อาชพทานาและชางกอสราง มาเปนอาชพรบจางทางานกบโรงงานปลาหวานซ�งต �งอยในตาบลบานเลอกใน

หมบานตางๆท �งท�อยใกลวดและหางวดออกไป โดยรบจางทาเปนรายวนบาง รบมาทาท�บานบาง เหมาเปน


ช�วโมงบาง นอกจากน �กมอาชพรบจาง อ�น ๆ การเปล�ยนแปลงของอาชพ ทาใหการเขาวดเปล�ยนแปลงไป

คอชวงวนธรรมดาคนจะนอย เน�องจากตองออกจากบานต �งแตเชาไปทางานและกลบมาในตอนเยน เปน

วงจรชวตของแตละวน การมาวดจงมกมากนมากในวนสาคญทางศาสนาซ�งโรงงานปด หรอในวนท�วดจด

งานสาคญอ�น ๆ เชน งานสงกรานต สารทไทย จดงานกฬาเปตอง การแขงวาว เปนตน ซ�งเปนกจกรรมท�

วดเปนผจดและสามารถดงใหคนเขาวดไดมาก

เน�องจากในปจจบนเปนยคท�ทนนยม บรโภคนยม แพรกระจดกระจายไปในทกทศทาง วถชวตของ

ประชาชนท�วไปจงยดโยงกบคณคาทางวตถ ชมชนรอบวดพระศรอารยกไมตางกน ความเรงรบในวถชวต

สงผลตอการทากจกรรมในวด จากเดมท�ชาวบานมเวลาวางมาก วดมกจกรรมอะไรกมกมาชวยเหลอกน

อยางลนเหลอ แตปจจบนน � การเขามาทากจกรรมในวดมความเหนหาง วดจงมกศโลบายท�จะดงคนใหเขา

วด ไมเพยงแตการสรางวตถบชา เชน โบสถ รปเคารพ แตกจกรรมอนเก�ยวกบการเงน ท�เรยกรวมๆวา

“สถาบนการเงน” น �นทาใหคนตองเขามาในวด กเปนกศโลบายประการหน�งโดยใชวดเปนศนยกลาง

นอกจากน �ยงจดกจกรรมตางๆท�มลกหลาน ผสงอาย เขามารวมดวย เพ�อใหสถาบนครอบครวเขามาทา

กจกรรมรวมกน

การเปล�ยนแปลงดานวตถภายในวดท�โดดเดน มอาคารขนาดใหญ ส�งปลกสราง และรปเคารพ

ดงน �

1) หอประชม เปนอาคารคอนกรตเสรมเหลก 2 ช �น ขนาดประมาณ 20x12 เมตร แบงเปนหอง

ประชมยอย 3 หอง ช �นบนพ �นปพรม ผนงบดวยพรม ช �นลางพ �นปดวยหนแกรนต ตด

เคร�องปรบอากาศ และระบบระบายแสงเสยงพรอมใชงาน

2) หอระฆง แบบคอนกรตเสรมเหลก 2 ช �น ขนาดประมาณ 4x4 เมตร

3) อาคารเอนกประสงค พ �นปหนขด ขนาด 50x22 เมตร

4) โรงอาหาร อาคารคอนกรต หลงคามงสงกะส ตดผาเพดาน พ �นปดวยกระเบ �อง ขนาด 12x9

เมตร

5) ศาลาประตมากรรมไทย เปนท�รวบรวมและแสดงลายปนป �น

6) พระศรอารย พระพทธรปเกาแกพมพพระศรอารย ลกษณะเดนคอ มพดอยดานหนาองค

พระพทธรป

7) หลวงพอแชม หลวงพอพลอย หลวงพอปาน เปนพระพทธรปสรางดวยอฐดนเผาโบกปน สมย

กรงศรอยธยา (พ.ศ. 2275)

8) พระประธานหยกขาว อญเชญมาจากประเทศพมา


9) สรระหลวงพอขนธ อดตเจาอาวาสพระศรอารย

10) พระศรอารยรตนนมต พระพทธรปปางมารวชย อยในอโบสถหลงใหม

11) เจาป ดา เปนท�เคารพสกการะของคนในชมชนและใกลเคยง

12) เจาป ขาว เปนท�เคารพสกการะคกบเจาป ดา

13) สระน �าโบราณ ชาวบานเลาขานวา ขดหลงจากซอมแซมอโบสถหลงจากถกไฟไหมประมาณป

พ.ศ. 2475

ส�งกอสรางดงกลาว เปนกศโลบายมาแตอดต ไดรบการสบทอด บารงรกษามาจนปจจบนในฐานะ

รปเคารพสกการะของชาวบาน เปนท�ยดเหน�ยวจตใจ และมคณคาเชงประวตศาสตร ซ�งมอายกวารอยป

สาหรบส�งกอสรางท�สรางข �นใหม เชน ศาลาเอนกประสงค โบสถ กสะทอนถงวสยทศนท�สามารถรองรบผคน

ท�จะหล�งไหลกนเขามาวด โบสถหลงใหญ หรอท�ชาวบานเรยกวาโบสถทองคาน �น ปจจบนเปนจดดงดด

นกทองเท�ยว ขณะท�โบสถหลงเกาและโบราณสถานอ�นๆกดงดดใหผ คนไดเขามาคนหาคณคาทาง

ประวตศาสตร

จานวนพระสงฆ ฆราวาสของวด ในปพ.ศ. 2558 มพระสงฆจาพรรษา 13 รป มฆราวาสทางาน

วดประจา 8 คน ซ�งพระนอกจากจะมบทบาทเก�ยวกบพระศาสนาแลว ยงมการปรบบทบาทของพระลกวด

ใหเก �อกลตอการทากจกรรมเชงสงคมหลายประการ ขณะเดยวกน ฆราวาสกมบทบาทชวยเหลองานดาน

ตางๆของทางวดอยางแขงขน ซ�งเปนกาลงสาคญตอการทากจกรรมตางๆไดเปนอยางด

เสนทางคมนาคม การเดนทางมาวดพระศรอารย สามารถเดนทางดวยรถยนตไดโดยสะดวกมาก

ข �น เน�องจากอยหางจากถนนเพชรเกษมเพยง 300 เมตร ซ�งเปนเสนทางรวมท�มงหนาไปจงหวดราชบร ทา

ใหมนกทองเท�ยวแวะมาเย�ยมชม และสกการะอยางตอเน�อง โดยเฉพาะวนเสาร-อาทตย จะมมากกวาวน

อ�นๆ ซ�งทาใหวดตองมการปรบตว เพ�อพฒนาปรบปรงเสนทางเดนภายในวดใหเดนไปยงจดตางๆไดสะดวก

สปปายะและมตทางสงคม

ท�อยอาศยของพระ อยในบรเวณเดยวกนกบอาคารจดกจกรรม จงมลกษณะท�ไมสงบมากนก

ในชวงท�มกจกรรม พระวทยากรและเจาอาวาสจงมแนวคดท�จะปรบปรงเขตท�อยอาศยของพระสงฆใหเปน

เขตสงฆาวาส แยกออกไปตางหากจากพ �นท�จดกจกรรม

โคจร ท�หาอาหารบณฑบาตสะดวก หมบานชมชนอยใกลเคยง แมในสายบณฑบาตท�ไกลราว 3-4

กโลเมตร กสามารถเดนทางไปไดโดยสะดวก


มผทรงภมปญญา ผทรงคณธรรม ปจจบนเปนการเปล�ยนยคจากพระเกจอาจารยมาเปนยคของ

พระนกพฒนา พระครวทตพฒนโสภณ ซ�งเปนเจาอาวาสยคปจจบนสนบสนนใหคนไดเรยนหนงสอ ช �แนะ

แนวทางการพฒนาท�มความย�งยน นอกจากทานมความชาญฉลาดในการแสดงธรรม และมวธการ

วเคราะหทาความเขาใจคนและชมชนแลว ทานยงมเมตตาธรรมสง ทาโครงการพฒนาจานวนมาก เปนการ

พฒนาท �งคน พ �นท� ระบบโครงสราง การบรหารจดการท�นาไปสความย�งยน มการจดต �งมลนธ โดยมหลกคด

หลกทา ในโครงการหรอกจกรรมตางๆ ดงจะกลาวตอไป

เจาอาวาสทางานเพ�อสงคมอยางเตมท� ไดเปนประธานกองทนเพ�อการลงทนทางสงคม (Social

Investment Fund : SIF) ซ�งจดต �งโดยรฐบาลในชวงป 2541 ในสวนของภาคตะวนตก ซ�งดแลใน 5-6

จงหวด ชวงน �นเปนชวงท�ภาวะเศรษฐกจตกต�า ทานเดนทางมดค�าทกวน โดยเดนทางไปประชมแกไขปญหา

หมบาน ทานสอนใหชมชนรจกการเขยนโครงการ ใหรจกการตดตามผล สรปผลตามงบประมาณท�ไดมา

และสบเน�องจากการทางานอยางหนกมาอยางตอเน�อง ปจจบนเจาอาวาสมอาการของโรคอมพฤกษ ขา

ออนแรง เดนไมสะดวก จงตองมเคร�องชวยพยง และมอาการทรงๆมาโดยตลอดต �งแตป พ.ศ. 2554

อาหารและสภาพดนฟาอากาศ การบรโภคในพ �นท�วดถอวามอาหารอดมสมบรณ มอาหารเหลอ

พอท�จะเล �ยงลกวด และเหลอท�จะแจกจายใหชาวบานท�สญจรผานมาได ขณะเดยวกนสภาพอากาศเปนท�

คนชนของพระเปนอยางด เพราะเปนพระในพ �นท� การดารงอยจงมความเปนปกตสข

อรยาบถอนเหมาะสม ถอไดวาเจาอาวาสวดพระศรอารยใหความอสระเพ�อการพฒนาเตบโตใน

แตละบคคล โดยใหพระลกวดปฏบตศาสนกจไดตามความเหมาะสมแกจรตของแตละคน ซ�งเก �อกลใหเกด

การพฒนาและเตบโตไดเปนอยางด

3. ปจจย เง�อนไข ท�กอใหเกดการเปล�ยนแปลงจนมาเปนสปปายะ-มตทางสงคมในปจจบน

ปจจยท�ทาใหวดพระศรอารยแสดงบทบาทไดตอเน�อง เปนปจจยท�วไปท�วดตางๆสามารถพฒนาให

เกดข �นได ดงน �

(1) วธคดเร�องบทบาทท�เก�อกลกนระหวางวดกบชมชน

การกลาวถงบทบาทของพระท�มตอสงคมหรอชมชนน �นมลกษณะเปนไปในทศทางเดยวกน

กลาวคอ พระกบชมชนมความชวยเหลอเก �อกลกน ตางพ�งพาอาศยซ�งกนและกน เจาอาวาสซ�งเปนผ นาทาง

ความคดมาแตเดมน �น กลาวถงบทบาทในสวนน �ดวยถอยคาอนชวนคดใครครวญวา “หวใจของผบรหารใน

วดคดอะไรแลวหรอยง ท�จะตอบแทน ทาใหเขาอยดกนด ไมเดอดรอน ถาชาวบานอยได มอาชพม�นคง วด


จะทาอะไร เพยงขยบปาก โยมกมาทาบญ เพราะดวยรปแบบวธคดท�มธรรมะเขาไปอยในชวตประจาวน ม

ความซ�อสตย มความม�นคงในอาชพ กเลยทาใหชมชนมความเขมแขง” (พระครวทตพฒนโสภณ)

ทศนะดงกลาวมความคลายคลงกนกบพระผ เปนแกนนาในการจดคายพทธบตร ซ�งกลาวถง

บทบาทของพระหรอของวดท�ควรมตอชมชนวา “วดกบชมชน เปนการเก�อกลกน วดอาศยชาวบาน อปถมภ

ดแลกจกรรมของวด พระกใหแนวทาง ธรรมะ ใหแกญาตโยม ถาท�งสองประสานกนด กจะเขมแขง จะ

พฒนาจตใจไดด เพราะจตใจเปนเร�องใหญ นอกจากใหธรรมะ การชกชวนเดกๆ ญาตโยมมาทากจกรรมใน

วดได เชน วนแม วนพอ หรอวนสาคญอ�นๆ ถาวดทาไดกจะเปนเร�องท�ด วดจะทาไดงาย” (พระสเทพ)

พระซ�งเปนแกนนาในการจดคายวาทศลป ไดกลาวถงบทบาทของพระท�ตางออกไป แมมทศนะท�ไม

เหนดวยกบการทางานสงเคราะหตามแนวคดของเจาอาวาส แตไมไดมทศนะเชงขดขวาง แตใหการ

สนบสนนดวยความเคารพนอบนอม

“สาหรบตวเองอาจจะตางจากคนอ�น คนอ�นอาจมองวาวดทาสงคมสงเคราะห ท�พ�ง

ทางใจ ฉนคดวา วดตองตอบโจทยชวตมนษยใหได การสอนศาสนาม 2 อยาง คอ

ระดบศลธรรม คอ ความดข�นเบสก เชน ซ�อสตย กตญ� ระดบปรมตถธรรม คอ

ตอบโจทยชวต ละอตตา อโก วดโดยท�วไปใหข�นศลธรรม ใหเดกกตญ�พอแม กเปน

ส�งท�ด แตเดกกตญ� อกหกได รษยาคนได ถกตาหนแลวนอยใจได สอบตก เฮรตได

เคยดแคนชงชงคนได อยางน�ไมตอบโจทย ธรรมะตอบโจทยตองละอตตาและอโกได

แมฉนจะไมเหนดวยกบหลวงพอท�ทางานสงเคราะห เพราะเอนจโอ ภาครฐเขากทา

อย พระควรทาหนาท�ใหธรรมะท�ตอบโจทยชวตของมนษย” (พระสเทพ)

อยางไรกตาม ถอวาพระสงฆท�วดน �มแนวคดท�มจดรวมเหมอนกนคอ ใหวดกบชมชนเก �อกลซ�งกน

และกนน �นเอง

(2) การวเคราะหชมชน ดวยงานวจยกระดาษแผนเดยว (ธมมวจย)

“ธมมวจย” เปนหลกธรรมพ �นฐานท� เจาอาวาสใชในการวเคราะหชมชน วเคราะหปญหา

สถานการณตางๆท�เกดความสงสยและตองการแกไขปญหา เจาอาวาสเรยกการวจยวเคราะหชมชนของ

ทานน �เองวา “งานวจยกระดาษแผนเดยว” โดยเร�มตนจากการทาวจย “สายบณฑบาต” โดยเม�อบณฑบาต

พระตองรจกสงเกต สอดสอง วเคราะหคนในหมบาน จากอาหารท�ชาวบานใสบาตร ทาใหรวาคนใสบาตร

สวนใหญเปนคนยากคนจน การทาวจยสายบณฑบาตจงทาใหเจาอาวาสและพระในวดมความเขาใจขอมล

พ �นฐานของคนในหมบานไดเปนอยางด ขณะเดยวกน การไดพดคย มอธยาศยกบชาวบานสามารถสราง


ความสมพนธไดเปนอยางดดวย ทานกลาววา การสอดสองอยางน � ทกคนจะมธมมวจย ทาใหเราคดยอนวา

จะตอบแทนชาวบานอยางไรใหชาวบานมความม�นคงดวย

ดวยหลกการ ธมมวจย น � เจาอาวาสยงนาไปใชกบสถานการณอ�นๆดวย เชน การส�งสอนอบรม

เดกๆใหทาการวจยเร�องขาว การฉดยาฆาแมลงวนในวด หรอ การรณรงคใหผใหญเลกบหร� เปนตน

ตวอยางเชนเร�องการกาจดแมลงวนในวด ทานใหเดกๆชวยกนทาวจยวามจานวนแมลงวนมากนอย

แคไหนในพ �นท�ตางๆของวด โดยแบงเดกเปนกลม 4 กลม คอยสงเกตแมลงวน 4 ท� คอ ท�ถงขยะขางโรงครว

ท�ทาอาหาร ท�พระฉน และท�โตะรบแขก ตามชวงเวลาท�กาหนดไวคอ เชา กลางวน เยน ใหเดกสงเกตและจด

บนทกไววา มแมลงวนก�ตว ถายรปไว ทาแบบน � 2 วน กมารวมกนสรปวาแมลงวนท�ไหนเยอะ กจะพนยา

เฉพาะท�ตรงน �น ไมตองพนยาท �งวด สอนใหเดกรวาไมตองพนยาในท�ซ�งไมคอยมแมลงวน ไมตองเสยคายา

และจะไดไมสงผลกระทบตอส�งแวดลอมดวย

ตวอยางการรณรงคเลกสบบหร� ใหเดกนบจานวนกนบหร�ในกระถางทรายท�วางอยตามจดตางๆ

ของวด วาแตละวนมก�มวน บรเวณหนาหองสวม หนารานคา หลงจากน �นใหเอาภาพไปตดเก�ยวกบโทษของ

การสบบหร� ภาพท�นากลว โดยเปล�ยนทกสามวน เดอนหน�งจะนบกนบหร�ดวาลดลงหรอไหม ซ�งพบวาลดลง

และทาใหเดกไดเหนโทษภยของการสบบหร�อกดวย นบเปนงานวจยกระดาษแผนเดยวของเจาอาวาสอก

อยางหน�ง

นอกจากน � เจาอาวาสยงมเคร�องมออ�นๆอก เชน แผนท�ภมศาสตร แผนท�เดนดน เพ�อใชทาความ

รจกและทาความเขาใจชมชนใหมากข �น ทานไดจดบนทกบานเลขท�และช�อชาวบานไว เวลาท�วดมงาน ม

การประชม จะรวาบานไหนคนไหนบางท�เขารวม ไมเขารวม เพราะใหชาวบานเซนช�อทกคร �งเวลามประชม

หรอมการจดงานตางๆ ซ�งทานจะใชขอมลเหลาน �ประเมนเร�องการใหความชวยเหลอของชาวบานท�มตอวด

จะเหนไดวา เจาอาวาสสามารถท�จะควบคมสถานการณหรอมความสามารถในการเขาใจคน เขาใจ

พฤตกรรมของคนไดอยางรอบคอบ โดยอาศยขอเทจจรง จากบนทกท�เปนขอมลพ �นฐาน

นอกจากน � หลกการ ธมมวจย ยงถกนาไปใชในการพดคยปรกษาหารอกนดวย โดยนาขอมล

ดงกลาวมาสกระบวนการปรกษาหารอเพ�อแกไขปญหาตางๆท�เกดข �นในชมชน

(3) กระบวนการทางาน

หลกคด ในการทางานน �น เจาอาวาสเปนศนยอานาจหลกในการวางแผน วางกรอบนโยบายการ

พฒนา ทานมหลกคดในการทางานแบบมสวนรวม เนนวาทกคนตองไมเหนแกตว ทางานรวมกนได ถอยท

ถอยอาศยกน


หลกทา การบรหารในวด เจาอาวาสมการบรหารแบบสมยใหม นอกจากอาศยความเคารพศรทธา

ตองานแลว ยงใชการตลาดเขามาชวย โดยเก �อหนนใหคาตอบแทนพระและฆราวาสท�มาทางานในหนาท�

ประจา เพ�อหลอเล �ยงน �าใจคนท�ชวยทางานใหวด และใหทกคนไดทาหนาท�อยางท�วถง

ท�ปรกษา เจาอาวาสใหความสาคญกบขอมล โดยเฉพาะขอมลท�เปนวชาการ ดงน �น ในการทา

กจกรรมหรอโครงการท�สรางผลกระทบกบคนจานวนมาก ทานจะขอความเหนและปรกษาหารอกบผ รอย

เสมอ โดยฆราวาสท�เปนท�ปรกษาเปนอดตผ อานวยการเทคนคราชบร และท�ปรกษาตลาดศรเมอง เวลาม

งานจะใหเขาชวยออกแบบ วางแผน ซ�งถอวามบทบาทกบทางวดมากเชนกน อยางไรกตาม การปรกษาผ ร

มากนอยเพยงไรกตาม สดทายแลวเจาอาวาสจะเปนผตดสนใจ ทานใหความเหนวา เวลาคดตองอาศยคน

หลายคนชวยคด เวลาทาตองอาศยคนหลายคนทา แตเวลาตดสนใจ ตองมผบรหารคนเดยวท�ช �ขาดวาใช

หรอไมใช ผดหรอถก งานจงบรรลเปาหมายได

เคร�องมอท�ทนสมย เพยบพรอม วดพระศรอารยมเคร�องมอหรอเทคโนโลยท�ทนสมยอยเสมอ ท �ง

อาคาร สถานท� วสดอปกรณ เคร�องเสยง เวลามงานใหญหรองานประชมตางๆ หนวยงานมกมาขอยมใชอย

เสมอ เพราะมพรอมทกอยางท �ง โตะ เกาอ � เกาอ �นวม ผาขาว พรมขนาดยาว ลาโพง พรมแดง น �าพ

สวนหยอม นอกจากน � ยงมเคร�องพมพ และเคร�องคอมพวเตอรท�ทนสมย พรอมท�จะใชงานไดอยางสมบรณ

(4) ความรท�ใชในการทางาน

การทางานของเจาอาวาส มอทธพลตอการสรางกระบวนการเรยนรใหแกพระลกวด โดยทานเปน

ผสรางกระบวนการเรยนร โดยมหลกธรรมท�ควรกลาวถง ดงน �

ธมมวจย เปนความรพ �นฐานท�ทานใชในการทางานชมชน ทานมทศนคตในเร�องน �อยางสาคญวา

“พระสงฆท�ทางานชมชน ทางานกบนกวชาการ ตองมความร มภาพประจกษ มขอมล โดยเฉพาะ ธมมะว

จะยะ เปนหวขอธรรมท�ตองใสใจอยตลอด” (พระครวทตพฒนโสภณ)

พรหมวหาร 4 คอผ นาตองมใจเปนพรหมวหารธรรม

อรยสจ 4 โดยพระท�เปนพระวทยากรคายพทธบตรน �นใหความสาคญในหลกธรรมขอน �เปนพเศษ

โดยใหคนรทกข และสาเหตของทกข เพราะเปนหลกการในการแกไขปญหาท�แทจรง เวลาทาความเขาใจ

เดก จะถามหรอจดกจกรรมตามหลกอรยสจ 4

กตญ� หรอ หลก 5 ดของมนษยท�สมบรณ คอ ลกด ศษยด เพ�อนด พลเมองด ศาสนกชนท�ด โดย

พระวทยากรคายพทธบตร มกจะใชเปนหลกการในการอบรมเยาวชนอยเสมอ เชน กจกรรมชวยเพ�อนพกใจ

ชวยเดกท�มปญหาตดเกม ตดยาเสพตด ตดอบายมข หรอรกในวยเรยน เปนตน


วธคดเร�องความย�งยน ตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยง เจาอาวาสมแนวคดเร�องความย�งยนเปน

ฐานคดในการทางานสงคมสงเคราะห กบหลกการเร�องเศรษฐกจพอเพยงดวย โดยเนนความเปนอยท�งาย

สอนใหชาวบานรจกกนรจกใช กนตามฤดกาล กนส�งท�ปลก ปลกส�งท�กน กนแลวไมจนไมเจบ เพราะกนพช

ท�ปลกเอง กนธรรมชาตท�ดแลเอง ไมมสารเคมแปลกปลอม น �คอ ความย�งยนกบเศรษฐกจพอเพยง และเนน

เร�องการบรหารการเงนโดยใชหลก ‘สจจะ’

การทางานอยางมยทธศาสตร พบวาเจาอาวาสมวธการทางานอยางมยทธศาสตร โดยมการ

ต �งเปาหมายไวชดเจน และมแผนการทางานท�ชดเจน โดยเขยนไวเปนการสวนตวเพ�อตรวจทาน และเดนไป

ตามแผนท�วางเอาไว ซ�งสะทอนใหเหนอปนสยในการทางานอยางมเปาหมายชดเจนต �งแตการทางานชมชน

ในยคแรกๆของทาน ทานมปฏทนการทางาน มกระดานบอรด วางแผนวาจะทาอะไรบางในปไหน และคอย

สารวจงานท�ผานมาดวยวา ทาอะไรมาบาง สาเรจลลวงมากนอยเพยงใด

นอกจากน � ทานยงมยทธศาสตรในการทางานท�มองการณไกล ทานจงเปนพระพฒนาท�มวสยทศน

ซ�งมองเหนภาพอนาคตท�ต �งเปาเอาไว ทานกลาวถงการซ �อท�ดนจานวนรอยไร ซ�งปจจบนไดเพยง 41 ไร เพ�อ

วางแผนท�จะรกษาความเปนชมชนท�เขมแขง เพราะกลมทาธรกจคากลวยไมกาลงกวานซ �อท�ดนบรเวณ

เดยวกนน �นเกอบจะหมดส �นแลว ทานเตรยมพ �นท�ไวเพ�อพฒนาไปสหมบานคณธรรม แปดสบหลงคาเรอน

ใหเปนหมบานท�ทางานรวมกนกบวดอยางเก �อกล เปนภาพฝนท�ทานต �งใจจะทา

(5) การเรยนร การแสวงหาความร

การแสวงหาความรเปนพ �นฐานของงานพฒนา เจาอาวาสมบคลกลกษณะของความเปนนกวจย

อยางย�ง มอปนสยทางวชาการและการทางานอยางเปนระบบ ทานเลาถงการมโอกาสไดเตบโตทาง

ความคด ไดเรยนรจากการทางานเปนพระลกวดในชวงแรกๆท�เพ�งบวชเขามา สมยหลวงพอขนธน �นเอง เม�อ

ไดเปนเจาอาวาส กมความคดในการจดอบรมคร ซ �อเคร�อง copy printer มการอบรม QC อบรมวชาการ

ของคร กศน. สารพดชาง เนนการทางานท�ทนสมยและรวดเรว

นอกจากการเรยนรการทางานใหเปนระบบแลว ทานยงไดมโอกาสรวมงานกบกองทนเพ�อสงคม

(SIF) ซ�งการทางานในชวงน �ไดพฒนาความคดเชงการวจยใหแกทานไดมาก นอกจากน � ทานยงไดมโอกาส

ทางานวจยของสกว. ซ�งย�งสรางกระบวนการคดวเคราะหใหแกทานไดอยางดอกดวย ไมเพยงเทาน �น ทาน

ยงไดเรยนรเก�ยวกบแนวคดสจจะสะสมทรพย ซ�งไดกลายมาเปนฐานคดและแนวทางการพฒนาชมชนมา

อยางตอเน�อง


นอกจากเจาอาวาสแลว พระแกนนากเปนพระนกอานและแสวงหาความรใหมๆดวยเชนกน ม

วธการเรยนรท�นาสนใจ ซ�งไดเปนกาลงสาคญในการพฒนางานใหแกทางวดไดเปนอยางด โดยเฉพาะการ

แสวงหาความรดวยการสงเกตและการอานบรบททางสงคม การพฒนาความร การพฒนาตนเองเปน

วธการแสวงหาความรอกลกษณะหน�งท�พระแกนนาใหความสาคญ

นอกจากน � พระลกวดซ�งเปนพระวทยากรในการจดคายน �น มวธแสวงหาความรแบบทนสมยเพ�อให

เปนท�นาสนใจแกเดกๆ โดยสอดแทรกหลกธรรมในกจกรรมตางๆ เชน เร�องอทธบาท 4 เปนตน มการใชส�อ

