ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6

ΚΡΙΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΘΕΜΑ 4ο

Να παρουσιάσετε σε Power Point τα συμπεράσματα της συγκριτικής μελέτης της Φ.Κολίτση για τα έργα «Φόνισσα» και «Έγκλημα και τιμωρία» με βάση τον

τριπλό άξονα:Α) οι εκφάνσεις του κακού στον κόσμο και ο τρόπος αντιμετώπισής του από τον κεντρικό ήρωα του κάθε

έργου.Β) το θέμα του ιδεοληπτικού φόνου, του φόνου δηλ.

που διαπράττεται χωρίς προσωπικό κίνητρο.Γ) η σύγκρουση του ατόμου με την κοινότητα.

Α) οι εκφάνσεις του κακού στον κόσμο και ο τρόπος αντιμετώπισής

του από τον κεντρικό ήρωα του κάθε έργου.

Τοπαλίδης Θ.

Κακό: Παράγοντες στους οποίους θα αναζητήσουμε τις εκφάνσεις του και πώς αυτό παρουσιάζεται στα έργα

«Φόνισσα» και «Έγκλημα και Τιμωρία»:

1. Ποιος/τι φέρει το κακό;2. Πρόκειται για απρόσωπης ή προσωποποιημένης μορφής κακό;3. (εφόσον είναι πρωσοπ. κακό) είναι ένοχο ή διαπράττει «κακό» εν αγνοία του;4. Ποιος/τι αποδέχεται το κακό;5. Πρόκειται για εξωτερικό ή εσωτερικό κακό; (δηλαδή είναι κοινωνικό/φυσικό ή

ψυχικό/διανοητικό κλπ;)6. Πώς αντιμετωπίζεται το κακό από τον κεντρικό ήρωα; (ατομικά ή κοινωνικά και

αλλιώς, πολεμώντας το με το καλό –αντιθετικά- ή με το κακό –ομοιοπαθητικά-;)7. Ποια η συσχέτιση του κακού με το ζήτημα της θεοδικίας, και τέλος8. Τι θα επιτευχθεί με την εξολόθρευση του κακού; (κάτι ανθρωπιστικό/κοινωνικό,

ένα δηλαδή κοινό καλό, ή κάτι ατομικό/εκδικητικό, ένα δηλαδή όφελος για τον ίδιο τον ήρωα που νίκησε το κακό;)

Το κακό, με βάση τους παραπάνω παράγοντες, ξεχωριστά σε κάθε έργο:

Στο ντοστογιεφσκικό «Έγκλημα και Τιμωρία»:

1. Ποιος/τι φέρει το κακό;2. Πρόκειται για απρόσωπης ή προσωποποιημένης μορφής κακό;

3. (εφόσον είναι πρoσωπ. κακό) είναι ένοχο ή διαπράττει «κακό» εν αγνοία του;

1. Το κακό φέρει η γριά τοκογλύφος Αλιόνα2. Όπως άμεσα προκύπτει, πρόκειται για κακό

προσωποποιημένο στο πρόσωπο της τοκογλύφου

3. Παρομοίως εύκολο το συμπέρασμα πως η φορέας του κακού είναι ένοχος και δεν διαπράττει το κακό εν αγνοία της.

4. Ποιος/τι αποδέχεται το κακό;5. Πρόκειται για εξωτερικό ή εσωτερικό κακό; (δηλαδή είναι κοινωνικό/φυσικό ή

ψυχικό/διανοητικό κλπ;)

4. Αποδέκτες του κακού είναι οι απελπισμένοι φτωχοί πελάτες της τοκογλύφου, γενικότερα όμως μπορούμε να συμπεράνουμε πως το κακό εμφανίζεται με τη μορφή εκμετάλλευσης του «αδυνάτου» από τον «ισχυρό»

5. Ως κοινωνική αδικία/εκμετάλλευση εντάσσεται στο εξωτερικό κακό, εξελίσσεται ξεκάθαρα σε κοινωνικό πλαίσιο.

6. Πώς αντιμετωπίζεται το κακό από τον κεντρικό ήρωα; (ατομικά ή κοινωνικά και αλλιώς, πολεμώντας το με το καλό –αντιθετικά- ή με το κακό –ομοιοπαθητικά-;)

7. Ποια η συσχέτιση του κακού με το ζήτημα της θεοδικίας, και τέλος8. Τι θα επιτευχθεί με την εξολόθρευση του κακού; (κάτι ανθρωπιστικό/κοινωνικό, ένα

δηλαδή κοινό καλό, ή κάτι ατομικό/ εκδικητικό, ένα δηλαδή όφελος για τον ίδιο τον ήρωα που νίκησε το κακό;)

6. Ο ήρωας ενεργεί ατομικά, παίρνει δηλαδή την κατάσταση στα χέρια του. Μάλιστα πολεμάει το κακό ομοιοπαθητικά· ο φόνος της γριάς είναι επίσης κακό, βαρύτερο κιόλας από την απάτη/εκμετάλλευση.

