enablebih.orgenablebih.org/doc_ppdm_stem/stem/bos/onpp bos/bos-onpp-fiz.pdfenablebih.org

Nacrt Operativnog nastavnog plana i programa (ONPP) za STEM kompetencije zasnovanog na ZJNPP definiranoj na ishodima učenja FIZIKA

Sarajevo, 2018

Nacrt Operativnog nastavnog plana i programa (ONPP) za STEM kompetencije zasnovanog na ZJNPP definiranoj na ishodima učenja – FIZIKA

Save the Children vjeruje da svako dijete zaslužuje budućnost. U zemljama sjeverozapadnog Balkana radimo svaki dan kako bismo za djecu osigurali zdrav početak života, priliku za učenje i zaštitu od nasilja. Kada se pojave krize i kada su djeca najranjivija, mi smo uvijek među prvima koji dođu pomoći i među posljednjima koji odlaze. Mi osiguravamo da se odgovori na specifične potrebe djece i da se njihov glas čuje. Postižemo dugotrajne rezultate za milione djece, uključujući onu djecu do koje je najteže doći. Dajemo sve od sebe za djecu - svaki dan i u vrijeme kriza – transformišući njihove živote i budućnost koja je pred nama.

© Save the Children 2018

Izdavač: Save the Children International, Sarajevo

Voditeljica projekta: mr.sc. Tatjana Slijepčević

Autor: prof. Lamija Tanović

Uži stručni tim: prof.dr. Muharem Avdispahić dr.h.c.; dr. John Y. Baker; dr. Richard Di Dio; dr. Steven L. Kramer; mr. Vivian Loewenstern; prof.dr. Lada Lukić Bilela; prof.dr. Milka Maksimović; mr.sc. Bates Mandel; doc.dr. Dragan Matić; mr. F. Joseph Merlino; prof.dr. Lejla Miller; prof.dr. Saša Mrdović; prof.dr. Edina Muratović; dr.sc. Marija Naletilić; prof.dr. Rahman Nurković; dr. Deborah Pomeroy; prof.dr. Lejla Smajlović; dr. David L. Smith

Institucije koje su podržale projekat: Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine, Agencija za predškolsko, osnovno i srednje obrazovanje (APOSO), Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta (HEA), Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske, Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke, Odjeljenje za obrazovanje Vlade Brčko distrikta Bosne i Hercegovine, Ministarstvo za obrazovanje, mlade, nauku, kulturu i sport Bosansko-podrinjskog kantona, Ministarstvo prosvjete, znanosti, kulture i športa Hercegovačko-neretvanskog kantona, Ministarstvo za obrazovanje, nauku i mlade Kantona Sarajevo, Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta Srednjobosanskog kantona, Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta Tuzlanskog kantona, Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta Unsko-sanskog kantona, Ministarstvo obrazovanja, znanosti, kulture i športa Zapadnohercegovačke županije, Ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i sport Zeničko-dobojskog kantona, Ministarstvo prosvjete, znanosti, kulture i športa Županije Posavske, Ministarstvo znanosti, prosvjete, kulture i športa Hercegbosanske-županije, Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Sarajevu, Fakultet prirodoslovno-matematičkih i odgojnih znanosti Sveučilišta u Mostaru

Članovi/ce Savjetodavnog odbora projekta: mr. Amira Borovac; dr.sc. Nikola Čiča; mr.sc. Nefiza Dautović; Nada Dujković, prof.; mr.sc. Bernadeta Galijašević; Alija Grabovica, prof.; prof.dr. Enver Halilović; Adnan Husić; dr.sc. Goran Karanović; Ana Kordić, dipl.ing; Mate Križanac, dipl.ing.; mr.sci Refija Kulašin; Slavica Kuprešanin, prof.; mr.sc. Mara Matkić; Munevera Selmanović; mag.spec.dplc. Maja Stojkić; Albijana Trnavci

Članovi/ce STEM radne grupe: mr. Amira Borovac; doc.dr.sc. Nevzudin Buzađija; dip.ing. Mate Ćuk; mr.sc. Nefiza Dautović; mr Gordana Dukić; Alija Grabovica, prof.; Muvedeta Jusufbegović, prof.; mr.sc. Alden Kajtaz; Adisa Kešetović, prof.; Radmila Kocić-Ćućić, prof.; Adnan Kreso, dipl. defektol.; Mate Križanac, dipl.ing.; Aleksandra Krstović, OSCE misija u BiH; Milijana Lale, dipl.ecc; Milan Ljubojević, prof.; Vanja Macanović, prof.; mr.sc. Dika Makota; doc.dr. Amela Medar; Sandra Medić, prof; Marina Mihalj, prof.; mr.sc. Aldiana Nuhanović; Dino Pobrić, prof.; Aleksandra Puhalić, dipl.ing.; mr.sc. Almir Sivro; MSc. Edin Strukan; Denis Suljendić, prof.; Danica Vasilj, prof.; doc.dr.sc. Tomislav Volarić; Fikret Vrtagić, prof.; prof.dr.sc. Meliha Zejnilagić-Hajrić

Projektni tim: Fatima Smajlović, direktorica za razvoj i kvalitet programa Tatjana Slijepčević, projektna menadžerica Gena-Sanja Handžar, projektna koordinatorica Maja Čvoro, projektna asistentica

Lektori/ce: Indira Buljubašić, prof; Namir Ibrahimović, prof; Jasminka Nalo, prof.; Dijana Pupić-Šahinpašić, prof.; Adila Salibašić, prof.; Velida Tinjak, prof.

Grafički dizajn: Mirza Selimović

Ova publikacija urađena je u okviru projekta „Unapređenje osnovnog učenja i obrazovanja u Bosni i Hercegovini – ENABLE BiH“, čiju je realizaciju podržala Američka agencija za međunarodni razvoj (USAID).

Ova publikacija je omogućena uz velikodušnu podršku američkog naroda kroz Američku agenciju za međunarodni razvoj (USAID). Sadržaj ove publikacije je odgovornost Save the Children-a i nužno ne odražava stavove USAID-a ili vlade Sjedinjenih Američkih Država.

Sva prava su zadržana. Sadržaj ove publikacije se može slobodno koristiti ili kopirati u nekomercijalne svrhe, uz obavezno navođenje izvora.

Napomene:

• Izrazi koji su napisani u samo jednom gramatičkom rodu odnose se podjednako na ženski i muški rod.

• Za izradu dokumenta korišteni su zvanični zvanični dokumenti Agencije za predškolsko, osnovno i srednje obrazovanje - Zajedničke jezgre nastavnih planova i programa definisane na ishodima učenja, a koje su relevantne za STEM discipline

Zajedno možemo učiniti više. Recite nam šta mislite o našem radu! [email protected]

Save the Children za sjeverozapadni Balkan Ljubljanska 16, Sarajevo, Bosna i Hercegovina Tel: +387 (33) 290 671; Fax: +387 (33) 290 675 [email protected]

nwb.savethechildren.net

savethechildrennwb

scnwb

savethechildrennwb

SavethechildrenNWB

CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 371.214:53]:373.3/.5(497.6)

TANOVIĆ, Lamija Nacrt Operativnog nastavnog plana i programa (ONPP) za STEM kompetencije zasnovanog na ZJNPP definiranoj na ishodima učenja - fizika / [autor Lamija Tanović ; voditeljica projekta Tatjana Slijepčević]. - Sarajevo : Save the Children International, 2018. - 241 str. ; 30 cm Tekst na bos. jeziku.

ISBN 978-9926-462-02-4

COBISS.BH-ID 26562566

6 7Nacrt Operativnog nastavnog plana i programa (ONPP) za STEM kompetencije zasnovanog na ZJNPP definiranoj na ishodima učenja – FIZIKA


Sadržaj

Kratice 7

Uvod 8

Riječ autorice/a 10

Kraj 9. razreda (14,15 god.) 13

Kraj srednjoškolskog odgoja i obrazovanja (18,19 god.) 115

KraticeAPOSO – Agencija za predškolsko, osnovno i srednje obrazovanje

ATP – Adenozin trifosfat

BiH – Bosna i Hercegovina

CT – Eng: Computer Tomography (kompjuterska tomografija)

ENABLE – (Enhancing and Advancing Basic Learning and Education) Unapređenje osnovnog učenja i obrazovanja

EU – Evropska unija

EZZ – Ekonomija zasnovana na znanju

FBiH – Federacija Bosne i Hercegovine

GIS – Geografski informacioni sistem

GPS – Sistem za određivanje pozicije na Zemlji

HEA – (Agency for Development of Higher Education and Quality Assurance) Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta

ICT – Eng: Information – Communication Technologies

IKT – Informaciono-komunikacione tehnologije

IU – Ishodi učenja

KBE – Ekonomija bazirana na znanju (eng: Knowledge Based Economy)

MRI – Eng: Magnetic Resonance Imaging (Magnetna rezonantna tomografija)

m, V, T – Masa, volumen, temperatura

NMR – Eng: Nuclear Magnetic Resonance (Nuklearna magnetna rezonanca)

NVO – Nevladina organizacija

NWB – (Northwest Balkans) Sjeverozapadni Balkan

ONPP – Operativni nastavni plan i program

PET – Eng: Positron Emission Tomography (Tomografija pozitronskom emisijom)

PISA – (Program for International Student Assessment) Program za međunarodnu procjenu učeničkih postignuća

PPDM – Pedagogija – Psihologija – Didaktika - Metodika

PSE – Periodni sistem elemenata

RS – Republika Srpska

SC – Save the Children

SI – Fra: Système International - Internacionalni sistem (jedinica)

Skup C – Skup kompleksnih brojeva

Skup R – Skup realnih brojeva

SOP – Savjetodavni odbor projekta

STEM – (Science, Technology, Engineering and Mathematics) Prirodne nauke, tehnologija, inžinjerstvo i matematika

TIMSS – (Trends in International Mathematics and Science Study) Međunarodno testiranje trendova u matematici i prirodnim naukama

ToT – (Training-of-Trainers) Trening za trenere

USAID – (United States Agency for International Development) Američka agencija za međunarodni razvoj

ZJNPP – Zajednička jezgra nastavnih planova i programa

21PSTEM – (The 21st Century Partnership for STEM Education)



UvodZNANJE I PRIMJENA PRIJE SVEGA!

Save the Children desetljećima kontinuirano djeluje u pravcu unapređenja pristupa, kvaliteta i primjenjivosti obrazovanja SVE djece na globalnom, regionalnom i nivou Sjeverozapadnog Balkana (Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Srbija).

U dijelu podrške kvaliteta obrazovanja i primjene stečenih znanja i kompetencija, Save the Children je od 2000. godine strateški partner ključnim obrazovnim vlastima i institucijama u Bosni i Hercegovini. Kroz partnerski pristup, od 2009. podržavamo Agenciju za predškolsko, osnovno i srednje obrazovanje BiH, nadležna ministarstva obrazovanja i pedagoške zavode u BiH u definisanju i primjeni ZJNPP zasnovanih na ishodima učenja, te u iniciranju revizije nastavnih planova i programa i usklađivanju sa novodefinisanom ZJNPP. Putem sveobuhvatnog djelovanja i podrške, u periodu od 2012 - 2016. Save the Children je podržao definisanje ZJNPP zasnovane na ishodima učenja za matematičko i umjetničko obrazovno područje i prirodne nauke (fizika, biologija, hemija i geografija). Dodatno, od 2013. do danas Save the Children paralelno podržava obrazovne profesionalce u primjeni ZJNPP zasnovane na ishodima učenja (ZJNPP-a za bosanski jezik, hrvatski jezik i srpski jezik definisana na ishodima učenja, ZJNPP-a za matematičko područje zasnovana na ishodima učenja) diljem Bosne i Hercegovine.

U septembru 2016. godine organizacija Save the Children je započela s realizacijom projekta Unapređenje osnovnog učenja i obrazovanja u Bosni i Hercegovini / Enhancing and Advancing Basic Learning and Education in Bosnia and Herzegovina (ENABLE - BiH), kojeg podržava Agencija za međunarodni razvoj SAD-a (USAID) s ciljem da učenici/ce u BiH ovladaju ključnim kompetencijama neophodnim za učešće u ekonomiji zasnovanoj na znanju te postanu nosioci ekonomskog razvoja u BiH. ENABLE - BiH predstavlja temelj za unapređenje ishoda učenja u području matematike, prirodnih nauka, tehnike i informatike te u kroskurikularnom i međupredmetnom području u osnovnom i opštem srednjem obrazovanju. Ujedno, Projekt povezuje inicijalno i osnovno obrazovanje, gdje kvalitetno inicijalno obrazovanje nastavnika/ca na univerzitetima u BiH daje osnove za povezivanje sa svim budućim koracima profesionalnog razvoja svih obrazovnih predstavnika/ca u BiH. Identifikovanje dvije ključne komponente, STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics – prirodne nauke, tehnologija, inžinjerstvo i matematika) i PPDM (pedagoško-psihološko-didaktičko-metodičko obrazovanje budućih nastavnika/ca), na koje se oslanja projekat ENABLE - BiH rezultat su naglašene potrebe za promjenom pristupa u učenju i podučavanju učenika/ca u osnovnom i opštem srednjem obrazovanju u BiH, prevazilaženju ograničenja nastave temeljene na predavanju, pamćenju i ponavljanju te pomaku prema savremenijim i inovativnijim pristupima u odgoju i obrazovanju.

Ključ za ekonomiju zasnovanu na znanju nalazi se u STEM kompetencijama! Nacrtom Operativnog nastavnog plana i programa za STEM kompetencije (ONPP), predložene su poveznice između definisanih ishoda učenja STEM disciplina prateći strukturu ZJNPP zasnovanih na ishodima učenja na kraju 3, 6. i 9. razreda osnovnog obrazovanja i na kraju četvrtog razreda opšteg srednjeg obrazovanja. Prateći dokumenti – Operativne smjernice za implementaciju ONPP-a za STEM kompetencije i Priručnik za obuku nastavnika i nastavnica u primjeni ONPP-a za STEM kompetencije nastoje ukazati na dodatne mogućnosti, atraktivnosti i primjenjivosti kreiranja nastavnih planova i programa i pružaju neophodne smjernice i alate obrazovnim profesionalicima kako za planiranje i realizaciju nastavnog procesa, tako i za praćenje i procjenjivanje učeničkih postignuća.

STEM i PPDM dokumenti razvijeni su kroz kolaborativan proces rada profesora/ica univerziteta u Sarajevu, Mostaru, Banjoj Luci, Zenici i Tuzli, eksperata/ica iz Sjedinjenih Američkih Država – 21st Century Partnership for STEM Education, predstavnika/ca svih ključnih institucija u BiH - Ministarstva civilnih poslova BiH, Agencije za predškolsko, osnovno i srednje obrazovanje BiH, Agencije za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta BiH, svih 12 entitetskih i kantonalnih ministarstava obrazovanja u BiH, kao i Odjeljenja za obrazovanje u Vladi Brčko Distrikta BiH, sedam pedagoških zavoda / zavoda za školstvo, te predstavnika/ca pet organizacija civilnog društva, organizacija za međunarodnu saradnju škola u BiH (OSCE, UNICEF, FOD BiH, CIVITAS, Step by Step).

Pomak od očekivanja da učenici/ce tek memorišu nepovezane činjenice prema višim nivoima mišljenja i očekivanju da razumiju, primijene, analiziraju, objedine naučene koncepte, kao i da kreiraju nove, u najkraćim crtama je karakteristika Zajedničke jezgre nastavnih planova i programa definisane na ishodima učenja (ZJNPP). Polazna osnova za razvoj nacrta STEM dokumenata bile su upravo ZJNPP definisane na ishodima učenja za sve predmete koji se tiču STEM-a i koje učenici/ce u BiH uče od prvog razreda osnovne škole do kraja četvrtog razreda gimnazije – Moja okolina, Priroda, Priroda i društvo, Informatika, Tehnička kultura, Biologija, Geografija, Hemija, Fizika i Matematika.

Kako bi se jasnije ukazalo na direktnu vezu između obrazovanja i narastajuće STEM industrije koja za nastanak, opstanak i razvoj u BiH treba sposobne profesionalce – one koji posjeduju STEM kompetencije - ovako povezani ishodi učenja unutar jednog i između više školskih predmeta direktno su dovedeni u vezu i sa odabranim sektorima ekonomije zasnovane na znanju u BiH, gdje se očekuje da stečene STEM kompetencije budu primijenjene na način da doprinesu ekonomskom razvoju zemlje.

Fatima Smajlović Direktorica za razvoj i kvalitet programa



Riječ autoriceOperativni nastavni plan i program (ONPP) Fizike za STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) kompetencije ima namjeru da pomogne nastavniku Fizike da svoj zadatak podučavanja obavi efikasno, uz zainteresovanost i aktivno učešće učenika.

Pored toga, ONPP Fizike u okviru STEM pristupa povezuje komponente i ishode iz Fizike sadržane u Zajedničkoj jezgri nastavnih planova i programa (ZJNPP) sa komponentama i ishodima učenja drugih STEM disciplina (Hemija, Matematika, Biologija, Geografija i informaciono-komunikacijske tehnologije - IKT).

Ovakav način podučavanja Fizike, uz poveznice sa drugim STEM disciplinama, važan je radi boljeg razumijevanja fenomena i sadržaja određenih oblasti ekonomije koje naša zemlja želi da razvija, pošto ekonomski razvoj u budućnosti treba bazirati na znanju. To specifično znanje treba da generacijama školaraca, koji se sada obrazuju u našim školama i onima koji će se ubuduće obrazovati u njima, obezbijedi inoviran obrazovni pristup čiji dio je i STEM. Samo tako će se u našoj zemlji obrazovati kvalitetni kadrovi neophodni za razvoj ekonomije bazirane na znanju (KBE- Knowledge Based Economy).

Mnoge fizikalne fenomene i zakone je teško tumačiti i razumjeti na ovom obrazovnom nivou, jer je za njihovo adekvatno tumačenje potreban matematički aparat koji se izučava kasnije u obrazovnom procesu. Zato je konceptualno tumačenje Fizike i pristup koji se metodički bazira na propitivanju i eksperimentima (Inquiry Based Science Education) apsolutno neophodan na ovom nivou obrazovanja. Taj pristup je opet najuspješniji ako se kombinuje sa elementima, ishodima i primjerima iz drugih STEM disciplina (Hemija, Matematika, Biologija, Geografija i informaciono-komunikacijske tehnologije - IKT).

Jedan od načina na koji se to postiže jesu STEM projekti na koje bi posebno nastavnicima trebalo skrenuti pažnju. Radeći projekte koji pored fizike obavezno uključuju elemente drugih STEM disciplina, učenici će najbolje razumjeti povezanost ovih oblasti i osnovu zbog koje su one u savremenom obrazovanju povezane u jedinstvenu cjelinu nazvanu STEM.


Kraj 9. razreda (14,15 god.)


14 15




OBLAST 1: MEHANIKA

Komponenta 1: Osnovna mjerenja u mehanici

Ishod: 1. Mjeri i određuje dimenzije tijela, površine ploha i volumena tijela.

1.1.1.a) Mjeri dimenzije tijela uz izbor odgovarajućeg mjernog instrumenta. 1.1.1.b) Mjeri volumen tijela nepravilnog geometrijskog oblika, kao i površinu nepravilnih ploha. 1.1.1.c) Određuje volumen tijela pravilnog geometrijskog oblika (npr. kocka, kvadar). 1.1.1.d) ) Izražava rezultate mjerenja SI jedinicama, koristi prefikse, te preračunava jedinice površine i zapremine. 1.1.1.e) Računa srednju vrijednost za niz ponovljenih mjerenja vrijednosti jedne fizikalne veličine, te predstavlja rezultate mjerenja.

Relevantni sektori KBE Objašnjenje kako se indikator odnosi na KBE sektor

Tijesno povezani ishodi učenja koji se odnose na KBE sektor

Znati vršiti mjerenje dimenzija, površina i zapremine tijela pravilnog i nepravilnog oblika te izražavati rezultate mjerenja u SI jedinicama značajno je za više KBE sektora, a posebno za: 1. Tehnologiju materijala i visokotehnološku proizvodnju, 2. Proizvodnju, prenos energije, 3. Savremenu poljoprivrednu proizvodnju.

Usavršavanje naučnih instrumenata, proizvodnja i prenos energije zahtijevaju direktna i indirektna mjerenja ove vrste kao i višestruka mjerenja radi manje greške i računanje greške.Poljoprivrednici koriste mjerenje površina na kojima uzgajaju razne vrste žitarica, povrća ili voća.

U kombinaciji sa indikatorima:1.3.1.e); Kombinira pojmove položaja, pređenog puta, trenutne brzine i ubrzanja prilikom kvantitativnog razmatranja ravnomjernog ubrzanog kretanja, te u kontekstu sigurnosti u saobraćaju računa put zaustavljanja. 5.2.1.b); Identifikuje varijable koje tokom izvođenja eksperimenta treba održavati stalnim. 5.2.1.c) Tumači postavljene hipoteze, provodi eksperimentalne procedure i obrađuje mjerne podatke. …učenici će moći da primijene svoja znanja iz mjerenja na konkretne probleme iz svakidašnjeg života.

Povezanost sa drugim predmetimaMatematikaSlijedeći ishodi su dobra poveznica sa matematikom: 1.2. 1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda). 1.2. 1.c. Pronalazi različite načine rješavanja problema i identifikuje potrebne informacije. 1.2.2.b. Zaokružuje i predviđa rezultate računskih operacija. 3.2.1.a. Pretvara mjerne jedinice iz manjih u veće i obrnuto. 3.2.1.d. Odabire metode rješavanja problemskih situacija povezanih sa izračunavanjem obima, površine i zapremine standardnih i nestandardnih figura.Hemija1.2.2.a. Pravilno koristi mjerne jedinice SI sistema. 1.4.3.a. Koristi tabelarne i grafičke prikaze te objašnjava dobijene rezultate. 2.4.1.a. Izvodi mjerenja (m, V, T) koja su dio istraživanja. 3.4.1.a. Navodi istraživački zadatak i izvodi mjerenja i postupke koji su dio istraživanja. 3.4.3.a. Prikazuje tabelarno i grafički rezultate dobijene dokazivanjem fizičko-hemijskih procesa u vezi sa strukturom tvari i pretvaranjem energije. 3.4.3.b. Uspoređuje crteže, tabelarne i grafičke prikaze. Biologija1.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.Geografija1.1.2. Objašnjava prirodne pojave pomoću eksperimenata. 1.3.1. Primjenjuje različite metode orijentacije na Zemljinoj površini (karta, kompas, GPS). 1.3.2. Izrađuje i analizira grafičke prikaze dobijene korištenjem mjernih instrumenata.IKT

1.3.6.f. Prezentuje projekt od ideje do realizacije. 1.4.8.a. Planira redoslijed aktivnosti praktičnog rada. 1.2.4.a. Služi se složenom mjernom opremom. 2.2.4.f. Prepoznaje da se u savremenim tehničkim sistemima koristi informaciona i komunikaciona tehnologija. 3.1.1.a. Povezuje pojmove: znanje, informacija i podatak.

Aktivnosti orijentisane prema ostvarenju cilja

Nastavni sadržaji i literatura

Multi, inter ili transdisciplinarni projekt u sektoru ekonomije znanja

Okvirni napredak u učenju - kada podučavati (sugestije u pogledu određivanja redoslijeda - rano ili kasnije u okviru datog intervala provjere znanja)

Udžbenik i pomoćni materijali za upotrebu u nastavi

Predloženi resursi i aktivnosti za ocjenjivanje

Dodatni popratni i pomoćni materijali za nastavnike

Ciljno ponašanje - cilj djelovanja nastavnika; šta će učenici raditi; ciljevi praktičnog učenja


16 17




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 2. Mjeri i određuje masu i gustoću tijela i tvari, te vrijeme trajanja različitih procesa.

1.1.2.a) Mjeri vrijeme hronometrom, razlikuje trenutak od perioda, te preračunava jedinice za vrijeme. 1.1.2.b) Mjeri masu tijela vagom, te preračunava jedinice za masu. 1.1.2.c)Objašnjava da je masa izolovanog sistema nepromjenjiva. 1.1.2.d) Objašnjava značenje gustoće tvari. 1.1.2.e) Određuje gustoću tijela pravilnog i nepravilnog oblika.

Relevantni sektori KBE

Objašnjenje kako se indikator odnosi na KBE sektor


1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije. 2. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 3. Medicina i srodne grane, proizvodnja lijekova, medicinska istraživanja i medicinski inžinjering.

Mjerenje mase tijela, njegove gustine kao i vrijeme trajanja raznih procesa su sastavni dio istraživačkih aktivnosti u pomenutim KBE sektorima.

5.2.1.a) Objašnjava svrhu izvođenja eksperimenta, specificira potreban pribor i eksperimentalne procedure, te pravilno rukuje mjernim instrumentima i priborom. 5.2.1.b) Identifikuje varijable koje tokom izvođenja eksperimenta treba održavati stalnim. 5.2.1.c) Tumači postavljene hipoteze, provodi eksperimentalne procedure i obrađuje mjerne podatke. 5.2.1.d) Prikazuje mjerne podatke pomoću tabela i grafikona, kvalitativno i kvantitativno ih interpretira, te identifikuje grube greške u mjerenju.

Povezanost sa drugim predmetima

Matematika

3.2.1.a. Pretvara mjerne jedinice iz manjih u veće i obrnuto. 3.2.1.b.Određuje mjere neregularnih ili složenih figura (npr. pomoću koordinatne mreže ili disekcijom ili reorganiziranjem dijelova). 3.2.1.c. Primjenjuje Pitagorinu teoremu i druga svojstva vezana uz mjerljiva obilježja likova i tijela u problemskim situacijama.

Hemija

1.2.3.a. Utvrđuje vezu između mase, količine i brojnosti jedinki. 1.2.3.b. Uspoređuje različite parametre (masa, količina) koristeći stehiometrijske zakone. 1.2.3.c. Iskazuje računom procentni sastav tvari (maseni udio). 2.4.1.a. Izvodi mjerenja (m, V, T) koja su dio istraživanja. 2.4.1.b. Izvodi postupke razdvajanja smjesa.

Biologija

1.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom. 2.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriju služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom za proučavanje anatomije, morfologije i citologije. 3.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom. 4.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe na čovjeku služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.

Geografija

1.1.2. 4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe na čovjeku služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom. 1.1.3. Primjenjuje različite načine orijentacije pomoću prirodnih pojava i procesa u prostoru i vremenu.

IKT

3.1.2.a. Upotrebljava različite vrste podataka u radu sa računarom.










18 19




OBLAST 1: MEHANIKA

Komponenta 2: Kinematika

Ishod: 1.Interpretira značenje temeljnih kinematičkih veličina.

1.2.1.a) ) Razlikuje položaj, pređeni put i pomak u konkretnim primjerima. 1.2.1.b) Mjeri i određuje srednju putnu brzinu tijela. 1.2.1.c) Razlikuje brzinu i ubrzanje tijela u konkretnim primjerima iz svakodnevice. 1.2.1.d) ) Interpretira slobodan pad kao primjer jednakoubrzanog kretanja, te tumači značenje iskaza da ubrzanje Zemljine teže iznosi 9.81 m/s2.



Poznavanje osnovnih kinematičkih veličina i zakona raznih vrsta kretanja bitno je za više od KBE sektora, a najviše za: 1. Proizvodnju, efikasnost i prenos energije, uključujući toplotne mašine, motore i hidrauliku, prevozna sredstva, grijanje i hlađenje te proces štednje energije. 2. IKT/ posebno ROBOTIKA

Pokretni dijelovi pomenutih mašina u ovom KBE sektoru slijede ove kinematičke zakone i zahtijevaju poznavanje bazičnih kinematičkih veličina koje je nemoguće izučavati pojedinačno, nego kao ukupnu oblast fizike - kinematike.

5.2.2. Primjenjuje raznovrsne matematičke metode u opisu i rješavanju fizikalnih problema. 5.3.2. Koristi znanje fizike u kontekstima relevantnim za modernu svakodnevicu.


Matematika

2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.2.1.a. Sastavlja linearne jednačine i nejednačine koristeći zagrade u skupu R. 2.2.1.b. Sastavlja sisteme linearnih jednačina s dvije nepoznate. 2.2.1.c. Povezuje linearnu jednačinu s pravom u koordinatnom sistemu.

Hemija

Biologija

1.2.1.a. Interpretira osobine prostora i uticaj ekoloških faktora na organizme. 1.2.1.b. Stavlja u vezu životne forme sa uticajem prostih i kompleksnih faktora sredine. 2.2.2.c. Razlikuje procese kruženja tvari od protoka energije i povezuje ih sa naseljavanjem živih bića.

Geografija

1.1.2. Objašnjava prirodne pojave pomoću eksperimenata. 1.1.3. Snalazi se u prostoru i vremenu koristeći kartografska pomagala i savremena sredstva za orijentaciju. 1.1.4. Objašnjava povezanost fizičkih, hemijskih i bioloških promjena u geografskoj sredini. 1.2.3. Objašnjava funkcionalne promjene u životnoj sredini povezujući ih sa promjenama godišnjih perioda.

IKT

3.1.2.a. Upotrebljava različite vrste podataka u radu sa računarom. 1.5.11.b. Objašnjava principe rada i funkcionalne komponente saobraćajnih sredstava.










20 21




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 2. Analizira odabrana mehanička kretanja služeći se kinematičkim veličinama.

1.2.2.a) Objašnjava značaj uvođenja referentnog sistema za opisivanje mehaničkih kretanja. 1.2.2.b) Opisuje i tumači mehanička kretanja tijela služeći se verbalnim predstavljanjima, tabelama, grafikonima, stroboskopskim snimcima i formulama. 1.2.2.c) ) Identifikuje iz digitalnog video snimka, stroboskopskog snimka, grafikona ili tabelarnih podataka o kakvoj vrsti mehaničkog kretanja se radi. 1.2.2.d) Kombinira pojmove položaja, pređenog puta i brzine prilikom kvantitativnog razmatranja ravnomjernog pravolinijskog kretanja. 1.2.2.e) Kombinira pojmove položaja, pređenog puta, trenutne brzine i ubrzanja prilikom kvantitativnog razmatranja ravnomjernog ubrzanog kretanja, te u kontekstu sigurnosti u saobraćaju računa put zaustavljanja.



1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući toplotne mašine, motore i hidrauliku, prevozna sredstva, grijanje i hlađenje te proces štednje energije zahtijevaju poznavanje ovih kinematičkih indikatora.

Znanje koje se dobije kroz ovaj dio fizike u osnovnoj školi je solidna osnova da se primijeni ne samo u ovom KBE sektoru, nego i na mnogim drugim mjestima. Radi se o gotovo univerzalnoj potrebi da se razumije i upotrebljava referentni sistem, da se upotrebljavaju tabele i grafikoni kod predstavljanja raznih mehaničkih kretanja, a takvih je veoma puno u ovom KBE sektoru.

5.2.2.a) Tumači direktnu i obrnutu proporcionalnost u kontekstu sadržaja fizike. 5.2.2.b) Kreira i interpretira tabelarne i grafičke prikaze zavisnosti fizikalnih veličina. 5.2.2.c) Tumači, kombinuje i transformiše jednostavne matematičke izraze u kontekstu fizike. 5.2.2.d) Skicira i opisuje problemsku situaciju, identifikujući pri tome relevantna tijela, veličine i međuovisnosti veličina. 5.2.2.e) Modelira fizikalni problem jezikom matematike, pretvara mjerne jedinice i računa traženu veličinu.


Matematika

2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa), grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost. 2.2.2. Argumentuje postupke za rješavanje jednačina, nejednačina i sistema.

Hemija

1.4.3.a. Koristi tabelarne i grafičke prikaze te objašnjava dobijene rezultate. 2.2.1.a. Navodi primjere fizikalnih i hemijskih promjena različitih brzina (otapanje, promjena agregatnog stanja, gorenje, hrđanje).

Biologija

1.2.4. Analizira tok evolucionih procesa u promjenjivim životnim uslovima Zemlje. 3.4.3. Interpretira i vrednuje rezultate iz različitih izvora o živim bićima kao prirodnim resursima za održivi razvoj služeći se stručnom terminologijom.

Geografija

1.1.2. Objašnjava prirodne procese i pojave na osnovu eksperimenata. 1.1.3. Objašnjava prirodne procese i pojave na osnovu eksperimenata. 1.1.4. . Utvrđuje uzroke i posljedice fizičkih, hemijskih i bioloških promjena u geografskoj sredini.

IKT

3.1.2.a. Upotrebljava različite vrste podataka u radu sa računarom. 2.3.7.a. Opisuje razliku pogonskih i radnih mašina.










22 23




OBLAST 1: MEHANIKA

Komponenta 3: Dinamika i statika

Ishod: 1. Analizira pojam sile i efekte djelovanja sile, te vrši slaganje i razlaganje sila.

1.3.1.a) Razlikuje značenje pojma sile u jeziku fizike i jeziku svakodnevnice, te opisuje silu kao mjeru međudjelovanja između tijela. 1.3.1.b) Prepoznaje da je sila vektorska veličina koja ima svoj intenzitet, pravac, smjer i napadnu tačku. 1.3.1.c) Navodi različite efekte koji mogu nastupiti uslijed djelovanja sile (promjena stanja kretanja, deformacija tijela, promjena unutrašnje energije), te kreira model dinamometra. 1.3.1.d) Identificira i mjeri sile, te koristi grafički metod radi slaganja većeg broja sila istog pravca. 1.3.1.e) Mjeri silu trenja i određuje koeficijent trenja, te u kontekstu svakodnevnice i tehnologije tumači ulogu sile trenja. 1.3.1.f ) Tumači i u raznovrsnim kontekstima (npr. biomehanika) primjenjuje pojam momenta sile.




Znati sve o pojmu sile, o tome kako se ona predstavlja, koje su vrste sila u mehanici, kako se mjere, detaljna analiza pojedinih vrsta sile kao što su trenje i gravitaciona sila, izuzetno je važno za pomenute KBE sektore. Bez poznavanja svih ovih elemenata nemoguće se baviti proizvodnjom energije ili proizvodnjom raznih medicinskih pomagala i sl.

4.4.1.a) Koristi informacione tehnologije radi prikupljanja podataka o historijskom razvoju ideja o svemiru, opisuje položaj Sunca u galaksiji Mliječni put, te opisuje planete i veličinu Sunčevog sistema. 4.4.1.b) Kvalitativno tumači pojave uzrokovane kretanjem Zemlje i Mjeseca (npr. smjene dana i noći, smjena godišnjih doba, te plima i oseka).


Matematika

1.2.1.a. Kombinuje računske operacije s realnim brojevima, uključujući stepenovanje i korjenovanje. 1.2.1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda). 1.2.2.a. Provjerava tačnost dobijenih rješenja i diskutuje o njima u kontekstu problema. 1.2.2.b. Zaokružuje i predviđa rezultate računskih operacija.

