ჭაბუა ამირეჯიბი“მოსე ზამთარაძის ნაამბობი”-ნაწყვეტი რომანიდან “დათა

თუთაშხია”

“მე ისეთ ოჯახში გავიზარდე, რომ ზნეობრიობა ყველაზე დიდ განძად მიიჩნეოდა”

ბიოგრაფია: ჭაბუა (მზეჭაბუკ) ირაკლის ძე ამირეჯიბი (დაბ. 18 ნოემბერი, 1921, თბილისი).

დედა - მარიამ მიხეილის ასული ნაკაშიძე, ქალთა უმაღლეს კურსებდამთავრებული პედაგოგი -

პირდაპირი შთამომავალი იყო აფხაზეთის, სამეგრელოს და გურიის მთავრებისა: შერვაშიძეებისა,

დადიანებისა, გურიელებისა და ასევე - მიქელაძეებისა და ნაკაშიძეებისა. ჭაბუა ამირეჯიბი თბილისის46-ე საშუალო სკოლის დამთავრების შემდეგ შევიდა ამიერკავკასიის კავშირგაბმულობისელექტროტექნიკუმის რადიოფაკულტეტზე, რომელიც წარჩინებით დაამთავრეა 1938 წელს, მესამერანგის სამხედრო რადიოტექნიკოსის დამატებითი წოდებით. მომდევნო წელს მისაღები გამოცდებიჩააბარა და ჩაირიცხა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე. შემდგომწელს გადავიდა 1941 წლის 23 ივნისს, ომის დაწყებიდან მეორე დღეს, პირდაპირ კალათბურთისმოედნიდან წაიყვანეს ჯარში (შემდგომში "ბანაკიდანაც" კალათბურთის მოედნიდანგაათავისუფლეს!). ჯერ ამიერკავკასიის სამხედრო-საჰაერო ძალების 203-ე ასეულის რადისტ-

ტელეგრაფისტი იყო, შემდეგ კი გროზნოს აეროდრომის 26-ე ავიადივიზიის რადიოსადგურისუფროსი, საიდანაც მოკლე ხანში დაითხოვეს, როცაშეიტყვეს, რომ რეპრესირებული მშობლები დაპოლიტ.ემიგრანტი ნათესავები ჰყავდა: მამამისი 1938 წელს დახვრიტეს. დედა გადაასახლეს. იმ დროსსპარსეთის ყურედან ირანის გავლით ამიერკავკასიაში მოკავშირეთა სამხედრო დახმარება გაიგზავნა. სპარსეთის ყურედან ირანის გავლით ამიერკავკასიაში მოკავშირეთა სამხედრო დახმარება გაიგზავნა.

ერთი ასეთი კოლონის მეთაურის მოადგილე გახდა, მაგრამ აქაც წამოეწია ის საბედისწერო ქაღალდი: "არასწორად გაწვეული". ამის მერე თბილისში დაბრუნდა და უნივერსიტეტის მეორე კურსზეაღიდგინა თავი. უნივერსიტეტში სწავლისას ახალ ფათერაკში გაეხვა - 1943 წელს აიყვანეს იმჯგუფთან ერთად, რომელსაც ბრალად ედებოდა შეიარაღებული აჯანყების მზადება საქართველოშისაბჭოთა წყობილების დასამხობად. ორგანიზაციას "თეთრი გიორგი" ერქვა. 1944 წლის აპრილში 25

წლით პატიმრობა მიუსაჯეს, მაგრამ ეს როდი იკმარეს - განაჩენი გასაჩივრდა პროკურორის მიერ,

როგორც ლმობიერი და შეიცვალა უმაღლესი ზომით - დახვრეტით. ერთ-ერთი გაქცევის გამო მეორედმიუსაჯეს დახვრეტა, შემდეგში შეუცვალეს ახალი ვადის დამატებით. მისი პირველი მოთხრობა"რატომ არ დამაცადე" გამოქვეყნდა 1960 წელს ("მნათობი", № 1). ჭაბუა ამირეჯიბს ეკუთვნისმოთხრობათა კრებულები: "გზა" (1962), "ძია შოთას ბადია" (1965), არაკების კრებული "თაფლისწვეთი" (1968), კრიტიკულ-პუბლიცისტური წერილები, სცენარები, სტატიები კინემატოგრაფიისსაკითხებზე. მისი უმნიშვნელოვანესი ნაწარმოებია რომანი "დათა თუთაშხია".2010 წლის

ჭაბუა ამირეჯიბი აღიკვეცა და სახელად დავითი ეწოდა.

მწერლის ავტოინტერვიუ--რა არის ეს, ჟურნალისტიკის ახალი ჟანრია?– არა. მწერალი სწერს იმაზე, რაც მას აინტერესებს, რაც იცის, ან იმაზე რაშიც შეღწევა სურსთავად. ყველა ადამიანს, საერთოდ, და მომავალ მკითხველს, ანუ ეკითხება თავის თავს და ამკითხვებზე თავადვე პასუხობს. ამდენად, ყოველი თხზულება არის მწერლის ავტოინტერვიუ. აი, ამჯერადაც გადავწყვიტე, ბანალურ შეკითხვებს გავექცე და პასუხი საკუთარ თავს გავცე:- ვინ ხარ შენ, ჭაბუა ამირეჯიბო, საიდან მოდიხარ?– თბილისში დავიბადე. თოთხმეტ-ნახევარ გირვანქას ვიწონიდი, ანუ ექვს კილოგრამს, ორასგრამ ნაკლებს. აღნაგონის მიხედვით, შეიძლებოდა ფიქრი, რომ მე იმ წონის სპორტსმენიგავხდებოდი, მაგრამ შტანგისტობა თუ მოკრივეობა არ მეწერა, კალათბურთი ვარჩიე დაშემდგომში პროფესიულ პატიმარ-მარბენლად ჩამოვყალიბდი, მაგრამ ამაზე – მერე იყოს.დედა და მამა ძველი არისტიკრატიული მოდგმისანი იყვნენ. მამა – ირაკლი გიორგის ძედედა და მამა ძველი არისტიკრატიული მოდგმისანი იყვნენ. მამა – ირაკლი გიორგის ძეამირეჯიბი – ცნობილი ადვოკატი. დედა – პედაგოგი, „ქალთა უმაღლესი კურსებით“, თითქმის გარუსებული. ქართული მამაჩემის ოჯახში ისწავლა, კარგად განათლებული, მშვენიერი თავადის ქალის, სოფიო სოფრომის ასულ მაღალაშვილ-ამირეჯიბისგან. დედა –მარიამ მიხეილის ასული ნაკაშიძე – პირდაპირი ჩამომავალი იყო სამეგრელოს, აფხაზეთისდა გურიის მთავრებისა. მამაჩემის წინაპართა წოდებრიობაზე თვით გვარი მეტყველებს. ამირეჯიბობა სახელო ანუ დღევანდელი ტერმინოლოგიით, თანამდებობა იყო, მანდატურთუხუცესის (შინაგან საქმეთა მინისტრის) პირველ მოადგილეს ნიშნავდა. იგიდაზვერვა – კონტრდაზვერვას ხელმძღვანელობდა. სახელო საგვარეულო იყო, მემკვიდრეობით გადადიოდა და ამირეჯიბის გვარის მტარებელი ყოველი ოჯახიცდილობდა, თავისი ნაშიერი მოემზადებინა ამ თანამდებობის დასაკავებლად.

კონკურენცია მწვავე და დაუნდობელი იყო. ყოველი კანდიდატი შესაფერის განათლებასიღებდა, როგორც საქართველოს, ისე ბიზანტიის აკადემიებში. აქედან – გვარისტრადიციული ნასწავლობა-განათლებულობაც. ბოლოს ას წელიწადში ერთადერთ უბირკაცად ქვეყანას მოვევლინე მე – პედაგოგიური ფაკულტეტის სამი კურსის მეტი არადამიმთავრებია რა. მეორე კურსზე უკვე მწერალთა კავშირის წევრი ვიყავი, ვწერდი, ვიბეჭდებოდი – სწავლას თავი მივანებე…დავუბრუნდეთ ბავშვობასა და ყრმობას. ჩემი ქართული ენა ზემოხსენებულ ბებოს დაპაპას წყალობით ჩამოყალიბდა, განსაკუთრებით – პაპასი, რომელიც თავის დროზე მისიიმპერატორობითი უდიდებულესობის არმიის არტილერიის შტაბსკაპიტანი გახლდათ. ისინი ქართლელები იყვნენ, ანუ იმ ენის მფლობელნი, რომელიც ქართულლიტერატურულ ენას დაედო საფუძვლად. რა თქმა უნდა, ამაში თავისი როლისკოლამაც შეასრულა. იმ დროს მასწავლებლები, ძირითადად, ქართველ ინტელიგენტთაოჯახებიდან გამოსული პიროვნებები იყვნენ, უზადო ქართულს ფლობდნენ და ჩვენცასეთსავე ენას გვასწავლიდნენ. ყოველივე ამის გარდა, ჭირვეული, ძნელი ბავშვი ვიყავი. ასეთსავე ენას გვასწავლიდნენ. ყოველივე ამის გარდა, ჭირვეული, ძნელი ბავშვი ვიყავი. საფიქრებელია, ოჯახს თავი მოვაბეზრე და „გამაბარეს“, ანუ აღსაზრდელად მიმცესსორბონადამთავრებულ ქალბატონ მელანია მეძმარიაშვილ-გველესიანის ოჯახში. ამუბრძენესმა ქალბატონმა პირდაპირ ამავსო ჩემი ასაკისთვის ერთობ დიდი დამრავალმხრივი ცოდნით. სკოლაში შვიდი წლისა მიმიყვანეს, პირდაპირ მეორე კლასშიდამსვეს და უფროსკლასელებსა და მასწავლებლებს გულწრფელად უკვირდათ ჩემი„განათლებისა“ და ინფორმაციულობის დიაპაზონი.

ჩემი მეორე ენა რუსული იყო; ეს ოჯახშივე და შემდეგ გარემოცვისგან ვისწავლე. ზნეობრივ აღზრდაზეაღარაფერს ვიტყვი გარდა იმისა, რომ ამას საფუძველი ოჯახში ჩაეყარა, ხოლო ზედნაშენი, ანუ შემდგომიგანვითარება ცხოვრებამ მომიტანა.რომ ვიყავი რეპრესირებული მშობლების შვილი და უცხოეთში ემიგრირებულთა ნათესავი, ყოველივე ესდამალული მქონდა მხოლოდ იმიტომ, რომ მინდოდა, მენახა ომი. -საიდან და როგორ დაიწყო შენი „უკუღმართი“ ცხოვრება? -–ომის დრო იყო. საღად მოაზროვნე, მამულიშვილურად განწყობილი სტუდენტობა იმაზე ფიქრობდა, თუროგორ, რა საშუალებებითა და ხერხებით დასძრომოდა საქართველო რუსეთის იმპერიის კლანჭებს. ყალიბდებოდა არალეგალური ორგანიზაციები და ერთ-ერთ ასეთში, კერძოდ, „თეთრ გიორგიში“, მეცამოვყავი თავი. ორგანიზაციას ხელმძღვანელობდა ამისთვის დაბადებული ახალგაზრდა კაცი – მხნე, განათლებული, „უშიში, ვითა უხორცო“ და თავდადებული მებრძოლი მუსტაფა შელია. ორგანიზაციისმიზანს შეადგენდა შეიარაღებული აჯანყების გზით საქართველოში საბჭოთა წყობილების ლიკვიდაცია. ახალგაზრდები, გამოუცდელი, მხოლოდღა თავისუფლების წყურვილით აღჭურვილი მამულიშვილებივიყავით და ცხადია ჩვენი მიზანსწრაფვა კრახით დასრულდა წლის აპრილში უშიშროების ჯარებისახალგაზრდები გამოუცდელი მხოლოდღა თავისუფლების წყურვილით აღჭურვილი მამულიშვილებივიყავით და, ცხადია, ჩვენი მიზანსწრაფვა კრახით დასრულდა. 1944 წლის აპრილში უშიშროების ჯარების„ტროიკამ“ ოცდახუთი წლის პატიმრობა მომისაჯა მე, ხოლო დანარჩენი ცხრამეტი მონაწილიდან სამსდახვრეტა და სხვებს სხვადასხვა ვადით თავისუფლების აღკვეთა ხვდა წილად. აქვე გახდა ცნობილიჩვენთვის, რომ მუსტაფა შელია ჩეკისტებმა აყვანის ცდისას გამოასალმეს წუთისოფელს. ნათელში ამყოფოსმისი ამაყი, დაუმორჩილებელი სული მაღალმა ღმერთმა.

-- როგორ განვითარდა შენი შემდგომი ცხოვრება? – ოცდახუთი წლის პატიმრობას რა უშავდა. ამვადის მოხდის შემდეგ, წარმოიდგინეთ, ხუთი წლით სამოქალაქო უფლებების აყრაც გაითვალისწინაზემოხსენებულმა რტიბუნალმა. ეს კი ნიშნავდა, რომ ვეღარ მივიღებდი „ჩვენი მშობლიური უმაღლესისაბჭოს“ არჩევნებში მონაწილეობას. ამდენის ატანა შეუძლებლად მივიჩნიე და ხელი „მარბენლობას“ მივყავი. სხვადასხვანაირი რამოდენიმე გაქცევა დამიგროვდა, მაგრამ „Tempora mutantur, et nos mutanturin ills” და მოვიდა დრო, როცა მეც გამოვიცვალე, მოვეშვი გაქცევებს, რეაბილიტაციას დავუწყე ლოდინი. ესდღეც მოვიდა. დავუტოვე „ნაჩალნიკს“ სხვადასხვა განაჩენებით მოსჯილი ორი დახვრეტა, ოთხმოცდასამიწლის მოუხდელი პატიმრობა და დავბრუნდი სამშობლოში წყეული წარწერით მსჯავრდებულისფორმულარზე მსხვილად, წითელი ფანქრით – „Беглец склонен к бегству“.

იმ დრომ დამიტოვა დახვრეტილი მამა, ათწელიწადმოხდილი მოხუცი დედა, უმცროსი და –ნათია, უფროსი და – როდამი, რომელიც მოსკოვში ცხოვრობდა, იყო ჩინებული ადამიანის, დიდი პოეტის, მიხეილ სვეტლოვის მეუღლე. მისი გარდაცვალების შემდეგ, ორი თუ სამიწლის შემდეგ – მეუღლე არანაკლებ ჩინებული ადამიანისა და დიდი ფიზიკოსის, ბრუნოპონტეკორვოსი. ამის გარდაცვალების შემდეგ როდამი გადმოსახლდა თბილისში დააღესრულა აქვე 1995 წელს. სამოცდაჩვიდმეტი წლის ასაკში. როდამმა არჩინა დედაჩვენიათი წლის პატიმრობის მანძილზე და თქვენი მორჩილი მონაც, როცა მეჯდომებოდა. ვგულისხმობ ჯდომას გაქცევების დროის გამოკლებით. ძირითადად, როდამმავე არჩინაჩვენი უმცროსი და ნათია, რომელიც დეიდა-მამიდებთან იზრდებოდა.მყავდა ექვსი შვილი, მართალია, სხვადასხვა მეუღლეებისაგან, რაც ჩემი მარბენლობითაიხსნება, მაგრამ ღმერთმა ინება და, აგერ, უკვე ოცდათხუთმეტი წლის მანძილზე მყავსგასაოცარი მეუღლე, პოეტი თამარ გრიგოლის ასული ჯავახიშვილი. ამ ხნის მანძილზე ჩვენშორის არამცთუ რაიმე ექსცესს, სერიოზულ შელაპარაკებასაც კი არ ჰქონია ადგილი. შორის არამცთუ რაიმე ექსცესს, სერიოზულ შელაპარაკებასაც კი არ ჰქონია ადგილი. ვცხოვრობთ მშვიდად და ბედნიერად. რამდენადაც ეს ჩვენს „აწეწილ“ დრიშიაშესაძლებელი. შვილებს დავუბრუნდეთ. უფროსი – მანანა, პირველი გაქცევის შვილი, მამისკვალს გაჰყვა, სწერს მოთხრობებს, ქვეყნდება, მკითხველს მოსწონს. მეორე – ლეილა, ესპაპის კვალს გაჰყვა, იურისტია, დიპლომატი, საქართველოს საელჩოში მსახურობსმოსკოვში. ამათ შემდეგ – ოთხი ვაჟი, ოთხივე გათავისუფლების შემდეგ მეყოლნენ. უფროსი– ირაკლი, რუსების არმიაში სამსახურის შემდეგ მოხალისედ წავიდა აფხაზეთში, დაიღუპადა წაიღო ჩემი ურყევი ჯანმრთელობა – სამი ინსულტი! ირაკლი ვახტანგ გორგასლისპირველი ხარისხის ორდენით არის დაჯილდოებული. დანარჩენმა სამმაც მიიღომონაწილეობა აფხაზეთის ომში. ღმერთმა დამინდო, სამივე გადარჩა. ირაკლის მომდევნო –ლაშა -მოქანდაკეა, ქუცნა – კინორეჟისორ – ოპერატორია, შალვა ბიოფიზიკოსი. შვილიშვილები – უკვე შვიდი, შვიდივე გოგო. ბადიშები – სამი.

