№185 (29166) 27 ҚЫРКҮЙЕК, С�РСЕНБІ 2017 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ

ЕГІН ОРАҒЫ-2017

ҒЫЛЫМ

РУХАНИЯТ

9-бет

10-бет

ЗЕРДЕ

6-бет

ЛАТЫНӘЛІПБИІ – ӨРКЕНИЕТ ЖОЛЫ

7-бет

МЕНІҢ УНИВЕРСИТЕТІМ(Естелік-эссе)

СУ –ӨМІР НӘРІ

ШЕРАҒА!

АЛАҢДАМАҒАНДА ҚАЙТПЕКСІҢ...

5-бет

�лисұлтан ҚҰЛАНБАЙ

АҢЫЗҒА АЙНАЛАР ОҚИҒА

4-бет

Сұңғат �ЛІПБАЙ

EUR/KZT 405.6 USD/KZT 341.27 RUB/KZT 5.96 CNY/KZT 51.55ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

Жаңа Салық кодексінің жаңалығы неде?––––––––––––––––––––––––––––––––––2008 жылы қабылданған Салық кодексі 9 жыл ішінде 16 рет �згертіліп, 3 рет қайта жазылыпты. �ділет министрлігі Заңнама институтының статистикалық талдау деректеріне сүйенсек, 2009 жылдан бастап Салық кодексіне 130 заңмен �згерістер мен толықтырулар енгізілген екен. ––––––––––––––––––––––––––––––––––

Гүлнұр ҚУАНЫШБЕКҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Жақында Премьер-Министр Бақытжан Сағын-т а евтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысын-да жаңа Салық кодексінің жобасы мақұлданған болатын. Ұлттық экономика министрлігі салалық министрліктермен, «Атамекен» палатасымен бірлесіп, бизнес қауымдастықтармен тығыз қарым-қатынас ор-ната отырып əзірлеген жобаның қандай ерекшеліктері бар?

Салық салу идеологиясы өзгереді

Ұлттық экономика министрі Тимур Сүлейменовтің айтуынша, жаңа кодекс салық салу идеологиясын өзгертіп, салық төлеушілерді қорғауға, экономиканың маңызды салаларын ынталандыруға, əкімшілік қызметті жеңілдетуге бағытталған. Нəтижесінде халық салықты өз бетінше төлеуге ынталанатын болады. Ол үшін кодексте қандай өзгерістер қарастырылған? Біріншіден, барлық түсініксіз баптар мен қателер салық төлеушінің пайдасына шешілетін болады. Бұл салықтық дауларды əділ қарауға мүмкіндік бермек. Екіншіден, егер салық төлеуші салық органының түсіндіруіне сəйкес əрекет етсе, бірақ кейін ұстаным өзгерген болса, айыппұлдар мен өсімпұлдарды қолданбау ұсынылады. Үшіншіден, салықтық тексеру актілерінде тиісті негіздемелердің болуы көзделген. Тағы бір ерекшелік, Салық кодексінің құрылымы өзгереді. Салық төлеушінің ерекшелігіне қарай же-келеген бөлімдер болады.

Жаңа жоба шағын және орта бизнеске тиімді ме?

Жаңа жобада шағын жəне орта бизнесті дамы-ту үшін қолданыстағы арнайы салық режімдері сақталған. Ал жаңадан ұсынылған баламалы режім айналымы үлкен болса да, табысы аз кəсіпкерлер үшін

тиімді болмақ. Сонымен қатар шығыстарды есепке алу арқылы жеңілдіктер беру қарастырылған.

Министрліктің ресми хабарламасына сүйенсек, қазіргі салық түрлерінің ставкалары сақталады. Тек міндетті əлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізуге байланысты бизнеске қаржылық жүктемені арттырмау үшін əлеуметтік салықтың мөлшерлемесін 11пайыздан 9,5 пайызға дейін төмендету ұсынылған. Сондай-ақ бұрын салық инспекторының тексеріске куəгер қатыстырмауға құқы бар болса, енді ол міндеттеліп, тінту, хаттау ісіне куə ретінде бөгде адам қатыстырылады деп қарастырылып отыр.

Заңға жеке кəсіпкерлікті тіркеу туралы да бірқатар өзгерістер енгізілген. Енді азаматтар кəсіп бастау үшін тіркелуі міндетті емес. Тек кəсіп бастағаны туралы салық органына ескертіп хабарландыру жібереді. Кəсіпті қайта тіркеушілер де солай. Хабарламаны алған салық қызметкерлері бір жұмыс күнінде кəсіпті қайта тіркейді. Ал салықты патент бойынша төлейтін адамдар патентті алған күннен бастап түскен табыстары сол патенттің құнынан аз болса, соның есебін беріп, салық мөлшерін азайтуына, сондай-ақ бұрын төлеп келген артық ақшасын қайтару туралы өтініш жазуына болады. Бұрын

осындай артық ақшаны қайтару үшін хронометражды зерттеу жүргізілетін еді. Қазір оны салық төлеушілердің жұмысын жеңілдету үшін алып тастаған.

Аграрлық секторға ынталандыру шаралары ұсынылған

Еңбекақы төлеу қорына жүктемені төмендету үшін шаруа-фермер қожалығының басшысына, мүшелеріне жəне жұмысшыларына салынатын əлеуметтік салықты алып тастау ұсынылуда. Сондай-ақ бірыңғай жер салығын төлеушілер айналымына қарамастан қосылған құн салығын төлемейді. Ал 2020 жылдан бастап аталған режімде 0,5 пайыз мөлшеріндегі ай-налымнан алынатын салық белгіленеді.

Сонымен қатар ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер үшін қосылған құн салығы бойынша жеңілдіктер жойылады. Себебі Дүниежүзілік сауда ұйымының талаптарына сəйкес ішкі өндіріс тауар-лары жəне импорт үшін салық салудың тең шарты қолданылуы тиіс.

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

(Соңы 3-бетте)

––––––––––––––––––––Елімізде күзгі жиын-терім жұмыстары аяқталуға таяп келеді. Оңтүстік �ңір мен батыстағы облыстарда бұл жұмыс қазірдің �зін де �з мәресіне жетті. Ал сол-түстіктің астықты облыс-тарында науқан қызу қар-қын мен жүзеге асырылуда.––––––––––––––––––––

Сұңғат �ЛІПБАЙ,«Егемен Қазақстан»

2017 жылдың 25 қыркүйе гін-дегі мəлімет бойынша елімізде əзір ге егістік алқаптардан 20 368,2 мың тонна астық жинал-ған. Астық бастыру жұмыс-тары əлі жаппай толық аяқтал-маған дығын есепке алсақ, бұл жақ сы көрсеткіш. Алдын ала бол жам бойынша биыл Отан қам басына 22 миллион тонна-ның астығы құйылуы тиіс. Бұл, жағ дай ойдағыдай болса, биыл-ғы жы лы Қазақстанның 10-12 мил лион тоннадай астықты сырт-қы рыноктарға шығаруға толық əлеуеті бар деген сөз. Ендігі міндет – егін орағын ұйымшыл-дық пен қорытындылай отырып, егістен жеткен алтын дəнді дұрыс сақтау шараларын жүзеге асыру, сөйтіп астықты ел ризығына ай-налдыру.

Ауыл шаруашылығы ми-нис трі нің бірінші орынбасары Қай рат Айтуғановтың сөзіне сен сек, биылғы жылы бұл жөні-нен проблема болмауға тиіс. Өйт кені еліміздегі астық сақтау орын дарының жалпы қуаты 26,6 миллион тоннаға дейін жетіп

отыр. Бірінші вице-министр, сон дай-ақ биылғы астық басты-ру науқанына еліміз бойынша 14 мың данаға жуық техника жұмылдырылғанын айтып өтті. Жергілікті жерлерде шаруаларға дизель отыны литрі 92 теңгеден берілуде. Бұл – жанар-жағармай стансаларындағы нарықтық бағадан (ол – 124 теңге) едəуір арзан көрсеткіш. Міне, осындай

шаралардың нəтижесінде егін ору жұмыстары дер кезінде жүзеге асырылуда.

Енді өңірлердегі жағдайға тоқталсақ, астықты облыстардың ішінде егін орағын алғашқы бо-лып 25 қыркүйек күні Ақмола облысының диқандары аяқтады. Қ о л ы м ы з д а ғ ы д е р е к т е р г е қарағанда, бұл облыс биылғы жылы 4,3 миллион гектар

жерге астық сеуіп, одан 5 мил-лион 123 мың тонна өнім алған. Əр гектардың орташа түсімділігі 11,85 центнерден айналған. Ал майлы дақылдар мен көкөніс жи-нау жұмыстары жалғаса түсуде.

Облыстық ауыл шаруа шы-лығы басқармасының басты-ғы Мұрат Балапанның айтуы-на қарағанда, биыл ақмо ла-лықтардың 2 миллион тонна

астықты экспортқа жөнелтуге толық мүмкіндігі бар. «Биылғы күрделі ауа райы жағдайына қарамастан облыс диқандары күзгі жиын-терім жұмыстарын дер кезінде ұйымшылдықпен жү-зе ге асыруда. Сондай-ақ был тыр-ғы жылға қарағанда, астықтың сапасы да едəуір жоғары бо-лып отыр. Қазіргі күні астық қабылдау пункттеріне келіп

түскен 1 миллион 300 мың тонна астықтың 87 пайызы 3-ші сынып-ты. Ал былтыр бұл көрсеткіш 57-60 пайыз деңгейінде ғана болып еді», дейді ол.

Биыл осы облыстың Сан дық-тау ауданының диқандары мол өнім алуға қол жеткізді. Мұндағы əр гектардың орташа түсімділігі 17 центнерден айналды.

Облыста науқанды уақытылы əрі жақсы көрсеткішпен аяқтау-ға Сандықтау ауданының «Сво-бод ный» серіктестігі , Есіл ауданының «Заречный» серік-тес тігі , Жақсы ауданының «Труд» серіктестігі, Аршалы ау-даны ның «Ижевский» өнді ріс тік кооперативі, Астра хан ау даны-ның «Фермер-2002» се ріктес тігі сынды шаруа шылықтар жақсы үлес қосты.

Сондай-ақ 25 қыркүйектегі мəлімет бойынша Павлодар об-лысында астықтың 94 пайызы жиналып алынған. Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы өсімдік шаруашылығы жəне ме-ханизация бөлімінің бас маманы Байболат Рахымжановтың айту-ына қарағанда, облыс диқандары осы аптаның соңына дейін егін жинау жұмыстарын толық аяқтауы тиіс. «Облыста дəнді дақылдарды жинау жұмыстары қызу жүріп жатыр. Биыл астық 694,1 мың гектар алқапқа егілді. Қазір соның 655,6 мың гектарын-да жұмыс аяқталды. Əзірге 770,7 мың тонна астық бастырылды. Апта соңына дейін бұл көрсеткіш 800 мың тоннаға дейін жетуі мүмкін», дейді ол.

Егін – бітік, көңіл – тоқ

(Соңы 3-бетте)

2 27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛСАЯСАТ

Динара БІТІК,«Егемен Қазақстан»

Қазіргі таңда ауылдарда интер-нет жоқ дегеннен ау лақ пыз. Алай­да сапа жағынан ақсап тұрғанын айту керек. Ал қа зіргідей ақпарат ағыны тасқын даған заманда ешбір елді мекенді ин тернетсіз елестету мүмкін емес. Интернетке иек ар-тарда бұ рынғыдай көпшілігіміз компьютер ге де тәуелді емеспіз. Ұялы телефон жеткілікті. Ол қазір бұрынғыша байланыс құралы ғана емес, бүгінде оның көмегімен көп шаруа тыңдыруға бола-ды. Карточкаңдағы қаржыңды қарап, сауданы да жасаймыз, үйде отырып­ақ кезексіз билет алып, тіпті алты қырдың астындағы адаммен де жүздесуге мүмкіндік бар, тек, мұның бәріне сапалы интернет болса жетіп жатыр. Қолымыздағы смартфондардың «қы зы ғын» былай қойғанда, ин-тернет игілігі мем ле кеттік қызмет түрлеріне де етене еніп алды. Сон­дықтан бүгінде кім­кімге де сапа-лы ин тер неттің маңызы зор. Бұл мәселеге Үкіметтің ерекше маңыз беріп отырғаны да осыдан.

Интернетке қолжетімділіктің

жылдамдығы артадыҮкімет отырысында Ақ па рат

және коммуникациялар ми нис трі Дәурен Абаев «Цифр лы Қазақ­стан» мемлекеттік бағ дар лама­сы аясында азаматтарды жоға­ры жылдамдықты интер нет пен қамтамасыз ету және бұл мә се­леде ауыл мен қала ара сын дағы ал шақтықты қысқарту мақ са­тын да ауқымды шаралар қолға алын ғанын айтты. Бұл ретте осы бағыт бойынша арнайы жоба да әзірленген.

Жоба электронды сауда мен қамтуды, электронды үкімет тің қыз мет көрсетулерін, интерак тив­ті білім беру, денсаулық сақтау құ­ралдарын кеңейту есебінен едә уір әлеуметтік­экономикалық әсер ге ие болады деп болжанып отыр.

Бүгінгі таңда 122 қаланың бар­лығы және 1 200­ге жуық ауыл ­дық елді мекен ин тер нет желі сіне жоғары жылдамдықты қол же тім­ділікке ие. Одан кейін министрлік жалпы хал қы 2 миллион нан астам адам болатын 1 800 ауылға бай-ланыс желісін тар туды көз дейді.

Ұсынылған жобаны іске асыру 2018­2020 жылдарға

жос пар ланған. Нәтижесінде 2021 жыл ға дейін ұзындығы 24 000 ша­қы рым болатын талшықты­опти ­калық байланыс же лі лері тар т ы­лады. Бұл жергілікті атқа рушы орган дарды және мем ле кет тік органдардың құры лымдық бөлім­шелерін интернетке қосуды қам­тамасыз етуге мүмкіндік бермек.

Жобаны 13 жылдың ішін де,

яғни 2018­2030 жылдар аралы­ғында мемлекеттік ор гандардың байланыс қызметін көрсетулерін кепілдікті пайдалануды қам та ма­сыз етумен мемлекет­жеке меншік әріптестігі бойынша іске асы-ру жоспарланған. Нә ти же сінде интернетке қолже тім ді ліктің секундына 20 мегабит ке дейін жылдамдығын қам тамасыз ету жоспарланған, сондай­ақ ден сау ­лық сақтау және жергілікті мем ­ле кеттік органдардың меке ме ­лерінде шамамен 2000 мектеп пен 1 200 нүктені қосу жоспар лан ған.

Жобаны іске асыру үшін іс­шараларды және оларды орын-дау мерзімдерін көрсете отырып, жол картасы әзірленіп, бекі тілген. Байланыс операторлары тарапы-нан жеке мен шік серік тестерді анықтау бойынша байқау өт ­кізу үшін құжаттар әзірлеу жұ­мыстары бас талды.

Мемлекет-жекеменшік әріптестігі жүзеге

асырадыҮкімет отырысында ауыл­

аймақты кең жо лақ ты интернет желісіне қосуды қам тама сыз ету мәселесіне орай Ұлттық эко но ­мика министрі Тимур Сүлей ­менов те қосым ша баяндады.

Ауылдарды интернет пен қам­тамасыз ету жобасын іске асыру кезінде рес публикалық бюд жетке біржолғы жүктемесіз мем ле кет­жекеменшік әріптестігі қағи­дасын пайдалану туралы ше шім қабылданғанын айт ты. Бұл үшін сервистік келісімшарт мо де лі – ұзақ мерзімді қызметті са тып алу таң дал ған. Мұндағы мем ле кеттік қолдау шарасы тұты нудың ұзақ мерзімді кепілдемесі болмақ.

Конкурсты жеңіп алған инвес­тор үш жыл ішінде тоқсан сай-ын желілерді іске қосады және 1 800­ге жуық ауылды желімен

қам тамасыз етеді, ал мемлекет 14 жыл ішінде қызметтердің кепіл­дендірілген сатып алуын қамта­масыз етеді деп болжанған.

Білім беру жүйесінде маңызы зор

Мәселені талқылау барысын­да өз кезегінде Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиев қазіргі таңда интернет білім беру жүйесін дамытудың маңызды элементі екенін айтып өтті.

Бүгінде Қазақстан мектеп­терінің басым бөлігінде цифрлы оқыту ресурстары қол жетімді, яғни бұл ретте 80 мыңнан ас там материал бар. Олардың ішін де үш тілде ин терактивті және муль­тимедиялық сабақ тарды, бейне­кө ріністерді айтуға болады, деді министр. Олар оқыту процесін то­лықты ратын материалдар, әсіресе шағын жинақты мектептер үшін өте қажет. Сондай­ақ электронды күнделіктерді тұтастай пайдала-нуды қамтамасыз ету маңызды. Осының барлығы үшін жоғары жылдамдықты интернет керек.

Бүгінде интернетпен қамта­масыз ету жағдайы қанағат та­нарлық екені аталып өтті. Жалпы республика бойынша 6 956 мек-теп немесе 98 пайызы желіге

қо сылған, алайда секундына 4 ме-габитпен кең жолақты интернетке тек 34 пайызы қосылған. Соңғы екі жылда аталған көрсеткіш 9 пайызға ұлғайтылған. Сондықтан да осы жобаны іске асыру білім беру жүйесін дамыту үшін ма­ңызды болып отыр.

Денсаулық сақтау саласында да өзекті

Қазіргі күні цифрландыру мәселесі денсаулық сақтау сала-сында да өте өзекті екені мәлім. Бұл ретте Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов бүгінгі таңда еліміздің денсаулық сақтау желісін 6 030 нысан құрайтынын, сонымен қатар қалалар мен ау-дан орталықтары деңгейінде ин-тернетке 100 пайыз қосылғанын, дегенмен, шалғайда орналасқан елді мекендерде интернетке қолжетімділікке қатысты әлі де шешілмеген мәселелер бар екенін мәлімдеді. Қазақстанда 166 аудандық және ауылдық ауруха-на мен емхана бар, олардың 85 пайызы желіге қосылған, ал 50­ден 800­ге дейінгі адам тұратын елді мекендерде медпунктердің интернет желісіне қосылуы 4 пайызды құрайды.

Осылайша, денсаулық сақтау жүйесінде желіге қосылмаған нысандар саны 3 715­ті құрайды. Сондай­ақ ұсынылған жоба ая-сында кең жолақты интернетке 1 700 нысанды қосу жоспарда бар. Осыған орай қалған нысандар-ды қосу үшін байланыстың өзге тәсілдерін, соның ішінде теле-фон операторлары қызметтерін қарастыру көзделген.

Интернетпен қамту мәсе лесі туралы сонымен қатар «Қазақ­телеком» АҚ басқарма төрағасы Қуанышбек Есекеев, Қызылорда облысының әкімі Қырымбек Көшербаев және Солтүстік Қазақ стан облысының әкімі Құ­мар Ақсақалов сөз сөйледі.

Үкімет отырысында ауыл-дарды кең жолақты интернет желісіне қосу мәселесінен өзге «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сақтандыру және сақтандыру қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы қол­дау тапты. Сондай­ақ «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының 97­қа­дамын орындау үшін әзір ленген «Қазақстан Рес пуб лика сының кейбір заңнамалық акті ле ріне мемлекеттік функциялар ды бә­се келес ор таға беру мәсе лелері бойынша өзгерістер мен толық­тырулар енгізу туралы» заң жо-басы қаралды.

Ауылдар кең жолақты интернетпен қамтылады

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаевтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында ауылдық елді мекендерді кең жо лақ-ты интернет желісіне қосуды қамтамасыз ету жайы қаралды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Жиынды ашқан Мемлекеттік хатшы Қазақстанның үшінші жаңғыруды, яғни еліміздің барлық аймақтарында Елбасы белгілеп берген негізгі үш саланы – эконо-миканы, саясатты және қоғамдық сананы жаңғырту бойынша алға қойылған міндеттерді орындау бағытындағы жұмыстардың баста-лып кеткеніне тоқталды.

«Елбасы Н.Назарбаев эко­но ми калық, саяси және рухани жаңғыру бағыттарында рефор-маларды бастап берді. Сонымен қатар, ЭКСПО­2017 халықаралық көрмесі өтті. Осы шараның аясын-да «Әйелдер болашақ энергияны қол дайды» атты әлемдік форум бол ғаны өздеріңізге мәлім», – деген Г.Әбдіқалықова комис-сия мү ше лерінің шараны өткізу бары сын да атқарған жұмысына тоқталды.

Мемлекеттік хатшы руха-ни жаң ғырудың озық үрдістерін іске асы рудың маңыздылығын сөз етті. Оның айтуынша, азамат­тар дың бойында рухани құнды­лықтарды, бәсекеге қабілеттілікті, праг матизмді қалыптастыру, ұлттық ерекшелікті сақтау, білім ге құштарлықты арттыру ісінде отба­сының, әсіресе өскелең ұрпақты тәрбиелеп отырған әйелдердің бас­ты рөл атқаратыны сөзсіз.

Отырыс барысында Г.Әбді қа­лықова еліміздегі әйелдер қауы­мын Мемлекет басшысының «Бола шаққа бағдар: рухани жаң­ғыру» атты мақаласында көрсе­тіл ген 6 бағытты ілгерілету үшін барынша күш жұмылдыруға шақырды.

Сонымен қатар жиында Қа­зақ станның БҰҰ­ның 2030 жылға дейінгі орнықты даму мақ сат­тарына қол жеткізу бағытында атқарылған жұмыстар жөнінде Сыртқы істер министрлігінің ба-яндамасы тыңдалды. Министрдің орынбасары Ержан Ашықбаевтың айтуынша, елімізде кез келген саладағы әйелдердің үлесін 40 пайызға жеткізу көзделген.

«2015 жылы БҰҰ­ның Бас Ассамблеясы ұйымға мүше елдер­дің 17 орнықты даму мақсатын бекіт кен болатын. Соның бірі ген­дерлік саясатқа қатысты. Меженің басты мақсаты қоғамның жарты-сын құ райтын әйелдер қауымының мүмкіншіліктерін пайдалана оты-рып, тепе­теңдік сақтауға көңіл бөлу», – деді Е.Ашықбаев.

Жиында мемлекеттік қыз мет­ті жаңғырту және мансап тұрғы­сынан ілгерілеу барысында тең мүм кіндіктерді қамтамасыз ету жөніндегі мәселе қаралды. Мем­лекеттік қызмет істері және сыбай-лас жемқорлыққа қарсы іс­қимыл агенттігінің ақпаратына сәйкес, 2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша еліміздегі мемлекеттік қыз меткерлердің арасында әйел­дердің үлесі 55,5 пайызды құрап отыр. Бұл – былтырғы көрсеткішке қарағанда 0,5 пайызға жоғары.

«Биылғы қаңтардан бастап 2030 жылға дейінгі отбасы лық

және гендерлік саясат тұжы рым­дамасын іске асыру басталып кетті. Соған сәйкес комиссияның бүгінгі отырысында мемлекеттік қызмет деңгейінде әйел қызметкерлердің пайыздық мөлшерін арттыру мәселесі қаралды. Басты бағыт­тардың бірі – мансаптық тұрғыдан көтерілуге мүмкіндік беру», – деді Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс­қимыл агенттігінің аппарат бас-шысы Саян Ахметжанов.

Оның деректеріне сүйенсек, 2016 жылы «Б» корпусындағы әкімшілік лауазымдарды иеленуге арналған конкурстарға қатысқан әйелдердің мөлшері 48 пайыз-ды құраған. Жұмысқа алыну бо­йынша да нәзік жандылардың ара салмағы 48,5%­ға жетіпті. Был­тыр басшылық қызметке тағайын­далған әйелдердің үлесі 34,8 пайызға жетіп жығылған. С. Ахмет­жанов 2030 жылға дейін басшылық қызмет атқаратын әйелдердің ара салмағын 30 пайызға дейін кө­бейту жоспарланғанын айтады.

«Былтыр мемлекеттік қыз мет­керлер арасында аттестациядан өту жүргізілді. Сонда нәзік жан-ды азаматтардың құқықтарын қорғау мақсатында отбасылық жағдайына қарап кейбір әйелдер еңбек құқықтарына сәйкес ат-тестациядан босатылды», – де-ген С.Ахметжанов келешекте әйелдердің отбасына көңіл бөлуіне мүмкіншілік беру мәселесі жос­парланып отырғанын жеткізді.

Бұдан бөлек, отырыста өмірде күр делі жағдайларға тап келген тұлғаларға қолдау көрсету жөнін­дегі «Отбасы орталығы» қоғамдық қорының жұмыс тәжірибесі таныс­тырылды.

Шығыс Қазақстан облысы әкі­мінің орынбасары Әсем Нүсі по­ваның сөзіне сүйенсек, аймақта ген дерлік саясат мәселесі тиімді жолға қойылған.

«Облыста азаматтық қоғам мен мемлекеттік мекемелер өзара бай­ланысы аясында гендерлік сая сат, әлеуметтік қорғау деңгейі төмен тұрғындарға көмек көрсету, жас­тарды қолдау және саламатты өмір салтын қалыптастыру мақ­са тында үкіметтік емес ұйым дар­мен белсене жұмыс істеп келе ді. Былтыр ҮЕҰ­лармен 375 миллион теңге көлеміндегі қаржыға жоба жүргізсек, биыл 400 миллион теңге игерілді», – деді Ә.Нүсіпова.

Мемлекеттік хатшы жиын қо­рытындысы бойынша мемле кеттік мекемелерге бірқатар нақты тап-сырмалар берді.

Айта кету керек, гендерлік сая сат «Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүм­кін діктерінің мемлекеттік кепіл­діктері туралы» және «Тұрмыс­тық зорлық­зомбылық профилак­тикасы туралы» заңдармен рет­теледі. Былтыр Қазақстан Рес пуб­ликасында 2006­2016 жылдарға арналған гендерлік теңдік стра-тегиясы сәтті іске асырылып, Қа­зақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы бекітілді.

Сенаторлар аграрлық сала мәселелерін талқылады

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламент Сенатының Аграрлық мәселелер, табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитеті агроөнеркәсіп кешені нысандарын субсидиялау мәселелері бойынша Қостанайда көшпелі отырыс өткізді. Бұл туралы Сенаттың баспасөз қызметі хабарлады.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Комитет төрағасы Жеңіс Нұрғалиев отырысты аша келіп, Мемлекет басшы-сы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қа зақ­станның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» Жол дау ын да аграрлық секторды эконо миканың жаңа драйверіне айналдыру қажеттігі туралы айтқанын еске салды.

Сенатор атап өткендей, бұл са ла­лық министрліктің жергілікті би лік ор­гандарындағы тиісті құры лымдармен заң наманы түсін діру жөніндегі қалып­тасқан жұ мыс тар дың жоқтығын көр­се теді.

Сондай­ақ Сенат де пу тат тарының аймақтарда ауыл ең бек керлерімен кездесулерінде көте рілетін мәселелер де айтыл ды. Атап айтқанда, ауылшаруа­шылық кооперативтерінің өкіл дері суб-сидиялау мен салық салу мәселелері бойынша олқы лық тарды көрсетіп оты-рады. Ж.Нұрғалиев бұл жағдайда ауыл шаруашылығы органдарымен қатар, салық органдары да ауқым ды түсіндіру жұмыстарын жүр гізуі керек деп санай-ды.

Сапар аясында парла мент шілер Қостанай облысының әкімі Архимед Мұхамбетовпен кездесіп, аймақты дамы ту жоспарымен танысты. А.Мұ хам­бетовтің айтуын ша, биыл ауыл шаруа­шы лығы үшін өнімді жыл болды. Егін

жинау науқаны бары сында 5 миллионға жуық астық жинал ды. Жаңғыруға және өнім өң дейтін жаңа өндірістің көбеюіне бай ла ныс ты ауқымды мүм кін діктер ашы лып отыр.

Депутаттар Рудный қаласында бо-лып, «Жас қанат­2006» ЖШС құс фаб рикасының жұмысымен танысты. Кәсіпорын басшысы Қайрат Майышев экологиялық тұрғыда таза өнімдерді, жұмыртқа мен ет өндіруді қамтамасыз ететін өндірісті дамыту туралы айтты. Өндірісті жаңғырту жөніндегі жоба ая-сында алдыңғы қатардағы еу ропалық өндірістің тех но ло гия лық жабдықтары қойылып, құс саны мен еңбек өнімділігін арт тыруға және жаңа жұмыс орын дарын ашуға мүмкіндік берді.

Парламентшілер, сондай­ақ «Со­колов­Сарыбай кен байы ту өндіріс бір­лестігі» АҚ карьер лері нің бірінде де болды.

А.Байтұрсынов атындағы Қос танай мемлекеттік универ си тетінің про фес­сорлық­оқы ту шылар құрамымен және сту дент термен кездесу барысында де­путаттар ғылыми жетістік тер мен ин-новацияларды ауыл шаруашылығы са­ласы на енгі зу мәселелерін қарастыр ды. Уни верситет жанында құрыл ған аг ро­технологиялық хабтың келешегіне ерек-ше назар аударылды.

Гендерлік саясатта ілгерілеу бар

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекеттік хатшы Гүлшара Әбдіқалықованың төрайым ды-лығымен Президент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның отыры-сы өтті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ұлттық қор директорлар кеңесінің отырысын өткізді

Кеңес барысында қатысушылар «Самұрық­Қазына» трансформациялау ба-рысын, тұрақты даму саласындағы есептілік пен 2016 жылға жылдық есепті, сондай­ақ 6 айдың қорытындысы бойынша ішкі аудит қызметінің есебін және 2017 жылғы ІІ тоқсанға тәуекелдер бойынша есепті талқылады.

Бұдан өзге инвестициялық саясат, сон­дай­ақ жаңа салаларға инвестициялар салу және ағымдағы жылға қордың бас қар­ма мүшелерінің қызметінің басты көрсет­кіштеріне өзгерістер енгізу мәселелері қарас­тырылды.

Айта кету керек, Қазақстан Респуб­

ликасы Президентінің Жарлығымен 2008 жылы «Самұрық­Қазына» қорының негізі қаланды және ол инвестициялық хол-динг болып табылады, оның міндеті – Қазақстан Республикасының ұлттық әл­ауқатын арттыру және ұлттық экономи-каны жаңғыртуды қолдау. Қор қоржынды компаниялардың ұзақ мерзімді құнын және тұрақты дамуын арттырумен, сондай­ақ ұлттық экономиканың басымдықты сектор-ларын дамытуға инвестицияларды өткізу арқылы басқарумен айналысады.

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Үкімет үйінде Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаев «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ директорлар кеңесінің отырысын өткізді, деп хабарлады Премьер-Министрдің баспасөз қызметі. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Нұрлыбек ДОСЫБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Негізінен, партия фракциясының жа­нындағы комиссияның міндеті – «Тұр­ғын үй­коммуналдық шаруашылық инфра құрылымын, сумен және жылу-мен жаб дықтау желілерін жаңғырту, тұрғын үй инфрақұрылымын нығайту» бағыты бойынша «Нұрлы жол» инфрақұ­рылымды дамытудың 2015­2019 жыл­дарға арналған мемлекеттік бағдар­ламасын іске асыруға Қазақстан Рес пуб­ликасының Ұлттық қорынан бөлінетін қаражаттың және бюджеттік қаражаттың мақсатты және тиімді жұмсалуына бақы­лау жүргізу. Аталған мәселе осы себепті депутаттар талқысына шығарылған бо-латын.

Мемлекеттік «Нұрлы жол» бағдар ла­масы аясында еліміздегі тұрғын үй инфра­құрылымдары жүйесін, атап айтқанда, жылу мен су және кәріз құбырларын қайта жаңғыртудан өткізуге арнайы мақ­сатта қаржыландыру қарастырылған. Ал бұл саладағы жұмыстар нақтыланған екі бағыт бойынша жүзеге асырылуда.

Оның алғашқысы – жылу мен су және кә різ құбырларын жаңғырту.