7. (Δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο για το «ΕκΤ» από τη Φ. Κολίτση)

8. Στόχος είναι το γενικότερο κοινό καλό (κοινωνικός/ανθρωπιστικός), όφελος δηλαδή θα έχει το «αθωότερο» κοινωνικό σύνολο. Προτάσσεται το συμφέρον των πολλών απέναντι σ’ αυτό του ενός.

Στην παπαδιαμαντική «Φόνισσα»

1.Ποιος/τι φέρει το κακό;2.Πρόκειται για απρόσωπης ή προσωποποιημένης μορφής κακό;

3.(εφόσον είναι προσωπ. κακό) είναι ένοχο ή διαπράττει «κακό» εν αγνοία του;4.Ποιος/τι αποδέχεται το κακό;

1) και 2) Απρόσωπο είναι το κακό. Φορείς του είναι οι κοινωνικές αντιλήψεις/αξίες και οι θεσμοί, αλλά και η μοίρα των γυναικών της εποχής εκείνης.3) Η «κοινωνία» φέρει κακό μέσω των αντιλήψεων που μεταφέρει. Δεν μπορεί όμως να θεωρηθεί ότι σκόπιμα συμβαίνει αυτό4) Αποδέκτες του κακού είναι οι γυναίκες και τα κορίτσια, λόγω της μοίρας την οποία είναι προδιαγεγραμμένο να έχουν.

5.Πρόκειται για εξωτερικό ή εσωτερικό κακό; (δηλαδή είναι κοινωνικό/φυσικό ή ψυχικό/διανοητικό κλπ;)

6.Πώς αντιμετωπίζεται το κακό από τον κεντρικό ήρωα; (ατομικά ή κοινωνικά και αλλιώς, πολεμώντας το με το καλό –αντιθετικά- ή με το κακό –ομοιοπαθητικά-;)

5. Αρχικά θεωρείται το κακό εξωτερικό, μιλάμε δηλαδή για κοινωνικό πρόβλημα. Κατ’ επέκταση όμως, μάλλον εσωτερικεύεται· έχει να κάνει με ηθικό θέμα και μάλιστα, έτσι όπως εξελίσσεται η αντιμετώπισή του, με θέμα καθαρά βασισμένο στη λογική της ηρωίδας.

6. Και εδώ, η ηρωίδα παίρνει, ατομικά, την κατάσταση στα χέρια της.Το κακό πολεμάται ομοιοπαθητικά, με ένα άλλο κακό ( ίσως περισσότερα…), το οποίο είναι, ομοίως με το «ΕκΤ», φόνος. Ωστόσο, υπάρχει μια ιδιοτροπία: η ηρωίδα, αφού δεν μπορεί να βλάψει το φορέα του κακού, βλάπτει τα ίδια τα θύματα του, προκαλώντας σ’ αυτά κακό! (περισσότερα στην παράγραφο 8)

7.Ποια η συσχέτιση του κακού με το ζήτημα της θεοδικίας, και τέλος8.Τι θα επιτευχθεί με την εξολόθρευση του κακού; (κάτι ανθρωπιστικό/κοινωνικό,

ένα δηλαδή κοινό καλό, ή κάτι ατομικό/εκδικητικό, ένα δηλαδή όφελος για τον ίδιο τον ήρωα που νίκησε το κακό;)

7. Εδώ υπάρχει συσχέτιση με το ζήτημα της θεοδικίας. Η γριά Χαδούλα επιστρατεύει μια δική της λογική, βασίζεται στη δική της εμπειρία ως θύμα του κακού και θεωρεί το Θεό, αρωγό της προσπάθειάς της και του εαυτού της, συνεργό στο έργο Του. Θεωρώντας, λοιπόν, το θάνατο ως καλό, εκλαμβάνει ως θεϊκή επιθυμία για απόδοση δικαιοσύνης τις πράξεις της και παίρνει αυτοπεποίθηση για να συνεχίσει από την αίσθηση συμμετοχής στο «δίκαιο» σχέδιο του Θεού.