-როდის დაიწყე ლიტერატურული მოღვაწეობა?ბავშვობასა და ყრმობაში ვწერდი ლექსებსა და მოთხრობებს, მაგრამ ოციდან-ორმოცამდებანაკებში დაწერილიდან ცოტა რამღა გადარჩა, ლიტერატურული მუშაობა პატიმრობიდანდაბრუნების შემდეგ დავიწყე. მიღებული მაქვს სსრკ სახელმწიფო პრემია (1979), საქართველოს რუსთაველის პრემია (1994), საქართველოს სახელმწიფო პრემია (1998); მაქვს, აგრეთვე, სხვადასხვა უცხოური ჯილდოები, პრემიები, პრიზები და სხვა. ჩემი ნამუშევრებიგამოქვეყნებულია მსოფლიოს ოცდაათამდე ენაზე. ვარ ხელოვნების დამსახურებულიმოღვაწე, „ღირსებისა“ და, ჩემი ირაკლივით, „ვახტანგ გორგასლის პირველი ხარისხის“ ორდენის კავალერი.მოვრჩი ტრაბახს. -- რით ვარ დაინტერესებული, რაზე მსურს, ვილაპარაკო? რა არის ადამიანი, როგორცხოვრობს მზისა ქვეშე, როგორ და როდის მიდის უმჯობეს სამყაროში?-– ყრმობიდანვე, ადამიანში, სხვა ყველაფერს გარდა, ორი ძირითადი საწყისი ბუდობს – კითხვისდამსმელი და პასუხის გამცემი საწყისები. მართალია, პასუხი არცთუ ყველანაირ კითხვაზე მოიძებნებადამსმელი და პასუხის გამცემი საწყისები. მართალია, პასუხი არცთუ ყველანაირ კითხვაზე მოიძებნებახოლმე, მაგრამ როგორც უნდა იყოს, ადამიანი შეკითხვების გენერატორია, ხოლო მიგნებული პასუხები –პროგრესის ძრავი. ძველრომაული კანონმდებლობითა და სამართლით, თუ არ ვცდები, დაბადებულიარსებადამიანად პირველი წამოყვირებისავე შემდეგ ითვლებოდა „იურიდიულ პირად“, რომელსაც უკვესიცოცხლის, სიყვარულის, მემკვიდრეობისა და სხვა სამოქალაქო უფლებები ენიჭებოდა. ჩემთვისადამიანი საზოგადოების სრულუფლებიან წევრად მაშინვე ითვლება, როცა იგი პირველად მოუბაგუნებსდედას, ანუ სიცოცხლის ნიშანს დააფიქსირებს. ვფიქრობ, მართლმადიდებლური ეკლესიის მიერ ჩანასახზეძალადობის ცოდვად აღიარება ამ ვითარებიდანაც მოდის. ადამიანის სიკვდილი სხვადასხვანაირად დასხვადასხვა მიზეზებით მოდის. მაგალითად, დგება დრო, როცა ადამიანს დიდი ხნის სიცოცხლითდაგროვებული გამოცდილების გამო, აღარაფერი უკვირს, აღარაფერი აინტერესებს, აღარ ებადებაკითხვები და მათზე პასუხის პოვნის სურვილი, რადგან ჰგონია, რომ უკვე ყველაფერი იცის, ყოველივეგანვლილია და ახალი აღარაფერი შეიძლება იყოს. ამგვარი ინდიფერენტული მდგომარეობა ფიზიკურიაღსასრულის დასაწყისია, ვინაიდან ორგანიზმი ცხოველმოქმედების სტიმულს კარგავს. ამას საკუთარიმრავალწლოვანი გამოცდილებით ვამბობ.

ჩემი აზრით, ადამიანის სიცოცხლე მთავრდება ფიზიკურ სიკვდილამდე, როცა იგიპათოლოგიით გამოწვეულ მეხსიერებას კარგავს. ეს უკვე არსებობაა და არა სიცოცხლე. მეხსიერების დაკარგვა გონების ატროფიას, ანუ ადამიანის დასასრულს ნიშნავს. სიკვდილის მთავარი მიზეზი კი, დარწმუნებული ვარ, შემდეგ ვითარებაში მდგომარეობს: ყოველი ადამიანი გარკვეული დანიშნულებითურთ – მნიშვნელოვანი თუ უმნიშვნელოფუნქციითურთ იბადება და მიდის მაშინ, როდესაც თავის ფუნქციას ამოწურავს. ჰეგელსთავის „სულის ფოლოსოფიაში“ თითქოს გაკვრითა და უცაბედად აქვს ნათქვამი, რომადამიანი, როცა იგი თავის დანიშნულებას ამოწურავს, ამ ქვეყნიდან მიდის მიუხედავადასაკისა და აღსრულებათა მასშტაბისა. მართალია, ჰეგელს მხედველობაში ჰყავს მსოფლიო– ისტორიული პიროვნებები – ვთქვათ, ალექსანდრე მაკედონელი და ნაპოლეონბონაპარტი, მაგრამ არავითარ სიძნელეს არ წარმოადგენს იმ უკვდავთა თუ მოკვდავთასიის შედგენა, ვისზედაც ჰეგელის ზემოხსენებული თეზა სავსებით ვრცელდება. აგერ, სიის შედგენა, ვისზედაც ჰეგელის ზემოხსენებული თეზა სავსებით ვრცელდება. აგერ, ლენინი, რომლის ფუნქცია, როგორც ჩანს, ოქტომბრის გადატრიალების ხელმძღვანელობა, სამოქალაქო ომში გამარჯვება, ინტერვენტთა განდევნა და ახალი იმპერიის საფუძვლებისჩაყრა იყო. აღასრულა და წავიდა! სტალინი – ტოტალიტარული სახელმწიფოს აშენება, ფაშიზმის დამარცხება, რუსეთის იმპერიის დიდი ბირთვული პოტენციალით აღჭურვა. აღასრულა და წავიდა! ორივე კანონზომიერად დაიხოცა. ჩამონათვლის გაგრძელებაუსასრულოდ შეიძლება უბრალი მოკვდავთა ხარჯზე, მხოლოდ ტვინის განძრევაა საჭირო(საინტერესოა, ამოწურა თუ არა თავისი ფუნქცია ჭაბუა ამირეჯიბმა? ღირს ამაზეფიქრი…).

აი, უბრალო მოკვდავის მაგალითიც. ჩემი ბავშვობის ერთმა მეგობარმა იმთავითვეგასტრონომის დირექტორობა დაისახა მიზნად, მაგრამ სტუდენტობაშივე „გულაგის“ ბანაკებში მოხვდა. მოიხადა თხუთმეტწლიანი პატიმრობა-გადასახლება, დაბრუნდა. პატიოსნად, უპროტექციოდ ჩააბარა ეკონომიკის ფაკულტეტზე მისაღები გამოცდები, ასევეპატიოსნად დაამთავრა იგი. მოეწყო გასტრონომის დირექტორად! შეირთო ცოლი, ეყოლაბავშვი, ცოლ-ქმარმა გააერთიანა თავისი ბინები, ასე თუ ისე რიგიანი ავეჯი შეიძინეს; იცოცხლა, სანამ შვილმა უმაღლესი დაამთავრა და… გარდაიცვალა. იმიტომ, რომაღასრულა დაბადებითვე მინიჭებული ფუნქცია. მკითხველი დამეთანხმება, ასეთიმაგალითები მილიონობით არის. რაკი საუბარია ადამიანზე, მის წასვლაზემზისქვეშეთიდან, თავისთავად დგება უკვდავების საკითხიც. რამდენი ხნით რჩებაადამიანი სხვათა მეხსიერებაში? ოჯახის წევრები, ვთქვათ, რამდენიმე თაობისმეხსიერებაში რჩებიან; ასე თუ ისე მნიშვნელოვან საქმეთა აღმსრულებელნი – უფრომეხსიერებაში რჩებიან; ასე თუ ისე მნიშვნელოვან საქმეთა აღმსრულებელნი – უფროდიდხანს, იმის თანახმად, თუ საზოგადოებრივ-ისტორიული თვალსაზრისით რაოდენმნიშვნელოვანი იყო მათ მიერ აღსრულებული საქმენი.- მგონია, ადამიანის სიკვდილის გამო მოსაზრებებს იმპერიების ცხოველმოქმედებაზედაცავრცელებ.– დიახ, ჰეგელის თეზა უნივერსალურად მიმაჩნია. ცნობილია, იმპერიებს აარსებს ერთირომელიმე ერი, ხალხი, როგორც გნებავთ, ისე დაარქვით. დროთა ვითარებაში ესწარმონაქმნი „ჩაგრულ და მჩაგვრელთა“ მრავალეროვან სახელმწიფოდ ყალიბდება. როცაწინააღმდეგობები კულმინაციას აღწევს, იწყება თანდათანობითი რღვევა და, ზოგშემთხვევაში, კატაკლიზმური ნგრევაც. ეგ არის, უნდა გამოვაპირობოთ მთავარი: კაცობტიობის ისტორიაში, იშვიათი გამონაკლისის გარდა, რაც, აქვე აღვნიშნოთ, წესსადასტურებს, არ ყოფილა იმპერია, ხუთ-ექვს__საუკუნეზე მეტხანს რომ ეარსებოს. ამაზე მეჯერ კიდევ ჩემ რომან „დათა თუთაშხიაში“ დავწერე.

დავიწყოთ იმით, რომ კაცობრიობის ისტორიაში არ არსებულა სახელმწიფო, რომელშიცმთელი ხალხი კმაყოფილი ყოფილიყო თავისი წყობილებითა და მთავრობით. მეტიც, ხალხები მზად არიან, დაამხონ თავისი მთავრობა ნებისმიერ, ცოტა თუ ბევრად, ამისთვისხელსაყრელი ვითარებისას… ეს ისე, განზოგადების სახით. საფიქრებელია, იმპერიათანგრევის უპირველესი პირობა „ბაბილობის გოდოლის ფაქტორია“. იმპერიაში შემავალიხალხები ერთობლივი ძალისხმევით აგებენ მნიშვნელოვან ეკონომიკას, ინტელექტუალურ დაფასეულობებს ქმნიან, მაგრამ განვითარების გარკვეულ საფეხურზე ისინი კარგავენ„ერთმანეთის ენის“ გაგების უნარს, ანუ მათი სოციალურ-პოლიტიკური ინტერესები მძაფრწინააღმდეგობაში მოდიან და ყველაფერი ერთად თავს ეცემა დამაარსებელ ერს, ანუიმპერიულ წყობილებას. ჩვეულევრივად მრავალეროვანი სახელმწიფოს დედაქალაქი, დიდიდასახლებები და, გარკვეულწილად, ცალკეული რეგიონებიც, დასახლებული არის შერეულისისხლის მასებით,რაც იმპერიულ ერთან ხანგრძლივი თანაარსებობის შედეგია. მოსახლეობისეს ნაწილი აბსოლუტურად მოკლებულია იმპერიული პატრიოტიზმის გრძნობას დაეს ნაწილი აბსოლუტურად მოკლებულია იმპერიული პატრიოტიზმის გრძნობას დაგადამწყვეტ ვითარებაში იმპერიის მოწინააღმდეგედ ან, უმჯობეს შემთხვევაში, ინდიფერენტულ ფაქტორად გვევლინება. მიუხედავად მწვავე წინააღმდეგობებისა, იმპერიამაინც დგას, სანამ მპყრობელ ერს სამხედრო უძლეველობის, დაუმარცხებლობის რწმენაგააჩნია, რაც პირველი სერიოზული დამარცხებისთანავე სუსტდება და სრულიადქარწყლდება რამოდენიმე სამხედრო მარცხის შედეგად. ესეც ძირითადად, „ბაბილონისგოდოლის“ კომპლექსით არის ხოლმე გამოწვეული. უძლეველობის რწმენის დაკარგვასმოსდევს იმპერიული ამბიცია, სამხედრო ავანტიურებით აღადგინოს ველიკოდერჟავნულისული ადამიანებში, ხალხებში და ეს თითქმის ყოველთვის კიდევ მარცხით მთავრდება, რადგან, როგორც წესი, მუშტი -კრივზე სუსტი იწევს და არა ძლიერი.

აქ მართებულია, აღინიშნოს, თუ როგორ მოინადირებიან იმპერიები, როგორ და, რაზედაცმაიმუნის მონადირების ცნობილი ხერხია დაფუძნებული: ქოქოსში კეთდება მცირე რამნახვრეტი, შიგ ჩაიდება გაფხეკილი სურნელოვანი სტაფილოს ნაჭერი. სურნელებითმიტყუებული მაიმუნი ხელს ჰყოფს ნახვრეტში, ჩაბღუჯავს სტაფილოს ნაჭერს, მაგრამძლივსძლივობით ჩატეული ხელი, მუშტად შეკრული, ზემოთ ვეღარ ამოდის. ქოქოსიმკვიდრად არის დაბმული, მაიმუნს მუშტის გაშლა აზრადაც არ მოსდის – მოიპოვა! ამისშემდეგ მონადირეს აუღელვებლად მიჰყავს მაიმუნი. „ჩაჭიდების რეფლექსმა“ იმუშავა!მოვიყვანე ჩენთვის ცნობილი და მოფიქრებული მიზეზები იმპერიათა რღვევისა, რის ვადაცხუთი-ექვსი საუკუნე დავასახელეთ. ახლა გამონაკლისებისაც ვთქვათ. რაც იქვე წესისდადასტურებადაც ვაღიარებთ., მაგრამ აღვნიშნოთ ამ გამონაკლისთა მიზეზებიცბიზანტიისა და რუსეთის იმპერიების მაგალითზე. ბიზანტიის იმპერიამ ათას წელზეგაცილებით მეტი ხნის მანძილზე იარსება და არა, ვთქვათ, ხუთასი თუ ექვსასი წლისფარგლებში როგორც მისმა ანალოგებმა ვფიქრობ ეს იმით უნდა აიხსნებოდეს რომგაცილებით მეტი ხნის მანძილზე იარსება და არა ვთქვათ ხუთასი თუ ექვსასი წლისფარგლებში, როგორც მისმა ანალოგებმა. ვფიქრობ, ეს იმით უნდა აიხსნებოდეს, რომბიზანტია იდეოლოგიის, კერძოდ მართლმადიდებლური სარწმუნოების ემისიონერი იყო, ანუ თავისი ისტორიული ფუნქციის რეალიზაციას ახდენდა, მაგრამ კონსტანტინეპოლისდაცემამდეც კი მისი ხსენებული ფუნქცია რუსეთს ჰქონდა მითვისებული ჩრდილოეთშიდა წინა აღმოსავლეთში – საქართველოს. ბიზანტიის იმპერია კატაკლიტურად არდაღუპულა, როგორც ამას ავტორთა უმრავლესობა ქადაგებს, არამედ სიბერით მოკვდა, სულიერი ფუნქციის დაკარგვის გამო მიიცვალა.

-რაზე ოცნებობ, როგორი აზრის ხარ საქართვალოს სინამდვილესა და მომავალზე?– ოცნებას დიდი ხანია, თავი მივანებე. მწარე რეალისტი, მეტიც, თითქმის პრაგმატისტიგახლავართ. რაც მოქმედებას შეეხება, შესაძლებლობებისამებრ ვმუშაობ სამშობლოსთვისდა, რაზომც ხე და გონმეწიფება, ვცდილობ კიდეც ხელი შევაშველო საქართველოსგასაჭირიდან თავის დაღწევის საქმეს, ჩვენი ტერიტორიული და ზნეობრივ-ეთიკურიმთლიანიბის აღდგენას. ჩვენს სრულიად საქართველოს საზოგადოებაში ადამიანიარამარტო შეკითხვათა გენერატორია, არამედ აზრთა წინააქმდეგობრივისხვადასხვაობისაც. რასაც ადვილად შეუძლია, ქაოსის მდგომარეობაში ამოაყოფინოს თავისაზოგადოებას. -- და ბოლოს, როგორ მოიქცეოდი, სიცოცხლის თავიდან გამოვლა რომ დაგჭირვებოდა.-- როგორც აქამდე მოვიქეცი. ისევ ისე-მეთქი. მე არ მივეკუთვნები იმ ადამიანთა რიცხვს, ვისაც საკუთარი წარსულის მიმართ სინანული აწამებს. ვიცხოვრე, როგორც მაღალმაღმერთმა ინება, ისე. ბედისწერით კმაყოფილი ვარ, თუმცა, შესაძლოა, ცხოვრებას უკეთესიღმერთმა ინება, ისე. ბედისწერით კმაყოფილი ვარ, თუმცა, შესაძლოა, ცხოვრებას უკეთესიმიმართულება მიეღო. ეგ არი. ეს „უკეთესი“ როგორი იქნებოდა, წარმოდგენილი ვერამაქვს. საერთოდ რას ნიშნავს უკეთესობა? მე არასოდეს მქონია დიდი მადა დამოთხოვნილებები. კმაყოფილი ვიყავი და ვარ ამით, რასაც ღმერთი იმეტებს. დიდხანსვიცოცხლე. ბევრი ვნახე. მიუტევებელი ცოდვები არ მადევს. მტრები მყოლია, მყავსამჟამადაც, მაგრამ ისინი ჩემზე სუსტები იყვნენ და არც ახლა__არიან „ყარამანები“. პატივისმცემლები მუდამ მყავდა, ახლაც მყავს და დარწმუნებული ვარ, სიკვდილისშემდეგაც მეყოლება. გავაჩინე და გავზარდე ექვსი შვილი. დავრგე ოცდაათამდე ხე. მყავდადა მყავს ერთგული მეგობრები. დავწერე და ვწერ რაც შევძელი. თუ ხელახლა მომიწიაცხოვრების დაწყება, ახალს არაფერს ვიზამ – ვცხოვრობ, როგორც ვიცხოვრე. მოვრჩი ჩემსავტოინტერვიუს!