ใหเหมาะสมกบเดก และพระท�จดกจกรรมใหเดกตองไปศกษาธรรมะเก�ยวกบกจกรรมท�ตวเองบรรยายดวย

และมการไปดงานบาง

สาหรบการดงานน �นกนบเปนวธการแสวงหาความรอกรปแบบหน�งท�เจาอาวาสใหการสนบสนนแก

พระลกวด ขณะเดยวกน หากหลวงพอไปรวมงานท�ตางๆหากมเอกสารท�เปนความร กจะนามาใหพระลกวด

ไดอานเสรมเตมความรดวยเชนกน

สาหรบไวยาวจกร ซ�งเปนบคคลสาคญท�บรหารจดการงานสวนใหญของทางวด กไดมโอกาสเรยนร

เชนกน จากการไดตดตามทางานรวมกบพระ ไดไปศกษาดงานเรยนรตวอยางของวดและบคคลตางๆ เพ�อ

นามาปรบใชกบชมชน

(6) ปญหาและวธแกไขปญหา

ปญหาท�เกดข �นน �น เจาอาวาสมวธการแกไขในหลายลกษณะตามแตสถานการณ ท �งปลอยให

ปญหาเดนไปดวยตวของมนเองและใหคล�คลายไปเอง และใหผ อ�นชวยกนคดหาทางแกไข บางเร�องบาง

งาน เจาอาวาสอาจปลอยใหคนอ�นทางานกนเอง การประชมบางเร�อง อาจไมเขาไปรวม เพ�อใหคนอ�นกลา

แสดงความคดเหนไดอยางเตมท� การทางานจงอาศยหลกความยดหยน สวนการทากจกรรมรวมกบเดก ใช

หลกความเมตตาเปนสาคญ ไมตาหนแตพยายามเขาใจเดกแตละคน รวมกนคดรวมกนทา และให

คาปรกษาระหวางพระดวยกน

(7) การปรบปรง ขยายงานใหดารงอยอยางตอเน�อง

มลนธกบหลกความย�งยน เจาอาวาสมหลกคดเก�ยวกบการทางานสงคมสงเคราะหท�มงเนนความ

ย�งยน ซ�งเขาใจไดเม�อพจารณาถงวสยทศนท�ทานมตอการทาโครงการตางๆท�มไดทาเพยงคร �งเดยวหรอ

เพยงระยะเวลาส �นๆ แตการทากจกรรมหรอการพฒนาตางๆน �นมงใหเกดข �นอยางย�งยน ตวอยางกรณการ

ทาสมาคมผสงอาย ทานไดวางแผนและคดเร�องการสราง“ธรรมสถาน” จากการท�เหนวาผ สงอาย ไมม

โรงเรยน อยบานคนเดยวถกทอดท �ง จงอยากจะทาโรงเรยนผสงวย ใหคนแกมาท�น�พดคยตามประสาคนแก


ดวยกน ซ�งเปนภาพในอนาคตท�อยากใหเกดข �น ตอนน �เจาอาวาสไดซ �อท�ไว 26 ไร และจะซ �ออก 4 ไร 2 งาน

เอาไวทาเปนตวอาคาร โรงเรยน ทกปท�มการทอดกฐน จะนารายไดท �งหมดใหสมาคมผสงอายและคลง

ปญญาจงหวดราชบร อยากทาใหอะไรใหสงคมอยางย�งยน ทานกลาววาทาในเชงมลนธ ไมไดทาในนาม

ของวด ตอนน �กมมลนธอย 2 มลนธ คอ มลนธสวางวรรณ และมลนธประชาคมจงหวดราชบร ถาทาในนาม

มลนธ จะบรหารเองไดสะดวกกวา

การตอบแทนคณ เง�อนไขหน�งท�ทาใหคายพทธบตรมความย�งยนคอ ความสานกถงคณของเจา

อาวาสท�ไดเปดพ �นท� สรางการเรยนร สรางการเตบโตใหแกพระวทยากรและพระลกวด ความผกพน

กลายเปนสายใยสาคญในการตอยอดงานใหดาเนนตอไปไดอยางไมจบส �น

“เราในฐานะเปนลกศษย มาเพ�อสนองงาน ดหลวงพอมนโยบายอะไร หลวงพอเนน

การเผยแพร กอยากรกษา และพฒนาใหเตบโต พฒนากจกรรม เราจะรสกผด หาก

รนเราไมไดสานตอ กจะรสกถงผกอต�งคายยคแรก เรากเคยเผลอรบปากวาจะดแล

และสานงานตอไป” (พระสถาพร อธปญโญ)

จากการท�เจาอาวาสไดส�งสอนแนะนาลกศษย จนพระหลายรปใหความนบถอ ทาใหการทางาน

ดาเนนไปไดอยางตอเน�อง

เครอขายพระวทยากร คายพทธบตร นบเปนคายท�มผ ใชบรการเปนอนมาก โดยมควจองตลอด

ท �งป ดวยภาระงานท�มากและตอเน�อง การสรางเครอขายพระวทยากรกเปนแนวคดหน�งท�พระวทยากร

พยายามสรางใหเกดข �น อยางไรกตาม ทกคร �งเม�อมคายพทธบตร พระวทยากรซ�งอยในวดตางๆท �ง

ภาคเหนอ อสาน กลาง ใต ซ�งเปนเครอขายและเคยรวมงานกนมาแตเดมน �น หากไมตดภารกจใดกจะ

มารวมชวยอยเสมอ

(8) สภาพแวดลอมภายในวด (สปปายะท�งหลาย) ท�เอ�อใหการแสดงบทบาทของวดม

ประสทธภาพไปสความสาเรจ

สภาพแวดลอมภายในวดถอวาท�อยอาศย มความสะดวกสบายเหมาะสม แมในยามทากจกรรม

จะมความอกทก พลกพลาน แตสภาพความเปนอยของพระกมความสะดวกสบาย มปจจยส�ครบถวน

บรบรณ การบณฑบาตมความสะดวก เน�องจากหมบาน ชมชนไมไดอยหางไกล ขณะเดยวกน พระภายใน

วดตางกสามารถปรกษาหารอกนไดตามอธยาศย มอสรภาพทางความคดท�จะพฒนางาน พฒนาตนได

ตามความถนดหรอตามจรตของตน


มผทรงภมปญญา ผทรงคณธรรม เจาอาวาสซ�งเปนผ นาการพฒนาน �น ทานเปนท �งผ นาทาง

ความคด และเปนผ นาทางจตวญญาณ ทานมความรอบรหลายดาน ท �งดานการทานา กสกรรม ปาไม

ปศสตว ทาวาวจฬา การบรหารจดการ การสงเคราะห กฎหมาย การรกษาโรค ฯลฯ ดวยความรอบรอยาง

กวางขวาง จงทาใหทานมกเปนท�ปรกษาและช �ทางออกปญหาไดอยเสมอ และผดบงเกดความคด

สรางสรรคในการพฒนาชมชนอยางตอเน�อง ดงกลาวมาหลายประการแลว อกท �งมความเปนผทรงภม

ปญญาและผทรงธรรมท�มความรอบร

แกนนาชาวบานซ�งมสวนเก�ยวของและดแลกจกรรมมากมายในวด เชน ไวยาวจกร กลาวถงการ

เสยสละของทานวา “เจาอาวาสมน�าใจ เอ�อเฟ� อเผ�อแผใหชมชน แมบญธรรมเสยชวต ใหมรดก สามลาน

สามแสนบาท ทานกไมเอาเขากระเปา ทานกเอามาจดทะเบยนเปนมลนธ แลวซ�อท�ดน ไดมา 41 ไรแลว

เพราะคดวาชาวบานจะไมมท�ทานากนแลว ถาไมรบซ�อสกดไวใหชาวบานทานากนตอไปกอด” (วเชยร

ภระหงษ)

กรณการซ �อหาท�ดนของวดน �น เปนประเดนท�นาสนใจอยางย�ง แมในปจจบนวดจะมท�ดนจานวน

มากรวมรอยไรกตาม แตยงมแผนท�จะหาซ �อท�ดนเพ�มข �น ดวยมองเหนวา หากไมซ �อเกบไว ตอไปท�ดนจะสญ

หายไปอยในมอของนายทนจนหมด

นอกจากน � ยงพบวาทานเปนผ ใหแนวคดและเปนท�ปรกษา ช �ทางสวางใหแกทกคนท�มาขอ

คาปรกษาอยางด ถงวธคดวาควรจะต �งเปาหมายไปทางใดใหเจรญกาวหนา ใหเตบโตอยางย�งยน

ขณะเดยวกน เปนท�ทราบโดยท�วไปวา หากกจกรรมใดเปนไปเพ�อประโยชนสวนรวมหรอตอชมชน

ทานกใหการสนบสนนอยางใหเปลาอยเสมอ เชน การอนเคราะหอาคาร สถานท� ไฟฟา อาหาร เคร�องด�ม

เปนตน

(9) การปรบปรงสภาพแวดลอมเพ�อฟ� นฟความสมพนธกบชมชน

พ �นท� ในวดมสวนท� เปนปาไม เ จาอาวาสใหความสาคญกบความเปนธรรมชาตในสวนน �

คอนขางมาก ทานใหความสาคญกบตนไม ภมทศน ไมใหตด ไมใหทาลาย ไมใหสมไฟในวด เพราะดนจะ

แขง ชวงหนาหนาวเม�อใบไมผลใบท �ง ทานจะใหทกคนกวาดใบไมเขาหาโคน ไมใหดนแหง พอหนาฝน ฝน

ตกมาจะไดชวยซบน �าฝนไว รกษาความชมช �น ทาใหดนด ตนไมกดตามไปดวย ทานยงเหนวาวดตองรมร�น

ตนไมใหญเปนตวช �วดอายของวด นอกจากน � พระลกวด พระวทยากร ยงมความคดท�จะปรบ

สภาพแวดลอม ซ�งไดปรกษาหารอกบเจาอาวาส เพ�อพฒนาส�งแวดลอมใหดนาร�นรมย เชน สวนหยอม สระ

น �า ปรบปาใหเปนระเบยบ เพ�อใหดสบายตา และแบงเขตพทธาวาส สงฆาวาสอยางชดเจน


(10) การขยายงานในวด

ภาพรวมของกจกรรมของวดพระศรอารยน �น คอ การเผยแผธรรมและงานพฒนาชมชน งานสงคม

สงเคราะห เน�องจากเจาอาวาสมคณลกษณะของนกพฒนา ทานจงใหการสนบสนนกลมองคกรตางๆท�

เก�ยวกบชมชน ทานสนบสนนมาต �งแตตน สรางกลมตางๆท�เก�ยวกบชมชนหลายกลม และอานวยความ

สะดวกใหบคคลภายนอกมาจดกจกรรมในวดไดอยางสม�าเสมอ นบเปนจดเดนและดงดดใหเกดกจกรรม

และโครงการอกมากมาย ท �งท�ตอเน�อง เพ�งเกดข �นใหม และกาลงเกดข �น โดยมกจกรรมท�โดดเดนควร

กลาวถง ดงน �

คายวาทศลป เปนกจกรรมท�ตองการใหเดกไดแสดงออกบนเวท โดยผานการโตวาท พระวทยากร

ผ รเร�มคอ พระสเทพ สเทโว ชวงท�ทานยายมาท�วดน �ประมาณป พ.ศ. 2534 เม�อทาแลวผลปรากฏวาด เดก

ไดรบรางวลชนะระดบจงหวดและระดบประเทศ ทาใหมผปกครองมความสนใจท�จะนาลกหลานมาเขาคาย

วาทศลป และเปนท�รจกกนโดยท�วไป

คายวาทศลปจดปละ 1 รน โดยสวนใหญผมารวมคายจะเขามาในชวงเยนวนศกร และออกคาย

ตอนเท�ยงวนอาทตย โดยมเดกมาจากหลายจงหวด ไดแก เพชรบร ราชบร กาญจนบร สมทรสาคร

สมทรสงคราม กรงเทพฯ สพรรณบร ประจวบครขนธ จานวนเดกประมาณ 300-400 คน

แมดวยปรมาณเดกมารวมจานวนมากเชนน � พระวทยากรคายวาทศลปกลาวถงการจดการใหเดก

ไดฝกฝนกนอยางท�วถงวา ใหเดกทกคนไดพด มพ�เล �ยงประจากลม คอยประเมนผล ทาปละหน�งรนท�วด

หลงจากน �นสญจรไปจดตามโรงเรยนตางๆท�เขานมนตมา หรอไมผปกครองจะพาลกหลานมา 4-6 คน บาง

กมาท �งครอบครว มาคางท�วด มาเรยนรการใชวาทศลปบวกกบหลกธรรมตางๆดวย และจากการทาคาย

วาทศลปมาอยางยาวนานพบวา เดกท�ผานการฝกอบรมจากคายน �ไดรบรางวลทางดานวาทศลปจานวน

มาก ซ�งไดพสจนใหเหนถงความสามารถของเดกไดเปนอยางด

คายพทธบตร คายพทธบตรเร�มข �นมาต �งแตประมาณปพ.ศ. 2535 เกดข �นมาพรอมๆกบคาย

วาทศลป เดมทวดมพระนกศกษา จากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (มจร.) ไดไปดงานวด

ชลประทานรงสฤษด� เหนกจกรรมธรรมทายาท จงนามาทาท�วดพระศรอารย แรกๆการรวมตวกนยงไมเปน

ทมงาน โดยเดนทางไปขอบรรยายธรรมตามโรงเรยน ไปบรรยายธรรมตามสถานวทย ภายใตโครงการธรรม

โฆษณสญจร พอโรงเรยนเหนวามพระบรรยาย อบรมเดกได จงนาเดกมาท�วดเขาคาย

ขณะเดยวกน มนสตจากมจร.มาฝกงานทกป จงมพระเดนทางมาจากหลายๆวด แตไมไดมาพกอย

ในวดพระศรอารย เม�อเวลามกจกรรมการอบรม จะเรยกเชญมารวมงาน โดยทางวดพระศรอารยมพระท�


เปนหลกอยเพยง 2 รป นอกจากน �นเปนพระวทยากรท�มาจากตางวด เชน ศรษะเกษ กรงเทพฯ ปทมธาน

เปนตน

การอบรมคายพทธบตรน �น เน�องจากโรงเรยนมหลกสตรใหเดกเขาคายธรรมะอยแลว โรงเรยนก

จะตองหาวดท�จะตอบสนองภารกจน �ได ซ�งเปนหลกสตรบงคบของกระทรวงศกษาธการ ซ�งจะเหนไดวา

ในชวงปจจบนน � วดไมไดทางานเชงรกในคายพทธบตร แมจะเคยทามาแลวในชวงรเร�มกตาม อยางไรกตาม

ในชวงป 2546 โครงการธรรมโฆษณสญจร กไดทาข �นอกคร �งหน�ง โดยไปสอนตามโรงเรยน เดกหลาย

โรงเรยนกตดตามมาท�วด โดยมการบอกไปปากตอปาก

กจกรรมในคายพทธบตรท�สาคญ ไดแก การเขยนความประทบใจ ซ�งสรางความซาบซ �งกนใจใหแก

เดกเปนอยางมาก โดยเฉพาะการกลาวถงพระคณพอ แม พระคณคร ความประทบใจในการเขาคาย

ขอความเหลาน �จะถกเกบเอาไว ใหพระฝกงานไดอาน นอกจากน � ยงมกจกรรมเดนจงกรม การเรยนร

ศลธรรม โทษของยาเสพตด กจกรรมเลนเกม นนทนาการ

ในการอบรมคายพทธบตร แตละโรงเรยนจะบอกขอมลพ �นฐานใหทราบวาตองการใหพระวทยากร

อบรมเร�องอะไรเปนพเศษ สวนมากเปนเคร�องการทาความด ความกตญ� โดยครเปนพ�เล �ยง เปนผชวย

วทยากร เพราะครตองเอาไปสานตอท�โรงเรยน

สถาบนการเงน กจกรรมทางดานการเงนหรอเศรษฐกจมหลายกจกรรม โดยมผจดการสถาบน

การเงนเปนผ ดแล โดยหนาท�ดแลเก�ยวกบการเงน มหลายกลม ไดแก กลมสจจะสะสมทรพย กองทน

หมบาน (เฉพาะหม 9 ต.บานเลอก) กองทนสวสดการกองทนหมบานและสถาบนการเงน กองทนสวสดการ

ชมชนตาบลบานเลอก และยงมมลนธประชาคมจงหวดราชบร มลนธสวางวรรณ ซ�งอยในความดแลของ

ผจดการสถาบนการเงน โดยมเจาอาวาสเปนประธาน

วธการทางานของกจกรรมตางๆน �น ใชโครงสรางการทางานของแตละกลม บางคนเปนกรรมการซ �า

กนบาง ไมซ �าบาง แตมการบรหารแยกกน โดยใชระเบยบโครงสรางหนาท�ของแตละองคกร และงบดลกจะ

ไมเก�ยวของกน แตละองคกรมระบบบญชของตวเอง จะนามาฝากสถาบนการเงนของตนเอง

สถาบนการเงนถอเปนกจกรรมหน�งของโครงการกองทนหมบาน โดยเร�มจากเงนหน�งลานบาทท�

รฐบาลใหมา กลมองคกรท�สองคอ กลมสจจะสะสมทรพย เน�องจากรฐใหเงนมาใหสมาชกก แตชมชนคดวา

กอยางเดยวจะมปญหาเร�องการชาระคน และไมพฒนาชมชนใหดข �นไดในดานเศรษฐกจ จงรวมกนกอต �ง

กลมสจจะสะสมทรพยข �นพรอมกบกองทนหมบาน


ปจจบน กองทนหมบานมประมาณ 3 ลานบาท กลมสจจะสะสมทรพยประมาณ 7 ลานบาท สบ

หาปท�ทาสถาบนการเงนมเงนจากสมาชกมาฝาก ซ �อหน ประมาณ 21 ลาน ปลอยกประมาณ 20 ลาน เพ�อ

ไปแกไขหน �นอกระบบ

นบไดวาการบรหารงานของสถาบนการเงนประสบความสาเรจมาก การทางานในเชงรก และให

ความใสใจตอสมาชก มพนกงานไปรบฝากเงนถงในหมบาน เพ�อใหชาวบานท�รสกอายวามเงนอยนอย

เกนไปท�จะเดนเขาไปฝากกบสถาบน ทาใหชาวบานเหนวามเทาใดกฝากได และเหนถงความสาคญของ

การออม

สมาคมผสงอายและคลงปญญาจงหวดราชบร สมาคมผสงอายฯมการพบปะพดคยและมการ

เล �ยงอาหารกนทกเดอน กจกรรมประจาปท�จดอยางตอเน�องไดแก การแขงขนเปตอง ในวนท� 17 เมษายน

ซ�งเปนวนสดทายของเทศกาลสงกรานต เปนวนเท�ยวฟรกนฟร ปดทายสงกรานต พอใกลถงวน วดจะเตรยม

สนามไวให สนามเปตองมประมาณ 30-40 สนาม มาแขงท �งหมด 10 อาเภอ โดยเจาอาวาสดแลเร�อง

คาใชจาย กจกรรมน �ถอวาไดสรางความสมพนธไดด รายไดท�ไดมากนาไปกจกรรมท�ดแลผสงอายตอ

นอกจากกจกรรมดงกลาวแลว ผสงอายจะสะสมภมปญญาไว มประสบการณความรมาก จงเปน

ท�มาของคาวา “คลงปญญา” ซ�งมวตถประสงคเพ�อนาภมปญญามาถายทอดใหแกผ สนใจศกษาน�นเอง

อยางไรกตาม พบวา การจดการความร ภมปญญา ยงขาดการจดการอยมาก เน�องจากยงขาดปชนยบคคล

มภมปญญาในการทาบายศร พวงมะโหด การทาขวญขาว แตดงท�กลาวมา การจดการความรยงไมเกดข �น

ความรจงมองเหนเปนรปธรรมยาก และหากขาดการจดการอยางมระบบ ภมปญญาดงกลาวกจะคอยๆ

หายไป

โครงการเศรษฐกจพอเพยง หลกแนวคดเศรษฐกจพอเพยง เปนฐานคดหน�งท�วดยดถอเปน

แนวทางปฏบตและเผยแผใหแกชาวบาน แมจะยงไมสามารถพฒนาไดมากนก แตกเปนฐานคดสาคญใน

การทางานของท �งพระและแกนนาในการทากจกรรม โดยเฉพาะการพยายามสรางระบบคดท�อยอยาง

พอเพยงแกอตภาพอยางรจกประมาณ

นอกจากเจาอาวาสจะมแนวทางการพฒนาแบบเศรษฐกจพอเพยงแลว แกนนาชมชนดานสถาบน

การเงนมโครงการท�พยายามสรางตวอยางใหชาวบานไดเหนถงความเปนไปไดของการทาเพ�ออยเพ�อกน

เพ�อความพอเพยงเชนกน โดยปลกพชผกตวอยางรอบๆอาคารของสถาบนการเงน ซ�งแมจะไมสามารถเปน

รปรางไดด แตรางความคดกกาลงรเร�มข �นมาแลวหน�งป


โครงการฟ�นฟคนพการ โครงการฟ�นฟคนพการ มกจกรรมประจาทกเดอน โดยหมอกบวดพระศร

อารยจดกจกรรมทกวนศกรสดทายของเดอน หมอท�โรงพยาบาลโพธาราม มาจดกจกรรม ฟงธรรมะจาก

หลวงพอ มการรองราทาเพลงกน จะมจตอาสานาเคร�องดนตรมาเลนใหฟร มการรองราทาเพลงใหผ ปวยได

ชม ซ�งเปนกจกรรมเลกๆอกกจกรรมหน�งท�ทาทายและสรางขวญกาลงใจใหแกผ พการไดตอส ชวต ซ�ง

ดาเนนการมาประมาณหาป

การบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน การบรรพชาสามเณรภาคฤดรอนมจดข �นทกป ในชวงเมษายน

ซ�งเปนชวงปดเทอมใหญ เดมใชระยะเวลาบวช 1 เดอน ตอมาลดเหลอ 15 วน และสดทายเหลอเพยง 7-10

วน เทาน �นเน�องจากเดกมเง�อนไขหลายประการท�ไมสามารถอยนานวนได การบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน

มการจดข �นทกวด จงทาใหเดกท�บวชกระจดกระจายไปตามวดตางๆ ซ�งทาใหวดพระศรอารยมเดกมาบวช

นอย แรกเร�มมการบวชถง 100 รป และลดลงอยางตอเน�องประมาณ 20-30 รป และชวงระหวางทางกมการ

ลาสกขาไปบาง บางปมสามเณรเหลอลาสกขาในวนสดทายไมถงย�สบรป กจกรรมในชวงบวชน �น พระ

วทยากรจะฝกอบรมใหกบสามเณร ท �งการบรรยาย ฝกสมาธ สอนเดนจงกรม

นอกจากน �ยงมกจกรรมอ�นๆท�เก�ยวของกบการพฒนาชมชนหรอการสงเคราะหชมชนยงมอกหลาย

กจกรรม เชนการเล �ยงปศสตว การทานาแปลงสาธต การใหความรดานสขภาพ กายภาพบาบด การให

ทนการศกษา ใหท�ทานา ใหววไปเล �ยง การใหบรการอาคาร สถานท� เปนตน

---------------------------------------------------


วธการวจยและแหลงขอมลวดพระศรอารย

แหลงขอมลบคคล เกบขอมลดวยการสมภาษณเจาะลกบคคลหลก(Key Informant) และการ

สมภาษณกลมบคคลท�มความเก�ยวของโดยตรงในเร�องท�ศกษา ประกอบดวย เจาอาวาส พระวทยากร

มคนายก และ คฤหสถ ทมสวนเก�ยวของกบกจกรรมของวด

ขอมลเชงบรบท-สภาพแวดลอม สถานท� เกบขอมลดวยการลงพ �นท�สงเกตธรรมชาตของพ �นท�วด

และชมชน รวมถงสถานท�ทองเท�ยวท�นาสนใจตางๆ ภายในวด เชน โบสถเกาโบราณ เจาป ดา เจาป ขาว

สระน �าโบราณ ปาไมโบราณ สรระสงขารท�ไมเนาเป� อยของหลวงพอขนธ และ “โบสถทองคา” บาง หรอ

“โบสถรอยลาน” ซ�งเปนพระอโบสถหลงใหมของวด อกท �งสงเกตกจกรรมตางๆท�เกดข �นภายในวด เชน

กจกรรมการอบรมคายพทธบตร ซ�งมนกเรยนประมาณสองรอยกวาคน กจกรรมบอกบญสรางอาคาร การ


บอกบญเพ�อซ �อท� ในการขยายโครงการพฒนาของวด การเชญชวนใหคนมาทาบญรบประทานอาหารฟร

(ขาวไขเจยว)เปนตน


1. พระครวทตพฒนโสภณ พระอธการวดพระศรอารย

2. พระสถาพร อธปญโญ พระวทยากรคายพทธบตร

3. นายวเชยร ภระหงษ ไวยาวจกร ประธานกองทนหม บาน และสถาบน

การเงน

4. พระสเทพ สเทโว พระวทยากรคายวาทศลป

5. นายรอง รงสวาง รองประธานสมาคมผสงอายและภมปญญา

13-FINAL REPORTกรณศกษาท� 3 วดคลองแห.doc 143


วดคลองแห ต.คลองแห อ.หาดใหญ จ.สงขลา

ผศ.ดร.เยาวนจ กตตธรกล1

1. สภาพท�วไปวดคลองแห

วดคลองแห ต �งอยเลขท� 123 บานคลองเตย หมท� 4 ตาบลคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวด

สงขลา สงกดคณะสงฆมหานกาย มเน �อท� 31 ไร 1 งาน 11 ตารางวา มพระจาพรรษาอยประมาณ 20 รป

พ �นท�เปนท�ราบสงรมฝ�งคลองแห ซ�งเปนคลองท�ไหลผานเมองหาดใหญ และไหลออกสทะเลสาบสงขลา ถอ

วาเปนพ �นท�ปลายน �าของลมน �าคลองอตะเภา ซ�งเปนลมน �ายอยหน�งของลมน �าทะเลสาบสงขลา

วดคลองแหต �งอยในชมชนท�มท �งชาวพทธและมสลม และมความเปนเมองก�งชนบท ชมชนตาบล

คลองแหอยหางจากศนยกลางทางเศรษฐกจของอาเภอหาดใหญประมาณ 6 กโลเมตร (วดระยะทางจาก

วดคลองแหไปยงตลาดกมหยง ศนยกลางเศรษฐกจของอาเภอหาดใหญ) และอยหางจากถนนทางหลวง

แผนดนหมายเลข 414 (ถนนลพบรราเมศวร) ซ�งเปนถนนสญจรสายหลกระหวางเมองหาดใหญกบอาเภอ

เมอง จงหวดสงขลา ประมาณไมเกน 1 กโลเมตร

เสนทางหลกจากตวเมองหาดใหญไปวดคลองแหม 2 สาย คอ ถนนนพทธสงเคราะห 5 และทาง

ถนนทางหลวงแผนดนหมายเลข 414 (ถนนลพบรราเมศวร) เม�อเดนทางจากเสนทางดงกลาวไปตาม

ถนนลาดยางคดโคง เขามาในบรเวณชมชนตาบลคลองแห จะพบวาสองขางทางมตกแถวท�เปนอาคาร

พาณชยใหมๆ สลบกบแหลงท�อยอาศยท �งเรอนไมแบบเกาและอาคารบานเรอนแบบสมยใหม รวมท �ง

โครงการบานจดสรรท�กาลงกอสรางอย แตยงมพ �นท�วางเปลาซ�งมตนไมปกคลมแซมอยบาง

ตาบลคลองแหประกอบดวยชมชน 36 แหง สวนชมชนโดยรอบวดมท �งชมชนด �งเดมซ�งยดอาชพทา

นาเปนหลก และมอายนบรอยๆ ป ผสมผสานกบชมชนรนใหมท�เกดจากคนภายนอกซ�งอพยพเขามาต �งถ�น

ฐานในพ �นท�ตาบลคลองแหมากข �นในชวงเวลาประมาณสองทศวรรษท�ผานมา เน�องจากการขยายตวของ

เมองหาดใหญ และการอพยพยายถ�นฐานของประชากรจากพ �นท� 3 จงหวดชายแดนภาคใต จงปรากฏวา ม

โครงการหมบานจดสรรหลายแหงภายในพ �นท�ตาบลคลองแห ท �งท�เปนชมชนใหม และกาลงอยในระหวาง

การกอสราง

1 สถาบนทรพยากรทะเลและชายฝ�ง มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ


