Խաղողի խխունջ
TRANSCRIPT
![Page 1: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/1.jpg)
Խաղողի խխունջ
Նյութը պատրաստեց Էլեն Աբգարյանը
Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիր
7-2 դասարան
![Page 2: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/2.jpg)
Խաղողի խխունջները պատկանում են խոշորամարմին փափկամարմին փորոտանիների դասին։ Նրանց կարելի է
, հանդիպել անտառներում խոնավ վայրերում։ Նրանք սնվում են , տերևներով՝ հատկապես խաղողի տերևներով որտեղից էլ
, առաջացել է նրանց անունը։ Որոշ աղբյուրների համաձայն խաղողի խխունջներն սկսել են տարածվել Կենտրոնական և
- Հարավ Արևմտյան Եվրոպայի երկրներից։ Դեռևս հին ժամանակներից մարդիկ խխունջն օգտագործվել են սննդի մեջ և
այն հասանելի է եղել բոլոր խավերի ներկայացուցիչներին։ Այդ երկրներում այն համարում են առողջարար սննդի տեսակ։
![Page 3: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/3.jpg)
– Խաղողի խխունջն ակտիվ կենսակերպ է վարում գարնան սկզբից մինչև աշնան վերջը։ Ջերմաստիճանի նվազելուց հետո նրանք
30 թաքնվում են սմ հաստությամբ հողային շերտի տակ , և ձմեռային քուն մտնում նրանց մոտ սկսվում է անաբիոզի շրջան։
, Որպես կանոն նրանք միշտ ձմեռում են նույն տարածքում։ Անաբիոզի շրջանում խեցու բերանը փակվում է կրային շերտով՝
, էպիֆրագմայով որի հաստությունը ձմեռային խստաշունչ ամիսներին պաշտպանում է կենդանուն։
– 7-8 , Բնության մեջ այս կենդանին միջին հաշվով ապրում է տարի 20 , բայց որոշ դեպքերում կարող է ապրել նույնիսկ տարի եթե
իհարկե այլ կենդանիների կեր չդառնա։ Գրանցված ռեկորդը 30 համարվում է տարին․ այս դեպքում առանձնյակը պահվել է
տնային պայմաններում։
![Page 4: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/4.jpg)
Արտաքին տեսք
, , Մարմինը ինչպես դասի բոլոր ներկայացուցիչների մոտ կազմված է խեցուց և իրանից։ Վերջինս բաղկացած է գլխից և
ոտքերից։
![Page 5: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/5.jpg)
Ոտքերը և իրանը
3,5-5 , Հասուն խխունջի ոտքերը սովորաբար սմ են երբեմն չափերը 8-9 - կարող են հասնել սմ ի։ Խաղողի խխունջի մարմինը բավականին
էլաստիկ է։ Տարբեր պատճառներով պայմանավորված մարմնի , գունավորումն ի տարբերություն խեցու էականորեն տարբեր է։
, Սովորաբար այն բեժ գույն է՝ շագանակագույն երանգով ավելի հազվադեպ կարող է լինել մուգ մոխրագույն։ Այն ունի յուրահատուկ
նախշեր։ Որոշ դեպքերում խխունջները զրկված են այդպիսի նախշերից կամ դա գրեթե աննկատ է։ Այդ դեպքերում խխունջի
ոտքերը միագույն են։ Մարմնի գույնը կարող է փոխվել միևնույն տեսակի սննդի օգտագործումից։ , Մարմինը պատված է խորշոմներով որոնք նման են
քառանկյունների։ Խորշոմներում պահվում է կենդանուն անհրաժեշտ խոնավության քանակը։
![Page 6: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/6.jpg)
Խեցի
3-4,5 - Խեցու չափերը հասուն առանձնյակի մոտ հասնում են մինչև սմ ի։ , Խեցու չափերն այնպիսին են որ իրանն ամբողջությամբ տեղավորում
, 4,5 են դրանում։ Խեցին պարուրաձև է հիմականում պտույտից կազմված։ Խեցու գույնը կարող է լինել դեղնադարչնագույնից մինչև
սպիտակադարչնագույն։ Բայց տարբեր խխունջների մոտ խեցու գույնը էականորեն կարող է տարբեր լինել․ մի առանձնյակի մոտ այն
, մուգ գույն ունի մյուսի մոտ՝ բաց։ Գունավորման կտրուկ տարբերությունները կապված են բնակավայրից և հատկապես
կախված է տվյալ տարածքի լուսավորումից։ Գունային փոփոխությունները պայմանավորված են նաև պաշտպանական
, ռեակցիայով որի շնորհիվ կարողանում են թաքնվել՝ ձուլվելով , բնությանը։ Խեցու գույնի վրա ազդում է նաև այն սննունդը որը
կենդանին ուտում է։
![Page 7: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/7.jpg)
Շոշափուկներ
2 Խխունջի բերանային խոռոչի վերևի հատվածում գտնվում են ( զույգ շոշափուկներ։ Առաջին զույգ շոշափուկները խխունջի