Hemija

4.3.1.b. Opisuje sličnosti i razlike među prirodnim sistemima. 4.3.3.a. Opisuje tok, brzinu i faktore koji utiču na enzimsku reakciju. 4.3.3.b. Analizira i potkrepljuje dokazima ravnotežu u prirodnim sistemima. 4.3.3.c. Prikazuje uzroke i posljedice poremećaja ravnoteže u prirodnim sistemima.

Biologija

1.1.2.a. Objašnjava razlike i sličnosti žive i nežive prirode na nivou tvari i energije. 1.4.1.a. Interpretira zaključke o povezanosti zemljine strukture i prostora življenja s biodiverzitetom na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 1.4.1.b. Stavlja u vezu povezanost zemljine strukture i prostora življenja s biodiverzitetom koristeći se različitim izvorima.

Geografija

1.2.3. Utvrđuje važnost funkcionalnih promjena u prirodno-geografskoj sredini nastale usljed promjena godišnjih perioda. 1.3.1. Primjenjuje različite metode orijentacije na Zemljinoj površini (karta, kompas, GPS). 1.3.2. Izrađuje i analizira grafičke prikaze dobijene korištenjem mjernih instrumenata.

IKT

2.2.5.b. Služi se različitim izvorima informacija pri rješavanju zadataka(Internet, i sl.).3.1.2.a. Upotrebljava različite vrste podataka u radu sa računarom.










24 25




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 2. Koristi Njutnove(Newton) zakone mehanike radi objašnjavanja kretanja tijela.

1.3.2.a) Interpretira masu tijela kao mjeru njegove inertnosti, te opisuje impuls tijela. 1.3.2.b) Istražuje i objašnjava međuovisnost ukupne sile koja djeluje na tijelo o njegovoj masi i ukupnom ubrzanju. 1.3.2.c) Predviđa vrstu kretanja tijela polazeći od informacije o silama koje djeluju na tijelo. 1.3.2.d) Crta i koristi dijagrame sila za pravolinijska kretanja. 1.3.2.e) Procjenjuje kako relativni odnos smjerova brzine tijela i ukupne sile, koja djeluje na tijelo, utiče na prirodu kretanja tijela. 1.3.2.f ) Koristi I i III Newtonov zakon radi rješavanja kvalitativnih problema u kontekstu svakodnevnice i tehnike, te koristi II Njutnov zakon u kvantitativnom obliku.




Znati sve o pojmu sile, o tome kako se ona predstavlja, koje su vrste sila u mehanici, kako se mjere, detaljna analiza pojedinih vrsta sile kao što su trenje i gravitaciona sila, izuzetno je važno za pomenute KBE sektore. Bez poznavanja svih ovih elemenata nemoguće se baviti proizvodnjom energije ili proizvodnjom raznih medicinskih pomagala i sl.



Matematika


Hemija

4.3.1.b. Opisuje sličnosti i razlike među prirodnim sistemima. 4.3.3.a. Opisuje tok, brzinu i faktore koji utiču na enzimsku reakciju. 4.3.3.b. Analizira i potkrepljuje dokazima ravnotežu u prirodnim sistemima. 4.3.3.c. Prikazuje uzroke i posljedice poremećaja ravnoteže u prirodnim sistemima.

Biologija

2.1.1.c. Objašnjava funkciju organa i organskih sistema. 2.1.1.d. Povezuje funkciju organa sa strukturom organizma. 2.1.1.e. Objašnjava i povezuje funkciju organa i organskih sistema živih bića.

Geografija

1.2.3. Utvrđuje važnost funkcionalnih promjena u prirodno-geografskoj sredini nastale usljed promjena godišnjih perioda. 1.3.1. Primjenjuje različite metode orijentacije na Zemljinoj površini (karta, kompas, GPS). 1.3.2. Izrađuje i analizira grafičke prikaze dobijene korištenjem mjernih instrumenata.

IKT











26 27




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 3. Tumači pojam gravitacionog polja i primjenjuje Njutnov zakon gravitacije.

1.3.3.a) Objašnjava da je masa izvor gravitacionog polja. 1.3.3.b) Tumači Newtonov zakon gravitacije i prepoznaje međudjelovanje nekog tijela na Zemlji sa planetom Zemljom kao specijalni slučaj koji slijedi iz tog zakona. 1.3.3.c) Objašnjava razlike između pojmova mase, sile teže (kojom Zemlja djeluje na tijelo) i težine (kojom tijelo djeluje na podlogu ili objesište), te primjenjuje znanje o sili teže i težini u jednostavnim računskim zadacima. 1.3.3.d) Analizira karakteristike gravitacionog polja Zemlje (polje je približno homogeno za relativno male nadmorske visine, a gravitaciono ubrzanje iznosi približno 9.81 m/s2) i poredi ga sa gravitacionim poljem Mjeseca. 1.3.3.e) Tumači težište tijela kao napadnu tačku rezultujuće sile Zemljine teže i ističe značaj položaja težišta za ravnotežu tijela.




Gravitacioni efekti su važni za satelite i druge vještačke letjelice - za vazduhoplovstvo generalno, ali i za proizvodnju energije, kod hidropotencijala gdje se koristi gravitaciona potencijalna energije vode.



Matematika


Hemija

1.2.1.a. Definiše osnovne hemijske zakone (zakon o održanju mase, zakon o stalnim odnosima masa). 4.3.1.b. Opisuje sličnosti i razlike među prirodnim sistemima. 4.3.3.c. Prikazuje uzroke i posljedice poremećaja ravnoteže u prirodnim sistemima. 4.4.1.b. Izabire informacije iz različitih izvora o međudjelovanju prirodnih sistema.

Biologija

1.4.1.a. Interpretira zaključke o povezanosti zemljine strukture i prostora življenja s biodiverzitetom na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 1.4.1.b. Stavlja u vezu povezanost zemljine strukture i prostora življenja s biodiverzitetom koristeći se različitim izvorima. 2.2.1.a. Interpretira zaključke o povezanosti Zemljine strukture i prostora življenja s biodiverzitetom na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 2.2.1.b. Stavlja u vezu povezanost Zemljine strukture i prostora življenja s biodiverzitetom koristeći se različitim izvorima. 2.2.6.a. Objašnjava uticaj prirodne sredine na evoluciju živih bića.

Geografija

1.3.1. Primjenjuje različite metode orijentacije na Zemljinoj površini (karta, kompas, GPS). 1.2.3. Utvrđuje važnost funkcionalnih promjena u prirodno-geografskoj sredini nastale usljed promjena godišnjih perioda. 3.1.1. Utvrđuje uzroke nastanka fizičkih i hemijskih promjena kao i promjena u svojstvu tvari u prirodnoj i geografskoj sredini. 1.3.2. Izrađuje i analizira grafičke prikaze dobijene korištenjem mjernih instrumenata.

IKT

1.2.4.a. Služi se složenom mjernom opremom. 2.2.4.f. Prepoznaje da se u savremenim tehničkim sistemima koristi informaciona i komunikaciona tehnologija. 3.1.1.a. Povezuje pojmove: znanje, informacija i podatak.










28 29




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 4. Analizira pojmove energije, rada i snage, te tumači konkretne primjere pretvaranja energije.

1.3.4.a) Opisuje veze između energije, rada i snage (npr. rad kao način mijenjanja energije tijela, te snaga kao brzina vršenja rada), pri čemu razlikuje između značenja ovih pojmova u jeziku fizike i jeziku svakodnevnice. 1.3.4.b) Objašnjava ovisnost rada o sili i putu na kojem ta sila djeluje (za situacije u kojima je sila konstantna), te računa mehaničku snagu. 1.3.4.c) Tumači fizikalno značenje pojma rada i snage u raznovrsnim kotekstima (npr. mehanika i električna struja, poređenje snage različitih uređaja). 1.3.4.d) Navodi i opisuje različite primarne oblike energije (Sunčeva energija, energija fosilnih goriva, nuklearna energija, energija vode, energija vjetra i geotermalna energija).



1. Informativne i komunikacijske tehnologije, posebno sateliti, transmiteri; 2. Energija, motori, vazduhoplovna prevozna sredstva.

Proizvodnja energije, njen prenos, efikasnost, zahtijevaju poznavanje osnovnih pojmova energije, snage, rada i veze među njima.

Pojam energije se pojavljuje u raznim dijelovima fizike od kinematike do nuklearne fizike i u raznim oblicima:2.1.1,b) Povezuje srednju kinetičku energiju čestica sa temperaturom. 2.2.2.b) Navodi da se unutrašnja energija tijela može promijeniti toplotom i radom.


Matematika


Hemija

3.1.3.a. Navodi najčešće korištene izvore energije i uticaj izgaranja fosilnih goriva na okolinu. 3.1.3.b. Navodi korisne i štetne učinke obnovljivih i neobnovljivih izvora energije. 3.2.1.b. Navodi fizikalne i hemijske promjene koje dovode do promjene energije (otapanje, isparavanje, gorenje, …). 3.2.1.c. Analizira različite oblike pretvaranja energije iz svakodnevnog života (toplinska, foto - energija).

Biologija

3.1.3.d Povezuje metaboličke organske sisteme u cjelinu na nivou promjene tvari i energije. 3.2.1.a. Objašnjava i razlikuje između biljaka i drugih organizma na osnovu izmjena tvari i energije. 3.3.1.a. Navodi primjere racionalnog korištenja energenata u kućanstvu. 3.3.1.b. Povezuje racionalno korištenje prirodnih energetskih izvora sa očuvanjem vrsta i habitata u životnom okruženju. 3.3.1.c. Predlaže načine racionalnog korištenja svih oblika energije u svrhu zaštite životne sredine.

Geografija

1.1.4. Utvrđuje uzroke i posljedice fizičkih, hemijskih i bioloških promjena u geografskoj sredini. 3.1.2.a Utvrđuje prednosti i nedostatke obnovljivih i neobnovljivih izvora energije. 3.1.2.b Objašnjava korisne i štetne efekte obnovljivih i neobnovljivih izvora energije na okoliš.

IKT

2.3.8.a. Obrazlaže potrebu racionalne potrošnje energije u svim područjima ljudske djelatnosti. 2.3.8.b.Objašnjava važnost korištenja obnovljivih izvora energije. 2.3.7.d. Prepoznaje potrebe korištenja alternativnih izvora energije. Razlikuje obnovljive i neobnovljive izvore energije.










30 31




OBLAST 1: MEHANIKA



1.3.4.e) Objašnjava pojmove potencijalne i kinetičke energije, te identificira konkretne primjere ovih oblika energije (npr. elastična potencijalna energija opruge ili gravitaciona potencijalna energija tijela). 1.3.4.f ) Analizira mijenjanje energije u raznovrsnim kontekstima, uključujući razmatranje energetske vrijednosti hrane i poveznice sa zdravim prehrambenim navikama. 1.3.4.g) Identificira različite energetske resurse koji se mogu koristiti za opskrbljivanje privrede i domaćinstava energijom, te diskutira o obnovljivim i neobnovljivim izvorima energije.



1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije, proizvodnja prevoznih sredstava i toplotnih mašina. 2. Održivi razvoj. 3. Poduzetništvo, mala i srednja preduzeća koja se bave konstrukcijom novih aparata ili usavršavanjem postojećih sa većom efikasnosti.

Energija i štednja energije traže poznavanje zakona o očuvanju energije, pojmova efikasnosti toplotnih mašina, tj. koeficijenta korisnog djejstva, poznavanje raznih oblika energije te kako se ona prevodi iz jednog oblika u drugi.

3.2.2.f ) Razmatra pretvaranja energije u električnom kolu, te primjenjuje Joulov-Lenzov zakon radi računanja količine toplote koja se oslobodi u provodniku kroz koji protiče električna struja. 3.3.3.e) Tumači značaj transformatora za prenos električne energije, te opisuje sistem prenosa električne energije.


Matematika


Hemija

3.2.2.b. Povezuje primjere pretvaranja energije u živim i neživim sistemima. 3.2.2.a. Objašnjava promjenu toplinske energije sistema pri odvijanju fizikalnih i hemijskih promjena (otapanje, gorenje) uz pomoć pokusa.

Biologija

3.3.2.a. Definiše biotehnologiju sa aspekta pridobijanja tvari i energije. 3.3.2.b. Opisuje neke primjere savremene biotehnologije. 3.3.3.a. Objašnjava kako je unapređenje energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije važno za održivi razvoj.

Geografija

3.1.3.a. Navodi primjere racionalnog korištenja energenata u kućanstvu. 3.1.3.b. Povezuje racionalno korištenje prirodnih energetskih izvora za očuvanje biocenoze.

IKT

6.b. Objašnjava načine korištenja energije vode. 6.c. Objašnjava pretvaranje energije iz jednog oblika u drugi. 6.d. Razlikuje načine prijenosa i transformacije energije. 6.e. Obrazlaže tri osnovna uslova izgaranja. 6.f. Objašnjava način proizvodnje električne energije u elektranama.










32 33




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 5. Koristi zakone očuvanja energije, impulsa i momenta impulsa radi rješavanja fizikalnih problema.

1.3.5.a)Navodi i opisuje zakon očuvanja ukupne energije, kao i zakon očuvanja mehaničke energije. 1.3.5.b) Koristi zakon očuvanja energije u različitim kontekstima (npr. određivanja brzine tijela koje slobodno pada, tumačenje zlatnog pravila mehanike).




1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije; 2. Održivi razvoj.

Proizvodnja energije je najuže vezana sa zakonom o očuvanju energije i njenom pretvaranju iz jednog oblika u drugi. To se dešava i u klasičnim elektranama gdje se potencijalna energija vode pretvara u eletričnu energiju (hidroelektrane ili se električna energija dobila iz sagorijevanja čvrstog ili tečnog goriva (termoelektrane). Isto se dešava i kod električne energije iz alternativnih izvora (energija vjetra, sunčeva energija i sl.).

1.3.4.a) Opisuje veze između energije, rada i snage (npr. rad kao način mijenjanja energije tijela, te snaga kao brzina vršenja rada), pri čemu razlikuje značenja ovih pojmova u jeziku fizike i jeziku svakodnevice. 1.3.4.d) Navodi i opisuje različite primarne oblike energije (Sunčeva energija, energija fosilnih goriva, nuklearna energija, energija vode, energija vjetra i geotermalna energija). 1.3.4.e) Objašnjava pojmove potencijalne i kinetičke energije, te identifikuje konkretne primjere ovih oblika energije (npr. elastična potencijalna energija opruge ili gravitaciona potencijalna energija tijela).


Matematika

1.2.1.a. Kombinuje računske operacije s realnim brojevima, uključujući stepenovanje i korjenovanje. 1.2.1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda). 1.2.2.a. Provjerava tačnost dobijenih rješenja i diskutuje o njima u kontekstu problema. 1.2.2.b. Zaokružuje i predviđa rezultate računskih operacija. 2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.2.1.a. Sastavlja linearne jednačine i nejednačine koristeći zagrade u skupu R. 2.2.1.b. Sastavlja sisteme linearnih jednačina s dvije nepoznate. 2.2.1.c. Povezuje linearnu jednačinu s pravom u koordinatnom sistemu.

Hemija

Međučestične interakcije koje su osnova za razumijevanje hemijskih veza zahtijevaju poznavanje fizikalnih zakona koji opisuju sudare čestica, a to su zakon o očuvanju impulsa i zakon o očuvanju energije. 3.1.1.b); Objašnjava promjenu energije sistema prilikom nastajanja i cijepanja hemijskih veza i drugih međučestičnih interakcija. 3.1.2.a. Razlikuje endotermne i egzotermne procese na osnovu promjene temperature sistema. 3.1.3.a. Navodi najčešće korištene izvore energije i uticaj izgaranja fosilnih goriva na okolinu. 3.1.3.b. Navodi korisne i štetne učinke obnovljivih i neobnovljivih izvora energije. 3.2.1.b. Navodi fizikalne i hemijske promjene koje dovode do promjene energije (otapanje, isparavanje, gorenje, …). 3.2.1.c. Analizira različite oblike pretvaranja energije iz svakodnevnog života (toplinska, foto energija).

Biologija

3.4.1.a Stavlja u vezu povezanost struktura i transformacije energije u organizmima koristeći se različitim izvorima. 3.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.

Geografija

3.1.2.a. Utvrđuje prednosti i nedostatke obnovljivih i neobnovljivih izvora energije. 3.1.2.b. Objašnjava korisne i štetne efekte obnovljivih i neobnovljivih izvora energije na okoliš. 3.1.3.a. Navodi primjere racionalnog korištenja energenata u kućanstvu. 3.1.3.b. Povezuje racionalno korištenje prirodnih energetskih izvora za očuvanje biocenoze.

IKT

2.3.6.a. Razlikuje obnovljive i neobnovljive izvore energije. 2.3.6.b. Objašnjava načine korištenja energije vode. 2.3.6.c. Objašnjava pretvaranje energije iz jednog oblika u drugi. 2.3.6.d. Razlikuje načine prijenosa i transformacije energije. 2.3.6.e. Obrazlaže tri osnovna uslova izgaranja. 2.3.6.f. Objašnjava način proizvodnje električne energije u elektranama. 2.3.6.g. Objašnjava na primjerima pretvaranje izmjenične u istosmjernu električnu struju.










34 35




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 6. Istražuje uslove ravnoteže tijela i analizira proste mehanizme.

1.3.6.a) Opisuje faktore o kojima ovisi stabilnost tijela, te tumači primjere primjene ovog znanja u praksi (npr. stabilnost automobila). 1.3.6.b) Identificira proste mehanizme u kontekstu svakodnevnice i tumači zlatno pravilo mehanike. 1.3.6.c ) Analizira mirovanje tijela na horizontalnoj podlozi. 1.3.6.d) ) Istražuje uslove ravnoteže na poluzi i strmoj ravni, te primjenjuje odgovarajuće znanje radi rješavanja teorijskih i praktičnih problema.



1. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 2. ICT sektor, posebno robotika. 3. Medicina, posebno medicinski inžinjering i medicinska istraživanja u sektoru medicinske fizike.

Pojam ravnoteže kao i uslovi postojanja ravnoteže moraju se poznavati kod proizvodnje i rukovanja raznim proizvodima u oblasti medicine, robotike, namjenskih alata i slično. Izrada raznih dijelova u robotici takođe traži poznavanje ovih indikatora.

Indikatori i ishodi koji su u vezi sa indikatorima o ravnoteži odnose se na bazične pojmove sile i na, Njutnove zakone. 1.3.1. Analizira pojam sile i efekte djelovanja sile, te vrši slaganje i razlaganje sila. 1.3.2. Koristi Njutnove (Newton) zakone mehanike radi objašnjavanja kretanja tijela.


Matematika

1.2.1.a. Kombinuje računske operacije s realnim brojevima, uključujući stepenovanje i korjenovanje. 1.2.1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda). 2.2.1.a. Sastavlja linearne jednačine i nejednačine koristeći zagrade u skupu R. 2.2.1.b. Sastavlja sisteme linearnih jednačina s dvije nepoznate. 2.2.1.c. Povezuje linearnu jednačinu s pravom u koordinatnom sistemu.

Hemija

Biologija

Geografija

IKT

2.2.4.a. Opisuje princip rada složenog tehničkog sistema. 2.2.4.b Opisuje historijski razvoj robotike. 2.2.4.c. Objašnjava sisteme upravljanja, geometrijske principe kretanja i mehaničku osnovu robota. 2.2.4.d. Demonstrira rad složenog tehničkog sistema. 2.2.4.e. Kombinuje više jednostavnih sistema u sistem višeg nivoa (složeniji sistem). 2.2.4.f. Prepoznaje da se u savremenim tehničkim sistemima koristi informaciona i komunikaciona tehnologija.








Ciljno ponašanje - cilj djelovanja nasavnika; šta će učenici raditi; ciljevi praktičnog učenja


36 37




OBLAST 1: MEHANIKA

Komponenta 4: Pritisak i mehanika fluida

Ishod: 1. Analizira pojam pritiska i primjenjuje ga radi objašnjavanja pojava u prirodi i tehnici.

1.4.1.a) Razlikuje značenje pojma pritisak u jeziku fizike i jeziku svakodnevnice, te opisuje pritisak preko sile koja normalno djeluje na određenu površinu i veličine te površine.1.4.1b) Mjeri pritisak pomoću barometra sa živom, te određuje njegovu brojnu vrijednost u raznovrsnim kontekstima. 1.4.1.c) Razlikuje prenošenje spoljašnjeg pritiska kroz čvrsta tijela i fluide, te analizira princip rada hidraulične prese.1.4.1.d) Objašnjava da je sila kojom tečnost djeluje na neku površinu normalna na tu površinu, bez obzira na položaj koji površina zauzima.




Pojam i definicija pritiska općenito važni su u sektoru proizvodnje i prenosa energije, ali i kod proizvodnje raznih proizvoda visoke tehnologije, naročito u sektoru medicine. Razni mjerni instrumenti u medicini kao i instrumenti za primjenu terapije (mjerenje pritiska, aplikacija infuzije, katetera, vađenje krvi i sl.) zahtijevaju poznavanje pojma pritiska i uslova djelovanja tečnosti na različite površine.

Poznavanje pojma sile je krucijalno za razumijevanje pojma pritiska. Zato je ovdje neophodno poznavati Njutnove zakone: 1.3.1. Analizira pojam sile i efekte djelovanja sile, te vrši slaganje i razlaganje sila. 1.3.2. Koristi Newtonove zakone mehanike radi objašnjavanja kretanja tijela.


Matematika

1.2.1.a. Kombinuje računske operacije s realnim brojevima, uključujući stepenovanje i korjenovanje. 1.2.1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda).

Hemija

1.1.1. Razlikuje sastav i vrstu tvari. 1.1.2. Analizira građu tvari. 1.1.3. Povezuje strukturu i svojstva tvari.

Biologija

1.2.1.a) Interpretira osobine prostora i uticaj ekoloških faktora na organizme. 1.2.1.b) Stavlja u svezu životne forme sa uticajem prostih i kompleksnih faktora sredine.

Geografija

1.1.4. Utvrđuje uzroke i posljedice fizičkih, kemijskih i bioloških promjena u geografskoj sredini.

IKT










38 39




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 2. Istražuje osnovne zakonitosti statike fluida.

1.4.2.a) Opisuje efekte pritiska ili promjene pritiska u konkretnim kontekstima (npr. snižavanje atmosferskog pritiska sa nadmorskom visinom, povećavanje hidrostatičkog pritiska sa dubinom fluida ili pritisak gasa na stijenke balona). 1.4.2.b) Kvalitativno objašnjava porijeklo hidrostatičkog i aerostatičkog pritiska. 1.4.2.c) Istražuje i određuje silu potiska, te tumači zašto neka tijela u određenoj tečnosti plivaju, dok druga tonu.



1. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 2. Medicina i srodne grane, proizvodnja lijekova, medicinska istraživanja i medicinski inžinjering.

Proizvodnja dijelova aparatura za upotrebu u medicini zahtijeva poznavanje zakona mirujuće tečnosti kao i pojma sile potiska. To je takođe važno poznavati kod proizvodnje kod svih plovećih objekata bilo da su ona prevozna sredstva ili samo dijelovi nekih aparatura.

Ovdje je važno poznavati pojmove sile I pritiska: 1.3.1. Analizira pojam sile i efekte djelovanja sile, te vrši slaganje i razlaganje sila. 1.3.2. Koristi Njutnove(Newton) zakone mehanike radi objašnjavanja kretanja tijela kao i pojam PRITISKA: 1.4.1. Analizira pojam pritiska i primjenjuje ga radi objašnjavanja pojava u prirodi i tehnici.


Matematika

2.2.1.a. Sastavlja linearne jednačine i nejednačine koristeći zagrade u skupu R. 2.2.1.b. Sastavlja sisteme linearnih jednačina s dvije nepoznate. 2.2.1.c. Povezuje linearnu jednačinu s pravom u koordinatnom sistemu.

Hemija

1.3.1.a. Navodi primjere promjena u životnoj okolini kao posljedicu hemijskih djelovanja. 1.3.1.b. Istražuje promjene u okolini metodom promatranja. 1.4.1.a. Izvodi mjerenja (masa, volumen, temperatura, pH) i postupke odjeljivanje sastojaka iz smjesa (taloženje, dekantacija, filtracija, destilacija sublimacija, kristalizacija). 3.1.1. objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstava tvari.

Biologija

1.2.1. Objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstava tvari. 1.2.1.a. Interpretira osobine prostora i uticaj ekoloških faktora na organizme. 1.2.1.b. Stavlja u vezu životne forme sa uticajem prostih i kompleksnih faktora sredine.

Geografija

1.1.1. Analizira prirodne procese i pojave i njihovo međudjelovanje koristeći se geografskom terminologijom. 1.1.2. Objašnjava prirodne pojave pomoću eksperimenata.

IKT











40 41




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 3. Istražuje osnovne zakonitosti dinamike fluida i analizira kretanje tijela kroz fluid.

1.4.3.a) Prepoznaje da kretanje tijela općenito ovisi kako o svojstvima tijela tako i o svojstvima sredine kroz koju se tijelo kreće.




Razni mjerni instrumenti u medicini kao i instrumenti za primjenu terapije (mjerenje pritiska, aplikacija infuzije, katetera, vađenje krvi, injektiranje trejsera u nuklearnoj medicini i sl.) zahtijevaju poznavanje osnovnih zakonitosti tečnosti u kretanju kao i zakona kretanja tijela kroz tečnu sredinu.

1.3.1. Analizira pojam sile i efekte djelovanja sile, te vrši slaganje i razlaganje sila. 1.3.2. Koristi Njutnove(Newton) zakone mehanike radi objašnjavanja kretanja tijela. 1.4.1. Analizira pojam pritiska i primjenjuje ga radi objašnjavanja pojava u prirodi i tehnici.


Matematika


Hemija

1.3.2. Analizira uticaj tvari na okolinu. 2.2.1. Analizira fizikalne i hemijske promjene. 4.3.3.b. Analizira i potkrepljuje dokazima ravnotežu u prirodnim sistemima.

Biologija

1.2.2. Objašnjava strukturnu i funkcionalnu povezanost organizama i organizma i sredine. 1.3.3.a. Analizira posljedice klimatskih promjena i dovodi ih u vezu s narušenim skladom žive i nežive prirode. 1.3.3.b. Utvrđuje načine očuvanja prirodnih bogatstava i prirode. 1.4.4. Izvodi praktične radove služeći se mjernim i optičkim instrumentima (mikroskop, lupa) i laboratorijskom opremom za sticanje informacija i predstava o strukturnim i funkcionalnim svojstvima žive i nežive prirode.

Geografija

3.1.1. Utvrđuje uzroke nastanka fizičkih i hemijskih promjena kao i promjena u svojstvu tvari u prirodnoj i geografskoj sredini. 3.3.4. Analizira različite mjere unapređenja zaštite životne sredine.

IKT

2.3.6.b. Objašnjava načine korištenja energije vode. 2.3.6.f. Objašnjava način proizvodnje električne energije u elektranama.










42 43




OBLAST 2: MOLEKULARNA FIZIKA I TERMODINAMIKA

Komponenta 1: Model čestične građe tvari

Ishod: 1. Analizira osnovne postavke modela čestične građe tvari.

2.1.1.a) Opisuje čestičnu strukturu tvari, te ističe odgovarajuće razlike (međučestično rastojanje, način kretanja čestica) za tijela u različitim agregatnim stanjima. 2.1.1.b) Povezuje srednju kinetičku energiju čestica sa temperaturom. 2.1.1.c) Razlikuje molekulu od atoma i ukazuje na činjenicu da je sva priroda izgrađena od nešto više od 100 vrsta atoma. 2.1.1.d) Razlikuje sile adhezije i kohezije.





Tehnologije novih materijala traže poznavanje čestične strukture materije, poznavanje raznih agregatnih stanja i razlika među njima. Da bi se proizveli novi materijali sa specifičnim osobinama koje zahtijeva njihova primjena (recimo materijali koji smanjuju eroziju alata ili materijali koji povećavaju tvrdoću materijala i otposnost na habanje) važno je poznavati različite sile koje vladaju među atomima iste vrste ili različitih vrsta -sile adhezije i kohezije. Isto ovo znanje je veoma potrebno kod proizvodnje lijekova uz dodatna znanja iz hemije.

2.2.1.f ) Opisuje uslove pod kojim dolazi do promjene agregatnog stanja tijela (npr. ovisnost o temperaturi i pritisku), prepoznaje da prilikom promjene agregatnog stanja temperatura tijela ostaje konstantna, te objašnjava pojmove toplote mržnjenja, topljenja, isparavanja i kondenzovanja. 4.3.2.a) U kontekstu odgovarajućih simulacija, opisuje strukturu atoma koju čine jezgro (neutroni, protoni) i elektronska ljuska.

Povezanost sa drugim predmetimaMatematika1.2.1.a. Kombinuje računske operacije s realnim brojevima, uključujući stepenovanje i korjenovanje. 1.2.1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda). 2.2.1.a. Sastavlja linearne jednačine i nejednačine koristeći zagrade u skupu R. 2.2.1.b. Sastavlja sisteme linearnih jednačina s dvije nepoznate. 2.2.1.c. Povezuje linearnu jednačinu s pravom u koordinatnom sistemu.

Hemija1.1.1.a. Razlikuje čiste tvari (atomi, molekule)i smjese (homogene i heterogene). 1.1.2.a. Iskazuje čestičnu građu tvari (atomi i molekule). 3.1.1.a. Razlikuje tri osnovna tipa hemijskih veza (jonska, kovalentna, metalna). 3.1.1.b. Objašnjava promjenu energije sistema prilikom nastajanja i cijepanja hemijskih veza i drugih međučestičnih interakcija. 3.1.1.c. Navodi primjere molekula kod kojih postoji vodikova veza. Biologija1.1.1.a. Objašnjava osobine živih bića na nivou ćelija i organizma. 1.1.4.a. Objašnjava povezanost uslova za postanak života na Zemlji na molekularnom nivou. 1.1.4.b. Opisuje prelazak iz neživog u živo. 1.1.4.c. Postavlja prelazak iz neživog u živo na vremensku skalu. 3.1.1.a. Objašnjava strukturu tvari žive i nežive prirode. 3.1.1.b. Navodi funkcije nekih mikro i makroelemenata u živom.Geografija1.1.1.b. Objašnjava fizička,hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala. 3.1.1. Utvrđuje uzroke nastanka fizičkih i hemijskih promjena kao i promjena u svojstvu tvari u prirodnoj i geografskoj sredini.

IKT

3.4.12.a. Objašnjava pojam i svrhu baza podataka. 3.4.12.b. Kreira jednostavne objekte u bazi podataka. 3.4.12.c. Određuje tipove podataka koji se koriste u bazi. 3.4.12.d. Koristi sortiranje i filtriranje podataka u bazi.










44 45






Ishod: 2. Koristi znanje o molekularnim silama i čestičnoj građi tvari radi analiziranja fizikalnih svojstava, stanja i pojava.

2.1.2.a) Koristi model čestične građe tvari radi objašnjavanja jednostavnih pojava (npr. difuzija i Brownovo kretanje). 2.1.2.b) Povezuje makrosvojstva fizičkih tijela (stišljivost, mogućnost mijenjanja oblika, gustoća) sa svojstvima na čestičnom nivou, te koristi model čestične građe tvari radi objašnjavanja agregatnih prijelaza. 2.1.2.c) Povezuje toplotno širenje tečnih i čvrstih tijela sa promjenom srednjeg međučestičnog rastojanja, te kvalitativno opisuje kako promjena temperature utiče na pritisak gasa. 2.1.2.d) Analizira značaj anomalije vode za živu prirodu.




1. Medicina i srodne grane, proizvodnja lijekova, medicinska istraživanja i medicinski inžinjering. 2. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 3. Proizvodnja energije, njen prenos i efikasnost toplotnih mašina.

Medicinari moraju poznavati gasne zakone i agregatne prelaze da bi razumjeli neke bitne fiziološke procese kao što su disanje, varenje i sl. Proizvođači motora, toplotnih mašina i hidrauličnih mašina takođe moraju poznavati sve zakone toplotnog širenja čvrstih i tečnih tijela i gasova. Kod proizvodnje energije upravo agregatni prelazi daju mogućnost korištenja energije pare za pretvaranje u električnu energiju.

1.4.1.a) Razlikuje značenje pojma pritisak u jeziku fizike i jeziku svakodnevnice, te opisuje pritisak preko sile koja normalno djeluje na određenu površinu i veličine te površine. 1.4.1.c) Razlikuje prenošenje spoljašnjeg pritiska kroz čvrsta tijela i fluide, te analizira princip rada hidraulične prese. 2.2.1.a) Opisuje i razlikuje unutrašnju energiju, toplotu i temperaturu, te poredi značenja ovih pojmova u jeziku fizike i jeziku svakodnevnice. 2.2.1.d) Istražuje i opisuje primjere prenošenja toplote vođenjem, strujanjem (npr. funkcionisanje sistema centralnog grijanja) i zračenjem, pri čemu se koristi raznovrsnim izvorima znanja uključujući informacijske tehnologije.


Matematika

1.2.1.a. Kombinuje računske operacije s realnim brojevima, uključujući stepenovanje i korjenovanje. 1.2.1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda). 2.2.1.a. Sastavlja linearne jednačine i nejednačine koristeći zagrade u skupu R. 2.2.1.b. Sastavlja sisteme linearnih jednačina s dvije nepoznate. 2.2.1.c. Povezuje linearnu jednačinu s pravom u koordinatnom sistemu.

Hemija

1.1.1.a. Razlikuje čiste tvari (atomi, molekule) i smjese (homogene i heterogene). 1.1.2.a. Iskazuje čestičnu građu tvari (atomi i molekule). 3.1.1.a. Razlikuje tri osnovna tipa hemijskih veza (jonska, kovalentna, metalna). 3.1.1.b. Objašnjava promjenu energije sistema prilikom nastajanja i cijepanja hemijskih veza i drugih međučestičnih interakcija. 3.1.1.c. Navodi primjere molekula kod kojih postoji vodikova veza.

Biologija

1.1.1.a. Objašnjava osobine živih bića na nivou ćelija i organizma. 1.1.4.a. Objašnjava povezanost uslova za postanak života na Zemlji na molekularnom nivou. 1.1.4.b. Opisuje prelazak iz neživog u živo. 1.1.4.c. Postavlja prelazak iz neživog u živo na vremensku skalu. 3.1.1.a. Objašnjava strukturu tvari žive i nežive prirode. 3.1.1.b. Navodi funkcije nekih mikro i makroelemenata u živom.

Geografija

1.1.1.b. Objašnjava fizička, hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala. 3.1.1. Utvrđuje uzroke nastanka fizičkih i hemijskih promjena kao i promjena u svojstvu tvari u prirodnoj i geografskoj sredini.

IKT

3.4.12.a. Objašnjava pojam i svrhu baza podataka. 3.4.12.b. Kreira jednostavne objekte u bazi podataka. 3.4.12.c. Određuje tipove podataka koji se koriste u bazi. 3.4.12.d. Koristi sortiranje i filtriranje podataka u bazi.