2. การเปล�ยนแปลงเปนเมองของหาดใหญกบชมชนตาบลคลองแห

ชนษฎา ชสข และคณะ (2558) ไดสรปการเปล�ยนแปลงเปนเมองของหาดใหญไว ดงน �

“หาดใหญ” ไดปรากฏในบนทกขอความราชการเก�ยวกบการทพในสมยรชกาลท� 3 ซ�งกลาวถงการ

ยกทพไปปราบกบฏเมองไทรบรใน พ.ศ. 2381 วา พระยาไทรบรไดรวบรวมกาลงพลจากนครศรธรรมราช

และพทลงและเสบยงจากสงขลา โดยใชหาดใหญเปนจดพกไพรพล

ในพ.ศ. 2437 ตาบลหาดใหญเปนช�อรวมของหมบานโคกเสมดชนและหมบานหาดใหญ

ในพ.ศ. 2452 มการสรางทางรถไฟสายใต สถานรถไฟหาดใหญทาใหหาดใหญกลายเปนเมองชม

ทางท�สาคญของภาคใต เมองจงมการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางรวดเรวเน�องจากมนกลงทนตางพ �นท�

เขามาประกอบอาชพท�หลากหลายโดยเฉพาะอยางย�งชาวจนท�มาพรอมกบการสรางทางรถไฟ จงเกดการ

ขยายตวของอาคารบานเรอนในพ �นท�รอบสถานรถไฟ จากเดมท�ชมชนสวนใหญมกต �งถ�นฐานอยตามแนว

คลองอตะเภาและคลองเตย

ตอมา ทางการไดยกฐานะตาบลหาดใหญข �นเปนอาเภอ ช�อวาอาเภอเหนอ และเปล�ยนช�อเปน

อาเภอหาดใหญในพ.ศ. 2460

เม�อพ.ศ. 2478 มการยกฐานะหาดใหญข �นเปนเทศบาลตาบลหาดใหญ และเปนเทศบาลเมอง

หาดใหญในพ.ศ. 2492 ต �งแตพ.ศ. 2538 เปนตนมา ไดมฐานะเปนเทศบาลนครหาดใหญ และมการขยาย

พ �นท�จากเดม 5 ตารางกโลเมตร เปน 8, 13 และ 21 ตารางกโลเมตรตามลาดบ

การขยายตวของเมองหาดใหญในชวง 20 - 30 ปท�ผานมาน � สงผลใหความตองการในการใช

ประโยชนท�ดนเพ�มสงข �นอยางรวดเรว เน�องจากหาดใหญกลายเปนศนยกลางของธรกจการคาของภาคใต

ซ�งเร�มตนจากการคาขายแรดบก ยางพารา และสนคาอ�นๆ ระหวางชาวจนอพยพในหาดใหญกบชาวจนใน

มาเลเซยและสงคโปรในอดต และเตบโตตอเน�องมาเปนการพฒนาและจดสรรท�ดนของพอคา ขาราชการ

รวมท �งการอพยพยายถ�นเขามาประกอบอาชพและต �งถ�นฐานของคนภายนอก ซ�งมการคาดคะเนวา ใน

ปจจบนประชากรซ�งเปนคนด �งเดมในพ �นท�มจานวนเพยงรอยละ 20 สวนประชากรอกรอยละ 80 เปนคน

อพยพมาจากท�อ�น รวมท �งมประชากรท�มาจากสามจงหวดชายแดนภาคใตซ�งอพยพหนเหตการณความไม

สงบในพ �นท�ของตนมาอาศยอยในหาดใหญ การขยายตวของอสงหารมทรพยในพ �นท�เทศบาลนคร

หาดใหญสงผลตอราคาท�ดนของพ �นท�โดยรอบเขตเทศบาลดวยเชนกน โดยเฉพาะอยางย�งในเขตเทศบาล

เมองคลองแห เทศบาลเมองคอหงส และเทศบาลเมองควนลง


สมาชกในชมชนคลองแหใหขอมลตรงกนวา การเปล�ยนแปลงของชมชนปรากฏชดเจนในชวง

ประมาณ 20 ปน � เน�องจากการขยายตวของเมองหาดใหญ มการสรางถนนสายสาคญในพ �นท�ใกลเขต

ชมชน ไดแกถนนนพทธสงเคราะห 5 และถนนลพบรราเมศวร ซ�งเปนถนนสายหลกท�เช�อมระหวางอาเภอ

หาดใหญกบอาเภอเมอง ในพ.ศ.2535 รวมท �งการกอต �งหางสรรพสนคาบ�กซในพ.ศ. 2543 พ �นท�ชมชนซ�ง

เดมเปนท�นาและสวนยางพารากลายเปนท�ดนราคาสง เปนท�ตองการของนกธรกจอสงหารมทรพย นอกจาก

โครงการหมบานเอ �ออาทรซ�งมท�พกอาศยจานวนประมาณ 2 พนยนตแลว ยงมโครงการพฒนาอาคาร

พาณชยและหมบานจดสรรเพ�มข �นเปนจานวนมากในพ �นท� มการถมท�เพ�อการกอสราง สงผลใหเกดปญหา

น �าทวมท�รนแรงมากข �น (เชนเดยวกบอกหลายพ �นท�ในหาดใหญ)

ชมชนคลองแหมวถชวตท�หลากหลายมากข �น เพราะมท �งชมชนด �งเดมและชมชนใหมท�เขามาต �งถ�น

ฐานในพ �นท� สาหรบชมชนด �งเดม (ซ�งคาดคะเนวามประมาณ 30 – 40 %) ยงคงรกษารปแบบการดาเนน

ชวตแบบเดมและสายสมพนธทางสงคมไวไดเปนสวนใหญ แมวาวถการปฏบตบางอยางเร�มเปล�ยนไป เชน

ในประเพณเดอนสบในอดตเดกและคนแกมหนาท�หอบห �วขนมพ �นบาน เชน ขนมลา ขนมเจาะห ขนมดซมท�

เหลอจากการทาบญเดนแจกจายใหแกเครอญาตและเพ�อนบานภายในชมชน ซ�งเปนการสานสมพนธกน

ภายในชมชน ปจจบนสมาชกบางสวนยงคงปฏบตตามรปแบบเดม แตเปล�ยนเปนการใหผลไม เชน แอป

เป�ลและกลวยแทน

3. ผลกระทบจากการเปล�ยนแปลงเปนเมองตอวดคลองแห

เน�องจากวดคลองแหมฐานะเปนศนยกลางของชมชนมาเปนเวลายาวนาน ชมชนด �งเดมจงมความ

ผกพนกบวดมาโดยตลอด แมวาชมชนไดกลายเปนสงคมก�งเมองก�งชนบทไปแลวในชวง 20 ปน � แกนนา

ของชมชนจานวนหน�ง ซ�งตนตระกลเปนเครอญาตกนไดมบทบาทสาคญในการดาเนนกจกรรมตางๆ ในวด

มาต �งแตรนบรรพบรษ ยงคงทาหนาท�ทานบารงวดและพทธศาสนาอยางเขมแขง โดยสบทอดภารกจท�

เรยนรจากวถปฏบตของคนรนป ยาตายาย แกนนากลมดงกลาวไดเขาไปมสวนในการคด วางแผน และ

ดาเนนงานดานศาสนกจและวฒนธรรมประเพณพ �นบานรวมกบเจาอาวาสยคตางๆ มาโดยตลอด เทาท�

สบคนไดคอ นบต �งแตสมยพระอาจารยทองเปนตนมา แกนนาผชายหลายคนบวชเรยนในวดคลองแห บาง

คน (อ.เสรญ สาธธรรม) ไดมประสบการณเปนลกศษยของพระอาจารยทองต �งแตเปนวยรน เน�องจากพระ

อาจารยกวดขนใหเดกวยรนผชายวยกอนบวชมาเรยนสวดมนตท�วดตอนเยนทกวน สวนสมาชกรนใหมของ

ชมชนเขามารวมกจกรรมทาบญตกบาตรตามประเพณปฏบตของชาวพทธในวนสาคญทางศาสนาตางๆ

เชน วนพระ วนมาฆบชา วนวสาขบชา วนอาสาฬหบชา และวนสารทเดอนสบ เปนตน


ในป 2551 แกนนากลมดงกลาวไดรวมตวกนจดต �งสมาคมพทธศาสนคลองแห ซ�งสานกงานต �งอย

ท�โรงเรยนสวสด�บวร (โรงเรยนเอกชนซ�งเปนของเครอญาตของแกนนา) มสมาชกประมาณ 300 คน ม

วตถประสงคเพ�อสงเสรมกจกรรมการทาบญตางๆ ตามหลกพทธศาสนา ท �งในวด 5 แหงในพ �นท� และการ

เดนทางไปทาบญท�วประเทศ ในชวงหลายปแรก สมาคมฯ ไดรบงบประมาณสนบสนนจากเทศบาลเมอง

คลองแห ตอมาสมาชกสมาคมฯ บางสวนไดรวมตวกนเปนกลมสายใยธรรมเพ�อจดทากจกรรมทาบญใน

รปแบบท�หลากหลายและไมเปนทางการ มการทาบญตกบาตรในวาระสาคญตางๆ ปละหลายคร �งในพ �นท�

บรเวณหนาบานของแกนนา โดยนมนตพระจากวดโดยรอบ รวมท �งวดคลองแหดวย รวมท �งมกจกรรมการ

สวดมนตไหวพระ ทาสมาธในบานของแกนนา สมาชกของกลมประกอบดวยคนด �งเดมในชมชน และ

สมาชกใหมท�ยายเขามาอาศยในหมบานจดสรร ซ�งสวนใหญเร�มตนจากการเขารวมกจกรรมการทาบญตก

บาตรท�แกนนาจดข �น กลมสายใยธรรมและสมาคมฯ เขารวมกจกรรมตามประเพณและวาระสาคญทาง

ศาสนาในวดคลองแห และชวยเหลอกจกรรมตามแตเจาอาวาสเชญชวนใหมารวม

นอกจากสาเหตของการเปล�ยนแปลงกลายเปนเมองของชมชนคลองแหแลว การเปล�ยนแปลงท�

สาคญของวดคลองแหในชวงเวลา 16 ปท�ผานมา (พ.ศ. 2542 – 2558) เปนผลจากปฏสมพนธของปจจย

ตางๆ ท�เช�อมโยงสมพนธกน ดงจะไดกลาวในตอนตอไป

ลกษณะพ �นฐานทางกายภาพ

วดคลองแหมคลองสองสายไหลผาน คอ คลองเตยและคลองแห ทาใหพ �นท�วดถกแบงออกเปน 2

สวน กลาวคอ พ �นท�หลก ซ�งตดกบถนนสายหลกและอยรมคลองแห เปนสถานท�ต �งของอาคารโบราณสถาน

ท�ปฏบตศาสนกจและท�พกสงฆ สวนพ �นท�อกฝ�งหน�งของคลองเตย เรยกวา โคกนกคม เปนสถานท�กอสราง

เจดยชเวดากองจาลอง มโรงเรอนช �นเดยวท�ประดษฐานหลวงพอทนใจ และเปนหองเรยนภาษาสาหรบเดก

พมาท�ตดตามพอแมซ�งมาทางานในหาดใหญ

เม�อเดนผานประตวดเขามา กจะพบเหนอาคาร โบสถ และส�งกอสรางตางๆ ท�ไดรบการดแลอยางด

ส�งกอสรางสวนใหญเปนอาคารด �งเดม แตมการบรณะดวยการทาสใหม เชน อโบสถ สวนอาคารหลงใหญ 2

ช �นมการตอเตมใหมเพ�อจดทาเปนศนยวฒนธรรมเฉลมราชวดคลองแหในบรเวณช �นท� 2 (ซ�งเปนพ �นท�จด

นทรรศการเก�ยวกบพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ประวตความเปนมาของชมชนคลองแห วถชวตและ

ศลปวฒนธรรมพ �นบาน รวมท �งโบราณวตถตางๆ ท�ไดรบบรจาคจากสมาชกในชมชน)

บรเวณลานวดเปนพ �นทรายโลงเตยน สะอาดสะอาน (มการปรบปรงพ �นท�ในยคของเจาอาวาสองค

ปจจบน) สภาพเหมาะสมสาหรบใชเปนพ �นท�จดกจกรรมตางๆ สาหรบคนหลายกลม เน�องจากสามารถจคน


ไดเปนจานวนนบรอย มท �งนกเรยนจากโรงเรยนวดคลองแหซ�งอยตดกบวด สวนในชวงเยนวนศกร เสาร

และอาทตย ลานวดจะถกใชเปนพ �นท�จอดรถสาหรบผ ท�มาเท�ยวตลาดน �าคลองแห และในวนสาคญทาง

ศาสนาหรอวาระกจกรรมตามปฏทนประเพณของวด ลานวดจะถกใชเปนพ �นท�ในการทากจกรรมรปแบบ

ตางๆ

บรเวณหลงอโบสถท�ตดกบลานวดดานขวามอ มการจดซมดอกไม วางเกาอ �และตกตาปนป �นให

ผคนท�ผานเขามาไดแวะถายรป บรเวณใกลกนน �นมตนไมใหญหลายตน รวมท �งตนโพธ�ขนาดใหญท�เพาะ

เมลดมาจากตนพระศรมหาโพธ�ท�อนเดย ใกลกบตนโพธ� มเพงแถวยาวซ�งเปนท�ประดษฐานพระพทธรปปาง

ตางๆ ท �งแบบไทยและจน รปป �นพระเกจอาจารย พรอมกลองรบบรจาคตรงหนา ปลายแถวมหนผหญงผม

ยาวใสชดไทยพาดสไบเฉยงสาหรบใหคนทาบญแกกรรมในการทาแทง และหนโครงกระดกใสเส �อลายสแดง

และสวมหมวกท�น�งอยหนาโลงศพพนมมอท�ถอชอดอกไม รองเรยกเชญชวนใหทกคนท�เดนผานรวมทาบญ

ดวยถอยคาภาษาใตและน �าเสยงท�เปนกนเอง “แวะกอน แวะกอน แวะมาทาบญกนกอน เชญครบพ�นอง

ครบ แวะมาทาบญกนกอน” (แตทกคนท�เดนผานคร �งแรกจะตองมอาการสะดงตกใจกนท�วหนา)

เจาอาวาสมกจะน�งสนทนากบญาตโยมในศาลาไมหลงเลกๆ ท�ไมไกลจากอโบสถ ซ�งในบรเวณน �น

มหมเกาอ �หนต �งเปนหยอมๆ อยใตรมเงาของตนไมใหญหลายตน ชวยใหบรรยากาศในวดมความรมร�น ซ�ง

แมในยามเท�ยงวนท�แสงแดดแผดเผารอนแรง และยงมพมไมดอกไมประดบตางๆ รายรอบ ซ�งตางชชออวด

ดอกและใบหลากสสดใส สรางความช�นตาช�นใจใหแกแขกผ เขามาเยอนเปนอยางย�ง สวนดานซายของ

ศาลาหลงเลกเปนศาลาการเปรยญ ซ�งเปนอาคารหลงใหญสาหรบใชจดกจกรรมตางๆ ท �งในวนพระหรอวน

สาคญตางๆ และบางวนนกเรยนกมาเขาช �นเรยนธรรมะในวด สวนดานขวาของศาลา มเรอนไมยกใตถน

สงซ�งเรยกวา “บานภมปญญา” เปนเรอนสรางใหมโดยจาลองรปแบบและจดแสดงเคร�องใชไมสอยในวถ

ชวตของชาวบานด �งเดมท �งภายนอกและภายในบาน เปนแหลงเรยนรภมปญญาบานปกษใตสาหรบผสนใจ

ถดจากเรอนไมเปนศาลาโลงขนาดใหญ ปกระเบ �องดกวางขวาง เปนศนยกลางสาหรบการเรยนราโนรา

หนงตะลง และศลปะการแสดงพ �นบานตางๆ ของเดก เยาวชน และผสนใจ เรอนไมและศาลาใหญน �ต �งอย

รมคลอง มทาน �าท�สะดวกสาหรบคนข �นลงเรอท�มาเทยบทา น �าในคลองมสขนและมกอสวะลอยอยบาง

หากมาเยอนวดในเยนวนศกร หรอวนเสารและอาทตย กจะเหนบรรยากาศคกคกของตลาดน �า

คลองแหในฟากตรงขามกบวด เน�องจากตลาดน �าคลองแหอยในการดแลของเทศบาลเมองคลองแห โดยท�

นกทองเท�ยวนยมเขามาจอดรถในวด (วดคดคาบรการรบฝากรถ) และใชบรการหองน �าของวด (โดยไมตอง

เสยคาใชจาย)


สวนพ �นท�สวนอ�นๆ ของวด มอาคารอกหลายหลงรอบลานกวาง รวมท �งกฏของพระ (เขตสงฆาวาส)

สวนสมนไพร เมรเผาศพ โรงครว อาคาร 2 ช �นซ�งช �นลางเปนศนย ICT และมพ �นท�วางท�รมร�นดวยตนไม

ใหญ ตอเน�องไปจนถงสะพานไมเลกๆ ขามคลองเตย ซ�งเปนลาคลองเลกๆ ไปยงบรเวณท�เรยกวา “โคก

นกคม” ซ�งมอาคารช �นเดยวเปนท�ประดษฐานพระพทธรปแบบพมา ซ�งใชเปนหองเรยนสาหรบลกหลาน

แรงงานพมา พ �นท�น �เปนสถานท�ท�กาลงมการกอสรางเจดยชเวดากองจาลอง ซ�งคาดวาจะเสรจเรยบรอยใน

ป 2559

ศาสนสถานภายในวด ประกอบดวย

1.) อโบสถกวาง 9.50 เมตร ยาว 15.50 เมตร สรางข �นใน พ.ศ. 2493

2.) ศาลาการเปรยญกวาง 9.50 เมตร ยาว 18.20 เมตร สรางข �นในป พ.ศ. 2487

3.) กฏสงฆ จานวน 7 หลง เปนอาคาร 2 ช �นคร�งตกคร�งไม

ปชนยวตถ ประกอบดวย

1.) พระประธานในอโบสถ พระเพลากวาง 1 เมตร เปนพทธรปป �นปนขาว สรางข �นประมาณ พ.ศ.

2440 – 2550

2.) พระพทธรปหลอดวยสมฤทธ� และพระพทธรปศลาขาว ปางสมาธ ศลปะสมยเชยงแสน พระ

เพลากวาง 43 เซนตเมตรซ�งเปนพระพทธรปท�พระภกษชวยกนนามาจากประเทศพมาในป

พ.ศ. 2460

3.) พระพทธรปสมฤทธ� ปางลลา สง 125 เซนตเมตร สรางในป พ.ศ. 2500

(ศนยวฒนธรรมเฉลมราชคลองแห สบคนจาก http://chalermrajklonghae.com, วนท� 19 กนยายน 2558)

เจาอาวาสวดคลองแห จนถงปจจบน มจานวนท �งส �น 9 รป ดงน �

รปท� 1 พระอธการยกกล�น

รปท� 2 พระอธการหนอน

รปท� 3 พระอธการปลอด อาคม

รปท� 4 พระอธการอน ทองเสนห

รปท� 5 พระอธการรง อนกล

รปท� 6 พระอธการอ �น ไชยถาวร ถง พ.ศ. 2482

รปท� 7 พระอธการทอง มณเพชรรตน พ.ศ. 2482-2505

รปท� 8 พระครอรรถนาถ (หลวงพอบญ บญรตน) พ.ศ. 2505 - 2542

รปท� 9 พระครปลดสมพร ฐานธมโม (อนทรศม) ดารงตาแหนงเจาอาวาสเม�อวนท� 6 กมภาพนธ


พ.ศ. 2542 – ปจจบน (พ.ศ. 2558) ปจจบนมสมณศกด�เปนพระครวาปธรรมอดม

ประวตของวดคลองแห

ป พ.ศ. 2260 พระอธการยกกล�นบรจาคท�ดน เพ�อสรางวดคลองแห ท�ดนของวดคลองแหเปนมรดก

ท�ทานไดรบมาจากบรรพบรษ และทานไดเปนเจาอาวาสรปแรก

ประมาณป 2450 วดคลองแหไดรบพระราชทานเขตวสงคามสมา กวาง 15 เมตร ยาว 25 เมตร

ต �งแตป พ.ศ. 2484 เปนตนมา วดคลองแหไดเปดสอนพระปรยตธรรม และไดจดสรางโรงเรยน

ประถมศกษาข �นในวด จานวนเน �อท� 7 ไร

ประมาณป พ.ศ. 2503 – 2504 เปนจดเร�มตนของการพฒนาและความศรทธาของชมชนรอบวด

ซ�งเปนยคสมยของพระอาจารยทอง เจาอาวาสวดคลองแหรนท� 7เปนยคของการสนบสนนและสงเสรม

การศกษาแกชมชนและพระภายในวด การสงเสรมศลปวฒนธรรมทองถ�น โดยการสนบสนนกจกรรม

การละเลนหนงตะลงในเวลาวางจากการทานา ตอจากน �นในยคของหลวงพอบญ เจาอาวาสรนท� 8 วด

ยงคงดาเนนกจกรรมตอเน�อง แตเนนไปทางวปสสนาสมาธ และทานมความเขมงวดเร�องกฎระเบยบวนย

ของพระภายในวด

ตอมาในป พ.ศ.2540 พระอาจารยบญมรณภาพ มการนมนตพระอาจารยสมพร ฐานธมโม จาก

กรงเทพฯมาจาพรรษาท�วด และแตงต �งเปนเจาอาวาสรนท� 8

พระสมพร ฐานธมโม อาย 50 ปเศษ เปนคนคลองแหโดยกาเนด ครอบครวของทานเปนคหบดใน

ชมชน ทานไดเตบโตและใชชวตในชมชนต �งแตวยเดก เม�อจบช �นประถมศกษาปท� 7 จากโรงเรยนวดคลอง

แห (ซ�งต �งอยในพ �นท�ของวด) แลวไดศกษาจนจบช �นมธยมศกษาปท� 3 จากโรงเรยนสมานคณวทยาทาน

อ.หาดใหญ ตอมาไดศกษาจนสาเรจช �นประกาศนยบตรวชาชพช �นสง (ปวส.) สาขาสตวบาลจากโรงเรยน

เกษตรกรรมศรนคร จ.นครศรธรรมราช ทานมประสบการณการเปนทหารผานศก 2 ป กอนท�จะบวชเรยน

จนจบนกธรรมช �นเอก และไดรบวฒประกาศนยบตรบรหารกจการคณะสงฆ (ปบส.) ทานจาพรรษาอยท�

กรงเทพฯ เปนเวลาประมาณ 12 ป กอนท�จะมารบตาแหนงเจาอาวาสวดคลองแห

4. กจกรรมของวดคลองแหในปจจบน

กจกรรมของวดคลองแหแบงไดเปน 2 สวน คอ กจกรรมท�ถกกาหนดตามปฏทนประเพณประจาป

และกจกรรมอ�นๆ ท�เกดข �นเน�องจากความตองการของเครอขายและสงคม


กจกรรมท�ถกกาหนดตามปฏทนประเพณประจาป สวนใหญเปนกจกรรมท�เกดข �นตามประเพณ

และวฒนธรรมในพ �นท� ไดแก

เดอนมกราคม

- กจกรรมทาบญตกบาตรในวนปใหม

เดอนกมภาพนธ

- วนมาฆบชา

เดอนเมษายน

- กจกรรมประเพณรบหลาเทยมดา หรอเรยกอกอยางหน�งวา รบเทวดาหรอบางทองถ�น

เรยกวา “รบเจาเขาเมอง” เปนประเพณในชวงวนสงกรานต ชาวใตเช�อวาวนสงกรานตเปนวนเถลง

ศกใหมมเทวดาผลดเปล�ยนกนลงมาคมครองโลกและดแลทกขสขของบานเมอง กอนวนสงกรานต

หน�งวนเช�อกนวาเทวดาองคเกาจะลาโลกไป ในวนสงกรานตจงวาง โดยเทวดาจะลงมาอกคร �งหลง

วนสงกรานตหน�งวน ชาวบานจงจดใหมพธกรรมรบเทยมดาองคใหมข �นโดยการสรางศาลหรอราน

เทยมดา เตรยมอาหารคาวหวาน พรอมธงทวประกอบพธเพ�อความเปนสรมงคลแกชวตในรอบป

และตอนรบเทวดาองคใหม (สานกงานวฒนธรรมจงหวดสงขลา สบคนจาก http://www.m-

culture.go.th/songkhla, วนท� 19 กนยายน 2558)

กจกรรมน �เปนประเพณด �งเดมท�เคยปฏบตในชมชน เจาอาวาสไดร �อฟ�นกจกรรมน �ข �นใหม

เดอนพฤษภาคม

- กจกรรมประเพณกวนขาวทพย หรอขาวมธปายาสเปนประเพณท�ทาข �นเพ�อระลกถง

พระพทธเจาในเหตการณท�นางสชาดาไดกวนขาวทพยในวนข �น 14 ค�าและนาไปถวายพระพทธเจา

ในวนกอนตรสร 1 วน

กจกรรมน �เจาอาวาสไดรเร�มใหจดทาข �นโดยการสนบสนนของเครอขาย มการพฒนา

รปแบบและวธการทางานอยางตอเน�อง และมเครอขายจากหนวยงานตางๆ ท �งภาครฐ และเอกชน

เขารวมอยางสม�าเสมอ

- กจกรรมวนวสาขบชา

เดอนกรกฎาคม

- กจกรรมแหเทยนพรรษาทางน �าในวนเขาพรรษา ซ�งจดรวมกบเครอขายรกษคลองอ

ตะเภา รวมท �งเครอขายตางๆ

- กจกรรมกอเจดยทราย


เดอนตลาคม

- กจกรรมวนออกพรรษา

- กจกรรมประเพณสารทเดอนสบ ซ�งจดในระหวางวนแรม 1 ค�าถง 15 ค�าเดอนสบของทก

ปเพ�ออทศสวนกศลใหแกดวงวญญาณของบรรพชนและญาตท�ลวงลบ มการสาธตการทาหมรบ

ซ�งเปนการจดภาชนะสาหรบบรรจขนมพ �นบานชนดตางๆ อาหารสดและแหง และขาวของเคร�องใช

ตางๆ เพ�อถวายพระสงฆ รวมท �งกจกรรมการละเลนพ �นบานตาง ๆ

- กจกรรมการทาเรอพระ (ประเพณชกพระหรอลากพระเปนประเพณของชาวภาคใตท�

ปฏบตกนในวนหลงจากวนออกพรรษา คอวนแรม 1 ค�า เดอน 11) เรอพระทาจากหยวกกลวยพง

ลา เพ�อลดภาวะโลกรอน เน�องจากการใชโฟม

- กจกรรมประเพณแทงหยวก (การแกะสลกงานศลปจากกลวยพงลา เพ�อใชประดบ

ตกแตงเรอพระ)