) 2,5-4,5 բերանին ավելի մոտ մմ են։ Դրանք պատասխանատու են խխունջի հոտառության համար։ Աչքերի հատվածում գտնվող
1-2 2 մյուս զույգ շոշափուկների երկարությունը սմ է։ Վերջին , շոշափուկների վրա գտնվում են աչքերը որոնց բոլոր
ռեցեպտորները պարունակում են միևնույն ֆոտոպիգմենտը։ , Երբեմն աչքերը կարող են ոչ միայն տարբերել լուսավորությունը
1 այլ նաև տեսնել մինչև սմ հեռավորությամբ գտնվող առարկաները։ Շոշափուկները բավականին շարժունակ են։
Առջևի շոշափուկները ավելի քիչ շարժունակ են։ Երկու զույգն էլ շատ զգայուն են։ Որևէ առարկայի հպումից խխունջը թաքնվում
, , է խեցու մեջ։ Շոշափուկները որի վրա գտնվում են աչքերը բացասաբար են ընկալում վառ լույսը։
![Page 8: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/8.jpg)
Ներքին կառուցվածք
, Դասի բոլոր ներկայացուցիչների նման խաղողի խխունջի մարսողական համակարգը բաղկացած է էկտոդերմային առջևի
աղուց և էնտոդերմային միջին աղուց։ Շնչառությունը թոքային է։ , Սիրտը կազմված է ձախ նախասրտից և փորոքից որը
շրջապատված է պերիկարդիայով։ Արյունը անգույն է։ Նյարդային համակարգը կազմված է մի քանի նյարդային
, հանգույցներից և դրանցից դուրս եկող նյարդերից որոնք հասնում են դեպի տարբեր օրգաններ։
![Page 9: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/9.jpg)
Սնուցում
, Ուտում են ոչ միայն կենդանի բուսականություն այլև դրանց մնացորդները։ Ուտում են խաղողի և վայրի ելակի
, , , , , տերևներ կաղամբ բողկ ծովաբողկ խատուտիկ եզան լեզու։ կմախքի լավ կառուցվածքի համար նրանց անհրաժեշտ է
կալցիում։
![Page 10: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/10.jpg)
Շնչառություն
Խաղողի խխունջը շնչում է թոքերով։ Բնական պայմաններում շնչառական անցքը բացվում և 1 , փակվում է րոպեում անգամ իսկ խոնավ պայմաններում՝ ավելի
քիչ ընդմիջումներով։ Շնչառական խոռոչի բացվելն ու փակվելը ուղիղ համեմատական են օդում ածխածնի
երկօքսիդի կոնցենտրացիային։
![Page 11: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/11.jpg)
Շարժողական համակարգ
Տեղաշարժմանը նպաստում են ոչ միայն , ոտքերի մկանների ալիքաձև կծկումները այլև ներբանի վրա , գտնվող գեղձերի արտադրած լորձը որի շնորհիվ հեշտանում է
կենդանու սահքը։ Կենդանու շարժման առավելագույն 17 արագությունը րոպեում սմ։ Կենդանին կարող է շարժվել
( ), ինչպես հորիզոնական օր՝ հողային շերտ այնպես էլ ( ) ուղղահայաց շենքի պատեր մակերեսների վրա։
![Page 12: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/12.jpg)
Անաբիոզ
17 Անաբիոզները մեկ րոպեում կարող են անցնել առավելագույնը սմ ճանապարհ։
3 , Անաբիոզը խաղողի խխունջի մոտ տևում է մինչև ամիս 5 իսկ Բելառուսի բնության մեջ՝ ամսից ոչ պակաս։ Անաբիոզի
, շրջանում փափկամարմիններին ուսումնասիրելիս պարզվել է որ այդ ընթացքում նրանց մոտ պտղաբերությունը էականորեն
նվազել է կամ ընդհանրապես ձվազատում տեղի չի ունեցել։
![Page 13: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/13.jpg)
Բազմացում
Խխունջը հերմաֆրոդիտ է։ Բազմանում են գարնանը և աշնանսկզբին։
![Page 14: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/14.jpg)
Բնական թշնամիներ
Այս կենդանիների համար բնական թշնամի կարող են , , հանդիսանալ ոզնին օձը բզեզները։ Վերջիններս կարող են
մուտք գործել խխունջի խեցու մեջ։ Խաղողի խխունջները կեր են դառնում նաև գիշատիչ փափկամարմինների և խխունջների։
![Page 15: Խաղողի խխունջ](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081605/58ee07191a28ab48598b4567/html5/thumbnails/15.jpg)
Խաղողի խխունջն ու մարդը
Խաղողի խխունջ սկսել են աճեցնել դեռ վաղ ժամանակներից։ , Ըստ Պլինիոս Ավագի խաղողի խխունջ առաջին անգամ աճեցրել
է Ֆուլվիյ Լիպինը։ , , Այժմ որոշ երկրներում կան բազմաթիվ այսպես կոչված
« », խխունջների ֆերմաներ որոնք մեծ քանակությամբ խխունջներ են աճեցնում։
Շատ մարդիկ այս տեսակի ներկայացուցիչներին պահում են որպես ընտանի կենդանիներ