ციტატები:1. ცხოვრება ის არის, რაც გახსოვს. დანარჩენი არსებობაა.2. შენ სამშობლოში შენი ოჯახის დესპანი უნდა იყო და სამშობლოს გარეთ - შენი ერის

დესპანი, რადგან შენი საქციელი შინ შენი ოჯახის სახეა და გარეთ - შენი ერის!3. ცოდნა რაა, თუ ის რწმენამდე არ მივიდა.4. ბოროტ კაცს შეეშინდეს იქნება კანონის და სამაგიეროსი და იმ განზრახულ ბოროტებასაღარ ჩაიდენს მაშინ, მართალია ეს, მაგრამ ბოროტი იმის ბოროტია, რომ კანონიერ გზასმონახავს და ისე იზამს თავისას. კანონს ის შეუძლია მარტო, რომ თვალსაჩინო ბოროტებისმაგიერ, ძნელად შესამჩნევს ჩაადენინებს ჩამდენს.5. არყით აღგზნებული კაცის გონებაში ბინდი ისადგურებს, მისი ენა სიმახინჯისა დადაუნდობლობის ენაა. ღვინით აღგზნებული კაცის გუნებაში ნათელი დგება, მისი ენასილამაზისა და სიყვარულის ენაა. არაყი - მსჯავრია, ღვინო - მიტევება. განგებამ ღვინისსიყვარული გვიბოძა, რომ ჩვენი აზრისათვის მშვენიერება და სიკეთე მიენიჭებინა. ფიქრისასიყვარული გვიბოძა, რომ ჩვენი აზრისათვის მშვენიერება და სიკეთე მიენიჭებინა. ფიქრისადა საუბრის სარბიელად სუფრა მოგვიჩინა, სუფრავე დაგვითქვა ადგილად, სადაცერთმანეთისათვის მხოლოდ კეთილი სურვილი ითქმის და საგნისათვის მხოლოდპირუთვნელი შეხედულება. ქართული სუფრა ქართულ სიმღერას ჰგავს: სხვადასხვა ხმაზევმღერით და კონტრაპუნქტში ვერთიანდებით. არ არსებობს თანხმობა იმ თანხმობაზე დიდი, რომელიც აზრთა სხვადასხვაობით მიიღწევა.6.„ისეთი ჯამაგირი არ არსებობს, კაცს რომ ეყოს. კაცი უნდა ეყოს ჯამაგირს. რაც მეტსმოგცემენ, მით მეტი მოგინდება. ჯამაგირი კი არ არის დიდი და პატარა, მადაა დიდი დაპატარა.“

7.“…ზოგი ადამიანი იქნებ ყველაფრით, ათასი საუკეთესო ღირსებით იყოსშემკული და მათი სწორად გამოყენების უნარი კი არ გააჩნდეს. ღირსებები ერთიმონაცემია, მათი სწორად გამოყენების უნარი კი-მეორე. ორ ადამიანს იქნებთანაბარი შესაძლებლობები, მაგრამ სხვადასხვაგვარი ზნეობა ჰქოდეს; მაშინყოველი მათგანი თავის შესაძლებლობებს საკუთარი ზნეობის თანახმადგამოიყენებს. ადამიანის ნამოქმედარის ღირებულება მისი ზნეობისღირებულებით განისაზღვრება. დარწმუნებული ვარ, ყველა დროისსაზოგადოებაში იყო არწივის, სვავის თუ ჩიორას მეტ-ნაკლები ასპარეზი დაადამიანი ერთს, მეორეს თუ მესამეს ზნეობრივი მიდრეკილების თანახმადირჩევდა.“8. „თურმე თავხედებად იმდენნი არ იბადებიან, რამდენნიც მერე ხდებიან. 8. „თურმე თავხედებად იმდენნი არ იბადებიან, რამდენნიც მერე ხდებიან. თვითონ კი არ ხდებიან, ჩვენ ვაქცევთ თავხედებად: ჩაიდენს თავხედობას დაამას მორიდებული, ხათრიანი კაცის მიმართ იზამს, ეს კაცი, თავისი ზნეობრივიმონაცემებიდან გამომდინარე, თავხედობას შეარჩენს. მეორედ სხვა სიტუაციაშიშეიძლება ასე გამოუვიდეს. მესამედაც. ტუტუცი კია, მაგრამ მიხვდება, -თავხედობა ცხოვრებას აადვილებსო, და სიკვდილამდე თავხედი იქნება. ბავშვსჰკითხეს, რა გატირებსო? გამიდის და ვტირიო!ახლა პირიქით ვნახოთ: ტუტუცსდღეს არ დაუთმეს გზა თუ რაც არის, და თავხედობა არ გაუვიდა. ხვალაც ასემოხდა. ზეგ იქნებ ისეთსაც გადაეყაროს, რომ თავხედობისთვის მიუზღოს კიდეც. როგორი ტუტუციც უნდა იყოს ადამიანი, ბოლოს და ბოლოს, თავხედობაზეხელს აიღებს და სამარემდე წესიერი კაცი იქნება.“

9.„ამ ქვეყანაში კანონი ყველაზე იაფი საქონელია.“10. „კაცი შიშს და მოკრძალებას რომ დაკარგავს, მაშინ გაუბედურდება სწორედ.“11.„სიმდიდრეს და ფუფუნებას მოაქვს ყველაფერი გარყვნილება და უზნეობა.“12. „-ასეა, ჩემო ბატონო, შიში თუ არ აქვს ადამიანს, შიში-დაიღუპება უეჭველად. მარამარტო შიშიც არ კმარა, სხვაცაა საჭირო კიდევ. ერთი, რომ კაცი ჩონგურის სიმივით უნდაიყოს დაჭიმული სულ. თავის ნებაზე თუ მიუშვი, მოდუნდება და დაძაბუნდება. დაძაბუნებული კაცი ვერც თავს წაადგება და ვერც ქვეყანას.“13.„-ხალხს თუ უთხარი-ადამიანი ხარო, რას გეტყვის თუ იცი? ადამიანი თუ ვარ, მაშინმეც შემიძლია შენი მაგიერობა გავწიო და გამოდი მაქედანო. გამოხვალ, დაჯდება შენსმაგიერ და გაუბედურდება. ცხენი და სახედარი ხარ-თქვა, უნდა ელაპარაკო! ადვილადიჯერებენ ამას, თვითონაც იციან, ასე რომაა, იჯერებენ და წესიერად და ბედნიერად არიან. ასეა ეს, მარა პირდაპირ არ უნდა ელაპარაკო,-შეპარვით უნდა უთხრა, ქარაგმით!..“„სხვისთვის კაი საქმის გაკეთება ძნელია, თვითონ თუ არ დაიჩაგრე და თუ არ დაიტანჯე.“„სხვისთვის კაი საქმის გაკეთება ძნელია, თვითონ თუ არ დაიჩაგრე და თუ არ დაიტანჯე.“„სიყვარული რაა, თუ იცი? რაა და, რასაც მეტ შრომას დაახარჯავ და მეტს იზრუნებ დაუამაგებ, ის უფრო მეტად გეყვარება. სნეული და ძნელი მოსავლელი ბავშვები რომ უფროუყვარს დედას, თუ შეგინიშნავთ ის?“14. “არქიფოების “ მორალი : „ხალხის ბედნიერებისთვის რაა საჭირო? შიმშილი-ერთი. ახლა, მთლად შიმშილი კი არა, მარა მთლად სიმაძღრეც არაა კაი. მეორე-შიში. სიყვარულიიცის შიშმა და ქება-დიდება და ლოცვაც სიყვარულისთვისაა საჭირო-ორივე ერთად უნდა. კიდევ რაა ხალხის ბედნიერებისთვის საჭირო? ჯანმრთელობა. ჯანმრთელი მაშინ იქნებაეს ჩემი ხალხი, თუ არ მოვადუნე და დაჭიმული თუ მეყოლება მუდამ.დაჭიმული-აუცილებლად. ერთია კიდევ მთავარი და უამისოდ არ გამოვა არაფერი. იმედი! სადაა დაშენ უნდა მოიგონო ხალხის იმედი. მოვიგონე მე ჩემი ხალხისთვის იმედი და ნამეტანიიმედიანად მყავს ყველა. იმედი თუ აქვს ხალხს, ზედმეტს არ გაივლებს გულში არაფერსდა იქნება ბედნიერად.“

დათა თუთაშხიას გამოდილებით ნასაზრდოები მორალი:„-მე რომ ადამიანს და მის ზნეს ვხედავ, მოსე-ბატონო, ყველა კაცი ისე ცხოვრობსდა ისე იქცევა, როგორც თვითონ მოსწონს, და სხვა კაცი მის საქმეში არ უნდაჩაერიოს, არ უნდა შეუშალოს ხელი. შენ გატანჯული გგონია და მას უხარია დამოსწონს, თურმე, თავისი დღე და ხვედრი. ჩემი ბრალია ყველაფერი. იქ რომმითხარი, უნდა, ალბათ, მაგ ხალხს ყმობა და მონობაო, -მასე ყოფილა მართლაც. აგერ შენ, აგერ მე და იქ, მაღლა ღმერთი-ფიცი დამიდვია, აღარ ჩავერევიაღარავის საქმეში, სანამდე არ დავრწმუნდები, ჩარევა ჯობს თუ ჩაურეველობა. მგონია, არც ერთი კაცი არაა ქვეყანაზე მისთანა, სხვისი ჩარევის და დახმარებისღირსი რომ იყოს.“

15. ბუნებაში, ალბათ, არაფერია ერთმანეთზე ისე პირდაპირ დამოკიდებული, როგორცპიროვნების ზნეობაზე - მისი ერის ბედ-იღბალი, მოქალაქის ზნეობაზე - მისი სახელმწიფოს ავ-კარგი და პირუკუ. ისინი ერთმანეთის შვილები არიან. ზნეობა ის შინაგანი ძალაა, რომლისწყალობითაც პიროვნება საქციელს იწესრიგებს, რომლის წყალობითაც თავის პირადმოთხოვნილებებს ერის და სახელმწიფოს საჭიროებებს უთანხმებს.16. დღემდე არსებული დიდი სახელმწიფოების ძირითადი თავისებურება გაფართოებისაკენ, ახალი ხალხების დაპყრობისაკენ, მათი მიწა-წყლის მიტაცებისაკენ, მსოფლიო ბატონობისაკენსწრაფვაა. მათ იმპერიები ეწოდებათ, ხოლო ეს გამუდმებულ საომარ მზადყოფნას ან უშუალოდდაპყრობითი ომების წარმოებას ნიშნავს. ომის ძირითადი მასალა მეომარია. ძლევამოსილებისუმნიშვნელოვანესი პირობა ჯარისკაცის მძაფრი საომარი განწყობილებაა. თავდაცვითი ომებისმამოძრავებელი ძალა მამულიშვილობა, სამშობლოს სიყვარულია და პირიქით: ვინ და რა გზითშეძლებს ადამიანი დაპყრობისათვის, ჟლეტისა და ნადგურის-ცემისათვის აღძრას, დაატოვებინოს ოჯახი, სახლ-კარი, სამშობლო, უცხო მიწაზე სასიკვდილოდ წაიყვანოს, თუდაატოვებინოს ოჯახი, სახლ-კარი, სამშობლო, უცხო მიწაზე სასიკვდილოდ წაიყვანოს, თუწინასწარ გულში სიძულვილი არ ჩაუთესა. დაპყრობითი ომის მამოძრავებელი ძალასიძულვილი, ბოროტება და მომხვეჭელური სულია. ადამიანში ამ მდაბალი თვისებების აღძვრა-გაღვივება, პიროვნების ჭეშმარიტი დანიშნულების რღვევა იმპერიის ბუნებიდან მომდინარეობს, მისი პირდაპირი მიზანია, მისი არსებობის გარდაუვალი, აუცილებელი შედეგია... პიროვნება, რომელშიც სიკეთე, სიყვარული და მშვენიერების გრძნობა სხვა თვისებებს სჭარბობს, შეუძლებელია არ იყოს იმპერიისა და მისი კანონების აქტიური მოწინააღმდეგე და იგი იმზომით არის მოწინააღმდეგე, რა ზომითაც არის ხსენებული ღირსებები მასში მოცემული... სიკეთე, უპირველესად ყოვლისა ერისათვის სამსახური და კაცთათვის მაგალითია; სიყვარული -უანგარობასა და პირუთვნელობაში გამოხატული კეთილმოსურნე დამოკიდებულებაასამშობლოსა და სამყაროს მიმართ; მშვენიერების გრძნობას მშობლიური მიწა-წყლის სილამაზედა ერის ზნეობრივ-კულტურული საგანძური აღვივებს. ყოველივე ამას ზიარებული კაცი -მამულიშვილია, პატრიოტია.

“დათა თუთაშხია”-სიუჟეტი:დათა თუთაშხიას სწორად გასაგებად საჭიროა გარკვეული წარმოდგენა გვქონდეს წინაქრისტიანულ

ქართულ ღვთაებებზე, გარდა ამისა უნდა გვესმოდეს სახარების ძირთადი არსი მაინც. ნაწარმოები დათათუთაშხია ოთხი თავისაგან შედგება, როგორც ახალი აღთქმა (უფრო ზუსტად 4 კარისაგან). ყოველიკარი არის თუთშხიას ცხოვრებაში ახალ ეტაპზე გადასვლა. დათა მთელი თავისი ცხოვრება ეძებსჭეშმარიტ გზას და საკეთებელს, რომ ქვეყანაზე ბოროტებამ იკლოს. თითოეულ კარში აღწერილია, თუროგორ იცვლის იგი შეხედულებებს დროთა განმავლობაში. თუთა მეგრულად ნიშნავს მთვარეს. დათასმთელი ცხოვრება ისე წარიმართება, რომ რაც არ უნდა გააკეთოს, მაინც ბოროტება მრავლდება. მოჰკვეთსთავს ურჩხულს, მაგრამ მას ამის ნაცვლად ათი ამოსდის. თუთაშხამ არ იცის, როგორ გადააქციოსბოროტება სიკეთედ, რადგან ის ჯერ კიდე არ არის ზეციური სული და მხოლოდ ადამიანია, მაგრამღმეთი იწყალებს მას და უსრულებს სურვილს, აძლევს ნიჭს ბოროტების სიკეთედ გარდაქმნის; მასშემდეგ რაც დათა მიაგნებს ჭეშმარიტებას, ის ამოწურავს თავის ამქვეყნიურ მისიას. დათას მთელიცხოვრება ისე წარიმართება, რომ რაც არ უნდა გააკეთოს, მაინც ბოროტება მრავლდება. მოჰკვეთს თავსურჩხულს, მაგრამ მას ამის ნაცვლად ათი ამოსდის. თუთაშხამ არ იცის, როგორ გადააქციოს ბოროტებასიკეთედ, რადგან ის ჯერ კიდე არ არის ზეციური სული და მხოლოდ ადამიანია, მაგრამ ღმეთისიკეთედ, რადგან ის ჯერ კიდე არ არის ზეციური სული და მხოლოდ ადამიანია, მაგრამ ღმეთიიწყალებს მას და უსრულებს სურვილს, აძლევს ნიჭს ბოროტების სიკეთედ გარდაქმნის; მას შემდეგ რაცდათა მიაგნებს ჭეშმარიტებას, ის ამოწურავს თავის ამქვეყნიურ მისიას. თავის მოკვლა ქრისტიანულადგამორიცხულია, ამ საქმისათვის საჭიროა იუდა ვინც ამას გააკეთებს. ამ როლს კი თავის თვაზე იღებსმუშნი ზარანდია. იგი ამბობს კიდეც გრაფ სეგედისთან საუბარში, რომ დათა თუთაშხია გმირად უნდავაქციოო. ასე რომ ნათელი ხდება, რომ თუკი დათას საქმე უნდა გადარჩეს იგი უნდა მოკვდესხორციელად . დათა თუთაშხიამ ადამიანს უნდობლობა გამოუცხადა.საზოგადოებას, ხალხსგანუდგა,მაგრამ დათას სკეპტიციზმი ბოროტების საფუძველი არ გამხდარა.სკეპტიციზმმა დათას სულივერ დაშალა,ვერ გამოხრა.ეს არის დათა თუთაშხიას მხატვრული სახის მადლი და ხიბლი.ის რაინდიაზნემაღალი და ზნეკეთილი,მთვარის დღის შვილია,გამომდინარე აქედან ის არ შეიძლებადაიღუპოს,მარადგანახლებადი ფენომენია.მისი მიზანი არის ადამიანის გაკეთილშობილება და არადასჯა.ამ მეთოდით მუშაობს,იღწვის.დათა ზოგადად სახეაა, სიმბოლოა სიკეთისა,სიკეთეს საწყისიგააჩნია, ბოროტება უსაწყისოა,აქ მუშნი უნდა ვიგულისხმოთ,დათა ზღვაში ვარდება,მასშიშთაინთქმება.წყალი მითოლოოგიის თანახმად განახლებას ,აღორძინებას ნიშნავს.დათადაბრუნდება,რადგან იგი ფენიქსივით ხელახლა იბადება.

საინტერესო პასაჟია თბილისში, ადვოკატ ირაკლი ხურციძის ბინაში დათა თუთაშხიასადა მისი მეგობრების წრეში გრაფი სეგედის სტუმრობა,რის დაუფარავი მიზანიც იმისგარკვევა, იყო სამომავლოდ მანამდე მოუხელთებელი აბრაგი უფრო საშიში ხომ არ იქნებასახელმწიფოსათვის. ეს იყო გრაფი სეგედის და მუშნი ზარანდიას ერთობლივი სურვილი,ეხილათ აბრაგი მისი ცხოვრების ამ ეტაპზე უშუალოდ და ,,შიგნიდან”.

რატომ ჩააბარა ჟანდარმთა შეფმა დათა თუთაშხიას ამ შეხვედრის დასასრულს პატიებისსიგელი? თუთაშხიას და მის მეგობრებს ხომ რაიმე პირობა აბრაგის მომავალი ცხოვრებისშესახებ მისთვის არ მიუციათ? პიროვნული ზრდის რა გზები გაიარა დათა თუთაშხიამ დავინ მოკლა იგი – ალალმა მამიდაშვილმა თუ სახელმწიფომ? ვინ არის დათა თუთაშხია –

სოციალური თუ ეროვნული გმირი?

ნაწარმოებიდან ცნობილია, რომ თუთაშხიას, როგორც ახალგაზრდა კაცის პიროვნული ზნე(აბრაგად 19 წლის ასაკში გავიდა) ყოფითი ხასიათის უსამართლობებთან შეჯახებებისფონზე ირკვევა. ყოველი ასეთი შეჯახება ღრმა ფიქრისა და განსჯისაკენ უბიძგებს მას. ბუნებით მინიჭებული უნაკლო თვისებების და აღმზრდელი ოჯახის (უპირველეს ყოვლისა- მამის) მიერ გადაცემული ცოდნის წყალობით იგი ადვილად უმკლავდება მრავალდაბრკოლებას. პირველ გააბრაგებამდე და შემდგომ პერიოდშიც, ამგვარი დაბრკოლებებისგადალახვისას იგი ეყრდნობა არა რაიმე სახის მარტივ ეშმაკობებს, ფანდებს ან სხვა რამხერხებს, არამედ უპირველეს ყოვლისა, გონებას. სხვათა ნამოქმედარის შეფასებისას იგიასევე ამოდის გონივრულობიდან. ერთი სიტყვით, თუთაშხია ადამიანებს, მათ ქცევებსაფასებს გარკვეული, მხოლოდ მისთვის ცნობილი მსოფლმხედველობითი პოზიციებიდან(არა ჩვეულებრივი, ან უბრალო). შესაბამისად, უმრავლეს შემთხვევებში, მოვლენებისმისეული ხედვა, ახსნა, მეტად დამაჯერებელია, საუბარი ლოგიკური. ერთ ან რამდენიმეადამიანს (თუნდაც შეიარაღებულს) იგი არა მარტო იარაღის მოხმარა-გასროლით, ადამიანს (თუნდაც შეიარაღებულს) იგი არა მარტო იარაღის მოხმარა-გასროლით, ჩუბინობით ჯობნის, არამედ გონებით. იგი ტყეში გაჭრილი ყაჩაღი კი არაა, არამედსამართლიანი აბრაგი. მისი მიზანი პირადულს კი არ ემსახურება, არამედ ზოგადს -ადამიანებს შორის სამართლიანობის აღდგენა-დამკვიდრებას, მის ბატონობას. იგივესცდილობს თუთაშხია სახელმწიფოსა და ცალკეულ ადამიანებს შორის ურთიერთობებისგარკვევისას. სწორედ ამიტომ გაიზარდა მისი სახელი ხალხში სწრაფად, სწორედ ამიტომგახდა იგი მისაბაძი აბრაგობის პირველ ეტაპზე. და სწორედ ამიტომ შეიქმნა იგი საშიშისახელმწიფოსათვის, ვინაიდან მისი სახით არსებობდა არა მხოლოდ კანონგარეშეპიროვნება, არამედ ისეთი, რომელიც საზოგადოებაში სამართლიანობის განსხვავებულ(სახელმწიფოსაგან) ნორმებს ნერგავდა და ზოგჯერ პრაქტიკულად აღასრულებდა კიდეც. შესაბამისად, იმპერიის მოცემულ, ტერიტორიულად მცირე მონაკვეთზე თავისიმოქმედებით იგი აუქმებდა სახელმწიფოს შესაბამის ფუნქციებს.