Инвестициялар және даму ми нис­трлігі ұсынған мәліметтерге көз жү­гіртсек, бүгінде жұмыс жоспары бюд­жет тік несиелендіру және субсидиялау әдісі арқылы орындалуда. Осы мақсатта 2015­2017 жылдар аралығында игерілуі тиіс деп бөлінген қаражат көлемі 203 млрд теңгені құрайды. Нәтижесінде, 332 жоба аясында 3 208 шақырым жылу, су мен кәріз құбыры желісі және 34 қа зан­дық пен 16 бірлік шаруашылық нысан­дары күрделі жөндеуден өткізілуі тиіс. Сон дай­ақ екіжылдық бағдарлама ар қы­лы 1 848 шақырым құбыр желілері жа­ңа дан төселіп, су жаңа 21 қазандық пен 12 су сору стансасы іске қосылады деп жос пар ланған.

«Осының ішінде бюджеттік несие­лендіру әдісімен бағдарлама аясында 2015 жылы 60 млрд теңге, 2016 жылы 86,9 млрд теңге игеріліп, 211 жоба жү зеге асырылып, 1983,7 шақырым инфра құрылымдық желілер жөндеуден өткізілді. Ал енді бүгінгі таңда табиғи монопо лия нысандарына бөлінген

қаражат көлемі 75,4 млрд теңгені құ­райды, бұл жалпы көрсеткіштің 87 па­йы зына тең. Енді жыл соңына дейін қал ған 11,5 млрд теңге (13 пайыз) толық игеріледі деп көздеп отырмыз. Жал пы, биылдыққа 103 инвестициялық жо­баға бөлінген 48 млрд теңге кері қай­тарып алынды. Осының есебінен алда­ғы уақытта 1 200 шақырым құбыр желі­сін жаңартуды жоспарлаудамыз», деді Р.Скляр.

Ал енді бюджеттік қаржы есебінен субсидиялау әдісіне келер болсақ, бұл жерде жобалардың жалпы құнының 50 пайызына дейінгі бөлігі ғана мемлекет та-рапынан қаржыландырылып, одан өзгесі халықаралық қаржы ұйымдарының ин-вестициясы есебінен жүзеге асырылады.

Осы орайда айрықша атап өтерлік жайт, жоба аясында өңірлердегі тұрғын үй шаруашылығының дамуына ден қойылатындығы болса керек. Биылғы сегіз айдың ішінде республика бойынша 6,9 млн шаршы метр тұрғын үйге жөндеу жұмыстары жүргізілген. Бұл өткен жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 8,4 пайызға көп. Ал тұрғын үй құрылысына тартылған инвестиция көлемі 507,8 млрд теңгені құраған. Сөйтіп салаға қатысты жалпы жылдық жоспардың орындалу көрсеткіші 68 пайыз болып отыр. Бұл жерде межеленген көрсеткіште 10,1 млн шаршы метр баспана салу көзделген көрінеді. Мамандар пікірінше, бүгінгідей қарқын алған жұмыс ырғағына қарап жоспар орындалмай қалады­ау деп алаңдауға негіз жоқ.

Инвестиция тұрғын үй инфрақұрылымына да келе бастады

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Мәжілісте «Нұр Отан» партиясы фракциясының жанындағы комиссияның кезекті отырысы өтті. Депутаттардың өңірлердегі жазғы жұмыстарының қорытындысы бойынша инфрақұрылымды дамытудың 2015-2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру барысы егжей-тегжейлі талқыланған отырыста негізгі баяндама-ны Инвестициялар және даму вице-министрі Роман Скляр мен «Бәйтерек» Ұлттық басқарушы холдингінің өкілдері жасады.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 3ЭКОНОМИКА

МЕМЛЕКЕТТІК МӘСЕЛЕ

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

––––––––––––––––––––––––––––––––Бүгінде елімізде жүйелі мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда. Ал олардың нәтижесі қандай, оған бюд-жеттен қанша қаржы бөлінді, оның қаншасы игерілді, қандай жетістікке қол жетті? Міне, осындай сауалдарға жауап іздеген редакция Инвестициялар және даму министрлігіне ел экономикасының өсімі үшін маңызы зор индустриялық-инновациялық даму, сондай-ақ «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамыту мен «Нұрлы жер» тұрғын үй құрылысы бағдарламалары аясында сауал жолдаған еді. Аталған үш бағдарламаның іске асы-рылу барысы, бүгінгі күнге дейінгі жеткен жетістіктері мен көрсеткіштері туралы және алда атқарылуы тиіс жобалар жай-ында Инвестициялар және даму министрі Жеңіс ҚАСЫМБЕК жауап берді.––––––––––––––––––––––––––––––––

– Жеңіс Махмұдұлы, кейінгі ақпараттарға сүйенсек, өңдеу өнеркәсібі экономика өсімінің не гізгі драйверіне айналып ке ле жатқанға ұқсайды. Бұл әри не үлкен жетістік. Де ген­мен осы бір орны бөлек сала жай ында өзіңіз айтып берсеңіз.

– Өңдеу өнеркәсібі экономика өсімінің негізгі драйверіне ай-налды деген жай сөз емес. Қазір өнеркәсіп саласында айтар лық­тай жетістіктер бар. Жыл сайын өңдеу өнеркәсібінің ауқымы мен көрсеткіші артып келе жатыр. Мысалы, бағдарламаны жү­зе ге асыру жылдарында 5,112 трлн теңгенің 1 070 жоба сы іске қосылып, 101,4 мың тұ­рақ ты жұмыс орны ашыл ған. Бағ дарлама жобалары 8 трлн тең генің өнімін өндірді. Кей­інгі жылдарды айтар болсақ, мә селен, 2016 жылы 2,2 трлн тең генің өнімі шығарылды. Ал Ин дус трияландыру картасына ен гізілген жобалар орта есеппен алғанда ай сайын 180 млрд тең­генің өнімін өндіріп отырған. Та ғы бір айта кететін жайт, кар­таға енгізілген жобалар бұрын Қазақстанда өндірілмеген 500 жаңа өнім түрін игерді. Олардың қатарында жүк және жолаушы-лар вагондары, электровоздар, жүк және жеңіл автокөліктер мен ав тобустар, трансформатор лар, рентген аппаратуралары, жарық­ди одты шамдар, титан құймалары мен слябтар, дәрілік заттар, сүт өнімдері және тағы басқалар бар. Ал 2017 жылдың 7 айының қо рытындысы бойынша өңдеу сек торының кәсіпорындарында өн дірістің нақты өсімі 6,3 пай-ызды құрады.

2017 жылдың І тоқсанында жал пы сомасы 25 ,7 млрд

теңгеден асатын 28 жоба іске қо сылып, 1,7 мың жұмыс ор­ны ашылды. Мұндағы ма ңыз ­ды жобалардың ішінде Аты рау облысындағы робот тық дә не­керлеу тәсілін қол да нып, ме­талл құрылғылар өн ді рі сін ұй­ым дастыратын, құ ны 2,6 млрд тең ге болатын «Жігер мұ най­сервис» ЖШС және Жамбыл об лысындағы құрғақ құрылыс қос паларын, ұсақ ұнтақталған то лық тырғыштар мен гипс өн­ді ретін құны 3,9 млрд теңге «Alina Holding» ЖШС зауыт ке шенінің құрылысы бар. 2017 жыл дың алғашқы тоқсанының қорытындысы бойынша өңдеу өнеркәсібіндегі еңбек өнімділігі 11,8 мың АҚШ долларын құрап, 5,3 пайызға артты. 2017 жылдың қаңтар­мамырында өңдеу өнер­кә сібіндегі экспорт көлемі 2016 жылдың сәйкес кезеңімен са­лыс тырғанда 27,8 пайызға ар-тып, 6,2 млрд АҚШ долларын құ рады. Бұл әлемдік нарықтағы баға конъюнктурасының қо­лай лылығына, өнімді өткізу на­ры ғының кеңеюі мен жеткізу өсіміне байланысты іске асыры-лып отыр. Өңдеу өнеркәсібінен негізгі капиталына салынған ин вестиция көлемі 411,1 млрд тең гені құрады. Яғни 2016 жыл дың қаңтар­маусым айла­рымен салыстырғанда 27,5 млрд теңгеге өсіп, 2,7 пайызға арт қан. Индустрияландырудың екін­ші бесжылдығы іске асыры­ла бастағаннан бері (2015­2016 жж.) 7 трлн теңгенің 258 жоба сы іске қосылып, 21 мың тұрақ ты жұ мыс орны ашылды. Ал би­ыл 489,8 млрд теңгеден асатын 32 жоба іске қосылды. Мұн да шамамен 3,9 мың жұмыс ор­ны ашылғанын айта кету керек.

2017 жылдың 2­ші жарты жыл­дығында құны шамамен 1 трлн теңгеден асатын 100 жобаны іске қосу жоспарланған. Жо ба­лар іске асқанда тағы 10 мың тұ рақты жұмыс орны ашыла-тын болады. Сонымен қатар Индустрияландыру картасынан тыс арнайы экономикалық ай­мақ тар мен индустриялық ай мақ­тарда 280 млрд теңгенің 100­ден астам жобасын іске қосу жоспар-ланып отыр. Бұл жобалар іске қосылған кезде 6800 жаңа жұмыс орны ашылатын болады.

– Енді «Нұрлы жол» ин­фра құрылымды дамыту мем­лекеттік бағдарламасына ойыс­сақ. 2016 жылдың қоры тын­дысы бойынша қандай ау қым­д ы жобалар іске асырылды жә­н е қанша шақырым жол ел игі­лігіне берілді, бөлінген қаржы толық игерілді ме?

– 2015­2019 жылдарға ар­нал ған «Нұрлы жол» инфра құ­рылымды дамыту мемлекеттік бағ дарламасы ая сында мини­стр лік көлік инфра құ ры лы мы са ласы жобаларын және жылу-мен, сумен жабдықтау, сонымен қатар су тарту жүйелерін жаң­ғырту жобаларын іске асырады. Аталмыш бағдарламаның негізгі жо ба ларына республикалық ма ңыз дағы автомобиль жол да­ры ның құрылысын жүргізіп, ре кон струкциялау жатады. Рес­пуб ликамыздың жалпы қол­да ныстағы автомобиль жо лы­ның ұзақтығы 96,5 мың ша қы­рымды құрайды. Оның ішін­де республикалық желі 23,7 мың, жергілікті желі 72,8 мың шақырым. 2010 жылдан бері республикалық маңыздағы 5 мың шақырым жолға күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп,

ре конструкцияланды. Нә ти же­сін де республикалық, облыстық және аудандық маңыздағы авто­мо биль жолдары жақсы және қа­на ғаттанарлық деңгейге жетті. 2015­2016 жылдар кезеңінде «Нұрлы жол» мемлекеттік бағ­дар ламасы аясында 616 млрд теңге бөлінген болатын. Барлық бөлінген қаржы игеріліп, 1,3 мың шақырым автомобиль жолы І және ІІ техникалық санат пара­метрі бойынша реконст рук ция­ланды. Жалпы «Нұрлы жол» мем лекеттік бағдарламасы ая­сында іске асырылып жатқан ав-тожол жобаларына 2016 жыл дың қорытындысы бойынша 324,8 млрд теңге бөлінді. Оның ішінде Ұлттық қордан 151,3 млрд теңге қарастырылған болатын. Бұл қаржыға республиканың 12 облысын қосқанда 1,7 мың шақырым жол реконструкция­лан ды. Олардың қатарында Ба­тыс Еуропа – Батыс Қытай, Ор та­лық – Оңтүстік, Орталық – Шы­ғыс, Бейнеу – Ақтау, Алматы­Өс кемен, Астана – Петропавл, Ақтөбе – Атырау және Орал – Ка менка жобалары бар. Бұл жо ба лардағы жұмысқа 75 мың адам жұмылдырылды және онда 90 пайыздан астам отандық өндірушілердің материалдары қолданылды. Айта кететін бір жайт, жыл қорытындысы бо­ й ын ша жөндеу жұмыстарынан кейін 767 шақырым жол ашылды. «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» тран зиттік дәлізі толығымен ашы лып, пайдалануға берілді. Сон дай­ақ Ертіс өзені арқылы өтетін ұза қтығы 12 шақырым болатын Орталық Азиядағы ең үлкен көпірдің құрылысы аяқталды.

– Биыл қанша шақырым автомобиль жолы пайдалануға берілді және жыл соңына дейін қай учаскелерде қандай жоба­лар аяқталады?

– «Нұрлы жол» инфра құры­лым ды дамыту мемлекеттік бағ­дарламасын жүзеге асыру ая­сын да биыл жалпы ұзақтығы 4,4 мың шақырым болатын 22 автожол жобасын іске асыру көзделген. Орталық – Оңтүстік жобасы бойынша ұзақтығы 14 ша қырым болатын Теміртау – Қа­рағанды учаскесін реконструк-циялау жалғасуда. Біз Дү ние­жүзілік және еуропалық банк тер қаржыландыратын ұзақ тығы 228 шақырым болатын Құр­ты – Бурылбайтал учаскесінің жұ мысына кірісіп кеттік. Сон­дай­ақ бюджет қаржысы есе­бі нен ІІІ тоқсанның соңына

дейін Қарағанды қаласының Солтүстік – Шығыс айналма жо­лы учаскесін реконструкция лау басталады. 2018 жылдан бас­тап Дүниежүзілік банк есе бі нен Балқаш – Бурылбайтал (297 км) учаскесін және Құрты­Қапшағай (67 км), 2019 жылы Қарағанды – Балқаш (364 км) учаскелерінде жұмыстарды бас тау ды жоспарлап отырмыз. Би ыл Орталық­Шығыс жобасын іске асыруға 106 млрд теңге бө лінді. 675 шақырымда жұмыс жір гізілді және жылдың соңында Астана – Павлодар учаскесінің 230 шақырымында жолдың 4 жо лақты қозғалысын ашу жос пар ланған. Сонымен бірге ұзақ ты ғы 36 шақырым бо-латын соңғы учаске – Семей – Қалбатау бө лігіндегі жұмыс аяқталады. Ал Ор талық – Батыс жобасы бойынша 2020 жылға дейін Денисов­Қос танай (114 км) учаскесін аяқтау жоспарла-нуда. Бұдан бө лек, министрлік ұзақтығы 2 мың ша қырым бо-латын Жетібай – Жаңа өзен, Талдықорған – Өскемен, Меркі – Бурылбайтал, Қалбатау – Майқапшағай, Үшарал – Достық, Бейнеу – Ақжігіт, Таскескен – Бақ ты, Осинов асуы, Щучье – Зеренді сияқты жаңа жоба-ларды іске асыруға кірісті. Іске асырылған жобалар бойынша бірінші жар тыжылдықта 112 млрд теңге игерілді және бұл жобаларға 80 мың адам жұмылдырылды. Жыл қорытындысы бойынша бағ дарлама шеңберінде 1 және 2 техникалық санаттағы 602 ша қырым жолды аяқтау жос­пар ланып отыр, соның ішінде Бей неу – Ақтау және Алматы – Тал дықорған автожолының ре-конструкциясын толық аяқтау көзделген.

– Іске аса бастағанына 1 жыл толмаса да «Нұрлы жер» тұр ғын үй құрылысы бағ дар­ламасының аяқ алысын біл­генді жөн көріп отырмын. Бұл бағ дарлама аясында қан дай же тістіктер бар, жоспарлар қан дай?

– Бағдарлама 2017­2031 жыл­дарға арналған. Негізгі мақ саты – халыққа тұрғын үйдің қол­жетімділігін қамтамасыз ету үшін тұрғын үй құрылысын да­мыту мәселелерін кешенді ше­шу. Жалпы 15 жылда «Нұрлы жер» бағдарламасы бойынша 1,5 миллионға жуық қолжетімді тұр ғын үй салу жоспарланған. Би ылғы жылдың жоспарына кел-сек, бағдарлама аясында 10,1 млн шаршы метрден астам тұрғын үйді (99 мың пәтер) пайдалануға

беру күтіліп отыр. Оның ішінде мемлекеттік инвестиция есебінен 1,5 млн шаршы метр тұрғын үй (25 мың пәтер) тапсырылмақ.

Биыл 8 айда барлық қаржы­лан дыру көздерінен жалпы ала­ңы 6,9 млн шаршы метр болатын тұрғын үйлер пайдалануға бе ріл­ді. Бұл 2016 жылдың сәйкес ке­зеңімен салыстырғанда 8,4 пай­ызға жоғары көрсеткіш.

2016 жылы бағалы қағаз­дарды шығару есебінен кредит тік тұр ғын үй құрылысын қаржы­лан дыруды қамтамасыз ету үшін «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ арқылы Ұлт тық қордан 67 млрд теңге бө лініп, оның 60,1 млрд теңгесі немесе 90 пайызы игерілді. Бұл бө лінген қаржыға 2016­2018 жыл дары 630,6 мың шаршы метр тұрғын үй (9962 пәтер)са лу жоспарлануда. Ағымдағы жыл­дың 1 қыркүйегіндегі жағдай бой ынша 225 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді (3286 пәтер). Оның ішінде 2016 жылы 22,3 мың шаршы метр (268 пәтер), 2017 жылы 202,7 мың шар шы метр тұрғын үй тапсы-рылды(3018 пәтер).

Биыл жылдың соңына дейін та ғы 320,9 мың шаршы метр (5477 пәтер), 2018 жылы 85 мың шар шы метр (1199 пәтер) тұрғын үйді тапсыру жоспарланып отыр.

2016­2018 жылдары жалпы ала ңы 588,7 мың шаршы метр болатын тұрғын үй салынатын болады. Биыл жыл соңына дейін 140,6 мың шаршы метр (2431 пәтер), 2018 жылы 70,6 мың шар шы метр тұрғын үйді (1225 пә тер) пайдалануға беру жоспар-лануда.

Бағдарлама аясында салынған тұр ғын үйлерді сатып алуды қам ­тамасыз ету үшін Тұрғын үй құ­рылысы жинақ банкі салымшы­ларын несиелеу мақсатында Ұлт тық қордан 22 млрд теңге бө лінді. Оның 8,9 млрд теңгесі не месе 40 пайызы игерілді.

Биыл сатып алу құқығынсыз жалға берілетін тұрғын үйлердің құрылысына 25 млрд теңге мақсатты трансферт бөлінді және өңірлерге 1,5 млрд тең ге­ден таратылды. Өңірлерге ау да­рыл ған 14,3 млрд теңге қар жы­ның 1 қыркүйектегі есеп бойын­ша 13,3 млрд теңгесі немесе 93 пай ызы иге рілді. Биыл бұл бағыт бо й ынша150 мың шаршы метр тұр ғын үйді тапсыру жоспар-лануда.

Әңгімелескен Динара БІТІК,

«Егемен Қазақстан»

Бағдарламалар мақсаты – елдің әлеуетін еселеу

(Соңы. Басы 1-бетте)

Несие қарызы кешірілгендер жеке табыс

салығынан босатыладыЖаңа жоба бойынша жеке тұлғалардың

несие бойынша қарыздарын кешірген кез-де жеке табыс салығынан босату ұсыны­ла ды. Сондай­ақ банктер проблемалы ак тив терді коллекторларға берген кезде са лық салу іс жүзінде табыс алынғаннан кей ін жүзеге асырылады. Жинақтаушы сақ тандыруға жеке табыс салығын салу тәр тібін өзгерту ұсынылған.

Инвестициялық жобаларға салық салу өзгереді

Жаңа заң жобасында инвестициялық жобаларға салық салу бойынша өзгерістер енгізілген. Қазіргі таңда инвестициялық ұжымдық табыс салығы, жер салығы, мүлік салығы бойынша жеңілдіктер ж а­ңа басым жобалар мен жаңа кәсіп орын­дар ға беріледі. Ал жұмыс істеп тұр ған кә сіпорындар үшін жаңа жобалар ды іске асырған кезде жеңілдіктер қарас­ты рылмаған болатын. Сондай­ақ жұмыс іс теп тұрған кәсіпорындардың қазіргі қуат ты лығын жаңғырту және реконструк-циялау кезінде жеңілдіктер көзделмеген. Мұндай кә сіп орындарды ынталандыру үшін кор по ративтік табыс салығы бой-ынша жаң ғыр ту және реконструкция-лау аяқталған сәттен бас тап 3 жылдан артық емес мер зім де және и нвес тициялар 5 млн АЕК­тен кем болмаған жағ дайда жеңілдіктер ұсынылады.

Кейбір жеңілдіктер алынып тасталады

Жаңа Салық кодексінде жеңілдіктерге нақты өзгерістер енгізу арқылы тиімділігін арттыру көзделіп отыр. Атап айтқанда, аук-циондардан алынатын алымдар (жергілікті бюджеттердің шығыны 616 млн теңге) және кеме жүзетін су жолдарын пайда-лану төлемдері (жергілікті бюджеттердің шығыны 20 млн теңге) алып тасталады. Себебі мемлекет аталған жағдайларда қызмет көрсетпейді және рұқсат бермейді.

Сондай­ақ бірқатар жеңілдіктерден бас тарту ұсынылып отыр. Оның ішінде

ойын автоматтары қызметі бойынша ай-налымдар, лотерея билеттерін өткізу, пош та төлемінің мемлекеттік белгілері, пош та маркаларының импорты босатыла-ды. Арнайы инвестициялық келісімшарт шең берінде автомобиль шығару үшін қо­сылған құн салығы бойынша жеңілдіктер ұсы нылады.

Жер қойнауын пайдалануға баса назар аударылады

Жер қойнауын пайдалану саласын-да геологиялық барлауға инвестиция-лар ынталандырылады. Кен саласы үшін үстеме табыс салығы инвестиция тартуды тежеуші фактор болып отыр. Сондықтан аталған саладан бұл салықты алып тастау ұсынылды. Бұл жағдайда көмір өндіруші компаниялар бойынша салық жүктемесі экспортқа рента салығына ауысады.

Сондай­ақ теңіз және терең мұнай кен орындары үшін жер қойнауын пай-далануда неғұрлым қарапайым бала-ма салық ұсынылады. Қатты пайдалы қазбаларды барлауды жеделдету үшін жалдау төлемдерінің тетігі енгізіледі. Мұнай мен газды өзіндік құнынан төмен өткізу кезіндегі кірістерді анықтау бойын-ша тәсілдер қайта қаралады.

Металл қазбаларды өндiруге салына-тын салық мөлшерлемесін 6 пайыздан 3 пайызға төмендету ұсынылады. Бұл

металлургияның жаңа саласы – қалайы өнеркәсібін қолдау үшін жасалып отыр.

Салық туралы SМS-хабарлама жіберіледіСалық төлеушілерге жер және мүлік

са лығын бір жыл кейінге қалдырып тө­леу іне рұқсат берілді. Осылайша аза мат­тар ға салықтарын есептеп, төлеуге бір жыл уақыт беріледі. Әскери қызметтегі, оқу кезеңіндегі әскери қызметкерлер мү­лік тік салықтан босатылмайды. Үшінші топ тағы мүгедектер биылғы жылдан бас­ тап меншігіндегі барлық мүліктің жалпы құнынан 1500 АЕК еселенген мөлшері шегінде мүлік салығынан босатылды. Ал егер мүгедек жандар жылжымай-тын мүліктерін жалға берсе, басқа адам-дар секілді салық төлеуге міндеттеледі. Сонымен қатар әлі аяқталмаған құрылыс үшін салық төленбейді. Себебі толық салы­нып бітпеген құрылыстар салық тө ле нуі тиіс объектілердің қатарынан шы ға рылады. Сондай­ақ сақтандыруға бай ла нысты алынған өтемақылар азамат тар дың кірісі болып саналмайды да, шетелдік валютамен түскен мүліктік кіріс теңгемен есептеледі.

Жаңа заң жобасы бойынша тағы бір ерек шелік, енді салықтың төленгені неме-се төленбегені туралы ақпарат электрон-ды пошта немесе SМS­хабарлама арқылы жіберілетін болады.

Жаңа Салық кодексінің жаңалығы неде?ЕГІН ОРАҒЫ-2017

Егін – бітік, көңіл – тоқ(Соңы. Басы 1-бетте)

Осы ретте Павлодар облы сында былтырғы жылы да егіс тіктен 800 мың тонна астық алын ғандығын айта кетсек, артық болмас.

Бұл облыста, мәліметтерге қара­ған да, астық дақылдарын жинау бой ынша Ертіс ауданы көш бастап келеді. Мұндағы шаруалар әр гек-тардан орта есеппен 12 центнер-ден астық жинай отырып, өнімнің жалпы көлемін 209 мың тоннадан асырған. Сондай­ақ Успен ауданы 136 мың тонна, Қашыр ауданы 124 мың тонна бидай бастырған. Сөйтіп облыс диқандары осы аптаның ая­ғына дейін дәнді дақылдарды жинап бі тіріп, келесі аптада майлы дақыл­дар алқабына ауыспақ.

Биылғы көктемде Павлодар об-лысында 200 мың гектар жерге май-лы дақылдар тұқымы себілген.

Биылғы күздің берекесі көр­ші лерімізде де жаман емес. Әлем­де гі астықты елдің бірі санала­тын Ресейде қазірдің өзінде 120 мил лион тонна дәнді дақыл өні­мі бастырылды. Жиын­терім жұ­мыс тары әлі де жүріп жатыр. Ре­сей лік сарапшылардың болжамы бой ынша бұл ел биылғы жылы кемінде 130 миллион тонна астық өндіруі тиіс. Ресейде жыл сайынғы

жалпы орта көрсеткіш 90­100 миллион тоннаның айналасын-да қалыптасатындығын ескерсек, астықты экспортқа шығару ісі бұл елде де төтенше сипат алатын бола-ды. Осыны ескере отырып, астықты сыртқа шығарудың жолдарын кеңейту, экспорт бәсекесіне төтеп беру шаралары бізді де қазірден бас­тап толғандыруы керек.

Еліміздің тиісті орындары бұл жөнінен де қамсыз емес секілді. Ауыл шаруашылығы министрінің орынба-сары Гүлмира Исаеваның жуықта өткен брифингте мәлімдегеніндей, күншығыстағы алып көршіміз Қытайдың Даму және реформалар жөніндегі ұлттық комиссиясымен осы елге 500 мың тонна тағамдық бидайды кейіннен бұл көлемді 1 миллион тоннаға дейін жеткізе оты-рып экспорттауға, сондай­ақ 300 мың тоннадан бастап 2,5 миллион тоннаға дейінгі аралықта тағамдық емес астық кіргізуге квота алу жөнінде келіссөздер жүргізілуде.

Айта кетейік, соңғы екі­үш жылдың айналасында Қытайға жө не лтілген қазақстандық би-дай экспортының көлемі 4 есе өскен. Қазірдің өзінде еліміздің 24 кәсіпорны Қытайға өнімдер кіргізуге рұқсат алғандығы мәлім болып отыр.

ooo-avg.ru

4 27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛҚОҒАМ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––ЭКСПО-2017 халықаралық маман дан дырылған көрмесінің құрметті қонақ-тары қалдырған жазбалар топ тас қан кітап жарыққа шықты. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Испания – Қазақстанның Еуропадағы басты саяси әріптестерінің бірі және елімізбен Стратегиялық әріптестік жөнінде шарт жасасқан екінші еуропалық мемлекет. Пиреней түбегіндегі корольдікпен тауар айналымы да жолға қойылған. Таяуда Испанияны үлкен сынақ күтіп тұр. Елдегі автономиялық аймақ – Каталония 1 қазанда егемендік жөнінде референдум өткізетінін мәлімдеді.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Аңызға айналар оқиға

Қазақ елінің басынан өтіп жат­қан қазіргі оқиғалардың кең ау қы м­ дылығы мен жиілігі сондай, олар­дың бірінен екіншісіне өтіп, байыбы­на барып, маңыздылығын шамалап үлгере алмай жатқандаймыз. Жа­зудан кемдік көрген бұрынырақ ке зеңдерде мұндай оқиғалар оның қа тысушыларының жадында жат­талып, сонан кейін олардың айту­ымен ел ішінде кеңінен таралып, мұның арты бірте­бірте аңызға ай­налып кететін.

Арқа төсіндегі осындай аңызға айналған әңгімелердің бірі Ереймен бауырында өткен Сағынайдың асы туралы болды. Жасы тоқсаннан асып барып қайтыс болған Арқаның атақты байы Сағынайдың асы 1886 жылы өтіпті. Ол асқа 500 ақ үй тігіліп, 500 бұхар кілемі ілінеді. 5 тонна шай әкелініп, жаңа ыдыс-аяқтар Ташкент пен Қазан қалаларынан алынады.10 мың көрпе-жастық, қонақтарды сыйлауға 500 бұхар ша-паны әкелініп, Сібірден 500 бағалы аң терісі жеткізіледі. 20 мың қой, 100 жылқы сойылады. Астың ел ішінде үлкен дақпырт тудырып, артынан аңызға айналуына осыншама аста-төк байлықтың шашылуымен қатар, сол аста 323 ат қатысқан ұлан-асыр аламан бәйге ұйымдастырылып, оған атақты Ақан серінің Құлагерінің қатысуы, бәйге үстінде басқалардан оқ бойы озық келе жатқан тұлпардың сол жарысқа қос жүйрігін қосқан дүмді бай Батыраштың күншілдігімен қастандықпен өлтірілуі, кейіннен бұл оқиғаға арнап қазақтың дүлдүл ақыны Ілияс Жансүгіровтің «Құлагер» поэ- масын жазуы қосымша себеп болды. Осы оқиға желісін негіз етіп ала оты-рып, Ақан сері Қорамсаұлының өмірі мен шығармашылығын баяндайтын жазушы Сәкен Жүнісовтің «Ақан сері» романы жазылды.

Бұл астан халық арасында «Сағы-най дың асында шаппағанда, атаңның басында шабасың ба?!» деген сөз қалып, «бұдан өткен үлкен оқиға бар ма, ендеше сен де оған қатысып қал» деген мағынада әлі күнге дейін айты-лып келеді.

Әрине ауыз әдебиетінің өзінің та-рихи кезеңін аяқтап, бәрі де жазуға көшкен біздің заманымызда енді аңызға орын бола қоймас. Бірақ ел жадында сақталар ұлы дүбір оқи ға-лар дың бәрібір аңыздық құнының сақ талатындығы анық. Рас қазаққа жазуды меңгерткен кеңестік кезеңде де «Ұлы Октябрь революциясының пәленбай жылдығы», «Тың игерудің 30 жылдығы» деген үлкен оқиғалар өткенімен, бұлардың бәрінен халық жадында сақталар сөз қалмады. Демек, оқиғалардың маңыздылығы да халық жүрегіне жетпеді.

Ел ішінде аңызға айналар ендігі бір ірі оқиға болса, ол кеше ғана аяқталған ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесі болар деп ой түйеміз.

Егер ЭКСПО туралы деректерге көңіл бөлсек, ол 93 күнге созылды. Оған 115 ел мен 22 халықаралық ұй-ым қатысты. Көрмені әлемнің түк-пір-түкпірінен 4 миллионға жуық адам тамашалады. Демек, күн сайын 40-50 мың адам келіп тұрған. Көрме кезінде шағын және орта бизнестің 1400-ден астам кәсіпорыны 640 млрд теңгенің тауарларын жеткізу мен қызмет көрсетуге тапсырыс алса, келген қонақтар есебінен туристік әлеуетіміз 1,8 есеге артты. Астанада кәсіпкерлік субъектілерінің саны 10 пайызға көбейіп, қызмет көрсету сала-сынан түскен салық мөлшері 1,2 есе-ге өсті. Астана «National Geographic Travel» журналының шешімі бо- йынша «Болашақ қаласы» деп таныл-са, The New York Times басылымы Қазақстанды көруге лайықты мемле-кет қатарына қосты.

Мұның сыртында, көрме қала-шы ғында 6 мыңнан астам мәдени шара өтті. Балама энергия көздерінің 140-қа жуық жобасы таныстырылды. Қонақтар мен туристер 178 мемле-кеттен келді. Жалпы, ЭКСПО аясын-да 3500-ге жуық шара өтіп, оған 33 мыңдай әртіс қатысты.