กจกรรมท �งสองน �เจาอาวาสไดร �อฟ�นข �นโดยแสวงหาครภมปญญาในชมชน ท �งน �ไดมสวน

ชวยสรางอาชพการปลกกลวยพงลาใหแกชาวบานในชมชนดวยเชนกน

เดอนพฤศจกายน

- กจกรรมการแขงเรอยาว บรเวณลาน �าหนาวดคลองแห เปนการประสานความรวมมอ

ระหวางวดกบเครอขายตางๆ ของวด และเทศบาลตาบลคลองแห

กจกรรมน �เปนกจกรรมท�ชมชนเคยมอยในอดต เจาอาวาสไดร �อฟ�นข �นอกคร �ง

- กจกรรมประเพณลอยกระทง

- กจกรรมงานประเพณทอดกฐนสามคค

เดอนธนวาคม

- กจกรรมวนพอ (5 ธนวาคม)

- กจกรรมการสวดมนตขามป (31 ธนวาคม)

กจกรรมอ�นๆ ไดแก

- กจกรรมพธจดเทยนชยถวายพระพรพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนาง

เจาฯ เน�องในโอกาสวนเฉลมพระชนพรรษา

- กจกรรมอบรมคณธรรม จรยธรรม การสอนศาสนาใหแกเยาวชนและผ ท�สนใจ


- กจกรรมอบรมการทาน �าหมกชวภาพ เน�องจากวดกบเครอขายไดรเร�มการทาน �าหมก

ชวภาพเพ�อใชแกปญหาน �าเนาเสยในคลองแหมาต �งแตป 2542

- กจกรรมการสอนราโนรา หนงตะลง ท�จดข �นทกเยนวนเสาร และอาทตย หนาลาน

กจกรรมรมคลอง กจกรรมน �เกดจากการขบเคล�อนอยางตอเน�องโดยนายประเสรฐ รกษวงศ ซ�ง

ปจจบนเปนขาราชการครเกษยณอาย และศลปนโนรา ประสานความรวมมอกบเครอขายศลปน

พ �นบานใน จ.สงขลา เดกและเยาวชนซ�งเปนนกเรยนและนกศกษาเขามาเรยนราโนราและเลนหนง

ตะลงอยางตอเน�อง หลายคนไดพฒนาทกษะความสามารถดงกลาวจนสามารถสอบเขาเรยนใน

สาขาวชาท�เก�ยวของกบศลปวฒนธรรม รวมท �งใชศลปะการแสดงน �ในการหารายไดเสรมใหแก

ตนเองอกดวย ศษยเกาและศษยปจจบนเหลาน �ไดมบทบาทชวยเหลองานตางๆ ของวดดวยการ

มารวมแสดงในโอกาสท�วดจดกจกรรมตามประเพณ หรอวาระสาคญตางๆ อยางตอเน�อง

- ตลาดน �าคลองแห ท�จดข �นจากแนวคดการสรางรายไดใหแกชมชนของเจาอาวาสและ

กรรมการของวด โดยเร�มตนจากการฟ�นฟวธการทาขนมและอาหารพ �นบาน ซ�งนาไปสการจดตลาด

ขนมพ �นบานในวด และพฒนาเปนตลาดน �าคลองแหโดยการสนบสนนจากเทศบาลเมองคลองแห

ในป 2552

- กจกรรมการสอนภาษา (ไทย พมา องกฤษ) และการสอนดนตรใหกบเยาวชนท�วไป

อน�ง ภายในวดคลองแหมการจดต �งศนยการเรยนร รวมถงส�งกอสรางสาธารณประโยชน ซ�งเปนผล

จากการดาเนนงานรวมกนระหวางเจาอาวาส เครอขายรกษคลองอตะเภา (ซ�งเปนการรวมตวกนอยาง

หลวมๆ ของกลมคนหลากหลายอาชพ โดยมเปาหมายรวมกนในการอนรกษส� งแวดลอมและ

ทรพยากรธรรมชาตของลมน �าและคลองอตะเภาในชวงพ.ศ. 2540 เปนตนมาจนถงปจจบน ประกอบดวย

กลมตางๆ ในพ �นท�ตนน �า กลางน �า และปลายน �า ซ�งประสานความรวมมอกนเปนระยะๆ เพ�อทากจกรรม

ตามวาระตางๆ แตละกลมในแตละพ �นท�มความเขมแขงในการทากจกรรมแตกตางกนในแตละชวงเวลา วด

คลองแหถอเปนพ �นท�ปลายน �าท�มบทบาทสาคญในเครอขายคลองอตะเภาดวยเชนกน) กรรมการวดคลอง

แห องคการบรหารสวนทองถ�น และสมาชกภายในชมชน ไดแก

1) ศนยวฒนธรรมเฉลมราช ซ�งไดรบงบประมาณสนบสนนจากกองสงเสรมวฒนธรรม กระทรวง

วฒนธรรม ประกอบดวย


- นทรรศการท�เก�ยวของกบประวตความเปนมาของชมชน วถชวต และประเพณวฒนธรรมทองถ�น

รวมท �งเปนแหลงรวบรวมวตถโบราณและภมปญญาการรกษาโรคดวยสมนไพรอกดวย ท �งน � ผสนใจเขาชม

นทรรศการสามารถตดตอเจาหนาท�ศนยฯ ซ�งทาหนาท�ดแลกจกรรมและงานหลายๆ ดานในวดดวย

- ศนยฝกโนรา ต �งอยรมน �าภายในวดตรงกนขามกบตลาดน �าคลองแห จดสอนโนรา หนงตะลงทก

วนเสาร อาทตย สาหรบเดกและเยาวชนท�สนใจ ไมตองเสยคาใชจายใดๆ

ผลสบเน�องจากการจดทาศนยดงกลาว ทาใหเกดกลมเยาวชนทายาทมรดกภมปญญาวฒนธรรม

คลองแห (กลมฆองปากแตก) ซ�งเปนกลมเยาวชนท�รวมตวกนเพ�อทากจกรรมตางๆ เพ�อชมชน กลมฆอง

ปากแตกเร�มตนจากกลมเยาวชนซ�งเขามาเรยนโนราและหนงตะลงท�ศนยฝกโนรา และไดพฒนาทกษะ

ความสามารถในการแสดง จนไดรบเชญใหไปแสดงในวนสาคญ และสถานท�ตางๆ อยเสมอ

2) ศนยการเรยนร ICT ซ�งเปนหองเรยนรท�เดกและเยาวชนในพ �นท�นยมเขามาใชบรการ มการ

จดต �งคอมพวเตอร ส�อการเรยนรใหแกเดกและเยาวชนไดเขามาใชประโยชน สวนพ �นท�ดานหลงของศนย

การเรยนรฯใชเปนพ �นท�เรยนรเกม การละเลนพ �นบานท�มในทองถ�น

3) ฝายเฉยงดกขยะในคลองแห ซ�งรเร�มและพฒนาโดยภมปญญาของชมชนต �งแตป 2547 จน

สาเรจและใชงานไดดในป 2551 สามารถดกขยะปรมาณมากจากเขตเมองหาดใหญท�ไหลมาตามกระแสน �า

ในคลองแห ไมใหไหลลงสทะเลสาบสงขลา โดยเทศบาลนครหาดใหญทาหนาท�ตกขยะท�กองอยในบรเวณ

ฝายออกไปกาจดเปนระยะๆ เพ�อไมใหสงกล�นเหมนรบกวนชาวบานในพ �นท�ใกลเคยง

4) สวนสมนไพร ซ�งรวบรวมพนธไมตางๆ ท�มสรรพคณเปนยารกษาโรคไวเปนจานวนมาก ท �งน �

บางคร �งวดไดจดกจกรรมเพ�อเปนการเผยแพรความรใหแกสมาชกในชมชนดวย เน�องจากวดเปนแหลง

รวบรวมภมปญญาดานการรกษาโรคมาต �งแตสมยพระอาจารยทองเปนเจาอาวาส

5) เจดยชเวดากองจาลองแบบจากพมา ซ�งกาลงอยในระหวางการกอสราง (ป 2557 – 2559) โดย

แรงงานชาวพมาและมอญท�เขามาทางานในพ �นท�โดยรอบเปนผบรจาคแรงงานท �งหมด รวมท �งงบประมาณ

สวนใหญในการจดซ �อวสดอปกรณ

ต �งแตพ.ศ. 2557 มลนธชมชนภาคใต (ซ�งจดต �งข �นท�วดคลองแห โดยแกนนาเครอขายรกษคลองอ

ตะเภา และเจาอาวาสดารงตาแหนงกรรมการมลนธฯ ดวย) ไดจดต �งหองเรยนสอนภาษาข �นภายในวด ขาง

สถานท�กอสรางเจดยชเวดากองใหแกเดกชาวพมาท�เปนลกหลานแรงงานพมาท�เขามาสรางเจดยดงกลาว

โดยมอาสาสมครหมนเวยนกนเขามาใหความรแกเดก ทกวนเสารและอาทตยในชวงเวลากลางวน


5. พฒนาการของบทบาทหนาท�ของวดคลองแห

นบต �งแตป 2542 ซ�งพระอาจารยสมพรเขามารบตาแหนงเจาอาวาส (โดยความเหนชอบและการ

สนบสนนของแกนนาของชมชนซ�งไดเขามามสวนรวมในกจกรรมของวดอยางเตมท�ในชวงเวลาประมาณ 8

ปแรก) ไดมการเปล�ยนแปลงและการพฒนาวดในดานตางๆ ซ�งเม�อแบงตามบทบาทหนาท�หลกและรองของ

วดคอ การเผยแผธรรมะ และการสงคมสงเคราะหแลว สรปไดดงน �

(1) การเผยแผธรรมะ

วดคลองแหมความโดดเดนในการเผยแผธรรมะมาต �งแตยคสมยของพระอาจารยทอง และสบทอด

มาจนถงยคของพระอาจารยบญ วดมช�อเสยงในดานการสงเสรมการปฏบตธรรมและการฝกวปสสนา

กรรมฐาน นอกจากทานเจาอาวาสจะมความเขมงวดจรงจงกบการฝกพระเณรในวดแลว ทานยงสงเสรมให

ฆราวาสเขามารวมสวดมนตทาวตรเชาวตรเยนทกวนพระ และตลอดชวงเขาพรรษา รวมท �งมการจดใหพระ

เณรเทศนาธรรมใหแกญาตโยมตลอดชวงเขาพรรษาดวยเชนกน

ตอมาในยคสมยของพระอาจารยสมพร แนวปฏบตดงกลาวกยงคงดารงอยอยางตอเน�อง กลม

ฆราวาสซ�งมผสงวยและคนวยกลางคนท�มความศรทธาตอพทธศาสนายงดาเนนกจกรรมสวดมนตอยาง

สม�าเสมอท �งวนพระ วนเสารอาทตย และชวงเขาพรรษา

สวนกจกรรมท�พระอาจารยสมพรไดรเร�มจด คอ การจดคายธรรมะใหแกเดกและเยาวชน การจด

กจกรรมคายเยาวชนภายในวดคลองแหดาเนนไปอยางตอเน�อง เยาวชนท�เขารวมกจกรรมมาจากโรงเรยน

ตางๆท�วภาคใต คายเยาวชนใชเวลาการอบรมและทากจกรรมภายในวดประมาณ 2-3 วน กอนการจด

กจกรรมคายเยาวชน พระ กรรมการวด และผ ท�ตองการจดกจกรรมจะตองรวมกนปรกษาหารอเพ�อกาหนด

รปแบบกจกรรม และเน �อหาสาระท�ตองการใชอบรมภายในคาย เม�อไดขอสรปท�ตองการ วดจะทาหนาท�

จดหาวทยากรอบรม อานวยความสะดวกดานสถานท�ในการจดกจกรรม การจดทาคายเยาวชนของวด

คลองแหม 2 รปแบบ คอ การจดทาคายเยาวชนดานธรรม หวขอท�ใชจดกจกรรมสวนใหญเนนการฝกอบรม

ธรรม การสวดมนต การแลกเปล�ยนเรยนรดานการอนรกษส�งแวดลอม การทาน �าหนกชวภาพ และการ

แลกเปล�ยนเรยนรการจดการขยะจากฝายดกขยะของวดคลองแห และคายศลปวฒนธรรม

(2) การสงคมสงเคราะห

ในอดต วดคลองแหทาหนาท�เปนศนยกลางการเรยนรสาหรบเดกและเยาวชน และตอมาวดได

บรจาคท�ดนเพ�อสรางโรงเรยนวดคลองแห รวมท �งเปนแหลงความรเก�ยวกบสมนไพรและการรกษาโรคแผน

โบราณ นอกจากน �น แมวาพระอาจารยทองเปนท�เคารพนบถอในดานอทธฤทธ�ซ�งมการเลาตอๆ กนมา แต


ทานไมไดเนนการสรางวตถมงคลแตประการใด ทานทาหนาท�เพยงเสรมสรางขวญและกาลงใจใหแกทหาร

ท�ตองออกรบดวยการแจกของขลงเลกๆ นอยๆ เทาน �น ท �งน � ทานไดทาหนาท�เปนผ นาในการระดมกาลง

ชาวบานสรางถนนจากคลองแหไปสเขตเมองของตาบลหาดใหญ ซ�งบทบาทในการพฒนาโครงสราง

พ �นฐาน เชน ถนน สะพาน ในบรเวณชมชนน � พระอาจารยบญกไดสบทอดภารกจดงกลาวตอเน�องมาดวย

เชนกน

ในสมยของพระอาจารยสมพร ซ�งใชเวลาในการจาพรรษาในวดในกรงเทพฯ มา 12 ปกอนกลบมา

เปนเจาอาวาสในวดบานเกดของตนเอง ทานไดมงเนนกจกรรมตางๆ ท�เปนการฟ�นฟศลปวฒนธรรมและ

ประเพณพ �นบาน และการอนรกษส�งแวดลอมเปนหลก มการร �อฟ�นกจกรรมประเพณของชมชนในอดต

ข �นมาดาเนนการใหมรวมกบแกนนาของวด (ซ�งเปนแกนนาของชมชนดวยเชนกน) และเครอขายภายนอก

ชมชน ท �งเครอขายรกษคลองอตะเภา กลมและองคกรในพ �นท� เชน กลมอาสาสมครสาธารณสขหมบาน

(อสม.) และองคกรปกครองทองถ�น ดงน �

การฟ�นฟวถวฒนธรรมและตานานของชมชนคลองแห มการรวมกนสบคนประวตความเปนมา

ของชมชน รวมท �งการจดทาตานานของคลองแหและโคกนกคม โดยการจดประชมในวดหลายคร �ง เพ�อ

ระดมขอมลจากสมาชกรนอาวโสในชมชน นอกจากน �นเครอขายภายนอกไดสนบสนนใหนกเรยนนกศกษา

เขาไปสมภาษณเพ�อรวบรวมขอมลจากสมาชกในชมชน ผลจากการระดมกาลงดงกลาวทาใหเกดโครงการ

วฒนธรรมพ �นบานประสานวด (โดยนาแนวคดจากการไปศกษาดงานท�สภาลานวดตะโหมด จ.พทลง ซ�ง

อาจารยประเสรฐ รกษวงศ (นายหนงตะลง และปจจบนเปนขาราชการครเกษยณอาย) ไดเขามาเปน

เครอขายผ มบทบาทสาคญในการจดทากจกรรมโนราโรงคร และหนงตะลง รวมท �งการแสดงพ �นบานตางๆ

โดยระดมความรวมมอจากศลปนพ �นบานในจงหวดสงขลาดวยงบประมาณจาก สสส. (และตอมาไดจดต �ง

เปนสมาคมศลปนพ �นบานจงหวดสงขลาในป 2550 ซ�งกจกรรมโครงการฯ ในปแรกเปนการแสดงเพ�อบอก

เลาตานานคลองแห ผานการรองเพลงบอก และการราโนรา โดยจดแสดงในลานวด ดวยการสนบสนน

งบประมาณจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) และ สสส. ซ�งสมาชกชมชนรอบวดคลองแหไดมสวน

รวมกนในการจดการทกอยาง รวมท �งเปนนกแสดงและผ เลาเร�องราวของบานเกดของตนเอง

กจกรรมยอนตานานคลองแหท�จดทารวมกนระหวางวด แกนนาของชมชน และเครอขายภายนอก

ในชวงแรกๆ น �น เปนกจกรรมท�มชวตชวาและสรางความรสกภาคภมใจใหแกแกนนาของชมชน ซ�งไดมสวน

รวมในการนาเสนอประวตความเปนมาอนยาวนานของบานเกดใหสงคมไดรบร


ต �งแตป 2552 เปนตนมา กจกรรมยอนตานานคลองแหซ�งกาหนดเปนปฏทนประจาป ไดรบงบ

สนบสนนจากองคการบรหารสวนจงหวดสงขลา และกลายเปนงานประจาปท�วดวาจางศลปนมออาชพจาก

ภายนอกมาแสดง ทาใหการมสวนรวมของชมชนคลองแหยตลง

อน�ง กจกรรมดานศลปวฒนธรรมพ �นบานของวดไดพฒนาตอเน�องมาดวยการประสานความ

รวมมอกนระหวางเครอขายศลปนพ �นบาน นาโดยอาจารยประเสรฐ รกษวงศ ซ�งทาหนาท�ตอเน�องมาจนถง

ปจจบน กบเจาอาวาส มการจดคายหนงตะลงโดยเชญนายหนงมาสอนเพลงบอกและหนงตะลงใหเดกและ

เยาวชนจานวนนบรอยคนในวด จนพฒนาเปนศนยเรยนรการราโนราและหนงตะลงสาหรบเดกและเยาวชน

ในเวลาตอมา

การอบรมใหความรทกวนพระ ในชวงเวลาท�พระฉนเพล เจาอาวาสไดจดใหมการอบรมความร

ใหแกชาวบานท�มาทาบญในเร�องตางๆท�จาเปนในชวตประจาวน เชน กฎหมายจราจร การขบข�ปลอดภย

การรกษาส�งแวดลอม และความรดานสมนไพร เปนตน เร�องท�นามาใหความรกบชาวบานเปนเร�องใกลตว

และสามารถนาไปใชประโยชนได การคดเลอกเร�องมาอบรมในชวงเชาเปนการคดเลอกของกรรมการวด

เปนสวนใหญและบางเร�องเปนเร�องท�ชาวบานนาเสนอความตองการ มการเชญวทยากรผ เช�ยวชาญในเร�อง

น �นๆ ซ�งรวมท �งพระในวดคลองแห วทยากรจากภายนอกและภายในวด มาใหความร

การทาฝายดกขยะ สบเน�องจากการร �อฟ�นประเพณชกพระหรอลากพระทางน �า และการแขงขน

เรอยาว ทาใหเจาอาวาสและกรรมการวดมงเนนท�การแกไขปญหาน �าเสยและผกตบชวาท�มจานวนมากใน

คลองแห (สาเหตสวนหน�งเกดจากบรษทเตกบหางซ�งเปนโรงงานทายางพาราสบน �าจากคลองแหข �นไปใช

แลวปลอยน �าเสยลงมา) ทาใหเกดแนวคดการพฒนาคลอง (ดวยการปลกหญาแฝกรมตล�ง) และการแกไข

น �าเสย โดยการทาน �าหมกชวภาพมาทดลองใชแกปญหาน �าเสยในคลองจากการรเร�มของสบโทอดม เพชร

ธน กรรมการวด (อดตทหารผานศกซ�งอยในวยใกลเคยงกบเจาอาวาส ผกลบมาอยบานเกดเพราะไดรบ

บาดเจบจากการปฏบตหนาท�ต �งแตป 2540 และมบทบาทสาคญท �งในวดและชมชนมาโดยตลอด) ซ�งได

แสวงหาขอมลการทาน �าหมกชวภาพจากองคการทหารผานศกท�ตนเองสงกดอย และชกชวนเครอขายจาก

ภายนอกชมชนมาชวยแกไขปญหาน �าเสย

กจกรรมการฟ�นฟคณภาพน �าในคลองแหถอเปนจดเร�มตนของการเขารวมทากจกรรมของเครอขาย

ภาครฐ องคกรจากภายนอก โดยเฉพาะอยางย�งเครอขายรกษคลองอตะเภา (ซ�งนาโดยนางพชญา แกวขาว

ผ เช�อมโยงแกนนาและสมาชกคนอ�นๆ ในเครอขายรกษคลองอตะเภาเขามาสมพนธกบวด และรวมกน

ขบเคล�อนกจกรรมตางๆ ในเวลาตอมา) มลนธชมชนไท เทศบาลเมองคลองแห เทศบาลนครหาดใหญ เปน

ตน โดยเร�มตนจากกจกรรมทาน �าหมก การทาจลนทรยกอน (EM Ball) เพ�อท �งลงในน �า มการเชญชวน


นกเรยนจากโรงเรยนตางๆ ในเครอขายรกษคลองอตะเภา โดยเฉพาะอยางย�งอาจารยเบญจมาศ นาคหลง

(ซ�งขณะน �นสอนท�โรงเรยนพะตงประธานครวฒน อ.หาดใหญ) เปนแกนนาคนสาคญของเครอขายฯ ไดม

สวนรวมในการนานกเรยนมาเขารวมกจกรรมส�งแวดลอมและกจกรรมอ�นๆ ท�เก�ยวของกบวฒนธรรม

ประเพณของวดคลองแหมาโดยตลอด รวมท �งไดใชพ �นท�วดในการจดกจกรรมเพ�อสรางเสรมจตสานกดาน

การอนรกษส�งแวดลอมของนกเรยนในเครอขายฯ ดวยเชนกน

เน�องจากวดคลองแหอยในพ �นท�ปลายน �าของคลอง จงตองประสบกบปญหาขยะปรมาณมหาศาล

ท�ไหลตามกระแสน �าลงมาจากเขตเมองหาดใหญสทะเลสาบสงขลา จนทาใหขยะลนคลอง สงกล�นเนา

เหมน คณภาพน �าเส�อมโทรม และทาใหสตวน �าลดนอยลง จงเกดความพยายามในการออกแบบฝายดก

ขยะในคลอง เร�มจากการใชไมกบกระสอบทราย ตอมาเปล�ยนเปนแทงคอนกรต และมการปรบเปล�ยนวสด

ท�ใชมาเร�อยๆ เน�องจากวสดดงกลาวไมสามารถทนทานตอกระแสน �าได ในท�สดในป 2552 กสามารถ

ออกแบบและจดทาโครงสรางคอนกรต โดยใชงบประมาณหน�งลานบาทเศษท�บรษท โคคา โคลา จาก

ประเทศสหรฐอเมรกา ใหการสนบสนน ซ�งเจาอาวาสและกรรมการวดไดประสานความรวมมอกบเครอขาย

ตางๆ ท �งเครอขายรกษคลองอตะเภา (โดยเฉพาะอยางย�งนายสทธศกด� ตนมงคล สถาปนกผ เปนแกนนาคน

หน�งของเครอขายรกษคลองอตะเภา) เทศบาลเมองคลองแหและเทศบาลนครหาดใหญ (ซ�งทาหนาท�

จดการขยะท�ไหลมาตกคางในบรเวณฝาย เม�อมการเรยกรองจากเจาอาวาสซ�งไดรบการรองเรยนเร�องกล�น

ขยะจากสมาชกในชมชนท�อาศยอยในพ �นท�รอบฝายดงกลาว)

ต �งแตชวงป 2550 เปนตนมา แกนนาของวดจานวนหน�งเร�มลดบทบาทลง ดวยเหตผลวา

บคคลภายนอกมสวนสาคญมากในการกาหนดทศทางงานของวด ซ�งมงเนนกจกรรมการละเลนและความ

บนเทงซ�งเปนการหารายไดเขาวดเปนหลก จนภารกจในการเผยแผธรรมะถกลบเลอนไป นอกจากน �น ผ รวม

ทากจกรรมชมชนภายในวดบางคนเขาสมครรบเลอกต �งสมาชกองคการปกครองสวนทองถ�น และมการแบง

ฝายจากการเลอกต �งคนละพรรคการเมอง จงทาใหจานวนแกนนาของวดลดลง นอกจากน �น สมาชกซ�งเปน

เครอขายภายนอก โดยเฉพาะอยางย�งแกนนาของเครอขายรกษคลองอตะเภา เร�มลดบทบาทในการ

ขบเคล�อนกจกรรมตางๆ ของวด สาเหตสวนหน�งเน�องจากแตละคนมภารกจหลายดาน และปฏบตงานใน

พ �นท�ท�หลากหลายมากข �น รวมท �งตองการมงเนนการทางานดานอ�นๆ ตามหนาท�ความรบผดชอบและ

ความสนใจของตนเอง แตหลายคนยงเขารวมกจกรรมตามประเพณของวดตามคาชกชวนของเจาอาวาส

เชน งานแหเทยนพรรษาทางน �า งานกวนขาวมธปายาส เปนตน และบางคนเหนวาการดาเนนงานของวด

เปนไปตามแผนงานท�กาหนดไวเปนระบบแลว ซ�งไดแก ตลาดน �า ศนยวฒนธรรมเฉลมราช และกจกรรม

ตามปฏทนประจาป


กจกรรมตลาดน�ารมคลองขางวดคลองแห ในป 2551 เจาอาวาส กรรมการวด และเครอขายม

การประชม และเกดแนวคดการทาตลาดน �ารมคลองขางวดคลองแห โดยมวตถประสงคเพ�อฟ�นฟและ

อนรกษอาหารและขนมของทองถ�นท�มในอดต โดยสงเสรมใหชาวบานไดนาอาหารและขนมพ �นบานมาขาย

เปนการสรางรายไดใหแกชมชนอกทางหน�งดวย (ในชวงน �น วดจดกจกรรมสงเสรมใหชมชนทาน �าหมก

ชวภาพและป ยหมกเพ�อใชในการทาเกษตรอนทรย รวมท �งการทาผลตภณฑสาหรบใชในครวเรอน เชน

น �ายาลางจาน แชมพสระผม เปนตน เพ�อเปนแหลงรายไดเสรม) กจกรรมตลาดน �าในชวงแรกจดท�รมคลอง

