Ανάπτυξη οι οντογενετικές αλλαγές

Η ψυχολογία της ανάπτυξης •  Η ψυχολογία της ανάπτυξης µελετά τις αλλαγές στη συµπεριφορά

και νόηση µε την ηλικία – από τη σύλληψη έως το θάνατο •  Μελετά οντογενετικές αλλαγές και όχι φυλογενετικές όπως η

εξελικτική ψυχολογία

•  Περιγραφή και ερµηνεία των αλλαγών και της ακολουθίας τους •  Βασικά σηµεία διαφωνιών:

•  η ανάπτυξη είναι αποτέλεσµα: •  βιολογικής ωρίµανσης (γενετικοί παράγοντες) •  µάθησης (περιβαλλοντικοί παράγοντες)

•  τα είδη των αλλαγών: •  ποιοτικές αλλαγές (δοµική ή οργανική αλλαγή, βλ. στάδια

ανάπτυξης)

•  ποσοτικές (αλλαγές στο βαθµό ή τη συχνότητα µιας συµπεριφοράς)

οντολογικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης

Κληρονοµικότητα και Περιβάλλον

•  Ενδοµήτρια περίοδος: •  γονιµοποιηµένο ωοκύτταρο από σπερµατοζωάριο & ωάριο, έµβρυο

•  Κάθε γονιµοποιηµένο ωάριο έχει 46 χρωµατοσώµατα (23+23) •  Κάθε χρωµατόσωµα έχει περίπου 20.000 γονίδια •  Ένας γονότυπος (η γενετική κληρονοµιά) µπορεί να παράγει εκατοµµύρια

φαινότυπους (άνθρωποι µε διαφορετικά χαρακτηριστικά) •  Αλληλεπίδραση ανάµεσα σε γονίδια και περιβάλλον

•  εσωτερικές: εγγενείς (innate) •  εξωτερικές: αποτέλεσµα µάθησης

•  Μια συµπεριφορά µπορεί να χαρακτηριστεί εγγενής εφόσον υπόκειται σε περιορισµούς στην ανάπτυξη σε ένα από τα επίπεδα:

•  χρονοτροπικό: καθορίζει το χρόνο εµφάνισης •  αρχιτεκτονικό: νευροβιολογικής φύσεως (νευρώνες και διασυνδέσεις) •  αναπαραστασιακό: είδος συνάψεων ανάµεσα σε νευρώνες

Η ανάπτυξη του εμβρύου κατά την ενδομήτρια περίοδο.

Ωρίμανση •  Ορισμός: Η διαδικασία ανάπτυξης που

ακολουθεί μία καλά προκαθορισμένη πορεία που βασίζεται σε γενετικούς παράγοντες

•  Περιβαλλοντικές επιδράσεις μπορούν να αλλάξουν το ρυθμό ανάπτυξης αλλά όχι τη χρονική ακολουθία της�

•  Κρίσιμη περίοδος – περίοδος κατά τη διάρκεια της οποίας ένας οργανισμός πρέπει να δεχθεί συγκεκριμένα περιβαλλοντικά ερεθίσματα για να αναπτυχθεί ομαλά

•  π.χ., Hubel & Wiesel

Κινητική ανάπτυξη

Η κινητική ανάπτυξη των παιδιών ακολουθεί µια καλά καθορισµένη πορεία.

Η σημασία των πρώτων εμπειριών

•  Ενδομήτρια περίοδος:•  διατροφή και ιατρική περίθαλψη της μητέρας•  κίνδυνος νευρολογικών δυσλειτουργιών, κινητικών,

νευρολογικών, μαθησιακών•  Βρεφική ηλικία

•  Ανάπτυξη εγκεφάλου •  σχεδόν όλη η ανάπτυξη του εγκεφαλικού φλοιού•  γίνεται παράλληλα με την αισθησιοκινητική ανάπτυξη

•  Σημασία της διατροφής του βρέφους•  Σημασία των ψυχολογικών εμπειριών

•  Πειράματα με ποντίκια (Rosenzweig & Bennett, 1970)•  Πειράματα με πιθήκους (Harlow)•  Παρατηρήσεις σε βρεφοκομεία (Dennis, 1960; Spitz, 1945)

Ανάπτυξη του εγκεφάλου

Από 300-350 γραµµάρια στο νεογέννητο, το βάρος του εγκεφάλου φτάνει τα 500 γραµµάρια τους 3 µήνες, τα 900 γραµµάρια τον πρώτο χρόνο και περισσότερο από 1.000 γραµµάρια τον 2ο χρόνο. Το βάρος του εγκεφάλου του ενήλικα είναι ανάµεσα στα 1.300 και 1.400 γραµµάρια.

