ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÀÃ

ХӨВСГӨЛ АЙМГИЙН ХҮН АМ, ӨРХИЙН ҮНДСЭН ҮЗҮҮЛЭЛТ

2016 ÎÍ

ÃÀÐ×ÈÃ

ÎÐØÈË

ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÃÈÉÍ ÒÎÂ× ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

I. Õ¯Í ÀÌ Ç¯ÉÍ ÁÀÉÄÀË

Õ¿í àìûí òîîíû ºñºëòÕ¿í àìûí íàñ õ¿éñèéí á¿òýöÕ¿í àì ç¿éí äóíäàæ íàñëàëò

II. ªÐÕ, ÀÌ Á¯ËÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

ªðõÃóðëýëò, öóöëàëò, ¿ð÷ëýëòªðõèéí àì á¿ëèéí áàéäàëÕàãàñ áîëîí á¿òýí ºí÷èí õ¿¿õýäÒàõèð äóòóó õ¿íèé òîî

III. ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÃÈÉÍ ØÈËÆÈÕ ÕªÄªËêªÍ

IV. ÕÎÒÆÈËÒ, Õ¯Í ÀÌÛÍ ÍßÃÒÐÀË

Õ¿í àìûí ñóóðüøèëÕ¿í àìûí íÿãòðàë

įÃÍÝËÒ

Монгол Улñ Àçè òèâèéí òºâä òºâä îðøäîã, õîéä òàëààðàà ОХУëñòàé 3543 êì, ºìíºä òàëààðàà болон БНХАУëñòàé 4709.6 êì õèëëýäýã. Íóòãèéí áàðóóíààñ ç¿¿í öýã õ¿ðòýë 2392 êì, õîéíîîñ ºìíº öàã õ¿ðòýë 1259 êì, íèéò 1,564.9 ìÿíãàí хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай, нутаг дэвсгэрийн хэмжээгээрээ дэлхийд 17 дугаарт ордог, 2995,9 мянган хүн амтай, дөрвөн улирал ээлжилсэн эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай, тусгаар тогтносон улс юм. Нийт хүн амын 65.9 хувь нь хот суурин газарт, 34.1 õóâü орчим хувь нь хөдөө, орон нутагт оршин суудаг. Äýëõèéí áóñàä îðîíòîé õàðüöóóëàõàä ñèéðýã ñóóðüøèëòàé îðíû òîîíä îðîõ áºãººä íýã àì äºðâºëæèí êèëîìåòðò 1.9 õ¿í íîãäîæ áàéíà . Õàðèí õ¿í àìûí áàéðøèë íÿãòðàëûã àéìàã, ñóìààð àâ÷ ¿çâýë íýëýýä ÿëãààòàé þì. Ìîíãîë Óëñ íü èðãýíèé àðä÷èëñàí íèéãýì öîãöëóóëàí áàéãóóëæ áóé îðíû õóâüä õ¿í àì, õºãæëèéí àñóóäëààð îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýã, ͯÁ-ààñ ãàðãàñàí óðèàëãà, øèéäâýðèéã äýìæèí õýðýãæ¿¿ëæ èðñýí áºãººä ¿¿íèé íýã èëðýë íü 1994 îíû Êàèðû “Õ¿í àì áà õºãæèë” îëîí óëñûí áàãà õóðëûí øèéäâýðèéã ººðèéí îðíû îíöëîã íºõöºëä íèéö¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ Ìîíãîë Óëñûí òºðººñ áàðèìòëàõ õ¿í àìûí áîäëîãûã 1996 îíä áàòàëñàí ÿâäàë þì. Óëñûí Èõ õóðëààð “Ìîíãîë óëñûí òºðººñ áàðèìòëàõ õ¿í àìûí áîäëîãî”-ã àíõ óäàà 1996 îíä áàòëàí ãàðãàæ ìºðä¿¿ëýâ. Óã áîäëîãîä “Õ¿í àìûí ºñºëòèéí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãûí çîðèëò íü 2010-2015 îí õ¿ðòýëõ õóãàöààíä õ¿í àìûí æèëèéí äóíäàæ ºñºëòèéã 1.8 õóâèàñ áóóðóóëàõã¿é òîãòâîðòîé õàäãàëàõ ” ãýæ çààñàí áàéíà.Ìîíãîë óëñûí õ¿í àìûí àíõíû òîîëëîãî 1918 îíä ÿâàãäñàí, ò¿¿íýýñ õîéø õ¿í àìûí íýãäñýí òîîëëîãûã àðâàí æèëä íýã óäàà ÿâóóëàõààð òîãòîîæýý. Õàìãèéí ñ¿¿ëä 2000 îíä õ¿í àì îðîí ñóóöíû òîîëëîãî ÿâàãäñàí áºãººä, äàðààãèéí òîîëëîãî 2010 îíä ÿâàãäàæ 2754.0 ìÿíãàí õ¿í òîîëóóëñàí áàéíà.Õ¿í àìûí òîîëëîãûã õèéñíýýð òóõàéí óëñûí õ¿í àìûí ºñºëò áóóðàëòàä ä¿í øèíæèëãýý ºãºõ áîëîí, õ¿í àìûí á¿òöèéã ñóäëàõ áîëîìæèéã îëãîäîã.Õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö íü àëèâàà óëñ îðíû õóâüä çàéëøã¿é ñóäëàõ ¸ñòîé ¿ç¿¿ëýëò þì. Ó÷èð íü ¿éëäâýðëýëèéí ãîë íººö, õºãæëèéí ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éëèéí íýã íü õºäºëìºð þì. Õàðèí õºäºëìºðèéã 纺ã÷ íü õ¿í àì, íýí ÿëàíãóÿà õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àì áàéäàã.Çîðèëãî: Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû àæëûí ìààíü íýí òýðã¿¿íèé çîðèëãî áîë Õºâñãºë àéìãèéíõàà õ¿í àìûí á¿òýö, ºíººãèéí áàéäëûã ñóäëàõ áîëîí õ¿í àìûí á¿òöýä íºëººëºã÷ ãîë õ¿÷èí ç¿éëèéã òîãòîîõîä îðøèíî. ̺í ìàíàé àéìàã íèéò õºäºëìºðèéí íººöèéí õýäýí õóâèéã àøèãëàæ áàéãàà áîëîí, öààøëààä àéìãèéí õ¿í àìûí ºñºëòéèí õýòèéí òºëºâèéã òîîöîîëîõîä îðøèæ áàéãàà þì.

Îéëãîëò, òîäîðõîéëîëò

Õ¿í àìûí ñòàòèñòèê íü ñòàòèñòèêèéí ñàëáàðûí õàìãèéí ýðòíèé ñàëáàðûí íýã áºãººä, äóíäàä çóóíû ¿åä, òýðíýýñ ÷ ýðò äýëõèéí çàðèì óëñ îðíóóä öýðãèéí íàñíû ýð÷¿¿äèéã á¿ðòãýõ áîëîí, òàòâàð õóðààõ áîëîìæèéã ñóäëàõ çîðèëãîîð õ¿í àìûí òîîëëîãî ÿâóóëæ áàéñàí áàðèìò áàéäàã.Õ¿í àìûí áóòýö íü ÿíç á¿ð, äèíàìèêèéí õóâüä õºäºë㺺íòýé áàéäàã. Õ¿í àìûí õºäºë㺺íèéã åðäèéí áà ìåõàíèê ãýæ àíãèëäàã.Åðäèéí õºäºë㺺í ãýäýã íü òºðºëò, íàñ áàðàëòààñ óëáààëñàí õ¿í àìûí òîî, ò¿¿íèé á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã õýëíý. Õàðèí ìåõàíèê õºäºë㺺í ãýäýã íü õ¿í àì øèëæèí èðýõ áîëîí, øèëæèí ÿâàõ çàìààð õ¿í àìûí òîîíä ººð÷ëºëò îðîõûã õýëíý.Ñóóðèí õ¿í àì – òóõàéí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä 183 õîíîã áóþó 6 ñàðààñ äýýø õóãàöààãààð îðøèí ñóóæ áàéãàà õ¿í àìûã õýëíý.Õ¿í àìûí õýòèéí òîîöîî – Òºðºëò, íàñ áàðàëò, øèëæèõ õºäºë㺺íèé èðýýä¿éí ÷èã õàíäëàãàä äýâø¿¿ëñýí òîäîðõîé òààìàãëàë äýýð ¿íäýñëýí õ¿í àìûí òîîíû èðýýä¿éí ººð÷ëºëòèéí òàëààðõ òîîöîî áîëíî.Òºðºëòèéí åðºíõèé êîýôôèöèåíò - Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü òóõàéí æèëä 1000 õ¿í àìä íîîãäîõ àìüä òºðñºí õ¿¿õäèéí òîîã èëýðõèéëäýã áºãººä àìüä òºðñºí õ¿¿õäèéí òîîã òóõàéí æèëèéí äóíäàæ õ¿í àìä õàðèöóóëæ îëäîã.Íàñ áàðàëòûí åðºíõèé êîýôôèöèåíò –Íàñ áàðñàí õ¿íèé òîîã òóõàéí æèëèéí äóíäàæ õ¿í àìä õàðèöóóëñàí õàðèöàà áºãººä ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü 1000 õ¿í àìä íîîãäîõ íàñ áàðàëòûí òîîã õýëíý.Íÿëõñûí íàñ áàðàëòûí êîýôôèöèåíò – Íýã õ¿ðòýë íàñàíäàà íàñ áàðñàí õ¿¿õäèéí òîîã òóõàéí æèëä àìüä òºðñºí õ¿¿õäèéí òîîíä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð èëýðõèéëäýãØèëæèõ õºäºë㺺í-Òóñãàéëàí òîãòîîãäñîí õèë õÿçãààð á¿õèé çàñàã çàõèðãààíû íýãæ¿¿äèéí õîîðîíä ãàçàð íóòãèéí áàéðøëûí /õîò , õºäºº/ õóâüä ÿâàãäàõ õ¿í àìûí ñóóðüøëèéí ººð÷ëºëò þì.Ãàäààä øèëæèõ õºäºë㺺í-Óëñ õîîðîíä ÿâàãäàæ áóé øèëæèõ õºäºë㺺íèéã ãàäààä øèëæèõ õºäºë㺺í.Äîòîîä øèëæèõ õºäºë㺺í-Òóõàéí ¿íäýñòíèé óëñûí õèë äîòîðõ õ¿í àìûí õºäºë㺺íèéã äîòîîä øèëæèõ õºäºë㺺í ãýíý.