«Бұл көрме Қазақстанның бүкіл әлемге танымалдығы мен туристер үшін тартымдылығын арттырды. Елімізге келген мәртебелі меймандарға халқымыздың қонақжайлығын көр-сетіп, «Болашақ энергия сы» та-қы рыбына қатысты бүкіл әлем нің тәжірибесін өз жерімізде то ғыс тыр-дық», деді Елбасы көрменің жабы лу салтанатында.

Әрине бұл көрменің ел өміріндегі әсерін екшеп, маңызын ашу үшін бір, тіпті он жылдың өзі аздық етер. Өйткені аңызға айналар оқиға ел жа-дында жатталып, әбден пісуі қажет. Ұрпақ ауысқан сайын ол алыстаған тау секілді зорая беретін болады.

Сұңғат ӘЛІПБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Гүлнұр ҚУАНЫШБЕКҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Жинақты Қазақстан мен оның экономикасына деген әлем елдерінің қызығу шы лы ғын көр сететін тарихи құжат ре тінде баға лауға болады.

Халықаралық шараға қа тыс қан жо-ғары лауазымды тұл ғалар қалдырған тілек пен алғыстар жаңа кітапқа арқау болды. Олардың көпшілігі ЭКСПО ту-ралы жүрекжарды лебіздерімен және әсерлерімен бө ліседі. Мысалы, БҰҰ Бас хат шы сының орынбаса ры Джихан Суо лтаноглу ЭКСПО-2017 сияқты бола шақ тың энергиясына арналған үл кен оқиғаның куәсі болғанына өзін бақытты сезінетінін айтыпты. «Көрмеде көрсетілген инновациялар Қазақстанға ғана емес, басқа мем лекеттерге де пай-дасын ти гізеді деп ойлаймын. Се бебі жаңғырмалы қолжетімді энер гия эко-номикадағы тұ рақ тылықты қам та масыз

ете ала ды», дей келе Джихан Суол-та ноглу «Нұр Әлем» па ви льо ны нан ерекше әсер ал ға нын жазған. «Қазақ-стан ға бо ла шақ үшін маңызды са ла да ха лық аралық деңгейде қол дау біл ді-ріп жатқанына БҰҰ аты нан ал ғыс ай-тамын», деп түй ін дейді.

К і т а п қ а е н г е н т а ғ ы б і р н е -ше адамның лебізін шолып көрсек. «ЭКСПО-2017 көр месінен ләззат ал-дым. Әсі ре се Қазақ стан ның ұлттық павильоны ерекше әсер етті. Сіздерге қонақжайлықтарыңыз үшін алғыс айта-мын. Мем ле кеттеріміз ара сындағы се-рік тестік дами береді де ген се нім демін», дейді АҚШ энергетика министрінің орынбасары Дэн Бруйетт. Ал Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған өз тілегінде барлық қа зақ стандықтарды көрменің сәт ті өтуі мен құттықтапты. «Астананың за ма науи инфра құ -рылымына, ЭКСПО ғи ма ра т тарын салу ба ры сын да Түр кияның жекеменшік

ком па нияларының атсалысқанын мақ -тан тұ тамын. Бауырлас Қазақстан үл кен же тіс тіктерге же тіп, қарыштап да ми бе ре тініне сенімдімін», дейді Түркия президенті.

Үндістанның қарулы күш тер ге-нералы Бипин Рават халықаралық маман дан ды рыл ған көрменің әлем эко ло гиясына, қоршаған ортаның та -зал ығына әсері тіптен орасан екеніне се німді. «Қазақстан ұйымдастырған ЭКСПО көр месі әлем елдерін бала ма-лы энер гия көздерін зерттеуге ба ғыт -тай тын, бо лашақтың энер гиясына на-зар аударуға итер мелейтін бірден-бір шара. Расымен дәстүрлі энергия басқа ресурстармен алмастырылса, экология үшін де, экономика үшін де пайдалы болар еді», дейді Бипин Рават.

ЭКСПО алаңында көр ме ге қатыс-қан мемлекет тер мен ұйымдар өзде-рі нің тех ноло гиялық және ғы лы ми жа ңа лықтарын таныс тыр ғаны белгілі. Еура зиялық эко но микалық одақтың Еура зия лық экономикалық комиссия алқасының төрағасы Тиг ран Сарки-сянның айтуынша, көрмеде таныс ты-рылған инно вациялық зерттеулер мен

же тістіктер осымен тоқтап қал май, әрі қарай да тиімді пайда ланылуы ке-рек. «Сондай-ақ ЭКСПО алаңындағы ерекше сәу лет кешені де технология мен иннова ция орталығына ай налсын. ЭКСПО-ны ұйым дас тырушыларға алғыс біл діремін», дейді Тигран Саркисян.

ЭКСПО көрмесінің тарихында ал-ғаш рет көмірсутегі шикізатына бай Орталық Азия мемлекеттерінің іші-нен Қазақстан жасыл энергияға ар нал -ған көрме өткізді. Көрме барысын да еліміздің экономикалық даму те тігі ретінде карбонатсыз энергияға ба сым-дық бергені де ескерусіз қалмады. 93 күнге созылған көрмеге 110 жоғары лау а зымды қонақ келген. Оның ішінде 19 мемлекет басшысы, 16 премьер-министр мен орынбасарлары, 11 пар-ламент бас шысы мен орынбасарлары болды. Ал көр ме тақырыбы танымал экономист-ғалымдарға, энерге тика са ласының ма мандары мен футу ро-лог тарға зор қы зығушылық тудырса, «Болашақтың энер гиясы» форумы-на 300-ден астам шетелдік сарапшы қатысты.

Естен кетпес ЭКСПО

Азаттыққа қол созған Каталония

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

Испания билігі дауыс бе-руге үзілді-кесілді рұқсат бер мейтінін, каталон дық тар-дың әрекетін заңсыз деп есеп-тейтінін жеткізген-ді. Ме желі мерзім жақындаған сай ын Испаниядағы жағдай шие-ленісіп барады. Пиреней түбе-гін де Каталонияның тәу ел-сіздікке талпынысы талай-дан бері әңгіме болып жүр. Мәселен, 2014 жылы аймақта тәуелсіздік алу жөнінде ха лық-тық референдум өткен. Онда электораттардың басым бөлігі Испаниядан бөлінуге дауыс берді. «Жеті рет өлшеп, бір рет кесуді» жөн көрді ме, бір жылдан кейін тағы бір мәрте референдум ұйымдастырылып, қатысушылардың көбі тәу ел-сіздік жариялауға келі сімін берді.

Былтыр Каталония үкі меті еге мендік жөнінде пар тия-аралық дауыс беру өткізген. Каталония парламентінің 50 пайыздан астамы азаттық алуды қолдайтынын білдірді. Соның нәтижесінде, алдағы қазанда елде жалпыхалықтың референ-дум ұйымдастырылады. Алда-жалда Каталония тұрғындары осы жолы «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарса», онда жер-жаһанның картасына тағы бір мемлекеттің атауы түсетін күн алыс емес.

Испания автономиялық ай мақтың бұл тағдыршешті жос парын құптап отырған жоқ. Ел премьер-министрі Ма-риано Рахой Каталонияның тәу елсіздік жөнінде референ-дум өткізуі заңға қайшы деп есептейтінін айтты. BBC арна-сы таратқан ақпаратқа сүйен-сек, Испания үкіметі Ката лония тұрғындары 48 сағат ішінде райынан қайтпаса, шаралар қол данатынын мәлімдеген. Яғни аймаққа бөлінетін қаржы көлемін қысқартып, дауыс беру парағын таратқандар жа у апқа тартылады. Ката ло-нияның тәуелсіздікке сонша ұмтылуының, оған ресми би-лік тің қарсы болуының сыры

неде? Бұған экономикалық, саяси және тарихи оқиғалар әсер етіп отыр. Солтүстігінде Франциямен шектесіп, шы-ғы сын Жерорта теңізінің суы шайып жатқан муниципалитет

азаттықты күні кеше майшам-мен іздей бастаған жоқ, оның тарихи тамыры тереңге кеткен.

Каталония – Испанияның солтүстік-шығысында орна-лас қан автономиялық аймақ. Халқының саны 6,5 милли-оннан асады. Талай қанқұйлы басшының тепкісіне төзген территория XV ғасырда жеке патшалық болып жариялан-ды. Жеріне көз алартқан жау-ларының ортасында қалған Ка талония патшалығы 1714 жылы тарих сахнасынан кетіп, Испанияның бір бөлшегіне ай налды. Содан бері каталон-дар тәуелсіздікке талпыны-сын тоқтатқан жоқ. Генерал Франко биліктен кеткен соң, Испания жаңа даму бағытын ұстанған-тын. Каталония осы сәтті ұтымды пайдала-нып, 1977 жылы автономия мәртебесіне қол жеткізді. Аймақ 2006 жылы автономия атағын тағы да бекітіп алды. Бірақ 2010 жылы Испания билігі Каталонияның бірқатар

автономиялық құқығын шек-теп, бар «бақытынан» ай-ырды. Тәуелсіздікке ұм ты-лудың келесі бір парасы – ел дегі экономикалық жағ-дай мен тікелей байланысты. Каталония – Испаниядағы ең ауқатты және индустриясы дамыған аймақ саналады.

Сонымен қатар Барселона туристер ағылатын сүйік ті ме кенге айналғалы қашан. Шаһарға бизнес өкілдері көптеп келіп, мемлекеттегі үлкен банк тер орналаса бастады. Euronews арнасының мәліметі

бойынша, Каталонияның бір өзі елдегі ішкі жалпы өнімінің 20 пайызға жуығын қамтамасыз етіп отыр. Испанияда еш облыс мұндай жетістігімен мақтана алмайды. Әйтсе де үкіметтен

аймаққа бөлінетін қаражат үлесі ІЖӨ көлеміне сай емес. The Telegraph басылымының есептеуіне сәйкес, алда-жал-да Каталония егемендігін алса, онда «су жаңа елдің» ІЖӨ мөлшері 314 миллиард долларға тең болып, әлем бойынша 34-ші орынға тұ-рақтайды. Салыстырмалы түрде қарасақ, Каталонияның ІЖӨ көлемі Португалия және Израильден көп. Жан басына шаққандағы ІЖӨ де көбейіп, 35 мың долларды құрайды. Яғни Каталония экономикалық

тұрғыда ұтпаса, ұтылмақ емес.Тіл мәселесі де каталон ды қ-

тардың азаттыққа ұмтылуының бір себебіне айналған. Ис-па нияда каталонша ресми мәртебесі бар кастилия тілімен

қа тар қолданылады. Бірақ Каталониядан басқа аймақта ол тілде сөйлейтіндер шама-лы. Яғни қағаз жүзінде құқығы болса да, ана тілі Каталония халқынан басқа ешкімге ке-рек емес.

Financial Times жур на лы-ның көзқарасына сүйенсек, Каталонияның референдум өткізуге талпынысы заңға қай шы келеді. Өйткені Испа-ния ның 1978 жылғы конс ти-туциясының 2-бабында ис-пан халқының бірлігі мен ортақ аумағы бұзылмайтыны жөнінде жазылған. Журнал тәуелсіздікке ұмтылған ха-лықтың бәрін заңға сай жа-сайтынын алға тартады. Мәселен, 1995 жылы Квебек провинциясы Канададан тәуелсіздік сұрағанда неме-се Шотландия Ұлыбритания құрамынан шығуды көздегенде ел билігімен ынтымақтаса әрекет еткен-ді. Алайда Ката-лония мен Испания арасын-да тәуелсіздік референдумы жөнінде ортақ келісім жоқ. Шартараптағы жанкүйерлер үшін «Барселона» футбол клу-бы сүйікті команда болса, каталондықтарға азаттықтың символы іспетті. Клуб ойын-шы лары да референдум өт-кізуді, тәуелсіздік алуды қол-дайтынын баспасөз бет те рінен оқып жүрміз.

Екі жыл бұрын Барселона қаласына жолым түскен еді. Сонда әр үйдің сыр-тында Каталония туы ілініп тұрғанын көрген болатын-быз . Ал Испания жала-уы ресми мекемелерде ғана ілінген. Яғни азаттықты аңсау каталондардың етінен өтіп, сүйегіне жеткені анық байқалады. Испанияның ұс-та нымын түсінуге болады. Ка талония бөлініп кетсе, ко-рольдік майлы шелпегінен айы-рылады. Сондай-ақ баскілер елі секілді тілі мен ділі бөлек басқа аймақтар да тәуелсіздік сұрап шығуы ықтимал. Мұн-дай жағдай дағдарыстан әрең есін жинаған Испания үшін қажеті жоқ. Бұдан бөлек корольдіктің шетелдерге 836 миллиард доллар берешегі бар. Каталония егемендік алса, қарыздың қандай жолмен қайтарылатыны да түсініксіз.

Алдағы референдум ай-мақ тың егемендігін қолына ұстатады дегенге де сену қиын. Әйтсе де азаттыққа ұмтылған ұлттың бір қадамы болатыны анық.

Суреттер BBC жаңалық порталынан алынды

27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 5ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН

СӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ

ӘРІПТЕСТІК ӘЛЕУЕТІ

––––––––––––––––––––––– ––Биыл Қазақстанның бірқатар шетелдермен дипломатиялық қарым-қатынас орнатқанына 25 жыл толды. Олардың арасын-да Оман мемлекеті де бар. Осы орайда, Қазақстанның Омандағы Төтенше және өкілетті елшісі Ержан МҰҚАШПЕН екі ел арасындағы ынтымақтастық жөнінде әңгімелескен едік. ––––––––––––––––––––––– ––

Алаңдамағанда қайтпексің...

Бүгінде АҚШ өз әскерлерін Еуропа мен Таяу Шығыс аумағына көбірек орналастырудың түрлі жолдарын қарастыруда. Ал НАТО құрлықта да, теңізде де әскери жаттығулар өткізуді жиілете бас- тады. Солтүстікатлантикалық альянстың биылғы жылдың бірінші жартысында Шығыс және Оңтүстік Еуропада, сондай-ақ Еуразияның Қара теңіздегі шекараларында әскери жаттығулар өткізгені соған дәлел болмақ.

АҚШ және оның одақтастарының осы іс-әрекеттерінде жекелеген мемлекеттерге деген «саяси ойын» жатқанын саясаттан хабары бар жан жақсы біледі. Мысалы, НАТО әскери күштерінің жоғарыда аталған өңірлерде жаттығулар өткізуінің аста-рында Ресейдің «шамына тиіп, оны ызаландыру» жатқан сияқты. Тіпті мұны арандату десе де болатындай. Өйткені мемлекеттік шекараңа жақын жерде өзге елдердің әскери техни-калары әрі-бері жүйткіп, оқ атып, ойнақ салып жүрсе, алаңдамағанда, қайтпексің!

Арандату дегеннен шығады, мыңдаған бейбіт тұрғынды құрбан еткен Ирак пен Сириядағы соғысқа бірқатар елдермен бірге, АҚШ та қатысты. Ондағы басты мақсаты − аталған елдердегі қантөгісті тоқтатып, тұрақтылық орнатуға үлес қосу. Бірақ осы «қатысудың» негізінде Таяу Шығыстағы ірі мемлекет – Иран Ислам Республикасын «ыза-ландыру мен қорқыту» тұрғанын да байқауға болатындай. Себебі, Иран өзімен көршілес Ирактағы күрд сепаратизмінің күшейіп, өңірге таралуына түбірімен қарсы. Сирия билігі болса, бұрыннан өз елдерінің аумағында күрд сепаратистерімен күресіп келеді.

Б ұ д а н б ө л е к , И р а н е л і н д е АҚШ пен Израиль өздерінің күрд одақтастарын Иранға қарсы «соғыс жүргізу» үшін пайдалануы мүмкін деп қауіптенетіндер қатары басым. Ал күрд жетекшілері биылғы жылы Ирактың солтүстік бөлігінде тәуелсіздік тура-лы референдум өткізуге әрекеттеніп жатқаны жөнінде біраздан бері айты-лып жүр. Референдумға өңірдің күрд емес тұрғындары қарсылық танытып, байкот жариялады. Бұған, сондай-ақ Түркия мен Иран қарсы екенін бірнеше рет мәлімдеді.

Қытай «Белдеу және жол» ата-латын коммерциялық сауда жо-басын қабылдағаны, оны әлемдік қоғамдастыққа таныстырғаны белгілі. Жекелеген сарапшылар АҚШ тарапы осы жобаны іске асыруға мүм кін ді-гінше «кедергі жасап» бағатынын ай тады, соған байланысты мысалдар да келтіреді. «Жаңа Жібек жолы» деген атаумен белгілі «Белдеу және жол» жобасының картасында сау-да жолының өтетін бағыттары мен нүк телері көрсетілген. Соның бір ба-ғыты Сирияның солтүстік-шығыс бө-лігінде жатыр. Бұл аймақ сириялық күр дтердің тәуелсіздік мәселесін жиі көтеріп жүрген өңірге жатады. Егер Батыс Солтүстік-Шығыс Сириядағы ұлтшыл күрдтерге қолдау көрсететін болса, жаңа Жібек жолының бойында АҚШ-қа бүйрегі бұратын екі күштің құрылуына әкеп соқтыруы мүмкін. Ал олар Түркиядағы Күрд жұмысшы партиясымен байланыс орнатқан жағдайда Түркияның жаңа Жібек жолымен интеграциялануы қиындай түспек.

Ал «Белдеу және жол» жоба-сына байланысты Қазақстанның ұстанымы айқын. Осы жоба ая-сында Қытайда өткен халықаралық ынтымақтастық форумында сөйлеген сөзінде Елбасымыз ежелгі Жібек жолын жаңа, заманауи форматта қайта жандандыру идеясы әлемде белең алып келе жатқан саяси, экономикалық және гуманитарлық дағдарыстарға берілген уақтылы жау-ап екенін атап өткен еді. «Бірлесе даму арқылы тұрақтылыққа қол жеткізу ұстанымы бүгінде ондаған елдің экономикалық мүддесіне сай келетін халықаралық ынтымақтастықтың тартымды формасы болып саналады. Осыған орай, Жібек жолының нақты сұлбасы көріне бастаған қазіргі кез-де бұл макроөңірлік кооперацияның бірлескен стратегиялық үйлесімі қажет. Сондай-ақ Жібек жолы баста-масын іске асыру тұтас бір өңірлерді, соның ішінде Орталық Азияны жаһандық контексте жаңа тұрпатта танытуға мүмкіндік береді», деген еді Қазақстан Президенті сол форумда сөйлеген сөзінде.

Мемлекет басшысы, сондай-ақ «Белдеу және жол» идеясын ойдағыдай жүзеге асыру үшін мүдделі елдер арасында өзара сенімнің орнығуы, олардың тең құқықты және жан-жақты ынтымақтастыққа дайын болуы маңызды екеніне де назар аудартқан еді.

Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ,

«Егемен Қазақстан»

Қазақстан-Оман:

Саяси ұстанымдары ұқсас елдер

– Ержан Серікұлы, Қазақстанның Омандағы Төтенше және өкілетті елшісі қызметін атқарғаныңызға бірнеше жыл болды. Оқырманға Оман туралы тарқата айта кетсеңіз.

– Оманның орналасқан жері гео стра-тегиялық тұрғыдан өте маңызды. Араб түбегінің оңтүстігіндегі мемлекет Үнді мұхитына тікелей шыға алады. Сонымен қатар стратегиялық маңызы бар Ормуз бұғазын да бақылайды. Оман елі әлемдік саясатта бейтарап бағыт ұстанады. Олар көрші араб елдерімен де, Иранмен де, Еуропа елдерімен де, АҚШ-пен де тату. Салиқалы саясаттың арқасында бәрімен бейбіт қарым-қатынас орнатып отыр. Сұлтан Қабус бен Саид басқаратын мем-лекет – абсолютті монархия саналады. Мемлекет басшысы да, премьер-министр де, сыртқы істер министрі, қорғаныс министрі де, тіпті Орталық банктің төрағасы да Сұлтанның бір өзі.

Елдегі мұнай қоры көрші мемле-кеттермен салыстырғанда көп емес. Сондықтан қазірден бастап туризм, көлік салаларын дамытуға ден қойып жатыр. Оған қоса сыртқы саясатта араағайындық рөл ұстанып, содан пайда табуда. Қазіргі таңда Парсы шығанағындағы Араб елдерінде жағдай шиеленісіп тұр. Оман тарапы бұл дүрбелеңге ілескен жоқ. Бейтарап сая-сат ұстанып, Қатармен қарым-қатынасын бұзған емес. Блокадада қалған Қатар сыртқа тауар тасымалын Оман порт-тары арқылы жіберуге мәжбүр. Соның нәтижесінде елге де пайда түседі. Былтыр Сауд Арабиясы Йеменге қарсы әскери коалиция құрғанда Оман одан бас тартты. Жалпы, Оманның сыртқы саясатта жақсы ұраны бар: «Бәрімен дос, ешкімге дұшпан емес».

– Оманның көрші араб елдерімен сая си, дипломатиялық қарым-қаты-нас тарын қалай бағалауға болады?

– Оман – Парсы шығанағындағы араб мемлекеттерінің ынтымақтастық кеңесі құ рылтайшыларының бірі. Кеңес

құ ра мына енсе де, елдің дербес ұстанатын саясаты бар. Айтқанына көне бермей, өз көзқарастарын еркін білдіріп отырады. Осыдан төрт жыл бұрын Кеңесте ортақ ва люта құру және ұйымның құрылымын одақ қа ауыстыру жөнінде бастама кө-терілген-ді. Оман екі ұсыныстан да бас тар тып, егер ол жүзеге асса, Кеңес құра-мы нан шығатынын мәлімдеді.

Оман саясатының тағы бір бағыты – Батыс елдерімен жақсы қарым-қатынас орнату. АҚШ-пен әскери-техникалық байланыстар дамыған. Мәселен, Оманда америкалық әскери базалар орналасқан. Ел билігі керек кезде оларды қолдану құқығына ие. Оман тікелей теңізге шығатындықтан, басқа елдердің қас-қабағына қарап отырмайды.

– Оманның мұндай бағыт ұстануы немен байланысты?

– Мемлекеттің қалыптасуында жеке тұлғаның рөлі маңызды. Оманның дер-бес саясаты бар мемлекет атануы қазіргі Сұлтаны Қабуспен тікелей байланысты. Жалпы, Араб түбегіндегі мемлекет-тер кейін құрылды ғой. 1970 жылдарға дейін Оманда азаматтық соғыс жүріп, ел бөлшектеніп жатқан-тұғын. Сол уақытта қазіргі Сұлтанның жігерінің арқасында Оман ел болып бірікті. Оманның өзгеше бағыт ұстауының бір себебі – осы.

– Қазақстан мен Оман арасындағы дип ломатиялық қатынастардың дең-гейі қандай?

– Оман араб елдері арасынан Қазақ-стан мен алғашқылардың бірі болып дип-ло матиялық қатынастарды да, іскерлік-эко номикалық байланысты да орнатқан мемлекет. «Оман Ойл» ұлттық компани-ясы Каспий теңізінде және Маңғыстауда

мұнай барлау жұмыстарымен айналысып жатыр. Осы екі компанияның сондағы үлесі 20 пайызды құрайды. Ұлттық банктың ресми ақпаратына сүйенсек, 2005 жылдан бері Оман тарапы Қазақстанға 253 миллион доллар инвестиция құйған. Сондай-ақ 1998 жылы Оман Қазақстанға сыйлық ретінде Астанадағы «Салтанат сарайын» салуға 10 миллион доллар көлемінде қайтарымсыз қаржы берді.

Ұлттық экономика министрлігінің мәліметтері бойынша, екі ел арасындағы тауар айналымы 2016 жылы 372,1 мың долларды құрады. Негізі Қазақстан Оманға экспорт шығарғанымен, импорт-тайтын тауары аз. Мәселен, біздің ел Оманға бидай, ет, болат орамалар және құбырлар сатады. Екі ел арасы қатты қашық емес, алайда логистикалық бай-ланыс нашар. Былтыр тәжірибе ретінде Оманға 1000 қой жеткіздік. Біздің етке, би дайға деген сұраныс бар. Бірақ тә-жі рибеден тасымал құны қымбатқа тү-се тінін аңғардық. Қазір басқа бағыт қарастырмақпыз. Ираннан санкциялар алынды. Тауарды енді темір, не авто-жол арқылы Иранның портына дейін жеткізіп, одан әрі теңізбен Оманға тасуға мүмкіндік бар. Осы бағытта жұмыс істеуді жоспарлап отырмыз.

2011 жылы Өзбекстан, Түрікменстан, Иран және Оман арасында тауар тасыма-лы жөнінде «Ашғабад» келісімшартына қол қойылған болатын. 2014 жылы Қазақстан-Түрікменстан-Иран темір жолы құрылысының аяқталғанын ескер-сек, еліміздің «Ашғабад» келісімшартына қосылуы біздің тауарды Оманға және өңірдің өзге мемлекеттеріне жеткізу құнын арзандата түсетіні сөзсіз.

– Оман да мұнайға тәуелді мемле-кет. Қара алтын бағасының түсуі елге қалай әсер етті?

– Мұнай дағдарысынан шығу үшін Оман бірнеше бағыт ұстанып отыр. Біріншісі – логистикалық қызмет. Яғни порттарының қызметін шетелге ұсынады. Ауыл шаруашылығы – екінші бағыт. Әсіресе, балық аулау саласын дамытуды жоспарлайды. Кей деректер бойынша, Оманда ауланған балықтың 40 пайызға жуығы көрші Біріккен Араб Әмірліктеріне экспортталады екен. Сондай-ақ туризмді бір ізге салу жос- парда бар. Оманның аталған салада мүмкіншілігі мол. Елде тарихи орындар көп. Таяуда Оманның екі тур компа-ниясын Қазақстанға әкеліп, еліміздегі әріптестерімен байланыс орнатуына мүмкіндік жасадық. Енді қазақстандық туркомпаниялар өкілдерін Оманға апа-рып, осы салада ынтымақтастық орна-туды жоспарлап отырмыз.

Қазір еліміздің басшылығы та-рапынан елшіліктерге жүктелген міндет екеу: шеттен инвестиция тар-ту және еліміздің тауарларын сыртқа шығаруға атсалысу. Оман тарапы Қазақстанға құятын инвестициясын шама-шарқынша беріп жатыр. Қазір олардың өзі қаржы таппай қиналып отыр. Мәселен, соңғы дерек бойынша, Оман бюджеті 6 миллиард долларға жуық дефицитке тап болды.

– Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне тұрақты емес мүшелікке сай лануын Оман тарапы қалай қа-был дады?

– Оман біздің БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне мүше болу ниетімізді басынан бері қолдайтынын ресми түрде жеткізген-ді. Жалпы, Оман бұған дейін тұрақты емес мүше атанған. Сол бағытта өз тәжірибесімен бөлісуге дайын екендігін білдірді. Орталық Азиядан алғаш бо-лып сайланған мұсылман мемлекеті деп ризашылығын жеткізді. Оман та-рапы мұның бәрі Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халықаралық деңгейде жүргізіп жатқан белсенді саясатының жемісі деп бағалады. Яғни бұл ретте Оманның ұстанатын саяса-ты Қазақстанмен өте ұқсас. Сондықтан Қазақстан ұстанған бағытты олар жиі қолдап отырады.

– Әңгімеңізге рахмет.

Әңгімелескен Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,

«Егемен Қазақстан»

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Өткен жексенбіде Германияда парламент сайлауы аяқталып, онда Ангела Меркельдің партиясы кезекті жеңіске жетті. 30-дан артық саяси партияның өкілдері қатысқан сайлауда 5 пайыздық табалдырықты 6 партия аттай алды. Электораттың үштен біріне жуығы электрондық дауыс беру әдісін қолданған. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының төрағасы Қайрат Мәми Қытай Халық Республикасына жұмыс сапарымен барды. Іс-шара Қытайдың Дуньхуан қаласындағы (Ганьсу провинциясы) Жібек жо лын дағы сот ынтымақтастығы бойынша халықаралық форум шеңберінде өтті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Меркельдің кезекті жеңісі

Жақсыбай САМРАТ,«Егемен Қазақстан»

Ангела Меркельдің Христиан-демок ра-тиялық одағы (ХДО) және Христиан әлеу-меттік одағы (ХӘО) партиялары нан тұ ратын консервативтік блогы пар ла ме нт тік сайлау- да кезекті рет же ңіс ке жетіп, А.Меркель төртінші рет Гер ма ния ның канцлері бо-лып сайланды. Сай лау шы лар дауысының 33 пайызын жинаған оның бло гы енді 2021 жылға дейін билік басында қа латын болды. Бұл А.Меркель саясатын ха лық арасындағы қолдаудың жоғары болып келе жатқанын көрсетіп тұр.

Бұл сайлауда өзінің ұлтшылдық ұран-да рымен көрініп жүрген «Гер манияның ба ла масы» партиясы 14 пайызға жуық да-уыс жинап, Бундестагтың 88 депутаттық орын тағын иеленетін болды. Босқындарға қар сы дауыс көтеріп, өзімшіл, ұлтшыл ұран-да ры мен көзге түскен бұл партия небәрі 4 жыл бұрын ғана тіркелген еді, аз уақытта осындай танымалдыққа жетіп, қолдауға ие болғаны өкінішті екенін сайлаушылардың прогресшіл тобы қынжылыспен айтып жатты.

Енді А.Меркель өзінің коалициясына ене тін әріптестер іздейтін болады. Оның бұ рынғы әріптесі Германияның Со ци ал-демократиялық партиясы жеңіліс тап қан-нан кейін оппозицияға кететінін мә лім де ді. Енді А.Меркель Еркін демок ра тиялық жә -не «Жасылдар» партиясымен үшжақты ко-алиция құрады деп күтілуде.

2005 жылы аса көрнекті қайраткер Гер-хард Шредерді жеңіп, саясат олимпінің шы-ңына шыққан Ангела Меркель Гер ма ния ның ең алғашқы әйел канцлері болған еді. Енді

міне, 63 жастағы ол осы лауазымға төр тінші рет қол жеткізіп отыр.

Он екі жылға жуық Германия секілді әлемдік маңызы бар елдің тізгінін ұстап отырған А.Меркель ешқашан түзу жолдан таймай, өз елінің абыройы мен бағын кө те-ру ден жаңылған жоқ. Еуропадағы әлемдік ма ңызға ие болған барлық мәселелердің шешілуіне ол жіті араласып, нәтижелі шешімдерге қол жеткізуге белсенді түрде атсалысты.

Қазақстан мен Германия арасындағы қарым-қатынастар да жоғары үрдіспен да мып келеді. Үстіміздегі жылы екі ел дің арасындағы дипломатиялық қаты нас тар дың орнағанына 25 жыл толғандығы ата лып өтті. Онда екі елдің арасындағы та бысты ынтымақтастықтың кепілі – мем лекеттер басшылары екендігі атап көр се тіл ді. Қазақстан мен Германия ара-сында осы күнге дейін сауда-экономикалық қа ты настардың дамуына негіз болған се-німді саяси үнқатысу орнаған. Өзара ти імді екіжақты жобалардың арасында шикізаттық және технологиялық са ла лардағы әріптестік, Қазақстан мен Бер линдегі Еуразиялық клуб арасында «Назарбаев-Меркель» бастамасы-мен қол ға алынған дуалды білім беру және басқа да ынтымақтастықтар Қазақстан мен Гер ма ния қатынастарына стратегиялық сипат бе реді. Германия А.Меркель канцлерлік қыз-метте болған жылдарда Қазақстанның бар лық әлемдік бастамаларын қолдап оты рды. Міне, сондықтан да А.Меркель бло гының сайла-уда жеңіске жеткендігі Қа зақстан үшін де жағымды жаңалық.

Қай күнде дұрыс ойлылар мен парасат ты пиғылдылардың жолы болғанын қа лай тын біздер үшін Германияның биылғы сай лауы осылай табысты болды.

Сапар барысында Қ.Мәми Қытайдың Жоғарғы халық сотының төрағасы Цян Чжоу мырзамен кездесті. Тараптар барлық салалар, соның ішінде, құқықтық мәселелер бойынша Қазақстан-Қытай арасын-да қарым-қатынасының жоғары дең гейі қалыптасқанын атап өтті. Қазақстан Жоғарғы сотының Тө-рағасы форумға шақырғаны үшін алғыс білдіре келе, аталған іс-шараның мемлекетаралық ынты-мақ тастықты құқықтық қол дау дағы маңыздылығын сөз етті.