აღსანიშნავია ასევე ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი, რომელიც გვიხასიათებსთუთაშხიას არა მხოლოდ პირველ ეტაპს, არამედ მთელ პერიოდს, - მისიმოუხელთებლობა, რაც კიდევ უფრო აძლიერებდა იმას, რასაც მაგალითის ძალაჰქვია.

ამრიგად, დათა თუთაშხია თავისი აბრაგული ცხოვრების პირველ ეტაპზეიმდენად იყო საშიში იმპერიული სახელმწიფოსათვის, რამდენადაც იგი იყომოუხელთებელი, რამდენადაც იგი კანონგარეშე ცხოვრებას ეწეოდა, რამდენადაციგი იყო არა ერთი ჩვეულებრივი, რიგითი (თუნდაც ძალიან ეშმაკი, სასტიკი დაა.შ.) აბრაგი, არამედ სამართლიანი და საბოლოო ჯამში, იგი იმდენად იყო საშიშიიმპერიისათვის, რამდენადაც მის საქციელს მაგალითის ძალა, გადამდებიხასიათი ჰქონდა. სხვა რამ საშიშროება იმპერიის ერთ-ერთი განაპირა რეგიონისრომელიღაც ტყეში მყოფი მარტოხელა აბრაგისაგან სახელმწიფოს არ მოელოდა. რომელიღაც ტყეში მყოფი მარტოხელა აბრაგისაგან სახელმწიფოს არ მოელოდა. უფრო დიდი საშიშროება (თანამდებობრივი პასუხისმგებლობა) ალბათმოელოდათ იმათ, ვინც მოცემული რეგიონის ჟანდარმერიის სამმართველოსწარმოადგენდა. აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ ამ ეტაპზე თამაშში ჯერ კიდევარაა შემოსული მუშნი ზარანდია.

დათა თუთაშხიას პიროვნული ზრდა სამი ძირითადი მიმართულებითააგასარკვევი: ა) სიკეთის ქმნის ბუნებრივი, შეიძლება ითქვას, რამდენადმეგულუბრყვილო გაგებიდან, მოყვასის გულისათვის მსხვერპლად მისვლის იდეისგაცნობიერება-განხორციელებამდე; ბ) ცალკეული პიროვნებების ფსიქოლოგიისღრმა ცოდნიდან ადამიანთა ფართო მასების ფსიქოლოგიის შეცნობა-გაგებამდე; გ) სამართლიანი აბრაგის ამპლუადან ერისკაცობამდე.

აღსანიშნავია, რომ პირველი მიმართულება, ანუ სიკეთე-ბოროტებისურთიერთდამოკიდებულებებში გარკვევა, არის საძირკველი დათა თუთაშხიას სხვამიმართულებებით პიროვნული ზრდისა. ამდენად, იგი არის ამოზრდილი პიროვნება დაარა ნაპირების მძებნელი. სწორედ ამ სამი მიმართულებით ზრდამ აქცია აბრაგიიმპერიისათვის ჭეშმარიტად საშიშ პიროვნებად.

ზემოთ უკვე აღინიშნა, რომ დათა თუთაშხიას გააბრაგება ცხრამეტი წლის ასაკშიმოხდა. მას ამ პერიოდში სიკეთის ქმნის, გაღების, ადამიანებზე დახმარების უკიდეგანოსურვილი ამოძრავებდა. შეიძლება ითქვას, რომ სიკეთის ქმნის გარეშე მას არ შეეძლო, ანუ,,სხვარიგად არ ძალუძდა”. სწორედ ეს შეიცნო ჟანდარმერიაში გადაბარგებულმა ზარანდიამდა სწორედ ამ საკითხში ,,გამოიჭირა” მან თუთაშხია - ,,წაართვა” აბრაგს სიკეთის ქმნისსაგანი - ხალხი. ობიექტურობისთვის საჭიროა იმის აღნიშვნაც, რომ თუთაშხიას ტრაგიზმიზარანდიას ,,დაუხმარებლადაც” არსებობდა, უბრალოდ ამ უკანასკნელმა უფრო გაამწვავადა გაუსაძლისი გახადა იგი, რასაც აბრაგის მხრიდან პირობითი ადგილსამყოფელისდა გაუსაძლისი გახადა იგი, რასაც აბრაგის მხრიდან პირობითი ადგილსამყოფელისიძულებით (და დროებით) დატოვება მოჰყვა (თბილისში გამგზავრება). შევნიშნავთ, რომმრავალი წლის შემდეგ, თუთაშხია დაუბრუნებს ვალს ზარანდიას, როცა ,,ნაპარავ” ულამაზესს ცხენს მიართმევს ძღვნად, რითაც აბრაგი მიანიშნებს აღზევებულ ჟანდარმსმაღალი თანამდებობის აქილევსის ქუსლს - პიროვნული თავისუფლების შეზღუდვის მაღალ

ხარისხს. პირველად დათა თუთაშხიამ თავისი ,,მუდმივი ადგილსამყოფელი” იმიტომმიატოვა (ჩრდილო კავკასიაში გადასვლა), რომ პოლიციასთან თამაში მობეზრდა (სეგედისდასკვნით). მეორე შემთხვევაში მაიძულებელი ზარანდიაა. რაც შეეხება მესამე შემთხვევას -ციხეში ნებაყოფლობით ჩაჯდომა - მას შეიძლება გაეცნოთ წერილში ,, დათა თუთაშხიასციხეში ნებაყოფლობით ჩაჯდომისა და გაქცევის მიზეზების გამო.”

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, თავისი ცხოვრების პირველ ეტაპზე თუთაშხიას სიკეთის ქმნის, გაცემა-გაღების რამდენადმე გულუბრყვილო გაგება ჰქონდა. მრავალთაგან ბუდარა-ბუდარიხისათვის გაწეული დახმარების გახსენებაც კმარა. ამ ეტაპზე იგი სიკეთის, თუშეიძლება ასე ითქვას, თვითნაბად, აბსოლუტურ რესურსს ფლობდა, განკარგავდა(სიკეთის გაგება ცოცხლობდა მასში), რისმა გრძნობისმიერმა (გონების, განსჯის, რაციოსშედარებით დაბალი დონე) გამოყენებამ იგი სხვა უკიდურესობამდე მიიყვანა: ,,ვისაცჩავაცვი მან გამხადა სწორედ, მე თუ არა სხვას გახადა მაინც”. თუთაშხია უნებლიეთ, ცხოვრებისეული დინებებით ჩათრეული აღმოჩნდა იმ პროცესებში, რაც კაცთამოდგმისათვის საერთოდაა დამახასიათებელი და რასაც ჩაცმა-გახდა ჰქვია, სადაც ჩაცმა(ამ შემთხვევაში შეშველება, ხელის გაწვდენა) სიკეთე კი არაა (ასე კი არ ესმით), არამედჩვეულებრივი, ყოფითი, ყოველდღიური მოთხოვნილება. მაშ რა არის სიკეთე? ადამიანთასაზოგადოების ცალკეული წევრის და წევრების, როგორც ერთობლიობის ზნეობრივისაზოგადოების ცალკეული წევრის და წევრების, როგორც ერთობლიობის ზნეობრივიგანვითარების შედეგი, ობიექტურად წარმოქმნილი ყველა ადამიანური გასაჭირის, როგორც გამოწვევის საპასუხო ქმედება, რომლის მეშვეობითაც დაიძლევა-გადაილახებააღნიშნული გასაჭირი. სწორედ ამ გასაჭირის გადალახვას (თავიდან მარტო) შეეცადათუთაშხია, რაც ერთი ადამიანის შესაძლებლობებს ცხადია აღემატება, და რაც, საბოლოოჯამში, მარცხით უნდა დამთავრებულიყო, ზარანდიას დაუხმარებლადაც

კი. პრობლემის გაცნობიერებამ, გამოსავლის უქონლობამ და ამ ფონზე ზარანდიასგამოჩენა-ჩარევამ (აქტიურმა) აბრაგის მსოფლმხედველობისათვის კიდევ უფრო მძიმეშედეგები მოიტანა: ,,გული მოუვიდა ყველა ძე-ხორციელი ჩემისთანა და ჩემზე უკეთესირატომ არ არისო” და ზურგი შეაქცია ყველას და ყველაფერს - ,,სამურზაყანოსკენმიმავალი კაცი ფოთისკენ რომ შებრუნდეს, ისე შებრუნდა დათაც.”

მის ამ საქციელს ლოგიკური გაგრძელება მოჰყვა: ,,ნახა ხალხმა, დათა თუთაშხიამ ფეხებზერომ დაიკიდა ყველა უსამართლობა და ადამიანის გასაჭირი. მაშინ თვითონ ხალხმაც აიყარაგული დათაზე,” რადგანაც სიკეთე საზოგადოებაში ყოველდღიური მოთხოვნილების,,საქონელი” იყო. თავად თუთაშხია მისი ცხოვრების ამ პერიოდს ასეთ შეფასებას აძლევს: ,,დავრჩი მარტოდმარტო და მივხვდი არ მოვიქეცი სწორად, მაგრამ მომავალში რამეკეთებინა და როგორ მეცხოვრა, ვერც ამის გავიგე რამე.” ამ მდგომარეობაში იგი სიკეთის(ზოგადად - ცხოვრების) რამდენადმე გულუბრყვილო გაგებამ მიიყვანა, გაღება-გაცემისმძლავრმა მუხტმა, რომელიც იმ პერიოდში ცოცხლობდა მასში, და მისმა შეუსაბამოგამოყენებამ. ასე შეჰკრა წრე დათა თუთაშხიას ადრინდელმა გაგებამ, ასე მოექცა იგიმსოფლმხედველობრივ ჩიხში და უნდა ითქვას, რომ ამ საკითხში აბრაგის მოუმზადებლობა-უცოდინარობის ბრალი უფრო მეტია, ვიდრე ზარანდიას გამიზნული ქმედებებისა. ამიტომმივიდა თუთაშხია იმ დასკვნამდე, რომ გარკვეული დროით, სხვა საზოგადოებაში, სხვაგვარორომტრიალში იყო მისთვის ყოფნა საჭირო, თანაც ინტელექტუალურად გაცილებით მაღალორომტრიალში იყო მისთვის ყოფნა საჭირო, თანაც ინტელექტუალურად გაცილებით მაღალდონეზე მყოფში, ვიდრე იგი მაშინ იმყოფებოდა. საინტერესოა, რომ სულიერი შეჭირვებისჟამს აბრაგი არ მიდის ჭკუის საკითხად აღმზრდელ მამასთან, როგორც მოიქცა იგი ციხეშიჩაჯდომის წინ. თბილისში ჩასული თუთაშხია ადვოკატ ირაკლი ხურციძეს გამოეცხადა არაკონსულტაციების მისაღებად, როგორც ეს გააკეთა ნანო თავყელიშვილ-შირერისამ, არამედსიკეთე-ბოროტების ურთიერთდამოკიდებულებების სხვა გადმოსახედიდან ხილვისათვის, მსოფლმხედველობრივი ჩიხიდან გამოსავალი გზების ძიებისათვის, კონკრეტულიცხოვრებისეული გამოცდილების განზოგადებული ხედვისათვის და ა. შ. თუთაშხიასსურდა დამოუკიდებლად, სხვებისთვის უკითხავად (პირდაპირი გაგებით) გარკვეულიყომის წინაშე მდგომ პრობლემებში.

დათა თუთაშხიას თბილისში დაახლოებით ორთვიანი სტუმრობა-მოგზაურობის მთავარი შედეგი იყოარა მისი შემორიგება სახელმწიფოს მიერ, არამედ მასპინძელი გარემოს მხრიდან მრავალი სჯა-ბაასის თუკამათის დროს იმ საკითხების (ცოდნის) წინა პლანზე ბუნებრივად წამოწევა, რომლის რწმენაც მასოდესღაც გააჩნდა და რომლის გარეშეც იგი იმ მომენტში იმყოფებოდა - სიყვარულის და სიკეთის რწმენა. თუმცა თბილისური შეხვედრების შემდეგ, კიდევ დიდი ხნის მანძილზე იგი ვერ ახერხებს ამ რწმენასთანდაბრუნებას. როგორც თვითონ ამბობს: ,, ცოდნა (სიყვარულის, სიკეთის, გაღება-გაცემის - ვ. ა.) რაა თურწმენამდე არ მივიდა იგი.”

პირველი ნიშნები ამ რწმენის დაბრუნებისა (თვისებრივად ახალ დონეზე) თუთაშხიამ აღმზრდელიმამის ოჯახში ზარანდიასთან შეხვედრის დროს გამოავლინა, როცა იგი საკუთარ მამიდაშვილსსაჭურველის გარეშე, ნაგანში არსებული ერთადერთი ტყვიით გამოეცხადა, რაც ამ უკანასკნელმასათანადოდ ,,ვერ შეაფასა” და გულჩვილობაში ჩამოართვა. დათა თუთაშხიას უფლება არ ჰქონდა უარიეთქვა შეხვედრაზე და დათქმულ დროს არ გამოცხადებულიყო მამის ოჯახში, რაც თავის მხრივ, აბრაგობის ძირითად პრინციპს (უსაფრთხოება) ეწინააღმდეგებოდა. შესაძლო ხაფანგში მოხვედრისშემთხვევაში, იგი მზად იყო გაეწირა თავი ოჯახის და ძმის სახელის გადასარჩენად. სწორედ ამის გაგება,,არ მოისურვა” ზარანდიამ, რომელიც მთელი შეხვედრის მანძილზე ცდილობდა დაეკნინებინათუთაშხიას იმდროინდელი შესაძლებლობები და ცხოვრების წესი საერთოდ. თუმცა შეხვედრის ბოლოსთუთაშხიას იმდროინდელი შესაძლებლობები და ცხოვრების წესი საერთოდ. თუმცა შეხვედრის ბოლოსთუთაშხიას მიერ ზარანდიას მისამართით წარმოთქმული სიტყვები - ,,შენს საკეთებელსაც და ჩემსსაკეთებელსაც, ჩვენი ძმობის სიწმინდე ჯობია მუშნი” - იმაში გვარწმუნებს, რომ ამ უკანასკნელისთვისთავგანწირვის, მოყვასის გულისათვის მსხვერპლად მისვლის გაგება, სრულიად უცხო იყო, რაც იქიდანჩანს, რომ წარმოთქმულმა სიტყვებმა ზარანდია გააოგნა: ,,სიჩუმე იყო, არაკაცს არ ამოუღია ხმა. რამდენიხანი გავიდა, ვინ იცის, და მუშნიმ თქვა თავისთვის: - მართალია.” ეს იყო პირველი სერიოზულიზნეობრივი ,,დარტყმა”, რომელიც თუთაშხიამ ზარანდიას მიაყენა. აბრაგის ნათქვამი დიდხანს ეჯაჯგურაჟანდარმის სულიერი სამყაროს დარაბებს და დიდი გაჭირვებით მოახერხა შიგნით შეღწევა. როგორცნაწარმოებიდან ცნობილია, ისიც მოკლე დროით. ამ შეხვედრამ (თუ შემთხვევამ) ისევ აღამაღლათუთაშხია და ძმობის (შესაბამისად სიყვარულის) არა მხოლოდ სიტყვიერი, არამედ პრაქტიკული, სამოქმედო ფორმულა გამოაყვანინა - მოყვასის სულიერი თუ ფიზიკური გადარჩენისთვის მუდმივიმზადყოფნის ფორმულა, თავის გაწირვის ფასადაც კი.

,,თავგანწირვის და მსხვერპლად მისვლის მაგალითებს თუთაშხია განსაკუთრებით ციხიდანგაქცევის შემდგომ პერიოდში გვიჩვენებს, როცა ცდილობს ძალის გამოყენებას უკლოს თავის ქმედებებში, შეგონებების და ახსნა-განმარტებების სასარგებლოდ. იგი აცნობიერებს, რომ მის წინააღმდეგ მოსყიდულადამიანებს ნაღმი (იგულისხმეთ - ტყვია, საწამლავი და სხვ.), ხატოვნად რომ ვთქვათ, სულში აქვთჩადებული. ნაღმის ასახსნელად კი, სამტროდ მომართულ ადამიანებთან ფიზიკური მიახლოება და მათსულიერ სამყაროში გარკვევა-გაცნობიერებაა საჭირო, შესაბამისად საკუთარი სიცოცხლის საფრთხეშიჩაგდება.” ასე მოიქცა იგი ძობა ძიგუასთან, მოსე ჯაგალიასთან, ბონია მეწისქვილესთან. ყველა ესშემთხვევა იყო თავგანწირვის მაგალითი, რომლის მიზანი მოსყიდულთა სულების გადარჩენა, ხსნა იყო. მან ხომ მანამდე (ტყეში, მიმალვაში ყოფნა) ადამიანები ზარანდიას ამარა მიატოვა.