Øèëæèã÷ ãýäýãò: Àëáàäëàãûí øèíæ ÷àíàðòàé õºíäëºíãèéí ÿìàð íýã îðîëöîîã¿éãýýð õóâü õ¿í øèëæèõ õºäºëººíä îðîëöîõ øèéäâýðýý ººðèéí õ¿ñýë ñîíèðõëûíõîî äàãóó ãàðãàæ áàéãàà òîõèîëäîë á¿ðèéã áàãòààí îéëãîíî.Øèëæèí èðýëòèéí êîýôôèöèåíò- Òîäîðõîé õóãàöààíä òóõàéí îðíû 1000 õ¿í àìä íîîãäîõ ãàäààä, äîòîîäîîñ øèëæèí èðñýí õ¿í àìûí òîîã èëýðõèéëíý. (øèëæèí èðñýí õ¿í àìûí òîî/íèéò õ¿í àìûí òîî)*KØèëæèí ÿâàëòûí êîýôôèöèåíò- Òîäîðõîé õóãàöààíä òóõàéí îðíû 1000 õ¿í àìä íîîãäîõ óã îðíîîñ ãàäààäàä øèëæèí ÿâñàí áîëîí äîòîîääîî çàñàã çàõèðãààíû íýã íýãæýýñ íºãººä øèëæèí ÿâñàí õ¿í àìûí òîîã èëýðõèéëíý. (øèëæèí ÿâñàí õ¿í àìûí òîî/íèéò õ¿í àìûí òîî)*KØèëæèõ õºäºë㺺íèé öýâýð êîýôôèöèåíò- Ýíý íü øèëæèí èðýëò , ÿâàëòûí êîýôôèöèåíòóóäûí çºð¿¿ãýýð òîîöîãäîõ áºãººä òóõàéí íóòàã äýâñãýðèéí õóâüä øèëæèí ÿâàëò íü èðýëòýýñýý èõ áàéâàë õàñàõ ãàð÷ áîëíî. {(øèëæèí èðñýí õ¿í àìûí òîî- øèëæèí ÿâñàí õ¿í àìûí òîî) /íèéò õ¿í àìûí òîî}*K

Øèëæèõ õºäºë㺺íèé íèéëáýð êîýôôèöèåíò- Ýíý êîýôôèöèåíò íü øèëæèõ õºäºë㺺íèé íèéò õýìæýýã õàðóóëäàã ¿ç¿¿ëýëò þì. {(øèëæèí èðñýí õ¿í àìûí òîî+øèëæèí ÿâñàí õ¿í àìûí òîî)/æèëèéí äóíäàæ õ¿í àìûí

òîî}

Øèëæèõ õºäºë㺺íèé õàðüöàà- Ýíý õàðüöàà íü õ¿í àìûí ºñºëòºä øèëæèõ õºäºë㺺í õýð çýð íºëººëºëòýé áàéãààã õàðóóëäàã ¿ç¿¿ëýëò þì. {(õ¿í àìûí ìåõàíèê ºñºëò(õ¿íèé òîî)/õ¿í àìûí åðäèéí ºñºëò(õ¿íèé òîî)}*KÝíä “Ê”- 1000 õ¿í

Õºâñãºë àéìãèéí òîâ÷ òàíèëöóóëãà

Õºâñãºë àéìàã íü 1931 îíä áàéãóóëàãäñàí, õîéä òàëààðàà ÎÕÓ, áàðóóí, ç¿¿í áîëîí ºìíº òàëààðàà Çàâõàí, Áóëãàí, Àðõàíãàé àéìàãòàé õèëëýäýã, íèéò 100.6 ìÿíãàí êèëîìåòð êâàäðàò íóòàã äýâñãýðòýé. Íóòãèéí á¿õ õýñýã õàíãàéí á¿ñä îðøèõ

áºãººä, ìºíõ öàñò ñ¿ðëýã óóëñ, ÿí ñàðüäàãóóä, ã¿í öýíõýð íóóðóóä, õºâ÷ òàéãà, ãîë ìºðíèé ñàâ õºíäèé çýðýã áàéãàëèéí ¿çýñãýëýí ãîî öîãöîëñîí ó÷èð Õºâñãºë àéìãèéã Ìîíãîëûí Øâåéöàðü õýìýýí íýðëýäýã.

ßñ ¿íäýñ: 2015 îíû õ¿í ам, орон сууцны завсрын тооллогоор Õºâñãºë àéìàãò 26 ÿñòàí ¿íäýñòíèé òºëººëºã÷èä ñóóæ áàéíà. Àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí 65.2 õóâèéã

Çóðàã ¹1

õàëõ, 15.2 õóâèéã äàðõàä, 15.0 õóâèéã õîòãîéä, 2.5 хувь нь Урианхай, үлдсэн 4.6 хувь бусад угсаатан хүмүүс эзэлж байна. Шашин: Хөвсгөл аймгийн хувьд арван тав, түүнээс дээш насны нийт хүний 49 хувь нь ямар нэг шашингүйчүүд, 51,0 хувь нь шашинтай байгаагийн 90,5 хувь нь буддын шашинтай ажээ. Боловсрол: Аймгийн 6 ба түүнээс дээш настай нийт хүн амын 8.9 хувь нь дээд, 3.0 хувь нь тусгай мэргэжлийн дунд боловсролтой, 1.6 хувь нь техникийн болон мэргэжлийн дунд боловсролтой, 23,4 хувь нь бүрэн дунд боловсролтой, 22 хувь нь суурь боловсролтой, 21 хувь нь бага боловсролтой, 20.1 хувь нь ямар нэгэн боловсрол эзэмшээгүй байна.Аймгийн 6, түүнээс дээш насны нийт хүн амын 20.1 хувь нь боловсролгүй байгаагаас 80,3 хувь нь бичиг үсэг мэддэг, 19,7 хувь нь бичиг үсэг мэддэггүй байна.

Çàñàã çàõèðãààíû íýãæ: Õºâñãºë àéìàã íü íèéò 23 ñóì, 125 áàã, 1 тосгонтой. Нèéò 37969 ºðõèéí 129957 õ¿í àìòàé. Àéìãèéí òºâ ̺ðºí ñóì áºãººä Óëààíáààòàð õîòîîñ 779 êèëîìåòð çàéòàé îðøäîã. Àíõ 1809 îíä “Ìºðºíãèéí õ¿ðýý”-èé ñóóðü òàâèãäàæ, 1811 îíä áàðèãäñàíààð ò¿¿íèé ýðãýí òîéðîí í¿¿äýëëýí ñóóõ õ¿ì¿¿ñèéí òîî íýìýãäñýýð ñóìûí ñóóðü ¿¿ññýí ò¿¿õòýé. 1931 îíîîñ ̺ðºí ñóì õýìýýí íýðëýãäýõ áîëæ, óëìààð 1933 îíä Õºâñãºë àéìãèéí òºâèéã Õàòãàëààñ ̺ðºí ë¿¿ øèëæ¿¿ëýõ òóøààë ãàðñíààð ̺ðºí ñóì àéìãèéí òºâ áîëñîí.Ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò: ÄÍÁ-èé õýìæýýãýýðýý õàíãàéí á¿ñèéí 6 àéìãààñ 2-ðò, óëñûí õýìæýýíä 5-ðò îðäîã, ажлал жуулчлал, ¿éëäâýðëýë ¿éë÷èëãýý ýð÷èìòýé õºãæèæ ýõýëæ áàéãàà òîìîîõîí àéìãèéí íýã þì.Àæ ¿éëäâýðèéí ãîëëîõ ñàëáàð íü õºäºº àæ àõóé áºãººä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä àÿëàë æóóë÷ëàë íýëýýä ýð÷èìòýé õºãæèæ áàéíà. Àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí òàë îð÷èì õóâü íü ìàë àæ àõóé ýðõëýã÷èä áàéäàã

Õ¯Í ÀÌ Ç¯ÉÍ ÁÀÉÄÀË

Õ¿í àìûí òîî, ò¿¿íèé ºñºëò: Õºâñãºë àéìàã íü íèéò 129957 õ¿í àìòàé, òýäãýýðèéí 38582 íü àéìãèéí òºâ ̺ðºí ñóìàíä, 63704 íü õºäººä, 24524 íü ñóìûí òºâ¿¿äýýð îðøèí ñóóäàã. 2016 îíû áàéäëààð íèéò õ¿í àìûí 64521 õ¿í áóþó 49.6 õóâü íü ýðýãòýé, 65436 õ¿í áóþó 50.4 õóâü íü ýìýãòýé õ¿í àì áàéíà. Õºâñãºë àéìàãò îðøèí ñóóæ áàéãàà 129957 õ¿í àì íü Ìîíãîë óëñûí íèéò õ¿í àìûí 4.2 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 1.1 Ñóóðèí õ¿í àìûí òîî, ñóìààð, 2011-2016 îí

2011 îí 2012 îí 2013 îí 2014 îí 2015 îí 2016 он

Àëàã-Ýðäýíý 3002 3001 3008 3076

3154

1712

Àðáóëàã 4021 3778 3740 3952

3948

4013

Áàÿíç¿ðõ 4021 4027 3966 3922

3974

3997

Á¿ðýíòîãòîõ 4069 3946 4104 4113

4260

4353

Ãàëò 5085 5029 5139 5194

5254

5347

Æàðãàëàíò 5098 5077 5057 5181

5198

5241

Èõ-Óóë 4112 4060 3889 4047

4015

4082

Ðàøààíò 3611 3628 3579 3662

3649

3688

Ðåí÷èíëõ¿ìáý 4852 4911 4748 4841

4859

4885

Òàðèàëàí 5927 5965 5783 5753

5779

3688

Òîñîíöýíãýë 4191 4217 4049 4047

4170

4261

Òºìºðáóëàã 4254 4301 4316 4238

4215

4282

Ò¿íýë 3568 3682 3657 3827

4061

4116

Óëààí-Óóë 4225 4174 4159 4210

4230

4263

Õàíõ 2587 2673 2706 2631

2695

2729

Öàãààí-Óóë 5327 5299 5113 5347

5442

5536

Öàãààí-¯¿ð 2533 2393 2486 2509

2575

2607

Öýöýðëýã 4737 4657 4552 4734

4519

4520

×àíäìàíü-ªíäºð

3004 3057 3020 3012

3043

3070

Øèíý-Èäýð 3433 3341 3133 3218

3201

3274

Õàòãàë 2982 3000 3007 2998

3079

3147

̺ðºí 37471 36077 38191 36969

38201

35582

Ýðäýíýáóëãàí 2769 2745 2731 2770

2807

2903

Öàãààííóóð 1636 1673 1763 1778

1831

1893

Àéìãèéí ä¿í 126515 124711 125896 126029

128159 129957

Óëñûí ä¿í /ìÿí.õ¿í /

2811.6 2867.7 2930.2 2995.9

3057.8

3119.9

Óëñûí ä¿íä ýçëýõ õóâü

4.5 4.5 4.3 4.3 4.2 4.2

Õºâñãºë àéìãèéí ñóóðèí õ¿í àìûí òîî 2010 îíîîñ 3.9 ìÿíãàí õ¿íýýð áóþó 2.8 õóâèàð өссөн байна. Õ¿í àìûí äóíäàæ ºñºëòèéí õóðä: Хүн амын тооны өөрчлөлтийг төрөх, нас барах, шилжих хөдөлгөөнөөр тодорхойлдог. 2005-2016 оны хоорондох 10 жилийн хугацааанд хүн ам 3.8 хувиар өсөж, жилийн дундаж өсөлт нь 0.01 байна. Хүн амын өсөлт нь тухайн үеийн улс төр, нийгэм, хүн ам зүйн хөгжлөөс ихээхэн хамаардаг. Хүн ам 1960-иад оны дунд үе хүртэл жилд дунджаар 0.3 õ¿ðòýë хувиаð өсч байснаа 1969 онä огцом нэмэгдэж 2.1 õóâèàð ºñ÷, 1989 îíîîñ æèëä äóíäàæààð 0.1 õóâèàñ èõã¿éãýýð ààæèìààð ºñ÷ áàéñíàà 2012 îíä 2,5 õóâèàð огцом áóóðч, 2013 оноос 1.7 хувиар өссөн байна. 1956-2000 оны хооронд хүн ам жилд дунджаар 1.1-2.1 хувь тогтвортой өсч иржээ. Энэ нь ард түмний àж амьдрал үүний дотор, хүн амын эрүүл мэндийн төвшин дээшилж, төрөлт нэмэгдэхийн зэрэгцээгээр нас баралт буурч, гадаад шилжих хөдөлгөөн бараг байхгүй байсантай холбоотой.