Қ.Мәми қытайлық әріптесін Ұлт жоспары шеңберінде сот жүйесінде жүргізілген реформалардың негізгі қорытындылары, Қазақстандағы электронды сот төрелігінің дамуы және қылмыстық-процестік құқықты жақсарту бойынша жүргізіліп жатқан жұмыс барысы туралы хабардар етті. Судьяларды оқыту мәселелері бой-ынша бірлескен жұмыстың жоғары деңгейі айрықша аталып өтілді. Әңгіме барысында тараптар барлық талқыланған мәселелер бойынша қызу пікір алмасты.

Кездесу шеңберінде екі елдің жо ға рғы сот органдары арасын да ынтымақтастық туралы мемо ран-думға қол қойылды. Құжатта сот

әкімшілігі, электронды сот төрелігі және білім беру бағдарламалары секілді басым бағыттарға ерекше көңіл бөлінген. Екі елдің сот білімін беру мекемелері арасындағы өзара іс-қимылды кеңейтуге айрықша мән берілді.

Меморандумда халықаралық бағдарламалар мен байланыстар шеңберінде құқықтық ақпаратпен және сот практикасымен алмасу, тиісті консультациялар өткізу, өзара қол дау көрсету және ортақ ұста-ным дарды қалыптастыру көз дел-ген. Екі ел арасындағы құқықтық көмекті нығайту, соның ішінде, сот шешімдерін мойындау мен атқару мәселелерін шешу, дәлелдемелерді жинау және басқа да процестік әре-кет терді жүргізу туралы тапсырма-ларды орындау мәселелері де айтылған.

Қол қою рәсімінде сөйлеген сөзінде Қ.Мәми меморандум сот төрелігін жетілдіру мен құқық үстемдігімен байланысты өзге де мәселелер бойынша бірлескен бас- тамаларды іске асырудағы екі ел сот органдарының тиімді өзара іс-қимылына ықпал ететіндігін атап өтті.

«Егемен-ақпарат»

Ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды

6 27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ

Ауызбіршілік танытқан абзал

––––––––––––––––––––––––––––––––––––Еліміздегі үкіметтік емес ұйым �кілдері ла-тын қарпіне к�шуді қолдайды. Бұл туралы Халықаралық «Жанашыр» қорының президенті Жаңыл �петова мәлімдеді.––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мемлекет басшысы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында 2025 жылдан бастап латын əліпбиіне көшуге кірісуіміз керектігін жəне болашақта барлық саладағы іс-қағаздар мен оқулықтар да осы қаріппен жазылуы тиіс екенін қадап айтты.

Президентіміз латын əліпбиіне көшудің нақты жол-дарын айтып, осы мəселе зиялы қауым арасында кеңінен талқылануы қажет екенін алға тартты. Сондықтан күн тəртібінде өткір тұрған, бүгінде қоғамда қызу талқыланып жатқан латын əліпбиіне көшу мəселесіне байланысты ой қозғау үшін ғалымдарды, көпті көрген көзі ашық, көкірегі ояу азаматтардың қатысуымен Халықаралық «Жанашыр» қоры кешенді шараларды жүзеге асырып келеді.

Дін істері жəне азаматтық қоғам министрлігінің қолдауымен «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» коммерциялық емес акционерлік қоғамының гранттық бағдарламасының аясында «Халықтың ұлттық-мəдени бірлігін сақтаудағы зиялылардың рөлі» тақырыбындағы жоба аясында өтіп жатқан дөңгелек үстелдер мен конференцияларда, колледждер мен мектептердегі кездесулерде халықтың латын қарпіне көшу жөніндегі пікірлерін білудеміз.

Шаралардың қатысушыларына арналған сау-алнамаларда да осы тақырыптардағы пікірлерін білдіру сұралған. Өткізілген шаралардың нəтижесі көрсеткендей, қатысушылардың 80-90 пайызы латын əрпіне көшуді қолдайтындықтарын білдіруде.

Бүгінгі таңда кириллица жазуын əлемнің 12 мемлекеті ғана пайдаланады екен. Ал қалған мемлекеттердің көбі латын əліпбиін қолданады. Демек, бұл кең таралған жазу. Бүгінде əлемнің əр түкпірінде 5 миллионға жуық қазақ тұрады. Оның 80 пайызы латын əліпбиін қолданады. Яғни, біз болашақта латын əліпбиіне көшсек, сол қазақтармен жақындаса түсеміз. Бұл – сырттағы ағайынның көптен күткен арманы.

Біз, қазақстандықтар көпшілік болып латын əліп биі-не көшуге əзір екенімізді көрсетіп, осындай маңызды қадамға баруға ауызбіршілік танытқанымыз жөн деп білеміз.

Жаңыл �ПЕТОВА,Халықаралық «Жанашыр» қорының президенті

Жастар ынтасы ерекше

––––––––––––––––––––––––––––––––––––С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медициналық университетінде «Латын әліпбиі: рухани тәуелсіздік жолы» атты іс-шара �тті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Сапарбай ПАРМАНҚҰЛ,«Егемен Қазақстан»

«Мемлекеттік тіл – менің болашағым» ақпараттық насихаттау шарасы аясында танымдық үлгідегі сту-дент тер арасындағы өзара ой қозғаған, пікір бө ліскен қызықты кеш болды. Кешті жоғары оқу орны ның Этикалық кеңесінің төрайымы, профессор Жанар Мұстафина кіріспе сөзбен ашты. Биылғы оқу жылын-дағы студенттерге ерекше жылылық сыйлаған, көңілді тер беткен сөз болды. «Ежелгі тілдер жайлы əңгіме қоз-ғал ғанда, ең алдымен ескі латын мен грек тілдері ке леді. Елбасымыздың «Болашаққа бағдар: рухани жаң ғы ру» мақаласын оқып, жақсы əсер алдым. Елбасы өз ойларын түйіндеп, əңгімені ұлттық сана дан бастайды.

Негізінен ұлттық санаға əсер ететін қуатты күш ана тілінен бастау алады. Тілімізді латын əліпбиіне көшіру мəселесін халық талқысына ұсынуы мен үшін де шат-шадыман сəт деп білемін. Латын əліпбиі ел болашағы жолындағы жарқын сəттеріміздің арайлы кезеңдерінің көрінісі ретінде ерекшеленетін кез болып қала берсе ке-рек. Бүгінгі жастар, мына сіздер үшін ғылыми иннова-ция кезінде латын əріптерін оқып, жаза алатын дəуірдің ашылғаны көңілге қуаныш ұялатады. Мұның өзі ертеңге деген үлкен сенім, жастарға беріліп отырған үл кен мүмкіндік. Латынша жаза алатын ертеңгі дəрігер толық-қанды маман деп білемін. Адамдық фактордың ұлы өз-герістерінің бірі деп сезінемін», деді Ж.Мұстафина. Өз кезегінде «Халық аралық терминдерді латын əліпбиімен жазу» мəселелері жөнінде Қазақ тілі жəне кəсіби қазақ тілі кафедрасының доценті Төлеубек Зайсанбаев ай-тып берді.

Сонымен қатар ол Елбасы мақаласында айтылған латын əліпбиіне көшу мəселесі жəне «Туған жер» бағдарламасын қабылдау жөніндегі ұсынысының айрықша маңыздылығына тоқталып өтті. «Латын əліпбиі: ар тық шылығы жəне басым бағыттары» жайын-да тар тымды əңгімелер айтқан «Қазақ тілі жəне кəсіби қазақ тілі» кафедрасының оқытушысы Назым Төлеева-ның əңгімесін жастар ұйып тыңдады. Латын əліпбиіне көшу уақыт талабы екенін білдіреді. Жастардың оқуына тың серпін беретінін аңғартқан ерекше құбылыстың барын сезінген стоматология факультетінің деканы ме дицина ғылымдарының кандидаты, доцент Бақанай Аман таев кешті орнықты ойлармен қорытындылады.

АЛМАТЫ

Бүгінгі күн тəртібіне қойылған ең өзекті, тағдыршешті мəселенің бірі – қазақ тілін латын əліпбиіне көшіру. Тарихи тамыры терең тұғырлы тілімізді түлетіп, санамызды сілкінткен, заманның өзі талап еткен бұл бастама көпшіліктің қызу талқысына түсті. Елбасымыз өз Жолдауында «Біз 2025 жылдан бастап əліпбиімізді латын қарпіне, латын əліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек. Бұл –

ұлт болып шешуге тиіс принципті мəселе. Бір кезде тарих бедерінде біз мұндай қадамды жасағанбыз. Балаларымыздың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз жəне бұл əлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады», деп атап айтқан болатын. Туған тіліміздің тамырына қан жүгіртіп, бабалардың аманат еткен тілін ұрпағына саф таза қалпында жеткізуге бастайтын ұлы ба-стаманы халқымыз сарыла күткен еді. Ел ішінде латын əліпбиінің бірыңғай стандартын енгізу мəселесі бойынша түрлі іс-шаралар өткізілді. Зиялы қауым өкілдерінің, тіл майталмандарының, тарихшылардың, ғалымдардың, сарапшылардың, жалпы бұқараның ой-пікірлері ортаға салынды. Латын əліпбиінің түрлі нұсқалары сараланды, əліпбиді жасау барысында қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің сақталуы, сонымен қатар ғылыми прин-циптер негізге алынды. Əліпбиді тіл мамандары əлі де зерттеу үстінде.

Жаңа əліпбидің бізді жаңа мүмкіндіктерге, зор жетістіктерге бастайтыны сөзсіз. Себебі латын қарпі – ғылым мен техниканың, ин-тернет пен IT-технологиялардың тілі. Латын əліпбиі рухани болмысымызды байытып, қоғамдық ой-санамызды жаңғыртады. Бұл əліпби қазақстандықтар үшін ғана емес, соны-мен қатар төрткүл дүниеге тарыдай шашылып кеткен қандастарымызға да ортақ əліпби болмақ. Латын əліпбиі – түркі əлемімен ықпалдасудың

төте жолы. Өз ерекшеліктерімізді сақтай отырып əліпбиді өзгерту тіліміздің халықаралық аренаға шығуына жəне ғылыми-техникалық прогрестің заманауи жетістіктеріне жол ашады, əлемдік мəдени тұтастықты нығайтып, коммуникациялық үдерістерге одан əрі интеграциялануға мүмкіндік туғызады. Ақпарат алу мүмкіндіктері кеңейіп, шет тілдерден енген сөздер ұлттық ерекшеліктерімізге

қарай икемделетінін, көп ұлтты халқымыздың бірлігін одан əрі бекемдеп, бүкіл түркі əлемін біріктіруге күш салатынын да атап айту керек. Еліміздің үштілділікке көшу үдерісі жылдам-дап, ғылымымыз қарыштап дамиды. Уақыт сы-нынан өткен өміршең латын графикасын қазіргі таңда əлем халқының 80 пайызы меңгерген екен. Əлемде көп таралған жазбаның бірі латын алфавиті екенін, əлемдік ақпараттың 70 пайы-зы осы таңбамен таратылатынын, ғылымның тілі, халықаралық терминдер, формулалар да негізінен латын əріптерімен жазылатынын еске-рер болсақ, жаңа əліпби бізге зор мүмкіндіктер туғызады. Латын жазуына көшу бүгінгі күннің кезек күттірмес қажеттілігі екенін, латын жазуы əлемдік өркениетке бағыттайтын күре жол бола-тынын қазақстандық əр азамат білуге тиіс.

Латын əліпбиіне көшу үрдісі бір күндік ша-руа емес, кезең-кезеңмен жүзеге асырылатын, зор жауапкершілікті қажет ететін игі іс. Жаңа əліпби ағымдағы жылдың соңына дейін дайындалады, Келер жылдан бастап əліпбиді енгізу бойынша білім беру ұйымдарында арнайы кесте бекітіліп, жоспарлы жұмыстар жүргізіледі. Ең əуелі білікті кадрлар даярланады, оқулықтар басылып шығарылады, нормативтік сөздіктер əзірленеді. Білікті мамандар даярланып болған соң ғана латын жазуы барлық білім беру ұйымдарында жаппай оқытыла бастайды.

Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласы Қарағанды

мемлекеттік университетінде де мұқият оқылып, жан-жақты талдану үстінде. Əсіресе ғалымдарымыз, тіл мамандары, көзі қарақты, көкірегі ояу жастарымыз латын əліпбиі төңірегінде тұщымды ой-пікірлерін білдіруде. Студент жастардың латын графикасын енгізу мəселесін ықыласпен қабылдағанын атап өткен орынды. Бірнеше тілді еркін меңгерген студенттеріміз интернет кеңістігіне еркін енуде жəне латын графикасын қолданудың ешқандай қиындық тудырмайтындығын аңғарып отыр. Жеткілікті ұйымдастыру мүмкіндігін, кадр бай лығын, сондай-ақ көп тілді білім беру сала сындағы үлкен тəжірибесін қолдана отырып, универ ситетіміз мақалалар мен түрлі кітаптарды жарық қа шығару, дəрістер оқу, көрмелер ұйым дастыру, мақалалар жазу, хабарлар жүргізу арқы лы Президенттің бағалы бастамасын кеңінен дəріп теуді жүзеге асы-руда. Латын графикасына кө шу мəселесіне байла-нысты оннан астам мате риал аймақтық деңгейдегі басылымдарда жария ланды.

«Қазақ тілінен латын графикасына кезеңдік көшу» бағыты бойынша құрылған жобалық офисте университет ғалымдары облыстық тіл дерді дамыту жөніндегі басқармасының өкілдерімен бірлесіп жұмыс атқаруда. Латын графи касына байланысты түсіндіру жұмыстарын жүргізуге арналған спикерлердің кандидату-ралары белгіленді. Олардың барлығы жоғары деңгейдегі мамандар жəне сапалы жұмыс жүргізе біледі. «Латын графикасы» пəні əдістемелік тұр ғыдан толық қамтамасыз етіліп, филоло-гия, тарих, химия, философия жəне психология факультеттерінің оқу үдерісіне енгізілді. Мате-матика факультетінің ғалымдары кирилше жа-зылатын қазақ əліпбиін латын графикасына ауыстыратын авторлық бағдарламаны дайын-дауда. Математик мамандар алгебра мен диф-ференциалды деңгейге байланысты үш оқу құралын мемлекеттік тілдің латын графикасы негізіндегі əліпби стандарты бекітілгеннен кейін жарыққа шығарады. Сондай-ақ біз латынша жа-зылатын қазақ тілінің орфографиясы мен гра-фикасын оқытуға байланысты қашықтықтан үйрету курсын ұйымдастыруға, лингвистикалық жəне құқықтық сараптама өткізуге дайынбыз. Теориялық еңбектері бар жəне оқыту тəжірибесін жетік мең герген университет ғалымдары жаңа ұрпаққа оқулықтар шығаруға, жаңа қоғам ның ма ман дарын даярлауға, соның ішінде мұғалім-дер ді даярлауға қатысуға міндетті. Бұл үшін қазақ тілінің латын графикасына көшуі шең бе рін дегі жобаларды жүзеге асыру мақсатында рес пуб-ликалық деңгейде авторлар ұжымын құру қажет.

Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың өміршең бағдар ла масындағы мемлекеттік тілді ла-тын графикасына көшіру ұсынысын көпшілікпен бірге университет қауымдастығы да толық қолдайды. Біздің ұжым осынау игі істің басы-қасында жүруге əркез дайын.

Еркін К�БЕЕВ,академик Е.А.Б�кетов атындағы

Қарағанды мемлекеттік университетінің ректоры, заң ғылымдарының докторы,

профессор

Латын әліпбиі – өркениет жолы

Ең бастысы – ел мүддесі

Е л б а с ы м ы з Н.Назарбаевтың «Бо лашаққа бағ-дар: рухани жаң-ғыру» атты бағдар-л а м а с ы н д а а й -т ы л ғ а н р у х а н и жаң ғыру мен зама-науи ілгерілеудің жү генін тартып

ұстасып, жүгін қатар көтерісетін азамат тəрбиелей алу мен білімді, жан-жақты ұрпақ өсіру барысында ана тілдің атқарар міндеті ерекше. Ұлтына қызмет жасап жүрген ұрпақтың көкірегінен ана тілі сайрап тұрса, одан ел ертеңін ойлай-тын азаматтың көптеп шығары анық. Біз игі бастама деп түсінетін, латын əліпбиінің енгізілуі мемлекеттік тіліміздің қолдану аясын кеңейтеді деп ойлай-мын. Еліміздің əлемдік қоғамдастықпен қатынасын нығайтуға ықпал етеді деген сенімдемін. Мұның барлығы өскелең ұрпақтың келешегі үшін жасалатын қадам. Елбасының «Мақсатқа жету үшін біздің санамыз ісімізден озып жүруі, яғни одан бұрын жаңғырып отыруы тиіс», «Жаңғыру елдің ұлттық – рухани тамы-рынан нəр алуы керек» – деген сөздерінің астарында ел мүддесін басты құндылық деп бағалау жатыр. Ендеше, бұл сүбелі ойды барлығымыз да қолдауға тиіспіз!

Құман ТАСТАНБЕКОВ,Қазақстанның халық әртісі

АЛМАТЫ

Мира БАЙБЕК,«Егемен Қазақстан»

Байыпты басқосу барысында Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры Такир Балықбаев, Алматы қаласы Тілдерді дамыту басқармасының басшысы Мамай Ахетов, сондай-ақ, Ғабит Кенжебаев, Фаузия Оразбаева, Жанат Дəулетбекова сынды осы оқу ордасының професс орлары, академик Əлия Бей сенова, республикалық «Ай-қын» газетінің бас редакторы Нұртөре Жүсіп, «Алматы ақша-мы» газетінің бас редакторы Қали Сəрсенбай латын қарпіне қатысты ой өрбітіп, маңызды ұсыныстарын ортаға салды.

«Президент Н.Ə.Назарбаев жыл басында жарияланған «Қа-зақ станның үшінші жаңғыруы: жаһандық бəсекеге қабілеттілік» деп аталатын Жолдауында Қа-зақ станның үшінші жаңғыруы бас талғанын айтып өткен еді. Соның негізінде қайта түлеудің айрықша маңызды екі процесі – сая си реформа мен экономикалық жаңғыру қолға алынды. Көздеген мақсатқа жету үшін біздің сана-мыз ісімізден озып жүруі, одан бұ рын жаңғырып отыруы тиіс. Бұл саяси жəне экономикалық

жаңғыруларды толықтырып қана қоймай, олардың өзегіне ай на-лады. Еліміз мықты əрі жауап-кер шілігі жоғары біртұтас ұлт болуы үшін бұқаралық сана-ны өзгер тудің маңызы арта-ды», – деген ҚазҰПУ ректоры Такир Оспан ұлы қазақ жоғары білімінің қара шаңырағы санала-тын Абай атындағы университет ғалымдары мен оқытушылары, білімгерлер қауымы Елбасы ба-стамасына зор қолдау білдіретінін жеткізді.

Латын негізді қазақ жазуы – қазақтың дербес ұлт екендігін сездіретін, ұлттық бірегейлікті бекітетін жəне ұлттық мүддені қорғауға мүмкіндік беретін құрал екендігін терең түсіне отырып, оны жүзеге асыруға ел болып бар күш-жігер жұмсау керектігіне тоқталған дөңгелек үстел қаты-сушылары Елбасы ұсынған ру-хани жаңғырудың бірегей бағ-дарламасында ұлттық сананың рөліне баса назар аударылғанын, атқарылуға тиіс міндеттердің ай қын көрсетілгенін, солардың ішінде, рухани бірегейлікті, сон-дай-ақ ұлттық құндылықтар мен озық дəстүрлерді сақтап қалудың, жаңғырта білудің маңыз дылығын атап өтісті.

Тарих ғылымдарының докто-ры, профессор Ғабит Кен же баев: «Мемлекет басшысы рухани жаңғырудағы ұлттық сана-сезімді дамытудың екі бағытын көрсетті. Оның бірі – ұлттық код. Ұлттық кодтың өзегі – ұлттық тіл, ұлттық жазу. Ұлттық кодтың бұзылуы ел іргесінің ыдырауына да əсер етері сөзсіз. Сондықтан латын негізді əліпбиге көшу барысын-да ұлттық тілдің өміршеңдігі мен оның жүйесінің толық сақталуы, жазу арқылы қазақ тілінің руха-ни жаңғыруы көзделеді» десе, ал педагогика ғылымдарының док-торы Фаузия Оразбаева жақында ғана Парламент Мəжілісінде ұсы нылған латын алфавитінің ин тернеттік нұсқасының ұтым-ды жəне кемшін тұстарына тал-дау жасай келе, қазақ тілінің бір дыбыс бір əріпті бейне лейтін ерекшелігін сақтау маңыз ды-лығын, диаграфпен жазылған сөздердің кей жағдайда дұрыс қабылданбай немесе басқа ма-ғы на беріп кетуін ескере отырып, тіл талаптарының жазылым-оқы лым-айтылым-тың далым сын ды үделерінен толық шыға алатын, баланың да, қарттың да үйренуіне жеңіл Ұлттық əліпби үлгісін жасаудың ережелері мен қағидаларын бекітетін кəсіби ма-мандар біріге жұмыс істесе ғана ең тиімді нəтижеге қол жеткізуге болатынына кеңінен тоқталды.

АЛМАТЫ

Ұлттық бірегейлікті бекітеді–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Абай атындағы Қазақ ұлттық университетінің ғалымдары мен оқытушыларының ұйымдастыруымен «Рухани жаңғырудың кепілі – латын әліпбиіне к�шу» атты д�ңгелек үстел мәжілісі �тті. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 7ЗЕРДЕ

Еркінбек ТҰРЫСОВ

ҚазПИ-дiң ескi мекенжайы, көрiктi көк үйде жазғы семес-трде жүргенiмiзге аптадан асты. Үлкен үзiлiске шығып, биiк бəйтеректер саясында тұрғанбыз. Келесi жұп лекция – саяси эко-номия. Бiр ғылым кандидаты оқымақ. Тақырыбы: «Тауар жəне ақша». Бадырайта жазы-лып, кең коридор жақтауында iлулi тұрған. Жаным сүймейтiн тақырып, – «Ақша», – Со да əңгiме болып па?

– Адамды жолдан тайдыра-тын, əзəзiл ғой ол. Пəленiң басы. Бiрдi-бiрге қырқыстырып, атыс-тырып, шабыстырып, тонатып, қаматып жататын да, сол жəдiгөй емес пе?

Осыны сөз етiп тұрмыз. Қа-сымда елден келiп, соғысқа дейiнгi орта бiлiмдi ендi инсти-тутта жалғап жүрген кешегi май-дангер, бүгiнгi мұғалiм, жасы үл кен жерлес ағаларым – Көбеев Орынтай, Орманов Садық, Дүм-шебаев Ыбырайымдар тұрған. Көше жақтан елгезек аға Оспанов Өксiкбай келдi аптығып:

– Ағайындар, сендерге бiр жа ңалық айтайын, КазГУ-дiң кең залында, филфак пен жур-фак студенттерiне Əуезов абай-танудан лекция оқиды екен. Дəл 14.30-да басталмақ. Студент бiткен жиналып жатыр.

– Əуезов! КазГУ-де... мына сəттi жiберуге болмайды. Анау «Тауар мен ақшасы» құрысын, кеттiк, – десiп, Өкеңдi бастатып,жөнеп кеттiк.

Келдiк. Зал толы. Сыртта «көремiз, сəлемдесемiз» деп кү-тiп жүргендер одан көп. Залдың терезе жақтауына тақау шеткi орындарға жайғасып, ыбыр-сыбырға мəн бермей, бұғып, сiлтiдей тынып отырмыз. Кенет зал iшi ду көтерiлдi. Қанша жылдар көрмей, бiлмей, «осын-дай болар-ау» деп, көкiрек көзi-не ұялаған адам, сол бейне-суретiмен таныс ай маңдайы жар қырап, сəл езу тарта жымиып, ғибрат-iзетпен сəлем бере кiрiп келедi екен.

Сəл шалқақтау бiткен кең кеу де, мол тұлғасына үйлескен баяу, байсалды, мiнсiз де маңғаз қозғалыс. Аз-кем шайқала, тең-селе басып арнаулы қойылған үстел жанына келiп тоқтады. Бар тұлғасымен залға бұрылып, сол қолын жай көтере, бiрер желпiп, отыруға белгi еттi де, қолтықтай келген қоңыр папкесiн үстел үстiне қойып, өзi орындыққа бап-пен жайғасты. Сiлтiдей тұнған зал толы тыңдаушысын барлай бiр шолып:

– Бүгiнгi абайтанудан айтар

əңгiмемiз: Абай, оның фило-софиялық өлеңдерi. Абай барша əлем жұртының, бiрiншi кезек-те қазақ елiнiң Абайы. Абайды бүгiнде барша жұртымыз, кəрi -жас, халқымыз оқиды. Ен деше, алдымен сендерден сөз тың-дайық. Кəне, кiмнiң айтары бар, кiм дайын? – деп зал iшiне барлай көз жiбердi.

Сəл үнсiздiк. Мұнша жұрттан бiр-бiр зерек, бiр пысықтың та-былуы керек қой. Шiркiн-ай, дəл қазiр халықты жарып шығып, Абайдың жүректе жатталған ғажап жырларының бiрiн тамыл-жыта төгiп айтар ма едi. Риза етсең жақсы. Ал бəрiнен хабар-дар, бəрiн бiлетiн бұл ұлы ғұлама: «Əй, бұл КазГУ ғой, сен өзi қайдан келген кiрмесiң», – десе не бетiңдi айтарсың. Қап, əттең дүние-ай! Мына КазГУ-ге түсiп, ұлы кемеңгерден дəрiс алып, онымен əркез жүздесiп, тiлдесер мыналар неткен бақытты едi!

Осы сəт зал iшi дүр қозғалды. Орта тұстан қап-қара мөлдiр ша шын келтелеу қиған, ашаң, қараторы қазақ қызы: «Ағай, мен», деп қол көтере тұрып, ал-ға жылжып келедi екен.

– Ал кəне, сөйлеңiз, тыңдалық!Ұстаз жанына жақын келiп,

зал ға қарай бұрылған қара қыз тебiрене толқыған iшкi дүниесiн ширақ меңгерiп, сəл дiрiл ара-лас ашық даусын көтере сөйлеп кеттi.

– «...Қарашада өмiр тұр»... Бұл өлеңiн Абай жасы елуге толып, өмiрде iзгiлiк, жастық махаббатымен бiрге зұлымдық, қулық, сұмдық атты адам құлқы-ның құбылысын көп көрiп, ой- санасы биiк көтерiлген ша ғын-да жазған. Сондықтан да Абай жастықтың бейкүнə таза мез-гiлiнен өтiп, егде тартып, өмiрдiң өр биiгiне шыққан адамның көңiл күйi арқылы, өз заманының шын -дығын, жеңiл ойлы, жалған тiр-шiлiгiнің бар қырын тереңнен қоз ғап, ашып көрсетедi.

Қарашада өмiр тұр,Тоқтатсаң тоқсан көнер ме?Арттағы майда көңiл жүр,Жалынсаң қайтып келер ме?..«Қараша» – күздiң айы. Өмiр

күзi, адам санасының биiктеп, кейiнге, өткенiне көз жіберер шағы. Сол биiкте қалсам деген құштарлық. Бiрақ табиғат заңы көнбейдi, алда қарлы тоқсан – қарттық тұр. Əйтсе де, өмiр оз-ған мен көңiл, адам жүрегi тоз-байды. Өзiнiң алыста қалған шешек жарған жастық шағын ойлайды. «Қайтып келер ме» деп армандайды.

Абай өмiр сүрген кеселi көп қия натшыл өз заманының тек үлкендi емес, жасөспiрiм

ұрпағын да əнтек бұзып, қа йыр-сыз қатыгездiкке баулып жат-қанын, бұл сұрқай дүние тұма-нын серпiп тастап, адамдық өмiр-дiң кең өрiстi жарық жайлауын тек жiгерi жалын, талабы биiк, от жүректi жастар ғана алатынын бы лай бейнелейдi:

Майдағы жұрттың iшi – қар, Бəйшешек қарға өнер ме? Iшiнде кiмнiң оты бар, Қар жауса да сөнер ме?Осы өлең жолдары арқы лы

Абай қатыгез жүректе жақ сы-лыққа орын жоқтығын, дүние-дегi барлық қатыгездік пен зұлым дықты iзгiлiк жолындағы табандылық пен батылдыққа бастайтын жүрегiңнiң отымен ғана жеңуге болатынын аса те-рең философиялық ойымен, ке-меңгерлiкпен мегзейдi.

Қыз сөзiн аяқтап, ұстаз ағаға бiр қырындай бұрылып iзет көр-сеткен сəтте қос қабақ алыс ұшар қыранның қанатындай жарқ ете ашылды да, Мұхаң iле жауап қатты:

– О, пəлi, сөзiң жөн. Абайды бi лу, ол – турасы өмiрдi бiлу. Сол өмiрдiң мəнi Абай сөзiнде. Жа райды, кəне, тағы кiмнiң ай-тары бар... Ендеше, тынышталып тың даңдар, – деп, Мұхаң үстел жа ғына бiр қырындай бұрылып,

сондағы Абай томдығын ашып, кiтапқа қиялай көз тастады. Зал iшi сатыр-сұтыр. Қағаз-қалам-дарын сайлап, ұстаз сөзiн хат-қағазға құйғалы құлшынып жат-ты. Ол əрекет менде жоқ. Маған бұл сəт оның сөзi де, өзi де қым-бат. Əр сөзiн жүректе жаттап, əр қимылын санада сақтап қалуға бекiндiм.

Ұстаз тек өзiне тəн жұмсақ мəнер мен тамағын бiрер кенеп, жай, екпiнсiз бастап, сөйлеп кет-тi. Бiр ерекшелiгі, ғұлама ға лым, сөз тiзгiнiн алған соң бiр беткей шешендiкпен көсiлте сiл теп кетпейдi екен. Абай сырын, Абай жұмбағын ашуда əр бiр күрделi, астарлы сөзге арнайы тоқтап, залға сауал салып, тың даушысымен тiлдесе, кеңесе отырады екен.

«...Ауырмай тəнiм,Ауырды жаным,Қаңғыртты, қысты, басымды...».Ал, ойлап көрелiк. Тəн жара-

сынан өзгеше бөлiп, жан жарасын неге айтады Абай?! Тəн мен жан! Тəнi ауырмаған Абайды жан ау-руына салған не құбылыс, қан дай сыр? «Қаңғыртты, қысты, басым-ды» деп күйзелуiнiң сыры не?

Бұл жұмбақтың шешiмiн бiрiншiден, өзгеден емес, Абай өмiрiнiң өзiнен iздегенiмiз жөн болар.

Абай бұл өлеңiн сексенiншi жылдардың соңы, ел iшi қырқыс, бақастығы асқынған, болыс сайлауының арғы-бергi тұсынан алып жазған ғой. Елiм деп сен-ген ағайын, ар-ожданды арзанға сатып, ұлы ақынның жүрегiн аяу-сыз езген күндерi, тəнi сау, жаны жаралы Абай:

Тарылды көкiрек,Ағызды сығып жасымды, –

деп налаға толы көңiл күйiн ақ қағазға жүрек қанымен төккен ғой. Осыны айтқан Абай сондағы тiршiлiк сиқын:

Сүйенiп күлкi тоқтыққа,Тартыпты өнер жоқтыққа, –

деп мына тоғышар-топас дүние-нiң көлеңкесiнде азып-тозып бара жатқан өнер-бiлiм нiң аяныш ты халiн ашына айқын дай ды.

Осыны көрiп-бiлiп отырған ақын алдамшы, опасыз, жалған дүние жарасын кiмге айтып, қайда барып шағынбақ.