ฝ�งวด

ตอมาในป 2552 เทศบาลเมองคลองแหเขามาเปนผ รบผดชอบหลกในการจดทาและดแลตลาด ม

การจดทากจกรรมเลายอนตานานคลองแหเพ�อเปดตวตลาดน �าคลองแหอยางเปนทางการ เหมอนปท�ผาน

มา แตหนวยงานราชการไดนาศลปนแหงชาตมารวมแสดง ซ�งไดรบงบประมาณสนบสนนจากองคการ

บรหารสวนจงหวดสงขลา (และไดรบงบประมาณตอเน�องมาทกป) รวมท �งมการพฒนาโครงการวฒนธรรม

พ �นบานประสานวด มาเปน โครงการศนยวฒนธรรมไทยสายใยชมชน ซ�งไดรบงบประมาณจากหนวยงาน

ตางๆ

ป 2554 จนถงปจจบน โครงการศนยวฒนธรรมไทยสายใยชมชนไดรบการแตงต �งจากกรมสงเสรม

วฒนธรรม กระทรวงวฒนธรรมใหเปนศนยวฒนธรรมเฉลมราชคลองแห เพ�อเปนแหลงเรยนร อนรกษ สบ

ทอดมรดก ภมปญญาทองถ�น เปนศนยรวบรวมศลปวฒนธรรมของชมชน

ป 2556 เจาอาวาสและกรรมการของวดมแนวคดการสรางเจดยตามตานานคลองแห แตยงขาด

งบประมาณในการจดสราง ตอมาแรงงานมอญ-พมาในจงหวดสงขลาตองการสรางเจดยไทย-พมา (เจดย

ชเวดากองจาลอง) เพ�อเปนศนยรวมจตใจของชาวมอญ-พมาในจงหวดสงขลา ไดเขามาขออนญาตวด

คลองแหใชพ �นท�ในการกอสรางเจดยและมอบไวใหวดคลองแหเม�อแลวเสรจ ถอเปนเจดยแรกท�ชาวมอญ-

พมารวมกนสรางและดาเนนการเองในประเทศไทย โดยใชเวลาวางจากการประกอบอาชพมารวมกนสราง

เจดยโดยไมคดคาแรงใดๆ งบประมาณในการซ �อวสดกอสรางมาจากการรวมกนบรจาคของชาวมอญ-พมา

และไทย ไดเร�มกอสรางใน ปพ.ศ. 2557 และคาดวาแลวเสรจในป พ.ศ. 2559

อยางไรกตาม การกอสรางเจดยดงกลาว มความเหนตางระหวางวดกบแกนนาของชมชนบางสวน

เน�องจากสมาชกและแกนนาจานวนหน�งในชมชนไมเหนดวยกบการสรางเจดยแบบพมาในพ �นท�โคกหลง

นกคม ซ�งชมชนถอวาเปนพ �นท�ศกด�สทธ� และไดมการทอดกฐนเพ�อระดมทนในการซ �อท�ดนดงกลาวมาเปน

กรรมสทธ�ของวด แทนการสรางเจดยทรงศรวชย เพ�อใหสอดคลองกบยคสมยของการกอสรางเจดยพระ

บรมธาต จงหวดนครศรธรรมราชตามตานานของคลองแห


6. ปจจยท�เอ �อตอบทบาทหนาท�ของวดคลองแหในชวงเวลาประมาณ 8 - 10 ปแรก (พ.ศ. 2542 –

2551)

จากขอมลดงกลาวขางตนเก�ยวกบพฒนาการของวดและการเปล�ยนแปลงในดานบทบาทหนาท�

ของวดคลองแห ผ วจยไดสรปบทเรยนจากกรณศกษาวดคลองแหวา การสงเสรมใหเกดปจจย 3 ประการ

ดงท�จะไดกลาวตอไป นาจะเอ �อตอการพฒนาบทบาทหนาท�ของวดอ�นๆ ในฐานะศนยกลางการสรางเสรม

สขภาวะของชมชนไดเชนกน

(1) ความเขมแขงของแกนนาชมชนท�มความผกพนกบวดมายาวนาน

วดคลองแหมบทบาทหนาท�ท�สาคญท �งการเผยแผธรรมะและการสงคมสงเคราะหสาหรบชมชน

คลองแหมาเปนระยะเวลายาวนาน เทาท�สบคนได กคอนบต �งแตยคสมยท�พระอาจารยทองเปนเจาอาวาส

สบเน�องมาในยคของพระอาจารยบญ เจาอาวาสรปตอมา จนมาถงยคของพระอาจารยสมพร แมวาความ

เขมขนในความสมพนธจะลดระดบลงต �งแตป 2552 เปนตนมา แตวดกยงไดรบความสาคญมาโดยตลอด

แมในปจจบนเม�อวดขอระดมกาลงท �งแรงงาน เวลา และทนทรพย แกนนาตางกใหความรวมมออยางด

สวนสมาชกใหมของชมชนท�ยายเขามาในภายหลงกเขารวมในกจกรรมประเพณท�วดจดอยางสม�าเสมอ

เน�องจากเปนกจกรรมสาคญสาหรบชาวพทธสวนใหญ

อน�ง เปนท�นาสงเกตวา การลดลงของความสมพนธกบวด นาจะมความเก�ยวของกบการจดต �ง

สมาคมพทธศาสนคลองแหและกลมสายใยธรรม เปนการแสวงหาทางเลอกใหมสาหรบคนกลมน �ท�มความ

พรอมในทกดาน ท �งฐานะทางเศรษฐกจและสงคม เครอขายทางสงคมภายในและภายนอกชมชน และม

ความรเก�ยวกบหลกธรรมจากการเรยนรในแหลงตางๆ นอกเหนอจากวถปฏบตในวดตามประเพณด �งเดม

รวมท �งสามารถสรางสายสมพนธกบสมาชกใหมในชมชนดวยการจดกจกรรมการทาบญท�ปรบประยกตใช

กระบวนการกลมแบบสมยใหมมาผสมผสาน เชน เม�อสมาชกใหมเขารวมกจกรรมตกบาตร กเชญใหจบ

ฉลากเพ�อเขารวมกลมตามจดตกบาตรเพ�อใหรจกสมาชกกลม และมกจกรรมสรางความสมพนธกนอยาง

ตอเน�อง นอกจากน �น ยงใชชองทางการส�อสารตางๆ เพ�อตดตอส�อสารและถายทอดขอมลใหแกสมาชก

อยางตอเน�อง เชน คณะกรรมการชมชน เฟซบก และไลนกลม เปนตน

นาสงเกตวา ในชมชนไทยซ�งแมวาในปจจบนสวนใหญไดพฒนาเปนก�งเมองก�งชนบทแลวน �น

ยงคงมท �งวดท�มบทบาทหนาท�สาคญมาต �งแตรนบรรพบรษ และแกนนาของชมชนซ�งเปนคนด �งเดมท�ไดสบ

ทอดวถปฏบตท�ผกพนกบการทาบทบาทหนาท�ของวดมาต �งแตสมยบรรพบรษ คนกลมดงกลาวโดยเฉพาะ

อยางย�งคนในวยกลางคน ซ�งมท �งความศรทธาในพทธศาสนาและความรสกผกพนกบวด รวมท �งมความ

พรอมท �งดานเศรษฐกจ สงคม ความรและทกษะการบรหารจดการสมยใหม ท�จะเขามารวมคดคน วางแผน


และดาเนนงานตางๆ ในวด เพ�อสนบสนนใหเกดการบรหารจดการวดอยางมสวนรวมและเกดระบบท�

ชดเจน โปรงใส ตดตาม กากบดแลงานจดการ โดยเฉพาะอยางย�งการจดทาฐานขอมลพสดครภณฑและ

เคร�องใชในวด และบญชการเงน กจะทาใหวดเกดความเขมแขงไดอยางแทจรงมากย�งข �น

(2) คณสมบตของเจาอาวาส

บทบาทของพระอาจารยสมพรในฐานะเจาอาวาสมสวนสาคญอยางย�งในการขบเคล�อนวดคลอง

แหจากจดเร�มตนในป 2542 ท�ทานยายมารบตาแหนงเจาอาวาส เน�องจากทานมความคดรเร�มในการฟ�นฟ

ศลปวฒนธรรมประเพณพ �นบานด �งเดมท�สญหายไปตามกาลเวลา ใหกลบมามความหมายสาหรบสงคม

สมยใหม โดยมฐานอยบนหลกคาสอนทางพทธศาสนา และเช�อมโยงกบการอนรกษส�งแวดลอมอยางเปน

รปธรรม ซ�งเร�มตนจากการฟ�นฟคลองแหท�เนาเสย อกท �งทานสามารถสรางและรกษาสายสมพนธทางสงคม

ท�เหนยวแนนและยาวนานกบเครอขายภายนอกท �งท�เปนนกพฒนาเอกชน ขาราชการ นกธรกจภาคเอกชน

นกการเมองทองถ�น ศลปนพ �นบาน เดกและเยาวชน รวมท �งชาวบานท�วไป ไมวาจะเปนชาวพทธหรอมสลม

ตลอดจนสามารถระดมแรงสนบสนนจากชมชนและหนวยงานตางๆ ในการจดกจกรรมตามวาระตางๆ จน

ประสบผลสาเรจเปนท�ประทบใจของสงคมท�วไป ซ�งผวจยเหนวาคณสมบตท�สาคญของเจาอาวาสมดงน �

ความสามารถในการผสานภมปญญาและความใฝเรยนร พระอาจารยสมพรเปนบคคลผ มชวต

อยในชวงรอยตอของการเปล�ยนแปลงทางสงคมในชวงของนโยบายการพฒนาเศรษฐกจและสงคม ทานถอ

กาเนดและเตบโตในสงคมแบบชมชนด �งเดม รากเหงาของชวตในวยเยาวจงหย�งลกอยในวถประเพณ

วฒนธรรมพ �นบาน เม�อทานเตบใหญในวยหนมกไดมโอกาสเรยนรวชาการและประสบการณท �งทางโลก

และทางธรรมจากโลกภายนอก อกท �งไดพฒนาภมความรตางๆจากการเลาเรยนหลกธรรมะเปนเวลา 12 ป

และการจาพรรษาในวดในกรงเทพฯ ทานจงสามารถเช�อมโยงภมปญญาด �งเดมท�สญหายไปจากชมชน เขา

กบภมความรและประสบการณท�ไดส�งสมจากการดาเนนชวตในสงคมสมยใหม ในการฟ�นฟและพฒนา

กจกรรมตางๆ ในวดและชมชนใหสอดคลองกบเง�อนไขของสงคมปจจบนไดอยางมชวตชวา

นอกจากน �น ทานยงมความใฝเรยนรเปนคณสมบตท�สาคญอกประการหน�ง กลาวคอ เม�อทาน

เดนทางไปเขารวมกจกรรมใดๆ กตาม ทานมกพนจพจารณาสาระสาคญท�ไดเรยนรจากกจกรรมน �นๆ แลว

นามาปรบประยกตใชใหเหมาะสมกบเง�อนไขความเปนจรงตามแตกรณ

บคลกภาพท�เอ�อตอการสรางและรกษาสายสมพนธทางสงคม พระอาจารยสมพรไดรบการยกยอง

จากเครอขายของวดวา ทานใหความเอาใจใสดแลสมาชกท�เขามาทากจกรรมในวดอยางเตมท�มาโดย

ตลอด ซ�งนอกจากผ เขามารวมงานวดทกคนจะไดรบการดแลดานอาหารการกนเปนอยางด (รวมท �งสถานท�

พกในกรณท�ตองมกจกรรมคางคนในวด) แลว ยงมความรสกอบอนใจในการทางานรวมกน เน�องจากเจา


อาวาสทาหนาท�เปนเจาของบานท�ดย�ง มการดแลถามไถทกขสขของแขกทกคนอยางกระตอรอรนเสมอ

และเม�อมบคคลภายนอกตดตอขอใชสถานท�หรอพ �นท�ในวดเพ�อจดกจกรรมสาธารณประโยชน ทานมกจะ

ใหความรวมมอเปนอยางด นอกจากน �น ทานยงเปนนกยทธศาสตรในการประสานและรกษาเครอขาย

ภายนอก กลาวคอ เครอขายภายนอกหรอบคคลตางๆ ผ เขามารวมกจกรรมของวดจะไดรบการตดตอและ

เชญชวนใหเขารวมกจกรรมของวดอยางสม�าเสมอและตอเน�องทกป ทาใหสายสมพนธระหวางเครอขายกบ

วดดารงสบเน�องยาวนานมาจนถงปจจบน

โดยสรป กคอ นอกจากเจาอาวาสจะตองมงเนนกระบวนการสรางการมสวนรวมของแกนนาของ

ชมชนกบวด รวมท �งประยกตใชหลกการบรหารจดการท�ทนสมยและโปรงใสในการจดกจกรรมในวด โดย

ยงคงยดม�นในหลกการท�มงเนนบทบาทหนาท�หลกของวดในการเผยแผธรรม ดงกลาวขางตนแลว

คณสมบตท �ง 2 ขอของเจาอาวาสกนบวามความสาคญสาหรบการทาบทบาทหนาท�ของวดในสงคมเมอง

ดวยเชนกน

นอกจากน �น ในกระแสการแขงขนของการเมองทองถ�น เจาอาวาสจะตองรกษาสมดลในความ

สมพนธระหวางนกการเมองทองถ�นกลมตางๆ เพ�อมใหเกดความคลางแคลงใจจากสมาชกในชมชน

เก�ยวกบจดยนของเจาอาวาสและวด ซ�งจะตองมฐานะเปนกลางสาหรบทกฝาย

(3) การเช�อมโยงบทบาทหนาท�สงคมสงเคราะหของวดกบเครอขายภายนอก

เครอขายภายนอกท�มบทบาทสาคญท�สดในชวงเวลา 8 – 10 ปแรกในการทาบทบาทหนาท�สงคม

สงเคราะหของวดคลองแห เน�องจากแกนนาแตละบคคลตางมความรความเช�ยวชาญ และเครอขายทาง

สงคมท�หลากหลาย การเขามารวมงานกบเจาอาวาสและแกนนาของวดจงสงผลใหเกดการแลกเปล�ยน

เรยนรระหวางกน และการพฒนาระบบการทางานของวดดวยเชนกน โดยเฉพาะอยางย�งแกนนาของ

เครอขายรกษคลองอตะเภา ไดทาหนาท�เช�อมโยงและประสานงานใหหนวยงานภายนอกท �งองคกรปกครอง

ทองถ�น องคกรพฒนาเอกชนตางๆ สถาบนการศกษา และภาคธรกจเอกชน เขามารวมผลกดนกจกรรม

ตางๆ ของวด ท �งการสนบสนนดานงบประมาณ วสดอปกรณ แรงงาน และแนวคดตางๆ จนเกดเปนสายใย

มตรไมตรท�ตอเน�องยาวนานมาจนถงปจจบน แมวาปจจบน บทบาทท�โดดเดนดงกลาวของแกนนา

เครอขายฯ ไดลดนอยลงตามสถานการณท�เปล�ยนแปลงไปและเหตปจจยเฉพาะบคคล แตเครอขายเหลาน �

ยงคงทาหนาท�สนบสนนงานของวดตามวาระสาคญและการชกชวนของวด รวมท �งยงไดใชประโยชนจาก

กจกรรมของวดใหเอ �อตอกจกรรมการพฒนาสงคมดานตางๆ ท�ตนเองมสวนเก�ยวของอยดวยเชนกน

ในสงคมสมยใหมซ�งวดสามารถแสวงหาความรวมมอไดอยางกวางขวางจากภาคเครอขายตางๆ

ท �งภาคประชาสงคม หนวยงานภาครฐ และธรกจเอกชนตางๆ ซ�งแตละองคกรหรอหนวยงานตางกม


วตถประสงค ทรพยากร หรอวาระสาคญเฉพาะของตนเองในการสนบสนนงานดานตางๆ ของวด เจา

อาวาสและแกนนาของวดจงตองใชวจารณญาณในการเลอกความรวมมอในรปแบบตางๆ และมการ

จดสรรระดบความสมพนธกบแตละองคกรหรอหนวยงานใหเหมาะสมและสอดคลองกบเง�อนไขและ

เปาหมายของวดเอง หากวดมปจจยสองขอแรกอยางชดเจนและเขมแขงพอ กจะสามารถใชประโยชนจาก

ความรวมมอจากภาคเครอขายภายนอกในการสงเสรมบทบาทหนาท�ท �ง 2 ดานของวดไดอยางตอเน�อง

โดยสรป พฒนาการของวดคลองแหในชวงเวลาประมาณ 2 ทศวรรษท�ผานมาน �นาจะสะทอนภาพ

การเปล�ยนแปลงของความสมพนธระหวางสงคมเมองกบวดในสงคมไทยไดพอสมควร รวมท �งแสดงใหเหน

วา แมในชมชนด �งเดมท�กลายเปนเมองแลว กยงมปจจยสาคญท�สามารถนามาสงเสรมใหเปนพลงขบ

เคล�อน การพฒนาวดใหดารงรกษาบทบาทหนาท�ท �งการเผยแผธรรมะและการสงคมสงเคราะหไดเชนกน

---------------------------------------------------


วธการวจยและแหลงขอมลวดคลองแห

แหลงขอมลบคคล ผวจยใชวธการสมภาษณแบบก�งโครงสราง (Semi-structured interview) กบ

กลมผ ใหขอมลท�หลากหลาย ซ�งมบทบาทเก�ยวของกบวดในลกษณะท�แตกตางกน ไดแก กลมผ มบทบาท

สาคญในวด ซ�งรวมเจาอาวาสและกรรมการวด กลมภาคเครอขายซ�งมสวนสาคญในการรวมขบเคล�อนงาน

ของวด และกลมสมาชกในชมชนซ�งมความผกพนกบวดและเขารวมกจกรรมตางๆ ของวดมาอยางตอเน�อง

รายช�อผใหสมภาษณ

เจาอาวาส กรรมการวด และผมบทบาทในวด

1. พระครวาปธรรมอดม เจาอาวาส

2. คณประเสรฐ รกษวงศ กรรมการศนยวฒนธรรมเฉลมราช และอดตนายก

สมาคมศลปนพ �นบานจงหวดสงขลา (กรรมการมรดก

ภมปญญาทางวฒนธรรม สาขาศลปะการแสดง)

3. สบโทอดม เพชรธน กรรมการวดคลองแห (สมาชกชมชน)

4. คณกลบ รกชช�น ผ ชวยงานและกจกรรมตางๆ ในวด และเปนสมาชกท�

ยายเขามาอยในชมชน

5. คณพงศธร ชฤศษฎ อาสาสมครของวด ซ�งมหนาท�เปนเจาหนาท�ของศนย

วฒนธรรมเฉลมราช ดวยงบประมาณสนบสนนจาก

เทศบาลตาบลคลองแห


เครอขายของวด เครอขายของวด

6. คณชาครต โภชะเรอง ผจดการมลนธชมชนสงขลาและแกนนาเครอขายรกษ

คลองอตะเภา

7. คณชต สงากลพงศ ประธานกรรมการมลนธชมชนสงขลา

8. คณสทธศกด� ตนมงคล กรรมการท�ปรกษาศนยวฒนธรรมเฉลมราชคลองแห

ประธานมลนธทกษณคดศกษา และแกนนาเครอขาย

รกษคลองอตะเภา

9. คณพชญา แกวขาว นกพฒนาเอกชน มลนธชมชนไท และแกนนาเครอขาย

รกษคลองอตะเภา

10. ดาบตารวจนคม ทองมณ อาสาสมครชมชน อดตสมาชกสภาจงหวดสงขลาและ

แกนนาเครอขายรกษคลองอตะเภา

11. อาจารยเบญจมาศ นาคหลง อาจารยโรงเรยนหาดใหญวทยาลย 2 และแกนนา

เครอขายรกษคลองอตะเภา

สมาชกชมชน

12. ดร.นฤทธ� ดวงสวรรณ อาจารยสถาบนสนตศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร

และ เพ�อนสนทของเจาอาวาส

13. คณนมต แสงเกต ขาราชการสานกงานสาธารณสขจงหวดสงขลา

14. นายบรนทร (ไมทราบนามสกล) เจาหนาท�สถานอนามย

15. คณเสรญ สาธธรรม สมาชกสมาคมพทธศาสนคลองแห และอดตรองนายก

เทศบาลตาบลคลองแห

16. คณจานง แสงเกต ประธานสมาคมพทธศาสนคลองแห และขาราชการคร

บานาญ

17. คณสภาพ สงขชาต หวหนางานบรการรกษาความสะอาด เทศบาลและนคร

หาดใหญสมาชกสมาคมพทธศาสนคลองแห

18. คณพรทพย พลสนธ สมาชกสมาคมพทธศาสนคลองแห

14-FINAL REPORTกรณศกษาท� 4 วดโพธ�เผอก.doc 165


วดโพธ�เผอก ต.บางกรวย อ.บางกรวย จ.นนทบร

เอกภพ สทธวรรณธนะ1

คเชนทร อศวมณกล2

1. การเปล�ยนแปลงสความเปนเมองของพ �นท�โดยรอบวดโพธ�เผอก

วดโพธ�เผอก เปนวดด �งเดมของชาวสวนบางกรวย จากประวตศาสตรบอกเลาของชาวบางกรวย วด

โพธ�เผอกกอสรางข �นเม�อปลายสมยกรงศรอยธยา ป พ.ศ. 2302 ไดรบวสงคามสมาคร �งแรกเม�อ พ.ศ. 2309

บนเน �อท� 9 ไรเศษ ยงมโบสถ (ปจจบนใชเปนวหาร) และพระประธานศลปะยครตนโกสนทรตอนตนใหเหน

ใน ชวงป พ.ศ. 2500 – 2530 เปนยคท�คาบเก�ยวกบชวงเวลาท�เจาอาวาสรปปจจบนจะมาจา

พรรษา โดยเก�ยวพนกบการเกดข �นของเทศบาลตาบลบางกรวย การมรณภาพของเจาอาวาสรปกอน หรอ

หลวงตาเฉ�อย และการจบสกพระเกจในทางไสยศาสตร ซ�งเคยมช�อเสยงโดงดงเล�องลอในบางกรวย

กอนยคดงกลาว วดโพธ�เผอกเปนวดเลกๆ ท�ต �งอยในชมชนของตาบลและอาเภอบางกรวย ณ สมย

น �น ภมประเทศและเศรษฐกจของชาวชมชนเปนสงคมเกษตรกรรม ชาวบานปลกสวนกลวย สวนทเรยนเปน

หลก บานเรอนต �งหางไกลกนเปนหยอมๆ สมยน �นวดโพธ�เผอกต �งอยในหมบานเลกๆ ท�มชมชนอาศยอย

ประมาณ 20 หลงคาเรอน จงมจานวนพระคอนขางนอยและไดภตตาหารจากการบณฑบาตไมมากนก

บางคร �งฆราวาสและมคนายกตองหงหาอาหารใหพระฉนดวยตนเอง กจกรรมในวดรองรบเฉพาะบญพธ

ขนาดเลก เชน การตกบาตรและการฟงเทศนเฉพาะวนพระ จะมเทศกาลทาบญขนาดใหญบางกในวนพระ

ใหญท�สาคญ เชน วนมาฆบชา วสาขบชา วนอาสาฬหบชา เปนตน

ตอมา เกดการยกระดบตาบลเปนเทศบาลตาบลและเทศบาลเมองบางกรวยตามลาดบ การ

ยกระดบการบรหารเกดข �นเน�องจากการตดถนน บางกรวย - ไทรนอย การเกดข �นของท�ทาการการไฟฟา

ฝายผลต (กฟผ.) และการเขามาของสานกงานองคการโทรศพท (ทศท.)เปนสาคญ การเกดข �นขององคกร

ดงกลาวทาใหอาเภอบางกรวยมรายไดเพ�มมากข �น และมผ ยายถ�นฐานเขามาทางานเปนจานวนมาก

นอกจากน � การเกดข �นของถนนบางกรวย-ไทรนอย ยงทาใหเกดการขยายตวของเมอง จากพ �นท�ท�เคยเปน

แหลงเพาะปลกกคอยๆ กลายสภาพเปนท�อยอาศย เกดหมบานจดสรร อพารตเมนต และบานเชาข �นเปน

1 นกวจย : เครอขายพทธกา เพ�อพระพทธศาสนาและสงคม 2 ผชวยนกวจย : นกเขยนอสระ


จานวนมาก เน�องจากมถนนท�สะดวกตอการเดนทาง อยไมไกลจากกรงเทพฯและมราคาถก ประจวบกบ

ใกลสถานท�ทางานขนาดใหญ เชน กฟผ.หรอ ทศท.บางกรวย เปนตน

ในชวงป พ.ศ. 2540 - 2550 ยงเกดการตดถนนเสนใหญอกเสนหน�งคอ ราชพฤกษ ซ�งเช�อมตอถนน

สายหลกบรเวณวงแหวนดานทศตะวนตกของกรงเทพฯ พรอมท �งรถไฟฟาสายสแดง ทาใหพ �นท�แถบ

บางกรวยมมลคาสงข �นไปอก เหมาะกบการเปนแหลงท�อยอาศย มหมบานจดสรรเกดมากข �น เม�อพ �นท�

สาหรบอยอาศยมมลคามากกวาพ �นท�ดานการเกษตร ชาวไรจงทยอยขายท�ดน พ �นท�การเกษตรจงคอยๆ ลด

นอยลงและหดหายไปในท�สด

ดวยสภาวการณดงกลาว พ �นท�ใกลวดโพธ�เผอกท�เคยมบานเพยงสบกวาหลงคาเรอนกมประชากร

เพ�มข �น ท �งน �เน�องจากพ �นท�อยอาศยเปนท�ตองการและเจาอาวาสกเอ �อเฟ�อใหเชาท�อยในราคาถก ทวาการ

สรางแหลงท�อยอาศยอยางไมมการวางผงท�ด ชมชนหลงวดจงคอนขางอยอยางแออด ผอยอาศยบางสวน

แปลงสภาพท�อยเปนหองเชา ปจจบนชมชนวดโพธ�เผอกมผอยอาศยจานวน 150 ครวเรอน มผอาศย 421

คน ท �งน �ไมนบชมชนท�อยตรงขามซ�งเปนอพารตเมนต หมบานจดสรรสมชายพฒนา และสมชายพฒนา

คอนโดมเนยม (สาหรบชนช �นกลางถงลาง) ท�มประชากรรวมกนกวาส�พนหารอยคน

ในชวงเปล�ยนผานการพฒนา วดโพธ�เผอกไดรบผลกระทบในบางดาน ไดแก

การเปล�ยนตาแหนงหนาวด จากเดมท�หนาวดหนไปท�คลองบางกรวย ปจจบนกเปล�ยนตาแหนง

ประตหนาวดเปนหนหนาเขาถนนบางกรวย-ไทรนอย การเปล�ยนตาแหนงวดดงกลาวนอกจากเพ�ออานวย

ความสะดวกคนท�ใชถนนเปนหลกแลว ยงมสญญะของการตอนรบชมชนใหม ท�มาควบคกบการพฒนา

ความเปนเมองดวยอกสวนหน�ง

ประชากรรอบวด จานวนประชากรรอบวดมจานวนเพ�มมากข �น เพราะมหมบานและอพารตเมนต

เกดข �นรอบวด สดสวนอาชพของประชากรรอบบรเวณวดเองกเปล�ยนไป จากเดมท�มวถชวตเปนเกษตรกร

เปนชาวไรชาวนาเสยสวนใหญ กลบกลายเปนคนสวนนอยในพ �นท� ประชากรรอบวดสวนใหญเปนคนชนช �น

กลางท�อาศยยานชานเมอง แตทางานในเมองหรอในสานกงาน สวนประชาชนในชมชนวดโพธ�เผอกมกเปน

ผ ใชแรงงาน สวนคนพ �นถ�นเดมเปนชาวสวน ปลกทเรยน มรายไดรายป ทาใหมผ ทาบญมากข �น ประชากร

