Б.Өнөрбаяр , П.Дугараа, Б.Төвд, Б.Энхбаатар, С.Октябрь.

“” “ Татах хүч ХХК”, “ШУТИС, ГТС”.

ГАРЧИГ.

Оршил

Ерөнхий зүйл

Мезо-кайнозойн хурдас хуримтлалын дотоод бүтэц тооцоолсон арга, аргачлал.

1. Томоохон хотгор, гүдгэр бүтцүүд дээр

2. Жижиг хэмжээний талбайн хэмжээнд

Чулуулгийн нягт

Физик-геологийн зүсэлтүүд

Дүгнэлт

Ашигласан хэвлэлийн жагсаалт

ОРШИЛ

Эрэл хайгуулын чиглэлээр том, жижиг талбайнуудад хийгдсэнгеофизикийн соронзон болон гравиметрийн судалгааныажлуудаар Mz-Kz-н хурдас хуримтлалын дотоод бүтцэд үнэлгээөгөх асуудлыг дэвшүүлж байгаа юм.

Талбайн хэмжээнд тодорхой торлол, шугамуудын дагуу хийгдсэнхүндийн хүчний орны хэмжилтийн өгөгдлүүд, түүний зураг,графикуудад чанарын болон тоон тайлал хийж хурдасхуримтлалын зузаалаг буюу Pz-н фундаментийн дээд гадаргуухүртэлх геологийн объектуудын структурын онцлогийгтайлбарлах явдал юм. Бид физик орны үндэслэл буюу хээрийнсудалгааны арга аргачлалын талаар дурьдалгүй зөвхөнхуримтлуулж авсан тоон өгөгдлүүдэд дүн шинжилгээ хийхасуудлыг тодорхой жишээнүүд дээр авч үзлээ.

Өнөөдөр Монгол орны хэмжээнд тархсан Mz-Kz

хурдасны структур тектоникийн нөхцөл байдал ба

царцдасын дээд хэсгийн гүний тогтоцыг тодруулах

мэдээлэл бүрдүүлэх зорилгоор 1:200000 масштабтай

гравиметрийн зураглалын ажлууд голдуу улсын төсөв

болон газрын тосны шугамаар гадаад, дотоодын

хөрөнгө оруулагчдын захиалгаар гүйцэтгэгдэж байна.

Одоогийн байдлаар энэ судалгааны ажил Монгол орны

нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд хэрхэн хамрагдсаныг

дараах зургаас харж болно. Зураг №1.

МОНГОЛ ОРНЫ MZ-KZ-ХУРДАСНЫ ТАРХАЛТЫГ ДООРХИ ЗУРГААР ТАЙЛБАРЛАЖ

БОЛНО. ЗУРАГ №1.

Энд ГТ-ны БХГ-т талбайнуудыг харуулж байгаа бөгөөд энэ зургаар

Мезозойн хурдасны тархалтыг хамгийн бүдүүлэг хэлбэрээр ойлгож болно.

Мөн хүндийн хүчний судалгаа явуулсан хэсэгчлэлийг харж болно.

Хурдас чулуулаг, хуримтлалын зузаалаг, хил заагуудыг ялгаж

тэдгээрт үнэлгээ өгөх асуудалд:

1. Хүндийн хүчний орны региональ буюу хэвийн орны гажил.

Махоровивичийн гадаргууг илтгэх изостатик гажлыг 3, 5-р

эрэмбийн ортигональ полиномын аргаар бодож хэмжилтийн

цэг бүрт оногдох тоон утгуудыг интерполяцийн аргаар

тооцоолсон утгууд мөн дундач градиентын аргаар тооцоолсон

утгууд

2. Хүндийн хүчний орны Буге-гийн гажлууд. Энэ нь царцдас

давхаргын дээд хэсгийн чулуулгийн нягтралын холимог шинж

ба гүний тогтоцын тусгал юм.

3. Хүндийн хүчний орны локаль гажлын утгууд. Энд хүндийн

хүчний региональ орны дэвсгэр утгыг Буге-гийн гажлын

утгаас хасч, зөвхөн царцдасын дээд хэсгийн чулуулгийн

холимог байдалтай холбогдох гажлыг ялгах хэрэгтэй болдог.

Мөн хэвтээ, босоо, дундач градиент, холын болон ойрын

зайн шүүлтүүрүүд зэрэг тооцооллын олон арга аргачлалыг

тухайн талбайн геологийн тогтоц, шийдэх гэж буй

зорилгодоо тулгуурлан ашигладаг.