Жартасқа бардым,Күнде айқай салдым,Онан да шықты жаңғырық.Естiсем үнiн,Бiлсем деп жөнiн,Көп iздедiм қаңғырып.Жартас не? Абайдың iздеп

бар ғаны қай жартас! Меңiреу таби ғат па, заман ба, əлде адам ба? Қалай қабылдап, қалайынша ұға мыз мұны? Кəне, айтыңдаршы талабы бар, жас шəкiрт?!

Зал үнсiз. Қалың орта, артқы жақтан бiрер бас қылтиды.

– Ол жартас емес, адам ғой, ағай! Сөз ұқпайтын, Абай ақын-дығын сезбейтiн, жуан бай, топас билер ғой, ол...

– Ол заман, ағай! Абайдың айқайына жартас боп, жаңғырығы үн қататын, көзсiз, мылқау, Абай зама ны...

Сол қылқи мойын, сопақ бас-тар дың əрбiрiне өзi иек көтере еркiндiк берiп, сөйлетiп, мына жетiле өсiп, жамырай өрiп келе жатқан шəкiрттерiнің талабына балаша мəз болып, жарқырай бiр күлген Мұхаң:

– Жə, жетер! Талпыныс-талап тарың бар екен. Ойларың түзу. Талпыныс бар жерде ғибрат ты iске орын бар. Кəне, мына бiр тұсты дəптерлерiңе жазыңыздар, – деп Мұхаң, ұлы Абайдан мəңгiге қалған тұңғиық толы ғажайып жырдың əр сөз, əр бағамына тоқтап, шиыршық атқан құлан жүйрiктей, жал-құйрықты түзеп, сөз атты кере-мет тiң алыс тартар айқын даңғы-лына шықты.

Зал iшi тылсым тыныштық. Дем тоқтап қалғандай. Сытыр-лаған қағаз, сусылдаған қалам, пысылдаған көп мұрыннан өзге дыбыс жоқ. Барша шəкiрт атау-лы мұрындарымен жер тiреп,

сусы та жазып жатыр. Осы қа-лың қарғаның iшiнде қағаз-қалам сыз, қыбыр-қимылсыз сөз аулап мен отырмын. «Ақ қарға» боп көзге түсiп қалмайын деп бұға түсемiн. Бұға отырып, ал дың ғы жақтағы екi желке, екi бастың ортасынан сығалап, мына өзiмнен небəрі алты қадамдай жерде Арқаның май-да қоңыр самалындай желпiнте, желдiрте түсiп сөйлеп отырған жұмсақ жүздi, тұңғиық жана-ры нұр мен мұңға толы жұмбақ жанның бейнесiне ұрлана бар-лап қараймын. Тұтас бiр заман тұлғасын анау жарқыраған қасқа маңдайға сыйғызған алыптың жай ғана баяу қимылды қыр қазағы екенiне қайран қаламын.

Сырттан қоңырау шылдыр-лады. Ұстаз сөзi аяқталды. Тоғыз секунд сияқтанған тоқсан минут өте шығыпты. Қандай iзетпен келген болса, дəл солай Мұхтар аға дүр көтерiлген залға ишарат-пен басын изей қош айтып, баяу қозғалып, кетiп барады.

– Құдайға шүкiр, қанағат! Көрдiк қой, кездестiк қой деймiн, қаншама жылдар қол жетпей, қиялдан кетпей санада жүрген бұл адамға, – деймiн iштей көңiл күйiмдi жұбатып.

Көшеге шықтық. Əркiм өз күй, өз əсерiнде. Гу-гу, ду-ду əң гi ме. Мадақтау, таңырқау, та-быну... мен де сол көптiң бiрi, университет үйiнен ұзай түсiп КазПИ-iме келемiн. Басымда қаптаған ой – бес жыл мен тоқсан минут. Аналар, деймiн iштей, бес жыл, бақандай бес жыл оқиды. Бес жыл бойы ұлы кемеңгердi көредi. Бес жыл көзбе-көз алдын-да отырып дəрiс алады. Госқа ба-рады, диплом қорғайды...

Ал мен сол бес жылды тағ-дыр еншiлеген тоқсан минутта тауысып, – тоқсан минуттық Əуезов университетiн тауысып, ұлы кемеңгерден бiр өмiрге жетерлiк жолдамамды алып келе жатқандаймын. Рухани дипло-мым, тозбайтын, сарқылмайтын өмiр дипломым қойнымда емес, жүрегiмде.

Көңiл құсы биiкке, тым алыс -қа шырқайды. Ендi мен Каз-ГУ-ге түспей, КазПИ-де жүр-генiме өкiнбеймiн. Көрдiм ғой, тыңдадым ғой, оны. Бес жыл мен тоқсан минут айырымы қайсы. Тəттiге адам тоймайды. Көбiнен азы жақсы!..

Қайсы бiр замандасың кейде, «КазГУ-де оқыдыңыз ба?» – деп сұрайтыны бар. «Иə, оқығанмын. КазПИ-мен бiр мезгiлде оқып, бiрге бiтiргенмiн», – деймiн к ү л i п . « Я п ы р - а й » , – д е п таңданады олар. – Ондай да бо-лады, өмiрде.

Менің университетім(Естелік-эссе)

М.ӘУЕЗОВ – 120

Қазбек ҚҰТТЫМҰРАТҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Жаңа кітаптың тұсаукесеріне тарихшы ғалымдар, жергілікті өлкетанушылар, аудандардан арнайы келген өкілдер жəне ро-ман кейіпкерлерінің ұрпақтары қатысты.

– Бұл тəуелсіздік жылдары өңі ріміздің тарихына қатысты деректі оқиғаларды негіз етіп жазылған тұңғыш роман, – деп атап өтті «Жайық Пресс» ЖШС бас директоры Жантас Сафуллин.

Айта кетейік, тарихи де-ректер негізінде жазылған «Он төрт» атты жаңа романның же лі-сі кеңестік кезде мүлдем ай тыл-маған, тек Қазақстан тəуел сіздік алған соң ғана жария бол ған оқиғаға арналған. 1937-1938-дің қанды қасабында бас көтерген азаматтары мен ұлт зиялыларын қынадай қырған репрессиядан кейін іле-шала қайта бас көтерген ұландардың ерлігіне таң қалмасқа шара жоқ. Алаш қайраткерлерінің аманатын арқалап қалғандай, өздерін ұлт мүддесіне қызмет етуге жегіп, «Қазақ халқын қорғаушылар одағы» атты жа-сы рын антисоветтік ұйым құ-рып, қасиетті іске білек сыбана жұмылған қазақтың он төрт жас оғланының қайғылы тағдырын роман шынайы суреттеген.

«Қазақ халқын қорғаушылар одағы» 1940 жылы Жалпақтал

селосында құрылған. Жетекшісі – сол кезде 17 жасар бозбала, Орал пединституты физика-ма-тематика факультетінің 1-курс студенті Ғұбайдолла Əнесов. Жасырын ұйым Кеңес одағынан Қазақстанның бөлініп шығып, өз алдына дербес мемлекет бо-лып өмір сүруін қалайды. КСРО Жоғарғы Кеңесінің төрағасы М.Калининге хат жазып, осыны та-лап етеді. КСРО Конституциясын басшылыққа алып, жоғарыға хат жазады, егер хатта көрсетілген талап орындалмаған жағдайда қазақ халқы қолына қару алып, өз мүддесін қорғауға бел буа-ды, осы жолда ҚХҚО ұйымы бас болады деп атап көрсетеді. Олар жұмыстарын жандандыру бағытында астыртын баспахана ашып, үнпарақ басып шығарады, ұйымның куəлігін дайындайды, қарулы көтерілістің жоспарын құрады. Бірақ араға сатқын ара-ласады, НКВД-ның құрығына түседі. Ұйым жетекшісі Ғ.Əнесов ату жазасына, қалғандары бірнеше жылға сотталады. Кейбірі түрмеде тергеу кезінде көз жұмады.

Тарих ғылымдарының кан -ди даты, осы еңбектің алғы-сөзін жазған Жаңабек Жақсы-ғалиев шығарма көркем тілде жазылғанымен, архивтік құжат-тармен толық сəйкес ке ле-тінін айтып өтті. «Əйгілі «Бек-маханов ісінен» кейін ұлттық тарихи сананы қалыптастыруға қазақ жазушылары білек сыбана

кіріскені белгілі. Құдайға шүкір, І. Есенберлиннен басталған алтын арқау үзілген жоқ. Кеңес дəуірін былай қойғанда, тəуелсіздік жылдарының өзінде қаншама та-рихи романдар жазылып жатыр. Соның бірі – қолымыздағы дүние. «Он төртті» мұқым қазақ баласы оқуы тиіс» деп қорытты тарихшы өз сөзін.

Жаңа кітаптың лентасын роман кейіпкерлерінің ұрпақ-тары – 10 жылға сотталған Сат-қали Молдағалиевтің қызы Нұр жиян Сатқалиқызы жəне 5 жыл ға сотталған Сүндетқали Қара жановтың інісі Кенжеғали Қаражанов қиды.

– Ағам Сүндетқали Қаража-нов біздің үйдің тұңғышы еді. Ол 1922 жылы дүниеге келген. Əкеміз 1937 жылы қайтыс бол-ды да, бес бала жетім қалдық. Сүндетқали ағам əке орнына əке еді. Мектепте жақсы оқыды. 10- шы сыныпты бітіргеннен кейін бухгалтер болып жұмыс жасады. Біз оның жалпақталдық ұйымға мүше болғанын білмедік. 1941 жылы желтоқсанда ағамды ұстап алып кетті. Мен алты жаста-мын, ештеңе есімде жоқ. Оларды Ақтөбе ферроқорытпа зауыты-на апарып жұмысқа салыпты. 1947 жылы түрмеден босасымен бізді, бауырларын қолына алды. Артынша екі жылға Қарқаралыға жер аударды. Сол жақта жүріп үйленді, екі баласы дүниеге кел-ді. Ол аймақ Семей полигонына жақын ғой. Содан ба балалары кемтар болды. Өмірден талай қиындық көрген ағам 50 жасында қайтыс болды. Өмірінің соңына дейін бізге қамқор болып өтті. Айналайын Мұнайдар, саған, осы «Қазақ халқын қорғаушылар одағы» туралы жазған барлық

журналистерге алғысым шексіз. Біз ағамыздың не үшін, қалай сотталғанын білмедік. Бізге зия-ны тиеді деді ме, ағамыз ол ту-ралы ештеңе айтпайтын, – деді Кенжеғали Қаражанов.

– Менің əкем Сатқали Мол-да ғалиев те түрмеде өткен кез-дері туралы жақ ашпайтын. Жал ғыз қызымын ғой, бірақ əкем нің кім екенін білмеппін. Қазақстан егемендігін алған соң ғана «Əйте уір, біз де егемендік алып, дегенімізге жеттік-ау...» деп күрсінгені есімде. Қартайғанша қолымда болды, тəуелсіздікті көріп, 2003 жылы өмірден өтті, – деді көзіне жас алып тұрып Нұржиян Сатқалиқызы.

Кітап авторы Мұнайдар Бал-мол да шығарманың жазылу та-рихынан сөз қозғады. Ғұбайдолла Əнесов тұрған жатақханада өзі-нің де студенттік кездері өтке-нін, кейін журналистік жолда «Қа зақ халқын қорғаушылар ұйымының» қылмыстық ісімен толық танысқанын, өрімдей жастардың өрлігі мен ерлігі жа-нына маза бермей, осы туын-дыны дүниеге əкелгенін шы-найы əңгімеледі. Осы кітаптың баспадан басылып шығуына қол ұшын созған Орал қалалық мəслихатының депутаты Жантас Сафуллинге зор алғысын айтты.

– Елбасының «Рухани жаң-ғыру» бағдарламасымен сабақ таса

дүниеге келген бұл кітапты на-сихаттау – өзіміздің азаматтық парызымыз. Сон дықтан Зеленов аудандық мəсли хатының депу-таттары, əкімдік қызметкерлері, жергілікті кəсіп керлер қолдау білдіріп, бұл кітап тың 100 дана-сын сатып алуға келдім. Зеленов ауданында 53 кітапхана, 47 мек-теп бар. Біз олар дың бəріне осы кітапты таратып береміз, – деді Зеленов аудандық мəслихатының депутаты, аудандық «Ауыл тыны-сы» газетінің редакторы Нұржан Дүзбатыр.

ОРАЛ

Суретті түсірген автор

АҚТАҢДАҚТАР АҚИҚАТЫ

«Қазақ халқын қорғаушылар»: Олар кімдер? –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Орал қаласында жергілікті журналист, белгілі тележүргізуші, ақын Мұнайдар Балмолданың «Он төрт» кітабының тұсауы кесілді. Шығарма шынайы оқиға – 1940 жылы сол кездегі Орал облысы Фурманов ауданында құрылған жасырын ұйым туралы әңгімелейді. Өрімдей 14 жас Қазақстанның Кеңес одағынан бөлініп шығып, өз алдына дербес мемлекет атануын талап еткен болатын.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

8 27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛӘЛЕУМЕТ

Нәзира ЖӘРІМБЕТ,«Егемен Қазақстан»

Олар «Нұрлы жер» бағдар­ламасы арқылы тек облыстағы ғана емес, республика бойын­ша бірінші рет жер телімімен қоса дайын үйін алып отыр. Баспаналы болғандардың ара­сында он адам Тұрғын үй құры­лыс жинақ банкінің салымшы­лары болатын. «Нұрлы жер» бағдарламасының же ке тұр­ғын үй құрылысын дамы ту­ға арналған қанатқақты жо­басының аясында мемлекет салымшыларға тиесілі 10 со­тық жерді ғана беріп қоймай, сол жеке жер телімінде үй са­луға да көмектесті. Қуаныш иелерін алғашқылардың бірі бо лып Қостанай облысының әкі мі Архимед Мұхамбетов пен Тұрғын үй құрылыс жи нақ банкінің басқарма тө райымы Ләззат Ибрагимова құттықтады.

–Бүгін Қазақстанда тұңғыш рет мемлекеттік тұрғын үй бағ ­дар ламасының аясында тұр ­ғындар пәтер емес, жеке үй ­дің иесі атанып отыр. Рес­пуб ликамызда пайдалануға беріліп жатқан тұрғын үйдің

жартысы қазір жеке тұрғын үй құрылысы санатына кіре ді. Бірақ үй құрылысы жеңіл жұ мыс емес. Сондықтан об лыс әкімдігі, құрылыс жүргі зуші компания, Тұрғын үй құ ры лыс жинақ банкі және Қа зақстан ипотекалық ком­паниясы бірлесіп тұрғындарға қолжетімді жолмен, артық сал­мақ түсірмей баспаналы болуға көмектесіп жатырмыз,– деді Ләззат Ибрагимова.

Коттедждердің біріне ие бол ­ған Серік Қабиевтің жер те ліміне кезекке тұрғанына он жыл болып­ты. Үй салғысы келген. Есіктің алдында бақшасы, көлігін қоятын гаражы бар жеке үйі болғанын кім аңсамайды дейсіз. Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінен есеп ашып, қаржы жинаған екен. Биыл «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасының арқасында көп тен аңсаған сол арманына қол жеткізді.

– Үйді мердігер компания 3,5 айдың ішінде сапалы етіп салып берді. Үйдің құнының 30 пайызын төледім, қалғанына Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі 5 пайыздық үстемемен несие берді. Коттедждің әр шаршы метрін 115000 теңгеден алдым, қымбат

емес, – дейді Серік Қайырбекұлы. Баспана кілтін салтанатты

түрде табыс еткен облыс әкімі Архимед Мұхамбетов елімізде «Нұрлы жер» бағдарламасының алдымен Қостанай өңірінде қа нат қаққанын қуанышпен жет кізді.

– Қазақстанда бірінші бо­лып біздің қостанайлықтар осы бағ дарлама аясында баспаналы болды. Инфрақұрылымына 600 миллион теңге жұмсалды. Оған су мен газ құбырлары жүр гізілді. Енді 1 миллиард 900 миллион теңге келесі жылы жол салуға және 250 миллион теңге кана­лизация құбырларын салуға бөлінеді. Облыста баспана салуға бөлінетін қаржы көлемі жыл са­йын ұлғайып келеді. Ол 2015 жыл­мен салыс тырғанда 5 есе көбейді. Тағы да 400 миллиард теңге қарастырып отырмыз, мұнымен әрине тоқтамайды, алдағы жыл­дары іс жалғасын табады, – деді Архимед Бегежанұлы.

Үйлерді мердігер үш құры­лыс компаниясы озық техноло­гиямен салды. Әр коттеджді әрі кеткенде 3 ай көлемінде бітірді. Жыл аяғына дейін тағы да 60 үй пайдалануға беріледі. Жалпы, осы жаңа шағын тұрғын ауданда алдағы уақытта 270 тұрғын үй және әлеуметтік нысандар бой көтереді деп жоспарланып отыр.

Қостанай облысы,Қостанай ауданы

НҰРЛЫ ЖЕР

Коттедждердегі қоныс тойы

Азамат ҚАСЫМ, «Егемен Қазақстан»

Конференция аясында өт ­кен секцияларда өңірдегі кә сіп ­орындарда өндірістік кеңестерді құру, келісім комиссияларының жұмысы мен еңбек дауларын медиацияны қолдану арқылы шешу сынды өзекті мәселелер талқыланды. «Шығыс Қазақстан облысы кәсіподақтар орталығы» аумақтық кәсіподақтар бірлес­тігінің төрайымы Ай жан Са­дықова Мемлекет басшы сы­ның биылғы Жолдауы мен «Бо ла шаққа бағдар: рухани жаң ғыру» бағдарламалық ма­қаласында еңбек адамының қоғамдағы рөліне ерекше на­зар аударылғанын атап өтті.

Бүгінде өндірісті өңір саналатын Шығыс Қазақстанда еңбекке қабілетті адамдардың саны 700 мыңнан асып жығылады. Оның 250 мыңға жуығы облыстағы орта және ірі кәсіпорындарда жұмыс істесе, соның 157 мы­ңы кәсіподақтарға мүше көрі­неді. Аймақта әлеуметтік жә­не еңбек қатынастарын рет­теу мақсатында үш жақты ко­мис сия жұмыс істейді. «Бұл комиссияның жұмысы өзі­нің тиімділігін көрсетіп отыр. Мәселен, өңірдегі өнді ріс орны­ның бірінде 200 қызмет керге қыс қару қаупі төнгенде үш жақ ты комиссия көмекке келіп, қаладағы 24 кәсіпорынның қатысуымен еңбек жәрмеңкесін ұйымдастырды. Нәтижесінде

барлық жұмысшылар екі қолға бір күрек тапты. 2015 жылы об­лыста жалақы бойынша қарыз 1 миллиард теңгеге жеткенімен, әлеуметтік серіктестік арқылы қарыз дың бәрін қайтаруға қол жеткізілді», деді ол. Бір­лес тік төрайымы сонымен қа­тар облыстың ұжымдық келі­сімшарттарға отыру бойынша республикада алғашқы бес тікке еніп отырғанын, алдағы бір ай көлемінде өңірде жұмыс керлердің құқығын қорғаудың тиімділігін арттыру мақсатында арнайы әдістемелік кабинет ашылаты­нын, бұл кабинет кәсіподақтың барлық мүше леріне қолжетімді болаты нын жеткізді. Мерекелік ша ра соңында А.Садықова жи­нал ғандарды Еңбек күнімен құт­тықтап, Қазақстан кәсіп одақтары федерациясының белгі сі мен Құрмет грамоталарын салтанатты түрде табыс етті.

ӨСКЕМЕН

Еңбекші мүддесіне елеулі көзқарас––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Шығыс Қазақстан облысы кәсіподақтар орталығы» аумақтық кәсіподақтар бірлестігінің ұйымдастыруымен «Кәсіподақтар еңбек адамының құқын қорғау жолында» атты облыстық конференция ұйымдастырылды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Айгүл СЕЙІЛ, «Егемен Қазақстан»

Жиынды жүргізген ұлттық бюро басшысының орынбасары Мақ сат Дүйсенов мемлекеттік тіл­дің ұлттық саясаттың діңгегі бо­луы қажеттігін баяндады. «Бүгінгі Қазақстан – жаңғырған қоғам. Әр ұлттың өз рухани коды болады. Жаңа тұрпатты жаңғырудың бас ты шарты – ұлттық кодты, оның ішінде мемлекеттік тілді сақтау. Бұл тари­хымыздан және салт­дәс түрімізден байланыс үзбеуге септігін тигізеді», деді ол.

Басқосу барысында Президент жанындағы Мемлекеттік басқару

академиясы Дипломатия институ­тының профессоры Нәзи гүл Тө­лен бергенованың баяндамасы тың ­далды. Ол өз сөзінде соңғы бір ғасырда өз тілдерін жоғалтып, өз ге тілдердің ықпалында кеткен халықтар туралы әңгімеледі. Сон­дай­ақ елімізде орыс тілінің үстемдік құруына негіз болған біршама жайт­тарды, атап айт қанда тың жерлерді игеру мақса тында КСРО­ның басқа республи каларынан әкелінген жүз мыңда ған орыс тілді халықпен қарым­қа ты настың жүзеге асуын, кен орын дарын игеру мақсатында салынған Лисаков, Рудный, Темір­тау сияқты қалалардың пайда бо­луын, қалаларда қа зақ мектептерінің

жабылып қал ған жағ дайларын атап өтіп, бұл мәсе лелердің әлі күн ге де йін салқынын тигізіп ке­ле жатқанын әңгіме өзегіне ай нал­дырды. Елбасының стра те гия лық құжаттары – Ұлытау да сөйлеген сөзінде, «Болашаққа бағдар: руха­ни жаңғыру» мақаласында ұлттық бірегейлікті сақтау, ұлттық кодты сақтау ту ралы айтылған. Сондықтан мемлекеттік тілде сөй леу, жа зу ең алдымен мемлекеттік қызмет­шілерден талап етілуі тиіс», деді Н.Төленбергенова. Профессор ұлттық бюро қызметшілеріне тіл ді үйренудің ең озық әдіс­тә сілдерін де көрсетіп берді.

Одан басқа, іс­шара шең бе­рінде мемлекеттік Елтаңбаның 3D модельдермен бейнеленген бей нематериалдары көрсетіліп, мемлекеттік рәміздер бойынша тре­нинг өткізілді.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елордадағы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық бюросында «Мемлекеттік тіл – рухани жаңғыру тілі» атты жиын өтті.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан»

Алматы қаласының тіл дер­ді дамыту басқармасы ұйым­дастырған Қазақстан халқы тілдері күні мерекесіне орай «Ана тілім – ардағым» атты мерекелік іс­шарасында отырып, осындай тосын мәлімет айтылғанда, жүрек тұсымыз шым ете қалды.

Мың өліп, мың тірілсе де, ға­сырлар бойы қазақтың ұлт ретіндегі мәдени тұтастығын сақ тап келген ғажайып тілі міздің құдыретіне бас иетін күн бұл. Биылғы мерекенің маңы зы ерекше. Өйткені тіл тура­лы қолданыстағы заңның қабыл­данғанына биыл 20 жыл тол­ды. Осы жылдар ішінде біздің мемлекетіміздің тіл туралы бір­тұтас саясаты қалыптасты. Ал маты қаласының әкімдігі мем лекеттік тілмен бірге барлық этнос тардың ана тілін дамыту сая сатын салиқалы жүргізіп келеді.

Мерекелік жиынды ашқан Алматы қалалық Тілдерді да­мыту басқармасының басшысы Мамай Ахетов қаладағы тіл ахуа­лын жан­жақты саралай келіп: «Бүгінде баршамыз жиі айтатын қасиетті Тәуелсіздік деген ұғым – ең алдымен осы тілдің тәуелсіздігі. Латын әліпбиіне көшу қазақ тілінің біртіндеп халықаралық аренаға шығуына, халықаралық ақпарат кеңістігіне кіруіне тиімді жол аша­ды. Сол арқылы ұлт мұратының жаңа белесіне өрлеуіне, түркітілдес халықтардың өзара тіл байланы­сының артуына, жаңа заман талабы­на сай өскелең ұрпақтың ағылшын тілін меңгеруіне зор мүм кіндік туа ды. Алматыны құт ты шаңырақ, ортақ мекен етіп өмір сүріп жатқан көптеген өзге ұлт өкілдері қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесін түсіністікпен қабыл алып, оны құрмет тұтып келеді», деп атап өтті.

Алматы қаласында мемле­кеттік қызметшілерге қазақ және

ағылшын тілдерін оқыту курс­тары ұйымдастырылған. Жаңа технология мен жабдықталған оқу кабинеттері жұмыс істейді. Олардың барлығы іс жүргізуге қажетті құжаттардың мемлекеттік тілдегі үлгілері мен екі тілді элек­тронды сөздіктермен, қазақ тілі орфография сы мен орыс ті лі нен қазақ тіліне аудар ма жа сау және тілдерді оқытуда жиі қолданылатын 30­дан астам электронды бағ дар­ламалармен қамтамасыз етілген.

«Ана тілім – ардағым» атты мерекелік шара аясында БАҚ өкілдері арасында өткізілген «Мем лекеттік тіл және БАҚ» бай­қауында үздік шыққан респуб­ликалық «Айқын» газетінің шо лу­шысы Төреғали Тәшен, «Қазақстан» ұлттық арнасының тілшісі Назым Перне, «Қазақ радиосы» Алматы студиясының редакторы Бақыт Жағыпарұлы, «Қамшы» ақпарат агенттігінің тілшісі Нұртай Нұр­ғалиға жүл делері табысталып, ме­реке соңы концерттік бағ дарламаға ұласты.

АЛМАТЫ

Бәрі де тіл тәуелсіздігінен басталады––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Әлемде 95 тіл – мемлекеттік тіл. Ағылшын тілі – 56, ал фран-цуз тілі 30 елдің мемлекеттік тілі». ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Бұдан былай пробация саласының қызметкерлеріне шартты түрде сотталғандарды, мерзі мінен бұрын босатылғандарды, бас бостандығын шектеуге үкім шығарылғандарды WhatsApp мобильді қосымшасы арқылы бақылап отыруына рұқсат етілді. Сотталған тұлғаның ұялы телефонындағы осы қосымшаға «Сіз қай жердесіз?» деп жазып және өзінің сол кездегі су ретін жіберуін сұрап хабар лама жолдау проба­ция қызметі қызметкерінің өзі бару тәжірибесін ауыстыруға мүмкіндік береді. Бұрын пробация қызметі қызметкерлері Парламент Мәжілісінің де­путаты Гүлнара Бижановаға есепте тұрған азаматтар­ды қоғамдық көлікте жүріп тексеру үшін жолақыға ақша жетпейтінін ай тып шағымданған болатын. Олар дың сөзіне қарағанда, бұ ған күніне мың теңгеге дейін ақшасы кетеді. Пробация қыз меті депутаттан аймақтық қыз меткерлерге қызметтік көлік бөлуге көмектесуін өтінген бо ла тын. Бірақ бұл мәселе әлі күн ге шешімін тапқан жоқ.

Есепте тұратын азаматтар ды бақылауға жұмса­латын өз қар жысы мен уақытын үнем деу мақсатында пробация қыз меткерлері мен прокурорлар өз жұмы­сына мобильді қо сым шаны енгізді. Ал егер есеп те тұратын тұлғаның WhatsApp­ы болмаса, пробация қызметкері оның тұратын же ріне баруына тура келеді. «Қашықтықтан бейнебақылау» жобасы Қарқаралы ауданының прокуратурасы тарапынан жүзе ге асы­рылуда.

«Қарқаралы аудандық пробация қызметінің есе­бінде 51 адам тұр. Соның 8­ін қашықтықтан бақылап

отырмыз. Өткен 4 ай ішінде олар құқық бұзушылық немесе қылмыс жасаған жоқ», – дейді Қарағанды облыстық прокуратурасының баспасөз хатшысы Нұрлан Әбжанов.

Айта кетейік, пробация қыз меті қызметкерлері бұған дейін халық қалаулысынан бұрын істі болған жандарды сот шешімі шыққан сәттен бастап түзеу мекемелерінен босағанға дейін қайта әлеуметтендіру жайын да біржақты шешуді өтінген болатын. Мәселен, оған сотты болғандардың тұрғын үй жайын анықтау, құжаттарын дайындау мен қайта қалпына келтіруге көмектесу, жұмысқа орналасуға жәрдемдесу кіреді.

Қарағанды облысы

WhatsApp-пен бақылайды

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Тілді ересектерден гөрі бірін­ші кезекте мектепке дейін гі және мектеп жасындағы бүлдіршіндер мен балаларға үйретудің ұтымды тұстары мол. Әрі мұның өзі тіл дік кеңістікті кеңейтудің ең басты жолы да. Бұл бағытта Ақ төбе облыстық тілдерді дамыту басқармасы тарапы­нан бел гіленген бағарламалардың байыпты екені байқалады. Өңірде ересек азаматтардың мемлекеттік тілді меңгеруі үшін қолайлы жағдайлар жасалған. Бұл мақсатта тілдерді дамыту басқармасы жа­нынан оқыту орталығы құрылған. Мұнда соңғы кездері 13 мыңға тарта адам мемлекеттік тілге қоса, орыс және ағылшын тілдерін оқыту курстарынан өтіпті. Ал А1 және А2 деп аталатын деңгейлер бойынша

енгізілген қашықтан оқыту жүйесі тілдік кеңістіктің өрісін өсірудің тағы бір тұтқасы деуге болады.

«Мемлекеттік тілді оқыту ин­фра құры лымын одан әрі кеңейту мәселелері ұдайы назарымызда бо­лып келеді. Бұл бағыттағы жүйелі жұмыстардың тиісті нәтижелері де бар. Тұрғындардың басым бөлігі облыстағы тілдік ахуалды оң бағалап отырғаны да жақсылықтың белгісі деп білеміз», дейді Ақтөбе облыстық тілдерді дамыту басқармасының басшысы Гүлайым Төлебаева.

Деректерге арқа сүйер болсақ, өңірде бүгінгі күні мемлекеттік тілді меңгерген ересектер үлесі 93,6 пайызға дейін өскенін көреміз. Орыс тілін біле тін облыс тұрғындарының мөлшері де осы көрсеткішпен деңгейлес. Ал ағылшын тілін білетін тұрғындар 25,1 пайыз екенін де төмен нәтиже деуге болмайды.

Тіл кеңістігінің кеңеюіне мүд­делі қоғамдық ұйымдармен бірлесіп жүргізілген іс­шара лардың және әртүрлі семинарлар мен дөңгелек үстелдердің тигізген әсері де мол. Екіншіден, аймақта тіл мәртебесін көтеру жөнінде жүргізілген кеше н­ді шаралар тіл туралы заң бұзу шы­лықтың елеулі түрде азаюына да септігін тигізгені айқын аңғарылады.

Міне, Ақтөбе аймағында мем­ле кеттік тіл кеңістігін кеңейтудегі кей бір ұтысты тұстар осындай. Сөз соңында айтарымыз, со­нау 80­жылдардың аяғы мен 90­жылдардың басында тіл төңі­регінде әртүрлі сылдыр сөздер мен ешқандай пайда бермейтін шоу көбірек орын алып, іс кейінге ысы­рылды. Ал бүгін бұған кері сінше көрініс орнығып келе жат қаны тағы да талассыз. Яғни мем лекеттік тілді тұғырландыра түсуде көпірме қызыл сөздер аза йып, іс алдыңғы кезекке шықты. Осындай өңірдің бірі – Ақтөбе деп ой түйе аламыз.

АҚТӨБЕ

Кеңейген кеңістік––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Ұлттың бірегейлігі болмаған елдің мерейі ешқашан үстем түсе алмайды. Соның басты көрінісінің бірі мемлекеттік тіл десек, шындықтан алшақ кетпейміз. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жаңа Қазақстан – жаңғырған қоғамМЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІҢ МЕРЕЙІ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қостанай қаласының іргесіндегі Қостанай ауданына қарасты Заречный селолық округінде қала типтес бір ауыл пайда болды. Шетінен коттедж! Осы коттедждердің алғашқы он төртінің кілті иелеріне табыс етілді.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Жаңа жоба жастардың шы­ғар машылық әлеуетін, аймақ­тағы азаматтық қоғамды дамы­ту, жас журналистердің өз жоба­ларын жүзеге асыру қабілетін қа лыптастырып, әлеуметтік қа­білеттерін жетілдіруді мақсат етіп отыр.