Зураг 1.1. Хүн амын 2005-2016оны хоорондын

жилийн дундаж өсөлт

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015120000

121000

122000

123000

124000

125000

126000

127000

128000

129000

2001-2002 îíä õàìãèéí ºíäºð áóþó 3.3 õóâь, 2000-2001, 2002-2003, 2005-2006, 2007-2009, 2010-2011, 2012-2013, 2013-2015 онуудад хүн ам 0,1-1.7 хувиар тус тус өсч,харин 2011-2012 онд 1.4 õóâиар буурсан байна.

Хүснэгт 1.2. Сумын хүн амын тооны өсөлт, хувиар 2014-2015 он

Ñóì, ä¿¿ðýã Õ¿í àì 2014

Õ¿í àì 2015

2015/2014 (%)

2013-2014 îíû æèëèéí

äóíäàæ ºñºëò

2014-2015 îíû жèëèéí äóíäàæ ºñºëò

Бүгд 126029 128519 102.0 0.1 2.0Алаг-Эрдэнэ 3076 3154 102.5 2.3 2.5Арбулаг 3952 3948 99.9 5.7 -0.1Баянзүрх 3922 3974 101.3 -1.1 1.3Бүрэнтогтох 4113 4260 103.6 0.2 3.6Галт 5194 5254 101.2 1.1 1.2Жаргалант 5181 5198 100.3 2.5 0.3

Ир-Уул 4047 4015 99.2 4.1 -0.8Рашаант 3662 3649 99.6 2.3 -0.4Ренчинлхүмбэ 4841 4859 100.4 2.0 0.4Тариалан 5753 5779 100.5 -0.5 0.5Тосонцэнгэл 4047 4170 103.0 0.0 3.0Төмөрбулаг 4238 4215 99.5 - -0.5Түнэл 3827 4061 106.1 4.6 6.1Улаан-Уул 4210 4230 100.5 1.2 0.5Ханх 2631 2695 102.4 -2.8 2.4Цагаан-Уул 5347 5442 101.8 4.6 1.8Цагаан-Yүр 2509 2575 102.6 0.9 2.6Цэцэрлэг 4734 4519 95.5 4.0 -4.5Чандмань-Өндөр 3012 3043 101.0 -0.3 1.0Шинэ-Идэр 3218 3201 99.5 2.7 -0.5Хатгал 2998 3079 102.7 -0.3 2.7Мөрөн

36969

38201 103.3 -4.2 3.3

Эрдэнэбулган 2770 2807 101.3 1.4 1.3Цагааннуур 1778 1831 103.0 0.9 3.0

Ìàíàé улс зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжсэнээс хойших ñóìäûí õ¿í àìûí өсөлт эрс тэс ялгаатай болсон нь дээрх хүснэгтээс харагдаж байна. Энэ нь гагцхүү шилжих хөдөлгөөнтэй холбоотой гэж үзэж болно. Учир нь хүн амын ердийн хөдөлгөөний цэвэр өсөлтийн коэффициент бүх ñóìàíä сүүлчийн 10 жилд дунджаар 2.7-25.5 промилл байсан. 2010-2015 онд хүн амынх нь өсөлт бусад ñóìäààñ хамгийн өндөр хувиар буурсан Шинэ-Идэр сумын хүн амын ердийн хөдөлгөөний цэвэр өсөлтийн коэффициент сүүлчийн 10 жилд 3.8-17.6 промилл, Арбулаг сумынх 6.1-22.7 промилл, Цэцэрлэг сумынх 6.3-21.5 промиллын хооронд хэлбэлзэж байжээ.

Хүснэгт 1.3. Сумын хүн амын ердийн цэвэр өсөлтийн коэффициент 2010-2015 он

2010 он 2011 он 2013 он 2014 он 2015 он

Àëàã-Ýðäýíý 8.3 8.3 10.2 10.4 11.4Àðáóëàã 7.2 11.4 9.6 11.2 21.0Áàÿíç¿ðõ 10.1 9.4 12 9.3 19.1Á¿ðýíòîãòîõ 9.2 9.9 13.9 10.3 20.2Ãàëò 7 7.4 11.9 9.9 17.7Æàðãàëàíò 9.5 8.7 11.1 13.1 21.2Èõ-Óóë 7.5 9.7 8.1 9.8 9.5Ðàøààíò 7.4 7.7 9 9 15.3Ðåí÷èíëõ¿ìáý 10 9.6 9 9 16.1Òàðèàëàí 7.7 7.5 9.7 10.7 15.9Òîñîíöýíãýë 9.8 7.6 8.3 12.7 19.9Òºìºðáóëàã 8.1 8.8 10.7 8.1 14.7Ò¿íýë 7.8 10.3 12.9 9.1 17.2Óëààí-Óóë 8.5 12.2 12 10.8 18.0Õàíõ 8.1 15 9.3 6 17.4Öàãààí-Óóë 11 7.6 9.9 11.3 22.8Öàãààí-¯¿ð 9.1 6.6 9.8 8 21.4Öýöýðëýã 6.9 10 8.8 10.2 17.9×àíäìàíü-ªíäºð 11.5 9.1 10 8.5 10.5Øèíý-Èäýð 5.5 7.2 8.8 10.7 13.4Õàòãàë 6.1 8.2 7.5 8.5 19.5̺ðºí 6.6 8.6 10.5 11 21.2Ýðäýíýáóëãàí 7.1 10.7 9.3 12.4 22.1Öàãààííóóð 8.6 14.3 14 9.0 20.2

Çóðàã 1.2. Cóóðèí õ¿í àìûí òîî, á¿ñ íóòãààð

Õ¿ñíýãò 4- ñ õàðàõàä àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí òàë îð÷èì õóâü íü õºäººä îðøèí ñóóã÷èä áóþó ìàë àæ àõóé ýðõëýã÷èä áàéãàà áîë, 20.6 õóâü íü ñóìûí òºâ, 29.8 õóâü íü àéìãèéí òºâèéí ñóì áîëîõ ̺ðºí ñóìàíä àìüäàð÷ áàéíà. 2015 îíîîñ àéìãèéí òºâä îðøèí ñóóã÷äûí õóâèéí æèí 1.9 пункт áóþó 1.8 ìÿíãàí õ¿íээр буурч, харин хөдөөд ажиллаж амьдарч байгаа иргэдийн тоо 1.2 пунктаар буюу 2.6 ìÿíãàí õ¿í, сумын төвд àæèëëàæ, àì üäàð÷ áàéãàà èðãýäèéí òîî 0.7 пункт буюу 1.3 мÿíãàí õ¿íýýð тус тус өссөн áàéíà.

Õ¿ñíýãò 1.4. Õ¿í àìûí òîî, áàéðøèëààð

2014 2015òîîãîîð õóâèàð òîîãîîð õóâèàð

Ñóóðèí õ¿í àì 126029 100 128159 100¯¿íýýñ Õ

îò39967 31.7 38201 29.8

Ñóìûí òºâ

25117 19.9 26437 20.6

պ人

60945 48.4 63521 49.6

Ñ¿¿ëèéí àðâàí æèëèéí àéìãèéí õ¿í àìûí ºñºëòèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîí ¿çâýë, 2003-2009 îí, 2010-2011 он, 2012-2015 онä àéìãèéí õ¿í àì 0.2-2.0 õóâèàð ºññºí áîë, 2009-2010 îí, 2011-2012 îíä 0.5-1.5 õóâèàð áóóðñàí áàéíà. Ýíý íü õºäººíººñ õîòûã ÷èãëýñýí øèëæèõ õºäºë㺺íòýé õîëáîîòîé.

1831-28142815-36213622-4527

4528-38201

Õ¿ñíýãò 1.4. Õ¿í àìûí ºñºëò, 2005-2015 îíîîð

2005

2006

2007

2008 2009 201

0201

1201

22013

2014 2015

Ñóóðèí õ¿í àìûí òîî

122.1

123.3 124 124 125.

2124.

6126.

5124.

7125.

9126.

0 128.1

ªñºëòèéí êîýôôèöåíò (õýëõýý)

1.003 1.01 1.01 1.00

61.00

9 0.99 1.52 0.986

1.009

1.007 1.017

ªñºëòèéí õóðä (õýëõýý)

100.3 101 101 100.

6100.

999.0

4 115 98.6 100.9

100.7 101.6

Öýâýð ºñºëòèéí õóâü

0.3 0.9 0.9 0.6 0.9 -0.9 0.8 -1.4 0.9 0.8 1.3

ªñºëòèéí õóðäàä íîîãäîõ ñóóðèí õ¿í àì

9.0 4.3 4.3 7.9 8.1 8.1 9.3 6.7 8.9 7.8 9.3

Õýëõýý ºñºëòèéí êîýôôèöåíò íü ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä õ¿í àì õýä äàõèí ºñºæ, áóóðñàíûã õóâèàð õàðóóëíà.Õºâñãºë àéìãèéí õóâüä ýíý íü 2002, 2003, 2010, 2012 îíóóäàä 0.9 áàéãàà áîë, 2005-2009 îí, 2011 он, 2013-2015 онуудаä 1.002-1.017 áàéíà. Õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä àéìãèéí õ¿í àìûí ºñºëòèéí êîýôôèöåíò 2006, 2007, 2013 îíóóäàä õàìãèéí ºíäºð байсан áàéíà.