46 47





Komponenta 2: Toplota i termodinamički sistemi

Ishod: 1. Kombinuje znanje o temperaturi, toploti i mehanizmima prenosa toplote, radi analiziranja toplotnih pojava.

2.2.1.a) Opisuje i razlikuje unutrašnju energiju, toplotu i temperaturu, te poredi značenja ovih pojmova u jeziku fizike i jeziku svakodnevnice. 2.2.1.b) Mjeri temperaturu i vrši pretvaranje između različitih jedinica za temperaturu. 2.2.1.c) Dovodi u vezu subjektivni osjećaj zagrijanosti sa brzinom odavanja/primanja toplote, te kroz primjere opisuje pojam toplotne izolacije (npr. oblačenje u kontekstu brige o sopstvenom zdravlju). 2.2.1.d) Istražuje i opisuje primjere prenošenja toplote vođenjem, strujanjem (npr. funkcionisanje sistema centralnog grijanja) i zračenjem, pri čemu se koristi raznovrsnim izvorima znanja uključujući informacijske tehnologije.




Poznavanje veze između toplote, temperature, unutrašnje energije je bitno za razumijevanje rada toplotnih mašina. Specifični proizvodi u visoko tehnološkoj proizvodnji takođe traže da se poznaju ovi osnovni koncepti iz termodinamike. Termodinamički procesi u ljudskom organizmu se ne mogu razumjeti bez poznavanja ovih indikatora.

2.1.1.a) Opisuje čestičnu strukturu tvari, te ističe odgovarajuće razlike (međučestično rastojanje, način kretanja čestica) za tijela u različitim agregatnim stanjima. 2.1.1.b) Povezuje srednju kinetičku energiju čestica s temperaturom. 2.1.2.a) Koristi model čestične građe tvari radi objašnjavanja jednostavnih pojava ,npr. difuzija i Braunovo(Brown) kretanje.


Matematika


Hemija

1.3.1.a. Navodi primjere promjena u životnoj okolini kao posljedicu hemijskih djelovanja. 1.4.1.a. Izvodi mjerenja (masa, volumen, temperatura, pH) i postupke odjeljivanje sastojaka iz smjesa (taloženje, dekantacija, filtracija, destilacija sublimacija, kristalizacija). 2.2.1.a. Navodi primjere fizikalnih i hemijskih promjena različitih brzina (otapanje, promjena agregatnog stanja, gorenje, hrđanje).

Biologija

3.1.2.a. Utvrđuje uzroke nastanka fizičkih i hemijskih promjena, kao i promjena svojstava tvari u organizmu. 3.1.2.b. Razlikuje fizičke od hemijskih promjena u organizmu. 3.1.3.b. Povezuje funkciju organa i organskih sistema u funkciji energijskih transformacija. 3.1.3.c. Povezuje hloroplast sa fotosintezom i mitohondrion s disanjem. 3.1.3.d. Povezuje metaboličke organske sisteme u cjelinu na nivou promjene tvari i energije.

Geografija

1.1.1.b. Objašnjava fizička,hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala. 3.1.1. Utvrđuje uzroke nastanka fizičkih i hemijskih promjena kao i promjena u svojstvu tvari u prirodnoj i geografskoj sredini.

IKT

1.1.1.a. Objašnjava postupak proizvodnje materijala. 1.1.1.b. Objašnjava fizička, hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala. 2.2.5.b. Služi se različitim izvorima informacija pri rješavanju zadataka(Internet, i sl.). 2.3.6.e. Obrazlaže tri osnovna uslova izgaranja.










48 49







2.2.1.e) Određuje promjenu temperature tijela povezanu sa dovođenjem/odvođenjem određene količine toplote. 2.2.1.f ) Opisuje uslove pod kojima dolazi do promjene agregatnog stanja tijela (npr. ovisnost o temperaturi i pritisku), prepoznaje da prilikom promjene agregatnog stanja temperatura tijela ostaje konstantna, te objašnjava pojmove toplote mržnjenja, topljenja, isparavanja i kondenziranja.



1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije. 2. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja.

Štednja energije je povezana sa dovođenjem i odvođenjem toplote i sa vrstom izolacije kojom će se izbjeći rasipanje energije. Izrada sprava, koje će koristeći latentne toplote kod prelaska iz jednog u drugo agregatno stanje (toplota topljenja, toplota isparavanja), može biti veoma zanimljiva za tehnologiju materijala.

2.2.2.a) Tumači pojam termodinamičke ravnoteže i značaj uspostavljanja ravnotežnog stanja za mjerenje temperature. 2.2.2.b) Navodi da se unutrašnja energija tijela može promijeniti toplotom i radom.


Matematika


Hemija

3.2.3.b. Potkrepljuje argumentima izmjene energije u ekosistemima. 3.2.3.c. Objašnjava transformaciju energije i njen stepen iskoristivosti. 3.3.1.c. Povezuje sadržaj energije organskih molekula s njihovom strukturom. 3.3.3.a. Argumentuje ovisnost organizama o energiji, te objašnjava kružne cikluse tvari u prirodi. 3.3.3.b. Razumije odgovoran odnos prema izvorima energije.

Biologija

3.3.1.a. Navodi primjere racionalnog korištenja energenata u kućanstvu. 3.3.1.b. Povezuje racionalno korištenje prirodnih energetskih izvora sa očuvanjem vrsta i habitata u životnom okruženju. 3.3.2.a. Definiše biotehnologiju sa aspekta pridobijanja tvari i energije. 3.3.2.b. Opisuje neke primjere savremene biotehnologije.

Geografija

1.2.3. Utvrđuje važnost funkcionalnih promjena u prirodno-geografskoj sredini nastale usljed promjena godišnjih perioda. 3.1.1. Utvrđuje uzroke nastanka fizičkih i hemijskih promjena kao i promjena u svojstvu tvari u prirodnoj i geografskoj sredini.

IKT

1.1.1.a. Objašnjava postupak proizvodnje materijala. 1.1.1.b. Objašnjava fizička, hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala.










50 51






Ishod: 2. Koristi temeljne zakone termodinamike radi objašnjavanja procesa u prirodi i tehnici.

2.2.2.a) Tumači pojam termodinamičke ravnoteže i značaj uspostavljanja ravnotežnog stanja za mjerenje temperature. 2.2.2.b) Navodi da se unutrašnja energija tijela može promijeniti toplotom i radom. 2.2.2.c) Objašnjava da se toplota spontano uvijek prenosi sa tijela (dijelova tijela) više temperature na tijela (dijelove tijela) niže temperature.





Pravac prenošenja toplote (od toplijeg ka hladnijem), zatim proces pretvaranja toplote u mehanički rad i obrnuto su osnova radnih ciklusa u toplotnim mašinama. Rad automobilskih motora, rad frižidera, toplotnih mašina koje zagrijavaju naše domove, sve to zavisi od ovih osnovnih principa termodinamike.

1.3.4.c) Tumači fizikalno značenje pojma rada i snage u raznovrsnim kotekstima (npr. mehanika i električna struja, poređenje snage različitih uređaja). 1.3.4.d) Navodi i opisuje različite primarne oblike energije (Sunčeva energija, energija fosilnih goriva, nuklearna energija, energija vode, energija vjetra i geotermalna energija). 1.3.4.f ) Analizira pretvaranje energije u raznovrsnim kontekstima, uključujući razmatranje energetske vrijednosti hrane i poveznice sa zdravim prehrambenim navikama.


Matematika

1.2.1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda). 1.2.2.a. Provjerava tačnost dobijenih rješenja i diskutuje o njima u kontekstu problema.

Hemija

1.3.1.a. Navodi primjere promjena u životnoj okolini kao posljedicu hemijskih djelovanja. 2.2.1.a. Navodi primjere fizikalnih i hemijskih promjena različitih brzina (otapanje, promjena agregatnog stanja, gorenje, hrđanje). 2.2.1.b. Objašnjava hemijske promjene na primjerima reakcija organskih tvari (gorenje ugljikovodika, alkoholno vrenje, ocatno-kiselo vrenje).

Biologija

1.3.1.a. Potkrepljuje dokazima uticaj čovjeka na sklad žive i nežive prirode. 1.3.1.b. Utvrđuje položaj i važnost čovjeka u održavanju sklada žive i nežive prirode. 1.3.1.c. Raspravlja o posljedicama koje su nastale prevelikom eksploatacijom prirodnih bogatstava.

Geografija

1.1.4. Utvrđuje uzroke i posljedice fizičkih, hemijskih i bioloških promjena u geografskoj sredini. 3.1.1. Utvrđuje uzroke nastanka fizičkih i hemijskih promjena kao i promjena u svojstvu tvari u prirodnoj i geografskoj sredini.

IKT

2.3.6.b. Objašnjava načine korištenja energije vode. 2.3.6.c. Objašnjava pretvaranje energije iz jednog oblika u drugi. 2.3.6.d. Razlikuje načine prijenosa i transformacije energije. 2.3.6.e. Obrazlaže tri osnovna uslova izgaranja. 2.3.6.f. Objašnjava način proizvodnje električne energije u elektranama.










52 53




OBLAST 3: ELEKTROMAGNETIZAM

Komponenta 1: Elektrostatika

Ishod: 1. Tumači pojave naelektrisavanja i razelektrisavanja tijela, te primjenjuje znanje o međudjelovanju električnih naboja.

3.1.1.a) Navodi da je električni naboj fundamentalno svojstvo tvari, te da postoje dvije vrste električnog naboja (pozitivni i negativni). 3.1.1.b) Navodi da je električni naboj elektrona elementarni naboj u prirodi, te objašnjava da se sva naelektrisanja u prirodi dobivaju kao cjelobrojni umnošci elementarnog naboja (diskretnost količine naelektrisanja). 3.1.1.c) Objašnjava naelektrisavanje i razelektrisavanje makroskopskih tijela, polazeći od znanja o građi tvari i elementarnim naelektrisanjima. 3.1.1.d) Tumači kvalitativno značenje Coulombovog zakona.




Poznavanje osnovnih pojmova naelektrisanja, njihove vrste i načina međudjelovanja neophodno je za razumijevanje kako se proizvodi električna energija bilo u klasičnim ili alternativnim elektranama. Ovi bazični pojmovi su takođe važni kod proizvodnje raznih proizvoda visoke tehnologije.

3.2.1.a) Opisuje električnu struju kao usmjereno kretanje nosioca električnog naboja. 3.2.1.b) Objašnjava razlike između provodnika, poluprovodnika i izolatora, te ih identifikuje kroz provođenje jednostavnih eksperimenata. 3.2.1.c) Identifikuje nosioce električne struje u konkretnim primjerima (čvrsta tijela, tečnosti, gasovi). 3.3.3.b) Eksperimentalno istražuje (virtualni i/ili realni eksperimenti) i na kvalitativnom nivou opisuje ovisnost inducirane elektromotorne sile o različitim faktorima.


Matematika

1.2.1.a. Kombinuje računske operacije s realnim brojevima, uključujući stepenovanje i korjenovanje. 1.2.1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda). 2.2.1.a. Sastavlja linearne jednačine i nejednačine koristeći zagrade u skupu R. 2.2.1.b. Sastavlja sisteme linearnih jednačina s dvije nepoznate.

Hemija

Neke od važnih hemijskih veza koje stvaraju različite hemijske spojeve bazirane su na elektrostatičkoj interakciji jonizovanih atoma. Zato je važno poznavati i slijedeće indikatore: 1.1.3.a. Razlikuje električki neutralne čestice (atomi, molekule) od električki nabijenih čestica (joni). 3.1.1.a. Razlikuje tri osnovna tipa hemijskih veza (jonska, kovalentna, metalna).

Biologija

1.2.1.a. Interpretira osobine prostora i uticaj ekoloških faktora na organizme. 1.b. Stavlja u vezu životne forme sa uticajem prostih i kompleksnih faktora sredine. 2.1.4.b. Objašnjava ulogu organa i organskih sistema u održavanju homeostaze (nervni i hormonalni sistem). 4.1.3.b. Objašnjava ulogu hormonalnog i živčanog sistema u homeostazi.

Geografija

1.1.2. Objašnjava prirodne procese i pojave na osnovu eksperimenata. 1.1.4. Utvrđuje uzroke i posljedice fizičkih, hemijskih i bioloških promjena u geografskoj sredini. 3.1.1. Utvrđuje uzroke nastanka fizičkih i hemijskih promjena kao i promjena u svojstvu tvari u prirodnoj i geografskoj sredini.

IKT

2.3.6.d. Razlikuje načine prenosa i transformacije energije. 2.3.6.f. Objašnjava način proizvodnje električne energije u elektranama.










54 55






Ishod: 2. Interpretira pojam elektrostatičkog polja i analizira istaknute pojave u elektrostatičkom polju.

3.1.2.a) Navodi da se oko svakog električnog naboja stvara električno polje.




Poznavanje osnovnih pojmova naelektrisanja, njihove vrste i načina međudjelovanja neophodno je za razumijevanje kako se proizvodi električna energija bilo u klasičnim ili alternativnim elektranama. Ovi bazični pojmovi su takođe važni kod proizvodnje raznih visoko tehnoloških proizvoda.

3.2.1.a) Opisuje električnu struju kao usmjereno kretanje nosioca električnog naboja. 3.2.1.b) Objašnjava razlike između provodnika, poluprovodnika i izolatora, te ih identifikuje kroz provođenje jednostavnih eksperimenata. 3.2.1.c) Identifikuje nosioce električne struje u konkretnim primjerima (čvrsta tijela, tečnosti, gasovi). 3.3.3.b) Eksperimentalno istražuje (virtualni i/ili realni eksperimenti) i na kvalitativnom nivou opisuje ovisnost inducirane elektromotorne sile o različitim faktorima.


Matematika


Hemija

Neke od važnih hemijskih veza koje stvaraju različite hemijske spojeve bazirane su na elektrostatičkoj interakciji jonizovanih atoma. Zato je važno poznavati i slijedeće indikatore: 1.1.3.a. Razlikuje električki neutralne čestice (atomi, molekule) od električki nabijenih čestica (joni). 3.1.1.a. Razlikuje tri osnovna tipa hemijskih veza (jonska, kovalentna, metalna).

Biologija

1.2.1.a. Interpretira osobine prostora i uticaj ekoloških faktora na organizme. 1.b. Stavlja u vezu životne forme sa uticajem prostih i kompleksnih faktora sredine. 2.1.4.b. Objašnjava ulogu organa i organskih sistema u održavanju homeostaze (nervni i hormonalni sistem). 4.1.3.b. Objašnjava ulogu hormonalnog i živčanog sistema u homeostazi.

Geografija


IKT











56 57





Komponenta 2: Električna struja

Ishod: 1. Analizira pojavu proticanja električne struje u čvrstim tijelima, tečnostima i gasovima.

3.2.1.a) Opisuje električnu struju kao usmjereno kretanje nosioca električnog naboja. 3.2.1.b) Objašnjava razlike između provodnika, poluprovodnika i izolatora, te ih identificira kroz provođenje jednostavnih eksperimenata. 3.2.1.c) Identificira nosioce električne struje u konkretnim primjerima (čvrsta tijela, tečnosti, gasovi). 3.2.1.d) Povezuje pojavu električne struje sa uspostavljanjem električnog polja između krajeva provodnika, te tumači karakteristike električne struje pomoću jačine struje, električnog napona, snage i električnog otpora. 3.2.1.e) Analizira efekte proticanja električne struje kroz tvari, te opisuje načine zaštite od električnog udara i načine pomoći unesrećenom.




Pojmove električne struje, istosmjerne i naizmjenične, te razne vrste materijala koji na razne načine provode el. struju važno je poznavati kod problema proizvodnje i prenosa električne energije ali i kod raznih sofisticiranih aparatura visoke tehnologije kao i u medicinskim istraživanjima i proizvodnji medicinskih aparatura jer mnoge od njih rade pomoću električnog napajanja. Veza između napona, jačine električne struje i raznih otpornika ključna je za mnoge od ovih aparata kao i za mašine koje rade na električni pogon.

3.1.1.a) Navodi da je električni naboj fundamentalno svojstvo tvari, te da postoje dvije vrste električnog naboja (pozitivni i negativni). 3.1.1.b) Navodi da je električni naboj elektrona elementarni naboj u prirodi, te objašnjava da se sva naelektrisanja u prirodi dobijaju kao cjelobrojni umnošci elementarnog naboja (diskretnost količine naelektrisanja). 3.1.1.c) Objašnjava naelektrisavanje i razelektrisavanje makroskopskih tijela, polazeći od znanja o građi tvari i elementarnim naelektrisanjima.


Matematika


Hemija

3.1.2.a. Razlikuje endotermne i egzotermne procese na osnovu promjene temperature sistema. 3.1.2.b. Objašnjava hemijske promjene na primjerima reakcija anorganskih i organskih tvari. 3.1.2.c. Objašnjava brzinu promjena i uticaj faktora na brzinu promjena (katalizatori i inhibitori). 3.3.3.a. Argumentuje ovisnost organizama o energiji, te objašnjava kružne cikluse tvari u prirodi. 3.3.3.b. Razumije odgovoran odnos prema izvorima energije.

Biologija

1.2.1.a. Interpretira osobine prostora i uticaj ekoloških faktora na organizme. 1.2.1.b. Stavlja u vezu životne forme sa uticajem prostih i kompleksnih faktora sredine. 4.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe na čovjeku služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.

Geografija

2.2.4. Analizira povezanosti postojeće veze saobraćaja s mogućnostima privrednog razvoja države. 3.1.2.a. Utvrđuje prednosti i nedostatke obnovljivih i neobnovljivih izvora energije.

IKT

1.5.11.a. Analizira historiju razvoja saobraćaja. 1.2.11.b. Objašnjava principe rada i funkcionalne komponente saobraćajnih sredstava. 2.1.1.b. Kritički razmatra tehnička dostignuća u različitim društvenim i vremenskim kontekstima. 3.1.4.a. Analizaira upotrebu IKT-a u različitim sferama života (kućanski uređaji, prevozna sredstva, medicina, ....).










58 59






Ishod: 2. Sastavlja i evaluira strujna kola.

3.2.2.a) Opisuje nužnost zatvaranja strujnog kola za proticanje električne struje kroz kolo. 3.2.2.b) Crta i tumači shemu strujnog kola sa serijski i/ili paralelno spojenim potrošačima, te sastavlja odgovarajuće realna i virtualna (simulacije) strujna kola. 3.2.2.c) Evaluira veze i odnose između napona, jačine struje i električnog otpora, polazeći od Ohmovog zakona za dio kola i za cijelo kolo. 3.2.2.d) Objašnjava zašto se ampermetar u strujno kolo spaja serijski, a voltmetar paralelno. 3.2.2.e) Analizira grananje struje u paralelnom spoju i pad napona na potrošačima, te određuje ekvivalentni otpor i opisuje primjenu serijske i paralelne veze u praksi (npr. paralelna veza sijalica u domaćinstvima). 3.2.2.f ) Razmatra promjene energije u električnom kolu, te primjenjuje Joulov-Lenzov zakon radi računanja količine toplote koja se oslobodi u provodniku kroz koji protiče električna struja.



1. Tehnologija materijala i visoko/tehnološka proizvodnja.

Ovi indikatori omogućuju da se izrađuju instrumenti koji putem električnih mjerenja mjere neelektrične veličine. Osim toga tehnologija “electroplating” (presvlačenje raznih alata i materijala tankim slojevima zaštitnih materijala koji ih štite bilo od korozije ili od habanja) je ovisna o poznavanju ovih indikatora.

3.2.1.a) Opisuje električnu struju kao usmjereno kretanje nosioca električnog naboja. 3.2.1.b) Objašnjava razlike između provodnika, poluprovodnika i izolatora, te ih identificira kroz provođenje jednostavnih eksperimenata. 3.2.1.c) Identificira nosioce električne struje u konkretnim primjerima (čvrsta tijela, tečnosti, gasovi). 3.2.1.d) Povezuje pojavu električne struje sa uspostavljanjem električnog polja između krajeva provodnika, te tumači karakteristike električne struje pomoću jačine struje, električnog napona, snage i električnog otpora.


Matematika


Hemija

3.1.2.c. Objašnjava brzinu promjena i uticaj faktora na brzinu promjena (katalizatori i inhibitori). 3.3.3.a. Argumentuje ovisnost organizama o energiji, te objašnjava kružne cikluse tvari u prirodi. 3.3.3.b. Razumije odgovoran odnos prema izvorima energije.

Biologija

3.3.1.a. Navodi primjere racionalnog korištenja energenata u kućanstvu. 3.3.1.b. Povezuje racionalno korištenje prirodnih energetskih izvora sa očuvanjem vrsta i habitata u životnom okruženju. 3.3.2.a. Definiše biotehnologiju sa aspekta pridobijanja tvari i energije. 3.3.2.b. Opisuje neke primjere savremene biotehnologije.

Geografija

3.1.3.a. Navodi primjere racionalnog korištenja energenata u kućanstvu. 3.1.3.b. Povezuje racionalno korištenje prirodnih energetskih izvora za očuvanje biocenoze.

IKT

1.1.2.c. Analizira mogućnosti zaštite materijala (korozija .....). 1.4.9.e. Poznaje električne sheme i postupke spajanja elemenata u funkcionalnu cjelinu. 1.4.9.f. Sastavlja električna strujna kola prema zadanoj shemi. 2.3.6.d. Razlikuje načine prenosa i transformacije energije. 2.3.6.f. Objašnjava način proizvodnje električne energije u elektranama.










60 61





Komponenta 3: Elektricitet i magnetizam

Ishod: 1. Razmatra svojstva stalnih magneta i interpretira pojam magnetnog polja.

3.3.1.a) Razlikuje stalne i privremene magnete. 3.3.1.b) Istražuje i opisuje međudjelovanje magnetnih polova. 3.3.1.c) Tumači princip rada kompasa i koristi ga radi orijentacije u prostoru. 3.3.1.d) Istražuje i skicira linije polja štapnog i potkovičastog magneta, te analizira pojavu magnetne influencije.



1. Tehnologija materijala i visoko/tehnološka proizvodnja.

Transport u budućnosti će se bazirati na tzv. magnetnim jastucima kojima će se u potpunosti ukinuti štetni efekti trenja.

3.1.1.a) Navodi da je električni naboj fundamentalno svojstvo tvari, te da postoje dvije vrste električnog naboja (pozitivni i negativni). 3.1.1.b) Navodi da je električni naboj elektrona elementarni naboj u prirodi, te objašnjava da se sva naelektrisanja u prirodi dobijaju kao cjelobrojni umnošci elementarnog naboja (diskretnost količine naelektrisanja). 3.1.1.c) Objašnjava naelektrisavanje i razelektrisavanje makroskopskih tijela, polazeći od znanja o građi tvari i elementarnim naelektrisanjima. 3.1.1.d) Tumači kvalitativno značenje Coulombovog zakona.


Matematika


Hemija

2.1.1.a. Navodi zastupljenost metala i nemetala u Zemljinoj kori (reaktivnost metala i nemetala, plemeniti metali, biološki značaj metala). 2.1.2.a. Povezuje periodičnost svojstava elemenata s njihovim položajem u PSE (grupe i periode, položaj metala i nemetala).

Biologija

1.1.2.a. Objašnjava razlike i sličnosti žive i nežive prirode na nivou tvari i energije. 1.2.1.a. Interpretira osobine prostora i uticaj ekoloških faktora na organizme. 1.2.1.b. Stavlja u vezu životne forme sa uticajem prostih i kompleksnih faktora sredine.

Geografija

1.1.2. Objašnjava prirodne procese i pojave na osnovu eksperimenata. 1.1.3. Primjenjuje različite načine orijentacije pomoću prirodnih pojava i procesa u prostoru i vremenu.

IKT











62 63






Ishod: 2. Primjenjuje znanje o magnetnim efektima električne struje i djelovanju magnetnog polja na naboj u kretanju.

3.3.2.a) Opisuje Oerstedov ogled i povezuje nastanak magnetskog polja sa električnim nabojima u kretanju. 3.3.2.b) Skicira magnetsko polje pravolinijskog i kružnog provodnika, te magnetsko polje zavojnice, a na osnovu zadane informacije o smjeru proticanja električne struje. 3.3.2.c) Razlikuje jačinu magnetskog polja od magnetne indukcije, te povezuje izgled linija magnetskog polja sa magnetnom indukcijom u različitim tačkama prostora. 3.3.2.d) Kreira jednostavan model elektromagneta i objašnjava različite oblasti praktične primjene elektromagneta (npr. električno zvonce). 3.3.2.e) Analizira na kvalitativnom nivou međudjelovanje provodnika sa strujom i princip rada elektromotora.



1. Proizvodnja energije, prenos i efikasnost. 2. Medicina i srodne oblasti, zdravstvo.

Proizvodnja električne energije u hidro- ili termoelektranama vrši se preko generatora koji u svom sastavu imaju obavezno elektromagnete. Prenos električne energije na daljinu je nezamisliv bez elektromagneta. Moderni medicinski dijagnostički aparati magnetne rezonanse - MRI kao nezaobilazni dio imaju veoma jake magnete.

3.1.1.d) Tumači kvalitativno značenje Coulombovog zakona. 3.1.2.a) Navodi da se oko svakog električnog naboja stvara električno polje. 3.3.1.c) Tumači princip rada kompasa i koristi ga radi orijentacije u prostoru.


Matematika

2.2.1.a. Sastavlja linearne jednačine i nejednačine koristeći zagrade u skupu R. 2.2.1.b. Sastavlja sisteme linearnih jednačina s dvije nepoznate.

Hemija

2.1.3.a. Objašnjava osobine, postupke dobijanja i upotrebu tehnički važnih metala (Fe, Al, Cu). 1.4.2.b. Dokazuje pokusima svojstva metala i njihovih spojeva (djelovanje kiselina i baza na metale, gorenje…).

Biologija

Geografija

IKT










64 65






Ishod: 3. Razmatra pojavu elektromagnetne indukcije i njene primjene u praksi.

3.3.3.a) Opisuje pojavu elektromagnetne indukcije. 3.3.3.b) Eksperimentalno istražuje (virtualni i/ili realni eksperimenti) i na kvalitativnom nivou opisuje ovisnost inducirane elektromotorne sile o različitim faktorima. 3.3.3.c) Utvrđuje smjer inducirane struje. 3.3.3.d) Analizira princip rada električnog generatora, te diskutira o društveno-ekonomskim prednostima i nedostacima različitih vrsta elektrana (hidroelektrane, vjetroelektrane, termoelektrane, nuklearne elektrane).



1. Proizvodnja energije, prenos i efikasnost.

Najčešća električna mašina u upotrebi je generator i on je ključni dio svake električne centrale i mnogih drugih mašina sa rotirajućim dijelovima.

3.3.2.a) Opisuje Oerstedov ogled i povezuje nastanak magnetskog polja sa električnim nabojima u kretanju. 3.3.2.c) Razlikuje jačinu magnetskog polja od magnetne indukcije, te povezuje izgled linija magnetskog polja sa magnetnom indukcijom u različitim tačkama prostora. 3.3.2.d) Kreira jednostavan model elektromagneta i objašnjava različite oblasti praktične primjene elektromagneta (npr. električno zvonce).


Matematika


Hemija

2.1.3.a. Objašnjava osobine, postupke dobijanja i upotrebu tehnički važnih metala (Fe, Al, Cu). 1.4.2.b. Dokazuje pokusima svojstva metala i njihovih spojeva (djelovanje kiselina i baza na metale, gorenje,…).

Biologija

Geografija

IKT










66 67







3.3.3.e) Tumači značaj transformatora za prijenos električne energije, te opisuje sistem prijenosa električne energije.



1. Proizvodnja energije, prenos i efikasnost. 2. Tehnologija materijala i visoko/tehnološka proizvodnja.

Transformatori su veoma važni i nezamjenjivi elektromagnetni dio veoma bitan za termo- i hidroelektrane, ali i za male električne aparate kao što su radio-aparati, TV-aparati, mobilni telefoni i sl. U svima njima je neophodno struju visokog napona pretvoriti u struju niskog napona ili obrnuto. Sve to rade transformatori.

3.3.2.d) Kreira jednostavan model elektromagneta i objašnjava različite oblasti praktične primjene elektromagneta (npr. električno zvonce).


Matematika

1.2.1.a. Kombinuje računske operacije s realnim brojevima, uključujući stepenovanje i korjenovanje. 1.2.1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda). Sve o jednačinama i nejednačinama: 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.;

Hemija

3.1.2.a. Razlikuje endotermne i egzotermne procese na osnovu promjene temperature sistema. 3.1.2.b. Objašnjava kemijske promjene na primjerima reakcija anorganskih i organskih tvari. 3.1.2.c. Objašnjava brzinu promjena i utjecaj faktora na brzinu promjena (katalizatori i inhibitori).

Biologija

Geografija

IKT

1.1.1.c. Razlikuje električna svojstva materijala. 1.1.2.a. Na osnovu fizičkih, hemijskih i tehnoloških svojstava bira odgovarajući materijal za model ili maketu ili upotrebni proizvod. 1.1.2.b. Procjenjuje mogućnosti primjene materijala (npr. u mašinstvu i elektrotehnici).










68 69




OBLAST 4: OSCILACIJE, TALASI I MODERNA FIZIKA

Komponenta 1: Mehaničke oscilacije i talasi

Ishod: 1. Analizira pojam oscilacije i talasa.

4.1.1.a) Interpretira oscilacije kao periodične procese i ispravno koristi pojam perioda, elongacije i amplitude. 4.1.1.b) Razlikuje pojam oscilacije od pojma talasa. 4.1.1.c) Povezuje nastanak talasa sa oscilatornim kretanjem, te razlikuje longitudinalne i transverzalne talase. 4.1.1.d) U kontekstu simulacija talasnog kretanja opisuje brzinu, frekvenciju, talasnu dužinu i amplitudu talasa, te uspostavlja veze između navedenih veličina.



1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije. 2. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 3. Medicina i srodne grane, proizvodnja lijekova, medicinska istraživanja i medicinski inžinjering. 4. Umjetnost, zabava i mediji.

Mehaničke oscilacije i talasi su važni za dizajniranje odašiljača, transmitera i prijemnika talasa. Elektromagnetni talasi važni za prenos energije i zvuka na daljinu se bolje razumiju ako se prethodno usvoje zakoni mehaničkih talasa i oscilacija. Fizičari, akustičari i govorni patolozi koriste fiziku oscilacija i talasa kako bi analizirali komponente frekvencija govora i slušnog aparata. Proizvodnja muzike zahtijeva poznavanje oscilacija i talasa kao i osobina zvuka (intenzitet, pič, frekvencija, glasnost,...) i načina provođenja zvuka.

4.1.2.a) Opisuje nastanak, prostiranje, apsorpciju, odbijanje i lom zvučnih talasa, te ističe da je za prostiranje zvučnih talasa nužno postojanje elastične sredine. 4.1.2.c) Uspostavlja vezu između glasnoće i visine zvuka sa amplitudom i frekvencijom zvuka.


Matematika


Hemija

1.4.1.a. Izvodi mjerenja (masa, volumen, temperatura, pH) i postupke odjeljivanje sastojaka iz smjesa (taloženje, dekantacija, filtracija, destilacija sublimacija, kristalizacija). 4.3.1.a. Izražava izmjenu energije između žive i nežive prirode (sunčeva energija, hemijska, toplina).

Biologija

1.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktičke vježbe u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom. 2.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktičke vježbe u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom za proučavanje anatomije, morfologije i citologije. 3.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktičke vježbe u prirodi i laboratoriji o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.

Geografija

Razni tektonski poremećaji, zemljotresi, mogu se bolje razumjeti uz poznavanje mehaničkih oscilacija i talasa. 1.1.2.2. Objašnjava prirodne procese i pojave na osnovu eksperimenata. 1.1.4. 4. Utvrđuje uzroke i posljedice fizičkih, kemijskih i bioloških promjena u geografskoj sredini. 1.3.2. 2. Izrađuje i analizira grafičke prikaze dobivene korištenjem mjernih instrumenata.

IKT










70 71






Ishod: 2. Primjenjuje znanje o mehaničkim talasima u konkretnim kontekstima.

4.1.2.a) Opisuje nastanak, prostiranje, apsorpciju, odbijanje i lom zvučnih talasa, te ističe da je za prostiranje zvučnih talasa nužno postojanje elastične sredine. 4.1.2.b) Skicira kako dolazi do odbijanja i prelamanja mehaničkih talasa. 4.1.2.c) Uspostavlja vezu između glasnoće i visine zvuka sa amplitudom i frekvencijom zvuka. 4.1.2.d) Poredi brzinu zvuka u gasovima, tečnostima i čvrstim tijelima.



1. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 2. Medicina i srodne grane, proizvodnja lijekova, medicinska istraživanja i medicinski inžinjering. 3. Umjetnost, zabava i mediji.

Osnovne osobine mehaničkih talasa i specifično zvuka kao jednog vida takvih talasa se mogu iskoristiti kod proizvođenja visoko tehnoloških proizvoda. Oni su takođe bitni u medicini putem instrumenata koji se koriste u dijagnostici i terapiji, a posebno su važni za istraživanja i dizajniranje novih aparatura u medicini. Sve aktivnosti u medijima su bitno vezane za zvučne instrumente i načine proizvođenja zvuka.Dubina jezera, mora, okeana se određuje tako što se na površini emituje zvučni signal koji se reflektuje od dna i vrati nazad gdje se detektuje. Iz izmjerenog vremena i poznavajući brzinu zvuka kroz vodu određuje se dubina.

4.1.1.b) Razlikuje pojam oscilacije od pojma talasa. 4.1.1.c) Povezuje nastanak talasa sa oscilatornim kretanjem, te razlikuje longitudinalne i transverzalne talase. 4.1.1.d) U kontekstu simulacija talasnog kretanja, opisuje brzinu, frekvenciju, talasnu dužinu i amplitudu talasa, te uspostavlja veze između navedenih veličina.


Matematika


Hemija

1.4.1.a. Izvodi mjerenja (masa, volumen, temperatura, pH) i postupke odjeljivanje sastojaka iz smjesa (taloženje, dekantacija, filtracija, destilacija sublimacija, kristalizacija). 2.4.2.a. Navodi upotrebu laboratorijskog pribora i posuđa.

Biologija

3.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktičke vježbe u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.

Geografija

1.2.2. Planira i provodi aktivnosti kojim istražuje važnost geografskog prostora.1.3.2.2 Izrađuje i analizira grafičke prikaze dobijene korištenjem mjernih instrumenata.

IKT

1.2.4.a. Služi se složenom mjernom opremom.2.1.1.a. Objašnjava važnost tehničkih dostignuća za kvalitet i način življenja. 2.1.2.a. Prepoznaje važnost nauke u razvoju tehnologije i tehnike.