«Жоба өмірлерін журналис­тика саласымен байланыстыру­ды қалайтын, бірақ оған мүмкін­дігі жоқ жастардың армандары­на жетуіне жол ашып, журналис­тика саласында қалыптасуға кө мектесу міндетін көздейді», деді А.Данияр.

Жобаға қатысушылар үш ке зең нен өтеді. Әуелі іріктеу кезеңінде үміткерлер өздерінің эссе , фото, аудио немесе

бейне репортаждарын жі бере­ді. Журналистерден құрал ған әділқазылар алқасы үздік жұ­мыстарды іріктейді. Бірінші сыннан сүрінбей өткен жастар, екінші кезеңде «Журналистика мек тебі» деп аталатын еліміздің 6 аймағында өткізілетін 4 күн­дік журналистика курстарына қа тыспақ. Дәрісті Сәнді Сұл­тан мен Гүлназ Ауданбаева се­кілді тәжірибелі журналистер оқи ды. Соның нәтижесінде қа ты сушылар өздерінің ме­диа­жобаларын әзірлейді. Осы үшін ші кезең нәтижесі бой­ынша үздік авторлар 100 мың теңге мөлшеріндегі ақшалай сыйлықпен марапатталады. Жеңімпаздарды марапаттау рәсімі алдағы желтоқсанда ұйымдастырылмақ.

«Қазіргі таңда журналис­тика мек тептері тек үлкен

қалаларда бар, олардың көбісі ақылы. Кей бір жастардың он­дай мектеп терде оқу мүмкіндігі болса, кей бірінікі бола бермейді. Біз дің «Жас Медиа» жобасы бә рі не бірдей мүмкіндіктер бе­реді, өйткені ықылас пен қа­лаудан басқа ештеңені талап ет пейді және өте тәжірибелі журналистердің дәрістері ұсы­ныла ды», деп түсіндіреді жоба­ның мақсатын А.Данияр.

«Samruk­Kazyna Trust» әлеу меттік жобаларды дамыту қорының атқарушы директоры Лима Диастың айтуы бойынша, мекеме қазақстандықтардың өмірін жақсартатын жобаларға көңіл бөледі. Сондықтан еліміз­дің алты облысында өтетін жас жур налистерге арналған жоба Қор үшін маңызға ие. Оның пі­кі ріне сүйенсек, журналистика са ласына жаңа аяқ басқандарға еліміздің үздік мамандары дәріс оқып, білім алуға жәрдемдеседі. Жоба «Самұрық­Қазына» АҚ компаниялар тобының «Менің елім» әлеуметтік инвестициялар бағдарламасы аясында жүзеге асырылып отыр.

Жас журналистерге арналған жоба––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Журналистика саласына қызығатын жастарға арналған «Жас Медиа» жобасы іске қосылды. Бұл туралы «Қазақстан жастарының конгресі» заңды тұлғалар бірлестігі атқарушы директоры орынбасарының міндетін атқарушы Азамат Данияр Астанада өткен баспасөз мәслихатында мәлімдеді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

«Көкшетау» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі республикалық мемлекеттік мекемесі туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін, ұлттық парктің ұзақ мерзімді пайдалануға берілген учаскелеріне құрылыс объектілерін салуға №2, №11, №24, №25 лоттар бойынша тендер өткізеді. Тендерлік құжаттаманы алуға өтініш қолма­қол немесе пошта арқылы мына мекенжай бойынша ұсынылады: Көкшетау қ, Темірбеков көшесі 54 үй, ғылым және туризм бөлімі. Тендерлік құжаттаманың талаптарына сәйкес тендерлік өтінімдерді қабылдаудың соңғы мерзімі: 2017 жылдың 27 қазаны, №2, №24, №25 лоттар бой­ынша сағат 10.00­де, №11 лот бойынша сағат 14.00­де аяқталады. Тендерлік өтінімдермен конверттерді ашу 2017 жылдың 27 қазаны, №2, №24, №25 лоттар бойынша сағат 11.00­де, №11 лот бойынша сағат 15.00­де жүзеге асырылады. Қосымша ақпаратты 8(7162) 26­94­54 (ішкі 108) телефондары арқылы алуға болады.

27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 9ҒЫЛЫМ

– Аманкелді Құрбанұлы, ауыл шаруашы­лығының дәстүрлі саласының бірі мал шаруа шылығы. Оның тұрақты дамуы, ішкі сұранысы мен экспорттық әлеуеті сапалы жем­шөп базасына тәуелді. Сондықтан мал азығы дақылдары өнімділігінің төмендеуі, зиянкес­тер мен түрлі аурудан келетін шығын және эко логияға байланысты топырақ құнарының төмен деуі сияқты мәселелердің шешімін ғылыми тұрғыдан қалай табуға болады?

– Суармалы жерлердің сортаңдануы мен қарашіріктің төмендеуі топыраққа тыңайтқышты есепсіз беру, дренаж жүйесінің бұзылуы және суа-ру режімін дұрыс пайдаланбаудан туа ды. Сондай-ақ топырақтың тұздылығын жоюдың белгілі әдістері – шаю, гипстеу, химиялық мелиорант-тармен өңдеу әртүрлі себептермен қолданылмай кетті. Бүгінде елімізде сортаң жерлердің көлемі бірнеше миллион гектарды құрайды. Оған Қызыл орда, Оңтүстік Қазақстан және Алматы облысы Балқаш өңіріндегі күріш өсіретін ауыс-палы егістіктерді жатқызуға болады. Әрине тұзды топырақ ауылшаруашылық дақылдарын өсіруге тиімсіз. Салдарынан ауыспалы егістік жерлерінің көпшілігі пайдалануға жарамсыз болып отыр. Сондықтан агроэкожүйелерде органикалық тыңайтқыштарды қолдану, фито-мелиорация әдісін жүргізу және атмосфералық ауадағы биологиялық азоттың жинақталуын рет-теу арқылы құнары төмендеген тұзды топырақты биологиялық мелиорациялаудың жаңа әдістері жасалынып жатыр. Айталық топырақты құ-нарландыру техно ло гияларының ішіндегі қол-жетімді әрі эколо гия лық жағынан қауіпсіз әдістердің бірі – фито ме лиоранттарды қолдану. Тұзға төзімді фитомелиоранттардың ішінде бұршақ тұқымдасқа жататын түйежоңышқаның болашағы зор. Бұл өсімдік топырақ құрамындағы тұздарды тамыры арқылы бойына сіңіріп, топырақтағы тұздың мөлшерін едәуір азайтады. Нәтижесінде топырақта тіршілік ететін пайдалы микроорганизмдердің көбеюіне мүмкіндік жа-сай отырып, оның биоло гия лық белсенділігін арттырады. Онымен қоса, түйе жоңышқаның тамырында түзілетін түйнек бак терия лары ауадағы бос азотты өз бойына сіңі ру арқылы топырақта биологиялық таза азотты жи нақ тайды. Түйежоңышқа сабағының бойы биік, тамы ры нық, көлемі үлкен және топыраққа терең бой-лайды. Оның көк балаусасын орып алғаннан соң, топырақта гектарына 25-30 тоннаға дейін өсім дік тамырынан жиналған органикалық зат-тар қалады. Бұл микроорганизмдердің көмегімен ыды рап, топырақта қарашіріктің түзілуіне тікелей әсер етеді. Сондықтан түйежоңышқаның тұзды топы рақ тың құнарын арттыруда мүмкіндігі өте жоғары. Осыған орай, жоғарыда аталған суар-малы ай мақтарда жоңышқа өсімдігінің орны-на түйе жо ңышқа өсімдігін ауыспалы егістікке енгізген абзал.

– Бұл бүгінгі экожүйе үшін айтарлықтай жаңалық екен. Жалпы, түйежоңышқаның азықтық құндылығы қандай?

– Суармалы егістікте бір вегетациялық кезеңде сұрыпына байланысты гектарына 350-ден 800 центнерге дейін көк балауса береді. Алайда, топырақ құнарын арттыратын фитомелиорант және сапалы малазықтық дақыл ретінде кең көлемде пайдалануға, тұқым шаруашылығын кеңінен ұйымдастыруға кедергі келтіретін мәсе-лелер де жоқ емес. Соның бірі тұқымдық дән нің шығымдылығының төмендігі. Яғни себіл ген дәннің 20-30 пайызы ғана өнеді. Ал шы ғым дылығын арт-тыру үшін өндірісте жиі қол данылатын әдістің бірі – механикалық тәсіл, арнайы машиналардың көмегімен тұқымның қатты қабығын жару, яғни скарификациялау. Бұл жағдайда тұқымның сыртқы қабығы аршылумен бірге ішкі эндоспермдері зақымданып, тұқым көп жағдайда өнбей қалады. Осы орайда, біздің институттың ғалымдары аталған әдісті алмастыратын, тұқымның шығымдылығын және өнімін биологиялық жолмен арттыратын «Фитобацирин» атты тиімділігі жоғары биопрепа-рат әзірлеп, өндірісте пайдалануға ұсынды. Дәнді себерде атал ған препаратпен өңдесе, бұл өніп шығуға кедер гі келтіретін сыртқы қатты целлюло-за қабы ғы ның ыдырауына ықпал етеді. Яғни дәнді

меха никалық скарификациялау әдісін толығымен алмастырады. Әдетте жоғарыда аталған биопрепа-ратпен өңдемей сепкен кезде гектарына 18-20 кило егілген дәннің төрттен бір бөлігі ғана өніп шығады. Ал «Фитобацирин» биопрепаратымен өңдеген жағдайда, шығымдылығы 80-90 пайызға дейін ар-тады. Тұқымдық дәннің мөлшерін гектарына 18-20 кило емес, оның жартысы, яғни 10-12 кило дәнді сеуіп, жоғары өнім алуға мүмкіндік береді. Тағы бір ескеретін жайт, түйежоңышқаның сабағында, жапырағында, гүлінде иісі қолайсыз кумарин ал-калоиды кездеседі. Әсіресе бұл өсімдіктің гүлдену кезеңінде байқалып, жағымсыз иісі мен қышқыл дәмі үшін төрт түлік азық ретінде жемей қояды. Сондықтан шаруа қожалықтары көк балаусасын тез орып алып, кептіріп, пішен дайындауға кіріседі. Бірақ кепкеннен кейін жапырақтары тез түсіп, сабақтары сояу-сояу болып қалады да, пішеннің құрамындағы пайдалы қоректік заттардың мөлшері күрт азайып, сапасы төмен деңгейде болады.

– Мал азығын дайындау барысындағы бұл кемшіліктерді болдырмау амалы бар ма?

– Бұл үшін институтта әзірленген «Каз-биосил» биопрепаратын пайдаланған жөн. Яғни түйежоңышқаның көк балаусасынан дер кезінде сүрлем жасаған дұрыс. Сүрлеу кезінде мал азығы үшін пайдалы органикалық қышқылдар, сүт қышқылдары түзіліп, зиянды май қышқылдарының пайда болуына кедергі жа-сайды, дайындалған сүрлемнің сапасы артады, кумариннің мөлшері күрт төмендеп, жағымсыз иісі жоғалып кетеді. Сонымен қатар сүрлеуге түйежоңышқаның алғашқы жылында бірінші және екінші орымын, екінші жылында бірінші орымын пайдаланған дұрыс. Содан кейінгі күзгі орымды тұқымдық дәнге қалдыруға болады.

Түйежоңышқа ауадан биологиялық азотты сіңіреді. Бірақ өздігінен гектарына 50-60 кило азотты ғана сіңіре алады. Бұл мөлшер жоғары өнім алуға жеткіліксіз, яғни ауыспалы егістікте түйе жоңышқадан кейінгі егілетін дақылдарды азот пен толық қамтамасыз ете алмайды. Осы рет те біз түйежоңышқа дақылының тамырында болатын түйнекті бактериялар штамдарын бөліп алып, соның негізінде «Ризовит-АКС» био ло-гия лық препаратын жасап шығардық. Оның тиім ділігінің бірден-бір дәлелі топырақта бір веге тациялық кезеңнің өзінде гектарына 300-400 кило биологиялық таза азоттың жинақталуы. Осынша мөлшерде топырақта жиналған азот келесі жылдары егілетін ауылшаруашылық дақыл дар дың да азотқа деген қажеттілігін толығы мен қанағат тан дырады. Яғни, минералды азот тыңайт қыш тарын пайдаланудың қажеті жоқ екендігін дәлелдеді.

Биологиялық жолмен топырақтың құнарын арттыру агрожүйеде үзіліссіз жүріп отыратын микробиологиялық процестерді реттеп отыруға негізделген. Демек бұл әдістің ерекшелігі – өсімдік қалдықтары арқылы топыраққа табиғи органикалық заттарды енгізу. Әрине суармалы аймақтарда топырақ қарашірігінің күрт азайып, екінші рет тұздануына қарамастан, еліміздің оңтүстігі мен оңтүстік-шығыс өңірлері ірі күріш өндіруші аймаққа айналып отыр. Сырдария мен Іле өзендері шекаралас елдермен өтетіндіктен, жылдан жылға арналарындағы судың көлемі азаюда. Қазір осы өңірлерде су тапшылығы сезіліп отыр. Бұл жылдан жылға қиындай түсері сөзсіз. Ал күріш суды көп мөлшерде пайдалана-ды. Яғни ерте көктемде дәнді сепкеннен бастап піскенге дейін 80-90 күндей су астында жата-ды. Бұл дақылды өсірудің өзіндік құны да өте жоғары. Сондықтан түйежоңышқаның үлесін ауыспалы егістікте 30-40 пайызға арттырған аб-зал. Топырақтың құнарлылығы да едәуір артады, су үнемделеді және сапалы мал азығы есебінде мал шаруашылығының да жаңа бағытта дамуына мүмкіндік жасайды.

– Институт ғалымдары жасаған «Полилак­товит» препараты туралы да айта кетсеңіз...

– Мал шаруашылығын дамытуда шешімін таппай отырған мәселенің бірі – жас төлдердің ішек аурулары. Жаңа туған төлдердің иммундық жүйесінің өз дәрежесінде үлгермей қалыптасуының салдарынан, яғни ішектің жұқпалы ауруларын ту-дыратын зиянды микроорганизмдердің көбеюіне

байланысты бастапқы аптада төлдердің шығыны 30-40 пайызға дейін жетеді. Әдетте, бұл ішек ауру-ларын антибиотиктердің көмегімен дер кезінде емдеуге болады. Бірақ емдеумен қатар бұл анти-биотиктер ішектегі пайдалы микроорганизмдерді жойып жібереді де, көп жағдайда оң нәтиже бере бермейді. Сондықтан антибиотиктерге балама ретінде сүт қышқылы және пропионқышқылы бактерияларының ассоциациясынан тұратын био ло гиялық препараттар – пробиотиктерді пай да ланған тиімді. Яғни төрт түлік төлдерінің және құстардың ішек ауруларын (колибактериоз, сальмонеллез, Ньюкасл індеті) алдын алуға және емдеуге арналған «Полилактовит» биопрепара-ты өндіріске енгізілді. Пробиотиктің емдік әсері, құрамындағы сүт қышқылы бактерияла-ры ас қазан мен ішектегі патогенді және шартты пато генді микроорганизмдердің көбеюіне жол бер мейді. Сонымен қатар, төлдердің асқазан-ішек жолдарының ферментативті белсенділігін арт тыра отырып, ағзаның иммундық жүйесінің қалып тасуына ықпал жасайды, нәтижесінде төл басының 100 пайызға дейін сақталуын қамтамасыз етеді.

Агроөнеркәсіп кешенін дамытуда экологиялық таза және сапалы өнімдер, атап айтқанда, ақуыздың негізгі көзінің бірі ет өнімін өндіру өте маңызды. Әдетте ірі қараның ересегін 2,5-3 ай, бір жасқа дейінгі төлді 6-7 ай, 1,5-2 жыл аралығындағы төлді 3-4 ай бордақылайды. Алайда кейбір шаруа қожалықтары ірі қараны бордақылау мерзімін гормонды препараттар-ды пайдалану арқылы қысқартуға тырысады. Салдарынан сойылған мал етінің құрамында адам денсаулығына зиянды гормон қалдықтары пайда болады. Бұған қауіпсіз балама ретінде ауылшаруашылық малдарының асқазан-ішек жолдарында кездесетін табиғи микрофлора микроорганизмдерінің негізінде жасалған биопре-параттарды пайдалану – негізгі талап. Осы ретте ғалымдарымыз әзірлеген пропионқышқылы және целлюлозолитикалық бактериялардан тұратын «Бентобак» азықтық қоспасының физиологиялық және экологиялық маңызы зор. Аталған биопрепа-рат қиын қорытылатын ірі сабақты мал азығының сіңімділігін арттыруға, жануарлардың ацидоз қаупін төмендетуге және ағзаға пайдалы В12 дәруменін түзуге ықпал етеді. Оған қоса, биопре-парат құрамындағы бентонит уытты затты өз бой-ына сіңіріп алу қызметін атқарады. Нәтижесінде бордақы малы орта есеппен тәулігіне 800-1200 граммға дейін салмақ қосады және мал азығының шығынын 5 пайызға азайтады.

Бұл жаңа технологиялар еліміздің 14 облы сы ның шаруа қожалықтарында жоғары тиімділігін көрсеткендігін айта кеткеніміз жөн. Яғни топырақ құнары мен ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін арттырып, төл басын аман сақтауда және бордақылап, салмағын арттыруда қосар үлесі орасан зор. Сонымен қатар біздің отандық биопрепарат-тар химиялық қоспаларды толығымен алма-стыра алады. Осылайша еліміздің отандық таза биопрепараттарға сұранысын қамтамасыз етеді.

Әңгімелескен Думан АНАШ,

«Егемен Қазақстан»

Ғалым ОМАРХАН,«Егемен Қазақстан»

Ал адам денесінің, шамамен алғанда, үштен екі бөлігі судан тұра тынын білесіз бе? Ми жасу-ша ларының 85 пайызы су. Оны айтасыз, адам сүйегінің де 25 пайызы судан тұрады.

Су – өмір нәрі. Адам ағзасын-дағы су ұдайы қозғалыста болып, жаңарып отыруы тиіс. Маман дар-дың пікірі осындай.

Атағы алысқа кеткен Иран дәрігері Ферейдун Батмангелидж судың адам өмірі үшін қажетті бірнеше қасиеті бар екенін айтқан болатын. Су сүйек буындары ауру лары ның алдын алып, иммун жүйесін жақсартады, қан ның қоюлануына, жүрек және ми тамыр ларында қан қатпарлары-ның қатып қалуынан (тромбы) сақ тайды. Мидың жақсы жұмыс істеуіне де судың пайдасы зор.

Адам ағзасында су жеткілікті мөл шерде болса, ми, жүрек, өкпе, бауыр, бүйрек қалыпты жұ-мыс істейді. Су жетіспесе буын шемір шектері құрғап, сырқат-қа шалдығуға әкеледі. Адам ның денесінде су тапшы болса қан қысымы көтеріліп, ас қорыту жүйесі бұзылып, ми дың жұмысы мен есте сақтау қабі леті нашарлайды. Көп-теген ауру түрлеріне шалдығу адам бойында судың жеткіліксіздігі сал-дары нан болады. Бұл тура лы да аз айтылып жүрген жоқ. Бірақ одан қорытынды шыға рып жатқанымыз шамалы. Бұл сөзі міз ге нақты дерек келтірейік. Германияда әр адам орташа есеппен алғанда айына 90 литр су тұтынады екен. Ал Фран-ция мен Ұлыбританияда бұл көр-сеткіш – 100 литр. Финляндияда әр адам ай сайын 150 литр су іше тін болып шықты. Ал Қазақ-стан да әр адамның бір айда іше-тін су мөлшері бар-жоғы – 36 литр. Басқа мемлекеттердің тұр-ғын дары мен салыстырғанда 4-5 есе аз. Мұның зардабы – елі міз-де жүрек-қан тамырлары ауру-лары на шалдығатындар қатары азай май отыр. Егде адамдар ғана емес, жастардың арасында да осы кеселге душар болғандар көп. Осы-ның алдын алуға бола ма? Бола-ды. Оған дәлел – Назар баев уни -вер ситеті Өмір туралы ғылым дар орталығы ғалым дары ның зерт теу еңбектері. Осы универ си тет тің профессоры, меди цина ғы лымы-ның докторы, АҚШ-тың атақты ғылыми орталықтарында, ондағы ең беделді медициналық жоғары оқу орны – Джон Холкинс уни-верситетінде профессор бо лып қызмет атқарып, біраз жыл дарды араға салып елге оралған Алмаз Шарманның өмірді ұзарту мен денсаулықты жақсартуға бай-ланысты жазған зерттеу еңбектері өте көп. Оның «Формула здо-ровья», «Биомедицина: здо-ровье и долголетие» кітап тарын айтсақ та жеткілікті. Қалың көпшілік бұл еңбектерді жылы қабылдады. Керегін алып, қа-жеті не жаратып отыр. Бірақ бұл маңызды тақырып бір-екі кітап -тың немесе бір-екі жылдың ай-наласында тәмам болмайтыны анық. Ұдайы зерттеуді қажет ете тін мәселе. Басқасын былай қой ған да, қазақстандықтардың таза ауыз суды, бұлақ суын жет-кі лікті пайдалануы қажеттігін Назарбаев университетінің Өмір туралы ғылымдар орта лығы-ның мамандары айтудай-ақ ай-тып келеді. Бірақ соған нем құ-рай дылықпен қарайты ны мыз өкінішті. Айталық қазір, әсіре-се, қыз-келіншектер арық таудың әдіс-тәсілдерін ғалам тордан іздеп, бас қатырып жатады. Бұл рет те Назарбаев университетінің ғалым-дары ұсынып отырған ең қара-пайым әдіс – су арқылы салмақ

қосу дан сақтану. Тәжірибеге қара ғанда, су жеткіліксіздігі сал-дарынан адамның ағзасында заттардың алмасуы бұзылып, денедегі май қалыңдай бастайды. Сонымен бірге калориясы мен майлылығы жоғары тағамдарды мөлшерден тыс және жиі пайдалану да семіздікке әкелетінін білеміз. Сондықтан тәбетті ашу үшін ас алдында көп мөлшерде су ішу қажет. Асқазанды суға толтыру арқы лы тәбетті шектеп, тамақты аз жей тін боласыз. Бұл да семіздіктің ал дын алудың бір жолы. Ең бас-тысы, суды жеткілікті мөлшерде тұты ну адам ағзасын жасартып, тері қабаттарының жақсаруы мен әжімдердің тегістелуіне мүмкіндік беретінін дәрігерлер әлдеқашан дәлелдеген. Сондықтан сұлу көрін-гісі келіп, түрлі ота жасатуға жүгі-ретін қыз-келіншектер қолдан келе-тін осындай қарапайым әдістерге де мойын бұрса құба-құп болар еді.

Қазақстанның бірқатар бөлігін-де таза ауыз су өзекті мәселе екенін жақсы түсінеміз. Оны шешу үшін мемлекет тарапынан «Ақбұлақ» бағдарламасы қабылданды. Бұл бағытта атқарылып жатқан жұ-мыстар да бар. Бірақ соған қара-мастан, таза ауыз су мәселесі әлі түбегейлі шешіле қойған жоқ. Сондықтан осы өзекті мәселені шешуге септігі бар ұсыныс айтқы-мыз келеді. Мамандар жан-жақты зерттеу жүргізіп, сүзгіден өткен судан гөрі бұлақ суы адам ағзасына ең пайдалы деген тұжырым жасап қойды. Бірақ бірен-саран болмаса, қазір бұлақ суын пайдаланып жатқандар жоқтың қасы. Өйткені бұлақ көзін ашпасаң бітеліп, суы тартылатынын бәріміз де білеміз. «Бұлақ көрсең – көзін аш» деп халық тегін айтпаған болса керек. Кешегі кеңестік кезеңде жаз жайлауға көшкенде адамдардың да, мал-жанның да су ішетін орны бұлақ болған жоқ па? Тіпті кейбір шаруашылықтар егістік үшін осы бұлақ суын пайдаланатын. Өйткені арынды бұлақтардан тәулігіне миллиондаған текше метр су ағатын. Мыңғырған мал-ды да, жерді де суаруға жететін. Өйткені қар кетер-кетпес, көктем шығар-шықпас уақытта бұлақ көздері аршылып, атшаптырым айналасы ретке келтіріліп, малшы қауым қоныс тебетін еді ғой. Сол уақытта, бір қызығы, адамдар да, мал-жан да ешқандай ауру-сырқауға шалдықпайтын. Өйткені бұлақ суы – кіршіксіз таза. Ем. Қазір соның бәрі ұмыт қалды. Жайлау да жоқ, таза бұлақ та жоқ. Жүздеген бұлақ көздерін көктем шыға аршуды ойлап жатқан да ешкім жоқ. Әйтпесе Қазақстанның оңтүстігі мен шығысында, қарт Қаратау мен Алатаудың баура-йында, Ерейментау алқабын-да және басқа да өңірлерде суы мол әрі бал татитын бұлақтар болғанын көнекөз қариялар айтып отырады. Қазіргідей таза ауыз су тапшы болып отырған шақта соны қайтадан қолға алса қайтер еді? Бұлақ көздерін ашу арқылы таза ауыз суға қол жеткізумен бірге табиғаттағы тепе-теңдікті сақтаймыз. Бұл сауабы мол, игілікті іс болар еді. Көршілес Ресей елін-де арынды бұлақтардың суын жылу мен энергия қуатын алуға пайдаланып отыр. Таза суға қолы жетпей отырған ағайынға пайдасы мен шапағаты тиетін осындай қам-қарекет жасауға болмас па? «Бұған қыруар қаражат керек» деп дау айтатындар да табылатын шығар. Бірақ халық денсаулығынан артық қандай байлық болуы мүмкін? «Бұлақтарды ашып, табиғаттағы тепе-теңдікті сақтайтын болсақ, су көздері де сарқылмайды» деген ой айтады мамандар. Сондықтан бұл мәселені де тиісті орындар ойластырса, құба-құп болар еді.

Қазіргі таңда біздің ЖОО осы маңызды құжатқа сәйкес көптеген игі шаралар жоспарлап, білім алу-шы лардың ғылым мен білімге бас-таған жұмыстарына мұрындық болып отыр.

Осы оқу жылы жастарды ғылым-ға баулу мақсатында әрбір факуль -тет студенттері арасын да ір г елі зерттеулерін қаржы лан дыру үшін арнайы байқау ұйым дас ты рыл-ды. Универ ситетіміздің Ғылыми кеңе сінің шешімімен сәуір айында физи ка-техника факультеті екінші курс студенттерінің «Аққыш сұйық өнімді өңдеудің жаңа ин но вация-лық әдісі» атты жаңа тақырып-тағы жобасы жеңіс тұғырынан табы ла білді. Әрине, бұл тұста жобаға жетекшілік жасап әрі бағыт берген факультетіміздің

жас ғалымы, фи ло софия докторы (PhD), 2016 жыл дың «Жоғары оқу орнының үздік оқыту шысы» мемле-кеттік грантының ие гері Аянбер ген Қайырбекұлының ең бегін ерекше айтуымызға болады. Ке ше гі студент, бүгінгі жас ғалым Аян бер ген өзінің алған білімімен жас тар арасында әрдайым бөлісіп жүреді.

Сонымен бірге топтағы әрбір студент осы жылдың аяғына дейін баспа дан мақалалар шығарып, зерттеу жұмыстарын толыққанды орындап қана қоймай, ай сайын университет тарапынан қосымша шәкіртақы алып отыратын болды. Бұл бастама жастарды ғылым шыңы-на жетелеп, олардың осы жолда қажырлы еңбек етулеріне өз үлесін қосатыны сөзсіз.

С о н ы м е н қ а т а р с т у д е н т

жастар дың ойларын толық іске асыру жолында 2014 жылдан бері аталған факультетте а р-найы «Студенттердің жоба лау-конструкторлық бюросы» да жұ-мыс тарын жүргізіп келеді. Бі раз шарулар жүзеге асырылып, сту-денттер өз қолдарымен жасаған ас-пап тарын ұсына бастады. Аталған ұжым д а жұмыс бес бағыт бойынша қолға алынған. Бірінші бағытта құбыр лардың ішінде пайда болған қат ты қақтарды тазартуға арналған қондыр ғы дайындалса, екінші бағыт – «Робототехника» саласы. Арна йы қызмет атқаратын роботтар құрас ты рылуда. Ал үшінші бағыт бо йын ша жер астында орналасқан жылу құбырларының тесіліп, істен шығу жолдарын алдын ала байқауға бола тын аспап жасал-ды. Ауыл шаруа шылығына өте қажет бидай өнім дерінің ылғал-дылығын жылдам уа қыт та анық-тай тын қазақстандық ас пап төртін -ші бағыт бойынша жұ мы сын жасауда. Ал соңғы бесін ші бағыт-та жел энергиясын өте тиім ді пай-даланатын және жел дің аз жыл дам-дығында жұмыс істей алатын Маг-нус эффекті сіне негіз делген жел электр генераторының тәжірибелік нұс қасы дайындалды. Бұл нұсқа ЭКСПО-2017 халық ара лық арнайы көрмесіне де ұсынылды.

Осы жоғарыда айтылған мәсе-лелердің барлығы біздің уни вер си-тетіміздің тарапынан білім аламын деп келген жастарға көрсетіліп жатқан қолдауды білдіре ді. Әрбір ашылған жаңалыққа жұмсал ған қара жат ертең еселеп қайтатындығы анық. Бұл Президентіміз Елбасы Н.Назарбаевтың ай қын дап берген бәсекеге қабілет тілік пен білімнің салтанат құруына әкеледі.

ҚарМУ ғалымдары Елбасының «Қазақстан-2050» Стратегиясында баяндалғандай, латын әліпбиіне көшу бағыты бойынша да арнайы оқулықтар мен оқу құралдарын дайындау мәселелеріне қарқынды түрде кірісе бастады.

Жастар әрқашан жаңашылдыққа жандары жақын адамдар. Олар бәсе кеге қабілетті болу өмір тала бы екенін терең түсінеді. Біз тек қана бүгін гі күннің жетістігімен шекте ліп қалу ға тиісті емеспіз. Егер әрбір ма-ман өз саласында білікті әрі білімді ізба сар ларын дайындаса, ол – үлкен табыс.