ท�มาใหมมากข �น ทาใหมคนทาบญมากข �น ขณะเดยวกนลกษณะการทาบญกเปล�ยนไปดวย กลาวคอ เนน

การทาบญในวนเสาร-อาทตย หรอวนสาคญทางศาสนาท�เปนวนหยด เปนตน

ความเปนอยของพระ ความเปนอยของพระไมลาบากแรนแคนเหมอนกอน อาหารบณฑบาตไม

ขดสน หากแตมมากมายจนพระฉนไมหมด โดยเฉพาะในวนพระท�ตรงกบวนเสาร-อาทตย แตหากวนพระ

ใดไมตรงกบวนหยดสดสปดาห จานวนประชาชนท�มารวมทาบญกจะลดลงอยางมนยสาคญ แสดงใหเหน


ถงความสมพนธระหวางความเปนเมองกบวถการทาบญ ท�วนหยดเปนปจจยสาคญของตดตอสมพนธกบ

วดและพระ

ความเจรญทางวตถ ในชวงเวลาของการเปล�ยนผานไปสความเปนเมอง วดโพธ�เผอกสามารถ

สรางศาลาการเปรยญและอโบสถหลงใหมไดสาเรจ ท �งน � ความเจรญทางวตถและส�งกอสรางไดเกดข �น

นบต �งแตกอนการตดถนน เพยงแตสมยเดมจะมเพยงโบสถหลงเลก ซ�งปจจบนใชเปนวหารทาวตรเยนของ

ชาวบานในชมชน และกฏไมหลงเกาและหลงเลกเทาน �น

การใชสอยพ�นท�ในวด ผวจยพบวาลานวดมากกวาคร�งหน�งถกแปรสภาพเปนท�จอดรถยนตต �งแต

กอนป 2550 อนอาจเรยกไดวาเปนสญลกษณของการพฒนาความเปนเมองท�เกดข �นรอบๆ วด ประชาชนท�

อาศยอยในท�ธรณสงฆและในพ �นท�ใกลเคยง ตางเขามาใชลานวดเปนพ �นท�จอดรถของตน กอใหเกด

ทศนยภาพท�ไมนาดเน�องจากจอดกนคอนขางไมมระเบยบ ท �งน �ยงพบวาประชาชนท�มาขออาศยท�วดจอด

รถบางสวนไมไดเอ �อเฟ�อตอวดเทาท�ควร เชน ไมบารงวด ไมมารวมกจกรรมทาบญกบวด เปนตน อยางไรก

ตาม นโยบายของเจาอาวาสองคปจจบนไดเอ �อเฟ�อตอชาวชมชน ยงคงมนโยบายผอนปรนไมเกบคาท�จอด

รถดวยเหตผลดานการเอ �อเฟ�อญาตโยม แตในขณะเดยวกน รองเจาอาวาสกทาการปรบปรงภมทศน ลด

พ �นท�จอดรถและเพ�มพ �นท�สเขยวใหวด

พระสงฆผมาอาศยช�วคราว เน�องจากวดโพธ�เผอกอยไมไกลนกจากมหาวทยาลยสงฆท �ง 2 แหง

คอมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ศนยวดศรสดาราม (บางขนนนท) และหาวทยาลยมหามกฏ

ราชวทยาลย อ.ศาลายา ซ�งเดนทางไปศกษาไดทางรถยนต วดโพธ� เผอกจงเปนวดหน�งท�มพระจาก

ตางจงหวดมาพกอาศยศกษาเลาเรยนเปนเวลา 4-5 ป และจะมาอยเปนรนๆ

2. ผลกระทบของความเปนเมองตอการดาเนนบทบาทหนาท�ของวด

ผวจยพบวาการเปล�ยนแปลงความเปนเมอง ไมสงผลกระทบตอกจกรรมการดาเนนงานของวด

โพธ�เผอกมากนก อาจเปนเพราะนโยบายของวดโพธ�เผอกต �งแตยคกอนเกาท�ไมไดมงหวงเชญชวนใหวดโพธ�

เผอกมช�อเสยงในทางใดทางหน�ง (แมจะมความพยายามอยบาง แตกมลกษณะเปนชาวบานและไมสงผล

กระทบท�ผดแผกหรอแปลกแหวกยคสมย เชน การปรบปรงโบสถใหมลกษณะลอดใตทองโบสถเพ�อสะเดาะ

เคราะห การออกแบบลกนมตของโบสถใหเปนหยกท �งกอน การสรางพระพทธรปหลวงพอโสธร) เจาอาวาส

ไมไดต �งตนเปนเกจอาจารยผ นาสานกปฏบต ไมไดพยายามสรางศาสนสถานท�มลกษณะนารายไดเขาวด

อยางเปนระบบ เชน การกอสรางเมร การสรางพระเคร�องมงหวงการพาณชย การจดกจกรรมมหรสพสราง

ความบนเทง การสรางรปเคารพท�เปนท�นยมของประชาชนอาท พระราห พระพรหม ใหมลกษณะผดแผก

จากกรอบแนวคดพทธเถรวาทแท


หากพจารณาบทบาทของวดใน 2 หนาท� คอ บทบาทการปฏบต การเผยแผธรรมของพระสงฆ กบ

บทบาทการเอ �อเฟ�อความสมพนธทางสงคมในมตตางๆ กบชมชนฆราวาสรอบวด ผวจยพบวามลกษณะไม

แตกตางในทางหลกการ แตอาจแตกตางในรายละเอยด

(1) ความเปนเมองท�มผลตอการเปล�ยนแปลงบทบาทการปฏบต การเผยแผธรรมของพระสงฆ

กจสงฆท�มลกษณะเปนวถปฏบตตามประเพณ เชน การบณฑบาต การสวดมนตทาวตรเชาเยน

ของพระ การรบนมนตเปนโอกาสคร �งคราว หรอแมแตบญพธขนาดใหญกยงคงดารงอยเชนเดม วดยงคง

เปนแหลงท�พกของพระนสต ท�เอ �อใหพระตางจงหวดไดมาอาศยเลาเรยนในมหาวทยาลยของสงฆท �งสอง

แหง กจกรรมการส�งสอนธรรมในวนพระกยงคงมอยในรปแบบเดม จะมส�งท�เปล�ยนแปลงไปบางใน

รายละเอยด เชน ความยาวของเทศนมหาชาตหดส �นลงจากหน�งวนเตมเหลอสามช�วโมง การหายไปของ

การแหลเทศน สวนสานวนการเทศนกเปล�ยนแปลงไปตามพระท�รบหนาท�เทศนา อยางไรกตาม ในยคสมย

หน�ง ชวงป พ.ศ. 2520 - 2530 ปรากฏมพระลกวดผ มนามวาพระประสงค ต �งตนเปนเกจอาจารยดานคณ

ไสย มช�อดานการปลกเสกของขลง สกยนต กาหลงมหาเสนห ผ วจยมสมมตฐานวาการเกดข �นของพระ

ประสงคนาจะเปนผลพวงจากผลขางเคยงของการพฒนา ท�ทาใหประชาชนรสกวาตนตองเผชญการ

เปล�ยนแปลงอยางรวดเรว เกดความไมม�นคงปลอดภยในชวต อยางไรกตาม ความนยมในคณไสยกลดถอย

ลงหลงจากพระประสงคถกจบสกในขอหาท�เก�ยวของกบสกาและการยกยอกทรพยของวด เม�อชวงป พ.ศ.

2530 - 2535

หากพจารณาอยางผวเผนจะพบวา การพฒนาความเปนเมองมไดมผลกระทบตอบทบาทหลกของ

วดโพธ�เผอกมากนก กลาวคอ พระไมตองปรบตวมากในดานการเผยแผ ส�งสอนธรรมแกพระ (เพราะ

สถาบนการศกษาของคณะสงฆเปนผ รบภาระหนาท�น �เปนหลก) ประชาชนกเขาหาวดและมาทาบญอยแลว

อกท �ง ประชาชนผ ยายถ�นเขามาในเมองใหมกดจะไมเรยกรองการเผยแผธรรมนอกเหนอไปจากพธกรรม

ทาบญในวนสาคญทางศาสนา ดงน �นความเปนเมองของอาเภอบางกรวยประกอบกบการไมคาดหวงวาวด

โพธ�เผอกจะตองบรบรณดวยโภคทรพย ลาภยศช�อเสยง จงดจะไมกดดนใหวดโพธ�เผอกตองเปล�ยนแปลง

บทบาทดานการปฏบตและเผยแผธรรม อนเปนบทบาทหลกของวดมากนก เพยงรกษากจกรรมตาม

มาตรฐานของวถสงฆกเพยงพอตอการดารงอยของวดโพธ�เผอกได

อยางไรกตาม หากวเคราะหการดารงอยดงกลาวโดยขามเร�องของรปแบบไปท�สารตถะคอการมง

ใหวดตองมบทบาทตอการพฒนาชวตในทางธรรมของพทธบรษท 4 เปนสาคญแลว ความทาทายอยาง

ใหมท�เกดข �นกบวดโพธ�เผอกคอ ประชาชนจากเมอง โดยเฉพาะคนรนใหมท�เตบโตในวฒนธรรมสมยใหมท�

แตกตางจากยคพอแมมากข �นเร�อย ๆ การดารงอยในแบบเดมของวดกคอปลายทางของความเส�อมถอย


เน�องจากความไมเขาใจกศโลบายทางธรรมซ�งสอดแทรกอยในประเพณพธกรรมชาวพทธ และการฟงธรรม

ไมเขาใจความหมาย ดงจะพบไดจากการหดหายของประเพณบางอยาง เชน ขาวตมลกโยนในวนออก

พรรษา การแหลเทศนมหาชาตท�หดส �นลง และการบรรยายธรรมแบบบาลโบราณ ฯลฯ เม�อน �นบทบาท

หนาท�ในการเผยแผธรรมกมแนวโนมจะย�งหมดความหมายมากข �นเปนลาดบ

(2) ความเปนเมองท�มผลตอการเปล�ยนแปลงบทบาททางสงคมระหวางวดกบชมชนรอบวด

คาเชาท�พก ดวยความท�วดโพธ�เผอกมบรเวณตดรมแมน �า อนสะดวกตอการเดนทางกอนท�ถนน

บางกรวย-ไทรนอยจะตดผาน ดงน �นในชวงกอนป 2550 จงมประชาชนมาขออาศยท�วดในการอยอาศยเพ�อ

ทาสวนและเกษตรกรรมใกลเคยงชมชนวดโพธ�เผอก ตอมาเม�อมการตดถนน จงมการระดมแรงงานมาเพ�อ

ทาถนนและพฒนาระบบสาธารณปโภคในบรเวณอาเภอบางกรวย จงมผ เดนทางเขามาในชมชนวดโพธ�

เผอกมากข �น ในการน �เจาอาวาสรปปจจบนกไดเอ �อเฟ�อใหประชาชนกลมดงกลาวเขามาอยในชมชนวดโพธ�

เผอกบรเวณหลงวด โดยเกบคาเชาท�พกในราคาไมแพง และไมเครงครดในการเรยกเกบมากนก ประชาชน

ท�อยอาศยในเขตพ �นท�วดสามารถเดนทางมาชาระเปนเงนบารงวดไดท�รองเจาอาวาสรปท�หน�ง

ท�จอดรถ ดงท�กลาวไวแลวในตอนตน เม�อบรเวณรอบวดมความเปนเมองมากข �น จานวนรถยนต

กมากข �นดวย วดโพธ�เผอกไดเอ �อเฟ�อพ �นท�เขตวดเปนท�จอดรถท�ไมเครงครดในการเกบคาจอดรถ ทาให

ประชาชนรอบวดโพธ�เผอกมท�จอดรถสาธารณะเพ�มข �นอกแหงหน�ง แตเดมเจาอาวาสเคยจางคนเกบคา

จอดรถในวด แตปรากฏวาตอมากยกเลกมาตรการการเกบคาจอดรถดงกลาวในท�สด ดงน �นแลว ในชวงยค

กอนป พ.ศ. 2550 ดเหมอนวาวดโพธ�เผอกไมจาเปนตองเปล�ยนแปลงบทบาทของวดในมตสงคมมากนก

อนเน�องจากการทาหนาท�ในลกษณะเดมของวดและพระ กยงสามารถทาหนาท�และสรางความพงพอใจ

ใหกบพระและฆราวาสรอบวดไดอย จวบจนกระท�งป พ.ศ. 2550 จงคอยเกดการฟ�นฟบทบาทของวดโพธ�

เผอกท�ตอบสนองตอชมชนเมองอยางชดเจน

3. การปรบตวเพ�อฟ�นฟบทบาทของวดโพธ�เผอกในบรบทเมอง

ในชวง พ.ศ. 2550 ไดเกดการเปล�ยนแปลงกจกรรมของวดในหลายดานเพ�อตอบสนองความ

ตองการของประชาชนท�มาทาบญในวดโพธ�เผอกมากข �น การเปล�ยนแปลงดงกลาวเกดข �นอยางผานการ

ออกแบบและจดต �งอยางเปนระบบโดยพระบวชใหมรปหน�งท�มนามและฉายาวาพระวชต ธมมชโต (เปา

นล) 3 ผ วจยจะอธบายกระบวนการและกจกรรมการฟ�นฟบทบาทของวด แลวจงระบเหตปจจยท�ทาให

กจกรรมดงท�จะกลาวตอไปน �เกดข �นและเปนไปได

3 อดตผ ชวยศาสตราจารยภาควชาพฤกษศาสตร คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล สาเรจการศกษาระดบปรญญาเอกหลกสตร

สงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร มหาวทยาลยมหดล ลาออกจากการงานและชวตทางโลก เพ�อ


(1) การทาวตรสวดมนตเยน

โดยปกต วดโพธ�เผอกมการสวดมนตทาวตรเยนอยแลวสาหรบพระสงฆ และสวดมนตทาวตรท �ง

เชาและเยนในทกวน (ผ ใหสมภาษณทานหน�งสะทอนวา การสวดมนตทาวตรเชาเยนพบไดนอยในวด

ละแวกบางกรวย) อยางไรกตาม ในชวงป พ.ศ. ป 2552 พระวชตไดรเร�มกระบวนการฟ�นฟการทาวตรสวด

มนตเยนสาหรบฆราวาส

ท �งน �กจกรรมดงกลาวไมไดเกดข �นคร �งแรก แตเคยเกดข �นมากอนในชวงป พ.ศ. 2530 โดยเจา

อาวาสรปปจจบน แตกจกรรมสวดมนตสาหรบฆราวาสกเปนอนยตลงในภายหลงเน�องจากเจาอาวาสเร�ม

อาพาธ ไมสะดวกท�จะนาญาตโยมสวดมนตทาวตร อกท �งไมมพระรปใดมาสบสานกจการใหตอเน�อง นบ

จากการร �อฟ�นกจกรรมสวดมนตเยนต �งแตป 2552 กจกรรมดงกลาวกสามารถจดไดเปนประจาทกวน ถง

ปจจบนเปนเวลากวา 6 ป กจกรรมดงกลาวจดข �นในวหารซ�งเดมเปนอโบสถเกา ปจจบนวหารไดรบการ

ปรบปรงใหเปนสถานท�สาหรบสวดมนตทาวตรเยนเปนการเฉพาะ

สปปายะสาหรบการสวดมนตเยน การปรบปรงวหารจะเหนวาออกแบบใหมสภาพสปปายะ

สาหรบสวดมนตในหลายองคประกอบ ในวหารท�ผานการบรณะตกแตงจะถกปพรมแดงใหเหมาะกบการน�ง

สวดมนตท�วบรเวณ ดานหนาวหารเปนห �งพระขนาดใหญ ท �งยงปรบพ �นยกสงเลกนอยใหพอตางระดบ

สาหรบเปนพ �นท�พระนาสวดมนต พ �นท�ดงกลาวไมสงตางระดบมากเกนไปนก พอใหเกดความรสกใกลชด

ไมเหนหาง พ �นท�ในวหารรองรบผ รวมสวดมนตไดอยางมากประมาณ 30 คน ในวหารมอปกรณอานวย

ความสะดวกสาหรบสวดมนตอยางครบครน เชน เคร�องปรบอากาศชนดเพดานและต �งพ �น จานวน 3 - 4 ตว

รองรบญาตโยมใหสามารถทากจกรรมไดในอณหภมท�ไมรอนหรอหนาวเกนไป มอาสนะท�น�งสบาย ไมนม

หรอแขงจนเกนไป ทาดวยวสดท�ละเอยดประณตน�งไมเจบกนหรอเจบเขา ยงมเกาอ �มพนกพรอมมาน�งพก

เทาสาหรบผสงอาย รวมถงหมอนหนนสาหรบหนนวางหนงสอสวดมนตบนตกไดมมพอด

ดานหนาปะราพธ เปนห �งพระสาหรบประดษฐานองคพระหลากหลายขนาด มพระพทธรปและรป

เคารพของพระสงฆและพระอรหนตในพทธประวตต �งเรยงรายเปนทรงสามเหล�ยม ใหบรรยากาศท�หนกแนน

และขรมขลง แตกเป� ยมดวยความกรณา สงบ นาศรทธา ตรงโตะหมหนาแทนประดษฐานพระพทธรปไม

ปรากฏการจดธปเทยนบชา เน�องจากเปนหองปรบอากาศ ดานในวหารยงมต ใสหนงสอสวดมนต ลาโพง

สารอง หนงสอธรรมะ และแวนสายตาหลากหลายชวงเลนสสาหรบบรการคนท�ลมนาแวนมา จากการ

สงเกตการสวดมนตคร �งหน�ง มผสงอายใชบรการยมแวนสายตาเม�อถงเวลาสวดมนต และนาแวนมาคนเม�อ

เขามาบวชเรยนในพระพทธศาสนาโดยตรง เม�อ พ.ศ.2551 เน�องจากมความสนใจและมงม�นใฝใจในธรรมอยางตอเน�องมาต �งแตคร �งยงเปน

นกศกษา


เสรจกจกรรม หนงสอสวดมนตบางเลมยงเขยนท�หนาปกไววา “สาหรบผ สงอาย” หนงสอเลมดงกลาว

แตกตางกบหนงสอสวดมนตท�วไปตรงท� หนงสอสาหรบผสงอายจะมเลขหนาเขยนเปนเลขไทยท�มขนาด

ใหญมองเหนตวเลขไดสะดวก

ในสวนของวหารท�อยตดกบพ �นท�สวดมนตเปนหองสมดและพ �นท�อเนกประสงค รมผนงจดเปนช �น

วางหนงสอสาหรบใหญาตโยมมายมไปอาน มต เยนบรการน �าด�ม โตะอาหารสาหรบรบประทานอาหารหรอ

อานหนง สอ ภายในวหารไ ด รบการตกแตงอยางสวยงาม อากาศเยนในยามบายแมไม เ ปด

เคร�องปรบอากาศเพราะเพดานวหารสง แสงไฟในวหารสวางพอเหมาะสาหรบการอานบทสวดมนต

การเขารวมกจกรรมทาวตรเยน 3 คร �ง ผ วจยพบวาการทาวตรเยนมตารางเวลากจกรรมรวม 2

ช�วโมง ประกอบดวยกจกรรมยอยดงน �

17.30 น. ญาตโยมบางสวนเดนทางถงวหาร บางคนปดกวาดทาความสะอาด

บรเวณรอบวหาร บางคนใหอาหารสนข

17.50 - 18.00 น. พระนากจกรรมเปดประตวหาร ญาตโยมท�มาสวดมนตทาวตรเยนทยอย

เดนทางเขาวหาร ปอาสนะ จดเตรยมหนงสอสวดมนตของวดปาสคะโต

(อ.แกงครอ จ.ชยภม) เตรยมน �าปานะถวายพระนากจกรรม บางอาน

หนงสอธรรมะรอ

18.10 น. เร�มสวดมนตทาวตรเยน บทสวดมนตประกอบดวยบททาวตรเยน บท

สวดมนตพเศษบางบท จากน �นกรวดน �า พระผ นาสวดมนตจะสวดเปน

หลกใสลาโพงพกพา บางวนยงเปดไมคใหเสยงสวดมนตดงออกนอก

วหารไปดานนอก ท �งน �ระหวางสวดมนต พระจะหยดเวนจงหวะใหญาต

โยมผสงอายพลกหนาหนงสอครหน�ง กอนจะสวดมนตตอไป

19.00 น. พระนากจกรรมเปดเสยงจากเทปธรรมะท�ไดคดเลอกไวกอนหนาน � พรอม

ท �งปดไฟฟลออเรสเซนซท �งหมด แสงจากวหารจงเหลอเพยงแสงสลวนวล

ตาท�มาจากโคมไฟระยา ใหบรรยากาศท�เครงขรมนอมนาสความสงบ

เทปท�พระนากจกรรมคดเลอกมาเปด เชน ธรรมบรรยายจากทานพทธ

ทาสภกข พระไพศาล วสาโล ทานชยสาโร เสยงอานคมอมนษย เปนตน

19.30 น. น�งสมาธ หรอปฏบตภาวนาตามอธยาศย โดยพระนากจกรรมกลาวนา

การปฏบตในแนวทางท� เปนกลางๆ ท �งน �สายการปฏบตท�พระผ นา


กจกรรมเกร�นนาซ�งมนยวาเปนแนวทางท�ยอมรบได เชน การกาหนดลม

หายใจเขาออก การกาหนดพทโธ หรอยบหนอพองหนอ การเจรญสต

แนวเคล�อนไหว พระผ นากจกรรมจะบอกใหญาตโยมปฏบตตามแนวทาง

ท�สอดคลองกบจรต จากน �นเวนจงหวะใหญาตโยมปฏบตภาวนา โดยให

เวลาประมาณ 15 นาท เม�อหมดเวลาพระนากจกรรมจะใหสญญาณ

ระฆงใหออกจากสมาธ จากน �นนอมนาญาตโยมอทศสวนบญสวนกศล

แกสรรพสตว

19.50 น. พระนากจกรรมสรปเน �อความในเทปธรรมะ จากน �นเปดโอกาสใหญาต

โยมซกตอบปญหาธรรมะ อาจเปนเร�องเก�ยวกบเน �อหาในเทป หรอขอ

สงสยอ�นๆ กได

20.10 น. เลกกจกรรม กราบลาพระ ปดหอง แยกยายกลบบาน

โยมท�มาสวดมนตทาวตร จากการสงเกตมประมาณ 15 คน สวนใหญเปนฆราวาสท�คนหนาคนตา

และมาทาวตรอยางตอเน�องเปนประจาทกวน เปนผหญงสดสวนประมาณ 8 ใน 10 และผชาย 2 ใน 10

อายอยในวยทางานและวยหลงเกษยณประมาณคร�งตอคร�ง สาหรบผ เขารวมทาวตรท�อยในวยทางาน มกม

อาชพเปนแมบาน หรอไมกรบจางอสระ หรอมกจการขนาดเลกของตวเอง ทาใหสามารถจดสรรเวลาชวง

เยนปลกตวมาทาวตรได อกท �งอาชพดงกลาวกยงไมเหนดเหน�อยเกนไปในชวงเยน

ผสงอายท�มอายมากท�สดท�มาทาวตรคอยายผอง อาย 92 ป โดยมาทาวตรเยนมไดขาด ยายผอง

สามารถเดนมาทาวตรเยนไดอยางตอเน�อง เน�องจากอยใกลวดในระยะท�เดนไดถง และโยมท�มอายนอย

ท�สดท�มาทาวตรคอคณสม อายประมาณย�สบปกวาและเพ�งเรยนจบ ป.ตร ในป 2558 ท �งน �จานวนคนท�มา

ทาวตรจะมากหรอนอยข �นกบวาวนน �นตรงกบวนสาคญทางศาสนามากนอยเพยงใด หากตรงกบวดพระก

จะมคนมาทาวตรเตมวหาร แตจานวนคนท�มาทาวตรนอยท�สดหลงจากกจกรรมอยตวแลวคอประมาณ 4 -

5 คน

ญาตโยมท�มาทาวตรเยนโดยมากเปนคนในพ �นท� บานเรอนต �งอยในละแวกบางกรวย บางคนแมวด

ท�ใกลบานท�สดจะไมใชวดโพธ�เผอก แตกยงมาทาวตรเยนท�วดโพธ�เผอกเน�องจากวดอ�นในละแวกน �ไมม

กจกรรมทาวตรเยนสาหรบฆราวาส หรอมกเปนอนเลกราไปดงท�วดจนทร เคยทดลองจด การเดนทางมาวด

มกเดนเทามา หรอข�จกรยานหรอรถมอเตอรไซค มาทาวตรและกลบดวยวธการเดยวกน โยมผหญงบางคน

มสามเดนทางมาสง


แรงจงใจหรอสาเหตท�ทาใหญาตโยมสนใจรวมทาวตรเยน กลาวไดวาเปนเพราะผ เขารวมไดรบ

อานสงสจากกจกรรมสวดมนตทาวตรเยนในมตท�หลากหลาย ดงน �

ไดรบอานสงสทางอารมณจากการสวดมนตและภาวนา ผ เขารวมบางคนสะทอนวา การสวดมนต

ท�วดแหงน �สวดดวยสาเนยงอนไพเราะ พระนาสวดมนตมเสยงท�นมนวลนาฟง ทาใหจตใจสงบเยน บางคนก

สะทอนวาเม�อสวดมนตแลวชวตดข �น “มองอะไรแลวแจมใสข�น”