4. Чулуулгийн нягт. Тухайн талбайд тархсан чулуулгуудын

нягтын үзүүлэлтүүд орно. Чулуулгийн петрофизикийн

судалгаа буюу нягтын тухай ойлголтыг хамгийн түрүүн авч

үзэх хэрэгтэй байдаг. Хүндийн хүчний орны гажлууд нь

тухайн цэгийн геологийн тогтоцын онцлог, жигд бус

бүтэцтэй тэдгээрийн нягттай холбоотойгоор

тайлбарлагддаг. Эдгээр 4 үзүүлэлтийг үнэн зөв тодорхойлж

өгсөнөөр бидний шийдэх зорилтыг биелүүлэх үндэсийн

үндэс нь болж өгдөг.

5. Дээрх 4 үзүүлэлтэд тулгуурлан тоон тайлал хийдэг. Энэ

ажлын үр дүн, нарийвчлал чичирхийллийн судалгаа болон

өрөмдлөгийн ажлаар баталгааждаг.

МZ-KZ ХУРДАС ХУРИМТЛАЛЫН ДОТООД БҮТЦЭД ҮНЭЛГЭЭ ӨГСӨН

АРГА, АРГАЧЛАЛУУД.

Энд Mz-Kz хурдас хуримтлалын дотоод бүтцүүдэд үнэлэлт өгөхийн тулд

дараах ангиллаар авч үзэн тодорхой жишээнүүдээр тайлбарлах

болно. Захиалагчийн эрх ашгийг хөндөхгүйн үүднээс компанийн нэр болон

талбайн нэрсийг нууцлах байдлаар үзүүлсэн болно.

1 ТОМООХОН ХОТГОР ГҮДГЭР, БҮТЦҮҮД ДЭЭР

ЖИЖИГ ХЭМЖЭЭНИЙ ТАЛБАЙН ХЭМЖЭЭНД2

1. ТОМООХОН ХОТГОР ГҮДГЭР БҮТЦҮҮД ДЭЭР /Зураг № 2-7 /

ХҮНДИЙН ХҮЧНИЙ ХЭВИЙН ОРНЫ ЗУРАГ/Изостатик гажил, Ю.А.Зорины (1985)/

ХҮНДИЙН ХҮЧНИЙ ОРНЫ БУГЕ-

ГИЙН ГАЖЛЫН ЗУРАГ.

Зураг №3.Зураг №2

ХҮНДИЙН ХҮЧНИЙ ОРНЫ БУГЕ-ГИЙН

ГАЖЛЫН ХЭВТЭЭ ГРАДИЕНТЫН ЗУРАГ.ХҮНДИЙН ХҮЧНИЙ ОРНЫ ЛОКАЛЬ

ГАЖЛЫН ЗУРАГ.

Зураг №5Зураг №4

ХҮНДИЙН ХҮЧНИЙ ОРНЫ БУГЕ-ГИЙН

ГАЖЛЫН БОСОО ГРАДИЕНТЫН ЗУРАГ

МЕЗО-КАЙНОЗОЙН УЛ СУУРЬ БУЮУ

ПАЛЕОЗОЙН ДЭЭД ГАДАРГУУГИЙН ЗУРАГ

/ИЗОПАХИТ/

Зураг №6 Зураг №7

Энд Мезозойн ул суурийн

хотгор, гүдгэр бүтцүүдийг

ялгаж, тэдгээрийн гүнийг

тооцоолсоноор дараагийн шатны

судалгааны ажлын

байршил, чиглэлийг тодорхойлох ач

холбогдолтой.

Энэ судалгааны ажлын үр дүн 2

хэмжээст сейсмийн судалгааны

ажлаар батлагдсан болно.

Зураг №8

УРТ БОЛОН ХОЛЫН ЗАЙН ШҮҮЛТҮҮРИЙН АРГААР ТООЦООЛСОН ӨӨР

ТАЛБАЙН ЖИШЭЭ /ЗУРАГ №9-13/

ХҮНДИЙН ХҮЧНИЙ ОРНЫ БУГЕ-ГИЙН ГАЖЛЫН ЗУРАГ

Зураг №9

Зураг №10

МЕЗОЗОЙН ХОТГОРИЙН ДОТООД БҮТЭЦ

МЕЗО-КАЙНОЗОЙН УЛ СУУРЬ БУЮУ

ПАЛЕОЗОЙН ДЭЭД ГАДАРГУУГИЙН ЗУРАГ /ИЗОПАХИТ/

Зураг №11

Зураг №12

ПАЛЕОЗОЙН ХОТГОРИЙН СТРУКТУР

Зураг №13

ПАЛЕОЗОЙН ХОТГОРИЙН ГҮНИЙ ТООЦООЛОЛ

2. ЖИЖИГ ХЭМЖЭЭНИЙ ТАЛБАЙН ХЭМЖЭЭНД

1:25000-ны масштабтай

зураглалын ажлын үр дүнг

жишээ болгов. Уг ажлын

хүрээнд 100х50м торлолоор 8

шугамын дагуу

соронзон, гравиметрийн

хэмжилт хийсэн.