შემდეგი მიმართულება, სადაც თუთაშხიას პიროვნული ზრდა დაფიქსირდა, როგორც აღვნიშნეთ, იყო ადამიანთა დიდი ჯგუფების ზნე-ხასიათის შეცნობა. საჭიროა იმის აღნიშვნა, რომ ცალკეულიადამიანების, ან მათი მცირე ჯგუფების ადვილად გამკლავება, მათთან ურთიერთობის ენა მას ოჯახშიაქვს ნასწავლი - აღმზრდელი მამის მაგალი ზარანდიასაგან. სწორედ ამაზე მიუთითებს მუშნი ზარანდიაგრაფ სეგედისთან ერთ-ერთი საუბრის დროს, რომ თუთაშხიას სწორი აღზრდა აქვსო მიღებული. ამიტომუადვილდებოდა მას ურთიერთობა ცალკეულ პირებთან და ადამიანთა შედარებით მცირე ჯგუფებთან, უადვილდებოდა მას ურთიერთობა ცალკეულ პირებთან და ადამიანთა შედარებით მცირე ჯგუფებთან, მათ შორის პოლიციასთანაც, ვისთან ურთიერთობასაც იგი საუკეთესო გასართობს ეძახდა. მაგრამდათა თუთაშხიას არაფერი გაეგებოდა ადამიანთა გაცილებით უფრო დიდი ჯგუფების - მასების ენისა. უნდა ვივარაუდოთ, რომ ეს საკითხი მისთვის არც აღმზრდელ მამას უსწავლებია, ვინაიდან მისიცხოვრების ბოლო ეტაპამდე (ციხეში ყოფნა) თუთაშხია ამგვარ ცოდნას არ ამჟღავნებს. ამ მოსაზრებისსაწინააღმდეგოდ ვერ გამოდგება თუთაშხიას მიერ ძალის გამოყენების ზოგიერთი ფაქტი ადამიანთაშედარებით დიდ ჯგუფებთან, მაგალითად, ჩრდილო კავკასიაში, ხლისტებთან, როცათვალწამოგდებული მეგობრის მისაშველებლად ღრიალით გავარდნილს მოჩხუბარი ხლისტებიდანადგილზე აღარავინ დახვდება. მხედველობაში გვაქვს აბრაგის პირველი დიდი შეხვედრა-შეჯახება დამისი მარცხი ადამიანთა შედარებით დიდ ჯგუფთან ბავშვების სახით (ორმოცი-ორმოცდაათი), რომელიცმას შეემთხვა აბრაგ მოსე ზამთარაძესთან ერთად, როცა ისინი სეთურს სტუმრობდნენ. საკუთარი მარცხითუთაშხიამ ასე შეაფასა: ,,- წავიდეთ აქედან, მოსე-ბატონო, თვარა ასე ხუმრობა-ხუმრობაში იმ მიწასაცმოგვათხრევინებენ მაგენი.”

გაცილებით უფრო მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდება იგი მეორე დღეს, დილაუთენია, როცა საკუთარმრევლთან მოქადაგე თაბაგარს სიტყვას წაართმევს და თავად მიმართავს ბრბოს (მათ მძიმე სოციალურმდგომარეობაზე თვალის ახელის მიზნით), რაც აბრაგების ჩაქოლვით დასრულდება. საჭიროა იმისაღნიშვნა, რომ იმ დილით თუთაშხიამ ბრბოს ისე მიმართა, როგორც ცალკე აღებულ ადამიანს, პიროვნებას. სწორედ ეს იყო ბრბოს მიერ მისი მიმართვის ვერ აღქმის, ვერ გაგების მიზეზი, რასაცჩაქოლვა მოჰყვა. სწორედ აქ ჩანს, რომ ადამიანთა დიდ ჯგუფებთან ურთიერთობის ენა იმ პერიოდშიმას არ ესმოდა. ტყეში (მიმალვაში) მყოფი დათა თუთაშხია მიუხედავად იმისა, რომ იარაღსეყრდნობა ურთიერთობების გარკვევისას, სიტყვის ძალაც კარგად აქვს განვითარებული და არაუბრალოდ აზრის გამოხატვის დონეზე, არამედ დასკვნების დონეზეც. მიუხედავად ამისა, სეთურისსამფლობელოში, ჯერ ბავშვებთან და შემდეგ იქაურ მაცხოვრებლებთან შეხვედრა-დაპირისპირებისას, სადაც იგი ვერანაირად ვერ შესძლებდა იარაღზე დაყრდნობას, მას არც აზრები გამოუვიდა ძლიერიდა მით უმეტეს, არც დასკვნის ხასიათი ჰქონიათ მათ.

დათა თუთაშხიამ ცალკე აღებული ადამიანების, მათი ფსიქიკის, ,,საქციელის ფილოსოფიის” ცოდნიდან ადამიანთა ფართო მასების ფსიქიკის ცოდნამდე არსებული პრაქტიკული გზა ორთაჭალისციხეში მოწყობილი ამბოხების დროს გაიარა. როგორც ამ ამბების ერთ-ერთი თვითმხილველი დაციხეში მოწყობილი ამბოხების დროს გაიარა. როგორც ამ ამბების ერთ-ერთი თვითმხილველი დამთხრობელი შალვა თუხარელი გადმოგვცემს ,,ეს იყო ადამიანის, მასის ფსიქიკის შესწავლისგანუმეორებელი სკოლა.” ციხეში საკუთარი ფეხით მისული თუთაშხია, ქურდებთან მომხდარიმასშტაბური ჩხუბის შემდეგ, სადაც იგი მარტო შეებმება რამდენიმე ათეულ ადამიანს, ასეთ დასკვნასაკეთებს: ,,საკუთარი კეთილდღეობისთვის ერთობაა ქურდების ერთობა. სხვისი კეთილდღეობისთვისერთობა სხვაა კიდევ და ცოდნა უნდა ამას.” ეს დასკვნა მან რევოლუციონერების ბანაკში გააკეთა, სადაც მას განდეგილობა დაუწუნეს და საკუთარ რიგებში გაერთიანება შესთავაზეს, რაზეც აბრაგმაახალი დასკვნით უპასუხა: ,, ...მდინარეს წისქვილი როგორ უნდა დავატრიალებინო - ვიცი ეგ მე; ამ…ხალხის ძალა და ილაჯი, ასე უაზროდ რომ იხარჯება, მათივე სასარგებლოდ რომ დაიხარჯოს, ეს…როგორ უნდა გაკეთდეს, ამას ვისწავლი ჯერ და მოვალ მაშინ.” სწორედ აქ ჩანს, რომ დათათუთაშხია იწყებს პიროვნული ზრდის ახალ ეტაპზე გადასვლას - ადამიანთა ფართო მასებისფსიქოლოგიის შეცნობა-შესწავლას.

აუცილებელი აღნიშვნის ღირსია ის, რომ ამგვარი ცოდნამიღებული თუთაშხია, ცხადია რომელიმერიგით ხელმძღვანელად არსად (და არავისთან) მივიდოდა და მისი აღზრდიდან და ცხოვრებისეულიპოზიციიდან გამომდინარე (,,ერის შვილი ვარ მე”) პროლეტარული მოძრაობის ბელადად ვერგადაიქცეოდა. დათა თუთაშხიას ფიქრი ისაა, თუ როგორ ეშველოს ადამიანს, მოყვასს, საკუთარ ხალხს, საკუთარ ქვეყანას. თუთაშხია არასოდეს ყოფილა რევოლუციონერი ამ სიტყვის ნებისმიერი, მათ შორის, ბოლშევიკური გაგებითაც. მისი ცხოვრების გზა, ესაა ევოლუციის გზა - მრავალი წინააღმდეგობა-დაბრკოლების განსჯისმიერი ნაბიჯებით გადალახვის გზა (თუმცა დიდი ხნის მანძილზე, ახსნა-განმარტებების არასაკმარისობის შემთხვევაში, იგი ძალის გამოყენებაზეც არ ამბობს უარს). ასევეშეუძლებელია იმის თქმა, რომ ნაწარმოები, რაიმე კუთხით ბოლშევიკური რევოლუციისწინასწარმეტყველება იყოს, ან ამგვარი რევოლუციის აპოლოგია. ბოლშევიკური რევოლუციის თემასნაწარმოებში დაახლოებით ისეთივე დატვირთვა აქვს, როგორც დავით კაკაბაძის ბრწყინვალე სურათში,,მიტინგი იმერეთში.”

ნაწარმოებში მოთხრობილია ორი ჟორას - კაშიას და ბადალიანცის ციხის ამბოხების დროსთავსგადამხდარი ისტორია, რომლის შემდეგაც ისინი ,,გულადობისა და ყოველნაირი შემართებისმაგალითად იქცნენ” და რომლებმაც შემდგომში არმავირის ციხეში ანალოგიური ამბოხება თავადმაგალითად იქცნენ” და რომლებმაც შემდგომში არმავირის ციხეში ანალოგიური ამბოხება თავადმოაწყვეს და წარმატებით უხელმძღვანელეს კიდეც. ასეთი შედეგი ჰქონდა ამბოხების გამოცდილებას იმადამიანებისთვის, რომლებიც მანამდე არავითარი განსაკუთრებული უნარით და ქცევით არგამოირჩეოდნენ. ამ ფონზე ადვილი წარმოსადგენია, თუ რა მნიშვნელობა ექნებოდა (და ჰქონდა)

ამბოხების გამოცდილებას დათა თუთაშხიასთვის. მესამე გზა პიროვნული ზრდისა, რომელიცგაიარა დათა თუთაშხიამ იყო გზა სამართლიანი აბრაგის ამპლუადან ერისკაცობამდე. ტყეში(მიმალვაში) მყოფი თუთაშხია სიკეთე-ბოროტების ურთიერთდამოკიდებულებებისშეცნობას და ანალიზს მის გარშემო მომხდარი კონკრეტული ფაქტების ანალიზით ცდილობს. ამ ეტაპზეიგი ებრძვის ძალმომრეობით ლელოს გამტან კაცებს და სახელმწიფოსთან კუკუმალულობანას თამაშშიაჩართული. მუშნი ზარანდიას სამოღვაწეო ასპარეზზე გამოსვლის შემდეგ ცალკეული ადამიანების მიერმოტანილი ზიანი-ბოროტება აბრაგისთვის მეორეხარისხოვანი ხდება და იგი ნათლად ხედავს იმ დიდბოროტებას, რომელიც მას დაუპირისპირდა სახელმწიფოს სახით. სწორედ ამიტომ დაემთხვა მისი აზრიამ საკითხში იმათ აზრს, ვინც შემოხვდა მას თბილისის ინტელექტუალურ გარემოში.

თუთაშხიასთვის და აღნიშნული გარემოს წევრებისთვის ყველა სახის ბოროტება სახელმწიფოდან(იმპერიული) მოდის. იგი მათთვის ბოროტების უნივერსალური ფორმაა, რაც კავკასიის ჟანდარმთაშეფსაც კი არ დაუმალეს. თუ დათა თუთაშხიამ თავისთავზე, პიროვნულად იწვნია ამ ბოროტების გემო, თბილისის ინტელექტუალურ გარემოში მოხვედრილს თეორიულად დაანახეს ბოროტების უფრო დიდიობიექტი, ვიდრე ასეთი თვითონ იყო - საკუთარი ქვეყანა. როგორ შეიძლება გავიგოთ სახელმწიფო(იმპერიული) როგორც ბოროტი საწყისი?

უპირველეს ყოვლისა, როგორც წესის და რიგის აღსრულება, გარკვეული გადახრებით, რასაცხშირად ეწირება ესა თუ ის წესრიგის ,,დამრღვევი” (დაბალი მოქალაქეობრივი და სამართლებრივიპასუხისმგებლობისმქონე პირი);

მეორე, და ამის შესახებ ნაწარმოებში ვრცლად არის მოთხრობილი - სახელმწიფო არის ერთიმთლიანი ორგანიზმი, რომელსაც უჩნდება ზრდა-გაფართოების მოთხოვნილება, სხვა სახელმწიფოების ანმათი შემოსავლების (ხარკი) ხარჯზე (იმპერიული ზრახვები); მესამე, იმპერიული სახელმწიფოგულისხმობს დაპყრობილი ხალხის, როგორც მთლიანი ორგანიზმის დაშლა-დანაწევრებას, რღვევას, როცა მისი ერთი ნაწილი საკუთარი ნებით დგება ასეთი სახელმწიფოს სამსახურში, მეორე დიდი ნაწილისროცა მისი ერთი ნაწილი საკუთარი ნებით დგება ასეთი სახელმწიფოს სამსახურში, მეორე დიდი ნაწილისსაიმპერიო მიზნების შესაბამისად მოსამართად (მუშნი ზარანდია);

მეოთხე, დამპყრობლის მიმართ გამოჩენილი ნებისმიერი წინააღმდეგობა, მშვიდობიანიდაუმორჩილებლობაც კი ისჯება (არა მხოლოდ უშუალო მონაწილეების დონეზე), რაც კიდევ უფროზრდის ამ წინააღმდეგობას, ანუ წარმოშობს ახალ ბოროტებას; მეხუთე, სახელმწიფო არის ძალისინსტიტუტი, რომელშიაც რაღაც გზებით შეიძლება მოხვდნენ დაბალი ზნეობის და გონებრივიშესაძლებლობების მქონე ადამიანები, რომლებსაც სახელმწიფოზე და მისი სახელით ძალის გამოყენებაზეშეუსაბამო ცოდნა-წარმოდგენები გააჩნიათ (სახნოვი);

მეექვსე, სახელმწიფო არის ძალის არა აბსტრაქტული, არამედ კონკრეტული - იერარქიულიინსტიტუტი, რომლის საფეხურებზე ასვლა-აღზევებას შეიძლება შეეწიროს ვიღაცის სიცოცხლე თუ არა,

რაღაც ღირებული მაინც (ზარანდიას დაწინაურების სანაცვლოდ თუთაშხიას ციხეში ჩაჯდომა);

მეშვიდე, სახელმწიფო არსებობს კანონთა იმ კრებულის საფუძველზე, რომელსაც იგიისტორიული განვითარების კვალობაზე შეიმუშავებს. თუმცა ეს კანონები შეიძლება ვერასახავდნენ იმ ტრადიციულ ჩვევებს და ნორმებს, რომლის მეშვეობითაც არსებობს ამა თუიმ სახელმწიფოს შემქნელი ხალხი. სახელმწიფო, როგორც კანონთა კრებულზედაფუძნებული სისტემა-მანქანა მხოლოდ მაშინ იქნება ნაკლებად ბოროტი, თუ იგი ამა თუიმ კონკრეტული ხალხის, მისი საზოგადოების ისტორიულად გამომუშავებულფასეულობათა სისტემაში ჯდება, თუ იგი ამ საზოგადოებაში არსებულ ქცევათა ნორმებისგანზოგადებას წარმოადგენს ან ყოველ შემთხვევაში არ ეწინააღმდეგება მათ. აქედანგამომდინარე, იმპერიული სახელმწიფოს კანონთა კრებული ვერასოდეს ვერ გადაიქცევაისეთი სისტემა-მანქანის საფუძვლად, სადაც ერთდროულად შეიძლება იყოს ასახული ორიან მეტი ხალხის ისტორიული ზნე-ჩვეულებანი და მათი სამომავლო მისწრაფებანი. შესაბამისად, იმპერია შეუთავსებადი სისტემების ხელოვნურად შეერწყმის მცდელობააძალის გამოყენების საფუძველზე, რაც ცხადია, ბოროტებაა.ძალის გამოყენების საფუძველზე, რაც ცხადია, ბოროტებაა.

ნაწარმოების დასაწყისში, ახლადგააბრაგებული, უკანონო ცხოვრებით მცხოვრებითუთაშხიასაგან შეწუხებული ჟანდარმთა შეფი სეგედი, უწყებრივი მოკვლევის შემდეგმიდის დასკვნამდე, რომ იმხანად ,, ...მოქმედების რაიმე პროგრამა, მით უმეტეს, გარკვეული პოლიტიკური მრწამსი, თუთაშხიას არ ჰქონდა.” მიუხედავად ამისა, ,,მისიპოპულარობა და გავლენა მოსახლეობაში უზომოდ დიდი იყო. ამ დონემდე ასულიავტორიტეტები სტიქიური არეულობის დროს ბრბოთა ბელადებად იქცევიან ხოლმე.” ყველაზე სახიფათო კი იმპერიისათვის ის იყო, რომ ,, ...ხალხი თავისი გადაკარგულიკერპის დაბრუნებას ელოდა და მოლოდინს არც მალავდა.”

გრაფი სეგედის აღნიშნული დასკვნები იმითაა საინტერესო, რომ გამოხატულია მისი, როგორცმსხვილი სახელმწიფო მოხელის შიში თვითმყრობელობის ფუძე-საძირკვლის შესაძლო რღვევისა დამინიშნებულია იმ საფრთხეზეც, რომელიც შეიძლება შექმნას ერთმა კონკრეტულმა პირმა - ამ შემთხვევაშიდათა თუთაშხიამ - გარკვეული ცოდნა-გამოცდილების დაგროვების შემდეგ (ახლადგააბრაგებულითუთაშხია კი იმჟამად ოციოდე წლის ყმაწვილკაცი იყო და შეეძლო მხოლოდ ის, რომ ეჯობნა ვინმესთვისმხოლოდ პიროვნულ დონეზე, ან წინააღმდეგობა გაეწია გარკვეული, თუნდაც შეიარაღებულიჯგუფისათვის). ასევე აღნიშვნის ღირსია ისიც, რომ სეგედის შიში ახალგაზრდა თუთაშხიას არ ცნობითდა შესაბამისად, მისი პიროვნების არცოდნითაა გამოწვეული (ცხადია, თუთაშხია იმ პერიოდშიბელადად ვერ გამოდგებოდა).