72 73







4.1.2.e) Objašnjava primjene znanja o zvučnim i ultrazvučnim talasima u biologiji, medicini i svakodnevnici (npr. čulo sluha, zaštita od buke, ultrazvučna dijagnostika, čišćenje). 4.1.2.f ) Primjenjuje znanje o odbijanju i prelamanju talasa radi rješavanja praktičnih problema (npr. određivanje dubine mora).



1. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 2. Medicina i srodne grane, proizvodnja lijekova, medicinska istraživanja i medicinski inžinjering. 3. Umjetnost, zabava i mediji.

Osobine zvučnih talasa se široko primjenjuju u medicini, posebno ultrazvuk i u dijagnostici i u terapiji. Radari raznih vrsta rade na principu odbijanja talasa, bilo da se radi o saobraćajnim radarima ili onim koje koriste podmornice da bi detektovale prepreke na svojoj putanji ili druge plovne objekte. Zvuk je osnovni alat za zabavu, medije, ali i umjetnost kroz multimedijalne instalacije.

4.1.2.b) Skicira kako dolazi do odbijanja i prelamanja mehaničkih talasa. 4.1.2.c) Uspostavlja vezu između glasnoće i visine zvuka sa amplitudom i frekvencijom zvuka. 4.1.2.d) Poredi brzinu zvuka u gasovima, tečnostima i čvrstim tijelima.


Matematika


Hemija

1.4.1.a. Izvodi mjerenja (masa, volumen, temperatura, pH) i postupke odjeljivanje sastojaka iz smjesa (taloženje, dekantacija, filtracija, destilacija sublimacija, kristalizacija). 2.4.2.a. Navodi upotrebu laboratorijskog pribora i posuđa.

Biologija

3.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktičke vježbe u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.

Geografija

1.2.2. Planira I provodi aktivnosti kojim istražuje važnost geografskog prostora.1.3.2.2 Izrađuje I analizira grafičke prikaze dobijene korištenjem mjernih instrumenata.

IKT

1.2.4.a. Služi se složenom mjernom opremom.2.1.1.a. Objašnjava važnost tehničkih dostignuća za kvalitet i način življenja. 2.1.2.a. Prepoznaje važnost nauke u razvoju tehnologije i tehnike.










74 75





Komponenta 2: Optika i relativistička mehanika

Ishod: 1. Analizira elektromagnetne oscilacije i talase.

4.2.1.a) Objašnjava da kod elektromagnetskog talasa imamo prenošenje oscilacija električnog i magnetskog polja kroz prostor, te ukazuje na razlike u odnosu na zvučne talase. 4.2.1.b) Opisuje spektar elektromagnetskih talasa i spektar bijele svjetlosti. 4.2.1.c) Identificira elektromagnetska zračenja koja mogu biti opasna po zdravlje.



1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije. 2. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 3. Informacione i komunikacijske tehnologije. 4. Medicina.

Prenos informacija na daljinu ostvaruje se putem elektromagnetnih talasa (zvuk, slika, radio, TV, internet). Osim toga, elektromagnetni talasi odgovarajuće talasne dužine se mogu koristiti i za zagrijavanje (mikrovalna pećnica). Posebno je raznovrsna njihova upotreba u medicini (x-zraci u rentgen-aparatima i u CT aparaturama, zatim gama-zraci u nuklearnoj medicini - gama-kamere).

4.1.1.c) Povezuje nastanak talasa sa oscilatornim kretanjem, te razlikuje longitudinalne i transverzalne talase. 4.1.1.d) U kontekstu simulacija talasnog kretanja, opisuje brzinu, frekvenciju, talasnu dužinu i amplitudu talasa, te uspostavlja veze između navedenih veličina. 4.3.3.b) Razlikuje alfa, beta i gama zračenje, te poredi ove vrste zračenja sa x-zračenjem.


Matematika

2.1.1.c. Primjenjuje operacije s potencijama čiji je izložilac cijeli broj. 2.1.1.d.Razlikuje proporcionalne i obrnuto proporcionalne veličine u različitim kontekstima. 2.1.1.e. Primjenjuje funkciju direktne i obrnute proporcionalnosti. 2.1.1.f. Izražava linearnu funkciju riječima i simbolima i ispituje njena svojstva. 2.1.1.g. Primjenjuje aritmetičke zakonitosti pri transformaciji algebarskih izraza.

Hemija

3.1.1.a. Razlikuje tri osnovna tipa hemijskih veza (jonska, kovalentna, metalna). 3.1.1.b. Objašnjava promjenu energije sistema prilikom nastajanja i cijepanja hemijskih veza i drugih međučestičnih interakcija.

Biologija

1.1.4.a. Objašnjava povezanost uslova za postanak života na Zemlji na molekularnom nivou. 1.1.4.b. Opisuje prelazak iz neživog u živo. 1.1.4.c. Postavlja prelazak iz neživog u živo na vremensku skalu. 1.2.1.a. Interpretira osobine prostora i uticaj ekoloških faktora na organizme. 1.2.1.b. Stavlja u vezu životne forme sa uticajem prostih i kompleksnih faktora sredine.

Geografija

1.1.1. Analizira prirodne procese i pojave i njihovo međudjelovanje koristeći se geografskom terminologijom. 1.1.2. Objašnjava prirodne pojave pomoću eksperimenata.

IKT










76 77






Ishod: 2. Istražuje temeljne zakonitosti i pojave iz oblasti optike.

4.2.2.a) Opisuje pojam svjetlosti, razlikuje izvore svjetlosti, te razmatra promjene energije u kojima nastaje svjetlost. 4.2.2.b)Primjenjuje znanje o pravolinijskom prostiranju svjetlosti prilikom objašnjavanja pojava (npr. nastanak sjenke i polusjenke, te pomračenje Sunca i Mjeseca) ili konstruiranja uređaja/sistema (npr. tamna komora). 4.2.2.c) Primjenjuje znanje o (totalnoj) refleksiji i refrakciji svjetlosti radi tumačenja pojava iz svakodnevnice i tehnike (npr. objašnjavanje prividne dubine predmeta uronjenog u vodu, pojava duge, fatamorgana, optički kabl) i konstrukcije jednostavnih optičkih uređaja (npr. model periskopa).



1. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 2. Medicina i zdravstvo. 3. Informacione i komunikacijske tehnologije.

Poznavanje osnovnih karakteristika svjetlosti, načina njenog prostiranja, odbijanja i preloma na granici dvije sredine veoma je važno za proizvodnju čitavog niza sofisticiranih proizvoda u sektoru tehnologije materijala. Ti proizvodi su u velikom broju slučajeva namijenjeni medicini (razni optički instrumenti, mikroskopi i sl.) i informaciono-komunikacijskim tehnologijama za efikasniji prenos signala (optička vlakna koja rade na principu totalne refleksije u specifičnom materijalu staklenih vlakana).

Ova oblast se oslanja na bazično poznavanje prirode elektromagnetnih talasa, opsega njihovih frekvencija i načina prostiranja kroz razne medije. 4.2.1.a) Objašnjava da kod elektromagnetskog talasa imamo prenošenje oscilacija električnog i magnetskog polja kroz prostor, te ukazuje na razlike u odnosu na zvučne talase. 4.2.1.b) Opisuje spektar elektromagnetskih talasa i spektar bijele svjetlosti.


Matematika

2.1.1.c. Primjenjuje operacije s potencijama čiji je izložilac cijeli broj. 2.1.1.d.Razlikuje proporcionalne i obrnuto proporcionalne veličine u različitim kontekstima. 2.1.1.e. Primjenjuje funkciju direktne i obrnute proporcionalnosti. 2.1.1.f. Izražava linearnu funkciju riječima i simbolima i ispituje njena svojstva.

Hemija

U hemiji se koristi niz optičkih instrumena za izučavanje fizičko-hemijske strukture tvari, veza među atomima i sl. 3.1.1.a. Razlikuje tri osnovna tipa hemijskih veza (jonska, kovalentna, metalna). 3.1.1.b. Objašnjava promjenu energije sistema prilikom nastajanja i cijepanja hemijskih veza i drugih međučestičnih interakcija.

Biologija

I u biologiji se intenzivno koriste mikroskopi za posmatranje raznih uzoraka pa je neophodno poznavanje osnovnih osobina svjetlosti. Osim toga, svjetlost visoke frekvencije (ultra-ljubičasta), tj. visoke energije koristi se za “ozračavanje” hrane kako bi se uništili mikrobi.

Geografija

Mjerenja rastojanja i dubina se oslanjaju na specifične optičke instrumente. 1.1.2. Objašnjava prirodne pojave pomoću eksperimenata.

IKT

Savremene IKT tehnologije koriste optička vlakna za prenos podalaka. Ova vrsta prenosa ima daleko veću brzinu i veći kapacitet u odnosu na prenos podataka putem bakarnih žica i daleko manje dimenzije. 2.a. Prepoznaje važnost nauke u razvoju tehnologije i tehnike. 2.b. Razlikuje odgovarajuće tehnološke procese i proizvode različitih tehnologija.










78 79







4.2.2.d) Objašnjava kako vidimo predmete oko sebe, pri čemu posebno ističe značaj difuznog odbijanja svjetlosti, te povezuje boju predmeta sa frekvencijom svjetlosti koja od predmeta dolazi do našeg oka. 4.2.2.e) Konstruira slike predmeta koje dobijamo pomoću ravnog i sfernog ogledala ili pomoću sočiva, te rješava odgovarajuće računske i eksperimentalne probleme. 4.2.2.f ) Analizira primjene optičkih elemenata u svakodnevnici i tehnici (npr. saobraćaj).




Optički instrumenti, mikroskopi, kao važan dio imaju sočiva i ogledala. Sočiva imaju optičku moć koja određuje mogućnost rezolucije mikroskopa. Bez poznavanja ovih indikatora nemoguće je razumjeti funkcije oka kao najsavršenijeg instrumenta u ljudskom organizmu. Način kako se koriguju defekti oka (dalekovidnost i kratkovidnost) takođe traže poznavanje ovih indikatora.

4.2.1.a) Objašnjava da kod elektromagnetskog talasa imamo prenošenje oscilacija električnog i magnetskog polja kroz prostor, te ukazuje na razlike u odnosu na zvučne talase. 4.2.1.b) Opisuje spektar elektromagnetskih talasa i spektar bijele svjetlosti.4.2.2.a) Opisuje pojam svjetlosti, razlikuje izvore svjetlosti, te razmatra promjene energije u kojima nastaje svjetlost.


Matematika


Hemija

Mikroskopi su važan instrument za izučavanje fizičko-hemijske strukture materijala u hemiji. 3.1.1.a. Razlikuje tri osnovna tipa hemijskih veza (jonska, kovalentna, metalna). 3.1.1.b. Objašnjava promjenu energije sistema prilikom nastajanja i cijepanja hemijskih veza i drugih međučestičnih interakcija.

Biologija

Svjetlosni mikroskopi su vrlo važan instrument i za biologe, za analizu uzoraka biljaka i životinja pa je važno da se i ovdje razumiju pravila formiranja slike putem sočiva, da se poznaje pojam optičke moći i rezolucije mikroskopa kao i da se razumije funkcija oka. 3.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktičke vježbe u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.

Geografija

1.3.2. 2. Izrađuje i analizira grafičke prikaze dobivene korištenjem mjernih instrumenata.

IKT

2.a. Prepoznaje važnost nauke u razvoju tehnologije i tehnike. 2.b. Razlikuje odgovarajuće tehnološke procese i proizvode različitih tehnologija.










80 81






Ishod: 3. Diskutuje o istaknutim pojavama iz oblasti relativističke mehanike.

4.2.3.a) Navodi da je brzina svjetlosti u vakuumu najveća brzina u prirodi.




Savremene tehnologije materijala, moderna medicinska oprema kao što su razni skeneri, CT I MRI mašine koriste raznu vrstu elektormagnetnih talasa. Pošto je svjetlost elektromagnetni talas, važno je znati njene osobine uključujući i brzinu svjetlosti koja je, kad se svjetlost prostire u vakuumu, najveća brzina u prirodi.

4.2.1.a) Objašnjava da kod elektromagnetskog talasa imamo prenošenje oscilacija električnog i magnetskog polja kroz prostor, te ukazuje na razlike u odnosu na zvučne talase. 4.2.1.b) Opisuje spektar elektromagnetskih talasa i spektar bijele svjetlosti.4.2.2.a) Opisuje pojam svjetlosti, razlikuje izvore svjetlosti, te razmatra pretvorbe energije u kojima nastaje svjetlost.


Matematika


Hemija

Mikroskopi su važan instrument za izučavanje fizičko-hemijske strukture materijala u hemiji. 3.1.1.a. Razlikuje tri osnovna tipa hemijskih veza (jonska, kovalentna, metalna). 3.1.1.b. Objašnjava promjenu energije sistema prilikom nastajanja i cijepanja hemijskih veza i drugih međučestičnih interakcija.

Biologija

Svjetlosni mikroskopi su vrlo važan instrument i za biologe, za analizu uzoraka biljaka i životinja pa je važno da se i ovdje razumiju pravila formiranja slike putem sočiva, da se poznaje pojam optičke moći i rezolucije mikroskopa kao i da se razumije funkcija oka. 3.4.4.a. Izvodi posmatranja, mjerenja i praktičke vježbe u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.

Geografija

1.3.2. 2. Izrađuje i analizira grafičke prikaze dobivene korištenjem mjernih instrumenata.

IKT

2.a. Prepoznaje važnost nauke u razvoju tehnologije i tehnike. 2.b. Razlikuje odgovarajuće tehnološke procese i proizvode različitih tehnologija.










82 83





Komponenta 3: Osnove kvantne, atomske i nuklearne fizike

Ishod: 1. Analizira kvantnu prirodu elektromagnetnog zračenja, te koristi temeljne pojmove i relacije kvantne mehanike.

4.3.1.a) Opisuje dualnu prirodu svjetlosti. 4.3.1.b)Tumači pojam elektronskog oblaka.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










84 85






Ishod: 2. Evaluira različite modele atoma i analizira linijske spektre.

4.3.2.a) U kontekstu odgovarajućih simulacija, opisuje strukturu atoma koju čine jezgro (neutroni, protoni) i elektronska ljuska. 4.3.2.b) Uspoređuje svojstva jezgra i elektronske ljuske.



1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije.

Veliki procent energije u svijetu se proizvodi u tzv. atomskim odnosno nuklearnim elektranama. Zato je već u ovom uzrastu korisno naučiti kako se energija dobiva iz atoma, tj. iz nukleusa atoma, bar na kvalitativnom nivou.

Ovdje je korisno znati opće informacije o građi atoma i njegovim dijelovima, tj. glavnim karakteristikama elektrona, protona i neutrona. Takođe je važno znati neke osnovne činjenice iz fizike atoma koje su sadržane u indikatorima: 4.3.1.a) Opisuje dualnu prirodu svjetlosti. 4.3.1.b)Tumači pojam elektronskog oblaka.


Matematika


Hemija

1.1.2.a. Iskazuje čestičnu građu tvari (atomi i molekule). 1.1.2.b. Povezuje tipove hemijskih veza (jonsku, kovalentnu i metalnu) s položajem u PSE. 1.1.2.c. Opisuje razliku između fizičkih i hemijskih pojava (otapanje, gorenje).

Biologija

Geografija

IKT










86 87






Ishod: 3. Primjenjuje znanje o građi atomskog jezgra i klasifikuje elementarne čestice.

4.3.3.a) Opisuje građu jezgre atoma i razlikuje stabilna i nestabilna jezgra. 4.3.3.b) Razlikuje alpha, beta i gama zračenje, te poredi ove vrste zračenja sa x-zračenjem. 4.3.3.c) Opisuje mjere zaštite od nuklearnog zračenja.



1. Medicina i zdravstvo.

U medicini je neophodno znati šta su x-zraci, šta su radioaktivni materijali i produkti njihovog zračenja (alfa- beta- i gama-zraci) kako bi pravilno mogli koristiti mnoge sofisticirane aparature (CT, PET, NMR ) koje se koriste za dijagnostiku ili terapiju kod raznih bolesti. Takođe je važno znati efekte štetnog djejstva ovih zračenja te mjere zaštite.

Prethodno je neophodno znati građu atoma, a onda i građu jezgre atoma te karakteristike svih čestica koje ga čine: 4.3.2.a) U kontekstu odgovarajućih simulacija, opisuje strukturu atoma koju čine jezgro (neutroni, protoni) i elektronska ljuska.


Matematika

Sve računske operacije su važne za ove indikatore: 1.2.1.a. Kombinuje računske operacije s realnim brojevima, uključujući stepenovanje i korjenovanje. 1.2.1.b. Primjenjuje svojstva i povezanost računskih operacija (sva tri reda).

Hemija

Hemija je vezana za ove indikatore preko strukture i fizikalno-hemijskih svojstava tvari: 3.1.1.a. Razlikuje tri osnovna tipa hemijskih veza (jonska, kovalentna, metalna). 3.1.1.b. Objašnjava promjenu energije sistema prilikom nastajanja i cijepanja hemijskih veza i drugih međučestičnih interakcija. 3.1.1.c. Navodi primjere molekula kod kojih postoji vodikova veza.

Biologija

Razne vrste zračenja velike energije (x-zraci i gama-zraci) u velikim dozama štete živim organizmima svih vrsta, biljkama, životinjama, čovjeku. Zato je u biologiji kod izučavanja kompleksnih faktora sredine (geomorfološki faktori, klima,...) važno izučiti i štetna djelovanja zračenja koje se pojavljuje kod nuklearnih incidenata i nesreća kako bi se živi organizmi zaštitili od takvog djelovanja. 1.2.1.a. Interpretira osobine prostora i uticaj ekoloških faktora na organizme. 1.2.1.b. Stavlja u vezu životne forme sa uticajem prostih i kompleksnih faktora sredine.

Geografija

Geomorfološki i klimatski faktori su vrlo važni parametri kod izgradnje nuklearnih/atomskih centrala za proizvodnju energije. Zato je kod izučavanja ovih faktora važno naučiti o mogućnostima hazardnih situacija kod ovakvih elektrana (Černobilj i Fukušima), a s tim u vezi i o vrstama nuklearnog zračenja i načinima zaštite od istih.

IKT

2.4.9.a. Uočava i studira prednosti novih tehničkih rješenja u zaštiti životne sredine. 2.4.9.b. Vrjednuje štetne učinke pojedinih tehničkih i tehnoloških dostignuća na okoliš i zdravlje ljudi. 2.4.9.c. Izražava ekološku osviještenost u svakodnevnoj primjeni tehnike i tehnologije. 2.4.9.d. Kritički razmatra kompromis između koristi za gospodarski razvoj i štetnosti za okoliš i ljudsko zdravlje.










88 89





Komponenta 4: Astronomija i astrofizika

Ishod: 1. Opisuje sastav i strukturu svemira.

4.4.1.a) Koristi informacijske tehnologije radi prikupljanja podataka o historijskom razvoju ideja o svemiru, opisuje položaj Sunca u galaksiji, Mliječni put, te opisuje planete i veličinu Sunčevog sistema. 4.4.1.b) Kvalitativno tumači pojave uzrokovane kretanjem Zemlje i Mjeseca (npr. smjene dana i noći, smjena godišnjih doba, te plima i oseka).



1. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 2. Informacione i komunikacijske tehnologije.

Ovi indikatori su važni za pomenute sektore radi budućih tehnologija koje će biti neophodne kako bi čovjek ovladao širim područjem svemira, a najmanje prostorom našeg Sunčevog sistema. Da bi se to postiglo, bit će neophodno kroz ova dva sektora ekonomije proizvesti mašine i aparature koje će to omogućiti.

4.2.2.a) Opisuje pojam svjetlosti, razlikuje izvore svjetlosti, te razmatra pretvorbe energije u kojima nastaje svjetlost. 5.1.1.a) Opisuje odabrane primjere historijskog razvoja fizikalnih ideja (predstava o građi materije, predstava o kretanju Zemlje i drugih nebeskih tijela).


Matematika

2.1.1c. Primjenjuje operacije s potencijama čiji je izložilac cijeli broj. 2.1.1d.Razlikuje proporcionalne i obrnuto proporcionalne veličine u različitim kontekstima. 2.1.1e. Primjenjuje funkciju direktne i obrnute proporcionalnosti. 2.1.1f. Izražava linearnu funkciju riječima i simbolima i ispituje njena svojstva.

Hemija

3.1.1. Objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstva tvari. 3.3.2. Analizira promjenu energije pri fizikalno-hemijskim promjenama tvari.

Biologija

Geografija

IKT

4.2.4.b. Određuje i dodjeljuje varijable. 4.2.4.c. Razlikuje i primjereno koristi naredbe uvjeta, logičke operatore i petlje. 4.2.4.d. Upotrebljava u programima ključne algoritme koji odražavaju računarski način razmišljanja (na primjer, sortiranje i pretraživanje,…).










90 91






Ishod: 2. Opisuje model nastanka i evolucije svemira, te tumači procese formiranja i razvoja zvijezda.

4.4.2.a) Navodi da svemir ima konačnu starost i da ona prema posljednjim procjenama iznosi 13.8 milijardi godina.



1. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 2. Informacione i komunikacijske tehnologije.

Ovi indikatori su važni za pomenute sektore radi budućih tehnologija koje će biti neophodne kako bi čovjek ovladao širim područjem svemira, a najmanje prostorom našeg Sunčevog sistema. Da bi se to postiglo, bit će neophodno kroz ova dva sektora ekonomije proizvesti mašine i aparature koje će to omogućiti.

4.2.2.a) Opisuje pojam svjetlosti, razlikuje izvore svjetlosti, te razmatra pretvorbe energije u kojima nastaje svjetlost. 5.1.1.a) Opisuje odabrane primjere historijskog razvoja fizikalnih ideja (predstava o građi materije, predstava o kretanju Zemlje i drugih nebeskih tijela).


Matematika

2.1.1.c. Primjenjuje operacije s potencijama čiji je izložilac cijeli broj. 2.1.1.d.Razlikuje proporcionalne i obrnuto proporcionalne veličine u različitim kontekstima. 2.1.1.e. Primjenjuje funkciju direktne i obrnute proporcionalnosti. 2.1.1.f. Izražava linearnu funkciju riječima i simbolima i ispituje njena svojstva.

Hemija

3.1.1. Objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstva tvari. 3.3.2. Analizira promjenu energije pri fizikalno-hemijskim promjenama tvari.

Biologija

Geografija

IKT

4.2.4.b. Određuje i dodjeljuje varijable. 4.2.4.c. Razlikuje i primjereno koristi naredbe uvjeta, logičke operatore i petlje. 4.2.4.d. Upotrebljava u programima ključne algoritme koji odražavaju računarski način razmišljanja (na primjer, sortiranje i pretraživanje,…).










92 93




OBLAST 5: FIZIKA, DRUŠTVO I TEHNOLOGIJA

Komponenta 1: Historija i filozofija fizike

Ishod: 1. Kritički razmatra historiju razvoja fizikalnih ideja.

5.1.1.a) Opisuje odabrane primjere historijskog razvoja fizikalnih ideja (predstava o građi materije, predstava o kretanju Zemlje i drugih nebeskih tijela). 5.1.1.b) Uspoređuje historijski razvoj sadržaja fizike sa razvojem njenog metoda. 5.1.1.c) Opisuje uticaj društveno-ekonomskih faktora na razvoj fizikalnih ideja.



1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije. 2. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 3. Informacione i komunikacijske tehnologije.

U pomenutim KBE sektorima neophodno je znati historijski put razvoja ideja koje su, na primjer, od najranijih načina dobivanja energije dovele do sadašnjih eksperimenata na fuzionim reaktorima kojima će se osigurati energetska budućnost svijeta.

Sve u ZJNPP za fiziku što je u vezi energije i strukture materijala, a to su gotovo sve oblasti ZJNPP, bitno je za ova tri izdvojena indikatora.


Matematika

1.2.3. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.4. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema. 4.1.1. Formuliše problem, prikuplja i obrađuje podatke iz različitih izvora, te ih predstavlja u različitim formama. 4.1.2. Interpretira, diskutuje dobijene podatke i rezultate istraživanja.

Hemija

4.3.1. Interpretira promjenu energije u biohemijskim sistemima. 4.3.2. Analizira prirodne sisteme kao funkcionalnu i strukturnu cjelinu, kao i njihovu povezanost i ovisnost. 4.3.3. Objašnjava uslove ravnoteže u prirodnim sistemima, te ukazuje na uzroke i posljedice poremećaja ravnoteže.

Biologija

2.4.1. Interpretira i vrednuje rezultate iz različitih izvora o strukturi i transformaciji energije u organizmima služeći se stručnom terminologijom. 2.4.2. Interpretira i vrednuje rezultate iz različitih izvora o promjenama tvari i pretvaranje energije u živoj prirodi služeći se stručnom terminologijom.

Geografija

1.2.1. Tumači povezanost i međuovisnost geogenih i antropogenih obilježja Zemlje. 1.2.2. Planira i provodi aktivnosti kojima istražuje važnost geografskog prostora. 1.2.3. Objašnjava funkcionalne promjene u životnoj sredini povezujući ih s promjenama godišnjih perioda. 1.2.5. Analizira povezanost prirodno-geografskih procesa utvrđujući postojanje varijabilnosti živih bića na zemlji.

IKT

2.2.3. Analizira ulogu savremene tehnologije u društvu. 2.2.4. Analizira složene tehničke sisteme. 2.2.5. Primjenjuje savremene tehnologije.










94 95







5.1.1.d) Crta vremensku liniju, te na nju smješta istaknute fizičare i odgovarajući razvoj fizikalnih teorija i tehnologije.




U pomenutim KBE sektorima neophodno je znati historijski put razvoja ideja koje su, na primjer, od najranijih načina dobivanja energije dovele do sadašnjih eksperimenata na fuzionim reaktorima kojima će se osigurati energetska budućnost svijeta.

5.1.1.a) Opisuje odabrane primjere historijskog razvoja fizikalnih ideja (predstava o građi materije, predstava o kretanju Zemlje i drugih nebeskih tijela). 5.1.1.b) Uspoređuje historijski razvoj sadržaja fizike sa razvojem njenog metoda. 5.1.1.c) Opisuje uticaj društveno-ekonomskih faktora na razvoj fizikalnih ideja.


Matematika


Hemija


Biologija


Geografija

1.2.1. Tumači povezanost i međuovisnost geogenih i antropogenih obilježja Zemlje. 1.2.2. Planira i provodi aktivnosti kojim istražuje važnost geografskog prostora. 1.2.3. Objašnjava funkcionalne promjene u životnoj sredini povezujući ih s promjenama godišnjih perioda. 1.2.5. Analizira povezanost prirodno-geografskih procesa utvrđujući postojanje varijabilnosti živih bića na zemlji.

IKT











96 97






Ishod: 2. Interpretira prirodu fizike.

5.1.2.a) Identificira pitanja koja mogu predstavljati predmet fizikalnog istraživanja. 5.1.2.b) Opisuje ključne postupke koji su u osnovi fizikalnog spoznavanja stvarnosti: identificiranje problema, prikupljanje činjenica o problemu, postavljanje hipoteza i eksperimentalna provjera hipoteza. 5.1.2.c) Razlikuje zakone prirode od zakona fizike. 5.1.2.d) Raspravlja o značaju logičkog rezonovanja i kreativnosti te naučne otvorenosti i skepticizma za razvoj fizike.




Pomenuti sektori ekonomije znanja u svojoj osnovi imaju fizikalne zakone iz oblasti 1. (Mehanika), 2. (Molekularna fizika i termodinamika), 3. (Elektromagnetizam) i 4. (Oscilacije, talasi i moderna fizika, ZJNPP za fiziku).

1. Mehanika, 2. Molekularna fizika i termodinamika, 3. Elektromagnetizam i 4. Oscilacije, talasi i moderna fizika.


Matematika


Hemija


Biologija


Geografija


IKT











98 99





Komponenta 2: Metod i jezik fizike

Ishod: 1. Planira i provodi fizikalne eksperimente, te predstavlja dobijene rezultate.

5.2.1.a) Objašnjava svrhu izvođenja eksperimenta, specificira potreban pribor i eksperimentalne procedure, te pravilno rukuje mjernim instrumentima i priborom. 5.2.1.b) Identificira varijable koje tokom izvođenja eksperimenata treba držati stalnim. 5.2.1.c) Tumači postavljene hipoteze, provodi eksperimentalne procedure i obrađuje mjerne podatke. 5.2.1.d) Prikazuje mjerne podatke pomoću tabela i grafikona, kvalitativno i kvantitativno ih interpretira, te identificira grube greške u mjerenju.




U svim ovim KBE sektorima veoma je bitno znati vršiti eksperimente, tj. znati dizajnirati tok eksperimenta, mjerne aparature, neophodni pribor i posebno je važno znati pravilno obraditi rezultate mjerenih vrijednosti koji su dobiveni u eksperimentu. Sve ovo se jednako odnosi i na medicinu i na IKT sektor i na sektor energetike i savremenih materijala i proizvode visoke tehnologije.

5.1.2.a) Identificira pitanja koja mogu predstavljati predmet fizikalnog istraživanja. 5.1.2.b) Opisuje ključne postupke koji su u osnovi fizikalnog spoznavanja stvarnosti: identificiranje problema, prikupljanje činjenica o problemu, postavljanje hipoteza i eksperimentalna provjera hipoteza. 5.2.3.d) Objašnjava fizikalne pojave i procese, te opisuje rezultate ogleda (ili promatranja) koristeći se fizikalnim pojmovima i modelima.


Matematika

3.2.1.a. Pretvara mjerne jedinice iz manjih u veće i obrnuto. 3.2.1.b.Određuje mjere neregularnih ili složenih figura (npr. pomoću koordinatne mreže ili disekcijom ili reorganiziranjem dijelova). 3.2.1.c. Primjenjuje Pitagorinu teoremu i druga svojstva vezana uz mjerljiva obilježja likova i tijela u problemskim situacijama. 3.2.2.a. Utvrđuje mjerljiva obilježja objekata i pojava i predviđa rezultate mjerenja.

Hemija

1.1.2.d. Identifikuje tvari na osnovu rezultata ogleda (bojenje plamena). 1.4.1.a. Izvodi mjerenja (masa, volumen, temperatura, pH) i postupke odjeljivanje sastojaka iz smjesa (taloženje, dekantacija, filtracija, destilacija sublimacija, kristalizacija). 2.4.1.a. Izvodi mjerenja (m, V, T) koja su dio istraživanja. 2.4.1.b. Izvodi postupke razdvajanja smjesa. 2.4.2.b. Dokazuje pokusima svojstva metala i njihovih spojeva (djelovanje kiselina i baza na metale, gorenje,…). 2.4.3.b. Povezuje rezultate i zaključke istraživanja, te prikupljene podatke prikazuje u obliku izvještaja.

Biologija

1.4.4.a Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom. 2.4.4.a Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriju služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom za proučavanje anatomije, morfologije i citologije. 3.4.4.a Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.

Geografija


IKT

3.1.1.a. Povezuje pojmove : znanje, informacija i podatak. 3.1.2.a. Upotrebljava različite vrste podataka u radu sa računarom. 3.1.3.a. Bira IKT uređaje i medije u skladu sa njihovom namjenom.










100 101







5.2.1.e)Diskutira o potencijalnim sigurnosnim rizicima (zdravlje učenika, oprema) koji se vežu uz provođenje eksperimenta, te identificira odgovarajuće mjere predostrožnosti/zaštite.




U svim ovim KBE sektorima veoma je bitno znati vršiti eksperimente, tj. znati dizajnirati tok eksperimenta, mjerne aparature, neophodni pribor i posebno je važno znati pravilno obraditi rezultate mjerenih vrijednosti koji su dobiveni u eksperimentu. Sve ovo se jednako odnosi i na medicinu i na IKT sektor i na sektor energetike i savremenih materijala i proizvoda visoke tehnologije.

5.1.2a) Identificira pitanja koja mogu predstavljati predmet fizikalnog istraživanja. 5.1.2b) Opisuje ključne postupke koji su u osnovi fizikalnog spoznavanja stvarnosti: identificiranje problema, prikupljanje činjenica o problemu, postavljanje hipoteza i eksperimentalna provjera hipoteza. 5.2.3d) Objašnjava fizikalne pojave i procese, te opisuje rezultate ogleda (ili promatranja) koristeći se fizikalnim pojmovima i modelima.


Matematika

3.2.1.a. Pretvara mjerne jedinice iz manjih u veće i obrnuto. 3.2.1.b.Određuje mjere neregularnih ili složenih figura (npr. pomoću koordinatne mreže ili disekcijom ili reorganiziranjem dijelova). 3.2.1.c. Primjenjuje Pitagorinu teoremu i druga svojstva vezana uz mjerljiva obilježja likova i tijela u problemskim situacijama. 3.2.2.a. Utvrđuje mjerljiva obilježja objekata i pojava i predviđa rezultate mjerenja.

Hemija

1.1.2.d. Identifikuje tvari na osnovu rezultata ogleda (bojenje plamena). 1.4.1.a. Izvodi mjerenja (masa, volumen, temperatura, pH) i postupke odjeljivanje sastojaka iz smjesa (taloženje, dekantacija, filtracija, destilacija sublimacija, kristalizacija). 2.4.1.a. Izvodi mjerenja (m, V, T) koja su dio istraživanja. 2.4.1.b. Izvodi postupke razdvajanja smjesa. 2.4.2.b. Dokazuje pokusima svojstva metala i njihovih spojeva (djelovanje kiselina i baza na metale, gorenje,…). 2.4.3.b. Povezuje rezultate i zaključke istraživanja, te prikupljene podatke prikazuje u obliku izvještaja.

Biologija

1.4.4.a Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom. 2.4.4.a Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriju služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom za proučavanje anatomije, morfologije i citologije. 3.4.4.a Izvodi posmatranja, mjerenja i praktične vježbe u prirodi i laboratoriji o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom.

Geografija


IKT

3.1.1a. Povezuje pojmove : znanje, informacija i podatak. 3.1.2a. Upotrebljava različite vrste podataka u radu sa računarom. 3.1.3a. Bira IKT uređaje i medije u skladu sa njihovom namjenom.










102 103






Ishod: 2. Primjenjuje raznovrsne matematičke metode u opisu i rješavanju fizikalnih problema.

5.2.2.a)Tumači direktnu i obrnutu proporcionalnost u kontekstu sadržaja fizike. 5.2.2.b)Kreira i interpretira tabelarne i grafičke prikaze zavisnosti fizikalnih veličina. 5.2.2.c) Tumači, kombinuje i transformiše jednostavne matematičke izraze u kontekstu fizike. 5.2.2.d) Skicira i opisuje problemsku situaciju, identificirajući pri tome relevantna tijela, veličine i međuovisnosti veličina. 5.2.2.e) Modelira fizikalni problem jezikom matematike, pretvara mjerne jedinice i računa traženu veličinu. 5.2.2.f ) Evaluira smislenost rezultata dobijenog rješavanjem problema.




