مخاطرات زمین شناختی-زیست محیطی در ساختگاه و مخزن سد گتوند

Geo-Environmental Problems in the Gotvand Dam Site and Reservoir دکتر مهدی زارعاستاد زلزله شناسی مهندسی، پژوهشگاه بین المللی زلزله

شناسی و مهندسی زلزلهmzare@iiees.ac.ir

2

رودخانه کارون

کیلومتر950طول

بزرگ ترین و پرآب ترین رودداخل کشور

سرچشمه شاخه های اصلیکارون= زردکوه در استان

چهار محال و بختیاری

گذر از مناطق کوهستانی وسپس ورود به دشت گتوندخوزستان در منطقه

پیوستن به اروندرود در مرزایران و عراق

ریزشگاه = خلیج فارس

کشاورزیماهیگیریتولید برق ی شهرHب آشامیدنHن آHتامی

اهواز ل و نقلHی و حمHکشتیران

کاال و تفریحی های جاذبHHه

گردشگری

3

موارد استفاده از رودخانه کارون

رودخانه کارون

4

سدهای احداث شده بر روی کارون

4کارون

به ترتیب از باالدست به پایین دست:

5

سدهای احداث شده بر روی کارون

3کارون

به ترتیب از باالدست به پایین دست:

6

سدهای احداث شده بر روی کارون

)شهید عباسپور(1کارون

به ترتیب از باالدست به پایین دست:

7

سدهای احداث شده بر روی کارون

مسجد سلیمان

به ترتیب از باالدست به پایین دست:

8

سدهای احداث شده بر روی کارون

گتوند

به ترتیب از باالدست به پایین دست:

9

10

ه میزانHی بHی برق آبHد انرژHگیگاوات ساعت در 4500تولی سال

آب های و کارون رودخانه فصHلی سHیالب های کنترل خروجی از سد های باال دست

تنظیم آب کشاورزی پایین دستایجاد جاذبه های گردشگری

اهداف ساخت سد گتوند

11

بلندترین سد خاکی کشوردارای بزرگترین مخزن آبی کشور پس از کرخهبزرگترین مخزن آبی بر روی رودخانه کارونانتهایی ترین سد و نیروگاه در پائین دست رودخانه کارون و مانور سدها قدرت افزایHش در تعیین کننده نقHش دارای

نیروگاه های باالدست نیروگاه های آبی در کشور دارای بزرگتریHن تونل های آب Hبر

از لحاظ طول و سطح مقطع میان در آبی برق انرژHی تولیHد میزان بیشتریHن دارای

نیروگاه های برق آبی کشور د در میان سدهایHن دیوارهای آب بنHی از عمیق تریHدارای یک

خاکی جهان ب بند وHی دیوار آHه فردآب بندی ترکیبHر بHیستم منحصHدارای س

پرده آب بند

ویژگی های سد گتوند

12

میالدی(60 هجری شمسی )40شروع مطالعات بر روی سد گتوند در دهه 1376پایان مطالعات اولیه طرح توسط شرکت های مشانیر و کایتک چین در سال ب7ا حفر انحراف آ7ب اولی7ه توس7ط شرک7ت المای7ر و آغاز عملیات بازنگری مطالعات

تونل های انحراف ب7ه عنوان مشاور طرح جه7ت تکمیل انتخاب شرک7ت مهندس7ی مشاور مهاب قدس

1382مطالعات مرحله دوم و نظارت بر عملیات اجرایی در سال ب7ا انحراف جریان رودخان7ه کارون ب7ه داخل تونل های مس7دود س7ازی بس7تر رودخان7ه

1382انحراف در سال و سپس آغاز عملیات حفاری نیروگاه1382احداث فرازبند طرح در سال 1384نصب اولین درفت تیوب نیروگاه در واحد چهارم در پاییز سال 1385آغاز عملیات خاکریزی هسته رسی بدنه سد در نیمه اول سال نمون7ه برداری از نم7ک در اعماق مختل7ف برای بررس7ی درجه خلوص ومیزان انحالل

دانمارک( دو سال قبل از آبگیری.DHIآن توسط مشاور طرح )شرکت 1390 مرداد 6آبگیری و افتتاح کامل سد گتوند در

روند مطالعات بر روی سد و نیروگاه گتوند علیا

13

8 شرقی - عرض ”48 °56 ’10”مختص7ات جغرافیای7ی س7اختگاه س7د= طول شمالی32 16°’

کیلومتری شمال شرق7ی شهرس7تان گتون7د واق7ع در استان 10واق7ع در فاص7له خوزستان

کیلومتری از مصب رودخانه کارون 380واقع در فاصله پايين دست ترين سد مخزني رودخانه كارون

جانمایی ساختگاه سد گتوند

14

و بختياري و آغاجاري ميشان، گچساران، سHازندهای وجود

رسوبات کواترنری در اطراف مخزن و دریاچه سد گتوند

ی و احداثHدجانمایHد گتونHازند بختیاری روي سHاز جنس س )عمدتاً

کنگلومرا و ماسه سنگ آهکی(

احت 40قرارگیریHاز مس سازند در دریاچHه و مخزن سHد گتونHد%

)از جنس نمک و گچ(گچساران

ی وHبروجود گنبدهای نمکHک عنHازند گچساران معدن نمHدر س

در کنار و امتداد دریاچHه سHد گتونHد بHه عنوان نشانه و هشدار

خطر شوری آب!