Öýâýð ºñºëòèéí õóâü íü òóõàéí æèëèéí õ¿í àìûí ººð÷ëºëòèéí íèéò õ¿í àìä ýçëýõ õóâèéí æèíã õàðóóëäàã ¿ç¿¿ëýëò þì. Ýíý íü ìàíàé àéìãèéí õóâüä ñóäàëæ áóé àðâàí æèëèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð, 2002-2003 он, 2009-2010 он, 2011-2012 онуудад õ¿í àìûí òîîíû áóóðàëò íü 0.34-1,4 õóâü áàéñàí áîë, õ¿í àìûí ºñºëòòýé æèë¿¿äýä хүн амын тооны өсөлт 0.52-1.6 áàéíà.

Öýâýð ºñºëòèéí íýã õóâüä íîîãäîõ óòãà íü õ¿í àì íýã õóâèàð ºñºõºä ò¿¿íä íîãäîõ õ¿í àìûí áîäèò òîîí ºñºëòèéã õàðóóëàõ áºãººä, ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü ìàíàé àéìãèéí õóâüä 2003-2004, 200-2010, 2011-2012 îíä 6.9-27.7 ìÿíãàí õ¿íýýð áóóðñàí áîë, 2005-2009, 2011, 2013, 2014, 2015 îíóóäàä 4.3-10.4 ìÿíãàí õ¿íýýð ºññºí áàéíà.

Õ¯Í ÀÌÛÍ ÍÀÑ, Õ¯ÉÑÈÉÍ Á¯ÒÝÖ

Õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö: Нийт хүн амын тоонд насны бүлэг тус бүрийн хүн амын эзлэх хувийн жин 2015 онд 2014 оныхоос зарим насанд өөрчлөгдөв. Тухайлбал, 5-9, 10-14, 15-19, насанд 2014 оныхоос өссөн нь өмнөх жилүүдэд төрөлт их байсан мөн шилжих хөдөлгөөнтөй холбон тайлбарлаж болох юм.Õ¿ñíýãò 2.1. Ñóóðèí õ¿í àìûí íàñ, õ¿éñèéí á¿òýö

Íàñíû á¿ëýã

2014 îí 2015 îí Õ¿éñèéí õàðüöààÝðýãòýé Ýìýãòýé Ýðýãòýé Ýìýãòýé 2014 îí 2015 îí

Á¿ãä 100.0 100.0 100.0 100.0 97.8 98.70-4 11.9 10.8 12.7 11.7 107.3 107.35-9 9.7 9.4 10.3 9.9 101.0 102.710-14 8.2 8.0 8.1 7.9 100.4 101.215-19 9.2 8.8 8.9 8.4 102.4 104.220-24 10.1 9.7 9.5 8.8 102.8 106.425-29 9.3 9.0 9.2 8.9 100.7 101.830-34 7.6 7.4 7.7 7.5 100.4 101.835-39 7.6 7.4 7.3 7.2 100.6 99.340-44 7.1 7.1 7.0 7.0 97.7 98.745-49 6.1 6.2 6.1 6.1 97.2 98.950-54 5.2 5.5 5.0 5.4 91.9 92.155-59 3.3 3.8 3.5 4.2 84.2 83.060-64 1.8 2.4 1.8 2.4 73.0 74.065-69 1.0 1.5 1.0 1.6 66.5 62.270+ 2.0 3.1 1.8 3.0 61.5 60.4

Хүйсийн харьцаа насны бүлэг ахих тутам мэдэгдэхүйцээр буурч байгаа нь зүй ёсны үзэгдэл þì. Дэлхийн хүн ам зүйн олон жилийн судалгаанаас үзэхэд төрөх үеийн хүйсийн харьцаа дунджаар 104-106 хооронд байдаг зүй тогтолтой. Õºâñãºë àéìàãò төрсөн хүүхдийн хүйсийн харьцаа сүүлчийн 6 жилд 97-108 байсан нь äýýðõ õ¿ñíýãò¿¿äýýñ харагдаж байна. Олон улсын жишиг хандлагаас үзэхэд амьдралын эхний жилүүдэд эрэгтэй хүүхдийн нас баралт илүү байж, цаашдаа хүйсийн харьцаа тэнцвэржиж байснаа нас ахих тутам буурдаг ажээ.

Манай àéìàãò нийт хүн амд 10-24 насныхны эзлэх хувь өндөр байгаа нь 1980-1990 îíóóäàä төрөлт өндөр байсныг гэрчилнэ.

Хүйсийн харьцаа насны бүлэг ахих тутам буурч байгаа нь эрэгтэйчүүдийн нас баралт эмэгтэйчүүдийнхээс харьцангуй илүү байдагтай холбоотой бөгөөд үүнийг ахимаг насны бүлэгт, жишээлбэл, 70 ба түүнээс дээш насанд хүйсийн харьцаа 61,5, 60,4 болж огцом буурч байгаагаас харж болно. Насны бүлэг дэх хүйсийн харьцаа нь төрөх үеийн хүйсийн харьцаа, нас баралтаас гадна хүйсийн ялгаатай шилжих хөдөлгөөнөөс шалтгаалдаг.

Нас, хүйсийн бүтцийг харуулах өөр нэг гол үзүүлэлт бол хүн амын нас, хүйсийн суварга билээ.

Зураг 2.3. Хүн амын нас, хүйсийн суврага, 2014, 2015 он

2014 он 2015 он

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70+

10,000 5,000 0 5,000 10,000

Ýìýãòýé

Ýðýãòýé

Õºâñãºë àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí 64.7 õóâü íü 35 õ¿ðòëýõ íàñíû çàëóó÷óóä áàéíà. Òîäðóóëáàë: Íèéò õ¿í àìûí 30.3 õóâü áóþó 38813 íü 0-14 íàñíû õ¿¿õýä, 63,9 õóâü áóþó 82925 íü 15-59 íàñíû õ¿ì¿¿ñ, 5.8 õóâü áóþó 6421 íü 60 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ºíäºð íàñòàí áàéíà. Ýíäýýñ õàðàõàä àéìãèéí íèéò õ¿í àìä õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìûí ýçëýõ õóâèéí æèí èõ áàéãàà íü àéìãèéí õºãæëèéã ò¿ðãýñãýõ òààòàé ¿ç¿¿ëýëò þì. Àéìãèéí õ¿í àìûí íàñíû á¿òöèéã àæèãëàõàä 0-14 íàñòàé õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâèéí æèí ààæìààð áóóð÷ áàéíà. Õàðèí 65 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé õ¿í àìûí ýçëýõ õóâèéí жин аажим аажмаар íýìýãäýæ áàéãàà íü хүн амын насны бүтэц удахгүй ихээхэн өөрчлөгдөх хандлагатай байна.

0-45-9

10-1415-1920-2425-2930-3435-3940-4445-4950-5455-5960-6465-69

70+

10,000 5,000 0 5,000 10,000

Ýìýãòýé

Ýðýãòýé

Хүснэгт 2.2. Ñóìäûí хүн амын тоо, хүйсээр, хүйсийн харьцаа, 2014, 2015 он

Ñóì2014 Хүйсийн

харьцааýð

2015 Хүйсийн харьцааýð ýì ýð ýì

Бүгд 62310 63719 97.8 63653 64506 98.7Àëàã-Ýðäýíý 1546 1530 101.0 1594 1560 102.2Àðáóëàã 1992 1960 101.6 1988 1960 101.4Áàÿíç¿ðõ 1977 1945 101.6 1992 1982 100.5Á¿ðýíòîãòîõ 2120 1993 106.4 2189 2071 105.7Ãàëò 2568 2626 97.8 2605 2649 98.3Æàðãàëàíò 2571 2610 98.5 2586 2612 99.0Èõ-Óóë 2041 2006 101.7 2028 1987 102.1Ðàøààíò 1793 1869 95.9 1811 1838 98.5Ðåí÷èíëõ¿ìáý 2384 2457 97.0 2400 2459 97.6Òàðèàëàí 2907 2846 102.1 2930 2849 102.8Òîñîíöýíãýë 2034 2013 101.0 2090 2080 100.5Òºìºðáóëàã 2132 2106 101.2 2118 2097 101.0Ò¿íýë 1928 1899 101.5 2099 1962 107.0Óëààí-Óóë 2069 2141 96.6 2081 2149 96.8Õàíõ 1317 1314 100.2 1351 1344 100.5Öàãààí-Óóë 2661 2686 99.1 2710 2732 99.2Öàãààí-¯¿ð 1234 1275 96.8 1277 1298 98.4Öýöýðëýã 2372 2362 100.4 2276 2243 101.5×àíäìàíà-ªíäºð 1505 1507 99.9 1519 1524 99.7Øèíý-Èäýð 1579 1639 96.3 1558 1643 94.8Õàòãàë 1466 1532 95.7 1497 1582 94.6̺ðºí 17853 19116 93.4 18619 19582 95.1Ýðäýíýáóëãàí 1405 1365 102.9 1444 1363 105.9

Öàãààííóóð 856 922 92.8 891 940 94.8

Õºâñãºë àéìãèéí хүн ам нь насны бүтцийн хувьä ерөнхийдөө залуу хэвээр байгааг зураг 2.2-өөс харж болно. Íèéò 0-14 íàñíûõíû ýçëýõ õóâü 2015 îíä 1979 îíîîñ 15.9 ïóíêò, 60 ба түүнээс дээш насныхны хувийн жин 2.5 пунктаар буурч харин 15-59 íàñíûõíû õóâèéí æèí 18.5 ïóíêòààð өссөн áàéíà. Төрөлт сүүлчийн 20-иод жилийнх шиг тасралтгүй буурвал хүн амын насны бүтэц удахгүй өөрчлөгдөх хандлагатай болохоор байна. Зураг 2.2. Хүн амын насны бүтэц, хувиар, 1979, 1989, 2000, 2010, 2013, 2014, 2015 он

1979 он

1989 он

2000 он

2010 он

2013 он

2014 он

2015 он

46.2

42.9

38.2

31.1

29.1

29

30.3

45.4

55.1

56.3

63.3

65.3

65.2

63.9

8.3

6.9

6.9

5.6

5.6

5.8

5.8

0-14 нас 15-59 нас 60+

Õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë, ãîë÷ íàñ: Õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë íü õºäºëìºðèéí íàñíû íýã õ¿í õè÷íýýí õ¿íèéã òýæýýí òýòãýæ áîëîõûã èëýðõèéëæ áàéãàà áîëîõîîð óëñ îðíû ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæèëä õ¿í àì ç¿éí õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëëèéã èëýðõèéëäãýýðýý íýëýýä à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Ìàíàé àéìãèéí õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë íü 2015 îíû áàéäëààð 51.4 õóâü áîëæ ºìíºõ îíîîñ 2.7 ôóíêòààð нэмэгдсэн áàéíà. ªºðººð õýëáýë õºäºëìºðèéí íàñíû 100 õ¿í á¿ð 51 õ¿íèéã òýæýýæ áàéãààãèéí 45 íü õ¿¿õýä, 6 íü õºäºëìºðèéí íàñ õýòýðñýí ºíäºð íàñòàí áàéíà.