რაც შეეხება თუთაშხიას პოლიტიკურ მრწამს, ან მოქმედების რაიმე კონკრეტულ პროგრამას(პოლიტიკურს) იგი მას არც ციხიდან გამოსვლის შემდეგ გასჩენია, ჰქონია. ჩვენი ვარაუდით, იმიტომ, რომ ერისკაცი აუცილებელი არაა იყოს პოლიტიკური პარტიის ერთი რომელიმე რიგითი წევრი ან მისილიდერი. და რომ ერისკაცისთვის პოლიტიკა საერთოდ არ წარმოადგენს აუცილებელ სარბიელს, თუმცასაერო საქმეების კეთება პოლიტიკოსებსაც ძალუძთ, ხელეწიფებათ. ერისკაცი, უპირველეს ყოვლისა, თავისი ერის ტკივილების მკურნალია, ერის ორგანიზმის, მისი გონის, მსოფლმხედველობისთავისი ერის ტკივილების მკურნალია, ერის ორგანიზმის, მისი გონის, მსოფლმხედველობისგამაჯანსაღებელი. იგი წაღმამხედველია. ერისკაცის ინტერესების საგანი პიროვნული ან პარტიულისფერო კი არაა, არამედ საეროვნო. ერისკაცი მხოლოდ ის შეიძლება იყოს, ვისთვისაც პიროვნულითვითრეალიზაციის პროცესი დასრულებულია, ვინც იწყებს ფიქრს, ზრუნვას სხვაზე დაზოგადზე. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ციხიდან გაქცეული თუთაშხია უკვე აღარ იყენებს ტყეს ისეთსამალავად, როგორც ადრე აკეთებდა ამას. პირიქით, იგი იწყებს მეობადაკარგული, ზნედაცემული, გადაბირებული ადამიანების ურჩხულისთვის (იგულისხმეთ - აღზევებული ჟანდარმი, ასევე იმპერია) წართმევას, გადაკეთებას, მკურნალობას. იგი იწყებს დანგრეული, განადგურებული, ნაწილობრივ მისმიერ მიტოვებული სამყაროს ხელახალ შენებას, სულიერ გაწონასწორებას ცალკეული პიროვნებებისდონეზე: მოსე ჯაგალია, ძობა ძიგუა, ბონია მეწისქვილე და ა. შ. ეს იყო დათა თუთაშხიას ერისკაცურიმოღვაწეობის პირველი ეტაპი განხორციელებული ცალკეული პიროვნებების დონეზე (გზა ერისშვილების მომრავლებისა), რომლის ლოგიკური გაგრძელებაც უნდა ყოფილიყო მეორე ეტაპი - ამშვილების ერთობა სამშობლოს თავისუფლებისათვის, რაც მას არ დააცადა სახელმწიფომ მუშნიზარანდიას სახით და მასთან ერთად.

თუ საქართველოში მყოფი ზარანდია იმპერიის ერთ-ერთ მსახურად შეიძლება ჩაითვალოს, პეტერბურგში გადაბარგებული უკვე იმპერიის ერთ-ერთი პატრონთაგანია. შესაბამისად, პეტერბურგელი ზარანდია მომართული თუთაშხიას წინააღმდეგ, არა მხოლოდ პიროვნული ინტერესებიდან გამომდინარე ებრძვის საკუთარ ბიძაშვილს (თუნდაც ფენომენს), არამედ იმპერიის, როგორც საკუთარი სამფლობელოს ინტერესებიდან გამომდინარეც. ამიტომ, თუთაშხიას მიერ ზარანდიასთვის ცხენის ,,ჩუქების” წარმატებული ოპერაცია არა მხოლოდ პირველის პიროვნული ჯობნის გამოხატულება იყო მეორეზე, არამედ თუთაშხიას მიერ იმპერიული ძალების დამარცხებისაც, ვინაიდან ცხენის ,,მოპარვა” (ძმადნაფიცის ხელით) და ,,გადაცემა” აბრაგმა ზარანდიას მიერ ადრე მოსყიდული ადამიანების უკან ,,გამოსყიდვის” გზით მოახერხა. შესაბამისად, თუთაშხიას მკვლელი ზარანდიათი გაძლიერებული სახელმწიფოა. დათა თუთაშხია ცალკე აღებულ პიროვნებაში განსხეულებული საქართველოა, ზოგადკაცობრიულ ფასეულობებზე დაფუძნებული ეროვნული ძალა, მაშინ როცა ზარანდია ცალკე აღებულ პიროვნებაში განსხეულებული იმპერიული ეროვნული ძალა, მაშინ როცა ზარანდია ცალკე აღებულ პიროვნებაში განსხეულებული იმპერიული (გაუცხოებული) ძალაა.

,,დათა თუთაშხია” რომანია, სადაც ნაჩვენებია ეროვნულითავისუფლებისკენ მიმავალი გზა და ნაჩვენებია, თუ როგორ შეიძლება გაკვალოს ეს გზა ერთმა ადამიანმა, რომელმაც პიროვნული ზრდის ზემოაღნიშნულ ეტაპებს ოც წელიწადზე მეტი დრო მოანდომა. ამიტომ შესაძლებელია იმის მტკიცება, რომ დათა თუთაშხია არის არა მხოლოდ სოციალური, ან საზოგადოდ ზნეობრივი გმირი, არამედ იგი არის ეროვნული გმირი, ეროვნული ინტერესების გამომხატველი ზნეობრივი გმირი, რომელი ინტერესების სრულად გამოხატვაც მასარ დააცადა იმპერიულმა სახელმწიფომ მუშნი ზარანდიას სახით.---------------------------------------------------------------------------------------------------------

“…ზოგი ადამიანი იქნებ ყველაფრით, ათასი საუკეთესო ღირსებით იყოს შემკული და მათისწორედ გამოყენების უნარი კი არ გააჩნდეს. ღირსებები ერთი მონაცემია, მათი სწორადგამოყენების უნარი – მეორე.ორ ადამიანს იქნებ თანაბარი შესაძლებლობები, მაგრამ სხვადასხვაგვარი ზნეობა ჰქონდეს; მაშინყოველი მათგანი თავის შესაძლებლობებს საკუთარი ზნეობის თანახმად გამოიყენებს. ადამიანისნამოქმედარი ღირებულებები მისი ზნეობის ღირებულებებით განისაზღვრება. “ასე მოხდადათასა და მუშნის შემთხვევაშიც. განგებამ ორივე ძმა თანაბარი შესაძლებლობებითდააჯილდოვა, თუმცა დათამ სხვა გზა აირჩია, მუშნიმ – სხვა. მიუხედავად იმისა, რომ მათ მიერარჩეული გზის მიხედვით ისინი ერთმანეთის მტრებად ითვლებოდნენ, ერთმანეთის სიყვარულიარასდროს დაუკარგავთ.

დათა მუშნის: ” შენს საკეთებელსაც და ჩემს საკეთებელსაც ჩვენი ძმობის სიწმინდე ჯობია, მუშნი.”ბატონი მუშნი ზარანდია რევოლუციისა და ცარისტული პოლიტიკის დამხობისწინააღმდეგი ( ან დროებით წინააღმდეგი) იყო, რადგან ფიქრობდა: ” როდესაც ახალიძალმომრეობა ძველი ძალმომრეობის წინააღმდეგ იბრძვის, წესიერი კაცი ძველ ძალმომრეობასუნდა მიემხროს, რადგან არავითარ საჭიროებას არ წარმოადგენს მიემხრო იმას, რაც არსებითადვერ გააუკეთესებს ადამიანს, მაგრამ მოიტანს ახალ უბედურებებს, კვლას და ათასგვარბოროტებას მაშინ, როდესაც ძველიც თავსაყრელია.”საინტერესოა მუშნი ზარანდიას დამოკიდებულება ჯამაგირის( ხელფასის) შესახებაც. იგიმიიჩნევდა: ” ისეთი ჯამაგირი არ არსებობს , კაცს რომ ეყოს. კაცი უნდა ეყოს ჯამაგირს. რაც მეტსმოგცემენ, მით მეტი მოგინდება. ჯამაგირი კი არ არის დიდი და პატარა, მადაა დიდი და პატარა. “

დათა თუთაშხიას დამოკიდებულება ადამიანების ზნეობრივ ღირსებასთან დაკავშირებით:” მე რომ ადამიანს და მის ზნეს ვხედავ, ყველა კაცი ისე ცხოვრობს და ისე იქცევა, როგორც

თვითონ მოსწონს, და სხვა კაცი მის საქმეში არ უნდა ჩაერიოს, არ უნდა შეუშალოს ხელი. შენ გატანჯული გგონია და მას უხარია და მოსწონს, თურმე, თავისი დღე და ხვედრი. მგონია, არც ერთი კაცი არაა ქვეყანაზე მისთანა, სხვისი ჩარევის და დახმარების ღირსირომ იყოს. “

დათას ასეთი დამოკიდებულება გახდა მიზეზი იმისა, რომ მრავალი მტერი გაიჩინა და ბევრიადამიანი სწორედ მას აბრალებდა თავის უბედურებას. თუმცა დათა საკუთარ პრინციპს

იცავდა და მართლაც, არავის საქმეში ერეოდა. ამ ქმედების მოტივი კი მისივე სიტყვებშინათლად არის გადმოცემული.

ზოგადად დათას ცხოვრებისადმი დამოკიდებულებას კი მარტინ ლუთერის ნათქვამიფრაზა საუკეთესოდ გამოხატავს: ” აქა ვდგავარ და სხვაგვარად არ ძალმიძს!” დათა ფიქრობდა :ფრაზა საუკეთესოდ გამოხატავს: ” აქა ვდგავარ და სხვაგვარად არ ძალმიძს!” დათა ფიქრობდა :”როგორიც გინდა იყოს საქმე, სიყვარულით თუ არ მიუდექი – ვერ მოერევი. კაცი მტრად

თუ ჩათვალე, შეგძულდება და მისი მოტანილი ზიანის კარგ საქმედ გადაკეთებაში სიძულვილივერ გამოგადგება ამხანაგად. მიტომაა, მტრად რომ არ უნდა ჩათვალო ცუდი კაცები,

მან ჩაგთვალსო მტრად, გდიოს, გებრძოლოს, ის მდევარი იყოს, შენ – დევნილი და ხალხიშენს საქციელს მიბაძავს, შენს მხარეს დაიჭერს მაშინ. ცუდ კაცს ნურც მტრად ჩათვლი,ნურც მოყვარედ. მის გაფუჭებულ საქმეს და მის მოტანილ ზიანსუნდა ხედავდე – არაფერსსხვას. ამას უნდა დევდე და კარგ საქმედ აქცევდე. სხვები დაინახავენ, კარგმა გლახას აჯობაო,

მოგბაძავენ თვითონაც, უკეთესი გახდებიან, ვიდრე იყვნენ, გამრავლდება ასეთი ხალხი დაგაუჭირდება ავ საქმეს. ესაა აბრაგის ვალი და ყველა კაცის ვალი. ასეა ეს!

ამონარიდები ნაწარმოებიდან:

” ” თავისითავისი მიზნებისმიზნების განხორციელებისგანხორციელების დროსდროს ამაამა თუთუ იმიმ ილეთისილეთის ჩატარებისჩატარების შესაძლებლობასშესაძლებლობას მოკლებულიმოკლებულიადამიანიადამიანი წააგავსწააგავს ხეიბარსხეიბარს, , რომელიცრომელიც, , ვთქვათვთქვათ, , ცალხელააცალხელაა დადა თავისთავის ყველაყველა წარუმატებლობასწარუმატებლობას მხოლოდმხოლოდამითამით ხსნისხსნის; ; ცალხელაცალხელა არარ ვიყოვიყო, , კურდღელსკურდღელს დავეწეოდიდავეწეოდი დადა გადავასწრებდიოგადავასწრებდიო! ! ესეს ამაამა თუთუ იმიმ უნარსუნარსმოკლებულიმოკლებული კაცისკაცის ფილოსოფიააფილოსოფიაა. “. “მუშნიმუშნი ზარანდიასზარანდიას მიერმიერ გამოთქმულიგამოთქმული აზრებიაზრები გრაფგრაფ სეგედთანსეგედთან საუბრისასსაუბრისას: ” : ” არსებობსარსებობს ამდენიამდენი დადა ამდენიამდენიუკვეუკვე ცნობილიცნობილი თვისებათვისება, , ვთქვათვთქვათ, , სიყვარულისიყვარული, , სიძულვილისიძულვილი, , სიკეთესიკეთე, , ბოროტებაბოროტება, , სხვანისხვანი დადა სხვანისხვანი, , ხოლოხოლო ცხრილისცხრილის ამდენიამდენი დადა ამდენიამდენი უჯრაუჯრა დროებითდროებით შეუვსებელიშეუვსებელი რჩებარჩება. . მერემერე გავაგავა დროდრო დადა თავისითავისიბინადარიბინადარი ალბათალბათ ყველაყველა უჯრასუჯრას გამოენახებაგამოენახება..ვფიქრობვფიქრობ, , რომრომ ნორმალურნორმალურ ახალშობილსახალშობილს იმთავითვეიმთავითვე დაჰყვებადაჰყვება ხოლმეხოლმე ადამიანისადამიანის ყველაყველა ზნეობრივიზნეობრივითვისებისთვისების ჩანასახიჩანასახი დადა ამამ ჩანასახისჩანასახის ზრდაზრდა--განვითარებისგანვითარების, , ჩამოყალიბებისჩამოყალიბების, , დახვეწისდახვეწის შესაძლებლობაცშესაძლებლობაც. . საფიქრებელიასაფიქრებელია, , რომრომ ერთსაერთსა დადა იმავეიმავე ახალშობილსახალშობილს ყველაყველა ზნეობრივიზნეობრივი თვისებისთვისების ჩანასახიჩანასახი ტოლიტოლისიდიდისასიდიდისა ვვერერ ექნებაექნება. . ალბათალბათ, , ზოგიზოგი ჭარბიჭარბი პოტენციისაპოტენციისა ექნებაექნება დადა ზოგიცზოგიც ნაკლულისანაკლულისა, , მაგრამმაგრამ თუკითუკიმათიმათი ზრდაზრდა--განვითარებისგანვითარების, , ჩამოყალიბებისჩამოყალიბების, , დახვეწისდახვეწის პირობებიპირობები, , ანუანუ გარემოგარემო, , ერთიერთი რომელიმერომელიმემათიმათი ზრდაზრდა--განვითარებისგანვითარების, , ჩამოყალიბებისჩამოყალიბების, , დახვეწისდახვეწის პირობებიპირობები, , ანუანუ გარემოგარემო, , ერთიერთი რომელიმერომელიმეზნეობრივიზნეობრივი თვისებისთვისების მძაფრმძაფრ ზრდასზრდას არარ იწვევსიწვევს, , მოსალოდნელიამოსალოდნელია, , რომრომ პროდუქტიცპროდუქტიც მეტმეტ--ნაკლებადნაკლებადნორმალურნორმალურ თვისებებიანითვისებებიანი დადგებადადგება, , ანუანუ ისეთიისეთი, , რომელსაცრომელსაც ჩვენჩვენ ნორმალურნორმალურ ადამიანებსადამიანებს ვუწოდებთვუწოდებთ. . ახლაახლა გამონაკლისებსაგამონაკლისებსა დადა გადახრებსგადახრებს მივმართოთმივმართოთ.. ხომხომ შეიძლებაშეიძლება, , რომრომ დაიბადოსდაიბადოს ისეთიისეთი ადამიანიადამიანი, , რომელსაცრომელსაც სიხარბესიხარბე, , მომხვეჭელობამომხვეჭელობა დადა სიძუნწესიძუნწე მძლავრიმძლავრი მონაცემებითმონაცემებით დაჰყვებადაჰყვება, , ხოლოხოლო ამისამისსაწინააღმდეგოსაწინააღმდეგო თვისებებითვისებები სუსტსუსტ, , უმწეოუმწეო ჩანასახადჩანასახად? ? ისიცისიც ხომხომ შესაძლებელიაშესაძლებელია, , რომრომ ასეთასეთ ადამიანსადამიანსშეექმნასშეექმნას ზრდაზრდა--განვითარებისგანვითარების გარემოგარემო, , რომელიცრომელიც მძლავრმძლავრ მონაცემსმონაცემს მძაფრადმძაფრად განავითარებსგანავითარებს დადასუსტსუსტ მონაცემებსმონაცემებს კიკი დათრგუნავსდათრგუნავს, , დაასუსტებსდაასუსტებს, , პრაქტიკულადპრაქტიკულად მოსპობსმოსპობს კიდეცკიდეც? ? მაშინმაშინ ასეთნაირადასეთნაირადჩამოყალიბებულიჩამოყალიბებული ადამიანიადამიანი რარა გზასგზას დაადგებადაადგება დადა ამამ გზაზეგზაზე როგორროგორ თვისებებსაცთვისებებსაც გამოამჟღავნებსგამოამჟღავნებს, , მგონიმგონი, , ამაზეამაზე ლაპარაკილაპარაკი ზედმეტიცზედმეტიც უნდაუნდა იყოსიყოს.”.”

გრაფი სეგედის აზრით: ” მიღებულია ვიფიქროთ, რომ ადამიანის ცხოვრება მის, მეტნაკლებადმნიშვნელოვან საქციელთა ჯამია. ყოველი ჩვენგანი განუწყვეტლივ მოქმედებს, ქმნის, ან ანგრევს დაყოველივე ამას, აუცილებლად, ზნეობრივ საფუძველს უმარჯვებს. ჩვენი საქმეების შენობა ჩვენივეზნეობის საძირკველზე დგას: ერთნი ჯერ მოიქცევიან და შემდეგ ეძებენ, ვერ პოულობენ და ამიტომთხზავენ თავისი საქციელის გამართლებას. მეორენი იძულებულნი არიან, კანონს თუ საზოგადოებრივაზრს ანგარიში გაუწიონ; ამიტომ თავის მომავალ ცუდ საქციელს დიდი რუდუნებით ნიღბავენ დაუანგარობის სამოსელში ჰხვევენ. მესამენი მომავალ საქციელს ჯერ საკუთარი ზნეობის პოზიციებიდანგანიხილავენ და შემდეგ ამოქმედდებიან ან თავს შეიკავებენ. მაგრამ არიან ადამიანები, რომელნიც, ზნეობის გაუთვალისწინებლად, წინასწარ განუსჯელად მოქმედებენ, არც მერე ეძებენ ზნეობრივგამართლებას და საქციელი კი ყოველთვის სწორი გამოუდით.”“არიან ქალები, რომელთა სილამაზე და მომხიბვლელობა ურთიერთობაშიიჩენს ხოლმე თავს და არა დანახვისთანავე.”“ღონიერის წინაშე ქედის მოხრა და მორჩილება სიკვდილის შიში არის.”“კაცი როგორაა ხომ იცი? ერთ საქციელში ავსაც თუ ხედავს და კარგსაც, ხშირად მარტო ავს მიბაძავს და კარგს არა, ვიცი მე ეს.”ხშირად მარტო ავს მიბაძავს და კარგს არა, ვიცი მე ეს.”“თუ შიში არ გაქვს, მაშინ არც გზღუდავს არაფერი და გბორკავს რამე დარასაც გული გკარნახობს, იმას სჩადიოდე, იქნება, ყოველთვის. ესაა თავისუფლებ, აბა რა?! აბა თქვი შენ, რიშ ძლიოს შიშს კაცმა, თუ განგებასამის უნარი არ მიუცია მისთვის?.. ცული უნდა მაგას, ცეცხლი და სატევარი!მაგ ცულს, ცეცხლსა და სათევარ სიკეთე ჰქვია.”“სიკეთე ის არის, რაც ყველასთვის კარგია. მადლი ქენი, ქვაზე დადე და შედეგსარ დაელოდო.- წადი, სხვა მადლი ჰქენი. სიკეთეც ეს არის და მისითესვის აუცილებელი პირობაც.”“არ ვიცით, რისთვის ვიცოცხლოთ და ან რისთვის დავიხოცოთ.”“თუ ვინმეს უჭირს თავი გაწირე, მაგრამ იხსენი.”საკმაოდ მნიშვნელოვანია ქალბატონი ნანოს პერსონაჟიც. დათა თუთაშხიამ თანამოძმესთან საუბრისას აღნიშნა, რომ ჰქონდა გრძნობა( ერთხელ), რომელიც ალბათ სიყვარული იყო. მე ვფიქრობ ამ სიტყვებისწარმოთქმისას იგი ქალბატონ ნანოსა და მასთან გატარებულ წუთებზე ფიქრობდა.