U svakoj od ovih KBE vrlo je važno znati izvršiti adekvatne procjene, koristiti adekvatan matematički aparat, predstaviti izvršena mjerenja i procjene i interpretirati ih na adekvatan način.

U svakoj oblasti fizike koristi se jezik matematike, matematičke metode, koriste se modeliranja problema kroz matematički aparat, koristi se prezentacija zaključaka fizikalnih problema tabelarno i grafički, a sve to pomaže boljoj interpretaciji zaključaka koji slijede nakon rješavanja problema.


Matematika

Gotovo da nema oblasti iz matematike koja se ne može primijeniti kod rješavanja fizikalnih problema, tj. kod primjene zakona fizike u raznim oblastima ekonomije bazirane na znanju. Tu su i sve računske operacije, jednačine i nejednačine, geometrija, funkcije i elementi vjerovatnoće.

Hemija

Ishodi učenja i indikatori iz fizike na više mjesta se dodiruju sa ishodima i indikatorima iz hemije i putem primijenjenih računskih operacija. To se naročito odnosi na ishode: 1.4.1. Prikuplja podatke iz različitih izvora, 1.4.2. Primjenjuje matematičke vještine, 1.4.3. Uočava zakonitosti podataka prikazanih modelima, tabelama i grafikonima.

Biologija

U biologiji u ovom obrazovnom periodu (devetogodišnja škola) nema indikatora koji bi se kroz primjenu matematičkih metoda mogli povezati sa indikatorima ili ishodima u fizici.

Geografija

U geografiji u ovom obrazovnom periodu (devetogodišnja škola) nema indikatora koji bi se kroz primjenu matematičkih metoda mogli povezati sa indikatorima ili ishodima u fizici.

IKT

IKT ishodi se mogu veoma dobro primijeniti kod korištenja matematičkih metoda za rješavanje fizikalnih problema. Tu su posebno dragocjeni indikatori iz komponente 3.4. “Obrada podataka”: 3.4.11. Upotrebljava softver za obradu teksta, tabelarni proračun i prezentacije. 3.4.12. Modelira, izrađuje i primjenjuje baze podataka. 3.4.13. Upotrebljava softver za crtanje i obradu slika, zvuka i audio-vizuelnih zapisa. te iz komponente 4.1.”Algoritmi i strukture podataka”: 4.1.1. Procjenjuje značaj algoritama u rješavanju problema. 4.1.2. Analizira strukture podataka u algoritamskom pristupu rješavanju problema. 4.1.3. Bira i upotrebljava algoritme i algoritamske strukture za rješenje problema.










104 105






Ishod: 3. Diskutuje o fizikalnim sadržajima i istraživanjima koristeći se razvnovrsnim prikazima i izvorima znanja.

5.2.3.a) Razlikuje značenje određenih pojmova (npr. rad, pritisak) u jeziku fizike i jeziku svakodnevnice. 5.2.3.b) Prikuplja podatke relevantne za fiziku služeći se raznovrsnim izvorima znanja uključujući i informacijske tehnologije. 5.2.3.c) Izražava rezultate mjerenja pomoću SI jedinica, te tumači i koristi odgovarajuće prefikse. 5.2.3.d) Objašnjava fizikalne pojave i procese, te opisuje rezultate ogleda (ili promatranja) koristeći se fizikalnim pojmovima i modelima. 5.2.3.e) Diskutira o temama relevantnim za fiziku (uključujući i rezultate eksperimenata) koristeći se različitim reprezentacijama (riječi, crteži, grafikoni, tabele, matematički izrazi, makete, simulacije,video-snimci, multimedijalne prezentacije) i tehnologijama, uvažavajući pri tome svoje sugovornike.




Osim matematičkih metoda koje su neophodne za prezentiranje fizikalnih problema i zaključaka, postoje i druge dodatne aktivnosti koje će te rezultate učiniti kvalitetnijim i jasnijim. O tim aktivnostima i metodama se govori u ovim indikatorima (riječi, crteži, grafikoni, tabele, matematički izrazi, makete, simulacije,video-snimci, multimedijalne prezentacije) i sigurno je da će oni upotrebu fizikalnih znanja u ovim KBE sektorima učiniti kvalitetnijim.

Ovi indikatori se mogu primijeniti na sve ishode iz oblasti dinamike, hidromehanike, elektromagnetizma,optike i moderne fizike, atomske i nuklearne.


Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










106 107





Komponenta 3: Primjene fizike u svakodnevici i tehnologiji

Ishod: 1. Evaluira veze i odnose između fizike, društva i tehnologije.

5.3.1.a) Opisuje povratnu vezu između razvoja fizike i razvoja tehnologije. 5.3.1.b) Tumači konkretne primjere uticaja razvoja fizike na čovjekovu svakodnevnicu (npr. električna struja u domaćinstvima).




Svi sektori KBE a posebno: 1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije. 2. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 3. Informacione i komunikacijske tehnologije. 4. Medicina.

Svaka prosperitetna grana ekonomije mora znati povezati istraživanja i tehnologije. Nema novih tehnologija bez novih naučnih dostignuća i novih znanja, a nema ni uspješne ekonomije ako ona nije bazirana na znanju.

3.3.3.d) Objašnjava princip rada električnog generatora, transformatora i elektromotora, te diskutuje o društveno-ekonomskim prednostima i nedostacima različitih vrsta elektrana (hidroelektrane, vjetroelektrane, termoelektrane, nuklearne elektrane). 5.1.1.a) Opisuje odabrane primjere historijskog razvoja fizikalnih ideja (predstava o građi materije, predstava o kretanju Zemlje i drugih nebeskih tijela). 5.1.2.b) Opisuje ključne postupke koji su u osnovi fizikalnog spoznavanja stvarnosti: identifikovanje problema, prikupljanje činjenica o problemu, postavljanje hipoteza i eksperimentalna provjera hipoteza.

Povezanost sa drugim predmetimaMatematikaDa bi se razumjela veza nauke (fizike) i tehnologije, neophodno je znati primijeniti zakone fizike na neka praktična rješenja pri čemu je neophodno znati sve računske operacije: 1.2.1; 1.2.2. , sve o jednačinama i nejednačinama: 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3; elemente logike: 2.3.1; 2.3.2; geometriju i mjerenja: 3.1.3; 3.2.1.Hemija1.4.1.a. Izvodi mjerenja (masa, volumen, temperatura, pH) i postupke odjeljivanje sastojaka iz smjesa (taloženje, dekantacija, filtracija, destilacija sublimacija, kristalizacija). 2.3.1. Utvrđuje važnost tehnoloških procesa i njihov uticaj na održivi razvoj. 2.3.2. Argumentuje važnost prirodnih resursa i njihovo korištenje u tehnološkim procesima. 3.2.3.b. Potkrepljuje argumentima izmjene energije u ekosistemima. 3.2.3.c. Objašnjava transformaciju energije i njen stepen iskoristivosti. Biologija1.3.2. Argumentuje važnost očuvanja prirode radi održivosti biodiverziteta. 1.3.3. Analizira antropogeni uticaj na geobiosferu. 1.3.4. Predlaže mjere zaštite i unapređenja životne sredine. 1.3.5. Utvrđuje važnost obnovljivih izvora energije za održivi razvoj. 3.3.1. Analizira racionalno korištenje prirodnih energetskih resursa u skladu sa očuvanjem prirodne i životne sredine. 3.3.2. Objašnjava pretvaranje energije sa aspekta biotehnologije. 3.3.3. Analizira obnovljive i izvore energije na Zemlji.Geografija3.1.1. Razlikuje fizičke i hemijske promjene tvari u prirodnoj sredini. 3.1.2. Analizira obnovljive i neobnovljive izvore energije na Zemlji. 3.1.3. Objašnjava značaj energije i analizira racionalno korištenje energetskih resursa u skladu sa očuvanjem prirode. 3.3.3. Dovodi u vezu tehnološki napredak i brojnost populacije s transformacijom prirodne sredine.IKT

2.1.1.a. Objašnjava važnost tehničkih dostignuća za kvalitet i način življenja. 2.1.1.b. Kritički razmatra tehnička dostignuća u različitim društvenim i vremenskim kontekstima. 2.1.2.a. Prepoznaje važnost nauke u razvoju tehnologije i tehnike. 2.1.2.b. Razlikuje odgovarajuće tehnološke procese i proizvode različitih tehnologija.










108 109






Ishod: 2. Koristi znanje fizike u kontekstima relevantnim za modernu svakodnevicu.

5.3.2.a) Tumači (na kvalitativnom nivou) odabrane pojave iz svakodnevnice.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










110 111







5.3.2.b) Tumači (na kvalitativnom nivou) princip funkcioniranja nekih odabranih, široko rasprostranjenih tehnologija.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










112 113







5.3.2.c) Koristi znanje fizike radi procjenjivanja sigurnosnih rizika relevantnih za modernu svakodnevnicu (npr. opasnosti od električne struje, opasnosti od buke, opasnosti od zračenja).




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










Kraj srednjoškolskog odgoja i obrazovanja (18,19 god.)


116 117




OBLAST 1: MEHANIKA



1.1.1.a) Razlikuje direktna i indirektna mjerenja fizikalnih veličina. 1.1.1.b) Tumači i računa apsolutnu i relativnu grešku mjerenja u kontekstu mjerenja dimenzija tijela. 1.1.1.c) Objašnjava potrebu vršenja većeg broja mjerenja u svrhu postizanja veće tačnosti mjerenja.



Znati vršiti mjerenja i računati razne vrste grešaka koje se prave pri mjerenjima. Sve to je veoma bitno u više sektora KBE kao što su: 1. Istraživanja u medicini i medicinski inžinjering, 2. Tehnologija materijala i visokotehnološka proizvodnja, 3. Proizvodnja, prenos energije.

U svakoj od pomenutih KBE grana vrše se bazična mjerenja, računaju se greške mjerenja kod izrade hardvera razne vrste, i izrade komunikacione infrastrukture. Medicinski inžinjeri i istraživači koriste razne vrste mjerenja i računanje grešaka pri mjerenju. Usavršavanje naučnih instrumenata, proizvodnja i prenos energije zahtijevaju direktna i indirektna mjerenja, višestruka mjerenja radi manje greške i računanje greške. Poljoprivrednici koriste mjerenje površina na kojima uzgajaju razne vrste žitarica, povrća ili voća.

U kombinaciji sa indikatorima 5.2.1.b) Računa i analizira mjerne pogreške i 5.2.1.c) Evaluira izbor eksperimentalnih metoda polazeći od procjene nedostataka eksperimentalne postavke i poteškoća u mjerenju,…koji se odnose na planiranje i provođenje fizikalnih eksperimenata, učenici će moći da primijene svoja znanja iz mjerenja na konkretne probleme iz svakidašnjeg života.


Matematika

Ishodi 1.2.1. koji se odnose na poznavanje računskih operacija te ishodi 3.2.1 i 3.2.2. u kojima se upravo kroz matematiku analiziraju mjerljiva obilježja objekata, kombinuju mjerni sistemi i mjerne jedinice te predviđaju rezultati mjerenja, izvanredna su kombinacija sa elementima mjerenja koji se uče u fizici.

Hemija

Za mnogobrojna i različita mjerenja koja se obavljaju u raznim poglavljima hemije kao što su postupci dokazivanja stehiometrijskih zakona (1.2.2.a.; 1.2.2.b.; 1.2.3.a.), ili kod prikupljanja podataka iz različitih izvora. (3.4.1.) i kod povezivanja rezultata mjerenja sa konceptualnim spoznajama (3.4.2.); Vrlo je važno znati ova osnovna pravila kojih se treba pridržavati ako želimo da nam rezultati mjerenja budu što tačniji.

Biologija

1.2.4.b. Objašnjava varijabilnost prostora i jedinki kao osnov evolutivnih promjena. 3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT. 4.4.4.a. Interpretira i vrednuje zaključke o anatomiji, morfologiji i fiziologiji čovjeka na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora.

Geografija

1.1.1a. Koristi geografske pojmove i terminologiju i samostalno prikuplja i analizira geografske informacije i podatke. 1.1.2a. Analizira i izvodi zaključke na osnovu eksperimenata (evaporacija, transpiracija, produkcija nanosa, vodni kapacitet, hemijski eksperiment).

IKT

3.1.3.a. Stvara sadržaje pomoću odgovarajućih IKT uređaja. 3.4.11.c. Izrađuje prezentacije povezujući tekst, sliku, zvuk, hipertekst, video, animacije i sl. 5.1.2.a. Osmišljava web stranicu, stranicu društvene mreže, prezentaciju, video zapis ili katalog kojim će putem interneta promovisati vlastiti hobi ili posao.










118 119




OBLAST 1: MEHANIKA



1.1.1.d) Dizajnira pravilna geometrijska tijela zadatog volumena, kao i plohe zadatih površina.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










120 121




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 2. Mjeri i određuje masu i gustoću tijela i tvari, te vrijeme trajanja različitih procesa.

1.1.2.a) Mjeri masu malih tijela i u konkretnim kontekstima primjenjuje zakon očuvanja mase. 1.1.2.b) Evaluira razlike između lokalne i srednje gustine tijela. 1.1.2.c) Opisuje primjene mjerenja gustoće tijela u praksi. 1.1.2.d) Rješava teorijske i eksperimentalne probleme koji uključuju korištenje pojma gustoće radi određivanja tvari od koje je neko homogeno tijelo građeno.




U ovim KBE oblastima neophodno je znati vršiti bazična mjerenja koja se odnose na masu što uključuje i gustinu kao masu jedinice volumena. Neophodno je znati koristiti razne mjerne sisteme i znati pretvarati mjerne jedinice iz jednog u neki drugi sistem.

5.2.1a) Provodi samostalno eksperimentalna istraživanja otvorenog tipa: identificira predmet istraživanja, prikuplja relevantne podatke, kreira modele, bira metode istraživanja, te analizira i prezentira rezultate istraživanja. 5.2.1b) Računa i analizira mjerne pogreške. 5.3.2a) Koristi znanje fizike radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema smještenih u kontekste svakodnevnice, sporta, medicine i tehnologije.


Matematika

3.2.1.a. Kombinuje različite mjerne sisteme, instrumente u procesima mjerenja. 3.2.1.b. Formuliše problemske situacije povezane sa izračunavanjem obima, površine i zapremine standardnih i nestandardnih figura u ravni i tijela. 3.2.2.a. Rješava problemske situacije procjenjujući i predviđajući rezultate mjerenja.

Hemija

U hemiji su pogotovo važne metode mjerenja veličina kao što su masa, gustina, zapremina: 1.2.3.a. Uspoređuje različite parametre (masa, volumen, količina tvari, pritisak, temperatura) i izvodi zaključke na temelju stehiometrijskih ovisnosti. 1.2.3.b. Iskazuje računom koncentracije otopina (količinska, masena, procentna, molni udio). 2.4.1.a. Oblikuje istraživačko pitanje i izvodi mjerenja (m, V, T, n) koja su sastavni dio pokusa.

Biologija

1.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima, laboratorijskom opremom i IKT. 2.4.2.a. Interpretira i vrednuje zaključke o građi i funkciji ćelija, ćelijskim diobama i diferencijacijama ćelija na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora.

Geografija

1.1.2. Analizira i izvodi zaključke na osnovu eksperimenata (evaporacija, transpiracija, produkcija nanosa, vodni kapacitet, hemijski eksperiment).1.1.4. Tumači geološke promjene; analizira geomorfološke procese i oblike.

IKT

3.1.2.a. Primjereno koristi različite vrste podataka (za programiranje, baze podataka i sl. ). 3.1.2.b. Provodi računske operacije u brojčanim sistemima.










122 123




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 1. Interpretira značenje temeljnih kinematičkih veličina.

1.2.1.a) Razlikuje vektor položaja i pomaka, putanju i put, te translatorno i rotaciono kretanje. 1.2.1.b) Evaluira veze i odnose između pojmova trenutne brzine, srednje brzine i srednje putne brzine, te objašnjava da trenutna brzina uvijek ima pravac tangente u datoj tački putanje. 1.2.1.c) Uspostavlja vezu između kinematičkih veličina kojim opisujemo translatorno i rotaciono kretanje (pomak – ugaoni pomak, linijska brzina – ugaona brzina, ubrzanje – ugaono ubrzanje), te objašnjava potrebu uvođenja veličina koje opisuju rotaciono kretanje. 1.2.1.d) Izvodi i tumači pojam centripetalnog ubrzanja, povezujući ga s promjenom pravca brzine, dok tangencijalno ubrzanje povezuje s promjenom intenziteta brzine.



1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući toplotne mašine, motore i hidrauliku, prevozna sredstva, grijanje i hlađenje te proces štednje energije zahtijevaju poznavanje ovih kinematičkih indikatora. 2. Informacione i komunikacijske tehnologije, posebno robotika, navigacija i GSP.

Pokretni dijelovi raznih mašina iz ovih sektora KBE slijede jednostavne kinematičke zakone koje je zato neophodno poznavati.

5.2.2a) Izvršava operacije nad vektorima (slaganje, razlaganje, skalarni i vektorski proizvod) u kontekstu opisivanja i rješavanja fizikalnih problema. 5.3.2a) Koristi znanje fizike radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema smještenih u kontekste svakodnevnice, sporta, medicine i tehnologije.


Matematika

2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa), grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost. 3.1.1.f. Prikazuje vektore u korrdinatnom sustavu u ravni i prostoru, vektorski i mješoviti umnožak.

Hemija

1.1.1.d. Izabire prikladne fizikalne i hemijske postupke odjeljivanja sastojaka (smjese na temelju poznavanja sastava iste). 1.3.3.a. Kritički procjenjuje uticaj hemijskih promjena na okolinu( gorenje, kisele kiše, staklenički plinovi, korozija, učinak umjetnih gnojiva).

Biologija

1.2.1.a. Analizira i uspoređuje uticaj pojedinih ekoloških faktora na organizme (temperatura, pH slanost, i sl.). 1.2.1.b. Analizira uticaj kompleksnih faktora sredine na organizme, interakcija (klima, tlo). 1.2.2.a. Analizira geografske i prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na životnu sredinu.

Geografija

1.1.2.a. Analizira i izvodi zaključke na osnovu eksperimenata (evaporacija, transpiracija, produkcija nanosa, vodni kapacitet, hemijski eksperiment). 1.2.3. Uočava i definiše faktore koji utiču na transformaciju prirodne sredine u geografsku sredinu, služeći se adekvatnim metodama istraživanja. 1.3.3. Dovodi u vezu klimatske promjene s transformacijom geografskog prostora (širenje pustinja, kašnjenje monsuna, sve češći i snažniji tropski cikloni i sl.).

IKT

3.1.2.b. Provodi računske operacije u brojčanim sistemima. 3.1.4.a. Vrednuje i odabire IKT za određene potrebe (referate, prezentacije).










124 125




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 2. Analizira odabrana mehanička kretanja služeći se kinematičkim veličinama.

1.2.2.a) Opisuje pojam relativnosti kretanja kroz raznovrsne primjere. 1.2.2.b) Diskutuje o pravolinijskim i složenim kretanjima (horizontalni i kosi hitac), pri čemu ističe princip nezavisnosti kretanja, te izvodi domet hica. 1.2.2.c) Analizira ravnomjerno i ravnomjerno ubrzano kružno kretanje u kontekstu svakodnevice i tehnike. 1.2.2.d) Kvalitativno i kvantitativno analizira s-t, v-t i a-t grafikone (npr. nagib, površina ispod krive, uspostavljanje veza među kinematičkim veličinama). 1.2.2.e) Rješava složene teorijske i praktične probleme u kontekstu pravolinijskih kretanja i krivolinijskih kretanja (npr. kretanja u gravitacionom polju i kružno kretanje).



1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući toplotne mašine, motore i hidrauliku, prevozna sredstva, grijanje i hlađenje te proces štednje energije, zahtijevaju poznavanje ovih kinematičkih indikatora.

Pokretni dijelovi raznih mašina iz ovog KBE sektora slijede jednostavne kinematičke zakone koje je zato neophodno poznavati.

5.2.2a); Izvršava operacije nad vektorima (slaganje, razlaganje, skalarni i vektorski proizvod) u kontekstu opisivanja i rješavanja fizikalnih problema. 5.3.2a); Koristi znanje fizike radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema smještenih u kontekste svakodnevnice, sporta, medicine i tehnologije.


Matematika

2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa), grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost.

Hemija

1.4.2.b. Uspoređuje dobijene veličine (n, m, V, ρ, c, γ, ω) pišući odgovarajuće matematičke izraze. 2.2.1.b. Navodi faktore koji utiču na brzinu fizikalnih i hemijskih promjena (p, T, n, Ea, katalizatori i inhibitori). 2.3.3.a. Raspravlja o posljedicama klimatskih promjena i dovodi ih u vezu s pretjeranom eksploatacijom prirodnih resursa.

Biologija

1.2.4.b. Objašnjava varijabilnost prostora i jedinki kao osnov evolutivnih promjena. 3.4.2.a. Interpretira i vrednuje zaključke o građi i funkciji ćelija, ćelijskim diobama i diferencijacijama ćelija na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora.

Geografija

1.1.2. Analizira i izvodi zaključke na osnovu eksperimenata (evaporacija, transpiracija, produkcija nanosa, vodni kapacitet, hemijski eksperiment).

IKT

3.1.2.a. Primjereno koristi različite vrste podataka (za programiranje, baze podataka i sl. ). 3.1.2.b. Provodi računske operacije u brojčanim sistemima.










126 127




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 1. Analizira pojam sile i efekte djelovanja sile, te vrši slaganje i razlaganje sila.

1.3.1.a) Analizira historijski razvoj ideja o pojmu sile. 1.3.1.b) Identifikuje sile posredstvom kojih data fizička tijela međudjeluju, te razlikuje kontaktne i nekontaktne sile. 1.3.1.c) Koristi grafički metod radi slaganja i razlaganja većeg broja sila. 1.3.1.d) Navodi različite vrste deformacija (istezanje, smicanje, sabijanje, savijanje, uvrtanje), te primjenjuje Hukov(Hook) zakon u općem obliku. 1.3.1.e) Mjeri i određuje silu trenja, elastičnu silu i silu reakcije podloge. 1.3.1.f ) Identifikuje i određuje centripetalnu silu, te tumači efekte centrifugalne sile u konkretnim kontekstima.





Razni materijali i njihova primjena zahtijevaju poznavanje osnovnih zakona mehanike. Dizajneri hardvera u ICT sektoru moraju znati mehaničke zakone radi fiksnih i pokretnih dijelova. U robotici je neophodno poznavanje ovih indikatora kako bi se odredile sile i momenti na udovima robota. “Fizikalna mašina” koja simulira realistično kretanje (tj. igre, simulacija borbi itd.) je neophodna za softver. U medicinskim istraživanjima i medicinskom inžinjeringu veoma je važno poznavati zakone statike i dinamike kako bi bilo moguće praviti vještačke udove i druge organe.

3.1.1c) Poredi Coulombov zakon sa Newtonovim zakonom gravitacije i koristi ga radi rješavanja računskih problema. 3.3.2.c) Uspostavlja veze i odnose između Amperove i Lorentzove sile, te analizira primjenu magnetskih sila u svakodnevnici i tehnici. 4.3.3.b) Poredi nuklearne, gravitacione i električne sile.

Povezanost sa drugim predmetimaMatematika2.1.4a. Formuliše i primjenjuje funkcije u stvarnim situacijama. 2.3.1.a. Primjenjuje logičke operacije. 2.3.1.b. Povezuje pretpostavke i argumente. 3.1.1.f. Prikazuje vektore u koordinatnom sistemu u ravni i prostoru, vektorski i mješoviti proizvod. 3.1.1.g. Primjenjuje Talesovu teoremu u rješavanju problematskih zadataka.HemijaPojam interakcije generalno je veoma važan za oblasti hemije koje se bave hemijskim procesima i međudjelovanjem živih i neživih sistema. 4.3.1b. Razmatra funkcije i osobine prirodnih sistema te njihovu povezanost i ovisnost. 4.4.3a. Povezuje rezultate i zaključke istraživanja o međudjelovanjima živih i neživih sistema.Biologija1.1.1.c. Analizira uticaj živih bića na biogeohemijske cikluse u biosferi. 1.4.1.b. Stavlja u vezu povezanost zemljine strukture i prostora življenja s biodiverzitetom koristeći se različitim izvorima. 2.1.1.a. Interpretira i vrednuje zaključke o anatomiji, morfologiji i fiziologiji čovjeka na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 2.1.1.b. Stavlja u vezu povezanost zemljine strukture i prostora življenja s biodiverzitetom koristeći se različitim izvorima. 2.1.2.a. Interpretira i vrednuje zaključke o strukturnim i funkcionalnim svojstvima žive i nežive prirode na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 2.1.2.b. Stavlja u vezu povezanost strukturnih i funkcionalnih svojstva žive i nežive prirode koristeći se različitim izvorima.Geografija1.3.1.a. Kombinuje primjenu različitih instrumenata za orijentaciju na Zemljinoj površini. 1.2.1a. Raščlanjuje prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na geografsku sredinu. 1.2.2.a. Uočava i definiše faktore koji utiču na transformaciju prirodne sredine u geografsku sredinu, služeći se adekvatnim metodama istraživanja.IKT

3.1.2.a. Primjereno koristi različite vrste podataka (za programiranje, baze podataka i sl. ). 3.1.2.b. Provodi računske operacije u brojčanim sistemima. 3.1.4.a. Vrednuje i bira IKT za određene potrebe (referate, prezentacije).










128 129




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 2. Koristi Njutnove(Newton) zakone mehanike radi objašnjavanja kretanja tijela.

1.3.2.a) Crta i koristi dijagrame sila za pravolinijska i krivolinijska kretanja.1.3.2.b) Koristi I, II i III Njutnov zakon radi rješavanja teorijskih i praktičnih problema u kontekstu pravolinijskih i krivolinijskih kretanja. 1.3.2.c) Interpretira moment inercije kao mjeru inertnosti prilikom rotacionog kretanja. 1.3.2.d) Uspostavlja veze i odnose između impulsa i momenta impulsa. 1.3.2.e) Analizira međuovisnost ukupnog momenta sile, momenta inercije i ugaonog ubrzanja tijela.



1. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 2. Medicina i srodne grane, proizvodnja lijekova, medicinska istraživanja i medicinski inžinjering. 3. Informacione i komunikacione tehnologije, posebno robotika.

Robotici su neophodni zakoni statike i dinamike da bi se odredile sile i momenti na rukama robota. “Fizikalna mašina” koja simulira realna kretanja (npr. u igrama, simulaciji leta i sl.) je takođe potrebna za softver. Istraživači u medicini treba da poznaju osnovne zakone u mehanici kako bi razumjeli funkcionisanje lokomotornog sistema čovjeka ili čovjekovog kardiovaskularnog sistema. Ovo znanje je takođe neophodno za konstrukciju vještačkih organa kao npr. vještačko srce, udovi i sl.

Gotovo sve oblasti fizike imaju za osnovu Njutnovu mehaniku. Kompletna hidrostatika i hidrodinamika (1.4.1.a); 1.4.2.a) se baziraju na ovim zakonima. Nemoguće je razumjeti model česične građe materije niti međumolekularne interakcije (2.1.1.d); 2.1.1.e) bez ovih osnovnih zakona mehanike. 5.2.2a) Izvršava operacije nad vektorima (slaganje, razlaganje, skalarni i vektorski proizvod) u kontekstu opisivanja i rješavanja fizikalnih problema.


Matematika

1.2.1. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.2. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema. 2.1.4.a. Formuliše i primjenjuje funkcije u stvarnim situacijama. 2.3.1.a. Primjenjuju logičke operacije. 2.3.1.b. Povezuje pretpostavke i argumente. 3.1.1.f. Prikazuje vektore u koordinatnom sistemu u ravni i prostoru, vektorski i mješoviti proizvod.

Hemija

Povezivanje eksperimentalnih rezultata sa konceptualnim spoznajama zahtijeva poznavanje osnovnih zakona interakcije, Njutnovih zakona, pojmova impulsa, momenta inercije, momenta sile. 1.1.3.d. Povezuje strukturu tvari s međumolekulskim silama i objašnjava karakteristike agregatnih stanja tvari (čvrsto, tekuće, plinovito). 4.3.2. analizira prirodne sisteme kao funkcionalnu i strukturnu cjelinu, kao i njihovu povezanost i ovisnost.

Biologija

2.1.2.a. Analizira geografske i prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na životnu sredinu. 2.1.2.b. Stavlja u vezu živa bića u vodenim i kopnenim ekosistemima (složeni lanci ishrane). 2.4.1.a. Interpretira i vrednuje zaključke o anatomiji, morfologiji i fiziologiji čovjeka na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 2.4.1.b. Stavlja u vezu povezanost zemljine strukture i prostora življenja s biodiverzitetom koristeći se različitim izvorima.

Geografija

1.2.3.a. Dovodi u vezu klimatske promjene s transformacijom geografskog prostora (širenje pustinja, kašnjenje monsuna, sve češći i snažniji tropski cikloni i sl.). 1.2.4.a. 5. Definiše elemente geografske sredine: prirodne, društvene i antropogene i procjenjuje njihove efekte.

IKT

4.1.1.a. Procjenjuje prednosti i ograničenja algoritamskog pristupa u rješavanju problema. 4.1.2.a. Odabire algoritam koji podržava odgovarajuću strukturu podataka.










130 131




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 2. Koristi Njutnove (Newton) zakone mehanike radi objašnjavanja kretanja tijela.

1.3.2.f ) Analizira mehaničke pojave koristeći se neinercijalnim sistemom referencije.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










132 133




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 3. Tumači pojam gravitacionog polja i primjenjuje Njutnov zakon gravitacije.

1.3.3.a) Opisuje razlike između gravitacionog polja Zemlje i polja Zemljine teže. 1.3.3.b) Koristi Njutnov zakon gravitacije radi rješavanja kvantitativnih problema. 1.3.3.c) Prepoznaje gravitacione interakcije unutar Sunčevog sistema kao jedan od primjera međudjelovanja posredstvom polja, te tumači i primjenjuje Keplerove zakone. 1.3.3.d) Tumači kosmičke brzine, te izvodi izraze za prvu i drugu kosmičku brzinu. 1.3.3.e) Koristi informacione tehnologije radi prikupljanja podataka i opisivanja primjena vještačkih satelita u praksi.



1. Informacione i komunikacijske tehnologije, posebno sateliti, transmiteri, 2. Energija, motori, vazduhoplovna prevozna sredstva.

Gravitacioni efekti su važni za satelite i druge vještačke letjelice - za vazduhoplovstvo generalno, ali i za proizvodnju energije, kod hidropotencijala gdje se koristi gravitaciona potencijalna energije vode.

1.3.4.c); Tumači i matematički opisuje translatornu i rotacijsku kinetičku energiju, te elastičnu (pomoću grafikona) i gravitacionu potencijalnu energiju. 1.3.4.d) Dizajnira i opisuje jednostavne uređaje/sisteme u kojima se vrši transformacija energije (npr. pretvorba elastične potencijalne energije u kinetičku kod automobila igračke), te tumači i računa stepen korisnog djelovanja. Ovo je važno kod pretvorbe potencijalne energije vode u električnu energiju u hidroelektranama.


Matematika

1.2.1. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.2. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa),grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost. 2.2.2. Argumentuje postupke za rješavanje jednačina, nejednačina i sistema.

Hemija

Biologija

Geografija

Pojave plime i oseke se objašnjavaju gravitacionom interakcijom između Mjeseca i Zemlje što tretira i geografija u ishodima učenja 1.1.1. (1. analizira prirodne procese i pojave i njihovo međudjelovanje koristeći se geografskom terminologijom) i 1.1.2. (2. objašnjava prirodne pojave pomoću eksperimenata).

IKT










134 135




OBLAST 1: MEHANIKA



1.3.4.a) Kombinuje koncepte rada, snage i energije radi rješavanja teorijskih i praktičnih problema, te procjenjuje energetsku vrijednost prehrambenih proizvoda. 1.3.4.b) Određuje vrijednost rada iz odabranih grafikona ovisnosti sile o pomaku. 1.3.4.c) Tumači i matematički opisuje translatornu i rotacijsku kinetičku energiju, te elastičnu (pomoću grafikona) i gravitacionu potencijalnu energiju.



1. Proizvodnja energije, posebno obnovljivi vidovi enegije, proizvodnja motora, prevoznih sredstava i toplotnih mašina.

Energija i štednja energije zahtijevaju poznavanje zakona očuvanja energije, pojmova sile trenja, koeficijenta korisnog djejstva, tj. pojma efikasnosti kako bi se razumjeli načini disipacije energije u procesima proizvodnje i prenosa.

Zakoni transformacije i očuvanja energije postoje gotovo u svim oblastima fizike, počevši od kinematike 1.2.2.; preko termodinamike 2.2.1.; 2.2.2.; elektromagnetizma 3.3.2.; 3.3.3.; oscilacija i talasa 4.1.1.; 4.1.2.; do atomske i nuklearne fizike 4.2.1.; 4.2.2.; 4.3.2.; 4.3.3.


Matematika

1.2.1.a. Kombinuje računske operacije s realnim i kompleksnim brojevima. 2.1.1.b. Primjenjuje i formuliše operacije sa potencijama i korijenima.

Hemija

Analiza fizičko-hemijskih osobina tvari zahtijeva poznavanje pojmova energije, rada, snage te pojmove pretvaranja energije iz jednog oblika u drugi. 3.1.2. Analizira promjenu energije pri fizikalno-hemijskim promjenama tvari. 3.1.3. Analizira obnovljive i neobnovljive izvore energije.

Biologija

Energija koja održava metaboličke funkcije u tijelu se dobije oksidacijom razne vrste hrane kao što su ugljiko-hidrati, masti i proteini. Radi pravilne ishrane ljudi generalno, a sportaša posebno, neohodno je poznavati nutricione vrijednosti razne vrste hrane, tj. razumjeti pojmove mehaničke energije, rada i snage. 4.3.1.a. Utvrđuje važnost higijene i zdrave ishrane za očuvanje zdravlja čovjeka. 4.3.1.b. Prosuđuje o uticaju: pesticida, teških metala, radioaktivnih supstanci, antibiotika, genetski modifikovanih jedinjenja, aditiva, na život čovjeka.

Geografija

1.1.4a. Objašnjava povezanost fizičkih, hemijskih i bioloških promjena u geografskoj sredini. 1.1.4.b. Tumači geološke promjene; analizira geomorfološke procese i oblike.

IKT

4.1.1.a. Procjenjuje prednosti i ograničenja algoritamskog pristupa u rješavanju problema. 4.1.2.a. Odabire algoritam koji podržava odgovarajuću strukturu podataka. 4.1.2.b. Povezuje strukturu višedimenzionalnog polja (matrica) s algoritmima.