ไดรบอานสงสทางปญญาจากการสวดมนตแปล ฟงธรรมและตอบปญหาธรรมะ เน�องจากบท

สวดมนตแปลมขอธรรมท�แฝงคตธรรมไว การสวดมนตจงเหมอนไดศกษาธรรมะอยในท ผ เขารวมย�งได

สะทอนวาการฟงธรรมทาใหเกดความรความเขาใจวา “อะไรเปนอะไร” มากข �น

นอกจากการสวดมนตแปลแลว การฟงธรรม และการถามตอบปญหาธรรมะ ยงทาใหผ เขารวม

ไดรบความเขาใจในขอธรรมโดยตรง ผ เขารวมกจกรรมบางคนยงตดตามฟงเทปธรรมะตอท�บาน

จากการฟงเทศนของพระวชตซ�งเปนผ นาในการสวดมนตเปนหลก ญาตโยมบางสวนสะทอนวา

วธการเทศนของพระวชตมลกษณะท�ฟงยากและเปนวชาการอยมาก แตกตางจากคาเทศนของพระท�วไป

เทศนาของทานองอยกบความเขาใจท�ถกตองจากตวหลกธรรมและความหมายด �งเดมตามพระธรรมวนย

ญาตโยมจงตองใชเวลา ความอดทน และความเขาใจเน �อหาหลกธรรมท�พระวชตตองการจะส�อสาร

ไดรบอานสงสทางสงคมจากการรวมกลมทาวตรสวดมนต การสวดมนตทาวตรเปนประจา

สม�าเสมอ ยงทาใหเกดกลมความสนใจรวมอยางไมเปนทางการ นอกเหนอจากกจกรรมสวดมนตทาวตร

แลว การพบปะพดคยระหวางการรอสวดมนตในวนอ�นๆ การซกถาม การแบงปนประสบการณปญหาใน

ชวตประจาวนในชวงการซกถามปญหาธรรมะ ตลอดจนการอยรวมกนระหวางถอศล 8 ในชวงเขาพรรษา

การรบประทานอาหารรวมกนในกจกรรมทาบญวนพระใหญ ยงทาใหเกดความสมพนธท�แนนแฟนในกลม

ผสนใจสวดมนต สามคนในกลมสะทอนระหวางการรบประทานอาหารรวมกนใหผวจยฟงวา “พวกเราสนท

กนย�งกวาญาตเสยอก ตอนฉนปวยกไดเขาไปดแลเฝาไข” ดงน �น มตทางสงคมในการสวดมนต จงนาจะ

เปนแรงจงใจหลกประการหน�งในการมาสวดมนตทาวตรเยน

กจกรรมทาวตรเยน ไดรบการออกแบบใหมข �นหลงจากการปรบปรงอโบสถหลงเกาใหกลายเปน

วหารสาหรบสวดมนตทาวตรเยนโดยเฉพาะ มการประกาศประชาสมพนธในกจกรรมทาบญวนพระ และตด

ปายไวนลหนาวดเทาน �น ปรากฏวาตองใชเวลาหลายสปดาหกวาจะมโยมมาปฏบตอยางตอเน�อง ท �งน �

พบวาเดอนแรกๆ มโยมมาสวดมนตเพยง 2 - 3 คนเทาน �น แตพระวชตกยงคงดารงกจกรรมสวดมนตอยาง

สม�าเสมอ กระท�งกจกรรมดงกลาวจดตดจนกระท�งสามารถจดไดทกวน ในชวงแรกของการจดกจกรรม


พระผ นากจกรรมมการปรบตารางการสวดมนตทาวตร โดยใชเวลาไมเกน 2 เดอนปรบปรงกจกรรมจนลงตว

เปนตารางกจกรรมดงท�พบในปจจบนและระบไวขางตน

ปจจบน พระวชตทาหนาท�เปนกาลงหลกในการบรหารจดการกจกรรมทาวตรเยน ปจจบนทานม

พระมาชวยงาน 1 - 2 รป และอยในระหวางการคดสรรพระท�มาฝกปฏบตและเสรมกาลงในการทาวตรสวด

มนต ชวงเวลาท�ผวจยเกบขอมลปรากฏวามพระบวชใหมรปหน�งท�มหนวยกานด ปจจบนพระวชตคาดหวง

ใหในวด รวมถงพระท�สนใจนาทาวตรจากตางถ�นมานากจกรรมเปนกาลงใหกบญาตโยมในการสวดมนตทา

วตรเยนเพ�อใหบรรยากาศการทาวตรคกคกและหลากหลาย ท �งยงเปนหลกประกนวากจกรรมทาวตรจะ

สามารถเกดข �นและทากจกรรมอยางตอเน�อง แตความหวงดงกลาวยงเปนความจรงคอนขางยาก เน�องจาก

พระมความพรอมไมมากนก เน�องจากตดปญหาท�แรงจงใจ ความม�นใจ การอทศตวใหพระศาสนา คณภาพ

ความรของพระ ตลอดจนปญหาการเดนทางหากพระตางวดประสงคจะเดนทางมาชวยงาน

นอกเหนอจากอานสงสท�ญาตโยมจะไดรบจากการทาวตรสวดมนตแลว พระผ นากจกรรมเองก

ไดรบอานสงสไปดวยเชนกน กลาวคอ การนากจกรรมทาวตรสวดมนตแปล กเปนโอกาสท�พระสงฆจะได

ทบทวนขอธรรมในบทสวดพเศษท�คดสรรมาใหโยมสวด รวมถงการเตรยมและเปดเทปธรรมะเองกชวยให

พระไดทบทวนขอธรรม ชวยในการฝกฝนเรยบเรยงขอธรรมเพ�อสรปและขมวดประเดน ย�งการพบปะพดคย

กบญาตโยมย�งเปนโอกาสในการฝกฝนการตอบคาถาม เปนแรงกดดนท�จะตองหม�นทบทวนธรรมะและ

ศกษาใหมากข �น ท �งยงตองรกษาความประพฤตใหเรยบรอยดงามสมสมณเพศ เพราะชวงจงหวะเวลาดง

กลาวคอโอกาสท�ญาตโยมจะตรวจสอบ ซกถามความประพฤตของพระอกดวย

จงนบไดวา การสวดมนตทาวตรเยน นอกจากจะเปนพ �นท�พธกรรมทางศาสนาแลว ยงเปนพ �นท�

ทางสงคมท�ฆราวาสและพระจะไดเช�อมรอยกนผานกศลพธ ท �งน �ยอมตองผานการออกแบบและบารงรกษา

กจกรรมใหมความขลง ศกด�สทธ� และผอนคลายในเวลาเดยวกน

(2) กลมปฏบตธรรมและถอศล 8

การปฏบตธรรมและถอศล 8 เปนกจกรรมตอยอดจากกลมสวดมนตทาวตรเยน เกดข �นในชวงปท� 4

นบจากการเร�มทาวตร (ประมาณป 2556) มวตถประสงคท�จะฟ�นฟกจกรรมถอศล 8 ในชวงวนเขาพรรษา

และมคนรวมกจกรรมมากข �น หากวนพระใหญตรงกบวนเสาร - อาทตย โดยจะรบศลในวนพระและออก

จากศลในรงข �นของวนตอมา

พธรบศลเกดข �นหลงจากการทาบญท�ศาลาการเปรยญจบลง และเร�มรบศลเวลาประมาณ 10.00น.

โดยมพระนากจกรรม เปนผ ใหสกขาบท 8 ประการ โดยมบทการขอรบสกขาบทในหนงสอสวดมนต นา


สงเกตวาญาตโยมบางสวนรบศลบอยคร �งจนสามารถทองจาคาสมาทานศล 8 ได หลงจากรบศลแลว ผ รบ

ศลจะพกอยตอในบรเวณวหารเปนหลก ทากจกรรมสวดมนตทาวตรเชา รบประทานอาหารกลางวน

ชวงเวลา 11.00 - 12.00 น. จากน �นน�งสมาธในชวงประมาณ 14.00 - 15.00 น. ชวงเวลานอกเหนอจากน �

ผ รบศลจะพกผอนหรอเดนจงกรมชวงส �นๆ จากน �นเวลา 16.00 น. แยกยายกนไปอาบน �า และทาวตรเยนใน

เวลา 18.00 น. ตามปกต

แรกเร�ม กลมถอศล 8 จะใชพ �นท�ศาลาอเนกประสงคใกลศาลาการเปรยญ เปนท�พก โดยมญาต

โยมประมาณ 4-5 คน ถอศล 8 ในวนพระท�ตดครอมวนเสารอาทตย โดยคางคนเปนเวลา 1 คน ตอมามโยม

คนหน�งคางคนแลวเหนภตผกเกดความกลว และขอยายพ �นท�การพกถอศลจากศาลาอเนกประสงคมาเปนท�

วหารท�สวดมนตทาวตรเยน โดยผหญงนอนในวหาร และผชายนอนบรเวณหองสมด การรวมตวของกลม

รกษาศล 8 ทาใหฆราวาสท�มารบศลเกดความสมพนธท�แนบชดมากข �นอก ท �งยงเปนกลมท�รวมตวศกษา

ธรรมและมาปฏบตสวดมนตทาวตรเยนอยางสม�าเสมอ โยมเหลาน �จงมโอกาสใกลชดพระ และเกด

การศกษาตรวจสอบวตรปฏบตของพระสงฆโดยปรยาย วาการประพฤตของพระในวดโพธ�เผอกมความ

เหมาะสมหรอไมประการใด พระรปใดปฏบตเหมาะสมหรอผดทานองพระวนย พระรปใดมสตปญญา จรยา

วตรนาเล�อมใส

ท �งน �ผ วจยต �งขอสงเกตวา การท�ญาตโยมมบทบาทในการตรวจสอบคณลกษณะของพระเกดข �น

ในชวงจงหวะเวลาท�วางเวนจากพธกรรมสงฆ โดยเฉพาะชวงซกถามปญหาธรรมะในกจกรรมสวดมนตทา

วตร ขอมลเชงลกและการต �งขอสงเกตจะเกดข �นในระหวางการพดคยสพเพเหระในวงรบประทานอาหาร

กลางวนท�มความผอนคลายและไมเปนทางการ สอดคลองกบคาสมภาษณของพระผ นากจกรรมวา การ

สวดมนตเปนพ �นท�ของการพบปะกนระหวางญาตโยมและพระสงฆ ท �งน � โยมจะเปนฝายทาความรจกและ

ตรวจสอบพระมากกวาพระทาความรจกญาตโยม

นอกจากการรกษาศล 8 แลว ฆราวาสกลมดงกลาวยงแสดงความสนใจท�จะตดตามไปสงพระผ นา

กจกรรมไปยงวดท�ทานจะปลกเรนจาพรรษาระยะยาว ท� จ.ชยภม สถานการณดงกลาวนาจะเปนภาพ

สะทอนของความสมพนธท�ดอนเกดจากการรวมกจกรรมของวดโพธ�เผอกอยางตอเน�อง

อทธพลเก�ยวกบความเปนเมองท�มผลตอการออกแบบกจกรรมในวดโพธ�เผอก

กจกรรมทาวตรเยนและถอศลแปด หากพจารณาดอยางกวางๆ จะพบวาเปนพทธประเพณท�สบ

ทอดตอกนมายาวนาน เปนอบายการเชญชวนฆราวาสญาตโยมเขามาใกลชดกบพระศาสนาและการ

ปฏบตธรรม เปนกจกรรมท�คนจากภาคการเกษตรในยคจารตนาจะช�นชอบและตอบสนองคนสมยเกา (เกด


ในชวงยคกอนป พ.ศ. 2490) มากกวาคนสมยใหม อยางไรกตาม เม�อพจารณากลมคนท�มาเขารวมใน

กจกรรมสวดมนตทาวตรเยน ถอศลแปด รวมถงคนหนาใหมท�เขามาทาบญในวดโพธ�เผอก พบวาเปนคน

ท�มาจากชมชนสมยใหม ยายถ�นเขามาในชมชนเขตบางกรวยพรอมๆ กบการพฒนาหมบานจดสรร

อพารตเมนต และคอนโดมากกวาคนพ �นถ�นและคนในชมชนวดโพธ�เผอกเสยอก เหตท�เปนเชนน � เพราะการ

ออกแบบกจกรรมใหสอดคลองกบธรรมชาตของผ เขารวมกจกรรมท�มาจากกลมดงกลาว โดยกจกรรมสวด

มนตท�ไดจดข �นน �น มคณคาอนเปนองคประกอบในการจดกจกรรม อาท

ความเปนเหตเปนผล เชน อธบายหลกธรรมอยางเปนเหตเปนผล รวาเหตผลของการจดกจกรรม

ในชวงตางๆ คออะไร พระสามารถตอบคาถามไดอยางเปนเหตเปนผล สมเหตสมผล การเขาใจความหมาย

ของบทสวดมนต ดวยการสวดมนตแปล เหลาน �ไดขยายการปฏบตเพ�อสมาธ (สวดมนตบาล น�งสมาธ) มาส

การสอนท�ยกระดบรบใชการคดไตรตรองเหตผลพรอมๆ ไปกบการปฏบตภาวนา การไมใหความสาคญกบ

เร�องคณไสยหรออภนหาร การเทศนหรอจดกจกรรมอยางมลกษณะทางวชาการ การเทศนอยางไมมงตาหน

ตเตยน แตอธบายใหเกดความเขาใจ

ความเปดกวาง ยอมรบความแตกตางหลากหลาย การเขาใจขอจากดของฆราวาสท�เขารวมใน

กจกรรม เชน ไมใชฆราวาสทกคนท�จะสะดวกสวดมนตแบบน�งพ �น จงจดเตรยมเกาอ �ใหน�ง การยอมรบวา

ไมใชทกคนท�จะรกษาศลแปดแลวตองพกแรมท�วด จงยอมใหฆราวาสบางสวนรบศลแปดแลวกลบบานได

ความตอเน�องและคาดหมายได เชน การเร�มและเลกกจกรรมอยางเปนเวลา การกาหนดวาทกวน

พระในวนเขาพรรษาจะมการทาวตรเชาหรอถอศล 8 รวมถงการจดใหมวนพระเสวนาทกวนพระข �น-แรม 8

ค�า ทาใหผสนใจกจกรรมสามารถเขารวมไดทนทโดยไมตองลงเลสงสยวาจะมการจดกจกรรมหรอไม

การมระบบตรวจสอบประเมนผล เชน การรบฟงเสยงสะทอนและดาเนนการปรบปรงพฒนา ขอ

น �ตรงกบวมงสา ซ�งเปนหน�งในขอธรรมหมวด อทธบาท 4

ดวยวธการปรบปรงพจารณาการจดกจกรรมของพระวชตอยางเปนธรรมชาต โดยผสมผสาน

ระหวางการฟ�นฟกจกรรมตามแนวพทธธรรมเดม การบรหารจดการอยางมประสทธภาพ อธยาศยและ

คณลกษณะสวนตวของพระวชต จงมสวนในการจงใจและการคดกรองผ เขารวมท�มลกษณะสอดคลองกน

กบการจดกจกรรม กลาวคอ ช�นชอบเน �อหา การเรยนรความหมายเพ�อความเขาใจแนวพทธปญญา มเวลา

ใหกบการปฏบตอยางตอเน�อง

อยางไรกตาม กจกรรมสวมมนตทาวตรเยน และถอศล 8 ยงมลกษณะความเปนก�งเมอง ก�งชนบท

อยในท คนเขารวมจากดเฉพาะแมบาน ผสงอายวยเกษยณ เจาของกจการขนาดเลกและขนาดยอมท�ม


บรเวณบานใกลวด ผ เขารวมแมมาจากสงคมใหมอนเปนผลผลตจากการขยายตวของเมองเม�อชวงป 2530

- 2540 แตกพบวาคนท�มาปฏบตมแนวโนมไปทางวยกอนสงอายและวยสงอาย ท�มเวลาและความสนใจ

ใหกบการรวมกจกรรมและการปฏบตธรรม

กจกรรมสวดมนตท�เรยกรองเวลาและความพรอมจากผ เขารวมกจกรรมอยางมากถง 2 ช�วโมงเปน

ประจา รวมถงการฟงธรรมท�ใชเหตผลและความคด กจกรรมท�มความบนเทงเราใจนอย ทาใหกลมคนบาง

กลมถกคดออกโดยปรยาย เชน ผสงอายท�มปญหาสขภาพ คนเมองท�ไมมเวลาและความสนใจมากพอ คน

ใกลวดท�ตองไปทางานนอกชมชน คนหนมสาวท�ยงไมสนใจกจกรรมทางศาสนามากนก พนกงานออฟฟศท�

กลบบานค�า คนหนมสาวท�ทางานในตวเมอง เปนตน

(3) สถานอบรมญาณภาวน จนตนาการหองเรยนนอกระบบสาหรบพระสงฆ

นอกเหนอจากกจกรรม 2 ประการแรก พระวชตยงขอโอกาสเจาอาวาสในการตกแตงปรบปรงกฏท�

พกสงฆท�มหลายสบหอง ใหกลายเปนหองประชม - หองเรยน และท�พกสงฆรองรบพระสงฆท�เดนทางอบรม

มาพกคางคนเปนเวลา 2 - 3 วน ในหลกสตรตางๆ สถานอบรมต �งอยท�ช �นบนของกฏรวม สวนช �นลางเปน

กฏท�พกของพระในวดโพธ�เผอก

สถานอบรมญาณภาวน ไดอธบายตนเองไววา ญาณภาวน เกดจากพระกลมเลกๆ ท� มองเหน

ขอจากดของการแสวงหาความรของหมพระภกษสงฆท�ถกจากดไวดวยหลายเง�อนไข ท �งคาใชจาย

ลงทะเบยน การเดนทาง ท�พก การรวมกจกรรมกบคฤหสถ ฯลฯ สวนกจกรรมท�จดถวายเปนการเฉพาะกมก

ไมตรงกบความสนใจของพระ สงผลใหพระภกษสามเณรขาดโอกาสในการเรยนร ฝกฝนพฒนาตนท �งทาง

โลกและทางธรรมใหเทาทนความเปล�ยนแปลงของสงคม ดวยความเมตตาของพระครสถตสมณวตร เจา

อาวาสวดโพธ�เผอก รวมกบกลมญาตโยมท�เหนประโยชนของกจกรรมน � จงไดรวมแรงรวมใจกนพฒนาพ �นท�

สวนหน�งของกฏสงฆวดโพธ�เผอก ใหเปนพ �นท�ท�เอ �ออานวยตอการจดกจกรรมประชม อบรม รวมท �งเปนท�

พกรองรบผ เขารวมอบรมประมาณ 20 - 25 ทาน พรอมท �งจดทาหลกสตรอบรมตางๆ ข �นมา ใหพระภกษ

สามเณรไดเขารวมอบรมโดยไมเสยคาใชจาย อกท �งสามารถดาเนนชวตไดอยางสอดคลองตอพระธรรมวนย

ภายในวด โดยไดรบเมตตาจากพระอาจารยไพศาล วสาโล ต �งช�อใหวา “ญาณภาวน” อนหมายถงสถานท�

แหงการพฒนาปญญา

หลกสตรท�เปดอบรมในปจจบน (ก.ย. 58) พรอมท �งผลตอบรบจากการเขารวม มดงน � ไดแก

1. ความตายและการดแลจตใจผ ปวยระยะสดทาย 19 - 21 ส.ค. 58 มพระเขารวมอบรม 8 รป

(ปจจบนเปนการอบรมเดยวท�มผสมครและเปดอบรมได)


2. การพยาบาลภกษอาพาธ วนท� 9-11 กนยายน 2558 (ไมมผสมครเขารวมอบรม)

3. พทธพธเพ�อการเยยวยาผ ปวยระยะสดทาย วนท� 7-9 ตลาคม 2558 (ตองเล�อนการปดรบ

สมคร)

4. การภาวนาเพ�อการเยยวยาผ ปวยระยะทาย วนท� 13-14 ตลาคม 2558 (ไมมผ เขารวมอบรม

สมคร)

5. "วนพระเสวนา" ทกวนพระข �น-แรม 8 ค�า ขอเชญมาลอมวงคยกน (การจดคร �งแรกและคร �งท� 2

ไมมพระมารวมเสวนา)

ปจจบนหลกสตรตางๆ ท�พระวชตออกแบบและวางแผนจดอบรม รวมถงวนพระเสวนา ยงดจะไม

ประสบความสาเรจดงท�ต �งเปาหมายไวนก จากหลกสตรท�วางไว 5 หลกสตร คดเปนกจกรรมจานวน 6 คร �ง

สามารถจดอบรมไดเพยงคร �งเดยวและมพระมารวมไมเปนไปตามเปาหมาย พระวชตสะทอนสาเหตของ

การจดงานท�ยงไมประสบความสาเรจวา อาจเปนเพราะทานยงไมเขาใจวฒนธรรมการเรยนรของพระ อน

ประกอบดวยวธคดและวถปฏบตของพระดพอ ท �งๆ ท�กไดส�อสารประชาสมพนธในชองทางตางๆ ท�ทาน

พอจะรจก เชน จากกลมพระท�ทานเคยรจกและทางานดวย กลมธรรมวาท จากกลมการปกครองคณะสงฆ

ในพ �นท�เขตนนทบร รวมถง Social Network ท�ทานเปนผดแลอย ในทางตรงขาม การอบรมของทานไดรบ

ความสนใจจากฝายฆราวาส เชน การโทรถามเพ�อขอเขารวมกจกรรม การปวารณาเปนเจาภาพถวาย

อาหารพระ เปนตน แตดจะไมไดรบความสนใจมากนกจากพระสงฆ เพราะนอกจากมพระสงฆมารวม

กจกรรมจานวนนอยแลว การอบรมบางหลกสตร เชน วนพระเสวนา กลบไมปรากฏวามพระรปใดตดตอ

สอบถามเพ�มเตมเลย

ถงแมกจกรรมญาณภาวน จะยงไมประสบความสาเรจในชวงเร�มดาเนนการน � แตผ วจยเหนวา น�

อาจเปนกจกรรมท�มผลกระทบอยางมากตอการพฒนามตปญญา (จตวญญาณ) และมตสงคมของ

พระสงฆรนใหม เน�องจากเปนแนวคดท�คอนขางฝาทวนกระแส และฝาความคนชนเดมๆ ของพระสงฆท�นา

จบตาและรวมพฒนาตอยอดในกจกรรมดงกลาว

4. ปจจยของการเปล�ยนแปลงสปปายะและกจกรรมสรางสรรคทางจตวญญาณในวดโพธ�เผอก

ปจจยสาคญในการเปล�ยนแปลงสปปายะและกจกรรมสรางสรรคทางจตวญญาณในวดโพธ�เผอก

อาจวเคราะหไดวาเกดข �นจาก 4 ปจจยหลกๆ ไดแก

(1) พระผนากจกรรม

การเปล�ยนแปลงสการฟ�นฟบทบาทของวดโพธ�เผอกในชวงระหวางป 2550 - 2558 น �นกลาวไดวา

เปนการเปล�ยนแปลงท�เกดข �นโดยมปจจยบคคลเปนหลก ท �งจากการสมภาษณพระวชตเองท�สะทอนวา


“หากอาตมาไมไดบวชอยท�น� ส� งตางๆ (กจกรรมท�งหลาย สปปายะทางกายภาพรอบวด) กคงไมอาจ

เกดข�น”

พระวชตมภาพอดมคตเก�ยวกบกจกรรมของชาวพทธ วา สงคมพทธท�ดนาจะมกจกรรมศกษา

พระพทธศาสนาในรปแบบตางๆ ท�สามารถรองรบความหลากหลายได ทานจงพยายามสรางสรรคกจกรรม

ท�โอบอมและนอมนาพทธบรษทไปสจดท�เอ �อตอการศกษาท �งปรยตและปฏบตภายใตเง�อนไขอนจากด

ภายใตทรพยากรเทาท�มอย และกาลงเทาท�ทาได เง�อนไข ทรพยากร และกาลงทมงาน เปนส�งท�พระวชต

ประเมนอยเสมอระหวางท�ขบเคล�อนกจกรรมสรางสรรคทางจตวญญาณ โดยเฉพาะการสวดมนตทาวตร

เยน และการทาสถานอบรมญาณภาวน การบรหารงานซ�งเปนความรสมยใหมท�พระวชตมตดตวมากอน

บวชอาจนบไดวาเปนคณลกษณะสาคญท�ทาใหงานสวดมนตทาวตรเยนเร�มตนข �นไดและเคล�อนมาสจดท�

เปนอยในปจจบน

อยางไรกตาม ความรดานการบรหารจดการใหเกดกจกรรมท�มอยในวดกอาจกลาวไดวาไมใช

ความรท�พสดารลกลบ เพยงความรดานการจดการทรพยากรพ �นฐานกสามารถนามาประยกตและจดสรร

ใหเกดกจกรรมข �นได ทวาตองทาอยางตอเน�อง จรงจง เกาะตด มกระบวนการพฒนาและปรบปรงกจกรรม

อยางสม�าเสมอ จงจาเปนตองมพระท�พรอมอทศตนเพ�อหลอเล �ยงและขบเคล�อนกจกรรมดงกลาว ตวพระ

หรอ “ผจดการ” จงเปนปจจยใหเกดกจกรรมฟ�นฟบทบาทของวดเปนสาคญ

นอกจากความรดานการประเมนกาลงแลว พระวชตยงมความร เคารพและเกาะเก�ยวการออกแบบ

กจกรรมท�สอดคลองกบพระธรรมวนย เชน ในการออกแบบหลกสตรอบรมญาณภาวนในชวงเขาพรรษา

ทานจะออกแบบใหพระเดนทางแบบไปเชาเยนกลบ เพ�อจะไดไมตองทาสตตาหะ จะไดไมผดพระวนย

ความแมนยาในหลกการดงกลาวน �เองท�ปกปองคมครองการดาเนนงานของพระวชต สรางความนาเช�อถอ

และนาเล�อมใสศรทธาเปนทนบคคล พระวชตยงมความรดานการบรหารจดการโครงการ การออกแบบ

กจกรรม การเทศนาส�งสอนหลกธรรม ความรเชนน �เองท�ทาใหพระวชตไดรบความสาคญแมอายพรรษาจะ

ไมมากนก แตกไดรบความเคารพนบถอจากฆราวาส อกท �งไดรบความเอนด ไววางใจจากเจาอาวาส

พระวชตยงใชเง�อนไขท�ตดขด เปนขอธรรมในการปรบใจ เรยนรตวเอง การทางานท�ผานมาทานมก

ตองเพยรอยางคอนขางโดดเด�ยว เน�องจากมพระนอยรปท�ยนดและเตมใจมสวนรวมในงานบรหาร ท �งน �เปน

เพราะวดโพธ�เผอกมบคลากรพระนอยอยแลว พระบางสวนเปนพระนสตท�ตองใหเวลากบการเรยนในระบบ

พระบางรปเปนพระท�มาพกช�วคราว และท�เหลอกมอายมากและไมสะดวกหากตองมารวมงาน


มบางท�ทานตองการเพ�อนสหธรรมก รวมลยงานดวยกนใหเกดผลลพธท�มคณคา แตปรากฏวาทาน

กยงไมเคยพบเพ�อนพระท�มคณสมบตดงกลาว อปสรรคใดๆ ท�เกดข �นภายนอก ทานกจะใชโอกาสดงกลาว

ในการทาความเขาใจ ขดเกลาจตใจ และยอมรบความจรงในท�สด “ตอใหไมมเสยงภายนอกมารบกวน ตอ

ใหไปอยในท�เงยบๆ แตเสยงภายในกจะดงกระห�มอยด” นอกจากน � การท�ทานโดดเด�ยวกยงมองวาเปนเร�อง