ნანოსა და დათას მიმოწერა:ნანო დათას: “იმის საბაბი არ მომიცია, რომ ჩემს სიყვარულში შიში გეგრძნო. განა პირველსავე დღესუფიქროდ და უყოყმანოდ ა დაგიახლოვდი? ვერ მატყობ, რომ ბედნიერიცა ვარ, მიხარია კიდეც, გულისთქმას მივდევ და არც არაფერი მენაღვლება?მე ჯერ შენი სული დავინახე და სიყვარული მერე დაიწყო. სადაც გული მომიყვანს , იქ მივალ, ოღონდამით შენს ბედნიერებას მცირედი მაინც შეემატოს. შენთვის მიყვარხარ, გესმის? სხვანაირად ხომ მამაკაცისსიყვარული კი არა, მხდალის ტრფიალი იქნებოდა ! მე ყველაფრისათვის მზად ვარ, გეძახი კიდეც დამაინც… ვფიქრობ, რომ არ მოხვალ.”დათა ნანოს: “მეტისმეტად გაგვირთულდა ყველაფერი, ქალბატონო ნანო, მაგრამ უამისობაც არ შეიძლება, ის არის საქმე, დაბრკოლებები დაუხვედრა სიყვარულს ფიქრმა.მამაკაცმა რომ ქალს თავი შესთავაზოს ან მართლა უნდა იყოს ამ ქალის ღირსი თვითონ და ან უნდა ეგონოსუკეთესი ვარო, მგონია მე.ყველა წესიერი ქალიც ასეა, ალბათ – თავისზე უარეს მამაკაცს ნებით არ დაჰყვება სიყვარულზე.” ამონარიდები წიგნიდან:ამონარიდები წიგნიდან:“ზრდადამთავრებული ადამიანი სხვა ადამიანებთან თუ მოვლენებთან ურთიერთობასწინასწარშეთვისებული სტერეოტიპებით ახორციელებს. იგულისხმება საქციელის სტერეოტიპი. განვმარტოთ,სტერეოტიპის აღქმა–შეთვისების პროცესი დაბადებიდანვე იწყება და,ძირითადად, ოცი, ოცდახუთი წლის ასაკისთვის მთავრდება. ამის შმდეგ მიმდინარეობს მათი დახვეწა–რაფინირება, ანუ თვით სტერეოტიპის ქვესტერეოტიპებად დანაწევრება და ეს მთელი სიცოცხლის მანძილზე გრძელდება.” “სტერეოტიპი, პირველ რიგში თანდაყოლილი თვისებებისა და გარემოს ურთიერთზემოქმედებისპროდუქტია და ყველა სტერეოტიპი ერთად– ის კომპლექსი, რომელიც ქმნის ადამიანის დამოკიდებულებას, როგორც გარემოსადმი, ისე საკუთარი შინასამყაროს მიმართ. ამგვარად, თუ სტერეოტიპი ერთრომელიმე მოვლენასთან ურთიერთობის წინასწარ შემუშაებული ხერხია – დამოკიდებულებას მთელსამყაროსთან ურთიერთობის პრინციპი შეიძლება ეწოდოს.”მუშნი ზარანდიას პრინციპები: ” არასოდეს გადადო ხვალისთვის ის, რის გაკეთებაც დღეს შეიძლება.”“ნუ გააკეთებ დღეს იმას, რასაც ხვალ გაკეთება უფრო მოუხდება.

”უწინ ძმადნაფიცობის წესი და რიგი ისეთ იყო, თუ ძმადნაფიცი გეტყოდა, წამომყე, საჭიროება მაქვსო– უნდა წაჰყოლოდი და სანამ თავად არ გიამბობდა – ამ და ამ საქმეზე მივდივართო, შენ არ უნდა გეკითხა, სადა და რისთვის მიგყევარო. ამ წესს სათავედ ისა ჰქონდა, რომ ძმადნაფიციძმადნაფიცს თავზე ხელასაღებ საქმეზე მხოლოდ მაშინ წაიყვანდა, თუ სხვა გზა მართლად აღარაფერიექნებოდა. წაიყვანდა და ტყვიასაც ჯერ თავად დაუხვდებოდა. ””სიცრუე შიშმა იცის. ””საქციელისა თუ იდეის პირველსაწყისად მაინც ალღო მიმაჩნია. შემთხვევითობა და ”იღბლიანი” ადამიანი თუ არსებობს კიდეც, მისი ირლიანობა იმაში მდგომარეობს, რომ განგებამ ალღო დააყოლა.””ბოროტების დათრგუნვა განგიზრახავს, მაგრამ იგი ბოროტებითვე ვერ დაითრგუნება. როცა ძალადობასძალადობითვე სპობ, მართალია, ერთ ბოროტებას ანადგურებ, მაგრამ იმავე ადგილზე რამდენიმე ახალიაღმოცენდება ხოლმე. შენ ამას ვერ ხედავ ან დანახვა არ გსურს. ”

”უნიჭობაზე საშიში ნიჭიერებაა, როცა მას მაღალი ზნეობა და ღმრთის მოშიშობაარ ახლავს თან. ნიჭიერი კაცის ყველა საქციელი გადამდებია, მაგალითისარ ახლავს თან. ნიჭიერი კაცის ყველა საქციელი გადამდებია, მაგალითისძალა აქვს. ””ხდება ზოგჯერ, ტრიალებს ადამიანის გონებაში ფიქრი, მაგრამ სანამდე სხვაარ ეტყვის პირდაპირ და დალაგებით იმ ფიქრისას, არ აქცევს იმდენყურადღებას კაცი.””წესიერ ოჯახში ერთი თუ გამოვიდა ბოროტი და უხსენებელი, იმ ოჯახის მეორეკაცს არ აქვს უფლება, ერთის ბოროტება მთელი ოჯახისა და მოდგმის სახელადდა სალანძღავად აქციოს. ოჯახის სახელი სუფთა უნდა დარჩეს ხალხის და

მომავლის თვალში. გასწავლიდით მე თქვენ: შენს სამშობლოში შენი ოჯახისდესპანი უნდა იყო და სამშობლოს გარეთ ერის დესპანი, რადგან შენი საქციელიშინ ოჯახის სახეა და გარეთ– შენი ერის! სწორედ ცხოვრება თუ გინდა – ეს არის. ”

” როცა ორმა ადამიანმა ამა და ამ თემაზე საუბარს ერთელ გვერი აუარა – მომავლისთვის გადადო, მესამედ, ვითომ უადგილოდ ჩათვალა, და ბოლოს თვითდინება არჩია, მაშინ, რაც უფრო მეტი დროგადის, ის საუბარი მით მძიმე, საჩოთირო და შეუძლებელი ხდება. ””ადამიანს თუ გულზე რაიმე სადარდებელი აწევს, მაშინ თავის საწუხარზე სხვებთან საუბრისმოთოვნილებაც აწვალებს – უპირატესად ჭკვიან, საქმეში ჩახედულ კაცებთან საუბრისა. ””ადამიანი, პიროვნება თითქმის ყოველთვის ტყუის. ხალხი, ერი – ყოველთვის მართალია,.””ერთი ბოროტება რომ ხდება, რაიმე, შენს დასანახზე და ხელმისაწვდომზე, მისი მოსპობა ადვილია, ძალიან. ეგ არის, არაფერი საქმე არ არის ეს, სხვაგან უფრო მეტი ბოროტება მოხდება, უეჭველია, მიზეზი თუ არ მოსპე იმ ბოროტების, ბუდე თუ არ დაუნგრიე. ბუდე აქვს ყველაფერს მზის ქვეშდა –ბოროტებასაც. ვოროტების ბუდის დანგრევა დიდი საქმეა ძალიან. ისე დიდი საქმეა ეს, რომგასაჭირადაც ღირს და სიკვდილადაც.””გამბედაობა ჩვეულებაა.” ”გაწამებულს და გატანჯულს რომ ნახავ ვინმეს, უნდა

იღონო რაიმე, რომ ეშველოს იმ კაცს, ადამიანი თუ ხარ. ამას ვშვრებოდი მე, მაგრამ თვითონაც ხომ უნდა გაანძრიოს თავი და ხელი და ხომ უნდა უშველოსიღონო რაიმე რომ ეშველოს იმ კაცს ადამიანი თუ ხარ ამას ვშვრებოდი მემაგრამ თვითონაც ხომ უნდა გაანძრიოს თავი და ხელი და ხომ უნდა უშველოსთავის თავს და მის ბედში მყოფსაც, სიკეთე და სამართალი თუ უნდა. თვითონარ გაანძრევს ხელს არასგზით: ერთი –იმიტომ, რომ არ იცის, ვინ ან რა არის მისიგამამწარებელი და გამტანჯველი და მეორე ის, რომ თუ დაანახვე და გააგებინე, – აგერ ეს არის მიზეზი, უბედური რომ ხარ და ამას უნდა მოსპობაო – ვერშებედავს, მისას ბუზს ვერ აუქნევს ხელს. მისივე სიკეთისთვის როგორ უნდადავანძრევინო კრინტი, ხელი როგორ გავანძრევინო, ეს მინდა ვისწავლო.””ადამიანთა უმრავლესობა ხშირად ამბობს,–რეგვენი ვარო, მაგრამ ისეთს ვერავისიპოვნით, რომ ეს სჯეროდეს. სამაგიეროდ, იშვიათად შეხვდებით ისეთპატიმარსაც, ვინც რამდენადმე დამნაშვედ მაინც არ თლიდეს თავს და აქ იმისმოტანა შეიძლება, რომ არ არსებობს ნორმალური ადამიანი, ვისაც ცოტათიმაინც სულელად არ მიაჩნდეს თავისი თავი თავის თავთან მარტოს.”

”ნამდვილ სიყვარულს დრო სჭირდება.””სიყვარული სულიერია. ერთხანს მაინც უნდა იყოთ ერთად, რომ სულში ჩახედოთ ერთმანეთს, მისი სულიერი რაღაც–რაღაცები შენი სიცოცხლისათვის აუცილებელი რომ გახდება, მაშინ დაერქმევათქვენს ურთიერთობებს სიყვარული. ასე მგონია მე და, შენი შვილების დედაც თუ არის ის ადამიანი, ამახვილებს სიყვარულს ეს. ”ერთ–ერთი პერსონაჟის წერილი შვილს: ”მივდივარ, შვილო, მე და იცოდე სამუდამოდ, ავასრულე კაცისდანიშნულება, როგორც შემეძლო, რისი საშუალებაც მომცა ბუნების ძალამ. სათხოვარი და ანდერძიმაქვს შენთან: კაცური კაცის სიცოცხლე ის არის, რომ უნდა იწვოდე კვარივით, სანთელივით, კოცონივით, მზესავით – როგორ ხვედრსაც გარგუნებს განგება, ისე. იმაზეც უნდა იფიქრო, შნ რომ ჩაწრები, წყვდიადმაარ დაისადგუროს ირგვლივ, ან შენ რომ ხარ, მაგ ერთ ფიორა ადგილზე, მაინც, სანამდე ანთიხარ, სეუნდაენთო, შვილო, რომც სხვაც აანთოს შენმა სიცოცხლემ და აღარ შეიქნება სიბნელე შენი წასვლის შემდეგ. ვიმედოვნებ, ასე იცხოვრებ და მივდივარ დამშვიდებული. თვრამეტი წლისას წააკითხე ბიჭს ეს ბარათი, კატიაკატია.”

სანდრო კარიძის მონოლოგი:” ხალხი ხელებია და სტომაქი. ერი– მაღალი ზნეობა და შორსმჭვრეტელობა. ხალხი სულიერსადა ნივთიერ ღირებულებებს ქმნის და ვინაიდან მოთოვნილება ყოველთვის სჭარბობს შექმნილს, მას აქვს დაუოკებელი მისწრაფება მთლიანად შთანთქას არა მარტო ის, რაც თვითონ შექმნა, არამედ ისიც, რაც მანამდეა შექმნილი და შთანთქმას გადარჩენილი. ერი ცალკეულ პიროვნებებშითუ მათ ერთობლიობაში განხორციელებული ის მარადისი სულია, რომელიც ნებაყოფლობითკისრულობს მთელი ეთნიკური ორგანიზმის წარსულზე, აწმყოსა და მომავალზეპასუხისმგებლობას. ერი დამაოკებელი, მომწესრიგებელი საწყისია, სულიერ და ნივთიერსაუნჯეთა დამგროვებელი, მცველი. გახსოვთ? – ”ცხოვრება სულიერი და ხორციელი სარჩოსმოპოვების პროცესია, ხოლო ზნეობა – ამ პროცესის მომწესრიგებელი ძალა” ერის ცნებასა დაზნეობის ცნებას შორის ტოლობის ნიშანი ზის.” ”ერს, ანუ უკვდავების, მარადისობისგამახორციელებელ ძირითად ძალას ის ადამიანები წარმოადგენენ, ვინც ქვეყანას აძლევსყველაფერს, თუკი რამ გააჩნია და იღებს მისგან მხოლდო იმდენს, რამდენიც არსებობისათვის, ანუ ყველაფრის მისაცემად სჭირია.”ანუ ყველაფრის მისაცემად სჭირია.””გადარჩენილი ერები მთელი თავისი ისტორიის მანძილზე ფიზიკური არსებობისშესანარჩნუებლად, თვისუფლებისთვის, სულიერი საუნჯის გადასარჩენად იბრძოდნენ და ესბრძოლა მათთვის წრთობის პროცესს წარმოადგენდა, ცხოველმოსილების სტიმულატორი იყო. მპყრობელი ერების შემთვევაში სხვა მოვლენებთან გვავქს საქმე: პყრობას, დაოკებას, წინააღმდეგობის ჩახშობას დიდი ძალისხმევა სჭირდება. ასი ხალხის პყრობას– ასჯერ მეტიძალისხმევა. უსაზღვრო და ამოუწურავი მზისა ქვეშე არაფერია. მპყრობელი ერის ენერგიასაცაქვს თავისი საზღვარი. იღლება, იფიტება, ცხოველმოსილება უდუნდება. ჯერ პყრობის უნარსკარგავს, შემდეგ თავდაცვისას, მერე სხვა ერებში ითქვიფება და ბოლოს არსებობასაც წყვეტს. ”

მოსემოსე ზამთარაძეზამთარაძე იხსენებსიხსენებს საირმეზესაირმეზე არქიფოარქიფო სეთურთანსეთურთან მისიმისი დადა დათასდათასსტუმრობისსტუმრობის ამბავსამბავს. . მასპინძელსმასპინძელს ოჯახობაოჯახობა ქუთაისშიქუთაისში ჰყოლიაჰყოლია, , ამამ სახლშისახლში კიკიმარტომარტო უცხოვრიაუცხოვრია. . მოსემოსე სს მანამდეცმანამდეც გამოუზამთრებიაგამოუზამთრებია არქიფოსთანარქიფოსთან დადა დიდადდიდადახარებდაახარებდა თურმეთურმე ასეთიასეთი კაცისკაცის მობრძანებამობრძანება მასპინძელსმასპინძელს არაარასტუმართმოყვარეობისსტუმართმოყვარეობის,,არამედარამედ ““სახელისათვისსახელისათვის”, ”, რომრომ არავისარავის გაებედაგაებედა მისიმისიდაყაჩაღებადაყაჩაღება. . იმისიმის გამოგამო,,რომრომ დათასთვისდათასთვის ყოფილიყოყოფილიყო უცხოუცხო სახლშისახლში ყოფნაყოფნაუსაფრთხოუსაფრთხო დადა თავადთავად მასპინძლისათვისაცმასპინძლისათვისაც, , მოსემმოსემ თუთაშხიათუთაშხია არქიფოსარქიფოს ფორიადფორიადგააცნოგააცნო. . ამამ სახლსსახლს გასაოცარიგასაოცარი წესწეს--ჩვეულებებიჩვეულებები ჰქონდაჰქონდა დადა მსახურნიცამსახურნიცა დადახალხიცხალხიც ფრიადფრიად უცნაურიუცნაური ჰყავდაჰყავდა სეთურსსეთურს. . მისიმისი მარჯვენამარჯვენა ხელიხელი-- კაკოკაკო თაბაგარითაბაგარიდადა ასინეთაასინეთა ““საპასუხისმგებლოსაპასუხისმგებლო თანამდებობებზეთანამდებობებზე” ” ჰყავდაჰყავდა გაწესებულიგაწესებული,,მათიმათიმოვალეობამოვალეობა მამამარჩენალმამამარჩენალ არქიფოარქიფო სეთურისსეთურის ამბიციურიამბიციური მორალისმორალის დაცვადაცვა დადახალხზეხალხზე ამამ ““მორალისმორალის””იძულებითიიძულებითი გავრცელებაგავრცელება იყოიყო. . რომელიმერომელიმე სახელმწიფოსსახელმწიფოსდაზვერვისდაზვერვის სამსახურსსამსახურს რაიმერაიმე რომრომ გამოჰპარვოდაგამოჰპარვოდა უფროუფრო დასაჯერებელიადასაჯერებელია მაგრამმაგრამ

ასინეთა “კარგად გაწვრთნილი სალდათივით” ესლმებოდა სტუმრებს, კარს აყურადებდა,რომ ყველასნატქვამი და ნაფიქრი მარჩენალისთვისმოეთხრო.კაკო თაბაგარი კი დილის 6 საათზე ზარებსრეკდა, მუშა ხალხს აფხიზლებდა და სამუშაოდიწვევდა ლოცვით:”მომძღვნელმან ჩვენის პურისა დასარჩოსი,მამამან ჩვენმან უსათნოესმან დაუკეთილესმან,რომელ არს არქიფო,-იცოცხლოსმარადჟამს!” -პასუხად კი ხალხი “პოლიქრონიონს” ეტყოდა,რაც ქართულად მრავალჟამიერს ნიშნავს.