Ανάπτυξη των νευρώνων του εγκεφάλου

Η αύξηση του βάρους του εγκεφάλου τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής οφείλεται κυρίως στην αύξηση των νευρώνων και στην πυκνότητα των µεταξύ τους συνάψεων.

Ψυχολογικές Εμπειρίες και Ανάπτυξη του Εγκεφάλου

Ποντίκια που µεγαλώνουν σε ένα εµπλουτισµένο περιβάλλον είναι πιο ικανά στην εξερεύνηση ενός νέου περιβάλλοντος από ποντίκια που µεγαλώνουν σε ένα στερητικό περιβάλλον.Τα πρώτα είχαν επίσης μεγαλύτερο βάρος εγκεφάλου σε σχέση με τα δεύτερα(Rosenzweig & Bennet, 1970)

Ψυχολογικές Εμπειρίες και Ανάπτυξη του Εγκεφάλου

•  Πιθηκάκια που μεγαλώνουν σε μερική απομόνωση από τη γέννησή τους έως και 6 μηνών αναπτύσσουν σοβαρές ανωμαλίες της συμπεριφοράς. Αυτό το ζώο, που τώρα είναι πλήρως αναπτυγμένο δαγκώνει το σώμα του κατά την προσέγγιση του φωτογράφου. Ζώα που μεγάλωσαν σε απομόνωση συχνά εκδηλώνουν τέτοια αυτοτιμωρητική συμπεριφορά όταν εμφανίζεται κάποιος άνθρωπος. Υπερασπίζουν επαρκώς τον εαυτό τους, πάντως, ενάντια σε άλλους πιθήκους και είναι συχνά εξαιρετικά επιθετικοί.

•  (Harlow & Harlow, 1962)

Ψυχολογικές Εμπειρίες και Ανάπτυξη του Εγκεφάλου

•  Η εικόνα είναι από ένα πείραμα που είχε σχέση με τέσσερις πιθήκους που μεγάλωσαν χωρίς μητέρα σε ένα κλουβί και οι οποίοι είχαν 20 λεπτά την ημέρα για να παίζουν σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο. Στην ηλικία του 1 έτους ήταν φυσιολογικοί, αλλά κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών περνούσαν τον περισσότερο χρόνο κουλουριασμένοι σε αυτή τη θέση όπως δείχνει η εικόνα.

Ψυχολογικές Εμπειρίες και Ανάπτυξη του Εγκεφάλου

•  Ιδρυματικά παιδιά των οποίων το περιβάλλον είναι συνήθως μονότονο, και χωρίς αισθητηριακά ερεθίσματα (Α) παρουσιάζουν σημαντικές καθυστερήσεις στην κινητική, γλωσσική και γνωστική τους ανάπτυξη. Ο συντηρητικός εμπλουτισμός του περιβάλλοντος του νηπίου φαίνεται να έχει καλύτερα αποτελέσματα από τον υπερβολικό εμπλουτισμό (Β) που μπορεί να ενοχλήσουν και να μπερδέψουν το νήπιο (White & Held, 1966)

Ψυχολογικές Εμπειρίες και Ανάπτυξη του Εγκεφάλου

•  Πρώτες εµπειρίες είναι πολύ σηµαντικές αλλά οι επιπτώσεις από τη στέρηση µπορούν να αντιστραφούν εφόσον υπάρξει έκθεση σε κατάλληλα ερεθίσµατα εγκαίρως

•  βλ. πειράµατα µε υιοθετηµένα που υιοθετήθηκαν στα 2 χρόνια σε σχέση µε αυτά που έµειναν στο ίδρυµα

Ωρίμανση

•  Ορισμός: Η διαδικασία ανάπτυξης που ακολουθεί μία καλά προκαθορισμένη πορεία

•  Περιβαλλοντικές επιδράσεις μπορούν να αλλάξουν το ρυθμό ανάπτυξης αλλά όχι τη χρονική ακολουθία της�(στάδια)

στάδια ανάπτυξης

•  στάδιο στην ψυχολογία: δηλώνει ποιοτικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης της συμπεριφοράς

Η ανάπτυξη της µονιµότητας του αντικειµένου κατά τον Jean Piaget

Τα στάδια της ανάπτυξης της σκέψης σύμφωνα με τη θεωρία του Jean Piaget

•  μαρξιστική προσέγγιση: οι ιστορικο-πολιτιστικές αλλαγές έχουν σημαντικές αλλαγές στην ανάπτυξη της συμπεριφοράς και νόησης

•  η ψυχολογική αλλαγή σε ατομικά επίπεδο έχει τις ρίζες της στην κοινωνία και τον πολιτισμό