ดสาหรบพระ เพราะทาใหไดความวเวกสงดใจ

นอกจากการยอมรบเผชญความจรงภายใตเง�อนไขอนจากดแลว พระวชตยงมความสขใน

สมณเพศจากการปฏบตธรรมซ�งทานมโอกาสอยางเตมท�ในชวงของการรวมกจกรรมทาวตรเยน การได

เลอกท�พานกซ�งมความเงยบสงบ หางไกลพระรปอ�นๆ ทาใหทานมความเปนสวนตว และไมตองพบความ

อดอดจอแจมากนก นอกจากน �ทานยงสามารถปลกตวไปทากจกรรมท�ทานสนใจภายนอก เชน รวมงานกบ

โรงพยาบาสงฆ รวมงานกบเครอขายพทธกา เดนทางไปจารกไปศกษาดงานตางประเทศ เชน ศรลงกา

อนเดย ไตหวน เปนตน

(2) ทน

ทนประการแรก คณลกษณะของพระผนากจกรรม อาจนบไดวาเปนทนขอแรกท�พระวชตมอย

เชน ทนดานความร และสถานะกอนเกาของพระวชตท�เปนครอาจารย และจบ “ดอกเตอร” ยงเปนทน

สาคญท�ชาวบานรบร และเปนสวนหน�งใหเกดความเล�อมใส

ทนประการท�สอง คอ ทนท�เปนตวเงน เปนทนท�ทาใหการปรบปรงวดเปนไปได เงนเปนปจจยใน

การซ �อวสดอปกรณปรบปรงวหาร จางชางซอมแซมวหาร ปลกตนไม ปรบปรงผวถนน ทาสวด กอทางเดน

และอ�นๆ อกมากมาย

นาสนใจท�เงนในการใชปรบปรงซอมแซมดงกลาวเปนเงนท�มาจากการระดมทนโดยความเล�อมใส

ศรทธาในตวบคคล หรอความสามารถของบคคล เชน การต �งกองผาปา กองกฐนปจจยจากการบณฑบาต

คาตอบแทนวทยากร คาตอบแทนงานเขยนของพระวชต เพยงเงนท�บรจาคจากความเล�อมใสศรทธาใน

ความเปนบคคล เม�อรวบรวมเขาดวยกน แมมปรมาณไมมากนก แตกสามารถจดสรรใหเกดการสรางสรรค

กจกรรมใหมๆ ได การปรบปรงโบสถเกาใหกลายเปนวหารสาหรบสวดมนตน �น ใชเงนเพยง 3-4 แสน

เทาน �น แมวา เงนจานวนดงกลาวจะเทยบไมไดเลยกบการสรางอโบสถหรอการสรางศาลาใหมซ�งเปนเงน

จานวนหลกลานหรอสบลานกตาม แตกแสดงใหเหนถงประสทธภาพในการบรหารเงนใหเกดประโยชน

อยางสงตอการสรางพ �นท�สปปายะของชาวชมชนไดเปนอยางด

อยางไรกตาม ความสะดวกในการตดสนใจบรหารจดการเงนทนยงเปนปจจยหน�งท�เปนแรงจงใจ

สาคญในการสรางสรรคกจกรรมใหมๆ ดวย พระวชตเลอกท�จะใชเงนท�ระดมจากความศรทธาและ


ความสามารถสวนบคคล กเพ�อเขาถงความสะดวกในการบรหารจดการเงนเน�องจากการขอเงนทนจาก

สวนกลางของวดมาดาเนนการ มอปสรรค 2 ประการ ไดแก 1) อปสรรคดานการบรหารจดการ เชน หากใช

เงนของวดมาดาเนนการ อาจตองผานการพจารณาจากคณะกรรมการบรหารวด ทาใหเกดความไมสะดวก

ในการบรหารเงนทน และ 2) อปสรรคดานวฒนธรรม เน�องจากขณะท�พระวชตเร�มปรบปรงวด พระวชตยง

ไมมตาแหนงในการบรหาร หากใชเงนจากกองกลางจานวนมากในการบรหารปรบปรงวด อาจถกมองวาไม

เหมาะสม เน�องจากการพฒนาวดถกมองวาเปนหนาท�ของเจาอาวาส การบรหารจดการท �ง “กจกรรม” และ

“ตวเงน” ในขอบขายในระดบท�เจาอาวาสเปนผดาเนนการ อาจทาใหเกดขอครหานนทา ท�ตกแกตวพระวชต

และเจาอาวาส พระวชตจงหลกเล�ยงอปสรรคท �งสองประการดงกลาวดวยการใชเงนสวนตว (ซ�งญาตโยม

บรจาคใหโดยมวตถประสงคเพ�อค �าจนพระศาสนา) ในการดาเนนการ พระวชตจงมอสระในการปรบปรง

และสรางสรรคกจกรรม ออกแบบใหเหมาะกบบรบทสงคมท�เปล�ยนแปลงไปไดดงท�กลาวไวขางตน

นอกจากน � การท�ทานใชทนสวนตว นอกจากจะใชเพ�อปองกนขอครหาแลว พระวชตรสกไมดท�จะ

รบและครองเงนดงกลาวไวซ�งผดสกขาบทเร�องการสะสม ทานจงถอเอากจกรรมดงกลาวเปนเพ�อระบายเงน

ท�ทานไดรบไปในการรบใชวดและการพระศาสนา พระวชตจงใหเหตผลไดวาทานรบปจจยจากญาตโยมไป

เพ�อเหตใด

ทนประการท�สาม เครอขายสงคมนอกวดของพระวชต ซ�งเช�อมโยงกบทนประการท�สอง ไดแก

ญาต เพ�อนรวมงานคร �งอดตเปนฆราวาส เพ�อนพระกลมธรรมวาท เพ�อนเหลาน �เปนท �งกาลงใจ แวะเวยน

ถามไถทกขสข บางสวนเปนพระท�พระวชตสามารถเดนทางไปพกและปฏบตธรรมได รวมถงการให

ขอเสนอแนะการทางาน เปนแหลงชวยเหลอและใหทรพยากรในการปรบปรงวด ท�สาคญคอเปนแหลงระดม

ทนท�เปนตวเงนในการปรบปรงพฒนาวด

ทนประการท�ส� ทนทางวฒนธรรม กจกรรมท�ดจะประสบความสาเรจและคงตวเชนการทาวตรเยน

น �น หากจะกลาวใหถงท�สดส�งท�พระวชตทามใชส�งใหมไมเคยปรากฏมากอน หากแตกลาวไดวาเปน

กจกรรมเดมตามประเพณของชาวพทธ การทาวตรเยน การสวดมนตแปล การฟงเทปธรรมะ การน�งสมาธ

และการสนทนาธรรม เหลาน �เปนกจกรรมท�ญาตโยมอาจเคยไดยนมาบางวามอยในพระพทธศาสนา (แม

อาจไมเคยประสบดวยตนเอง) ดงน �นการกลบมาของกจกรรมวตรเยนจงกลาวไดวาคอการฟ�นฟมากกวา

การสรางสรรคส�งใหม เร�องน �เปนเพราะสงคมไทยมทนทางวฒนธรรมมาแตเดม ปรากฏการณน �ยงเกด

ข �นกบกจกรรมการรกษาศล 8 ท�เม�อญาตโยมปฏบตสวดมนตถงจดหน�งกตองการท�จะมสวนรวมและปฏบต

ภาวนาใหมากย�งข �น กจกรรมการถอศล 8 ในวนพระจงถกร �อฟ�นในขวบปท� 4 ของการฟ�นฟการทาวตรสวด

มนต การถอศล 8 กนบเปนทนทางวฒนธรรมของสงคมไทยเชนกน


เม�อเปรยบเทยบการเกดข �นของกลมสวดมนตและถอศลแปด กบบทเรยนญาณภาวน ผวจยพบวา

การท�พระภกษไมตอบสนองตอสถานอบรมญาณภาวนมากนก นาจะเน�องจากกจกรรมการถกเถยง -

แลกเปล�ยน - พดคยอภปราย ดจะไมใชวถการเรยนรท�คนเคยของพระเทาใดนก หรออาจกลาวไดวา เหตท�

ญาณภาวนยงไมประสบความสาเรจในเดอนแรกๆ กอาจเปนเพราะญาณภาวนไมมทนทางวฒนธรรมเปน

ฐานรองรบ

(3) การสนบสนนจากเจาอาวาส

ปฏเสธไมไดวา เจาอาวาส เปนปจจยสาคญของวด เน�องจากนโยบายการปกครองของคณะสงฆได

มอบอานาจใหเปนผ มบทบาทสาคญในการดแลวด ประกอบกบทศนคตท�มองวาพระสงฆเปนเจาของวด

แทนท�ชมชนจะเปนเจาของ ทศนคตเหลาน �เขมขนมากข �นนบต �งแตสถาบนพระสงฆกบชมชนถกแยกออก

จากกนโดยรฐสมยใหม

นอกจากน � คณะกรรมการวดท�มบทบาทอยในเร�องการบรหารจดการการเงนท�เก�ยวของกบการ

กอสราง ศาสนสถานขนาดใหญ แตการบรหารงานท�วๆ ไป เจาอาวาสมกตดสนใจไดดวยตนเอง เชน การ

เปดปดประตโบสถ การเปล�ยนแปลงกายภาพวดเลกๆ นอยๆ นโยบายการอนญาตจอดรถ การอนญาตให

ญาตโยมเขามาแสวงหาตอรองผลประโยชนกบวด การกอสรางปรบปรงวดเลกๆ นอยๆ ดงน �น การท�เจา

อาวาสยนดท�จะสนบสนนในกจการท�พระวชตคด กอราง และสรางสรรค จงเปนปจจยสาคญท�เปดโอกาส

ใหพระวชตไดลงมอทาอยางอสระ โดยท�พระลกวดหรอฆราวาส กรรมการวดคนอ�นๆ ไมอาจทดทานหรอ

คดคานไดอยางชดเจน

กระบวนการสนบสนนพระวชตใหทางานไดงายและเปนท�ยอมรบ มดงตอไปน �

การไมหามหรอขดขวางการรเร�มดาเนนงานของพระผนากจกรรม เปนปจจยแรกท�ทาใหกจกรรม

ใหม หรอการฟ�นฟบทบาทของวดเร�มตน ท �งน � การรเร�มปรบปรงกายภาพวดในชวงเร�มตนฟ�นฟกายภาพวด

สวนหนาวหารหลวงพอโสธร ซ�งท�พระวชตอาสาเปนคราวแรกไดรบการตอบรบโดยเจาอาวาส ทานไมหาม

หรอขดขวาง จงทาใหพระวชตมโอกาสไดทางานและพสจนตนในนามาสการขยายขอบเขตการปรบปรง

กายภาพวดในสวนอ�นๆ เชน ท�จอดรถ ลานหนาวด ตลอดจนการบรณะโบสถเกาใหกลายเปนวหารสวด

มนต และสถานอบรมญาณภาวน ตามลาดบ

การมอบและรบรองตาแหนงทางการบรหารอยางเปนทางการ หากพจารณาจานวนพรรษาแลว

พระวชตอาจมจานวนพรรษานอยกวาพระรปอ�นๆ ท�มากอน ดงน �น การท�เจาอาวาสแตงต �งตาแหนงรองเจา

อาวาสใหพระวชตอยางเปนทางการและไดรบการรบรองจากคณะสงฆ จงทาใหพระวชตมพลงหนาท�ในการ

ดาเนนการและตดสนใจ มอานาจในการขอความรวมมอและบรหารวดมากข �น


การนมนตพระวชตเปนพระเทศนประจาของวด การท�พระวชตไดรบนมนตข �นเทศนในโอกาส

สาคญของวด เชน เทศนในตอนเชาวนพระตลอดชวงเขาพรรษา เทศนในวนพระใหญ ยงทาใหพระวชต

ไดรบการยอมรบในฐานะเปนผ ศกษาพระธรรมวนย เปนผ มความร พระวชตจงมอานาจของความรมา

รบรองตนมากข �นจากกจกรรมดงกลาว

การกลาวสรรเสรญพระผนาในโอกาสตางๆ เชน การรบรองหนาท�ของพระวชตในท�ประชมสงฆ

การรบรองความถกตองแมนตรงในกจกรรมท�พระวชตดาเนนการ

การมอบบทบาทในการพจารณาการปรบปรงวดในเขตเมองใหพระวชตซ�งเปนกจกรรมท�คอย

พฒนาข �นอยางไมเปนทางการ แตเปนท�รบรโดยท�วกน เชน กรณท�เจาอาวาสบอกกลาวหนาท�ในท�ประชม

สงฆหลงทาวตร การมอบหมายบทบาทพระวชตในการชวยตรวจสอบคมงานกอสราง นอกจากน � เจา

อาวาสยงสงเสรมคณสมบตในทางธรรมของพระวชตดวยการนมนตใหเปนพระท�มหนาท�เทศนเปนหลกใน

งานบญพธใหญๆ อยางไรกตาม เหตท�พระวชตไดรบการสนบสนนบทบาทการฟ�นฟกจกรรมทางศาสนา

จากเจาอาวาสน �นไมไดเกดข �นเอง แตมกระบวนการแสวงหาความรวมมอ และพฒนาความสมพนธระหวาง

พระกบเจาอาวาส กระบวนการแสวงหาการสนบสนนของพระวชตมดงตอไปน �

การเปดเผยความมงหมายของการบวช พระวชตเปดเผยวตถประสงคแหงการบวชแกเจาอาวาส

เชน ทานบวชเพ�อศกษาธรรม เพ�อปฏบตธรรม เพ�อแสวงหาความรแจง มไดมงแสวงหาลาภยศสรรเสรญ

การบอกกลาวดงกลาว ท �งจากการบอกดวยวาจา และจรยาวตรของพระวชต เชน การเลอกกฏท�พก การ

ถอมตนปฏเสธตาแหนงบรหาร การปฏเสธการเปนผควบคมการกอสราง (อนเปนชองทางในการเก�ยวพน

กบผลประโยชน) รวมถงวธการท�ใชระบายเงนท�มญาตโยมถวายทาน เปนเหตใหเจาอาวาสเขาใจชดเจนถง

ความตองการของพระวชต ความเขาใจ เช�อม�น นามาสการวางใจใหพระวชตเปนผ นาสรางสรรคกจกรรม

เพ�อฟ�นฟบทบาทของวด

การพฒนาความสมพนธอยางไมเปนทางการ พระวชตใชความรและทกษะท�มอยจากการเรยน

การสอนวชาดานเภสชศาสตรในการพฒนาความสมพนธระหวางพระวชตและเจาอาวาส เชน การเลอก

อาหารใหสอดคลองกบเง�อนไขดานสขภาพ (เจาอาวาสเปนโรคไต พระวชตอาสาเปนผ จด คดเลอก

ภตตาหารใหเหมาะกบเง�อนไขดานสขภาพในทกม �อ) การชวยจดคลานเภสช การอาสาพาเจาอาวาสไปพบ

แพทย ความสมพนธท�ใกลชดระหวางพระวชตและเจาอาวาสเกดข �นในลกษณะน �ได สวนหน�งกเกดจาก วด

โพธ�เผอกเปนวดขนาดเลก มพระจาพรรษานอย มฆราวาสเขามาเก�ยวของในกระบวนการบรหารไมมากนก

โอกาสท�พระวชตจะไดถวายความรและใหการชวยเหลอเจาอาวาสจงมอยมาก


การเจรจาตอรองความตองการของกนและกน ดวยเหตท�พระวชตมความร ความสามารถ เจา

อาวาสจงไหววานใหชวยดแลกจการสวนอ�นๆ ท�อาจเก�ยวของหรอไมเก�ยวของกบความสนใจของพระวชต

อยบาง เชน ไหววานใหเปล�ยนหลอดไฟ ไหววานใหดแลการบญชในการกอสรางศาลาการเปรยญ ไหววาน

ใหคมการตอเตมกฏเจาอาวาส แมพระวชตจะไมสนใจหรอแมแตไมประสงคเขามาดแลงานดงกลาวเพราะ

เปนงานจกจกหรอตองเก�ยวพนกบผลประโยชน ซ�งอาจหม�นเหมตอการถกครหานนทา แตพระวชตก

จาเปนตองเขามาเก�ยวของ ผ วจยมองวา การชวยเหลอเจาอาวาสในลกษณะดงกลาวกคอกจกรรมใน

ขอบขายของการพฒนาความสมพนธระหวางพระวชตและเจาอาวาสน�นเอง อยางไรกตาม ถงแมพระวชต

จะแสวงหาการสนบสนนบทบาทในการดาเนนงานจากเจาอาวาส และเจาอาวาสกสนบสนนการทา

กจกรรมของพระวชตแลวกตาม แตกระน �น เจาอาวาสยงสงวนบทบาทของพระวชตในบางรายการ เชน การ

กวดขนวนยของพระลกวด การกวดขนดานการศกษาของพระสงฆ การกาชบพระลกวดใหมาปฏบต

ชวยเหลองานวดและพระวชตอยางเครงครด เปนตน

ผวจยไดเรยนรจากกรณวดโพธ�เผอกน �เองวา การเปล�ยนแปลงกจกรรมท�มพลงและมขอบเขตผล

กระทาขนาดวดน �น ไมจาเปนตองรเร�มและลงมอทาโดยเจาอาวาส หากแตสามารถเร�มดวยความสนใจ แรง

บนดาลใจ และความสามารถของพระลกวดท�เพ�งบวชใหมได ท �งน �ตองผานการพฒนาความสมพนธ การ

พสจนตนเองของพระผ นาการเปล�ยนแปลง ในขณะเดยวกนเจาอาวาสกตองสนบสนน เร�มจากการไมหาม

ไปจนถงรบรองขอบเขตอานาจของพระผกอการเปล�ยนแปลงในรปแบบตางๆ ดวย อยางเหมาะสม

(4) ระบบบรหารจดการ

กจกรรมท�ฟ�นฟข �นใหมเชนการสวดมนตทาวตรเยน แมจะเปนกจกรรมท�ชาวพทธค นเคย ท �ง

ปจจบนกดจะมความราบร�นเปนธรรมชาต ถงกระน �นกจกรรมดงกลาวกเปนภาระท�ตองอาศยการบรหาร

จดการอยางมศลปะมากทเดยว เร�มต �งแตการประชาสมพนธใหมคนมาทาวตรสวดมนต พระวชตอาศย

ชองทางประชาสมพนธเฉพาะเจาะจงไปท�กลมคนใกลวด โดยใชปายประกาศหนาวด และการประกาศออก

เคร�องขยายเสยงเม�อมกจกรรมทาบญวนพระท�วด ท �งน �กเพ�อใหการทาวตรตอบสนองคนบรเวณใกลวดและ

คนในชมชนเปนสาคญ

การบรหารใหมพระมาลงทาวตรกเปนส�งสาคญ ท �งน �มใชวาพระรปใดกไดจะมาทาวตร แตควรเปน

พระท�มคณภาพระดบหน�ง อยางนอยกเปนพระท�พดรเร�อง พบปะกบญาตโยมได มจรยาวตรอยในเกณฑท�

รบได อยางนอยกไมทาใหญาตโยมเส�อมศรทธา การรบฟงเสยงสะทอนจากฆราวาสญาตโยม นบวาเปน

กลไกสาคญท�ทาใหพระวชตรความเปนไป และโทนอารมณของผ เขารวมกจกรรม การฟงเสยงสะทอน

เกดข �นมากในชวงเดอนแรกของการสรางสรรคกจกรรม เชน ปรบเพ�มลดเวลาการทาวตรตลอดกจกรรม


ปรบเน �อหาและขอบเขตเวลาของกจกรรมยอย จนกระท�งลงตวตามตารางกจกรรมท�เปนอยในปจจบน การ

ฟงเสยงสะทอนยงชวยใหพระวชตรวาพระลกวดมความเหมาะสมหรอมจดบกพรองท�ตองแกไข หรอยอมรบ

อยางไร

การดแลสปปายะดานกายภาพ ญาตโยมท�มาปฏบตธรรมจะเปนผดแลกนเอง โดยปดกวาดบรเวณ

วหาร เชดถ ดดฝ นพรมตามเวลาอนควร พระวชตยงจางฆราวาสอยประจาท�คอยชวยงานวดโดยไดรบของ

บรจาคและคาตอบแทนเลกนอยอกดวย ดวยวธการดงกลาวจงทาใหวหารสวดมนตและญาณภาวนอยใน

สภาพสะอาด เรยบรอย พรอมใชงานเสมอ

(5) เสยงตอบรบเชงบวกจากฆราวาส

เหตท�กจกรรมไหวพระสวดมนตเกดข �นอยางตอเน�องเปนประจาทกวนได กเพราะการสวดมนตทา

วตรเยนไดใหอานสงสหลายประการดงท�ไดกลาวไปแลว รวมถงตวพระผ นากจกรรมเองกไดรบอานสงสจาก

การทาวตรสวดมนตเองดวย เคยมคร �งหน�งท�พระวชตทดลองจดกจกรรมทาวตรเชาในทกวนอาทตย

ปรากฏวากมฆราวาสมารวมงานเปนขาประจาเชนกน แตเม�อพระวชตทราบภายหลงวา เหตท�ญาตโยม

มารวมกจกรรมเปนเพราะเกรงใจทานมากกวาเปนความประสงคของพวกเขาเอง ดงน �นอานสงสในการทา

วตรเชาจงมไมมากนก กจกรรมทาวตรเชาจงเปนอนตองยบและยกเลกไปในท�สด

กลาวใหถงท�สด ความสาเรจเลกๆ นอยๆ ท�ยนยนวา การดาเนนกจกรรมท�สรางสรรคข �นใหมน �นม

คณคา ใหประโยชนแกผคนท�เขามาเก�ยวของ จงเปนปจจยผลกดนใหความสาเรจเกดข �นอยางตอเน�องและ

มากย�งข �นไป ปจจยขอน �ดจะยงมไมมากนกในกจกรรมการจดต �งสถานอบรมญาณภาวน และหม�นเหมวา

การอบรมดงกลาวอาจตองเลกลมไปกเปนไดหากไมไดรบความสนใจจากพระสงฆตดตอกนเปนเวลาขวบป

5. บทสรป

กรณศกษาวดโพธ�เผอก พ �นท�ท�นาสนใจในการศกษากลวธในการฟ�นฟกจกรรมทาวตรเยนซ�งเปน

กจกรรมท�ชาวพทธรจกคนเคย มาสอดแทรกเน �อหาดานธรรมประยกต และจดสรรใหเกดพ �นท�ท�พระสงฆ

และฆราวาสจะไดพบปะสงสรรคและเกดกระบวนการเรยนร กลาวคอ ในขณะท�ฆราวาสจะไดเรยนรวถของ

พระและธรรมจากเทปและจากการบรรยายแลว พระเองกไดรบรถงบทบาทและคณคาของตน ท �งยงตอง

ศกษาพระธรรมวนยเปนอยางดเพ�อตอบสนองความใฝรของฆราวาสในแตละคาบแตละคร �ง

การพฒนากจกรรมสวดมนตทาวตรเยน เปนกจกรรมท�ผานกาลเวลาและพสจนตนเองมาในระดบ

หน�งวาเปนกจกรรมท�เหมาะกบชมชนขนาดเลก และเหมาะกบชมชนบรเวณใกลวด แมจะเปนวดในเมอง

การทาวตรเยนมศกยภาพท�จะกอใหเกดกลมศกษาปฏบตธรรม เกดกลมมตรภาพท�คอยเอ �อเฟ�อกนท �งใน

ธรรมวถและโลกวถ ปจจยสาคญของวตรเยน อยท�คณภาพของพระนากจกรรม ควบคไปกบการบารง


สปปายะของสถานท� ท �งน �จาเปนตองไดรบความเหนชอบและการสนบสนนจากเจาอาวาสวดในการ

สนบสนนทรพยากร และอานาจการบรหารจดการของพระแกนนา

แมในกรณศกษาวดโพธ�เผอก พระแกนนาจะเปนปจจยหลกของความสาเรจ แตคณสมบตบาง

ประการกมความจาเพาะ เชน คณสมบตดานการศกษาท�เรยนจบสงในทางโลก มความรและความใฝรทาง

ธรรม และมศกยภาพในการจดหาทนทรพย จากการศกษาพบวาเปนคณสมบตดงกลาวทาใหพระแกนนาม

โอกาสท�จะเปนผ นาในการออกแบบ สรางสรรคกจกรรมฟ�นฟบทบาทของวด

นอกจากน � ความเอาใจใสและอทศตวใหศาสนา ความรอบรและเคารพในพระธรรมวนย ยงเปน

ปจจยสาคญตอการฟ�นฟบทบาทของวดอกดวย ดวยเหตน � ผวจยจงเหนวา การพฒนาคณภาพของพระเปน

ปจจยท�สาคญและจาเปนอยางย�งยวด หากพระสงฆมคณภาพอยางรอบดาน กลาวคอ มทศนคตท�ด

ความรท�รอบดานท �งทางธรรมและทางโลก มทกษะเช�ยวชาญ มวตรปฏบตท�นาเล�อมใส กยอมเปนกาลง

หลกและกอเกดเปนพลงการเปล�ยนแปลงบทบาทของวดใหเปนแหลงสปปายะ เปนแหลงเรยนรและ

สรางสรรคทางจตวญญาณไดอยางมหาศาล

นอกเหนอจากบทเรยนดานการสรางสรรคแหลงสปปายะและการบรหารจดการเพ�อความ

สรางสรรคทางจตวญญาณแลว โจทยใหญท�สงคมนาจะตองชวยกนขบคดคอ เราจะผลกดนและสรางสรรค

ใหเกดสถาบนท�บมเพาะ สนบสนนใหพระท�ดารงอยในสงคมไทย เปนพระท�มคณภาพไดอยางไร

เพราะสดทาย ผ วจยคดวา ตวพระสงฆน�นเอง คอแหลงสาคญของสปปายะ เปนแหลงท�มาของ

ความสรางสรรคทางจตวญญาณ ตวพระเปนท �งแหลงปญญาและกลยาณมตร พระท�มคณภาพคอเบ �องตน

และเบ �องปลายของการสรางสรรคกจกรรมทางพทธศาสนาแทบท �งมวล

---------------------------------------------------


วธการวจยและแหลงขอมลวดโพธ�เผอก

แหลงขอมลบคคล ใชการสมภาษณแบบเปนทางการ และแบบไมเปนทางการ ดวยแนวคาถามก�ง

โครงสราง โดยทาการสมภาษณบคคลหลกท�มความเก�ยวของกบการศกษาโดยตรง เชน พระวชต ธมมชโต

ในฐานะผ นาสปปายะกลบมาสชาวชมชนโดยรอบวดโพธ�เผอก อกท �งสมภาษณผ ท�เก�ยวของเชน มคนายก

ไวยาวจกร อบาสกา ญาตธรรมท�มาเขารวมถวายภตตาหารเชาในวนพระ

ขอมลเชงบรบท-สภาพแวดลอม สถานท� เกบขอมลดวยการลงพ �นท�สงเกตการณสภาพสปปายะ

ของวด และตดตามเขารวมสงเกตกจกรรมท�จดข �นภายในวด



1. พระวชต ธมมชโต ผ นาสปปายะกลบมาสชาวชมชนโดยรอบวดโพธ�เผอก

2. ลงสชาต (ไมทราบนามสกล) มคนายกวดท�หลวงพอเฉ�อยพระอธการรปกอนแตงต �ง

3. คณเสาวลกษณ (ไมทราบนามสกล) ภรรยาของคณมานะ ไวยาวจกรดานการเงนท�พระ

อธการรปปจจบนแตงต �ง

4. คณณรงคฤทธ� กตตวราพล เจาหนาท�การไฟฟาฝายผลต บางกรวย ประจาฝาย

ประชาสมพนธ

5. ฆราวาส และ ญาตธรรม (ไมทราบช�อ)

15-FINAL REPORTคณะนกวจย ศรว..doc 189

คณะนกวจย

นกวจยหลก

รองศาสตราจารย ดร.อรศร งามวทยาพงศ วทยาลยพฒนศาสตร ปวย องภากรณ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร

นกวจยกรณศกษา

ผชวยศาสตราจารย ดร.เยาวนจ กตตธรกล : มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ

พลธรรม จนค า : สถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษา

มหาวทยาลยมหดล

เอกภพ สทธวรรณธนะ : เครอขายพทธกาเพอพระพทธศาสนาและสงคม

วรรณกา ถรชาดา : นกวชาการอสระ

ทบทวนวรรณกรรม

นภารตน นนทกจนพเกลา

ฐวาร วรยะสบประสงค

ผชวยนกวจย

คเชนทร อศวมณกล

การจดการ

ศศธร อดมทรพย

กนกวรรณ แซจง

รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ :...

Documents