ხალხზეხალხზე ამამ მორალისმორალის იძულებითიიძულებითი გავრცელებაგავრცელება იყოიყო რომელიმერომელიმე სახელმწიფოსსახელმწიფოსდაზვერვისდაზვერვის სამსახურსსამსახურს რაიმერაიმე რომრომ გამოჰპარვოდაგამოჰპარვოდა უფროუფრო დასაჯერებელიადასაჯერებელია, , მაგრამმაგრამასინეთასასინეთას ვერაფერსვერაფერს გამოაპარებდაგამოაპარებდა ვერავინვერავინ არქიფოსარქიფოს ““სამფლობელოშისამფლობელოში”. ”.

დამშეულ მუშებს საწუხარის ამოთქმაც ეკრძალებოდათ, სპირიდონა სულანჯია იმისთცის დასაჯეს,რომგაუბედავს და უთქვამს:”არქიფო სწორედ იმდენს გვაძლევს,შიმშილით რომ არ დავწყდეთო!”არქიფოსპასუხი კი ასეთია:” სიმდიდრეს და ფუფუნებას მოაქვს ყველაფერი გარყვნილება და უზნეობა. ვთქვათ, და, მივეცი სპირიდონა დოყლაპიას, რომ ვაძლევ, იმაზე მეტი. კიდევ მეტი მოუნდება და რომ აღარექნება, მაშინ გაუბედურდება პარვას და შურიანობას მოკიდებს ხელს. თხა თუ გაძღა, მგელზენადირობას მოინდომებს, ხომ გაგიგონია? რა გამოდის აქედან? კაცისთვის კაი თუ გინდა, არ უნდაგააძღო და გააღორმუცელო. რატომ თქვა სპირიდონა სულანჯიამ ის, რაც თქვა? გოჭები დააზარდამაგან. ცხრა იყო, ექვსი მე წამოვიყვანე და სამი მას დავუტოვე. გაყიდა, ფული შეუვიდა ოჯახში დამიტომ. რვა უნდა წამომეყვანა, მისთვის ერთი დამეტოვებინა და არაფერს იტყოდა მაშინ. ასეა ეს. ახლა, ერთ კვირას არ გაიყვანს კაკოია თაბაგარი სამუშაოზე სპირიდონა ყბედს, დააკლდებათ მის შვილებს დაინანებს, რატომ ვთქვიო. სხვისთვისაც მაგალითი იქნება ეს, აღარავინ იტყვის მისთანას და თვითონსპირიდონაც სიხარულით ცას ეწევა, ისევ რომ მისცემენ სამუშაოს და საშოვარს. სპირიდონას ნათქვამიდიდი ცოდვაა ნამდვილად. თვითონ შეცდა და დაზარალდა, ეს არაფერი კიდევ, მარა სხვასაც რომწაუჯიკავა და უბიძგა, შენც თქვი და გაუბედურდიო ისაა, რაცაა. მე თუ ამ ხალხის პატრონი ვარ, იმაზეც უნდა ვიფიქრო, რომ რაც ხალხს დააზარალებს და გზიდან გადააცდენს, სანამდე გაზრდილა დაიმაზეც უნდა ვიფიქრო, რომ რაც ხალხს დააზარალებს და გზიდან გადააცდენს, სანამდე გაზრდილა დამოღონიერებულა ის, იქამდე უნდა ჩაიქოლოს და ჩაქვავდეს. ხალხზე თუ არ ვიზრუნე და სულ მათ კაიცხოვრებაზე თუ არ ვიფიქრე, აპა, რისთვის ვარ მე! მოხვიდე ამ ქვეყანას, ჭამო, სვა, დრო ატარო დახალხისთვის არაფერი სიკეთე არ ქნა, რა ცხოვრება იქნება ასეთი ცხოვრება?! ასეა, ჩემო ბატონო, შიშითუ არ აქვს ადამიანს, შიში დაიღუპება უეჭველად. მარა მარტო შიშიც არ კმარა. სხვაცაა საჭირო კიდევ. ერთი, რომ კაცი ჩონგურის სიმივით უნდა იყოს დაჭიმული სულ. თავის ნებაზე თუ მიუშვი, მოდუნდება და დაძაბუნდება. დაძაბუნებული კაცი ვერც თავს წაადგება და ვერც ქვეყანას. მერე, რაიცის დაძაბუნებამ?! ხო ხო, ხო! ათასი სენი, ავადმყოფობა შეუჩნდება სხეულს და მიდის კაცი საიქიოს. მიდის! რავარც მოაკლებ საზრუნავს და რავარც მოსუსტების და მოდუნების საშუალებას მიცემ, უმოკლდება წუთისოფელი. ასეა ეს. აბა, რატომაა, ღამიანად რომ ვაყენებ და სალდათურ ცხოვრებაზერომ მყავს გადაყვანილი? აგერ, კუზიანი ასინეთა მასე რომ არ მყავდეს, რა აცოცხლებდა ამდენ ხანს. იცის, სიცოცხლეს რომ ვუგრძელებ, და მიტომაა ჩემი მადლიერი და ერთგული. ახლა, რაა კიდევ, თუიცით? გონიერსა მწვრთნელი უყვარს, უგუნურსა გულსა ჰგმირდესო , - კაკოია თაბაგარმა იცის მალ-მალე ამის თქმა და ნამდვილი ნათქვამია ეს.

ადამიანი უგუნურია და მე მათთვის რომ ვარ, ისინი ჩემს წინააღმდეგ და ეშმაკეულის მხარეს არიანაპააა! სიკეთე თუ გინდა ხალხისთვის, სიყვარული უნდა ჩაუთესო გულში. უგუნური თუა, სიყვარულსრანაირად ჩაუთესავ? მარტო შიშით ვერ ჩაუთესავ. აპა, როგორ? რაფერ და, დღედაღამ შენი სახელიუნდა აძახებიო და შენი ქება გააგონო და საკუთარი პირით ათქმევიო. თაბაგარი ამისთვის წამოვიყვანეკვირიკედან. დავაწერინე ლოცვები - ზოგი ლექსად, ზოგი სიმღერად და ზოგიც ისე. ნამეტანი კარგადდა ძვირფასად აკეთებს ამას. უყენია ეს ჩემი ხალხი, ამეორებიებს დღეში სამჯერ: ერთს დილით, მეორეს სამუშაოზე და მესამეს შინ რომ ბრუნდებიან საღამოთი, მაშინ. დროდადრო გამოცვლა უნდალოცვებს. ბერდება ლოცვა და ძალას კარგავს, დიდხანს ერთი და იგივე თუა... არქიფოს აბელი რქმევია,მაგრამ ერთობ დიდი გამართლებით გადაირქვა... არქიფო ბერძნულად“შეწუხებულ კაცს” ნიშნავსო,ამოუკითხავს სადღაც,ხოლო აბელი-”ცხენების თავლის პატრონს... რამდენად “მაღალზნეობრივი” განაცხადი იყო მისი მხრიდან ხამხისათვის სახელის შეცვლის მიზეზისცნობება სხვა საქმეა,მაგრამ გულწრფელად რომ უთხრა ყველას-ეს იყო მისთვის საამაყო. ხალხი,ვისზე“ზრუნვასაც” თავი ანაცვალა არქიფომ, პირუტყვად მიაჩნდა,მაგრამ არც დაუმალავს:” ხალხს თუუთხარი ადამიანი ხარო, რას გეტყვის, თუ იცი? ადამიანი თუ ვარ, მაშინ მეც შემიძლია, შენიმაგიერობა გავწიო და გამოდი მაქედანო. გამოხვალ, დაჯდება შენს მაგიერ და გაუბედურდება. ცხენიმაგიერობა გავწიო და გამოდი მაქედანო. გამოხვალ, დაჯდება შენს მაგიერ და გაუბედურდება. ცხენიდა სახედარი ხარ-თქვა, უნდა ელაპარაკო! ადვილად იჯერებენ ამას. თვითონაც იციან, ასე რომაა, იჯერებენ და წესიერად და ბედნიერად არიან. ასეა ეს, მარა პირდაპირ არ უნდა ელაპარაკო, შეპარვითუნდა უთხრა, ქარაგმით!”ხალხზე ზრუნვის და მათი უსაფრთხოების დაცვის კიდევ ერთი ხერხი ჰქონდა არქიფოს,მისი აზრითხალხმა “პირის შეკვრა” ვერ უნდა შეძლოს, ერთმანეთს რომ გადაჰკიდებდა მეზობლებს და მათშიუნდობლობას დაამკვიდრებდა, ამ ხერხით დაიცავდა “საყვარელი ხალხის” ცივნიავმიუკარებელ“ბედნიერ ცხოვრებას”... ამ აზრით გაუშვა თავისი “მსტოვარი” ასინეთა არქიფომ პელაგიაკოკინაშვილთან,ვითომდა სპირიდონ სულანჯია უთქვამს მარჩენალზე აუგი კოლპინოვთან , რომელსაც თაბაგართან დაუსმენია სულანჯია... თუ კოკინაშვილები შინ არ იქნებოდნენ,არც ეს იყოდიდი პრობლემა, არქიფოს ბრძანებით იგივე დავალება უნდა შეესრულებინა ასინეთას ტერეზიაკოლპინოვთან სტუმრობისას.

ღვთისნიერ საქმეს ვაკეთებ მათთვის: ნდობა აღარ ექნებათ ერთმანეთის, მარტო იქნებიან, რამდენნიცარიან, და ყველა სათითაოდ მოერიდება პირის შეკვრას, ცუდ საქმეს და გაუბედურებას. ბრალი ჩემი, რომეშმაკობა მიხდება და გაწვალებული ვარ, მარა სხვისთვის კაი საქმის გაკეთება ძნელია, თვითონ თუ არდაიჩაგრე და თუ არ დაიტანჯე. დაინანებს თავს კაცი კეთილ საქმეს ვეღარ იზამს..არქიფოს დიდებული მოფიქრება კი სამუშაო გახლდათ, რომლისთვისაც ასე ირჯებოდა ხალხი: ასე,

ორასი საჟენი იქნება მაგ გვირაბის სიგრძე. აღმართში თხრიან და დაღმართში გამოაქვთ ზურგით. აქაურობა სულ მასეთი მიწაა. ის მთაც სულ მასეთი მიწაა და სხვაც, მარა ხალხს სარჩო ადვილად თუაშოვიე, გაფუჭდებიან. ძნელი რომ არის და იმ სიღრმიდან ზურგით რომ უნდა ატარო შეგიყვარდებასაქმე. სიყვარული რაა, თუ იცით? რაა და, რასაც მეტ შრომას დაახარჯავ და მეტს იზრუნებ და უამაგებ, ის უფრო მეტად გეყვარება. სნეული და ძნელი მოსავლელი ბავშვები რომ უფრო უყვარს დედას, თუშეგინიშნავთ ეს? მარა აქ სხვაც არის კიდევ. აგერ გეტყვით.

ერთი. ახლა, მთლად შიმშილი კი არა, მარა მთლად სიმაძღრეც არაა კაი. მეორესიყვარული იცის შიშმა და ქება-დიდება და ლოცვაც სიყვარულისთვისაა საჭირო ორივე ერთად უნდა. კიდევ რაა ხალხის ბედნიერებისთვის საჭირო? ჯანმრთელი მაშინ იქნება ეს ჩემი ხალხი, თუ არ მოვადუნე და დაჭიმული თუ მეყოლება მუდამ. დაჭიმული აუცილებლად. ერთია კიდევმთავარი და უამისოდ არ გამოვა არაფერი: სადაა და შენ უნდა მოიგონო ხალხის იმედი. მოვიგონემთავარი და უამისოდ არ გამოვა არაფერი: სადაა და შენ უნდა მოიგონო ხალხის იმედი. მოვიგონემე ჩემი ხალხისთვის იმედი და ნამეტანი იმედიანად მყავს ყველა. იმედი თუ აქვს ხალხს, ზედმეტს არგაივლებს გულში არაფერს და იქნება ბედნიერად. ” -რა მოიფიქრა ხალხის იმედად მამამარჩენალმა? -ხალხი აღმათ მიუყვებოდა გვირაბისა თუ გამოქვაბულის თხრას, დაღმართში კი ღრმა ჭა ეგულებოდათ, სადაც ქონდრისკაცი ყრუ-მუნჯი ზებო იჯდა და ხელში დიდ ზარზე გამობმული ბაწარი ეჭირა, ხალხსიმის იმედი ჰქონდა,რომ მათი ნაშრომი-გამოთხრილი გვირაბი ამ ჭამდე მოაღწევდა,თუმცა უკვირდათ, აღმართში მიმავალი გვირაბი დაღმართში ჭას როგორ შეუერთდებოდა,მაგრამ საკუთარ თავს კიცხავდნენამგვარი კითხვებისათვის,იმდენად დარწმუნებულნი იყვნენ თავიანთი მარჩენალის ბძნულ ჩანაფიქრა თუგათვლილ გეგმებში.იმდენად გაუსაძლისი გახადა არქიფოს უგულო და უზნეო მორალმა სტუმრობა,რომ დათას მის სახლში

ყოფნა აღარ უნდოდა... გულიც უგრძნობდა მოახლოებულ ხიფათს და არც დაუგვიანია ავ მოლოდინს...

საირმის მთაზე სიარულისას ხევის პირს ბავშვებმა ქვები დაუშინეს არქიფოსსტუმრებს-როგორც მამამარჩენლის მტრებს,ისე გაუსწორდნენ, დათა თავქვედაეშვა დაღმართზე,ვაბშვებს ხომ ვერ შეებრძოლებოდა, მაგრამ მოსე ზამთარაძეშერჩათ ხელში გაველურებული ტომის შვილებს, მოსეს სხვა გზა აღარ დარჩა, ამოიღო იარაღი და შესაშინებლად ჰაერში გაისროლა,შეშინებული“თავდამსხბელები” მიმოიფანტნენ... ამით არ დასრულებულა ნაგრძნობი ხიფათი... ერთ ჩვეულ სისხამ დილას ექვსსაათზე ისევ ჩამოჰკრა თაბაგარის ზარმა და ბრბო შემოიკრიბა- ოღონდ ახლამეტად მნიშვნელოვან საკითხზე: არქიფო-აბელს სახოტბო შინაარსის ბერძნულისახელები შემატებია და ამის დასწავლა მოეთხოვებოდა მის მრევლსმეტად მნიშვნელოვან საკითხზე არქიფო აბელს სახოტბო შინაარსის ბერძნულისახელები შემატებია და ამის დასწავლა მოეთხოვებოდა მის “მრევლს”. საგონებელში ჩააგდო მორჩილი ხალხი სახელთა სიმრავლემ,მაგრამ შეცვლაარაფრისა შეეძლოთ, ან კი როგორ არ უნდა შემატებოდა მარჩენალის ხოტბისლიტურგიას “გულკეთილი”, “მზრუნველი”,”დიდად სასურველი”, “ბედნიერებისა და წარმატების მომტანი” სახელები?! მხოლოდდამახსოვრებისათვის დრო ითხოვეს,სხვა არაფერი ჰქონდათ საწინააღმდეგო...

ამის გამგონე დათა თუთაშხიას გულმა ვეღარმოუთმინა და დაიძახა :” რას შვრებით, ხალხო, რასგავხართ, თუ ხედავთ ამას! დაიძახა დათათუთაშხიამ და გაინაბა ხალხი. ერთი დღისმოსული კაცები ვართ ჩვენ, უცხო კაცები... ვინხართ, თქვე უბედურებო, რა ჯიშის ხართ! რაგიყოთ და რას დაგამსგავსათ მამაძაღლმა აბელმასეთურმა და, აგერ, ამ მოსასპობმა თაბაგარმა, არფიქრობთ?! ვერ ხედავთ ამას?!”

სათქმელი დამთავრებული არ ჰქონდა,რომ ორივეს აართვეს იარაღი და ურტყეს, მერე თავლიდან მათი ცხენები გამოიყვანეს,მიაბეს კუდებზე და გადაჰკრესმერე თავლიდან მათი ცხენები გამოიყვანეს,მიაბეს კუდებზე და გადაჰკრესმათრახები,ორასიოდე მერტი მაინც ათრიეს დათა და მოსე დამფრთხალმაცხენებმა, თავი რომ დააღწიეს ცხენებს, დაეშვნენ საირმის მთიდან და ფოთსმიაშურეს, მახლობელ ადგილას, იქ ლაზარეთი ჰქონია გახსნილი ვიღაც კაცს დამოსე ზამთარაძეს მოტეხილი ფეხი,დათას კი გამიზეზებული იარა უნდამოეშუშებინათ... ისეთი გაკვეთილი იყო დათასათვის არქიფოსთან სტუმრობისპერიოდი,რომ გადაწყვეტილებაც მიიღო:”ფიცი დამიდვია, აღარ ჩავერევიაღარავის საქმეში,სანამდე არ დავრწმუნდები,ჩარევა ჯობს თუ ჩაურევლობა”.____________________________________________________________

დავალებებიდავალებები::1.1. კითხვარიკითხვარი;;2.2. გეგმაგეგმა;;3.3. პორტრეტებიპორტრეტები: : მოსემოსე ზამთარაძეზამთარაძე, , დათადათა თუთაშხიათუთაშხია,,არქიფოარქიფო

სეთურისეთური;;4.4. ბრბოსბრბოს მენტალობამენტალობა დადა მჩაგვრელისმჩაგვრელის ““მორალიმორალი”.”.5.5. დამხმარედამხმარე მასალამასალა: : პრეზენტაციაპრეზენტაცია..