Энэ ажлаар тухайн хотгорыг

дүүргэж буй хурдас хуримтлалыг

үе тус бүрээр нь ялгаж өгсөн.

Энд чулуулгийн петрофизикийн

судалгааны үр дүн буюу нягтын

утга, тэдгээрийн сонголт чухал

ач холбогдолтой. Зураг №14

ЧУЛУУЛГИЙН НЯГТ

Хүндийн хүчний орны тоон тайллын ажилд чулуулгуудын нягтын үзүүлэлтүүд нь

бидний шийдэх гээд байгаа зорилтыг биелүүлэх үндэсийн үндэс нь болж өгдөг.

Манай жишээн дээр тооцооллын нягтыг арифметик дундажаар чулуулаг бүрээр

нь, мөн насны ангилал, чулуулгийн төрөл бүрээр /хүснэгт №1, өнгөөр ялгасан/

багцалж өөрийн харгалзах 2.45, 2.51, 2.61, 2.69, 2.72, 2.68, 2.84 г/см3 гэсэн

утгуудыг сонгон авсан.

Тухайн хотгор бүтцийг дүүргэгч болон түүнийг агуулж буй ул суурь чулуулгийн

нягт нь харилцан адилгүй бөгөөд нягтын арифметик дундаж 2.64 г/см3, модуль

утга 2.49 г/см3, их талдаа нилээд дифференциацитай /гистограмм №1/ байна.

Иймээс хурдас хуримтлалын зузаалаг бүрт үнэлэлт өгөхийн тулд 2.22-3.19 г/см3-

ын хооронд харгалзах чулуулгийн нягтын утгууд дээр тулгуур хийн 0.01-0.03

г/см3-ын алхамын нягтын зөрөөнүүдээр тус бүрчлэн бодолт хийж хамгийн бодит

байдалд ойр хувилбарыг сонгон авч геологи-геофизикийн зүсэлтүүдийг зохиосон

болно. Энэ хувилбар нь нэг л жишээ бөгөөд газар болгоны геологийн тогтоцын

онцлогоос хамаарч харилцан адилгүй сонголт хийгдэх нь ойлгомжтой.

№ Дээжийн нэр ТооХэлбэлзэх

хязгаар

Арифметик

дундаж

Стандарт

хазайлт

1 Элсэн чулуу, гравелит (К1 mn) 40 2.29-2.74 2.45 0.08

2 Элсэн чулуу (P1) 40 2.49-2.69 2.61 0.05

3 Алевролит, аргиллит, э/ч (P1) 40 2.54-2.87 2.72 0.09

4 Шохойн чулуу (R3 or) 40 2.50-2.81 2.69 0.08

5 Филитлэг шохойн чулуу (S2-D1) 40 2.22-2.67 2.51 0.15

6 Элсэн чулуу (S2-D1) 63 2.60-2.69 2.65 0.02

7 Хөх саарал шохойн чулуу (D2) 41 2.57-2.67 2.60 0.02

8 Улаан цайвар боржин ( D2) 40 2.53-3.03 2.69 0.10

9 Хөх саарал шохойн чулуу (O3-S1) 42 2.59-3.19 2.84 0.14

10 Улаан шавар (K2 sh) 80 2.41-2.88 2.58 0.09

11 Офиолит (O1) 43 2.67-2.74 2.70 0.02

12 Конгломерат (J3) 40 2.46-2.56 2.49 0.02

ЧУЛУУЛГИЙН НЯГТЫН СТАТИСТИК ПАРАМЕТРҮҮД

Хүснэгт №1

Нягт, Чулуулагын нэгдсэн гистограмм

Түүврийн дээжийн тоо 549

Максимум утга 3.19

Минимум утга 2.22

Мода 2.49

Интервалын алхамын утга 0.2

Арифметик дундаж 2.6417

Стандарт хазайлт 0.2072

Histogram (Spreadsheet1 10v*82c)