8. Παρότι προκαλεί βαρύτερο κακό (κατά την κοινή λογική, η ζωή αξίζει περισσότερο από το θάνατο) στα θύματα του κοινωνικού κακού, η ηρωίδα στοχεύει στο καλό και τη λύτρωση των θυμάτων της και των οικογενειών τους, ακόμη κι αν η λύτρωση υπάρχει μόνο στη δική της λογική. Επιπλέον, δεν μπορούμε να μιλήσουμε ούτε για γενικό κοινό καλό (μια και δεν θα «κερδίσει» παρά μόνο μια στοχοποιημένη κοινωνική ομάδα) ούτε και τόσο για προσωπική εκδίκηση, αφού στο μυαλό της έχει πάντα πως κάνει το σωστό.

Να προσέξουμε όμως πως και στις δύο περιπτώσεις, κυρίως στη δεύτερη, η δράση απέναντι στο κακό, είναι υβριστική. Στη «Φ.» μάλιστα, είναι και παράλογη. Βλάπτονται δηλαδή ανθρώπινες ζωές, τη στιγμή που το δικαίωμα για μια τέτοια ενέργεια δεν το έχει κανείς άνθρωπος, όσο αδικημένος και να νιώθει. Παράλογη η αντιμετώπιση του κακού στη «Φ.» διότι, όχι μόνο γίνεται μέσω φόνων, αλλά και επειδή αυτοί οι φόνοι βαφτίζονται λυτρωτικοί και γίνονται με την υποτιθέμενη συναίνεση του Θεού, πράγμα που ίσως θέτει και μια αμφισβήτηση της δικαιοσύνης Του.

Β) το θέμα του ιδεοληπτικού φόνου, του φόνου δηλ. που διαπράττεται

χωρίς προσωπικό κίνητρο.Στυλιανίδου Α.

Έγκλημα και Τιμωρία

Έγκλημα και Τιμωρία (ΓΕΝΙΚΑ)

Στο «Έγκλημα και τιμωρία» ο πρωταγωνιστής είναι ένας φτωχός πρώην φοιτητής της νομικής, ο Ρόντια Ρομάνοβιτς Ρασκόλνικοβ. Σχεδιάζει και εκτελεί τον πρώτο φόνο μιας γριάς τοκογλύφου, Αλιόνας Ιβάνοβνα. Στη συνέχεια διαπράττει και δεύτερο φόνο, που δεν είναι προσχεδιασμένος, της νεότερης αδελφής της Αλιόνας, Λιζαβέτας, που εμφανίζεται απρόσμενα την ώρα του φόνου.

«Έγκλημα και τιμωρία» συμπεράσματα:

Στο ΕκΤ οι χαρακτήρες υποφέρουν από σωματικό ή ψυχικό πόνο. Πριν διαπράξει τον φόνο ο Ρασκόλνικοβ γράφει μια εργασία που δημοσιεύεται στον «Περιοδικό Λόγο», με τίτλο «Περί τον Εγκλημάτων». Στο κείμενο αυτό κατηγοριοποιεί τους ανθρώπους σε «κοινούς» και «εξαιρετικούς». Οι απόψεις του στοιχειοθετούν μια θεωρητική θεμελίωση του εγκλήματος. Με αυτά του τα λόγια θεωρεί ότι, ένα «τόσο δα μικρό έγκλημα» θα ισορροπηθεί από τις «χιλιάδες καλές πράξεις» που θα επακολουθήσουν. Ο δεύτερος φόνος που διαπράττει όμως δεν είναι προμελετημένος και αποκαλύπτει ταπεινά ανθρώπινα κίνητρα εφόσον διαπράττεται για να μην αποκαλυφθεί ο πρώτος φόνος. Η πράξη αυτή θα αποτελέσει μια ρωγμή στο ‘’τέλειο’’ σχέδιό του και θα παίξει σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα μεταστροφή του. Στο έργο υπάρχει σαφής κοινωνικός στόχος, αλλά και ιδεολογική-φιλοσοφική αναζήτηση.

Φόνισσα

Φόνισσα (ΓΕΝΙΚΑ)Στη «Φόνισσα» κεντρική ηρωίδα είναι η γριά Χαδούλα, σύζυγος του Γιάννη του Φράγκου, η οποία πνιγεί στην κούνια της την νεογέννητη εγγονή της και στη συνέχεια δολοφονεί τρία ακόμα μικρά κορίτσια. Πνίγει στη στέρνα του σπιτιού τους τα δυο ανήλικα αδέλφια, την Αρετούλα και τη Μυρσούδα, κόρες του Γιάννη, του περιβολά, και στο τέλος πνίγει το νεογέννητο και άρρωστο κοριτσάκι του Γιάννη του Λυρίγκου.