ه کوهستانHل جبهHل دزفول، گسHد گسHلهای فعال ماننHوجود گس

(MFFو لرزه خیزی منطقه )

وضعیت زمین شناسی ساختگاه سد و مخزن گتوند

15

گچساران

میشانآغاجار

یبختیار

یسد گتوند

کوه عنبر

16

گسلهای محدوده

ساختگاه سد گتوند

17

گسلهای محدوده

ساختگاه سد گتوند

18

(1900-2016لرزه خیزی )

ساختگاه سد گتوند

19

مخاطرات زمین شناختی چندگانه پیرامون سد گتوند = کوه نمک عنبر + گسل دزفول

سد گتوند

کوه نمک عنبر

دزفولگسل

20

زمین شناسی ساختگاه سد و مخزن گتوندکوه های نمکی منطقه عنبر که در مخزن سد گتوند به زیر آب خواهند

رفت.1390/2/20تاریخ عکسبرداری =

21

زمین شناسی ساختگاه سد و مخزن گتوند

نمک خالص در منطقه عنبر در محدوده مخزن سد گتوند علیا

تاریخ7 عکسبرداری = 1390/2/28

22

زمین شناسی ساختگاه سد و مخزن گتوندوجود نمک7 خالص در منطقه

عنبر چند روز قبل از آبگیری سد گتوند

23

زمین شناسی ساختگاه سد و مخزن گتوند

میزان انحالل پذیری در آب خالص برای کانی مهم که شاخص گنبد نمکی عنبر 5

هستند

24

سد گتوند

کوه عنبر

سازند نمکی گچساران

)قبل از آبگیری سد(2006سال

25

سد گتوند

سازند نمکی گچساران

کوه عنبر

)پس از آبگیری سد(2016سال

26

سد گتوند

کوه عنبر

27

( سHد سHاخت اواخHر به 2در آبگیری( از قبHل سHال نمHک در محدوده دریاچHه پی مشکHل الیHه های ضخیHم

برده و هشدار داده شد.

،ب شيرين كارون پس از تجمع در پشت سدHبنابراین، آبه صورت آب شور از سد خارج میشود.

از )پتو( دیوار حائHل تHا راه حHل سHعی شHد بHه عنوان جنHس خاک رس را روی ایHن الیHه های نمکHی بکشنHد تا

از برخورد آب به آن و انحالل نمک جلوگیری شود.

این در پتوی رسHی اHجرای کHه داد نشان هHا آزمایHش .نخواهد داشتمکان کارایی

دیوار حائل )پتو( رسی مابین سد گتوند و گنبد نمکی

28

دیوار حائل )پتو( رسی مابین سد گتوند و گنبد نمکی

ساحل سازی های کناره رودخانه و نمونه آزمایشگاهی دیوار حائل.

ساعت، خاک ها در آب 24پس از تماس آب به مدت حل شده و نمک درون آن نشست کرد.

*** پاسخ آزمایش منفی است! ***

29

کوه عنبر واقع در سازند نمکی گچساران کیلومتری باالدست سد گتوند5در

اجرای پتوی ُرسی

با وجود عدم کارایی نمونه آزمایشگاهی پتوی ُرسی، این دیوار حائل اجرا شد.

30

با وجود عدم کارایی نمونه آزمایشگاهی پتوی ُرسی، این دیوار حائل اجرا شد.

31

تپه رسی که برای جلوگیری از ورود نمک های سازند گچساران به آب

رودخانه پیش بینی شده بود

32

دیوار حائل )پتو( رسی مابین سد گتوند و گنبد نمکی

سد گتوند آبگیری شد.1390 مرداد 6در ، مرداد 8در ترک 1390 و رد شد رسHی پتوی از آHب ،

های کوچ در دیوار حائل پدیدار شد. ه حفره های کوچک در 1390 مرداد 9درHل بHا تبدیHترکه ،

کف دیوار شد. مرداد 10در که 1390 پدیدار شHد بزرگ ، چهار حفره

سریعاً بصورت سطحی و نه عمقی ترمیم شد. مرداد 11در به 1390 و ناگهانHی بطور حائHل دیوار ،

متر نشست کرد.7ارتفاع قHی در عمHب پشت 24اکنون پتوی رسHطح آHمتری از س

سHد قرار گرفتHه اسHت و انحالل کوه عنHبر در مخزن سد گتوند به تدریج ادامه دارد!