Бекболат НҮСІПБЕКОВ,Е.Бөкетов атындағы ҚарМУ-

дың физика-техникалық факультетінің деканы,

техника ғылымдарының кандидаты

Қарағанды облысы

ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ТАҒЫЛЫМ

ОЙЛАСУ

Отандық биопрепараттар химиялық қоспаларды алмастырады

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев биылғы халыққа Жолдауында аграрлық секторды ел экономикасының жаңа қозғаушы күші ретінде атаған болатын. Агроөнеркәсіптік кешен-ге қойылған міндеттің бірі – экологиялық ауылшаруашылық өнімдерін экспорттаушы ірі елдер қатарына ену. Аталған тақырып аясында Микробиология және вирусология институтының бас директоры, Мемлекеттік сыйлықтың иегері, академик Аманкелді САДАНОВПЕН әңгімелескен едік. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жас ғалымдарға жол ашық––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың биылғы Жолдауында қамтылған өзекті мәселелер ғалымдарды, оның ішінде Е.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің ұжы мын бейжай қалдырмағаны сөзсіз. Елбасы Жолдауын әрбір қазақстандық және жоғары оқу орындарында жас

буындар ды тәрбиелеу саласында қызмет атқарып жүрген әрбір оқытушы дамуға бағытталған нұсқаулық ретінде пайдалана алады. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Су – өмір нәрі ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Күн сайын қанша мөлшерде су ішесіз? Екі-үш кесе ме, жоқ әлде бір-екі литр ме? Мүмкін күнделікті су ішуге маңыз бермейтін шығарсыз? ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

10 27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛРУХАНИЯТ

ТҰЛҒА

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––1999 жылы болған Парламент сайлауы өте тартысты өтті. Ол кезде қазіргідей партияның атынан тізім арқылы Парламент мандатына ие болу жоқ. Депутат болам деген азамат ел аралап, күндіз-түні өзін насихаттау жұмысымен айналысты.Қазақтың біртуар азаматы, халық жазушысы Шерхан Мұртаза еліміздің көптеген жерлерінен «біздің окургтен дауысқа түсіңіз» деген шақыруларын қанағат сезіммен қарсы ала отырып, бұл жолы тұңғыш рет туған өлкесінен Парламент Мәжілісіне депутаттыққа кандидат болып тіркелді. Сол күннен бастап мен Шерағаңның сенімді өкілі ретінде Талас, Сарысу, Жамбыл және Жуалы аудандарының сайлаушыларының алдына шығып, Шерағаға депутат мандаты не үшін керек екенін айтумен бол-дым. Шерағаммен екі ай бірге өткізген мағыналы, тағылымды күндерім ұмытылмас оқиғаларға толы болды. Сол кезде болған кейбір оқиғаларды, Шерағаның айтқан сөздерін қағазға түсірген едім. Қазақстанның халық жазушысының сол кезде айтқан ой-пікірлері өмірімізде көрініс тауып жатқандығы қуантады. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Қазақтың құдіретті де қазы налы қара сөзінің һас шебері, майталман мә мілегер, ақылман Қаздауысты Қазыбек бидің тарих сахна сындағы ерен еңбегі өл шеусіз. Ақылы асқан әулие жайлы әуелден сөз бастау қиын екені рас. Алайда семсер сөзбен шар-шы топтың түйінін шешкен тұғырлы тұлғаға осы уақытқа дейін біршама шығармалар жазылып, олардың алғашқысы сах наланып та үлгерді. Бұл – баба рухының санада салтанат құруы деп білгеніміз жөн.

Жуырда сондай сүйекті де сүбелі шығармалардың бірі – Қарағанды облыстық С.Сей­фуллин атындағы қазақ дра-ма театрында Қазақстанның еңбек сіңірген артисі, Мемле­кеттік сыйлықтың лауреаты Кеңес Жұмабековтің «Қаз­дауыс ты Қазыбек би» драмасы сахналанды.

Биыл қазақтың бәтуалы биі Қаздауысты Қазыбек би дің туғанына 350 жыл толып отыр. Аталмыш айтулы ме рейтой ая-сында баба жұрты Балқантау бау ырын да, Егіндібұлақтың төрінде той өтті. Сол келелі жи ында айтылғандай, ағым­дағы жыл еншісінде баба атын баршаға насихат -тау мақсатында бірнеше іс­ша ра жоспарланған. Міне, солардың бірі – Халық­аралық Ш.Айтматов атын­дағы сыйлықтың иеге рі, ха лықаралық театр фести­вальдерінің лауреаты Қуандық Қасымов қойған аталмыш пре-мьера болып отыр. Суретшісі Қазақ стан ның еңбек сіңірген қайрат кері – Есенгелді Тұяқов.

Жалпы, театр тірі орга-низм десек, оның бойына қан жүгіртетін әрине, режиссер мен лайық шығарма. Екі фено-мен бір бірін таба алған болса, онда көрермен көкжиегінен жасыл нұрға жалғас жаңа әлемнің ақзер есігі ашылды дей беріңіз. Егер, не шығарманың, не қоюшы режиссердің бір қай науы ішінде қалса, онда сахна солғын тартып, әртістің ауызындағы пышыраған сөз көрерменнің пыш­пышына айналады. Тәуба, тәуелсіздік жылдарынан бері қарай ата даңқы асқақ, баба рухы биік қадау­қадау қаншама шы­ғармалар жазылып келеді. Кеңес Жұмабековтің бұл еңбегі де бүгінгі күннің же­ңісі, ертеңгі күннің жемісі бо-луы керек. Тарихи оқиғалар танымды да табиғи шығуы үшін оған көркем шындық қосылмай тұрмайды. Сон­дықтан, премьера жайын ел еншісіне қалдырған жөн.

– Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақа ласы бүгінгі таңда жүйелі түрде жүзеге асып келеді. Өйткені, бұл хал қымыз көптен бері күт кен ірі бағдарлама еді. «Кеше гісіз бүгін жоқ, бү гін гісіз күнің жоқ» дейді дана халқымыз. Сондықтан өткен тарихымызға тағзым етіп, бабаларымызға құрмет көрсетейік деген ниетпен биыл 350 жылдығы тойланып жатқан Қазыбек бидің өмір жолын сахналауды жөн көрдік. Мұндағы мақсат – жоңғармен жаға ласып, орыспен арала-сып, туымызды құлатпай, жесір мен жетімімізді жы-латпай мемлекетіміздің бү­гін гі күнге жетуінің, тәу етер тәуелсіздігіміздің маң­дайымызға бұйырып, жаһан жұртшылығы алдында Қа­зақстанымыз қарыштап бара жатуының бір себебі осы Қазыбек бидің де еселі еңбегінің жемісі дегенді айғақтау. Ең бастысы, бұл қойылымның сахналануына атүсті қарамай, өңірімізден тысқары жатқан облыстар-дан да танымал таланттар шақырылып, үлкен жұмыс жүргізілді, – дейді драма авто-ры Кеңес Жұмабеков.

– Әрине, кейбір қиын­дықтар туындады, қанша де-генмен күрделі рөл. Мен бас кейіпкердің барлық ерек ше­ліктерін жеткізе білуім керек болды, сондықтан бар өнерімді салдым. Осындай маңызды рөл ма ған бұйырғанына өте қуа ныш тымын. Көрер мен­дерге қойылым ұнай тынына үміттімін, – дейді Қа зы бек би­дің рөлін сомдаған актер Ғани Берденбетов.

Алағай да бұлағай заманда Алаш жұртының амандығын көксеген айтулы тұлғаның қара қылды қақ жарған әділ дігі мен әудем жұртты тұқыртқан қоңтайшының мысын басқан шешендігі – осы қойылымның өзегі, бүгінгі күннің де өзекті мәселесі екенін аңғарасың.

Қарағанды облысы

«Әркім білгенін жазады...»

Қарасаз ауылы. 11.08. 1999 жыл. Сағат 9.30.

Шераға баспалдақпен көтеріліп бара жатып, қыран қабағын керіп тастап, залға қарады да, бар даусы-мен сөйлей жөнелді.

– Хан алдына барғанда қай­тармады тілімді,

Би алдына барғанда би таппа-ды мінімді,

Өз еліме келгенде итке берсін күнімді, – деген екен бір ғұлама. Сіз дер дің қараңызды көріп мен де сол күйді басымнан кешіп отыр­ғандаймын. «Еліміз» деп, «жеріміз» деп келгенде көретініміз осы ма еді? «Жуалымыз дарқан, мұнда ешқашанда аштық болмаған, руға бөлу жойылған» деп жүргенімізде жиналған түріміз осы ма? Аздың аты шықпайды, жолы қия болады. Сәл қателессең болды ана­а­ау құзға бірақ құлайсың, – деді де, Шерағаң сайлаушылармен сөзді бірден өзі бастап кетті. Бұған мен қатты қуандым. Себебі Шер ағаң­ның сенімді өкілі ретінде ең алды-мен мен сөйлеуім керек. Шерағаң туралы ел алдында сөйлеу оңай шаруа емес. Сөзімді халық жазу-шысы қалай бағалайды, гәп сонда.

Шерағаңның арқасы қызған, тоқтамай көсіле сөйледі. Баспал­дақпен көтеріліп бара жатқанда айтқан назын да ұмытқандай. Оның да өзіндік себебі бар, асық­пайтын қазақ біртіндеп келіп, үлкен Мә дениет үйінің ішін тол-тырды. Содан күш алды ма әйтеуір Шерағаң көсілді. Сонысына қарай сұрақ тар да шашылды. Кездесу аяқталуға жақындағанда алдыңғы қатарда өзгелерден орындығын оқшаулау қойып отырған ақсақал орнынан тұрмай­ақ:

– Сен... (тура осылай бастады сөзін) өзіңнің туыстарыңнан бас­қаларды жазбайсың. Атап айт­қанда, Тұрарды көп жаздың. Неге сіргеліден шыққан Елшібек батыр туралы жазбайсың?

Жиналғандар тып­тыныш. Мен демімді ішке тартып Шерағаға қарадым. Астыңғы салыңқы ерні жыбырлап, жер тарпыған тұл пар­дай салмағын бір аяғынан екін ші аяғына ауыстырып, одан соң екі аяғын да тең басып, алтын жалат­қан көзәйнегін жоғары кө те ріп, әлгі кісіге емес елге тура қа рады.

– Кім айтты?!Дауысы саңқ ете қалды. Кейбі­

реулер селк етті.– Кім айтты, мені тек туыста-

рын ғана жазады деп! Мен Қара­ғандының көміршісін, Арқалықтың диқанын, Жаңатастың кеншісін, Теміртаудың шойын қорытқан ба-тырын жазғанымды ұмыттыңыздар ма? Рас, Тұрар Рысқұловты жазу үшін өмірімнің отыз жылын сарп еттім. Тұрардың маған туыс бол­ғаны на жазықтымын ба? Ал, тіпті жазуға тұрарлық туысың болса оны жазса айып па? Елшібек батыр сіздің туысыңыз болса неге жаз байсыз? Біреу қолыңыздан қақ ты ма?..

Тағы да бір сәт үнсіз қалды. Ойын жинақтап тұр деп айту қиын, мұндайда Шерағаң түйдек­түйдек сөз ағынын тасытады. Сол кезде айтқан шындыққа толы сөзі біреуге оқтай болып тиіп, жазушыға деген көңілі қалып қоятын сәттер де бо-лады. Қазір көкем сондай сөздерін жұтып жатқандай көрінді. Өзіне өзі басу айтқандай.

– Бір сөзбен айтқанда, білге­німді, көргенімді жаздым. Бала кезден санама сіңген қасиетті сөз еттім. Әркім білгенін жазады! Со­лай болуы да керек.

Залды ду қол шапалақтау кер-неп кетті.

Шераға бір сәт үнсіз қалды. Қа бақтарын кере, салмағын бір аяғынан екіншісіне аударып, айта-тын сөзін жұптап тұрғандай, қалың еріндері жыбырлайды. Әлден соң тағы да сөйлей жөнелді.

– Сөзімнің басында айттым ғой, талай жерді араладым. Американы, Еуропаны, Араб жерлерін арала-дым. Сөз сөйледім, тыңдады. Пат­ша ның алдына да бардым. Сөзіме ұйыды.

Депутат мандатын бір сәт қа жет­сінбей, жазумен айналысайын деген ойымды айналамда бо лып жатқан дүрбелең бұзды. Қазақ станның о түкпірінен де, бұ түкпірінен де те-лефон шалып, «біздің округтен де-путат бо лы ңыз» дегендер көбейді. Одан кейін ойландым. Елімізде

түйінді мәселе көбейіп кеткен-дей көрінді. Сонда қалай болғаны жыртық пен тесікті мен ғана жа-май алам ба?! Бұл күпірлік емес пе? Сығалап қа расам менен олар ой та-стауды, сөз бастауды сұранып тұр. Түйінді заң арқылы, Парламенттің ақылымен шешуге бола ма?! Мен білетін болсам, төрт жылда бес жүз дей заң қабылданыпты. Бірақ соның барлығы жұмыс істеп жатыр ма?! Қабылданған заң, сайланған Парламент құнарлы, қауқарлы бол са, елге құт, бос сөз болса, жұт болмай ма?! Бос сөзге тойғанбыз. Ойланып қалғандай жиналғандарға көз тастады. Қолдау күткендей. Бірақ ешкім үн қатпады. Төрдегілер тұнжырады.

– Біздің тәңіріміз – ауыл! Себе­бі, ауыл – қазақтың жаны, ру хы, тілі, діні. Одан айырылсақ, қа лаға келіп жұтылып кетсек, ха лық ­тық бейнемізден айырыламыз. Сондықтан орнығып, толысып алған соң, өзімізді­өзіміз танып, жо ғымызды түгендеп, айналамыз-ды біліп алғаннан кейін, қалада қазақилықтың белгілері орныға бастағанда ғана шаһарға қарай қозғалуға болады. Қазір жабы-лып қалған клуб, кітапхана ашыл-сын! Көзі ашық, көкірегі ояу аза-маттар ауылдастарының алдына шығып, болып жатқан дүр белеңнің тұздығын түсіндірсін! Мұн дай істі 1917 жылы Тұрар бас таған Әулие­ата жастары жүзеге асырған...

Шераға тоқтады. Зал үнсіз. Ба­ғанағы орынсыз сұрақ қойған ақса­қал орнынан тұрды.

– Аналайын, Шерхан, жырты­ғы мыз көбейіп бара жатыр. Ауы­лымыз азып, сары уайымға салы-ну бар. Сен осындай сөздеріңмен, отты ойларыңмен бізді оята, ой-ландыра бер. Жолың болсын! Біз сенің сүйенішің боламыз. Әумин...

«Парламент бөдененің қанатындай ...»

Жетітөбе ауылы. 11.08.1999 жыл. Сағат 12.00.

Мінбеге көтерілген өндірістік кооперативтің төрағасы Нұралы Абашев, Тасбастау ауылының ар-дагерлер кеңесінің төрағасы Ди­ханбек Айтбаев, Жетітөбе орта мектебі директорының оқу ісі жө ніндегі орынбасары Рахым­жан Сатаев, «Жер­Ана» шаруа қо жалығының жетекшісі Елубай Ыс майылов, тағы басқалар Шер­аға туралы тебірене, толғай сөй­леді. Мақтады. Бастарынан өт кен оқиғаларды айта отырып, Шераға­ның Парламент мінбесінен, теле-дидардан талай рет сөйлеген сөз­дерінен қуат алғандарын айтып жатты. Мінбеге жазушы көтерілді.

– Сөйлегендердің сөзіңде қуат бар. Кедейді байытатын рух береді. Мен өзіме лайық мақтауларыңды қабылдаймын, қалғанын өздеріңе бердім...

Мен өмірімде көп нәрсе көр­дім. «Адал сөзіңді айт, әділдік төрелігіңді естуге келдім» деген соң, қара қылды қақ жарсам да боқ тап кететіндер де болды. Қызық халықпыз. Біреудің бауыры өліп жатқанын пайдаланып, ұры оның жылқысын ұрлап әкетіпті. Тағы біреу көршісінің өртеніп жатқан отқа қойының басын үйітіпті. Тап осылай болған ба, болмаған ба, оны білмеймін. Бірақ қазақ туралы осындай сөз бар. Ондайлар иман-сыз. Оларда иман жоқ. Бірақ оның қазақ екенін ұмытпайық...

Сөйлегендер менің көп сөз­де рімді, ойларымды қайта лады. Маған аманат ретінде халық тың сөзін айтуды тапсырып жатыр­сыңдар, орындай аламын ба?! Бүгінгі Парламент бөдененің қана­тындай, сөзі де, ісі де қысқа. Ол ұзаққа ұша алмайды. Алдымен, қабылданатын заңның, Парламент мүшелерінің беделін көтеру керек. Ондай күн туатынына мен сенемін. Қазір «Жалаңаш барып жауға шап» деген сөз жараспас. Дегенмен де жылдар бойы жинаған тәжірибе, жүректе қатталған ой мені алға жетелейтіндігін жақсы білемін...

«Он волк... волк... в клетку не влезет...»

Күн сайын кешке кездесулер біткеннен кейін Шерағаны туған ауылы Талаптыға жеткізген соң, өзім ауылдарды аралап, елдің ішіндегі әңгімелерге құлақ түремін. Әр жерден әртүрлі әңгіме естиміз.

Пәленше «ұн беріп жатыр екен». Түгенше құдайы тамақ беріп, ауыл ақсақалдарының иығына шапан жауыпты. Анау «ауылға диірмен салып беремін» депті. «Ананың ақшасы көп екен, теңге таратып жүр» дейді. Ауылда әлі теңгені қо лына ұстап көрмегендер үй­үйді аралап байға дауыс беруге үгіттеп жүр дейді. Осы тақылеттес әңгіме өте көп.

Күндегі қалыптасқан дәстүр бойынша таңертеңмен жазушының ауылы Талаптыға жеттім. Шәй үстінде естіген әңгімелерімнің ұшын шығардым. Үнсіздік. Шер­аға ның туған інісі Батырхан көкем де, жеңгейлер де үнсіз. Ешкім ешнәрсе естімегендей. Әлден соң Шераға маған бар дене сімен бұ­рыл ды да:

– Құдай сатып алған атақ­абы­ройдан, өтірік айтып бедел жи­на ғаннан сақтасын! Ешкімнің ал­дына барып алақан жаймаймын. Халық өзі біледі кімнің кім екенін. Депутат болмасақ өліп қалмай­мыз. Қолымыздағы қа ла мымызды ешкім тартып алмайды.Өзгені қай­дам өзіміз ондайдан таза болайық, – деді де, – Бүгін қайда барамыз? – деп, маған тесіле қарады.

– Жамбыл ауданының Бесағаш жағын аралаймыз. Айшабибіден Нәбиді аламыз. Кеше дайын тұры­ңыз деп айтып кеткенмін.

– Жақсы, онда кеттік. Бұрылып Ақбілекке қарады. Кешкі тамақты осынан ішеміз. Әлгі көкпардың дамуына үлкен үлес қосқан ша-бандоз әрі ауыл әкімі Рүстемнің ұлы Нәбиді ерте келеміз. Ол әңгіменің кені, жақсы айтады, төндіріп, сендіріп айтады, – деді де машинаға қарай жүре берді.

Нәби Рүстемұлы бізді Айша бибі ауылдық әкімдігінің кеңсесінің алдында бір топ жігіттермен бірге көтеріңкі көңілмен қарсы алды.

– Шераға, мен кеше көкпар­шылармен сөйлестім. Бәрі сізді қалап отыр. Оның үстіне көкпар­шылар үшін ат үстінде тұрып, бә­туалас қаннан аса қасиетті еш нәрсе жоқ. Уәделерін бұзса жыл қы ның киесі ұрады, – деді ол.

Жа зу шы ның көңілі көтеріліп қалды. Жы мың­жымың етіп, бізге күле қарады.

– Апырай­а, ат үстінде тұрып бәтуаласқан аса қасиетті дедің бе? Сонда олар уәдесіне берік бола-ды ғой...

– Иә, солай, – деді Нәби.– Кеттік, – дедім мен. – Уақыт

болып қалды...Нәби Момынов тұтыға сөйлеп

тұр. Кездесуге келгендер арасын-да орыс тілділер болған соң Нә кең орысша сөйлей бастады. Бір сөзі­мен бір сөзі қабыспай, қайта­қайта ша шала берді.

– Короче говоря, он волк...волк в клетку не влезет. Ни в ка-кую клетку не пойдет. Он вольный волк, қасқы...р, – демесі бар ма.

Шерағаң маған бұрылды.– Нәби бауырым не деп тұр?

Мені қасқыр дей ме? Еш болмаса көкбөрі десе қайтеді.

Жазушы жымиып, тағы да Нәбидің сөзіне құлақ салды.

– «Ноқтаға басы сыймайды», дегені ғой, – дедім жай ғана.

– Солай ма? – деп жазушы тағы жымиды. – Ноқтаға талайлардың басы сыймаған. Мені де солай дей ме? Қызық екен, – деген Шерағаң

бір сәт үнсіз қалды. Сәлден соң басын көтеріп алып жан­жағына көз тастады. Нәби аға әлі орысша-лап, депутатқа кандидаттың «қол бала» болатын азамат емес екенін дәлелдеуге ұмтылып, шашалып, тұтығып сөйлеп жатыр. – Әттең есіл орысшасы шығын болатын болды ғой. Енді арыстан деме-се болғаны. Оны дәлелдеу үшін де біраз уақыт керек ғой... Қоя қойғаны дұрыс...

Шерағаның ақылымен сөзге мен араласып, Нәбиді демалдырдық.

Кешке Талаптыға келдік. Нә­кең нің бүгін сайлаушылар алдын-да сөйлегендегі шешендік өнерін еске алып, бір желпініп қалдық. Ал Шерағаң болса естімей отырған кісідей үн қатқан жоқ. Біз әңгімені ұзартып бара жатқан соң сөзге араласты.

– Болды енді. Нәкең барын салды. Шын жүрегімен айтты. Ондай сөз естір құлаққа тез жетеді. Жүректен шықпаған жалған сөзден құдай сақтасын...

«Халқымнан қуат аламын...»

Жалпақтөбе ауылы17.09.1999 жыл.Сағат 16.00.

Ауыл ақсақалы Қаби Биболов мінбеден түскенннен кейін Шер ағам көтерілді. Көзәйнегін көзіне ыңғайлап алып, айналасы-на қарады.

– Бұл ауылдың тұрғындары негізінен дүнгендер ме? – деп, ауылдағы ірі өндірістік коопе ра­тивтің бастығы, дүнген ұлы Тофик Ашировқа қарады.

– Иә, Шераға, бірақ бәрі қазақша біледі, – деді.

– Өркенің өссін! Шаңырағын тіккен жерге сіңемін, соны көр­кейтемін деген халық осылай бол-са керек. Осы ниеттерің сіздерді

көбейтіп, көркейтіп жатқан. Көше­леріңнен облыс басшыларымен бірге жиі өтемін. Көшелерің гүл жайнап, аулаларың балалардың күлкісіне толып тұрады. Сондық­тан да мен сіздерді иманды халық деп ойлаймын. Мына Нәби мырза айтады. «Дүнгендер тасқа да гүл өсіреді» деп, «Сен ше?» деймін мен. Үндемей құтылады... Қой, негізгі әңгімемізді бастайық, кел-ген шаруамызды айтайық... – деген көкем бір сәт үнсіз қалды. Бай­қағаным, Шерағам жұртты өзіне қаратудың, сөзін тыңдатудың шебері. «Әңгімені бастайық» дегені бекер. Бастап қойғанын өзі де жақсы біледі. Сондықтан да «сөзімді қалай қабылдады» деп, үнсіз қалғаны жиналғандардың көңіл­күйін бағдарлап тұрғаны.

– Бастай беріңіз, көке. Сөзіңіз мына Тофикке майдай жағып бара-ды. «Көбейіңдер!» деп, 1992 жылы Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев осы ауылдың жаңадан шаңырақ көтерген жас жұбайларына неке куәлігін өз қолы мен тапсырып тұрып айтқан. Бұлар басшыны қатты сыйлап, тыңдайды, – деген Нәби орнынан тұрып, сөзін одан әрі жалғастырды. – Бұл ауылға Дінмұхаммед Қонаев атамыз да жиі келетін. Келген сайын осындағы шаруашылықты ұзақ жылдар бойы басқарған Тофиктің әкесі Махмұд ақсақалмен кездесіп, дидарласып, сөйлесетін. Димекең де «өсіңдер, өніңдер»

деп батасын берген. Содан ғой бұлардың өсіп жатқаны, – деп ол жымиды. Залдағылар күлді. Шерағам қабағын керді.

– Не сонда ол кісілер қазаққа неке куәлігін тапсырмапты ма, «өсіңдер, мына байтақ даланы балаға толтырыңдар» деп бата бермепті ме?! Жиналғандар тағы күлді. Нәби орнына отырды.

– Қалай айтсаңда мен өзінен көрі көршісінің жағдайын ойлай-тын халқымнан, оның шуағынан қуат аламын. Көп болса қандай жақсы. «Көп қорқытады, терең батырады» деген аталарымыз. Сондықтан да халқым өссе, өзгенің алдында кішіреймесе, төмендемесе деймін. Оны биікке көтеретін сал-ты, дәстүрі, тілі. Осыдан айыры-лып қалмаса деп жанталасам. Көп болсаң барыңнан айырылмайсың. Ащы болсада шындықты айтамын. Алдыңғы толқын ағаларымыз да солай істеген. Бауыржан көкем «Өтіріктің балын жалап өмір сүр­генше, шындықтың уын ішіп өлген артық!» – деген. Менің де жан ұраным осы!..

Көкем саңқылдап тұр. Бүгін көңілі көтеріңкі. Оны мен дау-сынан анық білемін. Көңілінде қаяу болса сөйлемей, дауысы баяу шығады. Бірақ елдің алды-на барғанда мұның бәрін ысырып тастайды. Тістеніп, айтар ойын нығыздап айтқанымен халықтың ығына үнемі жығылып тұрады. «Сендер» демей «Сіздер» деп сөйлейді. Қазір де солай...

«Иманның аздығынан, әзәзілдің көп болуынан

сақтасын!»Айшабибі ауылы.

20.09. 1999 жыл.Сағат 12.35.

Өндірістік кооперативтің төра­ғасы, атақты көкпаршы, депу­таттыққа кандидаттың сенімді өкілі Нәби Момынов біраз көсілді. Одан кейін ауыл тұрғындары Мәлік Бүтінбаев, Әлімбай Найзабаев де ген азаматтар жазушының, қай раткердің шынайлығы мен шыншылдығын, қайсарлығы мен қай раттылығын айтты. Артық­кемі жоқ, орынды.

Мінбеге Шераға көтерілгенде жиналғандар дүрілдете ұзақ қол шапалақтады. Мұны күтпеген көкем біраз тосылыңқырап қалды. Алысқа шабатын тұлпардай ты-пыршыды. Ерні жыбырлады. Қабағы мен қасын бір емес бірнеше рет көтеріп, керді.

– Бүгін күн ерекше ыстық. Оның үстіне бұл жердің шұ ғы­ласы бар. Бұл ауылдың тұр ғындары пендешілікке ұрын баса деймін. Бұл жердің жоғары жағын Айша бибі нұрландырып тұр. Шаршап келе жатқанда мен осы жерге ке ліп жеңілденіп қала мын. Қыз мет бабы-мен тай да міндік, тұл пардың жа-лынан да ұстадық. Бірақ туған жер­дің қасиетінен артық еш нәрсе жоқ. Жаңа ғана Бектөбе ауы лында кезде-суде болдым. Әулиеата қаласындағы Жамбыл атындағы мектепте бірге оқыған Махан Өтегенов деген клас­тасым алдымнан шыққанда сол бір жылдардың ауыр күндері көз алды-ма келді. Бірақ бізді жақ сылыққа деген үміт алға жетеледі. Адамды үміттендіретін оның бойын дағы рух. Үмітті қасиет теріміз нұрландырады. Айша бибі кесе несінің жанында мектептің болуы жақсылық. Себебі олар жақ сы лықтың, мейі рім діліктің, махаб баттың шапа ғымен нұрлана­ды! Он дай жерден жақсы адамдар шықса керек.

Аруағынан айналайын, Ай ша бибінің кірпішін алып, бұз ғандар болған. Олар құрыды. Күмбез тұр. Айша бибі күмбезі ас қақтап тұруы керек. Анамыздың басы қирап тұрғанда жер басып жүрудің өзі ұят. Мен Тәж­Махалды көрдім. Сонда көрдім осындай оюлы, өрнекті кірпішті... Осы ою, осы өрнек біздің тари хымыз терең, ру-хымыз биік ел болғанымызды та-нытады. Та нығысы келмегендердің өздері қирайды. Алды басталды... Идео ло гиялық интервенция дан сақ танбасаң құрисың. Құдай иман­ның аздығынан, әзәзілдің көп болу-ынан сақтасын...

Шераға саясатты да, бүгінгі тыныс­тіршілікті де айтпады. Адамның рухани азығын молай-татын, жүрек қылын дәл басатын жүрек сөздерін айтты. Шерағаң мінбеден түсісімен, Нәби орнынан тұрды. Екі алақанын жайды:

– Е, Алла қолдасын! Шерағам­ның жолы болсын, әумин! – деді бар даусымен...

Құдай да, халық та қолдады. Шерағаң сайлаудың бірінші ту-рында жеңіске жетті.

Парламент мінбесінен көкемнің – халық ұлының өзіне ғана тән да-уысы саңқылдап, төрт жыл бойы естіліп жатты...

Мақұлбек РЫСДӘУЛЕТ, журналист-жазушы

ТАРАЗ

Суретті түсіргенЕрлан ОМАР,

«Егемен Қазақстан»

Тарих сахнасынан –жүрек төрінеШЕРАҒА!

БІЗДІҢ ТӘҢІРІМІЗ – АУЫЛ! СЕБЕ БІ, АУЫЛ – ҚАЗАҚТЫҢ ЖАНЫ, РУ ХЫ, ТІЛІ, ДІНІ. ОДАН АЙЫРЫЛСАҚ, ҚА ЛАҒА КЕЛІП ЖҰТЫЛЫП КЕТСЕК, ХА ЛЫҚ ТЫҚ БЕЙНЕМІЗДЕН АЙЫРЫЛАМЫЗ.

27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 11ЖАРНАМА

«Азиялық Газ Құбыры» ЖШС Сіздерге Оңтүстік Қазақ стан, Жам­был және Алматы облыс тары­ның аумағында жоғары қы сым ды «Қазақстан­Қытай» ­ газ құ быры өтіп жатқандығын ескертеді.

Оңтүстік Қазақстан облысы бо йынша газ құбыры Шар дара, Сарыағаш, Отырар, Арыс, Қазы­ғұрт, Сайрам, Төле би, Түл кібас аудан дарының аумағы арқылы өтеді. Құбыр ұзындығы 395,5 ша қырым;

Жамбыл облысы бойынша газ құбыры Жуалы, Жамбыл, Бай­зақ, Т.Рыскұлов, Меркі, Шу, Қор­дай аудандарының аумағы арқы­лы өтеді. Құбыр ұзындығы 474 шақырым;

Алматы облысы бойынша газ құбыры Жамбыл, Қарасай, Іле, Талғар, Еңбекшіқазақ, Ұйғыр жане Панфилов аудандарының аумағы арқылы өтеді. Құбыр ұзындығы 438 шақырым;

Газ құбыры техникалық дәлізде жүргізілген; Құбырының диаметрі: екі желісі ­ 1067 мм; Үшінші желі – 1219 мм; Жұмыстық қысымы: 9,81 МПа; Облыстар аумағында кило­метрлік бағаналармен және ескерту таңбаларымен белгіленген, жоғары қысымды газ құбырлары – бұрмалар жүргізілгендігін, магистралдық газ құбыры (МГҚ) құрамына кіре тін технологиялық байланыс, теле­механика және электр же лі ле­рінің тармақтарымен және құры ­лыстарымен компрессорлық стан ­циялар (КС) орналасқанын ескер­теді.

Қазақстан Республикасы Ма­гис тралдық құбырлар заңы­ның Магистралдық құбырлар, магистралдық құбыр желілеріне қажетті жерлер туралы 3 тарма­ғының Магистралдық құбырларын күзету туралы 14 бабына (Астана, Ақорда, 22 маусым 2012 жылғы №20­V ҚРЗ) сәйкес және Қазақстан Рес публикасында байланыс желі­лерін күзету ережелеріне сәйкес келесі күзету аймақтары:

­ магистралдық газ құбырла­рының трассасы бойында ­ құбыр желісінің білігінен әр жаққа 50 метр қашықтықта орналасатын, шекарасы шартты сызықтармен белгіленген жер телімі түрінде;

­ көп арналы құбыр желілерінің трассасы бойында ­ шеткі құбыр желілерінің білігінен 50 метр қашықтықта орналасатын, шартты сызықтармен шектелген жер телімі түрінде;

­ компрессорлық станция

айналасында – аумақтың шекара­сынан 100 метр қашықтықта жан­жаққа тұйық сызықтармен шектел­ген жер телімі түрінде.

­ байланыс желілерінің трасса­сы бойында ­ байланыс желісінің білігінен әр жағынан 2 метр қа­шық тықта орналасатын шартты сызықтармен шектелген жер телімі түрінде белгіленеді.