«Φόνισσα» συμπεράσματα:Η Φραγκογιαννού για να δικαιολογήσει το παράλογο έγκλημα της αναζητά τη θρησκευτική στήριξη και δικαιολόγηση. Βασίζει τις σκέψεις της σχετικά με το ζήτημα στη θεοδικία. Πιστεύει ότι τα κορίτσια δεν θα έπρεπε να γεννιούνται γιατί έρχονται στον κόσμο για να βασανίζουν και να βασανιστούν. Προσπαθώντας να αντιμετωπίσει το κακό, το μυαλό της οδηγείται στην εκτέλεση αποτρόπαιων φόνων. Η ηρωίδα υποστηρίζει ότι την έστειλε ο Θεός κάτι που το αναφέρει συχνά στο κείμενο. Μάλιστα πριν τον διπλό φόνο νηστεύει κατά τη Σαρακοστή και επειδή νιώθει τύψεις για τον πνιγμό της εγγονής της επισκέπτεται το εκκλησάκι του Αϊ-Γιάννη και ζητά ένα σημάδι.

«Φόνισσα» συμπεράσματα:Θεϊκό σημάδι, για τη «Φόνισσα», είναι τα δύο κορίτσια που παίζουν δίπλα στη στέρνα του σπιτιού τους. Μετά το Πάσχα η Φραγκογιαννού, πλένοντας ρούχα στην κοινή αυλή, αφήνει αβοήθητη τη μικρή Ξενούλα να πέσει και να πνιγεί στο πηγάδι. Έτσι παρευρίσκεται και στον τέταρτο φόνο πιστεύοντας πάλι ότι ο Θεός εισακούει τις προσευχές της. Κατά την άποψή της όλα γίνονται κατόπιν θεϊκής εντολής για το ‘’κοινό καλό’’.

Θεματικός άξονας και των δυο έργων είναι το έγκλημα, ένα έγκλημα που θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε ιδεοληπτικό, εφόσον οφείλεται σε μια έμμονη ιδέα, σε μια ιδεοληψία του ήρωα ή της ηρωίδας. Ο φόνος διαπράττεται μετά από νύχτες βασανιστικής αγρύπνιας ή μετά από έντονο φιλοσοφικό στοχασμό και προσεκτικό σχεδιασμό χωρίς να υπάρχει προσωπικό κίνητρο ή αποκόμιση υλικού συμφέροντος.

Γενικά συμπεράσματα και για τα δυο:

1.Παπαδιαμάντης: ΟΙ φόνοι γίνονται εξαιτίας διανοητικής σύγχυσης και τρέλας.

2. Ντοστογιέφσκι: Οι φόνοι γίνονται εξαιτίας της ψυχολογικής ιδιαιτερότητας και της φιλοσοφικής θεώρησης του ήρωα.

Γ) η σύγκρουση του ατόμου με την κοινότητα.

Τοπαλίδης Θ.

Άνθρωπος και κοινότητα: Παράγοντες μέσα από τους οποίους θα αναζητηθούν τα αποτελέσματα των πράξεων των ηρώων

στις σχέσεις τους με την κοινότητα:

1. Η φύση των ηρώων2. Οι σχέσεις τους με τους γονείς και μετέπειτα οι

σχέσεις τους γενικά με τους συνανθρώπους τους3. Ο ψυχισμός, οι εσωτερικές ανησυχίες μετά τις

πράξεις τους4. Ο ρόλος του Θεού5. Η επίτευξη ή όχι της επανένταξης και η μετάνοια.

Η σύγκρουση του ατόμου με την κοινότητα, όπως παρουσιάζεται σε κάθε έργο ξεχωριστά, με βάση τους παραπάνω άξονες:

Στο ντοστογιεφκικό «Έγκλημα και Τιμωρία»:

1. Η φύση των ηρώων2. Οι σχέσεις τους με τους γονείς και μετέπειτα οι σχέσεις τους γενικά με τους

συνανθρώπους τους3. Ο ψυχισμός, οι εσωτερικές ανησυχίες μετά τις πράξεις τους

1. Διχασμένος παρουσιάζεται ο ήρωας και ικανός για πράξεις μεγάλου καλού αλλά και αντίθετες, παράγοντας που θα επηρεάσει το μετέπειτα ψυχισμό του.

2. Έχει δεχτεί ένα περίσσευμα αγάπης από την οικογένειά του, εκτός από τον ανύπαρκτο στο έργο πατέρα. Ταυτόχρονα αναπτύσσει έντονους δεσμούς με συνανθρώπους του, οι οποίοι τελικά θα είναι και αυτοί που θα τον βοηθήσουν να «επανέλθει στη ζωή».