•  η οντογενετική αλλαγή πηγάζει από την εσωτερίκευση των συμβολικών συστημάτων του πολιτισμού (π.χ., γλώσσα, μαθηματικά)

•  Οι κατώτερες ψυχολογικές λειτουργίες είναι άμεσες αντιδράσεις σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος

•  Ε Α•  Στις ανώτερες ψυχολογικές λειτουργίες έχει επέλθει εσωτερίκευση των

συμβολικών συστημάτων του πολιτισμού•  τα συμβολικά συστήματα διαμεσολαβούν στα ερεθίσματα του

περιβάλλοντος και προκαλούν έμμεσες ψυχολογικές αντιδράσεις•  Ε (σύμβολο) Α

Στάδια ανάπτυξης σύμφωνα με τον Lev S. Vygotsky

Στάδια ανάπτυξης σύμφωνα με τον Lev S. Vygotsky

•  Έννοια της Ζώνης Επικείμενης Ανάπτυξης

•  η απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό αναπτυξιακό επίπεδο και στο επίπεδο δυνάμει ανάπτυξης, όπως καθορίζεται από την επίλυση προβλημάτων κάτω από την καθοδήγηση των ενηλίκων ή σε συνεργασία με πιο ικανούς συνομηλίκους

•  Σημασία της υποστήριξης (scaffolding)•  Μάθηση μέσω μαθητείας,

καθοδηγούμενη ανακάλυψη

Οι ηλικίες του ανθρώπου σύμφωνα με τον Erik Erikson

•  η ανάπτυξη συνεχίζεται μέχρι τη γεροντική ηλικία, μέσα από τη διαχείριση των ψυχοκοινωνικών κρίσεων που εμφανίζονται σε κάθε ηλικία τις οποίες λύνει ο άνθρωπος με τη συμβολή συγκεκριμένων κοινωνικών παραγόντων που έχουν ιδιαίτερη σημασία

•  Ηλικίες του ανθρώπου: 8 ηλικιακά στάδια - στάδια ανάπτυξης, ψυχοκοινωνικές κρίσεις (χαρακτηρίζεται από δύο αντίθετους πόλους που εμφανίζονται τη δεδομένη χρονική στιγμή)

Οι ηλικίες του ανθρώπου σύμφωνα με τον Erik erikson

Βρεφική ηλικία - ανάπτυξη

•  Γέννηση - 2o έτος•  Το νεογέννητο έρχεται στον κόσμο γενετικά προετοιμασμένο για τη νοητική και συναισθηματική του ανάπτυξη

•  Αντανακλαστικές κινήσεις (π.χ., Babinski)•  σημαντικές για την επιβίωση•  δείχνουν καλή νευρολογική κατάσταση•  πάνω σε αυτές δομούνται οι ανώτερες λειτουργίες (βλ.

Piaget, Vygotsky)

Βρεφική ηλικία - ανάπτυξη

•  Piaget: •  κυκλικές αντιδράσεις: επαναληπτικές δράσεις επί αντικειμένων για

την κατανόηση των ιδιοτήτων τους. •  αυτές καταλήγουν στην ανάπτυξη της ικανότητας για

αναπαραστατική σκέψη•  ανάπτυξη της έννοιας του αντικειμένου (μονιμότητα,

στερεότητα, κτλ)•  μέτρηση με ψάξιμο του χαμένου αντικειμένου ή με

εξοικείωση και έκπληξη

•  Ερώτημα: η αισθησιοκινητική ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας του βρέφους με τα αντικείμενα ή αποτελεί την εκδήλωση εγγενών ικανοτήτων που για να εκδηλωθούν χρειάζονται την ύπαρξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών συνθηκών;

Ανάπτυξη των ιδιοτήτων αντικειμένου

Βρεφική ηλικία - ανάπτυξη συναισθημάτων

•  σχέση βρέφους με τη μητέρα - συναίσθημα εμπιστοσύνης

•  Προσκόλληση:•  χαρά όταν είναι κοντά

στη μητέρα•  ανησυχία του χωρισμού•  φόβος των ξένων

•  Πειράματα του Harlow με πιθηκάκια, συρμάτινη/υφασμάτινη μητέρα

Παρόλο που τα πιθηκάκια έπαιρναν γάλα από τη συρμάτινη μητέρα, εντούτοις περνούσαν περισσότερη ώρα με την υφασμάτινη μητέρα και έτρεχαν να την αγκαλιάσουν όταν φοβόντουσαν.