ТЫЙЫМ САЛЫНАДЫ:Құбыр желілерін және байланыс

желілерін күзету аймағында құбыр желілерін және байланыс желілерін қалыпты пайдалануын бұзуы мүмкін, немесе олардың зақым да луына әкелуі мүмкін кез келген түр дегі әрекеттерді жүргізуге, атап айт қанда:

­ айыру белгілерінің, бақылау өлшеу пункттерінің орнын ауыс­тыруға, оларды көмуге және сын­дыруға;

­ газ құбырының шеткі желісінің білігінен 300 метр қашықтық ау­данында жобалауға және құрылыс салуға, сондай­ақ газ құбырларын қандай да бір инженерлік коммуни­кациялармен (арналармен, арық­тармен, кәріздермен, кез келген мақсаттағы жолдармен) кесіп өтуге

­ қызмет көрсетілмейтін кү шейт­кіш кабельдік байланыс пункт­терінің люктерін, қақпаларын жә не есіктерін, желілік арматура торап тарының, катодтық қорғау стан циясының, желілік және бақы­лау құдықтарының және өзге де желілік құрылғылардың қор­шауын ашуға, крандар мен ысыр­маларды ашуға және жабуға, бай­ланыс, энергиямен жабдықтау және құбыр желісінің телемеханикасы құралдарын сөндіруге;

­ кез келген түрдегі қоқыс тас­тайтын жерге айналдыруға, қыш­қылдардың, тұздардың және сілтілердің ерітінділерін төгуге;

­ жағаның бекініс құрылыстарын, су өткізетін құрылғыларды, құбыр желілерін, байланыс желілерін бұзы­лудан, ал іргелес жатқан аумақ пен қоршаған жерді тасымал данатын өнімнің апатты түрде ағып кетуінен сақтандыратын үйін ді және өзге де құрылыстарды (құрыл ғыларды) бұзуға,

­ от жағуға және қандай да бір ашық немесе жабық түрдегі от көз дерін орналастыруға тыйым салынады.

«Азиялық Газ Құбыры» ЖШС Газ та сымалдау басқармасы (ГТБ) ­нің жазбаша рұқсатынсыз ма­гистралдық құбыр желілерін

және байланыс желілерін күзету аймақтарында:

­ кез келген құрылыстарды салуға;

­ кез келген түрдегі ағаштар мен бұталарды отырғызуға, жем­шөпті, тыңайтқыштарды, материалдарды, пішенді және сабанды қоймалауға, атқазықтарды қағуға, мал ұстауға, мұзды жаруға және қатыруға, мал суарымын жасауға;

­ құбыр желілерінің, байланыс желілерінің трассалары арқылы өтпе жолдарды салуға, автомобильдік көліктің, тракторлардың және ме ха низмдердің тұрағын ұйым­дастыруға, бірлескен бақтар мен бақшаларды егуге;

­ мелиоративтік жер қазу жұмыс­тарын жүргізуге, жерді суару және құрғату жүйелерін орнатуға;

­ кез келген түрдегі ашық, көтеру, таулы, құрылыс, монтаж дау және жару жұмыстарын жүргізуге, жерді тегістеуге;

­ геологиялық түсіру, геоло­гиялық барлау, іздестіру, геодезия­лық және ұңғымаларды, шурфтар­ды ұйымдастыруға байланысты өзге де жұмыстарды жүргізуге және жердің сынамаларын алуға (жер қыртысының үлгілерінен басқа) тыйым салынады.

Магистралдық құбыр желілерін, жоғары қысымды газ құбырлары­бұрмаларды, МГҚ құрамына кіре­тін технологиялық байланыс, те­лемеханика және электр желі­лерінің тармақтарымен және құ­рылыстарымен КС күзету айма­ғын да кез келген жұмыстарды және әрекеттерді орындау қажет тілігі туындағанда, ұйымдар және аза­маттар мыналарға:

«Азия Газ Құбыры» ЖШС ГТБ ­дан магистралдық құбыр желілерінің күзету аймағында жұмыс тарды жүргізу үшін жазбаша рұқсат алуға

міндетті. Жұ мыс тарды жүргізуге рұқсат тек қана, жұмысты жүргізушіде қолда ныстағы құбыр желілері мен бай­ланыс желілері көрсетілген жобалық және атқарушылық құжаттама болған жағдайда ғана беріледі.

­ 5 тәуліктен кешіктірмей «Азия­лық Газ Құбыры» ЖШС ГТБ өкілдерінің қатысуы қажет етілетін жұмыстарды жүргізу уақыты тура­лы хабарлауға;

­ жұмыстарды құбыр же лі сінің, МГҚ құрамына кі ре тін технологиялық бай ланыс, теле механика және электр желіле рінің тармақтарының және құрылыстарының және айыру белгілерінің сақталуын қамтамасыз етіп орындауға міндетті.

Ауыл шаруашылығы жұмыс­тарын жүргізуді күзету аймағында жерді өңдеу ережелерін қатаң сақтап орындау керек (өңдеу терең­дігі 0,35м аспайды, өңдеу бағыты газ құбырының білігіне тек перпен­дикулярлы түрде).

«Азиялық Газ Құбыры» ЖШС ГТБ магистралдық құбыр желі­лерін және телекоммуникация же лі лерін күзету ережелерін, сон­дай­ақ күзету аймағында жұмыс­тарды жүргізуге берілген рұқсатта көрсетілген талаптарды бұзумен орын далатын жұмыстарды тоқта­туға құқылы.

Магистралдық құбыр желі лерін күзету, байланыс желілерін күзету ережелері жергілікті билік және басқару органдарының, сондай-ақ құбыр желілері өтетін аумақ-та жұ мыстарды немесе қан дай да бір әрекеттерді жүргі зетін өзге де кәсіп орындардың орын дауы үшін міндетті болып табы лады.

Баяндалған талаптарды, ере-желерді, заңды бұзуда кінәлі лауа зымды тұлғалар мен азамат-тар бел гіленген тәртіпте жауап-кер шілік ке тартылады.

Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл және Алматы облыстарының өнеркәсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы, көлік және байланыс кәсіпорындарының басшылары мен қызметкерлеріне

ХАБАРЛАНДЫРУ

Жоғарыда жазылғандарға қатыс ты туындаған барлық мәселелер бойынша мына мекенжайларға хабарласу керек:

«Шымкент» ГТБ, Балықты ауылы, Түлкібас ауданы, ОҚО, тел.: +7 (727) 278 34 00 (ішкі нөмері 12320, 12321,12323). ұялы.тел.: +7 (702) 756 45 22; +7 (701) 607 31 95; «Тараз» ГТБ, Луговой станциясы, Т. Рысқұлов ауданы, Жамбыл облысы, тел.: +7 (727) 278 34 00 (ішкі нөмері 14203, 14204, 14320, 14300). ұялы.тел.: +7 (701) 929 00 91; +7 (777) 999 98 38; «Алматы» ГТБ, Қазтай Ұлтарақов ауылы (Масақ), Еңбекшіқазақ ауда­

ны, Алматы облысы, тел.: +7 (727) 278 34 00 (ішкі нөмері 17203, 17220, 17227, 17229).

ұялы.тел.: +7 (777) 932 44 68; +7 (701) 908 24 68; +7(701) 270 20 51; +7 (701) 47630 20; +7 (700) 476 30 20; +7 (705) 774 24 66; +7 (707) 774 24 66; +7 (771) 455 30 39;

«Азиялық Газ Құбыры» ЖШС Бас кеңсесі Алматы қаласы, Абай даңғылы 109B, «Глобус» БО тел.: +7 (727) 393­02­65; +7 (727) 393­02­67.

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаттары көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері

Ұзақбай ҚАРАМАНОВТЫҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған­туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады

Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің басшылығы Қазақстан Рес публикасы Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Берік Имашевқа ағасы

Серік ИМАШЕВТЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі белгілі қоғам және мемлекет қайраткері

Ұзақбай Қараманұлы ҚАРАМАНОВТЫҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған­туыстарына қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының басшылығы көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері

Ұзақбай Қараманұлы ҚАРАМАНОВТЫҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Ұзақбай Қараманұлы ҚАРАМАНОВТЫҢ

қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына, туған­туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

«ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ Басқармасы мен еңбек ұжымы Атырау мұнай өңдеу зауытының еңбек ардагері

Бағытты Олжағалиқызы СҰЛТАНҒАЛИЕВАНЫҢкенеттен қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына және туған­туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректораты мен ұжымы көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, Қызылорда облысының құрметті азаматы

Ұзақбай ҚАРАМАНҰЛЫНЫҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына, туған­туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

«KAZGOR» жобалау академиясы мемлекет және қоғам қайраткері, қазақстандық құрылыс саласын дамытудың көрнекті өкілі

Ұзақбай ҚАРАМАНҰЛЫНЫҢқайтыс болуына байланысты отбасына және туған­туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық инженерлік академиясының Төрал­қасы аса көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстан Тәуел сіздігінің алғашқы жылдарында еліміздің қалыптасуына, нығаюына және дамуына зор еңбек сіңірген Үкімет басшысы, аса көрнекті инженер, Қазақстан Респуб­ликасының Ұлттық Инженерлік Академиясының академигі және осы Академияның негізін қалаушыларының бірі

Ұзақбай Қараманұлы ҚАРАМАНОВТЫҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына, туған­туыстарына орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Шәкен Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ және Қазақстан Кинемато­графистер одағы еліміздің көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, Еңбек Қызыл Ту және ІІ дәрежелі «Барыс» ордендерінің кавалері

Ұзақбай Қараманұлы ҚАРАМАНОВТЫҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы және туған­туысқандарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Т.Қ.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының ұжымы көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері

Ұзақбай ҚАРАМАНҰЛЫНЫҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған­туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Халықаралық Аралды құтқару Қорының Қазақстан Республикасындағы Атқару дирекциясының ұжымы белгілі мемлекет және қоғам қайраткері, кезінде аталмыш Қордың алғашқы Атқарушы директоры болған

Ұзақбай Қараманұлы ҚАРАМАНОВТЫҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына, туған­туыстарына, қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасы материалдық­техникалық жабдықтау саласының қызметкерлері және «Қазконтракт» компаниясының ұжымы көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстан Республикасы материалдық­техникалық жабдықтау комитетінің бұрынғы төрағасы

Ұзақбай Қараманұлы ҚАРАМАНОВТЫҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына және туған­туыстарына орны толмас қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ұжымы тарих ғылымдарының кандидаты, ЕҰУ аппарат басшысы Думан Рамазанұлы Айтмағамбетовке анасы

Малика Камзиевна АЙТМАҒАМБЕТОВАНЫҢқайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«Атырау мұнай өңдеу зауыты» ЖШС­нің басқармасы мен еңбек ұжымы еңбек ардагері және зауыт зейнеткері

Бағытты Олжағалиқызы СҰЛТАНҒАЛИЕВАНЫҢкенеттен қайтыс болуына байланысты отбасына, туған­туысқандары мен жақындарына ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

«Атырау облысы Индер аудандық құрылыс, сәулет және қала құрылысы бөлiмi» мемлекеттiк мекемесі қазақтың ақыны

әрі батыры Махамбет Өтемісұлының ескерткішінің ең үздiк эскиздік-идеялары жобаларын таңдау үшiн ашық конкурс

өткiзетiнiн хабарлайды

Конкурсқа катысушылар өздерінің эскиздiк идеяларын осы хабарландыру жарияланғаннан бастап 2017 жылғы 30 қыркүйек аралығында «Индер аудандық құрылыс, сәулет және қала құрылысы бөлiмi» мемлекеттiк мекемесіне (мекенжайы: Индер ауданы, Меңдіғалиев кешесi, 30/7 немесе otdel4721252@mail.ru электронды поштасына жiбере алады.

Жеңiмпаздар конкурстық комиссияның шешiмiмен анықталады. Конкурс жеңімпаздарына ақшалай сыйлықтар қарастырылмаған. Конкурс жеңімпазының туындысы Индер ауданы, Индербор кенті Бейбарыс көшесiндегi алаңға орналастыруға ұсыныс берiледi және қатысушылардың авторлық құқығы сақталатын болады.

«ЖЕТІСУ» акционерлік қоғамы (050004, Алматы қ., Төлебаев к­сі., 38), директорлар кеңесі бастамасымен акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақыру туралы хабарлайды, жиналыс 2017 жылдың 4 қазанында сағат 11­00­де мына мекен­жайда болады: Алматы қ., Төлебаев к­сі., 38. Акционерлерді тіркеу сағат 10.00­ден 11.00­ге дейін жүргізіледі.

Күн тәртібі:«Жетiсу» АҚ Жарғысына өзгертулер енгізу.Кворум болмаған жағдайда акционерлердің қайталанған кезектен

тыс жалпы жиналысы 2017 жылдың 6 қазанында сағат 11­00­де мына мекенжайда болады: Алматы қ., Төлебаев к­сі, 38.

Анықтама алу телефоны: 8 /727/ 273­62­17.

ТОО «Almix» объявляет о своей реорганизации путем присоединения к нему ТОО «Alina GM», ТОО «AlPaint», ТОО «Alinamarket» (Алинамаркет), ТОО «Alina Management» с последующим переименованием на ТОО «Alina Group». Претензии принимаются в течение двух месяцев со дня опубликования данного объявления по следующему адресу: г.Алматы, ул.Казыбаева, 20. Тел. (727) 330­37­00, 330­37­03.

ТОО «Alina Management» объявляет о своей реорганизации путем присоединения к ТОО «Almix». Претензии принимаются в течение двух месяцев со дня опубликования данного объявления по следующему адресу: г.Алматы, ул.Казыбаева, 20. Тел. (727) 330­37­00, 330­37­03.

ТОО «Alina GM» объявляет о своей реорганизации путем присоединения к ТОО «Almix». Претензии принимаются в течение двух месяцев со дня опубликования данного объявления по следующему адресу: г.Алматы, ул.Казыбаева, 20. Тел. (727) 330­37­00, 330­37­03.

ТОО «Alinamarket» (Алинамаркет) объявляет о своей ре­организации путем присоединения к ТОО «Almix». Претензии принимаются в течение двух месяцев со дня опубликования данного объявления по следующему адресу: г.Алматы, ул.Казыбаева, 20. Тел. (727) 330­37­00, 330­37­03.

ТОО «AlPaint» объявляет о своей реорганизации путем присоединения к ТОО «Almix». Претензии принимаются в течение двух месяцев со дня опубликования данного объявления по следующему адресу: г.Алматы, ул.Казыбаева, 20. Тел. (727) 330­37­00, 330­37­03.

«Сары-Арқа» Әуежайы» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – Қоғам) креди­торларын, жұртшылықты және акционерлерін Қоғамның «ForteBank» АҚ­пен тиімді келісімге отырғаны туралы мәлімдейді.

Қосымша ақпараттарды мына телефон бойынша алуға болады: 8 (7212) 42­85­12.

Акционерное общество «Аэропорт «Сары-Арка» (далее ­ Общество) ин­формирует кредиторов, общественность и акционера Общества о заключении Обществом крупной сделки с АО «ForteBank».

Дополнительную информацию можно получить по телефону: 8 (7212) 42­85­12.

ТОО «BLOSSOM -1» в связи ликвидацией, принимает претензии по номеру: 313­19­20.

16.05.2017 жылы Бауыржан Рахманалиевич Медеуловтің қайтыс болуына байланысты мұралық құқықтарды рәсімдеу жүруде. Заңда көрсетілген басқа да мұрагерлері болса жеке нотариус Альчикенова Ж.С.­ға хабарласуын сұраймын. Шымкент қ., ул.Мәделі қожа, 1 г, ЦОН, 1 қабат.

ГУ «Индерский районный отдел строительства, архитектуры и градостроительства Атырауской области»

для определения лучшего идея эскизного проекта объявляет открытый конкурс по композиционным памятникам поэт,

герой Махамбет Утемисулу.

С момента опубликования до 30 сентябрья 2017 года участники конкурса могут вставлять свой эскизные проекты в ГУ «Индерский районный отдел строительства, архитектуры и градостроительства Атырауской области» (адрес: п. Индерборский, ул. Мендигалиева 30/7) или на эл.почта оtdе14721252@mаil.ru Победитель конкурса определяются решением конкурсной комиссии. Для победителей не предусмотрены денежные поощрения. Победителям конкур­са будет предложено установить свои произведения памятник Махамбета, авторские права участников будут сохранены п. Индерборский, ул. Бейбарыс.

«Атырау облысы Индер аудандық құрылыс, сәулет жене кала құрылысы бөлiмi» мемлекетік мекемесі қазақтың

ақыны Мұрат Мөңкеұлы ескерткішінің ең үздiк эскиздiк-идеялары жобаларын таңдау үшiн ашық конкурс өткiзетiнiн

хабарлайды.

Конкурсқа қатысушылар өздерінің эскиздiк идеяларын осы хабарландыру жарияланғаннан бастап 2017 жылғы 30 қыркүйек аралығында «Индер аудандық құрылыс, сәулет және қала құрылысы бөлiмi» мемлекеттiк мекемесіне (мекенжайы: Индер ауданы, Меңдіғалиев кешесi, 30/7 немесе otde14721252@mail.ru электронды поштасына жiбере алады.

Жеңімпаздар конкурстық комиссияның шешiмiмен анықталады. Конкурс жеңімпаздарына ақшалай сыйлықтар қарастырылмаған. Конкурс жеңімпазының туындысы Индер ауданы, Индербор кенті, Ш.Уәлиханов көшесiндегi саябаққа орналастыруға ұсыныс берiледi және қатысушылардың авторлық құқығы сақталатын болады.

ГУ «Индерский районный отдел строительства, архитектуры и градостроительства Атырауской области»

для определения лучшего идея эскизного проекта объявляет открытый конкурс по композиционным памятникам поэт

Мурат Мункеулы.

С момента опубликования до 30 сентябрья 2017 года участ­ники конкурса могут вставлять свой эскизные проекты в ГУ «Индерский районный отдел строительства, архитектуры и гра­достроительства Атырауской области» (адрес: п. Индерборский, ул. Мендигалиева 30/7) или на эл.почта otde14721252@mail.ru Победитель конкурса определяются решением конкурсной ко­миссии. Для победителей не предусмотрены денежные поощре­ния. Победителям конкурса будет предложено установить свои произведения памятник Мурата, авторские права участников будут сохранены п. Индерборский, ул. Ч.Валиханова.

ХАБАРЛАНДЫРУ

«Досжан темір жолы (ДТЖ)» АҚ (010000, Қазақстан Республикасы, Астана қ., Қонаев к­сі, 10, www.kazrail.kz) 2017 жылғы 19 қыркүйекте сағат 12.00­де мына мекенжайда: Өскемен қ., Республика к­сі 9/1, Операциялық жұмыс және жылжымалы құрам департаменті директорының кабинетінде өткізілген Р­65 рельстерін сатып алу жөніндегі қайталама ашық тендер өткізілмеді деп танылсын.

ОБЪЯВЛЕНИЕ

АО «Досжан темир жолы (ДТЖ)» (010000, Республика Казахстан, г.Астана, ул. Кунаева 10, www.kazrail.kz) объявляет о том, что повтор­ный открытый тендер по закупу рельсов Р-65, проведенный в 12 часов 00 минут «19» сеньтября 2017 года, по адресу: г. Усть­Каменогорск, ул. Республиканская, 9/1, каб. Директора департамента операционной работы и подвижного состава, признан не состоявшимся.

1. ТОО «РТИ­АНПЗ» объявляет о проведении открытого тендера по закупкам: а) услуга­ по обязательному страхованию работников от несчастного случая. 2. Товары, работы, услуги доставляются (выполняются/оказываются) по адресу: Промышленная зона АНПЗ, строение 15 А. 3. Требуемый срок поставки (выполнения, оказания) 5 календарных дней. 4. К участию в тендере допускаются все потенциальные поставщики, отвечающие квалификационным требованиям, указанным в пункте 7 «Правил закупок субъектами естественных монополий товаров, работ и услуг» от 20 января 2015г. № 18. 5. Пакет тендерной документации получают в срок до 14 часов 00 минут 16 октября 2017 г. включительно по адресу: Промышленная зона АНПЗ, строение 15А, путем внесения 1000 тенге на расчетный счет ТОО «РТИ-АНПЗ», с 08.00 до 12.00 и с 13.00 до 17.00 часов. 6. Тендерные заявки на участие в тенде­ре, запечатанные в конверты, представляются потенциальными поставщиками в ТОО «РТИ­АНПЗ» по адресу: Промышленная зона АНПЗ, строение 15 А. 7. Окончательный срок представления тендерных заявок до 12 часов 00 минут 16 октября 2017 года. 8. Конверты с тендерными заявками будут вскрываться тендерной комиссией в 14 часов 00 минут 16 октября 2017 года по следую­щему адресу: Промышленная зона АНПЗ, строение 15 А каби-нет для совещаний.

9. Потенциальные поставщики и их представители присут­ствуют при вскрытии конвертов с тендерными заявками. 10. Потребители услуг (товаров, работ) субъекта естественной моно­полии вправе участвовать в качестве наблюдателей в проводимом ТОО «РТИ­АНПЗ» тендере по закупке товаров (работ, услуг). Дополнительную информацию и справки получают по телефону: 8 (777) 777-58-69.

12 27 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛДИДАР

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Жылдың әр мезгілімен үндес келетін музыкалар болады. Мәселен, элегия жанрының күзбен үндесе кететін қасиеті бар. «Астана Опера» театрының Камералық залында өткен «Күзгі элегия» атты концерттен де қоңыр күздің лебі есті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––Қарағандыдағы Жұлдыз­дар аллеясы тағы бір тұл ға есімімен толықты. Қазақ­станның ең бек сіңірген қайраткері, Ха лықаралық түрік мәде ниеті ұйымының (ТҮРКСОЙ) бас хатшы­сы – Дүйсен Қасей інов­тің жұлдызы жанды. Бұл – қарағандылық жұл дыздар ал­леясында ашыл ған сегізінші атаулы белгі. Таяуда Кеншілер мәдениет сарайында Дүйсен Қасейі новтің 70 жылдығына арналған «Достарым – ме­нің байлығым» атты га­ла­концерт өтті. Аталмыш шара халықаралық «Әуенді Сарыарқа» фестивалі аясын­да ұйымдастырылды. ––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––Өткен тамыз айының ба­сында Астана қаласында Қостанай облысының күндері өткен­тін. Мәдени шара аясында қолөнер шеберлерінің және соны­мен қатар халық арасын­да қасиетті саналып кел­ген айрықша нысандардың фотонұсқасы қойылып, көрме ұйымдастырылған еді. ––––––––––––––––––––

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРӘЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚБас редакторҚуат БОРАШ

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куәлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мәдениет және ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сәйкес сертификатталған.

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыНұрлыбек ДОСЫБАЙ

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мәтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (701) 236-76-99;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (701) 375-74-34;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

ФОТОЭТЮД МЕРЕЙ

ЖӘДІГЕР

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

– Біз элегия жанрына бекер тоқталған жоқпыз. Егер көктем махаббаттың символы болса, күз адам өміріндегі ойлану-тол ғану кезеңі сияқты әсер бе-реді. Аспаптық пьеса деп атауға болатын элегия ХІХ-ХХ ға-сырлар тоғысында Эдуард Грин, Сергей Рахманинов, Васи лий Калинниковтардың шығар-маларынан бастау алады. Бұл шығармалардың орындалуы қиын болғанымен, тыңдар-манның қабылдауына жеңіл – дейді концерттің авторы Рау-шан Бескемпірова.

Кеште фортепьяно партия-сын халықаралық байқаулардың

лауреаты, жуырда ғана өткен Б.Төлегенованың ІХ халық-ара лық байқауында үздік концертмейстердің арнайы жүлдесіне ие болған Раушан Бескем пірова орындаса, көп-шілік алдында басқа да әртістер өз өнерлерін көрсетті. Олар – халықаралық байқаулардың лауреаты, виолончелист Асқар Мұқанов, Қазақстанның ең-бек сіңірген әртісі, скрипка-шы Мақпал Бекмағамбетова, сондай-ақ талантты әншілер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, баритон Талғат Мұсабаев пен жас тенор Нарұл Тойкенов.

Евгений Онегин мен Лен-скийдің атақты қоштасу дуэтін Талғат Мұсабаев пен Нарұл Тойкенов ұсынды.

Камералық залда тұңғыш рет «Астана Операның» жетек ші солисі Талғат Мұсабаев «Фран-ческо да Римини» операсынан сирек орындалатын Ланчотто ариясын шырқады. Бұдан өзге бағдарламада С.Рахманиновтың «Вокализ», «Шығыс биі» му-зы калық жауһарлары көрер-мен көңілін көншітті. Вио-лончельге ыңғайланған туын-дыларды Асқар Мұқанов, ал П.Чайковскийдің «Толғану», «Скерцо», «Әуен» сынды скрипка мен фортепьяноға ар-налған туындыларын Мақпал Бекмағамбетова мен Раушан Бескемпірова орындады.

«Егемен-ақпарат»

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Салтанатты шараға қатысқан Қарағанды облысының әкімі Ерлан Қошанов «Әуенді Сары-арқа» фестивалі осымен 19-шы рет қатарынан өткізіліп отыр, осы уақыт аралығында 50-ден астам елдердің әртістері осы сахнада өнер көрсетті. Бұл фес-тиваль біздің қарағандылық брендімізге айналды. Осының барлығы біздің Дүйсен Құра-байұлының Қарағандыға де-ген махаббатының, ұйым-дастырушылық қабілетінің

жәнеде үлкен қолдауының арқа-сында жүзеге асып отыр», деп жиналған қауымды осынау қуа-нышпен құттықтады.

«Достарым – менің байлы-ғым» атты гала-концерт бары-сында Дүйсен Қасейіновтің дос-тары өнер көрсетті. Мерейтой иесінің немерелері Әлия мен Әмина фортепиано және альт музыкалық аспаптарында ой-нады. Қарағанды симфониялық оркестрі туған күн иесіне арнал-ған «Дүйсен аға» туындысын орын дады.

Мерейтойлық кеште қа-зақ әндері, қазіргі заманғы

композиторлардың әуендері, джаз, Бахтың, Скрябиннің, Брамс тың шы ғармалары, сондай-ақ опе ра мен эс трада туындылары орын далды.

Концерттен соң аллеяда атау-лы белгінің салтанатты түрде ашылуы болды. Облыс әкімі Дүй-сен Қасейіновке естелік сертифи-кат табыс етті.

– Мен өте бақыттымын, бар-лық тарыңызға алғыс айтамын. Жастарға айтайын дегенім, олар-дың да жұлдыздары мәңгілік жан сын, – деп алғысын білдірді Дүйсен Қасейінов.

Қарағанды облысы

Ая ӨМІРТАЙ,«Егемен Қазақстан»

Жерсіндіру жұмыстары үш жыл ішінде жүзеге асырылатын болады. Осы күзде алғашқы 15 құлан көшірілмек. Аталған жұмыстар Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің құлан-дарды жерсіндіру жобасы аясында іске асырылмақ.

2016 жылғы есеп бойынша Қазақстанда 3700-ге жуық құлан бар, оның 3250-і «Алтынемел» табиғи паркінде. Шектеулі парк аумағының құлан үйіріне тарлық

келтіруі жем-шөп қорының азаюына, түрлі инфекциялық аурулардың таралуына әкеп соқтыруы мүмкін. Осыны есепке ала отырып, Қазақстандағы дала экожүйесін қалпына келтіру әрі жаңа құлан үйірін құру мақсатында олар жаңа мекенге көшірілмек. «Алтын дала» резерватындағы Торғай және Ұлы Жыланшық өзендері мен бірегей көлдер жүйесі, оның ішінде өңірдегі ең ірі бұлақтық орнитологиялық аумақ – Сарықопа көлінің тұщы сулы жүйесі құландарды жерсіндіруге қай жағынан да қолайлы болып отыр.

Бастапқыда жануарлар био алуан-түр лілікті сақтау қауымдастығының

реинтродукция орталығы аумағына жібе-рілетін болады. Арнайы маман дан ған ветери-нарлар мен зоологтар құлан дарды бақылауға алады. Қазіргі уақытта биоалуантүрлілікті сақтау қауым дастығының маманы Нюрнберг зообағында арнайы оқу-тәжірибеден өтуде. Аталған жобаға Нюрнберг зообағының Сегре қоры қаржылай демеу көрсетіп отыр.

Көзкөргендердің айтуынша, жиырма-сыншы ғасырдың алғашқы жартысына дейін құландар Қазақстанның жазық да-ласында үйір-үйірімен топтанып жүрген. Дәмді еті және жұқа да жеңіл терісі үшін құландарды есепсіз аулаудан олардың саны күрт төмендеді.

Елімізде құланды жерсіндіру жұмысы 1953 жылдан басталды. Құланның саны дүние жүзінде жылдан-жылға азаюына байланысты қорғауға алынып, ха лық -аралық табиғат қорғау одағының жә-не Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

Осы орайда, көрерменнің на-зарын айрықша аударған дүние – Сахна тамның суреті болды. Бұл там Арқалық қаласынан Ұлы тауға қарай беттейтін қара жолдың бойында орналасқан Сары торғай ауылынан 50 шақы-рым жерде тұр екен.

Былайғы жұрт тамды «Махат сахнасы» деп те атайды. Себебі, оны өткен ғасырдың басында Махат Саржанұлы дейтін ұста салған. Бұл нысан қазір мемле-кет қамқорлығында. Сахна там-ның кіреберіс маңдайшасына құран аяттары жазылып, сыртқы дөдегесіне әсем ою-өрнек безен-дірілген. Биіктігі – 4-5 метр.

Нысан құла дүзде босқа тұрған жоқ. Бұнда адамдар ашық жерленеді. Яғни мәйіт арнайы сәкі үстіне қойылып, келесі мүр-де келгенге дейін сонда тұрады.

Жаңа мәйіт ауысқанда, ескісі ірге дегі көрқұдыққа тасталады. Бұны там иелері «сүйекке сүйек қосу» дейді екен.

Арқалық қаласы Дала өлкесі музей қызметкерлерінің айту-ынша, мұнда соңғы адам 1994 жылы жерленген көрінеді. Сыр-тынан қарағанда, бұл тамды жер астындағы көрге түсетін есік деп еш ойламаймыз. Ал шын мәнінде бұл там – көрқұдықтың аузына салынған қақпа.

Жер астындағы жерлеу ор-нында әйел мен еркекті бөлек-бөлек қояды. Таңданарлық дүние – мәйіт жатқан жерде ешқандай иіс-қоңыс жоқ, ішке салқын таза ауа кіріп тұрады дейді, біле-тіндер. Бұнда тек қана бір атаның балалары ғана жерленеді.

Кейін сұрастырып көрсек, мұндай көрқұдықтар қазақ дала-сының әрбір жерінде бар екен. Атап айтқанда, соның бірі – Жамбыл облысы, Сарысу ауданы,

Саудакент ауылында тұр. Бұл да күйдірілген кірпіштен бір күмбезді етіліп салынған. Екі шеті дөңгелек мұнаралы, оның жоғары жағында жарық түсетін саңылау бар. Мұнда да адам дарды жерлеу тәртібі жоғарыдағымен бірдей.

Сол сияқты, тағы бір көр-зират Қарағанды облысы, Нұра ауданының (бұрынғы Теңіз ауданы) Жанбөбек ауылынан 25 шақырымда болған екен. Қазір көр-зираттың тамы қирап, жұқанасы ғана қалыпты.

Жалпы, бұл жәдігер-нысан жайлы арнайы зерттеу жүргізген адам жоқ. Тек этнограф-ғалым марқұм Ақселеу Сейдімбектің еңбектерінде бұл дүниелер Зәр-деш әулие (Заратуштра) зама-нынан қалған ғұрып екені жайлы айтылыпты.

Суретті түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ,

«Егемен Қазақстан»

Қарағандыда Қасейінов жұлдызы жанды

Сахна там

ӨНЕР

ТАЛБЕСІК

Күзгі элегия әуелеген кеш

Құландар қамқорлыққа алынды––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан биоалуантүрлілікті сақтау қауымдастығының хабарлауын­ша, құландарды Орталық Қазақстанға көшіру туралы жоба басталды. «Алтынемел» мемлекеттік ұлттық бағында өсіп­өнген жабайы жануарлар «Алтын­Дала» мемлекеттік табиғи дала резерватына жіберілмек. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––