Хүснэгт 2.3. Хүн амын насны бүтцийн зарим голлох үзүүлэлтүүд, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015 он

Үзүүлэлтүүд 2010 2011

2012 2013 2014 2015

Голч нас /жилээр/ 25.1 25.2 25.6 26.1 26.3 26.7

Хүн ам зүйн ачаалал /хувиар/ 52.5 52.3 47.3 48.9 48.7 51.4Үүнээс:

Хүүхэд 47.3 47.2 41.9 43.2 43.1 45.8

Хөгшид 4.8 4.7 5.5 5.7 5.6 5.6Õºãøðºëòèéí èíäåêñ 12.7 12.7 13.3 13.8 13.9 13

.8

Хүн амыг насны бүтцийн хувьд таллан хувааж байгаа тэр зааг насыг голч нас гэсэн ойлголтоор илэрхийлдэг. Өөрөөр хэлбэл, 2015 онд голч нас 26.0 болсон нь хүн амын тэн хагас нь 26.0-ээñ доош, үлдсэн 50 хувь нь түүнээс дээш насныхан байна гэсэн үг юм. Голч нас 1989 оноос хойш тогтвортой нэмэгдэж байгаа нь төрөлтийн бууралттай холбоотой (хүснэгт 2.3).

Õ¯Í ÀÌÛÍ ÄÓÍÄÀÆ ÍÀÑËÀËÒ

Õ¿í àìûí ºâ÷ëºëòèéí òýðã¿¿ëýõ øàëòãààí: Àéìãèéí õýìæýýíä 2015 îíû ýõíèé 12 ñàðûí áàéäëààð àìáóëàòîðèä íèéò 373216 ¿çëýã õèéãäñýíýýñ 28,6 õóâèéã óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýã, 47,2 õóâèéã ºâ÷íèé ó÷èð àìáóëàòîðèä, 12,9 õóâèéã èäýâõèòýé õÿíàëòûí ¿çëýã, 8,7 õóâèéã ãýðèéí èäýâõèòýé ¿çëýã, 2,6 õóâèéã ãýðèéí äóóäëàãûí ¿çëýã ýçýëæ áàéíà. Нийт үзлэгийн тоо өнгөрсөн оны мөн үеэс 122616 буюу 25.8 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна.

Çóðàã 3.1.Àìáóëòîðèéí ¿çëýã

Багийн бага эмчийн үзлэг

17.58%

Сумын бага эмчийн үзлэг

3.84%Эх баригч бага эмч

6.27%

Сумын их эмч19.82%

ºðõèéí ýìíýëãèéí ýì÷

16.13%

áóñàä ýìíýëãèéí ýì÷

8.47%

ÍÝ-èéí ýì÷27.88%

Ñòàöèîíàðò íèéò 27318 õ¿í õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëñýн ба äóíäàæ îð õîíîã 6.7, îðíû ýðãýëò 35.2, îðíû ôîíä àøèãëàëò 236.5, ôîíä àøèãëàëòûí õóâü 65.7 áàéíà.

Àéìãèéí õýìæýýíä 2015 îíû ýõíèé 12 ñàðûí áàéäëààð нийт 22311 түргэн тусламжийн äóóäëàãà õ¿ëýýæ àâ÷ ã¿éöýòãýñíýýñ 18.5 õóâü /4133/ íü àëñûí äóóäëàãà, 2.5 хувь /556/ нь осол гэмтлийн дуудлага áàéíà. 1 ºäºðò äóíäæààð

àéìãèéí õýìæýýíä 62.0 äóóäëàãà, ÀÍÝ 27.0 äóóäëàãà òóñ òóñ õ¿ëýýí àâ÷ ã¿éöýòãýæýý.

Øèíýýð õÿíàëòàíä àâñàí íèéò 2730 æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äýýñ 85,8 õóâü íü æèðýìñíèé ýðò ¿åäýý õÿíàëòàíä õàìðàãäñàí áàéíà. Öóñíû øèíæèëãýýíä 94,7 õóâü íü õàìðàãäàæ, 4.2 õóâü íü öóñ áàãàòàé ãàðñàí áàéíà. Жèðýìñíèé õÿíàëòàíä øèíýýð îðñîí ýõ÷¿¿äýýñ òðèõîìîíèàç, çàã õ¿éòýí èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýíä 96,3 õóâèéã, òýìá¿¿ èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýíä 99,6 õóâèéã, ÕÄÕ èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýíä 98,6 õóâèéã òóñ òóñ õàìðóóëæ çàã õ¿éòýí 58, òðèõîìîíèàç 62, òýìá¿¿ 167 òîõèîëäëûã á¿ðòãýæ ýì÷èëñýí áàéíà.

Õàëäâàðò ºâ÷èí: Àéìãèéí õýìæýýíä 1850 õàëäâàðò ºâ÷íèé òîõèîëäîë á¿ðòãýãäýæ 10000 õ¿í àìä 146.79 íîãäîæ áàéíà. 2014 îíû ìºí ¿åä 1425 òîõèîëäîë, 10000 õ¿í àìä 113.19 íîîãäîæ áàéæýý.10000 õ¿í àìä íîãäîõ õàëäâàðò ºâ÷íèé ãàðàëò Тариалан /206,8/, Тосонцэнгэл /158,1/, Öýöýðëýã / 126,7/, ̺ðºí / 321,4/ ñóìäàä àéìãèéí äóíäæààñ ºíäºð áàéíà.

Íèéò õàëäâàðò ºâ÷íººñ âèð¿ñ ãåïàòèò 1,8 õóâü, ÁÇÕª 66,5 õóâü , ñ¿ðüåý 6,2 õóâü, àìüñãàëûí çàìûí ºâ÷èí 20,7 õóâü , зооноз болон амьтнаас хүнд халдварладаг өвчин 1,7 хувь, ãýäýñíèé õàëäâàðò ºâ÷èí 2,8, арьс салстаар халдварладаг өвчин 0,3 õóâü òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.

Бэлгийн замын халдварт өвчин: Нийт халдварт өвчний дотор БЗХ өвчин 1230 тохиолдол буюу 66.5 хувь бүртгэгдсэн байна. Өмнөх оноос тэмбүү 201 тохиолдолоор, трихоманиок 25 тохиолдол, гоноккокт халдвар 125 тохиолдолоор тус тус өссөн байна

Зураг 3.2. Бэлгийн замын халдварт өвчлөл

2011 2012 2013 2014 2015

146

224

351 320

521

370 378320

424

549

137127 114 135

160

òýìá¿¿çàã õ¿éòýíòðèõîìàíèîç

Õ¿í àìûí íàñ áàðàëò: 2015 îíû áàéäëààð 786 хүн нас барсан ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åýñ 60 òîõèîëäëîîð áóóðñàí áàéíà. Íèéò íàñ áàðàëòûí 19,0 õóâü íü ýìíýëýãò íàñ áàðñàí áà ¿¿íýýñ 31,5 õóâü íü õîíîã áîëîîã¿é íàñ áàðàëò áàéíà. Îñîë ãýìòëèéí íàñ áàðàëò ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åä 114 òîõèîëäîë á¿ðòãýãäýæ íèéò íàñ áàðàëòûí 13,5 õóâèéã ýçýëæ áàéñàí áîë ýíý îíû эхний 12 ñàðûí áàéäëààð îñîë ãýìòëýýñ øàëòãààëñàí íàñ áàðàëò 95 á¿ðòãýãäýæ íèéò íàñ áàðàëòûí 12,1 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. 10000 õ¿í àìä 7,5 áàéíà.

Õîðò õàâäðûí íàñ áàðàëò 206 òîõèîëäîë á¿ðòãýãäñýí áà ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åэс 8 тохиолдлоор буурсан áàéíà.10000 õ¿í àìä 16,3 íîîãäîæ áàéíà.Çóðàã 3.3. Íàñ áàðàëòûí ìýäýýëýë

2011 2012 2013 2014 2015

885 836 826 846786

202 194 176 160 14965 44 47 46 47

Нийт нас баралт Эмнэлэгт Хоног болоогүй

Íèéò íàñ áàðàëòûí òýðã¿¿ëýõ øàëòãààí: 10000 хүндэх нийт нас баралтын тэргүүлэх шалтгаан нь цóñíû ýðãýëòèéí òîãòîëöîîíû ºâ÷èí 25,3 хувийг, хàâäàð 16,3 хувийг, гàäíû øàëòãààíò ºâ÷ëºë 7,5 хувийг, тºðºõ òîéðíû ïåðèíàòàëü ¿åä ¿¿ñýõ çàðèì îåã 3,2 хувийг, хîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòýí òîãòîëöîîíû ºâ÷èí 2.9 хувийг, аìüñãàëûí òîãòîëöîîíû ýìãýã 2.8 хувийг тус тус эзэлж байна.

Íÿëõàñûí íàñ áàðàëò: Àéìãèéí õýìæýýíä 2015 îíд íÿëõàñûí ýíäýãäëèéí 70 òîõèîëäîë á¿ðòãýãäñýí íü 2014 îíîîñ 17 òîõèîëäëîîð өс÷, 1000 àìüä òºðºëòºíä 22,4 íîãäîæ áàéíà. Íÿëõàñûí ýíäýãäëèéí 62,9 õóâèéã íÿðàéí ýíäýãäýë ýçëýæ áàéãàà áºãººä 1000 àìüä òºðºëòºä 14,1 áàéíà. Íèéò ýíäýãäëèéí 55 òîõèîëäîë áóþó 78,6 õóâü íü ýìíýëýãò ýíäñýí áàéíà. Íýã õ¿ðòýëõ íàñàíäàà ýíäñýí õ¿¿õäèéí 65,7 õóâü íü ýðýãòýé, 34,3 ýìýãòýé õ¿¿õýä áàéíà. Çóðàã 3.4. Íялхасын нас áàðàëòûí ìýäýýëýë