136 137




OBLAST 1: MEHANIKA



1.3.4.d) Dizajnira i opisuje jednostavne uređaje/sisteme u kojima se vrši transformacija energije (npr. pretvaranje elastične potencijalne energije u kinetičku kod automobile - igračke), te tumači i računa stepen korisnog djelovanja. 1.3.4.e) Identifikuje i poredi obnovljive i neobnovljive izvore energije, te vrši samostalna istraživanja o alternativnim izvorima energije.



1. Proizvodnja energije, posebno obnovljivi vidovi enegije, proizvodnja motora, prevoznih sredstava i toplotnih mašina. 2. Poduzetništvo, mala i srednja preduzeća koja se bave konstrukcijom novih aparata ili usavršavanjem postojećih sa većom efikasnosti. 3. Održivi razvoj.

Promjena energije iz jednog oblika u drugi može biti izvrsna osnova za dizajniranje novih naprava za domaćinstva ili novih proizvodnih alata - inovacije takve vrste su veoma prisutne u osnivanju malih biznisa.

Jedan od primjera transformacije energije iz jednog oblika u drugi jeste pretvorba potencijalne energije vode u hidroelektranama gdje je neophodno poznavati osnovne pojmove gravitacione sile i gravitacione potencijalne energije. Na sličan način se kinetička energija vjetra pretvara u rotacionu energiju propelera u vjetroelektranama, a ova dalje u električnu energiju. 1.3.3.a) Opisuje razlike između gravitacionog polja Zemlje i polja Zemljine teže. 1.3.3.b) Koristi Njutnov zakon gravitacije radi rješavanja kvantitativnih problema. 1.3.3.c) Prepoznaje gravitacione interakcije unutar Sunčevog sistema kao jedan od primjera međudjelovanja posredstvom polja, te tumači i primjenjuje Keplerove zakone.

Povezanost sa drugim predmetimaMatematikaSve računske operacije 1.2.1.; 1.2.2.; Ukupno znanje o funkcijama 2.1.1.: 2.1.2.; 2.1.3.; 2.1.4.; Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.;Hemija3.2.1. Povezuje promjene tvari s pretvaranjem energije unutar sistema. 3.2.2. Analizira promjenu energije unutar sistema. 3.2.3. Objašnjava promjene tvari i razmjenu energije između sistema i okoline. 3.1.3.c. Procjenjuje ekološku prihvatljivost pojedinih obnovljivih i neobnovljivih izvora energije. 3.3.3.b. Predlaže modele za racionalno korištenje i uštedu, obnovljivih i neobnovljivih izvora energije.Biologija2.4.3.a. Interpretira i vrednuje zaključke o strukturnim i funkcionalnim svojstvima žive i nežive prirode u funkciji održivog razvoja na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 2.4.3.b. Stavlja u vezu povezanost strukturnih i funkcionalnih svojstava žive i nežive prirode u funkciji održivog razvoja koristeći se različitim izvorima. 3.1.1.; 3.1.2.; 3.1.3.;Geografija3.1.2.a. Objašnjava eksploataciju obnovljivih i neobnovljivih izvora povezujući ih s razvojem ekonomije. 3.1.2.b. Daje kritički osvrt na ekološku prihvatljivost obnovljivih i neobnovljivih izvora energije. 3.1.3. Ocjenjuje kako se energetski izvori racionalno koriste za održivi razvoj.IKT

3.3.10.b. Koristi internetske alate za komunikaciju i rad na zajedničkom zadatku. 3.3.10.c. Kreira postavke preglednika i napredno pretraživanje. 4.1.1.a. Procjenjuje prednosti i ograničenja algoritamskog pristupa u rješavanju problema. 4.1.2.a. Odabire algoritam koji podržava odgovarajuću strukturu podataka. 4.1.2.b. Povezuje strukturu višedimenzionalnog polja (matrica) s algoritmima.










138 139




OBLAST 1: MEHANIKA



1.3.4.f ) Objašnjava zašto je Sunčevo zračenje krucijalan izvor energije za planetu Zemlju.



1. Energija - obnovljivi vidovi energije, posebno solarna energija.

Solarni kolektori sve više postaju sastavni dio stambenih zgrada za proizvodnju tople vode.

Za razumijevanje značaja Sunčevog zračenja za Zemlju važno je razumjeti toplotno zračenje u funkciji temperature i talasne dužine emitovanog zračenja:4.3.1.a) Opisuje svojstva toplotnog zračenja u funkciji temperature i talasne dužine emitovanog elektromagnetnog zračenja, te primjenjuje Wienov i Stefan-Boltzmannov zakon.

Osim toga, treba znati osnovne procese termonuklearne fuzije na Suncu koji daju ogromnu energiju koje Sunce zrači: 4.3.3.e) Tumači ekvivalentnost energije i mase, poredi energiju oslobođenu po jednom nukleonu u fisiji i fuziji, te objašnjava kako Sunce posredstvom fuzije hidrogena u helij generiše energiju koja je potrebna za život na Zemlji.


Matematika

Sve računske operacije 1.2.1.; 1.2.2.; Ukupno znanje o funkcijama 2.1.1.; 2.1.2.; 2.1.3.; 2.1.4.; Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.;

Hemija

Izučavanje hemije životne okoline podrazumijeva poznavanje Sunčevog zračenja kao osnovnog izvora energije za život na Zemlji. 1.3.2.a. Analizira fizikalno-hemijske parametre na primjerima u atmosferi, hidrosferi i geosferi.

Biologija

3.2.1.a. Interpretira razlike između biljaka, fotosintetskih bakterija i drugih organizama na osnovu izmjene tvari i energije. 3.2.1.b. Objašnjava funkcije fotosinteze na nivou ultrastruktura ćelija. 3.2.1.c. Objašnjava fotosintezu kao sastavljen proces u kojem iz ugljendioksida i vode u hloroplastu nastaje šećer i kiseonik. 3.2.1.d. Povezuje produkte fotosinteze s drugim metaboličkim putevima.

Geografija

1.2.3.c. 3. Objašnjava funkcionalne promjene u životnoj sredini povezujući ih s promjenama godišnjih perioda. Dovodi u vezu klimatske promjene s transformacijom geografskog prostora (širenje pustinja, kašnjenje monsuna, sve češći i snažniji tropski cikloni i sl.).

IKT











140 141




OBLAST 1: MEHANIKA



1.3.4.g) Izvodi opći izraz za rad u gravitacionom polju.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










142 143




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 5. Koristi zakone očuvanja energije, impulsa i momenta impulsa radi rješavanja fizikalnih problema.

1.3.5.a) Primjenjuje zakon očuvanja energije u kombinaciji sa zakonom očuvanja impulsa radi kvantitativnog razmatranja sudara. 1.3.5.b) Koristi zakon očuvanja momenta impulsa u konkretnim kvalitativnim i kvantitativnim primjerima (npr. vrtnja klizačice). 1.3.5.c) Razlikuje konzervativne i nekonzervativne sile.



1. Proizvodnja energije, posebno obnovljivi vidovi enegije, energija vjetra, hidroenergija. 2. Sport, (Statistika; Dizajn opreme; Izračunavanje).

Ovaj indikator objašnjava kako iz energije vjetra ili potencijalne energije vode možemo dobiti električnu energiju. Osim toga, kod dizajniranja sportske opreme kao i kod korištenja raznih sportskih rekvizita, važno je znati pojmove impulsa, momenta impulsa i zakone očuvanja ovih veličina.

Prethodno se mora razumjeti pojam energije i posebno mehaničke energije:1.3.4.c) Tumači i matematički opisuje translatornu i rotacionu kinetičku energiju, te elastičnu (pomoću grafikona) i gravitacionu potencijalnu energiju.… a zatim i način transformacije energije:

1.3.4.d) Dizajnira i opisuje jednostavne uređaje/sisteme u kojima se vrši transformacija energije (npr. pretvaranje elastične potencijalne energije u kinetičku kod automobile - igračke), te tumači i računa stepen korisnog djelovanja.1.3.4.e) Identifikuje i poredi obnovljive i neobnovljive izvore energije, te vrši samostalna istraživanja o alternativnim izvorima energije.

Povezanost sa drugim predmetimaMatematikaUkupno znanje o funkcijama 2.1.1.; 2.1.2.; 2.1.3.; 2.1.4. Sve o jednačinama i nejednačinama. Jednačine raznih vrsta. 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost 2.2.2.; 2.2.3.HemijaMeđučestične interakcije koje su osnova za razumijevanje hemijskih veza traže poznavanje fizikalnih zakona koji opisuju sudare čestica (zakon o očuvanju impulsa i zakon očuvanja energije). Fizičko-hemijske osobine tvari traže poznavanje procesa i vrste sudara među česticama. 3.1.1.c. Povezuje fizikalna i hemijska svojstva tvari s vrstom hemijske veze i međučestičnim interakcijama. 4.3.3.c. Predviđa energijske promjene tokom biohemijskih reakcija na odabranom primjeru (ATP).Biologija3.4.1.a. Interpretira i vrednuje zaključke o strukturama i transformaciji energije u organizmima na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 3.4.1.b. Stavlja u vezu povezanost struktura i transformacije energije u organizmima koristeći se različitim izvorima. 3.4.1.c. Komunicira verbalno i pisano o strukturama i transformaciji energije u organizmima sa biodiverzitetom služeći se stručnom terminologijom i IKT.Geografija3.3.4.a. Provodi različite mjere zaštite i unapređenja životne sredine. 3.3.4.b. Utvrđuje važnost korištenja obnovljivih izvora energije. 3.3.4.c. Učestvuje aktivno u projektima zaštite i unapređenja životne sredine. IKT

3.1.2.a. Primjereno koristi različite vrste podataka (za programiranje, baze podataka i sl.). 3.1.2.b. Provodi računske operacije u brojčanim sistemima.










144 145




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 6. Istražuje uslove ravnoteže tijela i analizira proste mehanizme.

1.3.6.a) Opisuje razlike između statičke i dinamičke ravnoteže. 1.3.6.b) Primjenjuje znanje o uslovima za statičku/dinamičku ravnotežu tijela, u konkretnim kvantitativnim i kvalitativnim primjerima.



1. ICT sektor, posebno robotika. 2. Medicina i srodne oblasti, posebno medicinski inžinjering i medicinska istraživanja. 3. Sport, tj. dizajn sportske opreme. 4. Tehnologija materijala i visokotehnološka proizvodnja.

Zakoni statike, statičke ravnoteže bitni su za proizvodnju svakog mehaničkog sklopa gdje su roboti najsavršeniji, zatim za dizajniranje sportske opreme kao što su sprave za sportski trening. Sve ove sprave i aparature imaju i dinamičke dijelove zbog čega je neophodno poznavati i zakone dinamike krutih tijela i pojmove dinamičke ravnoteže.

1.3.1.d) Navodi različite vrste deformacija (istezanje, smicanje, sabijanje, savijanje, uvrtanje), te primjenjuje Hookov zakon u opštem obliku. 1.3.2.d) Uspostavlja veze i odnose između impulsa i momenta impulsa. 5.2.2.a) Izvršava operacije nad vektorima (slaganje, razlaganje, skalarni i vektorski proizvod) u kontekstu opisivanja i rješavanja fizikalnih problema.


Matematika

Sve računske operacije 1.2.1.; 1.2.2.; Sve iz geometrije 3.1.1.; 3.1.2.; 3.1.3.; 3.1.4.;

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










146 147




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 1. Analizira pojam pritiska i primjenjuje ga radi objašnjavanja pojava u prirodi i tehnici.

1.4.1.a) Primjenjuje pojam pritiska radi objašnjavanja pojava u prirodi i tehnici. 1.4.1.b) Analizira princip rada tečnih manometara. 1.4.1.c) Konstruiše jednostavan model hidraulične prese i analizira njene primjene u svakodnevici i tehnici.



1. Energija, motori, hidraulične naprave. 2. Medicina i srodne oblasti, posebno medicinski inžinjering i medicinska istraživanja. 3. Savremena poljoprivredna proizvodnja. 4. Tehnologija materijala i visokotehnološka proizvodnja.

Zakoni tečnosti, njena nestišljivost i pravila prenošenja pritiska kroz tečnost se moraju poznavati kod izrade hidrauličnih mašina. Ponašanje tečnosti u različitim uslovima veoma je bitno za medicinu, medicinski inžinjering i praksu kao i u savremenoj poljoprivrednoj proizvodnji gdje je navodnjavanje vrlo važan element uspjeha.

Pojam sile i Njutnovi zakoni mehanike su važni za razumijevanje rada hidrauličnih mašina, tj. prenošenja pritiska kroz fluide. 1.3.2.a) Crta i koristi dijagrame sila za pravolinijska i krivolinijska kretanja. 1.3.2.b) Koristi I, II i III Njutnov zakon radi rješavanja teorijskih i praktičnih problema u kontekstu pravolinijskih i krivolinijskih kretanja.


Matematika

Sve računske operacije 1.2.1.; 1.2.2.; 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost.

Hemija

1.2.3.a. Uspoređuje različite parametre (masa, volumen, količina tvari, tlak, temperatura) i izvodi zaključke na temelju stehiometrijskih ovisnosti. 1.3.2.a. Analizira fizikalno-hemijske parametre na primjerima u atmosferi, hidrosferi i geosferi. 2.2.1.b. Navodi faktore koji utiču na brzinu fizikalnih i hemijskih promjena (p, T, n, Ea, katalizatori i inhibitori).

Biologija

1.2.1.a. Analizira i uspoređuje uticaj pojedinih ekoloških faktora na organizme (temperatura, pH slanost, i sl.). 1.2.1.b. Analizira uticaj kompleksnih faktora sredine na organizme, interakcija (klima, tlo). 1.2.1.c. Interpretira postanak životnih formi sa faktorima sredine i evolucijom.

Geografija

1.2.1. Raščlanjuje prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na geografsku sredinu. 1.2.3. Dovodi u vezu klimatske promjene s transformacijom geografskog prostora (širenje pustinja, kašnjenje monsuna, sve češći i snažniji tropski cikloni i sl.).

IKT










148 149




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 2. Istražuje osnovne zakonitosti statike fluida.

1.4.2.a) Izvodi izraze za hidrostatički pritisak i silu potiska, kao i uslove plivanja/tonjenja tijela. 1.4.2.b) Planira, implementira i predstavlja projekte iz oblasti mehanike fluida (npr. dizajniranje modela podmornice).



1. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 2. Medicina i srodne oblasti, posebno medicinski inžinjering i medicinska istraživanja.

Proizvodnja plovećih objekata je nemoguća bez poznavanja pojmova hidrostatičkog pritiska, zatim potiska i Arhimedovog zakona. I u medicinskim istraživanjima i praksi važno je poznavati sve zakonitosti statične tečnosti.

1.3.2.a) Crta i koristi dijagrame sila za pravolinijska i krivolinijska kretanja. 1.3.2.b) Koristi I, II i III Njutnov zakon radi rješavanja teorijskih i praktičnih problema u kontekstu pravolinijskih i krivolinijskih kretanja.


Matematika

Sve računske operacije 1.2.1.; 1.2.2. Ukupno znanje o funkcijama 2.1.1.; 2.1.2.; 2.1.3.; 2.1.4. Sve o jednačinama i nejednačinama. Jednačine raznih vrsta. 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost 2.2.2.; 2.2.3.

Hemija

Pojam pritiska i uopšte ponašanje i glavne zakonitosti u statičkim fluidima vrlo su važni za mnoge oblasti hemije: 1.2.3.a. Uspoređuje različite parametre (masa, volumen, količina tvari, tlak, temperatura) i izvodi zaključke na temelju stehiometrijskih ovisnosti. 2.2.1.a. Objašnjava fizikalno-hemijske promjene na primjerima anorganskih i organskih tvari (oksidacija, neutralizacija, adicija, supstitucija, polimerizacija, esterifikacija).

Biologija

1.1.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima, laboratorijskom opremom i IKT. 1.1.4.b. Identifikuje organizme sa slikovnim i dihotomnim ključevima. 1.2.1.a. Analizira i uspoređuje uticaj pojedinih ekoloških faktora na organizme (temperatura, pH slanost, i sl.). 1.2.1.b. Analizira uticaj kompleksnih faktora sredine na organizme, interakcija (klima, tlo). 1.2.1.c. Interpretira postanak životnih formi sa faktorima sredine i evolucijom.

Geografija

U analizi prirodnih resursa gdje je vodeno bogatstvo jedan od ključnih resursa (3.1.1. i 3.3.1.; 3.3.4.), neophodno je poznavati osnovne zakone hidrostatike.

IKT

3.1.3.a. Stvara sadržaje pomoću odgovarajućih IKT uređaja. 3.4.11.c. Izrađuje prezentacije povezujući tekst, sliku, zvuk, hipertekst, video, animacije i sl.










150 151




OBLAST 1: MEHANIKA


Ishod: 3. Istražuje osnovne zakonitosti dinamike fluida i analizira kretanje tijela kroz fluid.

1.4.3.a) Interpretira i koristi kvantitativni izraz za silu otpora sredine. 1.4.3.b) Tumači jednačinu kontinuiteta i Bernulijevu(Bernoulli) jednačinu, te ih primjenjuje radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema u raznovrsnim kontekstima (npr. podizanje aviona, Magnusov efekt i sl).




1. Medicina i medicinski inžinjering. 2. Savremena poljoprivredna proizvodnja.

Medicina i medicinski inžinjering i medicinska istraživanja moraju poznavati zakone tečnosti u kretanju kako bi razumjeli kardiovaskularni sistem čovjeka i radili na rješavanju problema u njemu. U savremenoj poljoprivredi proces navodnjavanja zemljišta zahtijeva poznavanje ovog indikatora, tj. zakona tečnosti u kretanju.

Uz ovo je neophodno znati neke osnove iz kinematike (1.2.1.a.) Razlikuje vektor položaja i pomaka, putanju i put, te translatorno i rotaciono kretanje; …kao i pojam sile gravitacije i gravitacionog polja (1.3.3.b.) Koristi Njutnov zakon gravitacije radi rješavanja kvantitativnih problema, …i pojam zakona očuvanja mehaničke energije (1.3.4.d.). Dizajnira i opisuje jednostavne uređaje/sisteme u kojima se vrši transformacija energije (npr. pretvaranje elastične potencijalne energije u kinetičku kod automobila igračke), te tumači i računa stepen korisnog djelovanja, … jer sve to zajedno je neophodno da bi se razumjela jednačina kontinuiteta i Bernulijeva jednačina.


Matematika

Ukupno znanje o funkcijama 2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa) grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.1.3. Primjenjuje matematičke modele za predstavljanje i tumačenje kvantitativnih odnosa. 2.1.4. Analizira i formuliše pretpostavke promjena u različitim kontekstima. Sve o jednačinama i nejednačinama. 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost. 2.2.2. Argumentuje postupke za rješavanje jednačina, nejednačina i sistema. 2.2.3. Diskutuje o rješenjima u kontekstu problema, grafički prikazuje rješenja.

Hemija

U hemiji životne okoline veoma je važno poznavati osnovne zakone tečnosti u kretanju: 1.3.2.a. Analizira fizikalno-hemijske parametre na primjerima u atmosferi, hidrosferi i geosferi. 4.3.1.b. Razmatra funkcije i osobine prirodnih sistema te njihovu povezanost i ovisnost.

Biologija

Savremena poljoprivredna proizvodnja, pogotovo u uslovima drastičnih klimatskih promjena (suše) nezamisliva je bez modernog sistema kanala za navodnjavanje. 1.2.2.a. Analizira geografske i prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na životnu sredinu. 1.2.2.b. Stavlja u vezu živa bića u vodenim i kopnenim ekosistemima (složeni lanci ishrane). 1.3.3.a. Potkrepljuje dokazima postojanje trajnijih poremećaja kao posljedice narušenog sklada žive i nežive prirode.

Geografija

U analizi prirodnih resursa i održivog razvoja gdje su vode, rijeke i potoci jedan od ključnih energetskih resursa (3.1.1. i 3.3.1., 3.3.4), neophodno je poznavati osnovne zakone hidrodinamike.

IKT

3.1.3.a. Stvara sadržaje pomoću odgovarajućih IKT uređaja. 3.4.11.c. Izrađuje prezentacije povezujući tekst, sliku, zvuk, hipertekst, video, animacije i sl.










152 153






Ishod: 1. Analizira osnovne postavke modela čestične građe tvari.

2.1.1.a) Istražuje i opisuje red veličine molekula, poredi ga s redom veličine atoma, te objašnjava pojam mola u različitim kontekstima. 2.1.1.b) Koristi simulacije radi opisivanja modela idealnog gasa i vrši njegovo poređenje s realnim gasom. 2.1.1.c) Interpretira statističku raspodjelu brzina čestica od kojih su građene tvari. 2.1.1.d) Objašnjava elektromagnetnu prirodu molekularnih sila. 2.1.1.e) Analizira najbitnije razlike između kristalnih i amorfnih tijela.




1. Medicina i srodne oblasti. 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja.

Proizvodnja lijekova zahtijeva ne samo poznavanje zakona hemije, već i poznavanje čestične strukture materije kao i razumijevanje hemijskih i fizičkih sila između različitih atoma u molekulama koje se kombinuju u različitim lijekovima. Istraživači u medicini moraju poznavati čestičnu strukturu materije. I oni koji se bave tehnologijom materijala moraju poznavati čestičnu strukturu materije.

Ovo je neophodno da bi se razumjeli modeli atoma i njihov istorijski razvoj... (4.3.2.a.) Analizira historijski razvoj ideja o atomu (Thomso-nov, Rutherfordov, Bohrov i kvantno-mehanički model atoma), te povezuje strukturu atoma s položajem elementa u periodnom sistemu elemenata. …te da bi se shvatili neki elementi kvantiziranosti mase i energije. (4.3.2.b.) Objašnjava značenje atomskog broja, analizira red veličine karakterističnih dimenzija i energija unutar atoma, te objašnjava principe nastanka linijskih (emisijskih i apsorpcijskih) spektara kod atoma, …kao i bazični pojmovi iz nuklearne fizike, defekt mase i ekvivalenciju mase i energije. (4.3.3.e.) Tumači ekvivalentnost energije i mase, poredi energiju oslobođenu po jednom nukleonu u fisiji i fuziji, te objašnjava kako Sunce posredstvom fuzije hidrogena u helij generiše energiju koja je potrebna za život na Zemlji.

Povezanost sa drugim predmetimaMatematikaSve računske operacije 1.2.1. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.2. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema. 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost.HemijaDa bi se u hemiji analizirali struktura i osobine tvari neophodno je poznavati strukturu tvari na mikro nivou: 1.1.3.a. Uspoređuje polumjere atoma (atomski, jonski, kovalentni, van der Waalsov) 1.1.3.c. Povezuje fizikalna i hemijska svojstva organskih spojeva sa strukturom molekula i vrstom funkcijske grupe. 1.1.3.d.; 1.1.4.a.; 3.1.1.a.; 3.1.1.c.Biologija1.1.1.a. Objašnjava međuzavisnost osobina živih bića na različitim nivoima građe prirode (ćelija, tkivo, organ,organski sistem, organizam, ekološki sistem, biosfera). 1.1.4.a. Argumentuje uslove za postanak i razvoj života na Zemlji. 1.1.4.b. Argumentuje važnost pojedinih molekula za prelazak iz neživog u živo.GeografijaZa izučavanje Zemlje kao planete u svemiru s jedne strane i Zemlje kao prostora za život veoma je važno poznavati čestičnu građu materije. 1.1.1.2. Analizira i izvodi zaključke na osnovu eksperimenata (evaporacija, transpiracija, produkcija nanosa, vodni kapacitet, hemijski eksperiment).IKT

3.1.3.b. Upotrebljava različite uređaje za razne aplikacije (web usluge). 3.1.3.c. Procjenjuje koju IKT uslugu treba koristiti u zavisnosti od potreba.










154 155






Ishod: Koristi znanje o molekularnim silama i čestičnoj građi tvari radi analiziranja fizikalnih svojstava, stanja i pojava.

2.1.2.a) Objašnjava pojam unutrašnje energije tvari na temelju kretanja čestica koje je čine (kinetička teorija unutrašnje energije) i potencijalne energije međudjelovanja tih čestica. 2.1.2.b) Analizira povezanost temperature i srednje kinetičke energije čestica. 2.1.2.c) Objašnjava i izvodi pritisak gasa na zidove posude preko elastičnih sudara čestica gasa sa zidom posude i zakona očuvanja impulsa. 2.1.2.d) Koristi Boyle-Marrioteov, Gay-Lussacov i Charlesov zakon radi tumačenja pojava iz svakodnevice, tehnike i medicine (npr. disanje). 2.1.2.e) Analizira pojave vezane za molekularne sile u fluidima (npr. površinski napon i kapilarne pojave) i opisuje njihov značaj za živu prirodu.



1. Medicina i srodne oblasti. 2. Proizvodnja energije, prenos i efikasnost. 3. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja.

Medicinari će lakše razumjeti disajne procese ako poznaju gasne zakone. Medicinski inžinjering koji proizvodi razne mehaničke dijelove organa koristit će znanja iz ove oblasti fizike. Oni koji proizvode motore, toplotne mašine, hidraulične mašine moraju poznavati gasne zakone i znati da je pritisak na zidove u stvari sumarni efekat sudara čestica gasa sa zidovima kontejnera.

Pojmovi energije i impulsa (1.3.2.d.) Uspostavlja veze i odnose između impulsa i momenta impulsa.…kao i zakoni očuvanja energije i impulsa (1.3.4.c.; 1.3.4.d.; 1.3.5.a.; 1.3.5.b.) su osnova za razumijevanje elastičnih i neelastičnih sudara koji su opet osnova za razumijevanje pojma pritiska gasa sa stanovišta molekularno kinetičke teorije, a s tim u vezi i svih gasnih zakona.


Matematika

Vjerovatnoća i statistika 4.1.1.a. Identifikuje podatke koji se mogu obraditi statističkim metodama. 4.1.1.b. Predstavlja podatke u pogodnim formama prema tipu i sadržaju problema (listom, tabelom, tabelom frekvencija, grafom, grafikonom, linijskim, stupčastim i kružnim dijagramima), pomoću računara i bez njega. 4.1.1.c. Prikuplja, klasifikuje povezuje podatke. 4.2.1. Koristi statističke analize s ciljem prognoze u kontekstu problemskog pitanja. 4.2.2. Koristi elemente kombinatorike s ciljem procjenjivanja i predviđanja događaja.

Hemija

Gasni zakoni su važni u analizi promjena tvari i procesu transformacije energije iz jednog oblika u drugi: 3.2.1.a. Opisuje agregatna stanja tvari i promjenu stanja tvari ovisno o temperaturi i pritisku. 3.2.3.b. Analizira izmjenu energije između sistema i okoline povezujući ih s promjenama u sistemu tokom fizikalnih i hemijskih procesa (∆H, ∆S, ∆G).

Biologija

1.1.4.a. Argumentuje uslove za postanak i razvoj života na Zemlji. 1.1.4.b. Argumentuje važnost pojedinih molekula za prelazak iz neživog u živo. 1.1.4.b. Identifikuje organizme sa slikovnim i dihotomnim ključevima. 1.2.1.a. Analizira i uspoređuje uticaj pojedinih ekoloških faktora na organizme (temperatura, pH slanost, i sl.). 1.2.1.b. Analizira uticaj kompleksnih faktora sredine na organizme, interakcija (klima, tlo). 1.2.1c. Interpretira postanak životnih formi sa faktorima sredine i evolucijom. 1.2.2.; 1.3.3.; 1.3.5.; 1.4.4.; 2.1.1.;2.1.2.; 2.1.4.; 2.4.1.;2.4.2.;2.4.4.; Može se primijeniti na sve ishode učenja za oblast 3.; 4.1.2.;4.1.3.; 4.4.1.;4.4.3.;4.4.4.

Geografija

Za prirodne resurse i energetsku efikasnost koji se izučavaju u geografiji (3.1.1.1.) važno je poznavati gasne zakone i razumjeti molekularno-kinetičku sliku pritiska.

IKT











156 157







2.2.1.a) Analizira historijski razvoj pojma toplote. 2.2.1.b) Tumači mehanički ekvivalent toplote, te kombinuje pojmove toplote, temperature, rada i unutrašnje energije radi objašnjavanja pojava u prirodi i tehnici. 2.2.1.c) Analizira faktore o kojim ovisi brzina hlađenja tijela i primjenjuje to znanje radi analiziranja pojava iz svakodnevice, tehnike i biologije (npr. mehanizmi regulisanja temperature kod čovjeka i određenih životinjskih vrsta).



1. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost. 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 3. Medicina i srodne oblasti. 4. Savremena poljoprivredna proizvodnja.

Rad sa toplotnim mašinama zahtijeva poznavanje veze toplote, temperature, mehaničkog rada i unutrašnje energije . Ovi indikatori su važni kako bi se razumjeli termodinamički procesi u ljudskom organizmu. I poljoprivrednici moraju znati odnose toplote i temperature radi očuvanja biljaka kod promjene temperature u prirodi.

Osnovne postavke čestične građe materije…2.1.1.a.) Istražuje i opisuje red veličine molekula, poredi ga s redom veličine atoma, te objašnjava pojam mola u različitim kontekstima. …kao i elementi kinetičke teorije 2.1.2.a.) Objašnjava pojam unutrašnje energije tvari na temelju kretanja čestica koje je čine (kinetička teorija unutrašnje energije) i potencijalne energije međudjelovanja tih čestica …su osnova na kojoj se može razumjeti veza između mehaničke energije i toplote.


Matematika

Sve računske operacije. 1.2.1. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.2. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema.

Hemija

Razumijevanje strukture i osobina različitih hemijskih elemenata i tvari općenito kao i razumijevanje hemijskih procesa iz naše okoline zahtijevaju poznavanje veze između mehaničkog rada i toplote i zakone njihove pretvorbe. 1.3.2.a. Analizira fizikalno-hemijske parametre na primjerima u atmosferi, hidrosferi i geosferi. 2.2.1.a. Objašnjava fizikalno-hemijske promjene na primjerima anorganskih i organskih tvari (oksdacija, neutralizacija, adicija, supstitucija, polimerizacija, esterifikacija).

Biologija

3.1.2.a. Objašnjava fizičke i hemijske promjene tvari i energije u organizmu. 3.1.2.b. Razlikuje fizičke od hemijskih promjena u organizmu (difuzija, osmoza, enzimske reakcije). 3.2.1.a. Interpretira razlike između biljaka, fotosintetskih bakterija i drugih organizma na osnovu izmjene tvari i energije. 3.2.1.b. Objašnjava funkcije fotosinteze na nivou ultrastruktura ćelija. 3.2.1.d. Povezuje produkte fotosinteze s drugim metaboličkim putevima.

Geografija

1.1.2. Objašnjava povezanost fizičkih, hemijskih i bioloških promjena u geografskoj sredini. 1.1.2.2. Analizira i izvodi zaključke na osnovu eksperimenata (evaporacija, transpiracija, produkcija nanosa, vodni kapacitet, hemijski eksperiment).

IKT











158 159







2.2.1.d) Procjenjuje kako efektivnom toplotnom izolacijom možemo ostvariti uštede energije u domaćinstvu. 2.2.1.e) Eksperimentalno utvrđuje toplotni kapacitet datih tijela. 2.2.1.f ) Analizira agregatne prelaze, uključujući i razmatranje ovisnosti isparavanja o vjetrenju.



1. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost. 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja.

Procesi uštede energije, vrste toplotne izolacije zgrada i toplovoda traže poznavanje ovog indikatora. U tehnologiji materijala koja proizvodi izolacione materijale takođe je neophodno poznavati ove indikatore.

Zakoni termodinamike: 2.2.1. Kombinuje znanje o temperaturi, toploti i mehanizmima prijenosa toplote, radi analiziranja toplotnih pojava. 2.2.2. Koristi temeljne zakone termodinamike radi objašnjavanja procesa u prirodi i tehnici.


Matematika

Ukupno znanje o funkcijama 2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa), grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.1.3. Primjenjuje matematičke modele za predstavljanje i tumačenje kvantitativnih odnosa. 2.1.4. Analizira i formuliše pretpostavke promjena u različitim kontekstima. Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost. 2.2.2. Argumentuje postupke za rješavanje jednačina, nejednačina i sistema. 2.2.3. Diskutuje o rješenjima u kontekstu problema, grafički prikazuje rješenja.

Hemija

Upravo različiti hemijski tretmani daju kao proizvod materijale koji su efikasni kao izolacioni materijali koji nam štede energiju. 3.2.3.a. Razlikuje sistem od okoline te načine izmjene tvari i energije. 3.4.3.b. Formuliše zaključke dobijene analizom energijskih promjena sistema.

Biologija

3.3.2.a. Objašnjava postupke klasične i moderne biotehnologije (genetski inžinjering). 3.3.2.b. Povezuje biotehnološke postupke i kružni tok energije u privredi. 3.3.2.c. Vrednuje perspektive biotehnologije.

Geografija

1.2.3.Objašnjava funkcionalne promjene u životnoj sredini povezujući ih s promjenama godišnjih perioda. 1.2.3.3. Dovodi u vezu klimatske promjene s transformacijom geografskog prostora (širenje pustinja, kašnjenje monsuna, sve češći i snažniji tropski cikloni i sl.).

IKT




Multi, inter ili transdisiplinarni projekt u sektoru ekonomije znanja







160 161






Ishod: 2. Koristi temeljne zakone termodinamike radi objašnjavanja procesa u prirodi i tehnici.

2.2.2.a) Razlikuje veličine koje predstavljaju funkcije stanja termodinamičkog sistema od veličina koje ne predstavljaju funkcije stanja sistema. 2.2.2.b) Planira, implementira i predstavlja projekte iz oblasti termodinamike (npr. dizajniranje balona na topli vazduh). 2.2.2.c) Kombinuje temeljne zakone termodinamike radi analiziranja Carnotove toplotne mašine i izvođenja izraza za efikasnost te mašine. 2.2.2.d) Koristi izraze za rad pri gasnim procesima, objašnjava princip rada automobilskih motora, frižidera i klima uređaja, te diskutuje o efektu staklene bašte i odgovarajućim posljedicama za čovječanstvo. 2.2.2.e) Tumači pojam entropije i ukazuje na činjenicu da se u svim realnim pretvaranjima energije udio “korisne“ energije umanjuje.




Proizvođači automobila, vozova moraju razumjeti radne cikluse u njihovim motorima i znati odrediti efikasnost tih ciklusa jer od njih zavisi i utrošak goriva i štetnost po okolinu radi izduvnih gasova kao dijela goriva koje je neiskorišteno i uz to zagađuje okolinu.

Potrebno je poznavati opću definiciju mehaničkog rada i znati rastumačiti pretvaranje energije iz jednog oblika u drugi. 1.3.4.a) Kombinuje koncepte rada, snage i energije radi rješavanja teorijskih i praktičnih problema, te procjenjuje energetsku vrijednost prehrambenih proizvoda kao i zakone očuvanja energije. 1.3.4.c) Tumači i matematički opisuje translatornu i rotacijsku kinetičku energiju, te elastičnu (pomoću grafikona) i gravitacionu potencijalnu energiju.