3. Αυτό το τελευταίο αντιπαρέρχεται στην αρχική του κατάσταση, την αποξένωση από τον ίδιο του τον εαυτό, την τρέλα. Ενώ επιθυμεί την επιβράβευση για την δίκαιη πράξη του, τελικά αυτοπροδίδεται, καταρρέει ψυχοσωματικά και οδεύει προς το χειρότερο. Οι σχέσεις που αναπτύσσει αργότερα είναι, όπως προείπαμε, αυτές που θα συμβάλλουν στην «ανάσταση» της ψυχής του.

4. Ο ρόλος του Θεού5. Η επίτευξη ή όχι της επανένταξης και η μετάνοια.

4. Οι ανθρώπινες σχέσεις που ανέπτυξε, αλλά και η ανάγκη για μετάνοια, δεν θα μπορούσαν να μη συμβαδίζουν με πίστη στο Θεό και ελπίδα για το μέλλον.

5. Μετά την κατάσταση που τον έφερε στα όριά του, στο σημείο μηδέν, ο ήρωας του διηγήματος, καταφέρνει σταδιακά να βρει το δρόμο για τον εαυτό του, την αλλαγή σκέψης, την αληθινή μετάνοια για τις πράξεις του, για την οποία γνωρίζει και ανταμοιβή, υφιστάμενος «ελαφριά» ποινή για το έγκλημά του, και εν τέλει στη λύτρωση, αφού και πάλι ελεύθερα (όπως και στο φόνο) επιλέγει τη συνύπαρξη μέσα από αληθινές σχέσεις.

Στην παπαδιαμαντική «Φόνισσα»:

1. Η φύση των ηρώων2. Οι σχέσεις τους με τους γονείς και μετέπειτα οι σχέσεις τους γενικά με

τους συνανθρώπους τους

1. Και εδώ η ηρωίδα είναι μάλλον διχασμένη σ’ ό, τι αφορά τη φύση της. Είναι θεραπεύτρια και φόνισσα ταυτόχρονα, έχει δύο πλευρές ο χαρακτήρας της.

2. Αυτό είναι και το σημείο στο οποίο υπάρχει η διαφορά και επηρεάζει όλη τη μετέπειτα συμπεριφορά της. Τεράστια η έλλειψη αγαπητικής σχέσης για την ηρωίδα από τη μάνα της κατά την παιδική της ηλικία, η οποία έλλειψη συνεχίζει στην ενήλικη ζωή της. Εξαιτίας αυτού επηρεάζεται η δυνατότητα ελεύθερης βούλησης της ηρωίδας και αφαιρείται η επιλογή του «σχετίζεσθαι».

3. Ο ψυχισμός, οι εσωτερικές ανησυχίες μετά τις πράξεις τους4. Ο ρόλος του Θεού

5. Η επίτευξη ή όχι της επανένταξης και η μετάνοια.

3. Το έγκλημα αλλά και η «λογική» της, την φέρουν εντελώς εκτός του συνόλου της κοινωνίας. Πλέον δεν έχει μπροστά της δρόμο επιστροφής και τρελαίνεται, παρανοεί, ενώ τα θύματά της την επισκέπτονται στον ύπνο της. Η λογική, όπως την έχει διαμορφώσει, της έχει δημιουργήσει μη-αναστρέψιμα αισθήματα, αποκόπτοντας τις γέφυρες επανένταξης στην κοινωνία, και παρότι, αρκετές φορές σκέφτεται τη μετάνοια (εξομολόγηση), εν τέλει δεν την κάνει πράξη ποτέ.

4. Στη λογική της Χαδούλας, ο Θεός συναινεί στο έργο της, αναγνωρίζοντάς το ως λυτρωτικό. Ένα απαραίτητο για την ηρωίδα «κίνητρο» να συνεχίσει, κάτι που θέτει ίσως και σε αμφιβολία τη θεϊκή δικαιοσύνη.

5. Η μετάνοια, αν και, όπως προείπαμε, τίθεται ως ενδεχόμενο, δεν ολοκληρώνεται. Η μη-επανένταξη και η ολική αποξένωση επιφέρουν το θάνατο. Ένα θάνατο εντελώς μοναχικό, που αποτελεί φυσικό αποκορύφωμα όλης της ζωής της ηρωίδας.

Εργασία: - Άννα Στυλιανίδου,

- Θεόδωρος Τοπαλίδης

ΤΕΛΟΣ