2011 2012 2013 2014 2015

9383 76

537073

64 5740

55

20 19 19 13 15

0-1 íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë ýìíýëýãòãýðò

Зураг 3.5. Íÿëõñûí ýíäýãäëèéн øàëòãààí

Цусны улаан эс олширсоноос улбаалсан нярайн шарлалт

1,4%

Íÿðàéí àìüñãàëûí ãà÷ààë31,4%

íÿí òîäîðõîé áóñ õàòãàà28,6%

мөгөөрсөн хоолойн бусад төрөлх гажиг

1,4%

Өрцний өрний төрөлх ивэрхий

1,4%

нярайн уушигны бусад ба тодорхойгүй

атлектаз2,9%

Пренаталь үед үүссэн бусад өвөрмөц халдварт

өвчин1,4%

Пренаталь үеийн бусад тодорхойгүй өвөрмөц

халдвар1,4%

Хэт бага жинтэй төрөх3%

Бусад халдварт бус гастроэнтерит ба колит

1,4%

Төрөх үеийн бүтэлт5,7%

Ураг ба нярайн цусархагшилт өвчин

1,4%

Бусад тодорхойгүй шалтгаант нярайн

шарлалт1,4%

Хэд хэдэн тогтолцоог хамарсан эрхтэний

гажиг1,4%

Зүрхний таславчийн төрөлх гажиг

1,4%

Гэдэсний саажилт түгжрэл ба ивэрхийгүй

гэдэсний түгжрэл1,4%

Энцефалит, миелит ба энцефаломиелит

1,4%

Урагт хүчилтөрөгч дутах 2,9%

Ураг ба нярайн тархинд цус харвах / тодорхой

бус шатлгаант/1,4%

Улаан хоолойн цоргогүй битүүрэл1,4%

Нярайн тархины ишеми1,4%

Нярайн гэнэт эндэх хамшинж1,4%

Бусад бактерээр сэдээгдсэн төрөлх пневмони

1%

Äóíäàæ íàñëàëò: Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü íàñíû á¿ëýã äýõ íàñ áàðàëòûí êîýôôèöèåíòèéã ¿íäýñëýí òîîöñîí òóõàéí õ¿íèé öààøèä àìüäðàõ äóíäàæ õóãàöààãààð òîäîðõîéëîãäîõ ìºí õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã òîäîðõîéëîã÷ ãîë ¿ç¿¿ëýëò þì. ̺í äóíäàæ íàñëàëòààð óëñ îðíû õºãæëèéí áàéäëûã òîäîðõîéëäîã. Ýíý íü áóóðàé õºãæèëòºé óëñ îðíóóäàä ÍÍÁÊ-èéí ò¿âøèí ºíäºð áàéãààãààñ äóíäàæ íàñëàëò äîîãóóð áàéäàã. Ìàíàé àéìãèéí õóâüä äóíäàæ íàñëàëò 70.53 áîëæ, ºìíºõ îíîîñ 5.28 íàñààð уртассан áàéíà. 2004 îíû áàéäëààð Õºâñãºë àéìãèéí äóíäàæ íàñëàëò óëñûí äóíäàæààñ 4.26 æèëýýð áàãà áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä äóíäàæ íàñëàëòûí çºð¿¿ ààæìààð èõñýæ áàéгаа таагүй үзүүлэлт ажиглагдаж байна. Õ¿ñíýãò 3.6. Õ¿í àìûí äóíäàæ íàñëàëò

2011 îí 2012 îí 2013 он 2014 он 2015 он

Õºâñãºë 63.38

64.07 65.25 70.53 70.53

Óëñûí äóíäàæ

68.32 68.71 69.11 75.59 75.59

Äóíäàæààñ çºð¿¿

-4.94 -4.64 -3.86 -5.06 -5.06

ªÐÕ, ÀÌ Á¯ËÈÉÍ ÁÀÉÄÀ˪ðõ: Õºâñãºë àéìàãò 2015 îíû áàéäëààð Õàíãàéí á¿ñèéí íèéò ºðõèéí 23.4 õóâü áóþó 37773 ºðõ îðøèí ñóóæ, өрхийн ам бүлийн дундаж тоо 2015 онд 3.4 болсон áàéíà. 2015 îíä ºðõèéí àì á¿ëèéí äóíäàæ òîî óëñûí äóíäàæààñ 0.1 ïóíêòààð áàãà áàéíà.

ªðõèéí òîîã áàéðøëààð íü àâ÷ ¿çýõýä íèéò ºðõèéí 31.3% íü àéìãèéí òºâä, 21.2 % ñóìûí òºâä, 47.5 õºäººä àìüäàð÷ áàéãàà íü ìàíàé àéìãèéí èðãýäèéí äèéëýíõ íü ìàë ìàëëàí àìüäàðäàãòàé õîëáîîòîé þì.

2015 îíä ºðõèéí òîî өмнөх îíûõîîñ 1.8 õóâü áóþó 0.7 ìÿíãàí ºðõººð ºññºí áàéíà. Õ¿ñíýãò 4.1. Õºâñãºë àéìãèéí ºðõèéí òîî, ñóìààð

Ñóì2014 îí 2015 îí

Õîò Ñóìûí òºâ պ人 Õîò Ñóìûí òºâ պ人Àëàã-Ýðäýíý 267 632 272 633Àðáóëàã 221 950 221 974Áàÿíç¿ðõ 270 862 272 858Á¿ðýíòîãòîõ 192 976 196 1005Ãàëò 256 1220 262 1243Æàðãàëàíò 374 1073 373 1089Èõ-Óóë 399 799 385 809

Ðàøààíò 306 742 308 750Ðåí÷èíëõ¿ìáý 494 830 242 1114Òàðèàëàí 856 746 862 767Òîñîíöýíãýë 339 822 365 833Òºìºðáóëàã 230 986 235 983Ò¿íýë 405 719 435 746Óëààí-Óóë 409 725 405 741Õàíõ 503 298 497 304Öàãààí-Óóë 284 1222 289 1233Öàãààí-¯¿ð 292 436 308 442Öýöýðëýã 236 1079 233 1075×àíäìàíü-

ªíäºð306 586 306 587

Øèíý-Èäýð 252 758 249 760Õàòãàë 921 0 0 955 0 0̺ðºí 1152

40 0 118

370 0

Ýðäýíýáóëãàí 345 463 87 734Öàãààííóóð 235 243 250 249

Àéìãèéí ä¿í 12445 7471 17167 12792

7052 17929

Ãýðëýëò, öóöëàëò, ¿ð÷ëýëò: Ãýðëýëò íü õ¿í òºðëºõòíèé ãýð á¿ë áîëîõ ¿éë ÿâö, ò¿¿íèé ºñºëò, ººð÷ëºëòèéí õýìæýýã õàðóóëàõ áºãººä ºðõ íýãäýõ, ºðõ òóñãààðëàõ ¿éë ÿâöûã èëýðõèéëíý.Õ¿ñíýãò 4.2. Ãýðëýëò áà öóöëàëò, ¿ð÷ëýëò

2015 îíä 686 õîñ ãýðëýëòýý øèíýýð á¿ðòã¿¿ëñýí íü 2007 îíûõîîñ 2.3 дахин буюу 901 ãýðëýëòýýð, 2014 îíûõîîñ 13.3 õóâü áóþó 106 ãýðëýëòýýð тус тус буурсан áàéíà. 2015 онд гэрлэлтийн ерөнхий коэффициент 5.3 болж өмнөх оноос 0.9 пунктаар буурсан байна. 2015 îíä 92 õîñ ãýðëýëòýý öóöëóóëñàí áàéíà.

Хүснэгт 4.1.Гэрлэлт, цуцлалт, /1000 хүнд ногдох/, 1990-2015 он

ÎíÃýðëýë

òÖóöëàë

ò¯ð÷ëýë

ò2007 1587 91 1632008 1255 63 1572009 1446 147 1522010 416 143 1912011 648 138 1752012 714 108 1552013 849 181 1552014 792 115 1092015 686 92 124

1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 20150

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

9

7

5

9.3

3.4

4.3

4.5

6.7

6.25.3

1 0.1 0.1

1 1.1 1.20.9

1.4 0.90.7

Гэрлэлт Цуцлалт

2015 îíä àéìãèéí õýìæýýíä íèéò 124 õ¿¿õýä ¿ð÷ëýãäýæ 2014 оноос 15 үрчлэлт буюу 13.7 хувиар нэмэгдсэн байна. ¯ð÷ëýãäýæ áàéãàà õ¿¿õäèéã íàñíû á¿ëãýýð íü õàðâàë 3 õ¿ðòëýõ íàñàíäàà íèéò ¿ð÷ëýãäñýí õ¿¿õäèéí 64.5 õóâü íü ¿ð÷ëýãäñýí áàéíà.

Нийгэм, эдийн засаг хөгжиж, залуу үеийнхний боловсролын төвшин дээшлэх тутам тэдний анхны гэрлэлтийн дундаж нас хойшилж байдаг зүй тогтолтой. Орчин үеийн хүний нийгмийн амьдралын баталгаа болсон чанартай боловсрол эзэмшихэд ихээхэн цаг хугацаа шаардагдаж, энэ хирээр боловсролын өртөг нэмэгдсээр байна. Манай àéìãèéí хүн амын анхны гэрлэлтийн дундаж нас сүүлчийн 20 жилд эмэгтэйчүүä 2 насаар, ýðýãòýé÷¿¿ä 1 íàñààð хойшилсон нь гайхах зүйл биш юм. Анхны гэрлэлтийн дундаж нас 1989, 2000 оны хооронд 2 насаар нэмэгдсэн бол 2000, 2010 оны хооронд нэг насаар, сүүлийн 5 жилд эмэгтэйчүүдийн анхны гэрлэлтийн дундаж нас 1 насаар хойшилсон байна. Харин эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн анхны гэрлэлтийн дундаж насны ялгаа 2000 îíä 3 íàñ áàéñíàà 2010 îíû òîîëëîãîîð ойролцоогоор íýã нас, 2015 онд 2 нас áîëñîí áàéíà.