Προσχολική ηλικία

•  2o-6ο έτος•  αίσθηση του εαυτού•  σχέση με περισσότερους ανθρώπους•  ραγδαία γλωσσική και νοητική

ανάπτυξη και •  αναπαραστατική σκέψη (συμβολικό

παιχνίδι)•  ανάπτυξη της γλώσσας σε

προκαθορισμένη πορεία•  Εγωκεντρισμός

Η ανάπτυξη του συμβολικού παιχνιδιού Jean Piaget

Γλωσσική ανάπτυξη στην παιδική ηλικία

εγωκεντρισμός (;)

Σχολική ηλικία

•  Piaget: general domain development •  αφηρημένη σκέψη, λύση λογικών προβλημάτων, μεταφορικός λόγος, αναλογική σκέψη,

•  γνώσης για το χώρο, χρόνο, αριθμό, •  διατήρηση της ποσότητας, βάρους,

σχήματος, όγκου των φυσικών σωμάτων - επιχειρήματα:

•  αντιστρεψιμότητας•  ταυτότητας•  αντιστάθμισης

Σχολική ηλικία

•  domain specific προσεγγίσεις στην ανάπτυξη

•  θεωρίες, νοητικά μοντέλα•  Θεωρία του Νου (4 έτη):

• Πείραμα smarties

(από Vosniadou & Brewer, 1992)

Εφηβική ηλικία •  Σωματικές αλλαγές & ανάπτυξη σεξουαλικής ταυτότητας•  Σωματικές αλλαγές (αυξητικό τίναγμα της εφηβείας): ραγδαία

αύξηση ύψους, βάρους, αλλαγές στις αναλογίες του σώματος, ουσιώδεις μεταβολές στα διάφορα οργανικά συστήματα αλλά κυρίως στο γεννητικό σύστημα

•  Αλλαγές σε:•  πρωτεύοντα γνωρίσματα της ήβης: απαραίτητα για

αναπαραγωγή•  δευτερεύοντα γνωρίσματα της ήβης: μη-απαραίτητα για

αναπαραγωγή•  Γνωστικές αλλαγές: στάδιο τυπικών διεργασιών – σχηματισμός και

έλεγχος υποθέσεων, συστηματικότητα, τυπική αφηρημένη σκέψη, •  Κρίση ταυτότητας (Erickson): δυσκολία να σχηματίσει μία σταθερή

ταυτότητα, κίνδυνος αποδοχής μιας στερεοτυπικής ταυτότητας, σημασία φίλων και της οικογένειας

•  πολιτισμική κατασκευή σεξουαλικής και έμφυλης ταυτότητας

Νεανική, μέση & γεροντική ηλικία

•  σχηματισμός οικογένειας - αναπαραγωγή

•  γονεϊκός ρόλος•  κρίση μέση ηλικίας (;):

επιτυχημένη/αποτυχημένη ζωή •  αλλαγή αποφάσεων /

μεγαλύτερη συνειδητοποίηση του θανάτου

•  Γηρατειά: περίοδος περισυλλογής και αναστοχασμού

•  Η παρούσα εργασία χρησιμοποίησε υλικό από το βιβλίο Βοσνιάδου, Στ. (επιμ.) (2004). Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Α΄ τόμος. εκδ. Gutenberg και υλικό από το διαδίκτυο

•  επιμέλεια: Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

Προτεινόµενη βιβλιογραφία

•  Lightfoot, S., Cole, Μ., Cole, S.R., (2008). The Development of Children, Worth Publishers

•  Vygotsky, L.S., (1996). Νους στην κοινωνία, (Eπ. Σ. Βοσνιάδου), εκδ. Gutenberg

•  Siegler, R, (2002). Πώς Σκέφτονται τα παιδιά (Επ. Σ. Βοσνιάδου), εκδ. Gutenberg

•  Πανοπούλου-Μαράτου, Ο. (1998). Παιδί, επιστήµη και ψυχανάλυση -Οι διαδροµές του Jean Piaget, Εκδόσεις Καστανιώτη

•  Βοσνιάδου, Στ. (επιµ.) (2004). Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Α΄ τόµος. εκδ. Gutenberg

•  Elman, J, L. Bates, E.A., Johnson, M. H., Karmiloff-Smith, A, Parisi, D, Plunkett, K, (1997) Rethinking Innateness: A Connectionist Perspective on Development (Neural Networks and Connectionist Modeling), The MIT Press.

• Η παρούσα εργασία χρησιµοποίησε υλικό από το βιβλίο Βοσνιάδου, Στ. (επιµ.) (2004). Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Α΄ τόµος. εκδ. Gutenberg και υλικό από το διαδίκτυο

• επιµέλεια: Κωνσταντίνος Π. Χρήστου