33

شوری آب خروجی از سد گتوند یHه، 4طHگذشت گتوند 17 سHال از سHد نمHک تHن میلیون

خارج و وارد کارون شده است. م اکنون حدودHک محلول در مخزن سد 9هHن نمHمیلیون ت

گتوند وجود دارد.( د گتوندHن سHه در الیه های پاییHک انحالل یافتH300میزان نم

28برابر شوری آب اقیانوس )10گرم در لیتHر( و بیHش از گرم در لیتر( برآورد می شود.30تا

( یHت الکتریکHمیزان هدایEC در برخی نقاط برابر )میکرو 4 زیمنس بر سانتیمتر است.

34

طرح های پیشنهادی برای کاهش شوری آب سد گتوند ه های تبخیری در فاصلهHه حوضچHد بHن سHمت پاییHا از قسHانتقال شورابه ه

کیلومتری مخزن سد35

ی برای تأمینHه شرکت های پتروشیمHد بHد گتونHه سHف دریاچHک کHانتقال نمنمک مورد نیاز آنها

ه طوری که درHب نیازهHا بHه بHا توجHه آHب تنظیHم شوری مدیریHت مخزن و برخHی از فصHل های سHال کHه کشاورزی خوزسHتان بHه آب زیادی نیاز ندارد،

برسHد تHا به مرور 1700 تHا 1500 آHب در خروجHی سHد گتونHد بیHن ECمیزان زمان از نمک ته نشین شده کاسته شود.

ه طول حدودHه بHط لولHق احداث خHب از طریHر به درون ۲۰۰انتقال آHکیلومت کیلومتHر لوله خریداری شده و عملیات حفاری و ۱۰خلیHج فارس )Hتاکنون بHه طول اجرای 3لوله گذاری اگHر سرعت اسHت. اجرایHی شده کیلومتHر

به طول لولHه سHال ها ایHن کشیدن بمانHد، باقHی همیHن شکHل بHه پروژHه می انجامد(!!!

35

تبعات زمین شناسی و زیست محیطیتوابع 1 از عن7بر بخ7ش نزدیک7ی در زمی7ن ران7ش و خاک فرس7ایش )

شهرستان مسجدسلیمان

روس7تا در مس7جد س7لیمان و اللی و کوچ اجباری 41( ب7ه زی7ر آ7ب رفت7ن 2روستائیان

بخش عمده ای از روستای »چال تاک« زیر آب دریاچه مدفون شده است.

تعدادی از روستاهای تخ7لیه شده و آماده برای آبگیری

درخت »کٌنار« در روستاهای مدفون شده در آب دریاچه سد

تعدادی از روستاهای به زیر آب رفته

تبعات زمین شناسی و زیست محیطی

36

روس7تا در مس7جد س7لیمان و اللی و کوچ اجباری 41( ب7ه زی7ر آ7ب رفت7ن 2روستائیان

قبرستان روستا هم در آب سد گتوند حل می شود!

مراسم وداع ساکنین روستای »پرنوشته« قبل از تعدادی از روستاهای به زیر آب رفتهآبگیری سد

تبعات زمین شناسی و زیست محیطی

37

( به زیر آب رفتن آثار باستانی و تاریخی منطقه3

به زیر آب رفتن آثار باستانی شیر سنگی های روستاهای »آب ماهیک« و »تنبل«

این آثار با عنوان " بردشیر7ها " در فهرست میر7اث ملی ثبت شده بودند.

به زیر آب رفتن خانه های روستای »گلزاری« با قدمت قاجاری

38

تبعات زمین شناسی و زیست محیطی

رفت7ن 4 بی7ن از و 400( اروندکنار منطقه در خرم7ا نخ7ل درخ7ت هزار % خرمای کشور در ای7ن منطقه( 40خس7ارت ب7ه صادرات ایران )تولی7د

به دلیل شوری آب کارون.

39

تبعات زمین شناسی و زیست محیطی

شوری دشت های حاصلخیز خوزستان و مشکالت کشاورزی ( 5گندم و نیشکر خصوصا

40

تبعات زمین شناسی و زیست محیطی

پHر شدن تدریجHی مخزن سHد بHه دلیHل رسHوبگذاری حاصل از ( 6فرسHایش نمHک و کاهHش عمHر مفیHد آHن و همچنیHن خوردگی

فلزات و تاسیسات سد به دلیل وجود مقادیر زیاد نمک

41

تبعات زمین شناسی و زیست محیطی

پیشنهادات

42

چندگانه 1( شناختHی زمیHن مخاطرات های ویژگHی ارزیابHی مرتبط با ساختگاه سد گتوند

تهیHه یHک نقشHه خطHر ژئومورفولوژیکHی از ساختگاه و مخزن 2(واحد موقعیHت و انحالل قابلیHت بر تمرکHز بHا گتونHد، سHد

نمکی-گچی عنبر

محیطی 3( جغرافیائی-زیسHت شرایHط هزینHه - سHود تحلیHل عملیات سد گتوند

توسHعه یHک مدل پیHش بینHی از مخاطرات زمیHن شناختی در 4(دوره های کوتاه مدت، متوسط و بلند مدت.

43

با سپاس از توجه شما