Çóðàã 4.2. Àíõíû ãýðëýëòèéí äóíäàæ íàñ, 1989, 2000, 2010, 2015 îí

1989 он 2000 он 2010 он 2013 он0

5

10

15

20

25

30

2425.7 26.1 25.6

21.3 22.7 22.7 24

Эрэгтэй Эмэгтэй

ªðõèéí àì á¿ëèéí áàéäàë: Íèéò ºðõèéí 22.0 õóâü áóþó 8342 ºðõèéã ãàíö áèå, ºðõ òîëãîéëñîí õ¿ì¿¿ñ эзэлж áàéíà. Èéì ºðõ¿¿äèéí 18.6 õóâèéã ýðýãòýé÷¿¿ä, 81.4 õóâèéã ýìýãòýé÷¿¿ä òîëãîéëæ áàéíà. Ãýðëýýã¿é òýðã¿¿íòýé ºðõ¿¿äèéí 61.3 õóâü áóþó 5115 íü 3 õ¿ðòýë àì á¿ëòýé, 29.5 õóâü áóþó 2461 íü 3-5 àì á¿ëòýé, 9.2 õóâü áóþó 776 ºðõ íü 6 áà ò¿¿íýýñ äýýø àì á¿ëòýé ºðõ¿¿ä áàéíà.Õ¿ñíýãò 4.3. ªðõ òîëãîéëñîí ãýð á¿ëã¿é õ¿íèé òîî, õ¿éñýýð, ñóìààð

Ñóì2014 2015

ýð ýì ýð ýìÀëàã-Ýðäýíý 86 284 117 301Àðáóëàã 70 250 50 292Áàÿíç¿ðõ 49 215 22 207Á¿ðýíòîãòîõ 12 200 11 211Ãàëò 17 131 18 133Æàðãàëàíò 52 147 50 143Èõ-Óóë 44 130 72 74Ðàøààíò 21 97 19 89Ðåí÷èíëõ¿ìáý 66 253 78 309Òàðèàëàí 102 292 109 276Òîñîíöýíãýë 51 200 84 244Òºìºðáóëàã 74 175 82 178Ò¿íýë 12 176 43 78Óëààí-Óóë 31 208 34 212Õàíõ 78 181 87 190Öàãààí-Óóë 5 266 7 55Öàãààí-¯¿ð 7 165 7 179Öýöýðëýã 52 166 53 162×àíäìàíà-ªíäºð 41 124 36 160Øèíý-Èäýð 38 122 42 105̺ðºí 525 2637 443 2974Ýðäýíýáóëãàí 43 119 69 158

Öàãààííóóð 55 83 21 58Àéìãèéí ä¿í 1531 6621 1554 6788

Ìîíãîë óëñûí ºðõèéí àì á¿ëèéí á¿òýö õ¿í àìûí ºñºëòòºé óÿëäàí ººð÷ëºãäñººð èðñýí áàéíàà. Ìàíàé àéìãèéí õóâüä ÷ ãýñýí ºðõèéí àì á¿ëèéí á¿òýö ººð÷ëºãäñººð èðñýí áàéíà. ªíäºð íàñòàí ãàíö áèå ºðõèéí òîî æèëýýñ æèëä ºñºæ, õàðèí õàìãèéí îëîí àì á¿ëòýé áóþó 8 áà ò¿¿íýýñ äýýø àì á¿ëòýé ºðõèéí á¿õ ºðõºä ýçëýõ õóâèéí æèí 2006 îíä 2.1%, 2007 îíä 1.7%, 2011 îíä 1.1%, 2012 онд 1.0%, 2013 онд 0,8% , 2015 онд 0.3 áîëæ, îëîí àì á¿ëòýé ºðõèéí òîî æèëýýñ æèëä áóóð÷ áàéãàà íü òºð çàñãààñ òºðºëòèéã óëàì ñàéí äýìæèõ çàéëøã¿é øààðäëàãà áèå áîëæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 4.4. ªðõèéí çàðèì ¿ç¿¿ëýëò, 2013-2015îí

2013 îí 2014 îí 2015 îíÃàíö áèå ºðõèéí òîî á¿ãä 2355 2295 2891

¯¿íýýñ: Ýðýãòýé ºíäºð íàñòàé ºðõèéí òîî 812 635 892

Ýìýãòýé ºíäºð íàñòàé ºðõèéí òîî 1543 1660 1999

2015 îíû áàéäëààð 18 õ¿ðòëýõ íàñíû õ¿¿õýäòýé, ãýð á¿ëã¿é 3868 өрх байгаагийн 59.6 хувь буюу 2307 нь 3 хүртэл хүүхэдтэй өрх байна. Энэ үзүүлэлт нь өмнөх оноос 2.4 хувь буюу 93 өрхөөр буурсан байна.

Á¿òýí áîëîí õàãàñ ºí÷èí õ¿¿õýä: 2015 îíä ºí÷èí õ¿¿õäèéí òîî 2137 áîëæ ºíãºðñºí îíûõîîñ 8.6 õóâèàð áóþó 199 õ¿¿õäýýð буурсан áàéíà. Íèéò ºí÷èí õ¿¿õäèéí 91.2 õóâü áóþó 1949 íü õàãàñ ºí÷èí, 8.8 õóâü áóþó 188 õ¿¿õýä á¿òýí ºí÷èí áàéíà.

Õ¿ñíýãò 4.5. Á¿òýí áîëîí õàãàñ ºí÷èí õ¿¿õäèéí òîî, 2009-2013îí

2010 îí 2011 îí 2012 îí2013 он 2014 он 2015

онÁ¿òýí ºí÷èí õ¿¿õýä 264 232 231 237 113 188Õàãàñ ºí÷èí õ¿¿õýä 2198 1992 2108

2120 2112 1949

Òàõèð äóòóó õ¿íèé òîî: 2015 îíû æèëèéí ýöýñò Õөвсгөл аймгийн хэмжээнд 5699 хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн á¿ðòãýãäñýí íü 2905 буюу 50.9 хувь нь төрөлхийн, үлдсэн 2794 буюу 49.1 хувь нь олдмол хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс байна. Нийт бэрхшээлтэй хүн амын 46.2 хувь нь эмэгтэйчүүд, 6.2 хувь нь 0-14 насны, 1.8 хувь нь 15-17 насны хүүхэд байна. 0-17 насны хөгжлийн бэрхшээлтэй нийт хүүхдийн 76.8 хувь нь төрөлхийн хөгжлийн бэрхшээлтэй байна.

Зураг 4.3. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тоо, 2015 он

Бүгд

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

2905 2791

Төрөлхийн Олдмол

Төрөлхийн хөгжлийн бэрхшээтэй хүмүүсийн дунд сэтгэцийн бэрхшээлтэй хүмүүс 25.2 хувь нь хамгийн өндөр, харин олдмол хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн дунд хөдөлгөөний бэрхшээлтэй хүмүүс 23.4 хувийг эзэлж байгаа нь хамгийн их байна. Ялангуяа төрөлхийн болоод сэтгэцийн бэрхшээлтэй хүн амын тоо их байгааг удамшлийн эмгэг, эх барихын болон төрөх үеийн хүндрэл зэрэг шалтгаанаар олон талаас нь нарийвчлан судлах шаардлагатай. Дараагийн анхаарал татаж байгаа асуудал нь төрөлхийн болоод сонсголын, ярианы, сэтгэцийн бэрхшээлтэй хүн амын хувь олдмол бэрхшээлтэй хүнийхээс харьцангуй их явдал юм. Хөгжлийн бэрхшээлийн төрлийг хэлбэрээр ангилж үзвэл сэтгэц, яриа, сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүсийн ихэнх хувь нь төрөлхийн, бусад хэлбэрүүдийн хувьд олдмол бэрхшээл давамгайлж байна.

Зураг 4.4. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тоо, төрөл, хэлбэрээр, хувиар, 2015 он

Харааны

Ярианы

Сонсгол

Хөдөлгөөний

Сэтгэц

Хавсарсан

Бусад

53.0

38.5

49.5

65.5

40.9

67.5

80.7

47.0

61.5

50.5

34.5

59.1

32.5

19.3

Олдмол Төрөлхийн

0-17 насны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн хувьд төрөлхийн сонсголын, ярианы, сэтгэцийн, харааны, хөдөлгөөний бэрхшээлтэй хүүхдийн хувь олдмол бэрхшээлтэй бэрхшээлтэй хүүхдийнхээс харьцангуй бага байна. Хөгжлийн бэрхшээлийн төрлийг хэлбэрээр ангилж үзвэл сэтгэц, сонсгол, хөдөлгөөний бэрхшээлтэй хүүхдүүд их байна.

Зураг 4.5. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн тоо, төрөл, хэлбэрээр, 2015 он

Харааны

Ярианы

Сонсгол

Хөдөлгөөний

Сэтгэц

Хавсарсан

Бусад

98

88

102

187

140

120

83

77

70

77

133

112

83

48

Олдмол Төрөлхийн

ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÃÈÉÍ ØÈËÆÈÕ ÕªÄªËêªÍ

Øèëæèõ õºäºë㺺í: 2015 онд øèëæèí èðýãñäийн тоо буурс, øèëæèí ÿâàã÷äûí òîî өссөн áàéíà. 2015 îíä Õºâñãºë àéìãààñ øèëæèí ÿâàãñäûí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü áóþó 55 õóâü íü Óëààíáààòàð õîò ëóó øèëæèí ÿâñàí áîë, 11.6 õóâü íü Îðõîí àéìàã ëóó øèëæèí ÿâñàí áàéíà.

Íèéò øèëæèí èðýãñäèéí äèéëýíõ íü ìºí ë Óëààíáààòàð õîò, Îðõîí àéìãààñ øèëæèí èðýãñýä áàéíà.Øèëæèõ õºäºë㺺íèé ººð÷ëºëò 2015 îíä 2014 îíòîé õàðüöóóëàõàä øèëæèí èðñýí èðãýäèéí òîî 58 õ¿íýýð буурч, øèëæèí ÿâàãñäûí òîî 244 õ¿íýýð өссөн áàéíà.

Çóðàã 5.1. Ìåõàíèê õºäºë㺺í, 2005-2015 îí

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

293221

485 659764

1419

728617

795743 874

18411529

1856

22772069

2864

1949

1438

2114

2358

2016

ШИлжин ирэгсэд Шилжин явагсад

Øèëæèí èðýëòèéí êîýôôèöåíò íü äýýðõ арван îíû äóíäæààð 6.8 áàéíà. ªºðººð õýëáýë òóõàéí арван æèëèéí äóíäæààð, Õºâñãºë àéìàãò îðøèí ñóóæ áàéãàà 1000 õ¿í àì òóòìûí 7 íü áóñàä àéìãààñ øèëæèí èðýãñýä áàéíà.

Øèëæèí ÿâàëòûí êîýôôèöåíòèéí арван æèëèéí äóíäàæ íü 15.7 áàéãàà íü òóõàéí æèë¿¿äèéí äóíäæààð àéìãèéí 1000 õ¿í àì òóòìûí 16 íü ººð àéìàã ëóó øèëæèí ÿâñàíûã èëýðõèéëæ áàéíà.

Õàðèí øèëæèõ õºäºë㺺íèé öýâýð êîýôôèöåíò íü 2005-2015 îíóóäàä á¿ãä ñºðºã óòãàòàé ãàðñàí áàãàà òóë ýäãýýð îíóóäàä àéìãèéí õ¿í àìûí øèëæèí ÿâàëò íü, øèëæèí èðýëòýýñýý èõ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

ÕÎÒÆÈËÒ, Õ¯Í ÀÌÛÍ ÍßÃÒÐÀËÕ¿í àìûí ñóóðüøèë

Хөвсгөл аймгийн сумууд нь газар зүйн уулархаг хангайн бүсэд оршдог, байгалийн баялаг улс орны нутаг дэвсгэрт жигд бус тархсан, уур амьсгал газар зүйн бүсүүдэд ялгаатай, эрс тэс байдаг зэргээс хамааран аймаг, сумдын хүн амын суурьшил, нягтралын төвшин өөр өөр байдаг билээ. Хүн амын суурьшлыг хот, хөдөө, бүс нутгаар тодорхойлох нь тухайн нутаг дэвсгэрийн нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийг гүнзгийрүүлэн судалж, бүс нутгийн болон орон нутгийн онцлогт тохирсон бодлого боловсруулах үндэс болно.