Íÿãò

1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4

ã/ñì3

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

äàâòàìæ

Гүний тооцооллын бодолтонд тусгай зориулалтын программууд ашигласнаас

гадна онолын томъѐонуудыг ашиглан тэдгээрт харъяалагдах тоон өгөгдлүүдийг

математик загварчлалд оруулж программын аргаар хөрвүүлэлт хийн геофизикийн

шууд, урвуу бодолтын аргыг хослуулан тооцоолох нь илүү үр дүнтэй мэдээлэл

авч болох нь ажиглагдлаа. Энд мөн гажил үүсгэгч биетийн хэлбэр дүрс хэмжээг

үнэн зөв тодорхойлохын тул хүндийн хүчний орны нийлмэл гажлаас тухайн биет

дээр үзүүлж буй гажлыг ялгаж авах шаардлага гарна. Гажил үүсгэгч болон

агуулагч биетүүдийн массын ялгаа, нөлөөлөл, нягтын зөрүүнүүдийг тооцоолон

тухайн биет дээр үзүүлж буй гажил буюу тооцооллын утгыг гаргаж авах хэрэгтэй.

Мөн геологийн үнэн зөв мэдээлэл буюу чулуулгийн нас, нэр төрөл, гадаргуу дээр

илэрсэн байршил зэрэг зайлшгүй хэрэг болно.

Эдгээрт тулгуурлан олон төрлийн трансформацын аргуудаас сонгож авах

хэрэгтэй болдог. Бид өөрсдийн сонгосон аргаар тооцоолж зурсан физик-геологийн

зүсэлтүүдийг жишээ болгон харуулая. Шүргэгчийн график арга болон 1,2-р

эрэмбийн улалмжлалын аргуудаар тооцооллын гажлыг сонгож авсан болно.

Зураг №15

ФИЗИК ГЕОЛОГИЙН ЗҮСЭЛТҮҮД /зураг №15-18/

Зураг №16

Эдгээр зүсэлтийг урьдчилсан

байдлаар гаргаж өгсөний дараа

өрөмдлөгийн ажлаар шалгаж

үзэхэд гүний тооцооллоор

гаргаж авсан үеүдийн зузаан 5-

10м-ийн зөрөөтэй байсан.

Эндээс бид дүгнэлт хийн

өрөмдлөгийн мэдээлэл болон

гадаргууд ил гарсан биетүүд

дээр тулгуурлан дахин

боловсруулалт хийхэд дээрхи

зөрүү багасаж дараа нь

өрөмдсөн өрөмдлөгийн

ажлуудаар шалгагдсан.

Зураг №17

(Өрөмдлөгийн ажлаар шалгагдсан)

Зураг №18

1. РЕГИОНАЛ СУДАЛГААНЫ АЖЛУУДААР ХИЙГДСЭН АЖЛУУДЫН ҮР ДҮНД

ТОГТООГДСОН ХОТГОР, ГҮДГЭР БҮТЦҮҮД, ТЭДГЭЭРИЙН ГҮНИЙ

ТООЦООЛЛЫН МЭДЭЭЛЛҮҮД ЧИЧИРХИЙЛЛИЙН СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ҮР

ДҮНТЭЙ ДҮЙЖ БАЙГАА НЬ, .

2. ЭРЭЛ ХАЙГУУЛЫН ШАТНЫ АЖИЛД PR, PZ-Н НАСТАЙ ӨӨР ӨӨР ТӨРЛИЙН

ГҮНИЙ БОЛОН ТУНАМАЛ-ВУЛКАНОГЕН, ХУВИРМАЛ ХУРДАС ЧУЛУУЛГУУД

ДЭЭР СУУРИЛАГДСАН MZ-KZ-Н ТУНАМАЛ ХУРДАСНЫ УЛ СУУРИЙН

ГАДАРГУУ БОЛОН НАС, НЯГТААРАА ЯЛГАРЧ БУЙ ХУРДАС ХУРИМТЛАЛЫН

ЗУЗААЛГУУДЫГ ТОДОРХОЙЛЖ ХОТГОР БҮТЦЭД ӨГСӨН ҮНЭЛГЭЭ

ӨРӨМДЛӨГИЙН АЖЛААР БАТЛАГДСАН НЬ БИДНИЙ АЖЛЫН ГОЛ ҮР ДҮН ЮМ.

.

ДҮГНЭЛТ

ЭНДЭЭС ЧУЛУУЛГИЙН ПЕТРОФИЗИКИЙН СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮНГ

ГЕОФИЗИКИЙН СУДАЛГААГААР ТОГТООГДСОН ЯНЗ БҮРИЙН ФИЗИК

ОРНУУДЫН ТООН ТАЙЛАЛД АШИГЛАСНААР ТОДОРХОЙ ҮР ДҮНД ХҮРЧ

БОЛОХЫН ЗЭРЭГЦЭЭ ИХЭЭХЭН ХӨРӨНГӨ МӨНГӨ ХЭМНЭХ БОЛОМЖТОЙ

ЮМ ГЭСЭН ДҮГНЭЛТЭНД ХҮРЧ БАЙНА.