Matematika

Ukupno znanje o funkcijama 2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa), grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.1.3. Primjenjuje matematičke modele za predstavljanje i tumačenje kvantitativnih odnosa. 2.1.4. Analizira i formuliše pretpostavke promjena u različitim kontekstima. Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost. 2.2.2. Argumentuje postupke za rješavanje jednačina, nejednačina i sistema. 2.2.3. Diskutuje o rješenjima u kontekstu problema, grafički prikazuje rješenja.

Hemija

Hemija životne okoline traži poznavanje osnovnih principa termodinamike: 1.3.1.b. Objašnjava hemijske promjene tvari i uspoređuje uticaj različitih faktora na okolinu (industrijski zagađivači, saobraćaj, deponije). 1.3.2.b. Analizira kružne cikluse nemetala, te argumentuje kakve štetne posljedice nastaju u atmosferi ako se ciklusi naruše.

Biologija

3.3.3.a. Objašnjava kako eksploatacija izvora energije i proizvodnja energije imaju uticaj na životno okruženje. 3.3.3.b. Procjenjuje prednosti i nedostatke različitih izvora obnovljive energije za održivi razvoj. 3.3.3.c. Ocjenjuje kako se obnovljivi energetski izvori trebaju koristiti racionalno za održivi razvoj. 3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT.

Geografija

1.2.2. Uočava i definiše faktore koji utiču na transformaciju prirodne sredine u geografsku sredinu, služeći se adekvatnim metodama istraživanja. 2.1.3.b. Kritički prosuđuje globalizaciju i njene uticaje i uticaj tehnologije na globalizaciju.

IKT

3.1.2.b. Provodi računske operacije u brojčanim sistemima. 3.1.4.a. Vrijednuje i odabire IKT za određene potrebe (referate, prezentacije).










162 163






Ishod: 1. Tumači pojave naelektrisavanja i razelektrisavanja tijela, te primjenjuje znanje o međudjelovanju električnih naboja.

3.1.1.a) Analizira historijski razvoj ideja o elektricitetu. 3.1.1.b) Raspravlja o mehanizmima naelektrisavanja i razelektrisavanja tijela u raznovrsnim kontekstima, te primjenjuje zakon očuvanja električnog naboja. 3.1.1.c) Poredi Coulombov zakon s Njutnovim zakonom gravitacije i koristi ga radi rješavanja računskih problema. 3.1.1.d) Konstruiše model elektroskopa.




Poznavanje osnovnih pojmova naelektrisanja i njihovog međudjelovanja neohodno je za razumijevanje sistema proizvodnje energije i njeno pretvaranje u električnu struju kao i za izradu raznih proizvoda visoko-tehnološke proizvodnje.

Pojmovi naelektrisanja najlakše se razumiju kroz jednostavne eksperimente sa elektroskopom. Zato je ovdje važno poznavati osnovna pravila mjerenja. 1.1.1.a) Razlikuje direktna i indirektna mjerenja fizikalnih veličina. 1.1.1.b) Tumači i računa apsolutnu i relativnu grešku mjerenja u kontekstu mjerenja dimenzija tijela. 1.1.1.c) Objašnjava potrebu vršenja većeg broja mjerenja u svrhu postizanja veće tačnosti mjerenja.


Matematika

2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa), grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.1.3. Primjenjuje matematičke modele za predstavljanje i tumačenje kvantitativnih odnosa.

Hemija

Neke važne međumolekularne sile koje stvaraju čitavu seriju važnih hemijskih elemenata se baziraju na elektrostatičkoj interakciji jonizovanih atoma. 1.1.3.b. Povezuje svojstva tvari s vrstom hemijske veze, te na temelju građe molekule predviđa fizikalna i hemijska svojstva spojeva. 3.1.1.a. Povezuje strukturu tvari, fizikalna i hemijska svojstva tvari s tipom hemijske veze, polarnošću i energijom jonizacije. 3.1.1.c. Povezuje fizikalna i hemijska svojstva tvari s vrstom hemijske veze i međučestičnim interakcijama. 3.2.1.b. Povezuje električni naboj s promjenom količine tvari.

Biologija

2.1.4.a. Analizira ulogu organa i organskih sistema u održavanju homeostaze (nervni i hormonalni sistem). 2.1.4.b. Objašnjava homeostazu na nivou komunikacije između ćelija (sinapse, hormoni). 4.1.2.a. Objašnjava funkciju organa i organskih sistema na nivou ćelija, tkiva i molekula. 4.1.2.b. Povezuje funkciju organa sa strukturom organizma na nivou ćelija, tkiva i molekula. 4.1.3.a. Analizira ulogu organa i organskih sistema u održavanju homeostaze. 4.1.3.b. Objašnjava ulogu hormonalnog i živčanog sistema u homeostazi na nivou hormona i neurotransmitera.

Geografija

2.2.2.b. Analizira uzroke i posljedice prostornog razmještanja i povezuje ih s prirodnim i mehaničkim kretanjima.

IKT

4.1.1.a. Procjenjuje prednosti i ograničenja algoritamskog pristupa u rješavanju problema. 4.1.2.a. Odabire algoritam koji podržava odgovarajuću strukturu podataka.










164 165






Ishod: 2. Interpretira pojam elektrostatičkog polja i analizira istaknute pojave u elektrostatičkom polju.

3.1.2.a) Analizira i poredi pojave električne influencije i polarizacije dielektrika. 3.1.2.b) Opisuje električno polje i crta linije polja tačkastog naboja, naelektrisane kugle i paralelnih ploča. 3.1.2.c) Razlikuje homogeno i radijalno električno polje, te tumači fizikalno značenje smjera i gustine linija električnog polja. 3.1.2.d) Određuje vektor električne sile na zadani tačkasti naboj u proizvoljnoj tački električnog polja, te analizira kretanje naelektrisane čestice u homogenom polju. 3.1.2.e) Uspostavlja vezu između električne potencijalne energije i električnog napona. 3.1.2.f ) Analizira princip rada kondenzatora, te objašnjava pojam električnog kapaciteta.





Naizmjenična polja koja se javljaju u generatorima za proizvodnju struje omogućuju prenos naelektrisanja na daljinu. Kopir-aparati su bazirani na statičkom elektricitetu i električnim poljima. Digitalna fotografija je bazirana na “Charge couple devices”(fotografski film baziran na električnom naboju).

(1.2.1a) Razlikuje vektor položaja i pomaka, putanju i put, te translatorno i rotaciono kretanje; 1.2.1d) Izvodi i tumači pojam centripetalnog ubrzanja, povezujući ga s promjenom pravca brzine, dok tangencijalno ubrzanje povezuje s promjenom intenziteta brzine. (1.3.3b) Koristi Njutnov zakon gravitacije radi rješavanja kvantitativnih problema; 5.2.2a) Izvršava operacije nad vektorima (slaganje, razlaganje, skalarni i vektorski proizvod) u kontekstu opisivanja i rješavanja fizikalnih problema.

Povezanost sa drugim predmetimaMatematikaRačunske operacije. Trigonometrija. Vektori: 3.1.1.f. Prikazuje vektore u koordinatnom sustavu u ravni i prostoru, vektorski i mješoviti umnožak. Jednačine 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost.Hemija1.1.1.d. Izabire prikladne fizikalne i hemijske postupke odjeljivanja sastojaka (smjese na temelju poznavanja sastava iste). 1.1.3.b. Povezuje svojstva tvari s vrstom hemijske veze, te na temelju građe molekule predviđa fizikalna i hemijska svojstva spojeva. 1.1.3.c. Povezuje fizikalna i hemijska svojstva organskih spojeva sa strukturom molekula i vrstom funkcijske grupe. 1.1.3.d. Povezuje strukturu tvari s međumolekulskim silama i objašnjava karakteristike agregatnih stanja tvari (čvrsto, tekuće, plinovito). Biologija3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT. 4.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT uvažavajući etiku rada. 4.4.4.b. Mikroskopira i izvodi disekciju pojedinih životinjskih tkiva i organa u realnom i virtualnom svijetu.Geografija1.1.2. Analizira i izvodi zaključke na osnovu eksperimenata (evaporacija, transpiracija, produkcija nanosa, vodni kapacitet, hemijski eksperiment). 1.3.2.a. Koristi se geografskim informacionim sistemom (GIS), 3D modeliranjem reljefa i globalnim pozicijskim sistemom (GPS). 3.1.3. Ocjenjuje kako se energetski izvori racionalno koriste za održivi razvoj.IKT

3.1.3.a. Stvara sadržaje pomoću odgovarajućih IKT uređaja. 3.1.3.b. Upotrebljava različite uređaje za razne aplikacije (web usluge). 3.1.3.c. Procjenjuje koju IKT uslugu treba koristiti u zavisnosti od potreba. 3.4.11.b. Izrađuje proračunske tabele povezujući više tabela, grafikona, formula i funkcija (logičke, datumske,…). 4.1.2.a. Odabire algoritam koji podržava odgovarajuću strukturu podataka. 4.1.2.b. Povezuje strukturu višedimenzionalnog polja (matrica) s algoritmima.










166 167






Ishod: 1. Analizira pojavu proticanja električne struje u čvrstim tijelima, tečnostima i gasovima.

3.2.1.a) Analizira električnu provodnost čvrstih tijela, tečnosti i gasova. 3.2.1.b) Objašnjava pojavu munje i princip rada gromobrana, te nudi odgovarajuće preporuke koje se tiču zaštite ličnog zdravlja. 3.2.1.c) Analizira konceptualne razlike između istosmjerne i naizmjenične struje. 3.2.1.d) Interpretira značenje frekvencije i efektivne vrijednosti jačine naizmjenične struje. 3.2.1.e) Analizira konceptualne razlike između termogenog, induktivnog i kapacitivnog otpora, te tumači pojam električne impedanse.



1. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost. 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 3. Medicina i srodne oblasti.

Proizvodnja i prenos energije zahtijevaju poznavanje osnovnih elemenata i karakteristika istosmjerne i naizmjenične struje, raznih vrsta električnog otpora i svih karakteristika provodnosti tijela. Mašine, motori, prevozna sredstva te medicinska istraživanja i inžinjering takođe zahtijevaju poznavanje ovih indikatora.

Ova oblast je povezana sa elektrostatikom 3.1.1.b) Raspravlja o mehanizmima naelektrisavanja i razelektrisavanja tijela u raznovrsnim kontekstima, te primjenjuje zakon očuvanja električnog naboja. 3.1.1.c) Poredi Coulombov zakon s Njutnovim zakonom gravitacije i koristi ga radi rješavanja računskih problema. 3.1.2.d) Određuje vektor električne sile na zadani tačkasti naboj u proizvoljnoj tački električnog polja, te analizira kretanje naelektrisane čestice u homogenom polju.


Matematika

2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa), grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost.

Hemija

Pojava elektrolize kao veoma važan proces u hemiji se temelji na poznavanju električne struje i protoka električne struje kroz tečnosti (rastvore). 3.1.2.b. Uspoređuje energiju hemijske i elektrohemijske redoks reakcije. 3.1.2.c. Primjenjuje elektrohemijsku stehiometriju (Faradayevi zakoni).

Biologija

3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT. 4.4.4.a. Interpretira i vrednuje zaključke o anatomiji, morfologiji i fiziologiji čovjeka na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 1.4.4.; 2.4.4.;

Geografija

2.2.4.1. Analizira funkcionalnost saobraćajnih sistema i saobraćajnih mreža. 2.2.4.2. Procjenjuje i utvrđuje značaj saobraćaja kao preduslov globalizacije.

IKT

3.4.11.b. Izrađuje proračunske tabele povezujući više tabela, grafikona, formula, funkcija (logičke, datumske,...).










168 169







3.2.2.a) Sastavlja realna i virtualna (simulacije) kola istosmjerne i naizmjenične struje, te analizira princip rada instrumenata za mjerenje jačine i napona istosmjerne i naizmjenične struje. 3.2.2.b) Kombinuje Ohmov i Joulov-Lenzov zakon (rad i snaga električne struje), te Kirchhoffova pravila radi evaluiranja strujnih kola i rješavanja teorijskih i praktičnih problema. 3.2.2.c) Tumači i primjenjuje Faradayeve zakone elektrolize, te opisuje tehničke primjene elektrolize. 3.2.2.d) Tumači i računa aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu, kao i električnu impedansu.



2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja.

Električno mjerenje neelektričnih veličina ostvaruje se putem ovih mjernih instrumenata. “Electroplaiting” je veoma često korištena tehnologija presvlačenja zaštitnih slojeva preko raznih materijala pomoću elektrolitičkih postupaka da bi se dobila otpornost na habanje, zaštita od korozije i sl.

1.3.4.a) Kombinuje koncepte rada, snage i energije radi rješavanja teorijskih i praktičnih problema, te procjenjuje energetsku vrijednost prehrambenih proizvoda. 2.1.1.a) Istražuje i opisuje red veličine molekula, poredi ga s redom veličine atoma, te objašnjava pojam mola u različitim kontekstima. 2.1.1.d) Objašnjava elektromagnetnu prirodu molekularnih sila.


Matematika

2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa), grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost. 3.2.1.a. Kombinuje različite mjerne sisteme, instrumente u procesima mjerenja.

Hemija

1.1.2.a. Argumentuje razlike između pravih otopina, koloidnih otopina i grubih disperzija. 1.1.3.b. Povezuje svojstva tvari s vrstom hemijske veze, te na temelju građe molekule predviđa fizikalna i hemijska svojstva spojeva. 1.2.3.b. Iskazuje računom koncentracije otopina (količinska, masena, procentna, molni udio). 3.1.2.b. Uspoređuje energiju hemijske i elektrohemijske redoks reakcije. 3.1.2.c. Primjenjuje elektrohemijsku stehiometriju (Faradayevi zakoni).

Biologija

3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT. 4.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT uvažavajući etiku rada.

Geografija

1.2.2.Uočava i definiše faktore koji utiču na transformaciju prirodne sredine u geografsku sredinu, služeći se adekvatnim metodama istraživanja.

IKT

3.4.1.1.b. Izrađuje proračunske tabele povezujući više tabela, grafikona, formula, funkcija (logičke, datumske,...).










170 171







3.2.2.e) Opisuje najbitnije karakteristike električne mreže u domaćinstvu i ukazuje na potencijalne opasnosti po zdravlje pojedinca. 3.2.2.f ) Raspravlja o važnosti električne energije za društvo i privredu, argumentuje prednosti štednih sijalica i procjenjuje mjesečne troškove vezane za korištenje električne energije u sopstvenom domaćinstvu.




1. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost. 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 3. Medicina i srodne oblasti. 4. Održivi razvoj.

Sve u vezi sa energijom bitno je vezano uz poznavanje zakona električne struje. Nove tehnologije, novi materijali često se baziraju na električnoj struji. Održivi razvoj je nemoguć bez električne energije. Savremena medicinska tehnika je apsolutno zavisna od poznavanja zakonitosti koje slijede električna struja I električna kola.

Ova oblast je povezana sa elektrostatikom3.1.1. Tumači pojave naelektrisavanja i razelektrisavanja tijela, te primjenjuje znanje o međudjelovanju električnih naboja.3.1.2. Interpretira pojam elektrostatičkog polja i analizira istaknute pojave u elektrostatičkom polju.… električnim strujama: 3.2.1. Analizira pojavu proticanja električne struje u čvrstim tijelima, tečnostima i gasovima.3.2.2. Sastavlja i evaluira strujna kola…i relacijama veze između elektriciteta i magnetizma 3.3.1. Razmatra svojstva stalnih magneta i interpretira pojam magnetnog polja.3.3.2. Primjenjuje znanje o magnetnim efektima električne struje i djelovanju magnetnog polja na naboj u kretanju.


Matematika

Ukupno znanje o funkcijama 2.1.1.: 2.1.2.; 2.1.3.; 2.1.4. Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.;

Hemija

Električna energija i poznavanje osnovnih pravila u vezi s njom su važan energentski resurs za odvijanje hemijskih reakcija. 3.1.3.b. Uspoređuje različite izvore energije prema energijskoj efikasnosti. 3.1.3.c. Procjenjuje ekološku prihvatljivost pojedinih obnovljivih i neobnovljivih izvora energije.

Biologija

1.3.4.b. Potkrepljuje valjanim dokazima (argumentima) i predlaže mjere za očuvanja prirodnih bogatstava i spomenika prirode. 1.3.5.a. Uspoređuje rezultate istraživanja (eksperimentima, simulacijama ili video i multimedijalnim izvorima) s podacima iz različitih izvora kako bi dokazima potkrijepio mogućnosti održivog razvoja na Zemlji. 1.3.5.b. Predlaže mjere zaštite i unapređenja životne sredine.

Geografija

3.1.3. Ocjenjuje kako se energetski izvori racionalno koriste za održivi razvoj. 3.3.4.a. Provodi različite mjere zaštite i unapređenja životne sredine.

IKT

3.4.11.b. Izrađuje proračunske tabele povezujući više tabela, grafikona, formula, funkcija (logičke, datumske,...).










172 173






Ishod: 1. Razmatra svojstva stalnih magneta i interpretira pojam magnetnog polja.

3.3.1.a) Istražuje i opisuje Zemljino magnetno polje. 3.3.1.b) Tumači vektorsku prirodu magnetnog polja. 3.3.1.c) Evaluira razlike između izgleda linija magnetnog i elektrostatičkog polja, te identifikuje načine za dobijanje homogenog magnetnog polja. 3.3.1.d) Evaluira razlike u ponašanju tvari koje se nađu u magnetnom polju (dijamagnetici, feromagnetici, paramagnetici), te analizira odgovarajuće primjene u praksi.



1. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost. 2. Informacione i komunikacijske tehnologije. 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja.

Transport u budućnosti će biti vezan za tzv. magnetne jastuke koji bi trebali da potpuno ukinu trenje. Razni navigacijski uređaji moraju ugraditi sistem koji registruje jačinu magnetnog polja Zemlje.

3.3.2.a) Tumači pojam elementarnog magneta. 3.3.2.b) Koristi izraze za magnetnu indukciju pravolinijskog provodnika, kružnog provodnika i solenoida, a radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema.


Matematika

Računske operacije Trigonometrija Vektori: 3.1.1.f. Prikazuje vektore u korrdinatnom sustavu u ravni i prostoru, vektorski i mješoviti umnožak. Jednačine 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost.

Hemija

Biologija

Geografija

IKT

3.2.5.a. Analizira utjecaj pojedinih HW komponenti na performanse sistema.










174 175







3.3.2.a) Tumači pojam elementarnog magneta. 3.3.2.b) Koristi izraze za magnetnu indukciju pravolinijskog provodnika, kružnog provodnika i solenoida, a radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema. 3.3.2.c) Uspostavlja veze i odnose između Amperove i Lorentzove sile, te analizira primjenu magnetnih sila u svakodnevici i tehnici.



1. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost. 2. Medicina i srodne oblasti - Zdravstvo.

Poznavanje rada hidro- i termoelektrana i proizvodnje električne struje u njima, tj. rada generatora koji potencijalnu energiju vode ili pare prevode u električnu energiju, zahtijeva poznavanje ovih indikatora. Najsavremeniji aparati medicinske dijagnostike kakvi su MRI aparati traže poznavanje pojmova magnetizma, magnetne indukcije te uticaja jakog magnetnog polja na ljudski organizam.

3.3.2.e) Rješava fizikalne probleme koji uključuju razmatranje Amperove i Lorentzove sile, kao i izraza za međudjelovanje paralelnih struja. 3.3.2.f ) Planira, implementira i predstavlja projekat iz oblasti elektromagnetizma (npr. model generatora). 3.3.3.a) Tumači pojavu elektromagnetske indukcije na mikroskopskom nivou (razdvajanje naboja u provodniku). 5.2.2.a) Izvršava operacije nad vektorima (slaganje, razlaganje, skalarni i vektorski proizvod) u kontekstu opisivanja i rješavanja fizikalnih problema.


Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










176 177







3.3.2.d) Analizira princip rada ciklotrona.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










178 179







3.3.2.e) Rješava fizikalne probleme koji uključuju razmatranje Amperove i Lorentzove sile, kao i izraza za međudjelovanje paralelnih struja. 3.3.2.f ) Planira, implementira i predstavlja projekt iz oblasti elektromagnetizma (npr. model generatora).



1. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost.

Električni motori, generatori su jedna od najčešćih električnih mašina i nalaze se u gotovo svakoj aparaturi sa pokretnim rotirajućim dijelom.

3.3.2.b) Koristi izraze za magnetnu indukciju pravolinijskog provodnika, kružnog provodnika i solenoida, a radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema. 3.3.2.c) Uspostavlja veze i odnose između Amperove i Lorentzove sile, te analizira primjenu magnetnih sila u svakodnevici i tehnici.


Matematika

Sve računske operacije 1.2.1.; 1.2.2. Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










180 181







3.3.3.a) Tumači pojavu elektromagnetne indukcije na mikroskopskom nivou (razdvajanje naboja u provodniku). 3.3.3.b) Opisuje različite načine na koje je moguće ostvariti promjenu magnetnog fluksa, te koristi Faradayev i Lenzov zakon radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema. 3.3.3.c) Razlikuje međusobnu indukciju i samoindukciju, te ih kvalitativno tumači u konkretnim primjerima. 3.3.3.d) Analizira princip rada transformatora, te objašnjava zašto se prilikom prenosa električne energije koristi visoki napon.




Transformatori su nezamjenjivi elektromagnetni strojevi koji se pojavljuju u velikim postrojenjima kakvi su termo- i hidroelektrane kao i u mnoštvu malih proizvoda (radioaparati, TV aparati, mobilni telefoni itd.), gdje je neophodno struju visokog napona pretvoriti u struju niskog napona ili obrnuto.

3.3.3.a) Tumači pojavu elektromagnetne indukcije na mikroskopskom nivou (razdvajanje naboja u provodniku). 3.3.3.b) Opisuje različite načine na koje je moguće ostvariti promjenu magnetnog fluksa, te koristi Faradayev i Lenzov zakon radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema. 3.3.3.c) Razlikuje međusobnu indukciju i samoindukciju, te ih kvalitativno tumači u konkretnim primjerima.


Matematika


Hemija

3.1.2.c. Primjenjuje elektrohemijsku stehiometriju (Faradayevi zakoni).

Biologija

Geografija

IKT

3.1.2.a. Primjereno koristi različite vrste podataka (za programiranje, baze podataka i sl.).










182 183






Ishod: 1. Analizira pojam oscilacije i talasa.

4.1.1.a) U kontekstu simulacija povezuje harmonijsko oscilovanje i jednoliko kružno kretanje, te nudi matematički opis harmonijskog oscilovanja i rješava odgovarajuće probleme. 4.1.1.b) Istražuje i opisuje faktore o kojima ovisi period oscilovanja matematičkog, fizičkog i elastičnog klatna (opruga). 4.1.1.c) Objašnjava pojam prinudnog i prigušenog oscilovanja. 4.1.1d) Tumači funkciju harmonijskog talasa u kontekstu simulacije talasnog kretanja i nju koristi radi rješavanja fizikalnih problema. 4.1.1.e) Analizira pojavu rezonancije, kao i njene primjene u svakodnevici i tehnici.



1. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost. 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 3. Medicina i srodne oblasti - Zdravstvo. 4. Umjetnost, zabava i mediji.

Naučni instrumenti imaju dijelove koji traže poznavanje zakona oscilovanja i talasa. Proizvodnja muzike zahtijeva poznavanje oscilacija i talasa kao i osobina zvuka (intenzitet, pič, frekvencija, glasnost, …) i načina proizvođenja zvuka. Fizičari, akustičari i govorni patolozi koriste fiziku oscilacija i talasa kako bi razumjeli i analizirali komponente frekvencija govora i slušnog aparata ili kako bi dizajnirali filtere koji se koriste u komunikacijskim sistemima. Oscilacije i zakoni u njima su neophodni kod dizajniranja transmitera i prijemnika. Poznavanje oscilacija i talasa pomaže istraživačima u medicini kod korištenja instrumenata u njihovom istraživanju kao npr. u nastojanju da prošire primjenu ultrazvuka i eho-kardiograma u medicini.

Oscilacije u električnim kolima:4.2.1.a) Opisuje i tumači promjene energije u električnom oscilatornom kolu. 4.2.1.b) Povezuje generiranje elektromagnetskih talasa sa ubrzavanjem naboja ili sa promjenama na nivou atoma/jezgre, te tumači matematička predstavljanja ravnog elektromagnetskog talasa. … su bitno povezane sa ovim indikatorima


Matematika

Sve računske operacije 1.2.1.; 1.2.2. Ukupno znanje o funkcijama 2.1.1.: 2.1.2.; 2.1.3.; 2.1.4. Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.Jednačine raznih vrsta 2.2.1.; 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost.

Hemija

Biologija

1.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima, laboratorijskom opremom i IKT. 3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT. 4.4.4.a. Interpretira i vrednuje zaključke o anatomiji, morfologiji i fiziologiji čovjeka na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 4.1.2.; 4.1.3.; 4.4.1.;1.2.1.; 1.4.4.; 2.1.1.;2.1.4.; 2.4.4.; 3.4.4.; 4.1.1.;4.1.3.; 4.2.2.

Geografija

Razumijevanje pojave zemljotresa i drugih tektonskih poremećaja i mogućnost prognoziranja njihove pojave zahtijevaju poznavanje harmonijskih oscilacija, prigušenih i prinudnih oscilacija. 1.2.1. Raščlanjuje prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na geografsku sredinu.

IKT










184 185







4.1.2.a) Analizira nastanak mehaničkih talasa i ovisnost brzine mehaničkih talasa o svojstvima elastične sredine, te rješava odgovarajuće probleme. 4.1.2.b) Primjenjuje Snellov zakon i zakon odbijanja mehaničkih talasa.



1. Informacione i komunikacijske tehnologije. 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja.

Principi preloma talasa se koriste za dizajniranje kablova od optičkih (staklenih) vlakana (optički kablovi).

3.2.2.b) Istražuje i opisuje preslikavanje predmeta na optičkim elementima, opisuje od čega ovisi optička moć sočiva, te tumači optičke nedostatke oka i načine korigiranja tih nedostataka. 3.2.2.c) Koristi Huygensov princip, povezuje izgled difrakcijske slike (interferencija na dvostrukoj pukotini, difrakcija na jednoj pukotini, interferencija na optičkoj rešetki) sa karakteristikama eksperimentalne postavke, te objašnjava ovisnost rezolucije optičkih instrumenata o talasnoj dužini korištene svjetlosti.


Matematika

Geometrija i mjerenja Figure u ravni i prostoru (likovi i tijela), transformacije 3.1.1. Analizira svojstva i odnose geometrijskih elemenata, te koristi simbole i različite prikaze. 3.1.3. Utvrđuje geometrijska svojstva u objektima iz realnog svijeta, te modelira prostorne odnose pri rješavanju problema. Jednačine, nejednačine i njihovo predstavljanje 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost.

Hemija

Biologija

1.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima, laboratorijskom opremom i IKT. 3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT. 2.1.2.a. Analizira geografske i prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na životnu sredinu.

Geografija

IKT










186 187







4.1.2.c) Razmatra uslove za konstruktivnu i destruktivnu interferenciju mehaničkih talasa, te u konkretnim kontekstima tumači pojavu difrakcije talasa. 4.1.2.d) U kontekstu simulacije objašnjava nastanak stojećeg talasa i skicira stojeći talas u muzičkim instrumentima. 4.1.2.e) Analizira različite vrste rezonatora u akustici, te objašnjava pojam harmonika.



1. Informacione i komunikacijske tehnologije 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 3. Medicina.

Dizajniranje satelita zahtijeva razumijevanje antena i talasno prenošenje podataka na velike daljine; fizičari/specijalisti za komunikacije redovno primjenjuju osnovne zakone kod talasa kako bi dizajnirali ćelijske i bežične mreže. Poznavanje zakona interferencije i difrakcije talasa generalno, a posebno interferencije i difrakcije svjetlosti, je važno u medicinskoj praksi u oftalmologiji, ali i u medicinskim istraživanjima materijala koji se ugrađuju u ljudski organizam.

4.2.2.b) Istražuje i opisuje preslikavanje predmeta na optičkim elementima, opisuje od čega ovisi optička moć sočiva, te tumači optičke nedostatke oka i načine korigiranja tih nedostataka. 4.2.2.d) Planira, implementira i predstavlja projekt iz oblasti optike/moderne fizike (npr. model spektroskopa).


Matematika

Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost. 2.2.2.; 2.2.3. Jednačine raznih vrsta Geometrija i mjerenja 3.1.1.; 3.1.3.

Hemija

Biologija

1.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima, laboratorijskom opremom i IKT. 3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT. 4.4.4.a. Interpretira i vrednuje zaključke o anatomiji, morfologiji i fiziologiji čovjeka na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora.

Geografija

1.2.1. Raščlanjuje prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na geografsku sredinu. 1.2.2. Uočava i definiše faktore koji utiču na transformaciju prirodne sredine u geografsku sredinu, služeći se adekvatnim metodama istraživanja.

IKT










188 189







4.1.2.f ) Računa jačinu zvuka (subjektivnu i objektivnu) i primjenjuje znanje o Dopplerovom efektu u konkretnim primjerima.



1. Informacione i komunikacijske tehnologije. 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 3. Medicina.

Medicinski instrumenti (kolor Dopler) za dijagnosticiranje krvotoka, instrumenti koji se koriste u kontroli saobraćaja (radari za detektovanje brzine kretanja vozila) rade na principu Doplerovog efekta.

Astronomija i astrofizika ekstenzivno koriste Doplerov efekat u procesima određivanja udaljenosti među nebeskim tijelima. Zato su bliske oblasti u fizici: 4.4.1. Opisuje sastav i strukturu svemira i 4.4.2. Opisuje model nastanka i evolucije svemira, te tumači procese formiranja i razvoja zvijezda.


Matematika

Sve računske operacije 1.2.1. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.2. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema. Geometrija i mjerenja 3.1.1.; 3.1.3.

Hemija

Biologija

Geografija

1.1.2. Objašnjava prirodne pojave pomoću eksperimenata. 2. Analizira i izvodi zaključke na osnovu eksperimenata (evaporacija, transpiracija, produkcija nanosa, vodni kapacitet, hemijski eksperiment).

IKT










190 191






Ishod: 1. Analizira elektromagnetne oscilacije i talase.

4.2.1.a) Opisuje i tumači pretvaranja energije u električnom oscilatornom kolu. 4.2.1.b) Povezuje generisanje elektromagnetnih talasa sa ubrzavanjem naboja ili s promjenama na nivou atoma/jezgre, te tumači matematička predstavljanja ravnog elektromagnetnog talasa. 4.2.1.c) Analizira spektar elektromagnetnih talasa. 4.2.1.d) Analizira mogućnosti prenosa energije putem elektromagnetnog talasa i različite vidove njihove primjene u praksi (npr. mikrovalna pećnica, rendgenski snimak, prenos informacija na daljinu). 4.2.1.e) Istražuje i diskutuje o problemu elektromagnetnog zagađenja i uticaju istog na čovjekovo zdravlje.



1. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost. 2. Informacione i komunikacijske tehnologije. 3. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 4. Medicina.

Osnovni vid prenosa informacija na daljinu (zvuk, slika, radio, TV, internet) ostvaruje se putem elektromagnetnih talasa. Princip rada mikrovalne pećnice. Korištenje x-zraka kao elektromagnetnih talasa visoke frekvencije za dijagnostičke i terapijske svrhe u medicini. Korištenje gama-zraka kao elektromagnetnih talasa najveće energije u raznim dijagnostičkim disciplinama u medicini.

Oblasti iz atomske i nuklearne fizike koji se bave proizvodnjom X-zraka i nastankom i upotrebom gama-zraka su u korelaciji sa ovim indikatorima. To su ishodi učenja:4.3.1. Analizira kvantnu prirodu elektromagnetnog zračenja, te koristi temeljne pojmove i relacije kvantne mehanike.4.3.2. Evaluira različite modele atoma i analizira linijske spektre.4.3.3. Primjenjuje znanje o građi atomskog jezgra i klasifikuje elementarne čestice.…sa svim svojim indikatorima.

Povezanost sa drugim predmetimaMatematikaSve računske operacije 1.2.1. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.2. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema. Ukupno znanje o funkcijama 2.1.1.: 2.1.2.; 2.1.3.; 2.1.4. Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.HemijaKod izučavanja strukture tvari važno je znati kako se vrši apsorpcija i emisija elektromagnetnih talasa i energije što se u hemiji posebno izučava: 3.1. Fizičko-hemijska svojstva tvari i izvori energije. 1. Objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstva tvari. 3.1.1.b. Povezuje strukturu tvari sa apsorpcijom i emisijom elektromagnetnog zračenja.Biologija1.1.4. Argumentuje uslove za postanak i razvoj života na Zemlji. 1.2.1. Objašnjava uticaj prostora i faktora prostora na organizam (npr. svjetlost, toplina, klima, …). 1.2.3. Povezuje recentni biodiverzitet na Zemlji sa geomorfologijom, klimom, historijskim promjenama i evolucijom. 1.4.4. Izvodi praktične radove služeći se mjernim i optičkim instrumentima (mikroskop, lupa) i laboratorijskom opremom za sticanje informacija i predstava o strukturnim i funkcionalnim svojstvima žive i nežive prirode.GeografijaRazumijevanje pojave zemljotresa i mogućnost prognoziranja njihove pojave zahtijevaju poznavanje oscilacija i talasa. 1.2.1. Raščlanjuje prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na geografsku sredinu.IKT

3.1.2.a. Primjereno koristi različite vrste podataka (za programiranje, baze podataka i sl.). 3.3.9.a Upoređuje načine prijenosa podataka u računarskoj mreži. 3.3.9.b. Objašnjava različite mrežne protokole i njihov odnos sa hardverom i softverom. 3.3.9.c. Analizira značaj mrežnog protokola u računarskoj mreži. 5.2.5.a. Kritički prosuđuje promjene u društvu koje nastaju pod utjecajem IKT-a. 5.2.5.b. Istražuje utjecaj IKT-a na vlastiti život (npr. provodi određeni broj dana bez interneta i tehnoloških uteđaja i iznosi zaključke).










192 193







4.2.2.a) Analizira historijski razvoj ideja o prirodi svjetlosti.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










194 195







4.2.2.b) Istražuje i opisuje preslikavanje predmeta na optičkim elementima, opisuje od čega ovisi optička moć sočiva, te tumači optičke nedostatke oka i načine korigovanja tih nedostataka.



1. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 2. Medicina i zdravstvo. 3. Informacione i komunikacijske tehnologije.

Razumijevanje funkcije oka kao najsavršenijeg instrumenta u ljudskom organizmu kao i korekcije raznih defekata oka bitno zavise od ovog pokazatelja/indikatora. Proizvodnja specifičnih optičkih instrumenata takođe zahtijeva poznavanje optičke moći sočiva.