Хүн амын суурьшлын ерөнхий дүр төрх өнгөрсөн 10 жилийнхээс бага зэрэг өөрчлөгдсөн байна. Энэ нь төв суурин газар руу чиглэсэн шилжих хөдөлгөөн, ялангуяа

баруун бүсээс төвийн бүс, нийслэлд олон мянган хүн шилжсэн нь бүс нутгийн хүн ам сийрэгжихэд нөлөөлжээ

Хүн амын суурьшлыг бүсээр ангилж үзэхэд манай аймгийн нийт хүн амын 29.8% мөрөн хот, 70.8 % нь сум хөдөө орон нутагт оршин сууж байна. Хөвсгөл аймаãт хангайн бүсийн хүн амын 22,2 хувь нь амьдарч байна. 2013 онтой харьцуулахад 0,05 промилаар íýìýãäñýí байна. Энэ нь манай аймгийн шилжилт хөдөлгөөн хангайн бүстэй харьцуулахад харьцангуй бага байгааг харуулж байна.

Монгол Улсад сүүлчийн 20 гаруй жилд хотжих үйл явц улам бүр нэмэгдсээр байна. 2000 оноос хойш хөдөө аж ахуйд тохиолдсон ган, зуд зэрэг байгалийн гамшигт үзэгдэл малчдад хүндээр тусч, нийслэл болон бусад томоохон хот, аймгийн төврүү шилжих хөдөлгөөн нэмэгджээ. Хот, суурингууд нь эрүүл мэнд, боловсрол болон ахуйн үйлчилгээ, хамгийн гол нь ажлын байр олох найдвартай газар болж, хүмүүс ихээр татагдаж байгаа нь хотжих үйл явцыг улам бүр өргөжүүлсээр байна.

2000 îíû õ¿í àì, îðîí ñóóöíû òîîëëîãîîð Õºâñãºë àéìãèéí õ¿í àìûí 24,3% нь мөрөн хотод амьдардаг байсан бол 2015 онд 29.8% мөрөн хотод амьдарч байгаа нь хотжилт сүүлийн 15 жилд идэвхтэй явагдаж байгааг харуулж байна. Хүснэгт 6.1. Хүн амын тоо, өсөлт, хувиар, 2012, 2013 он

Байршил Хүний тоо 2015/2014

Дүнд эзлэх хувь2014 2015 2014 2015

Бүгд 126029 128159 101.7 100 100Хот 36969 38201 103.3 29.3 29.8Хөдөө 89060 89958 101.0 70.7 70.2

Хүн амын нягтрал

Улс төр, соёл, түүх, засаг захиргаа, цаг агаар, газар зүй зэрэг олон хүчин зүйлс хүн амын суурьшил, улмаар хүн амын нягтралд нөлөөлдөг. Бүс нутаг, аймаг, нийслэлийн хүн амын нягтралд хамгийн ихээр нөлөөлсөн хүчин зүйлсийн нэгд шилжих хөдөлгөөн орж байна.

Хөвсгөл аймгийн 1км2-т ногдох хүн ам нь 1.3 байгаа нь улсын дундажаас 0,7-аар бага байгаа нь манай аймгийн хүн ам харьцангуй сийрэг мөн нийт нутаг дэвсгэрийн ихэнх хувийг уулархаг тайга эзэлдэгтэй холбоотой.

Хүснэгт 6.2. Õºâñãºë àéìãèéí çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâсãýðèéí íýãæ, ñóìààð, 2015 îí

Багийн тоо

Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ Хүн амын нягтрал

Àéìãèéí ä¿í 125

101539.8 1.3Àëàã-Ýðäýíý 5 4502.9 0.7Àðáóëàã 6 3529.2 1.1Áàÿíç¿ðõ 5 4299.1 0.9

Á¿ðýíòîãòîõ 6 3768.6 1.1Ãàëò 5 3596.8 1.5Æàðãàëàíò 5 2549.2 2.0Èõ-Óóë 5 2023.8 2.0Ðàøààíò 5 1982.5 1.8Ðåí÷èíëõ¿ìáý 6 8448.3 0.6Òàðèàëàí 6 3430.7 1.7Òîñîíöýíãýë 5 2042.2 2.0Òºìºðáóëàã 5 2521.7 1.7Ò¿íýë 6 3577.3 1.1Óëààí-Óóë 5 10057.5 0.4Õàíõ 3 5498.7 0.5Öàãààí-Óóë 6 5866.3 0.9Öàãààí-¯¿ð 4 8735.3 0.3Öýöýðëýã 7 7451.6 0.6×àíäìàíü-ªíäºð 5 4487.5 0.7Øèíý-Èäýð 4 2053.6 1.6Õàòãàë 1 911.4 3.4̺ðºí 13 102.9 371.2Ýðäýíýáóëãàí 5 4694.4 0.6

Öàãààííóóð 2

5408.3 0.3

įÃÍÝËÒ

Õºâñãºë àéìàã íü íèéò 128159 õ¿í àìòàé, òýäãýýðèéí 38201 íü àéìãèéí òºâ ̺ðºí ñóìàíä, 63521 íü õºäººä, 26437 íü ñóìûí òºâ¿¿äýýð îðøèí ñóóäàã. 2015 îíû áàéäëààð íèéò õ¿í àìûí 63653 õ¿í áóþó 49.7 õóâü íü ýðýãòýé, 64506 õ¿í áóþó 50.3 õóâü íü ýìýãòýé õ¿í àì áàéíà. Õºâñãºë àéìàãò îðøèí ñóóæ áàéãàà 128159 õ¿í àì íü Ìîíãîë óëñûí íèéò õ¿í àìûí 4.2 õóâèéã ýçýëæ áàéíà

Аéìãèéí íèéò õ¿í àìûí òàë îð÷èì õóâü íü õºäººä îðøèí ñóóã÷èä áóþó ìàë àæ àõóé ýðõëýã÷èä áàéãàà áîë, 20.6 õóâü íü ñóìûí òºâ, 29.8 õóâü íü àéìãèéí òºâèéí ñóì áîëîõ ̺ðºí ñóìàíä àìüäàð÷ áàéíà.

Õºâñãºë àéìãèéí íèéò õ¿í àìûí 64.7 õóâü íü 35 õ¿ðòëýõ íàñíû çàëóó÷óóä áàéíà. Òîäðóóëáàë: Íèéò õ¿í àìûí 30.3 õóâü áóþó 38813 íü 0-14 íàñíû õ¿¿õýä, 63,9 õóâü áóþó 82925 íü 15-59 íàñíû õ¿ì¿¿ñ, 5.8 õóâü áóþó 6421 íü 60 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ºíäºð íàñòàí áàéíà.

Аéìãèéí õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë íü 2015 îíû áàéäëààð 51.4 õóâü áîëæ ºìíºõ îíîîñ 2.7 ôóíêòààð нэмэгдсэн áàéíà. ªºðººð õýëáýë õºäºëìºðèéí íàñíû 100 õ¿í á¿ð 51 õ¿íèéã òýæýýæ áàéãààãèéí 45 íü õ¿¿õýä, 6 íü õºäºëìºðèéí íàñ õýòýðñýí ºíäºð íàñòàí áàéíà.

Àéìãèéí õýìæýýíä 2015 îíû ýõíèé 12 ñàðûí áàéäëààð àìáóëàòîðèä íèéò 373216 ¿çëýã õèéãäñýíýýñ 28,6 õóâèéã óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýã, 47,2 õóâèéã ºâ÷íèé ó÷èð àìáóëàòîðèä, 12,9 õóâèéã èäýâõèòýé õÿíàëòûí ¿çëýã, 8,7 õóâèéã ãýðèéí èäýâõèòýé ¿çëýã, 2,6 õóâèéã ãýðèéí äóóäëàãûí ¿çëýã ýçýëæ áàéíà. Нийт үзлэгийн тоо өнгөрсөн оны мөн үеэс 122616 буюу 25.8 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна.

Ñòàöèîíàðò íèéò 27318 õ¿í õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëñýн ба äóíäàæ îð õîíîã 6.7, îðíû ýðãýëò 35.2, îðíû ôîíä àøèãëàëò 236.5, ôîíä àøèãëàëòûí õóâü 65.7 áàéíà.

Õºâñãºë àéìàãò 2015 îíû áàéäëààð Õàíãàéí á¿ñèéí íèéò ºðõèéí 23.4 õóâü áóþó 37773 ºðõ îðøèí ñóóæ, өрхийн ам бүлийн дундаж тоо 2015 онд 3.4 болсон áàéíà.

Íèéò ºðõèéí 22.0 õóâü áóþó 8342 ºðõèéã ãàíö áèå, ºðõ òîëãîéëñîí õ¿ì¿¿ñ эзэлж áàéíà. Èéì ºðõ¿¿äèéí 18.6 õóâèéã ýðýãòýé÷¿¿ä, 81.4 õóâèéã ýìýãòýé÷¿¿ä òîëãîéëæ áàéíà. Ãýðëýýã¿é òýðã¿¿íòýé ºðõ¿¿äèéí 61.3 õóâü áóþó 5115 íü 3 õ¿ðòýë àì á¿ëòýé, 29.5 õóâü áóþó 2461 íü 3-5 àì á¿ëòýé, 9.2 õóâü áóþó 776 ºðõ íü 6 áà ò¿¿íýýñ äýýø àì á¿ëòýé ºðõ¿¿ä áàéíà.

2015 îíä 686 õîñ ãýðëýëòýý øèíýýð á¿ðòã¿¿ëñýí байна.

2015 îíä ºí÷èí õ¿¿õäèéí òîî 2137 áîëæ ºíãºðñºí îíûõîîñ 8.6 õóâèàð áóþó 199 õ¿¿õäýýð буурсан áàéíà. Íèéò ºí÷èí õ¿¿õäèéí 91.2 õóâü áóþó 1949 íü õàãàñ ºí÷èí, 8.8 õóâü áóþó 188 õ¿¿õýä á¿òýí ºí÷èí áàéíà.

2015 îíû æèëèéí ýöýñò Õөвсгөл аймгийн хэмжээнд 5699 хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн á¿ðòãýãäñýí íü 2905 буюу 50.9 хувь нь төрөлхийн, үлдсэн 2794 буюу 49.1 хувь нь

олдмол хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс байна. Нийт бэрхшээлтэй хүн амын 46.2 хувь нь эмэгтэйчүүд, 6.2 хувь нь 0-14 насны, 1.8 хувь нь 15-17 насны хүүхэд байна. 0-17 насны хөгжлийн бэрхшээлтэй нийт хүүхдийн 76.8 хувь нь төрөлхийн хөгжлийн бэрхшээлтэй байна.