.

ИЙМД МАНАЙ ОРНЫ НУТАГ ДЭВСГЭРТ ТАРХАН БАЙРЛАСАН БҮХ НАСНЫ, БҮХ

ТӨРЛИЙН ЧУЛУУЛГУУДАД ПЕТРОФИЗИКИЙН ДЭЭЖЛЭЛТ ХИЙН ЧУЛУУЛГИЙН

ФИЗИК ШИНЖ ЧАНАРЫГ ТОДОРХОЙЛОН НЭГДСЭН КАРТ ЗОХИОЖ

БАРИМТЖУУЛАХ АЖИЛ ХИЙХ НЬ ЗҮЙ ЁСНЫ ШААРДЛАГА ЮМ.

ИНГЭСНЭЭР ЦААШИД МОНГОЛ ОРНЫ НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН ГҮНИЙ ТОГТОЦ

НЭН ЯЛАНГУЯА ГАЗРЫН ТОС, НҮҮРС, УС, УРАН ЗЭРЭГ СТРАТЕГИЙН АЧ

ХОЛБОГДОЛ БҮХИЙ ЭРДЭС БАЯЛАГ, АШИГТ МАЛТМАЛЫГ АГУУЛСАН МЕЗО-

КАЙНОЗОЙН ХОТГОРУУДЫГ ДҮҮРГЭСЭН ТУНАМАЛ, ТУНАМАЛ-ВУЛКАНОГЕН

ХУРДСЫН НАЙРЛАГА, БҮТЦЭД ҮНЭЛЭЛТ ДҮГНЭЛТ ӨГӨХӨД ИХЭЭХЭН АЧ

ХОЛБОГДОЛТОЙ ЮМ. ҮҮНИЙГ ЯНЗ БҮРИЙН ШАТНЫ ГЕОЛОГИЙН АЖЛЫН

ДААЛГАВАР ӨГӨГЧИД, ТӨСӨЛ, ТӨСӨВ ЗОХИОГЧИД, АЖИЛ ОЛГОГЧИД БОЛОН

АЖИЛ ГҮЙЦЭТГЭГЧ НАР АНХААРАЛДАА АВНА ГЭДЭГТ НАЙДАЖ БАЙНА.

,.

Ашигласан хэвлэлийн жагсаалт

1.Бадамгарав Ж, Мезозойская тектоника и флюоритоносноть Сайханобинского и Галшаринского районов

Монголии. Диссертация, Москва, 1983.

2. Бадарч Г. ба бусад. Монгол орны тектоник ба магматизм, металлогени. Эрдэм шинжилгээний тайлан.

Шинжлэх Ухаан Технологийн сан. УБ. 2000.

3.Бойшенко А.Ф. и др. Геологическое строение и гидрогеологические условия центральной части Баян-

Хонгорском аймаке (м-ба 1:500 000) г. Улан-батор,1977г.

Геология Монгольской Народной Республики. том I-II. Москва. “Недра”, 1973г.

4. Заботкин Л.В. и др. Отчет о результатах групповой геологической сьѐмки м-ба 1:200 000, проведенной в

Средне-Гобийском районе МНР в 1979-1982 г.г. Москва, 1983 г.

5. Логинов Ю.М. и др. Геологическое строение и полезные ископаемые юго-восточной части Монгольское

пустыни Гоби м-ба 1:1 000 000 за 1961-62г.

6.Мартинсон Г.Г. О сопоставлении мезозойских континентальных отложений Монголии с другими районами

Азии. В кн.: Материалы по геологии Монгольской Народной Республики. М., “Недра”, 1966, с. 61-64,

7. Геология Монгольской Народной Республики. том I-II. Москва. “Недра”, 1973г.

8. В.С.Миранов. “Курс гравиразведки” Недра, 1972.

9. “Инструкцич по гравиметрической разведке” Москква, Недра, 1990.

10.П.Дугараа. Геофизикийн аргын үндсүүд

11. Д.Лхагвадорж. Гравихайгуулын арга. Улаанбаатар, 2009 он.

12. Н.П.Грушинский. Гравитационная жазведка. Москва, Недра, 1988.

13. Б.Г.Успенский. Гравиразведка. Москва, Недра, 1968.

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД

БАЯРЛАЛАА.

MONGOLIAN MINERAL

EXPLORATION ROUNDUP-

2014