Ova oblast se naslanja na poznavanje osnovnih osobina talasa. 4.1.2. Primjenjuje znanje o mehaničkim talasima u konkretnim kontekstima …a onda posebno elektromagnetnih talasa i optike; 4.2.1. Analizira elektromagnetne oscilacije i talase i 4.2.2. Istražuje temeljne zakonitosti i pojave iz oblasti optike.


Matematika

Sve računske operacije 1.2.1. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.2. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema. Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.

Hemija

Hemija koristi čitav niz raznih optičkih instrumenata pri izučavanju fizičko-hemijske strukture tvari. 3.1.1. Objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstva tvari. Zato je neophodno da poznaje pojam optičke moći od jednostavne lupe pa do savremenog mikroskopa.

Biologija

1.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima, laboratorijskom opremom i IKT. 2.1.1 1. Opisuje organizaciju i nivoe organizacije građe živih bića (mikroorganizmi, gljive, biljke i životinje). 2.1.2. Povezuje građu i funkciju ćelije. 4.4.4. Izvodi praktične radove služeći se mjernim i optičkim instrumentima (mikroskop, lupa) i laboratorijskom opremom (pribor za disekciju, IKT) za sticanje informacija o morfologiji, anatomiji i fiziologiji; genetici i evoluciji, zdravlju i očuvanju zdravlja čovjeka, uvažavajući etiku laboratorijskog rada sa živim bićima.

Geografija

1.1.1. Koristi geografske pojmove i terminologiju i samostalno prikuplja i analizira geografske informacije i podatke. 1.1.3. Izrađuje kartografske profile, koristi se azimutom i topografskim znakovima.

IKT

3.1.2.a. Primjereno koristi različite vrste podataka (za programiranje, baze podataka i sl.).










196 197







4.2.2.c) Koristi Huygensov princip, povezuje izgled difrakcijske slike (interferencija na dvostrukoj pukotini, difrakcija na jednoj pukotini, interferencija na optičkoj rešetki) s karakteristikama eksperimentalne postavke, te objašnjava ovisnost rezolucije optičkih instrumenata o talasnoj dužini korištene svjetlosti.



1. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 2. Medicina i zdravstvo. 3. Informacione i komunikacijske tehnologije.

Razni optički instrumenti koji se koriste u medicini (npr. mikroskopi) zahtijevaju poznavanje pojma rezolucije (koji je važniji od uvećanja mikroskopa za kvalitet slike) i njegove direktne veze sa talasnom dužinom svjetlosti koja se koristi u mikroskopu, svjetlosnom ili elektronskom. Informacione i komunikacijske tehnologije trebaju ovo znanje zbog tehnologije prenosa signala (optička vlakna koja rade na principu totalne refleksije u specifičnom materijalu staklenih vlakana).

I ova oblast se naslanja na poznavanje osnovnih osobina talasa :4.1.2. Primjenjuje znanje o mehaničkim talasima u konkretnim kontekstima… a onda posebno elektromagnetnih talasa i optike 4.2.1. Analizira elektromagnetne oscilacije i talase i 4.2.2. Istražuje temeljne zakonitosti i pojave iz oblasti optike.


Matematika

Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost. 2.2.2. Argumentuje postupke za rješavanje jednačina, nejednačina i sistema. 2.2.3.3. Diskutuje o rješenjima u kontekstu problema, grafički prikazuje rješenja.

Hemija

I u hemiji se koriste mikroskopi pri izučavanju fizičko-hemijske strukture tvari kao i fizičko-hemijskim promjenama tvari (3.1. i 3.2.). Zato je potrebno poznavati karakteristike raznih mikroskopa, svjetlosnih i elektronskih, znati vrijednovati vrijednosti njihovog uvećanja i moći razlučivanja (rezolucije) te znati procijeniti načine pripreme uzoraka za razne mikroskope i procijeniti mogućnost korištenja raznih mikroskopa za hemijske uzorke razne vrste (organske, neorganske i sl.).

Biologija

1.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima, laboratorijskom opremom i IKT. 3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT. 2.1.2.a. Analizira geografske i prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na životnu sredinu.

Geografija

IKT










198 199







4.2.2.d) Planira, implementira i predstavlja projekt iz oblasti optike/moderne fizike (npr. model spektroskopa). 4.2.2.e) Interpretira pojmove linearno polarizovane i nepolarizovane svjetlosti, te povezuje određene pojave iz svakodnevice s rasijanjem svjetlosti (npr. plavetnilo neba). 4.2.2.f ) Koristi Lambertov kosinusni zakon radi određivanja osvijetljenosti.



1. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 2. Medicina i zdravstvo.

Visokotehnička proizvodnja raznih modernih i sofisticiranih instrumenata mora da koristi ove oblasti fizike da bi proizvela takve instrumente kao što su mikroskopi raznih vrsta, spektroskopi, optički instrumenti koji rade na principu polarizovane svjetlosti. A upravo takvi moderni optički instrumenti su nezaobilazna dijagnostička oprema u raznim dijelovima medicine.

I ova oblast se naslanja na poznavanje osnovnih osobina talasa. 4.1.2. Primjenjuje znanje o mehaničkim talasima u konkretnim kontekstima …a onda posebno elektromagnetnih talasa i optike; 4.2.1. Analizira elektromagnetne oscilacije i talase i 4.2.2. Istražuje temeljne zakonitosti i pojave iz oblasti optike.


Matematika

Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost. 2.2.2. Argumentuje postupke za rješavanje jednačina, nejednačina i sistema. 2.2.3.3. Diskutuje o rješenjima u kontekstu problema, grafički prikazuje rješenja.

Hemija

1.4.3.a. Sistematizuje podatke dobijene analizom različitih uzoraka i pravilno ih obrađuje.

Biologija

Geografija

IKT










200 201






Ishod: 3. Diskutuje o istaknutim pojavama iz oblasti relativističke mehanike.

4.2.3.a) Opisuje osnovne postulate specijalne teorije relativnosti. 4.2.3.b) Opisuje i primjenjuje osnovne ideje specijalne teorije relativnosti: relativnost istovremenosti, dilataciju vremena i kontrakciju dužine.



Informacione i komunikacione tehnologije(ICT)GPS/Navigacija


Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










202 203







4.3.1.a) Opisuje svojstva toplotnog zračenja u funkciji temperature i talasne dužine emitovanog elektromagnetnog zračenja, te primjenjuje Wienov i Stefan-Boltzmannov zakon. 4.3.1.b) Tumači i koristi Planckovu hipotezu o diskontinuiranosti elektromagnetnog zračenja. 4.3.1.c) U kontekstu realnog ili virtualnog eksperimenta istražuje fotoelektrični efekat, te koristi odgovarajuće znanje radi predviđanja posljedica promjene fluksa ili talasne dužine upadajuće svjetlosti.




1. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 2. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost. 3. Savremena poljoprivredna proizvodnja.

U mnogim visokotehnološkim proizvodima koristi se foto-ćelija koja radi na principu fotoelektričnog efekta. Solarni kolektori, kao proizvod visoko tehničkih materijala, baziraju svoju funkciju upravo na zakonima zračenja crnog tijela koje definišu ovi indikatori. Svjetlost i njene karakteristike su posebno značajni za rast biljaka i savremenu poljoprivrednu proizvodnju.

Osnovni zakoni iz termodinamike, odnos temperature, toplote i mehaničkog rada sadržani u ishodima:2.2.1. Kombinuje znanje o temperaturi, toploti i mehanizmima prenosa toplote, radi analiziranja toplotnih pojava.2.2.2. Koristi temeljne zakone termodinamike radi objašnjavanja procesa u prirodi i tehnici.…su bitno vezani za ove indikatore. Isto tako, za razumijevanje ovih indikatora su ključni načini prenošenja toplote, posebno radijacija što je sadržano u indikatorima: 2.2.1.b) Tumači mehanički ekvivalent toplote, te kombinuje pojmove toplote, temperature, rada i unutrašnje energije radi objašnjavanja pojava u prirodi i tehnici. 2.2. 1c) Analizira faktore o kojim ovisi brzina hlađenja tijela i primjenjuje to znanje radi analiziranja pojava iz svakodnevice, tehnike i biologije (npr. mehanizmi regulisanja temperature kod čovjeka i određenih životinjskih vrsta). 2.2.2.d) Koristi izraze za rad pri gasnim procesima, objašnjava princip rada automobilskih motora, frižidera i klima uređaja, te diskutuje o efektu staklene bašte i odgovarajućim posljedicama za čovječanstvo.

Povezanost sa drugim predmetimaMatematikaUkupno znanje o funkcijama : 2.1.1. Analizira zakonitosti, odnose, zavisnosti, veze i funkcije u matematici i realnom svijetu. 2.1.2. Analizira i prikazuje matematičke situacije i strukture upotrebom algebarskih simbola i različitih notacija (zapisa), grafika i dijagrama, te generalizuje na osnovu njih. 2.1.3. Primjenjuje matematičke modele za predstavljanje i tumačenje kvantitativnih odnosa. Sve o jednačinama i nejednačinama 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.Hemija3.1.1. Fizičko-hemijska svojstva tvari i izvori energije. 3.1.1.a. Objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstva tvari. 3.1.1.b. Povezuje strukturu tvari sa apsorpcijom i emisijom elektromagnetnog zračenja.BiologijaSolarna konstanta, ugao pod kojim sunce obasijava usjeve, sve je to bitno za razvoj biljaka: 1.2.1.b. 1.b. Analizira uticaj kompleksnih faktora sredine na organizme, interakcija (klima, tlo). 1.2.3.a. Objašnjava geomorfološke i klimatske faktore koji objašnjavaju recentni biodiverzitet. Geografija3.3.4.b. Utvrđuje važnost korištenja obnovljivih izvora energije. 3.3.4.c. Učestvuje aktivno u projektima zaštite i unapređenja životne sredine.IKT

3.1.3.a. Stvara sadržaje pomoću odgovarajućih IKT uređaja. 3.4.11.c. Izrađuje prezentacije povezujući tekst, sliku, zvuk, hipertekst, video, animacije i sl. 5.1.2.a. Osmišljava web stranicu, stranicu društvene mreže, prezentaciju, video zapis ili katalog kojim će putem interneta promovisati vlastiti hobi ili posao. 5.1.4.a. Primjereno koristi tehnologiju e-učenja.










204 205







4.3.1.d) Tumači Comptonov efekat, te korištenjem de Broglieve hipoteze poredi elektrone i fotone s obzirom na njihova talasna i čestična svojstva. 4.3.1.e) Poredi svojstva elektronskog i svjetlosnog mikroskopa.



1. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 2. Medicina, posebno medicinska istraživanja i medicinski inžinjering.

Za visokotehničku proizvodnju čiji su proizvodi pored ostalog i razni mikroskopi (optički, elektronski, elektronski-transmisioni, elektronski-reflektujući i skanujući, mikroskopi polja itd.) veoma je važno poznavati ove indikatore i znati pojam rezolucije, i pojam uvećanja mikroskopa. To je takođe veoma važno za sve one istraživače i profesionalce koji koriste razne vrste mikroskopa, a takvih je najviše u medicinskoj nauci i medicinskoj praksi.

Druge oblasti fizike na koje se naslanja ova oblast jesu dijelovi iz optike: 4.2.1.b) Povezuje generiranje elektromagnetskih talasa sa ubrzavanjem naboja ili sa promjenama na nivou atoma/jezgre, te tumači matematička predstavljanja ravnog elektromagnetskog talasa. 4.2.1.c) Analizira spektar elektromagnetskih talasa. 4.2.2.b) Istražuje i opisuje preslikavanje predmeta na optičkim elementima, opisuje od čega ovisi optička moć sočiva, te tumači optičke nedostatke oka i načine korigiranja tih nedostataka. 4.2.2.d) Planira, implementira i predstavlja projekt iz oblasti optike/moderne fizike (npr. model spektroskopa). 4.3.1d) Tumači Comptonov efekat, te korištenjem de Broglieve hipoteze poredi elektrone i fotone s obzirom na njihova talasna i čestična svojstva.


Matematika


Hemija

Ponovo mikroskopi i ponovo treba znati kako ih koristiti i pri analizi fizičko-hemijskih karakteristika tvari: 3.1.1. Objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstva tvari. 3.1.2. Analizira promjenu energije pri fizikalno-hemijskim promjenama tvari.

Biologija

1.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima, laboratorijskom opremom i IKT. 3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT. 4.4.4.a. Interpretira i vrednuje zaključke o anatomiji, morfologiji i fiziologiji čovjeka na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora.

Geografija

IKT










206 207







4.3.1.f ) Povezuje talasnu funkciju s vjerovatnoćom nalaženja elektrona u određenom položaju, te opisuje Heisenbergov princip neodređenosti.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










208 209







4.3.2.a) Analizira historijski razvoj ideja o atomu (Thomsonov, Rutherfordov, Bohrov i kvantno-mehanički model atoma), te povezuje strukturu atoma s položajem elementa u periodnom sistemu elemenata. 4.3.2.b) Objašnjava značenje atomskog broja, analizira red veličine karakterističnih dimenzija i energija unutar atoma, te objašnjava principe nastanka linijskih (emisijskih i apsorpcijskih) spektara kod atoma. 4.3.2.c) Opisuje Heisenbergovu relaciju neodređenosti u kontekstu fizike atoma. 4.3.2.d) Opisuje stanja elektrona u atomu pomoću četiri kvantna broja, te u kontekstu jednostavnih primjera primjenjuje Paulijev princip.



1. Medicina, posebno medicinska istraživanja i medicinski inžinjering. 2. Tehnologija materijala i visoko tehnološka proizvodnja (npr. hemijska proizvodnja).

Konstatovanje prisustva različitih elemenata u sadržajima crijeva, laboratorijskih pretraga krvi i urina, oslanja se na specifične linijske spektre svakog hemijskog elementa. Hemijska proizvodnja generalno takođe koristi spektroskopiju.

4.3.1.a) Opisuje svojstva toplotnog zračenja u funkciji temperature i talasne dužine emitovanog elektromagnetskog zračenja, te primjenjuje Wienov i Stefan-Boltzmannov zakon. 4.3.1.b) Tumači i koristi Planckovu hipotezu o diskontinuiranosti elektromagnetskog zračenja. 4.3.1.f ) Povezuje talasnu funkciju sa vjerovatnoćom nalaženja elektrona u određenom položaju, te opisuje Heisenbergov princip neodređenosti.


Matematika

2.1.4.a. Formuliše i primjenjuje funkcije u stvarnim situacijama. 2.3.1.a. Primjenjuju logičke operacije. 2.3.1.b. Povezuje pretpostavke i argumente.

Hemija

Ovaj dio fizike se u hemiji naziva fizikalna hemija i izučava se detaljno: 1.1.1.a. Razlikuje slijedeće pojmove: atomski i maseni broj, nuklid, izotop, izoelektronska čestica. 1.1.1.b. Istražuje povezanost strukture atoma i položaja u PSE (elektronska konfiguracija, energija jonizacije, elektronski afinitet). 1.1.3.a. Uspoređuje polumjere atoma (atomski, jonski, kovalentni, van der Waalsov). 1.1.3.b. Povezuje svojstva tvari s vrstom hemijske veze, te na temelju građe molekule predviđa fizikalna i hemijska svojstva spojeva. 1.1.3.d. Povezuje strukturu tvari s međumolekulskim silama i objašnjava karakteristike agregatnih stanja tvari (čvrsto, tekuće,plinovito).

Biologija

1.2.1.a. Analizira i uspoređuje uticaj pojedinih ekoloških faktora na organizme (temperatura, pH slanost, i sl.). 1.2.1.b. Analizira uticaj kompleksnih faktora sredine na organizme, interakcija (klima, tlo). 1.2.2.a. Analizira geografske i prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na životnu sredinu.

Geografija

IKT










210 211







4.3.2.e) Istražuje i opisuje princip rada lasera.



1. Medicina, posebno medicinska istraživanja i medicinski inžinjering i medicinska praksa. 2. Umjetnost, zabava i mediji.

Laseri su postali nezamjenjivi alat u medicinskoj praksi u raznim oblastima medicine (hirurgija, dermatologija,...). Laseri su takođe veoma važni kod vizualnih efekata u umjetnosti kod proizvodnje specijalnih efekata.

4.3.1.f ) Povezuje talasnu funkciju sa vjerovatnoćom nalaženja elektrona u određenom položaju, te opisuje Heisenbergov princip neodređenosti. 4.3.2.b) Objašnjava značenje atomskog broja, analizira red veličine karakterističnih dimenzija i energija unutar atoma, te objašnjava principe nastanka linijskih (emisijskih i apsorpcijskih) spektara kod atoma. 4.3.2.c) Opisuje Heisenbergovu relaciju neodređenosti u kontekstu fizike atoma. 4.3.2.d) Opisuje stanja elektrona u atomu pomoću četiri kvantna broja, te u kontekstu jednostavnih primjera primjenjuje Paulijev princip.


Matematika

2.1.4.a. Formuliše i primjenjuje funkcije u stvarnim situacijama. 2.3.1.a. Primjenjuje logičke operacije. 2.3.1.b. Povezuje pretpostavke i argumente.

Hemija

Laseri su vezani za apsorpciju i emisiju elektromagnetnog zračenja na nivou atoma, a to su pojave koje tretira i hemija: 3.1. Fizičko-hemijska svojstva tvari i izvori energije. 1. Objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstva tvari. 3.1.1.b. Povezuje strukturu tvari sa apsorpcijom i emisijom elektromagnetnog zračenja. 1.1.1.a.; 1.1.1.b.; 1.1.3.d.; 3.2.1.b.

Biologija

1.3.5.a. Uspoređuje rezultate istraživanja (eksperimentima, simulacijama ili video i multimedijalnim izvorima) s podacima iz različitih izvora kako bi dokazima potkrijepio mogućnosti održivog razvoja na Zemlji. 1.3.5.b. Predlaže mjere zaštite i unapređenja životne sredine. 1.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriji služeći se mjernim i optičkim instrumentima, laboratorijskom opremom i IKT. 1.4.4.b. Identifikuje organizme sa slikovnim i dihotomnim ključevima. 2.4.4.a.

Geografija

Mapiranje Određivanje promjena visina geoloških oblika (planina).

IKT

3.1.1.a. Definira ICT terminologiju. 3.1.1.b. Povezuje termine sa računarskim sistemom (hardware and software). 3.2.6.a. Analizira softver prema njegovim karakteristikama.










212 213







4.3.3.a) Opisuje osobine atomskog jezgra (npr. atomski broj, maseni broj, relacija između prečnika i broja nukleona i sl). 4.3.3.b) Poredi nuklearne, gravitacione i električne sile. 4.3.3.c) Rješava probleme koji uključuju proces radioaktivnog raspada (npr. datiranje ugljikom-14), istražuje primjere korištenja radioaktivnih izotopa u praksi (npr. medicinska dijagnostika, dozimetrija) i opisuje pravila sigurnog zbrinjavanja radioaktivnog otpada.




1. Medicina, posebno medicinska istraživanja i medicinski inžinjering i medicinska praksa.

Dijagnostika i terapija u medicini su danas nezamislivi bez aparata koji koriste nuklearne materijale (trejseri) koji se ubrizgavaju u organizam ili inhaliraju, a zatim se instrumentima (gama kamerama) posmatra njihovo akumuliranje u bolesnim dijelovima organa.

4.3.2.b) Objašnjava značenje atomskog broja, analizira red veličine karakterističnih dimenzija i energija unutar atoma, te objašnjava principe nastanka linijskih (emisijskih i apsorpcijskih) spektara kod atoma. 4.3.3.d) Opisuje odabrane nuklearne reakcije. 5.2.2.b) Koristi eksponencijalnu, logaritamsku i trigonometrijsku funkciju u kontekstu rješavanja fizikalnih problema. 5.3.2.a) Koristi znanja iz fizike radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema smještenih u kontekste svakodnevice, sporta, medicine i tehnologije.


Matematika

2.2.1.a. Sastavlja jednačine i nejednačine (kvadratne, iracionalne, eksponencijalne, logaritamske i trigonometrijske u skupovima R i C. 2.2.1.b. Sastavlja sisteme jednačina i nejednačina (kvadratne, eksponencijalne, logaritamske i trigonometrijske) u skupovima R i C. 2.2.1.c. Predstavlja grafički i analizira međusobni odnos krivih (tumači informacije prezentirane u linearnim i nelineranim graficima). 2.2.2. Argumentuje postupke za rješavanje jednačina, nejednačina i sistema. 2.2.3. Diskutuje o rješenjima u kontekstu problema, grafički prikazuje rješenja.

Hemija

U nuklearnoj medicini za dijagnostiku koriste se trejseri koji se ubrizgavaju u organizam. Trejseri imaju dva dijela, jedan je radioaktivni element a drugi poseban kompleks molekula koji nosi radioaktivni element da se nataloži upravo u onom organu koji se dijagnosticira. Ovaj dio u hemiji se zove nuklearna hemija i neraskidivo je vezana sa dijelovima nuklearne fizike. 4.1.1.a. Određuje položaj ugljika u PSE (sp3, sp2, sp hibridizacija). 2.1.1.a. Navodi izvore elementa i spojeva u prirodi. 2.1.2.a. Utvrđuje položaj metala i nemetala u PSE i njihov značaj. 2.1.2.d. Uspoređuje građu i svojstva metala i nemetala. 4.4.2.c. Objašnjava zdravstvene rizike izloženosti različitim vrstama zračenja (UV zračenje, radioaktivno zračenje).

Biologija

1.2.1.b. Analizira uticaj kompleksnih faktora sredine na organizme, interakcija (klima, tlo). 1.2.1.c. Interpretira postanak životnih formi sa faktorima sredine i evolucijom. 1.3.3.a. Potkrepljuje dokazima postojanje trajnijih poremećaja kao posljedice narušenog sklada žive i nežive prirode.

Geografija

1.1.4. Tumači geološke promjene; analizira geomorfološke procese i oblike. 1.2.1. Raščlanjuje prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na geografsku sredinu 1.2.1.a.

IKT

3.1.1.a. Definira ICT terminologiju. 3.1.1.b. Povezuje termine sa kompjuterskim sistemom (hardware and software). 3.2.6.a. Analizira softver prema njegovim karakteristikama. 3.4.12.a. Razlikuje modele podataka. 3.4.12.b.f Kreira relacijsku bazu podataka.










214 215







4.3.3.d) Opisuje odabrane nuklearne reakcije. 4.3.3.e) Tumači ekvivalentnost energije i mase, poredi energiju oslobođenu po jednom nukleonu u fisiji i fuziji, te objašnjava kako Sunce posredstvom fuzije hidrogena u helij generiše energiju koja je potrebna za život na Zemlji.




1. Energija, proizvodnja, prenos i efikasnost. 2. Održivi razvoj (zaštita okoline).

U mnogim dijelovima svijeta ogromne količine energije se proizvode u atomskim (nuklearnim) elektranama koje svoju proizvodnju baziraju na nuklearnoj fisiji. Iako BiH nema ovu vrstu elektrana, važno je da njeni učenici upoznaju i ovu vrstu proizvodnje energije jer njeni susjedi imaju ovu vrstu elektrana. S druge strane, energija budućnosti je nuklearna fuzija i mi se takođe kroz obrazovanje svojih mlađih generacija moramo spremati za to skoro vrijeme kada će se proizvoditi neograničena količina energije u fuzionim nuklearnim elektranama.

3.3.3. primjenjuje znanje o građi atomskog jezgra i klasifikuje elementarne čestice. 3.3.3.a) Opisuje osobine atomskog jezgra (npr. atomski broj, maseni broj, relacija između prečnika i broja nukleona i sl).


Matematika

2.1.4.a. Formuliše i primjenjuje funkcije u stvarnim situacijama. 2.3.1.a. Primjenjuje logičke operacije. 2.3.1.b. Povezuje pretpostavke i argumente.

Hemija

3.1.1.b. Povezuje strukturu tvari sa apsorpcijom i emisijom elektromagnetnog zračenja. 3.2.3.a. Razlikuje sistem od okoline te načine izmjene tvari i energije.

Biologija

Geografija

1.1.2. Analizira i izvodi zaključke na osnovu eksperimenata (evaporacija, transpiracija, produkcija nanosa, vodni apacitet, hemijski eksperiment). 3.3.1. Potkrepljuje dokazima važnost očuvanja prirodnih resursa, prirodne i kulturne baštine KSKI. 1.2.1. Raščlanjuje prirodne procese i utvrđuje njihov uticaj na geografsku sredinu.

IKT

5.1.1.b. Prosuđuje kritički informacije koje nalazi na web-u. 5.1.1a. Koristi web pri izradi seminarskih, maturskih i drugih radova na zadanu temu.










216 217







4.3.3.f ) Razlikuje fermione (kvarkove, leptone) i bozone (baždarne bozone, Higgsov bozon), te opisuje građu protona i neutrona.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










218 219






Ishod: 1. Opisuje sastav i strukturu svemira.

4.4.1.a) Opisuje na temelju promatranja i/ili simulacija, glavne objekte u svemiru (npr. zvijezde, sazviježđa, galaksije i nakupine galaksija). 4.4.1.b) Tumači značenje astronomske jedinice.




1.Tehnologija materijala i visoko-tehnološka proizvodnja. 2. Informaciono - komunikacijske tehnologije.

I ovo je oblast koju treba podučavati radi budućih tehnologija koje će se sigurno oslanjati na kontrolu čovjeka u širem području svemira koji uključuje najmanje prostor našeg sunčevog sistema. Tu se otvaraju široke mogućnosti za ICT i visokotehnološku proizvodnju.

4.2. Optika i relativistička mehanika: 4.2.1. Analizira elektromagnetne oscilacije i talase; 4.2.2. Istražuje temeljne zakonitosti i pojave iz oblasti optike; 4.2.3. Diskutuje o istaknutim pojavama iz oblasti relativističke mehanike; 4.3. Osnove kvantne, atomske i nuklearne fizike; 4.3.1. Analizira kvantnu prirodu elektromagnetnog zračenja, te koristi temeljne pojmove i relacije kvantne mehanike; 4.3.2. Evaluira različite modele atoma i analizira linijske spektre; 4.3.3. Primjenjuje znanje o građi atomskog jezgra i klasificira elementarne čestice.


Matematika

Geometrija i mjerenja Figure u ravni i prostoru (likovi i tijela), transformacije 3.1.1. Analizira svojstva i odnose geometrijskih elemenata, te koristi simbole i različite prikaze. 3.1.3. Utvrđuje geometrijska svojstva u objektima iz realnog svijeta, te modelira prostorne odnose pri rješavanju problema.Jednačine, nejednačine i njihovo predstavljanje 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost.

Hemija

3.1. Fizičko-hemijska svojstva tvari i izvori energije. 3.1.1. Objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstva tvari. 3.1.2. Analizira promjenu energije pri fizikalno-hemijskim promjenama tvari. 3.1.3. Analizira obnovljive i neobnovljive izvore energije 3.2. promjene tvari i pretvaranje energije. 3.2.1. Povezuje promjene tvari s pretvaranjem energije unutar sistema. 3.2.2. Analizira promjenu energije unutar sistema. 3.2.3. Objašnjava promjene tvari i razmjenu energije između sistema i okoline.

Biologija

Geografija

IKT

5.1.1.b. Prosuđuje kritički informacije koje nalazi na webu. 5.1.1.a. Koristi web pri izradi seminarskih, maturskih i drugih radova na zadanu temu.










220 221






Ishod: 2. Opisuje model nastanka i evolucije svemira, te tumači procese formiranja i razvoja zvijezda.

4.4.2.a) Opisuje teoriju Velikog praska kao početak ‘’prostor-vremena’’, te tumači Hubbleov zakon i hlađenje svemira. 4.4.2.b) Istražuje i opisuje životni put zvijezda i pojam tamne materije, koristeći se različitim izvorima znanja uključujući i informacione tehnologije.




1.Tehnologija materijala i visoko-tehnološka proizvodnja. 2. Informaciono - komunikacijske tehnologije.

I ovo je oblast koju treba podučavati radi budućih tehnologija (infra - crveno i ultra-ljubičasto zračenje) koje će se sigurno oslanjati na kontrolu čovjeka u širem području svemira koji uključuje najmanje prostor našeg sunčevog sistema. Tu se otvaraju široke mogućnosti za ICT i visokotehnološku proizvodnju.

4.2. Optika i relativistička mehanika: 4.2.1. Analizira elektromagnetne oscilacije i talase; 4.2.2. Istražuje temeljne zakonitosti i pojave iz oblasti optike; 4.2.3. Diskutuje o istaknutim pojavama iz oblasti relativističke mehanike; 4.3. Osnove kvantne, atomske i nuklearne fizike; 4.3.1. Analizira kvantnu prirodu elektromagnetnog zračenja, te koristi temeljne pojmove i relacije kvantne mehanike; 4.3.2. Evaluira različite modele atoma i analizira linijske spektre; 4.3.3. Primjenjuje znanje o građi atomskog jezgra i klasificira elementarne čestice.


Matematika

Geometrija i mjerenja Figure u ravni i prostoru (likovi i tijela), transformacije 3.1.1. Analizira svojstva i odnose geometrijskih elemenata, te koristi simbole i različite prikaze. 3.1.3. Utvrđuje geometrijska svojstva u objektima iz realnog svijeta, te modelira prostorne odnose pri rješavanju problema.Jednačine, nejednačine i njihovo predstavljanje 2.2.1. Sastavlja i zapisuje simbolima jednačine i nejednačine pri rješavanju problema, te obrazlaže grafički i usmeno njihovu smislenost.

Hemija

3.1. Fizičko-hemijska svojstva tvari i izvori energije. 3.1.1. Objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstva tvari. 3.1.2. Analizira promjenu energije pri fizikalno-hemijskim promjenama tvari. 3.1.3. Analizira obnovljive i neobnovljive izvore energije 3.2. promjene tvari i pretvaranje energije. 3.2.1. Povezuje promjene tvari s pretvaranjem energije unutar sistema. 3.2.2. Analizira promjenu energije unutar sistema. 3.2.3. Objašnjava promjene tvari i razmjenu energije između sistema i okoline.

Biologija

Geografija

IKT

5.1.1.b. Prosuđuje kritički informacije koje nalazi na web-u. 5.1.1.a. Koristi web pri izradi seminarskih, maturskih i drugih radova na zadanu temu.










222 223







5.1.1.a) Raspravlja o razvoju fizikalnih ideja u različitim oblastima opće i moderne fizike (ideje o: kretanju, toploti, elektricitetu, svjetlosti, atomu, svemiru), te analizira uticaj društveno-ekonomskih faktora na razvoj fizikalnih ideja. 5.1.1.b) Raspravlja o uticaju mehanicističkog pogleda na svijet na razvoj ideja u ostalim oblastima opće fizike. 5.1.1.c) Tumači pojmove normalne nauke, krize nauke i naučne revolucije, te opisuje krucijalne historijske eksperimente/opservacije (npr. Gallileov misaoni eksperiment, Džulov eksperiment, Michelson-Morleyev eksperiment, fotoelektrični efekat, toplotno zračenje) i njihov uticaj na razvoj fizike. 5.1.1.d) Istražuje i evaluira životna djela istaknutih fizičara (npr. Tesla, Einstein) koristeći se različitim izvorima znanja uključujući i informacione tehnologije.




U pomenutim KBE sektorima neophodno je znati historijski put razvoja ideja koje su, naprimjer, od najranijih načina dobijanja energije dovele do sadašnjih eksperimenata na fuzionim reaktorima kojima će se osigurati energetska budućnost svijeta.

Da bi se moglo raspravljati o razvoju fizikalnih ideja u različitim oblastima fizike, onda je neophodno poznavati sve te oblasti:1. Mehanika; 2. Molekularna fizika i termodinamika; 3. Elektromagnetizam i 4. Oscilacije, talasi i moderna fizika. …sa svim njihovim komponentama, ishodima i indikatorima.


Matematika

1.2.3. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.4. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema. 4.1.1. Formuliše problem, prikuplja i obrađuje podatke iz različitih izvora, te ih predstavlja u različitim formama. 4.1.2. Interpretira, diskutuje.

Hemija


Biologija


Geografija


IKT










224 225






Ishod: 2. Interpretira prirodu fizike.

5.1.2.a) Interpretira fiziku kao jednu vrstu društvene aktivnosti za koju su jednako bitni i empirija i kreativnost naučnika. 5.1.2.b) Objašnjava redukcionizam i holizam, te opisuje induktivno-deduktivni pristup koji je u osnovi fizike. 5.1.2.c) Objašnjava pojam modela i razvoj fizike, te ističe da je za fiziku jednako bitno identifikovati anomalije i pravilnosti. 5.1.2.d) Tumači mjesto fizike u hijerarhiji nauka, te ukazuje na veze i odnose pojedinih oblasti fizike.




Pomenuti sektori ekonomije znanja u svojoj osnovi imaju fizikalne zakone iz oblasti 1. (Mehanika), 2. (Molekularna fizika i termodinamika), 3. (Elektromagnetizam) i 4. (Oscilacije, talasi i moderna fizika), ZJNPP za fiziku.

1. Mehanika; 2. Molekularna fizika i termodinamika; 3. Elektromagnetizam i 4. Oscilacije, talasi i moderna fizika.


Matematika


Hemija


Biologija


Geografija


IKT










226 227







5.2.1.a) Provodi samostalno eksperimentalna istraživanja otvorenog tipa: identifikuje predmet istraživanja, prikuplja relevantne podatke, kreira modele, bira metode istraživanja, te analizira i prezentira rezultate istraživanja. 5.2.1.b) Računa i analizira mjerne pogreške. 5.2.1.c) Evaluira izbor eksperimentalnih metoda polazeći od procjene nedostataka eksperimentalne postavke i poteškoća u mjerenju.




1. Informacione i komunikacijske tehnologije. 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja. 3. Medicina. 4. Održivi razvoj.

Važno je biti u stanju procijeniti povezanost i relacije fizikalnih zakona sa tehnologijama i potrebama društva. Veoma je važno znati kako iskoristiti znanje iz fizike u raznim tehnološkim i medicinskim primjenama.

1.1.1 . Mjeri i određuje dimenzije tijela, površine ploha i volumena tijela. 1.1.2. Mjeri i određuje masu i gustoću tijela i tvari, te vrijeme trajanja različitih procesa. 1.4.1.c. Razlikuje prenošenje spoljašnjeg pritiska kroz čvrsta tijela i fluide, te analizira princip rada hidraulične prese. 2.2.2.b. Planira, implementira i predstavlja projekte iz oblasti termodinamike (npr. dizajniranje balona na topli vazduh). 3.3.2.f. Planira, implementira i predstavlja projekat iz oblasti elektromagnetizma (npr. model generatora). 4.2.2.d. Planira, implementira i predstavlja projekt iz oblasti optike/moderne fizike (npr. model spektroskopa). 5.2.1.a. Objašnjava svrhu izvođenja eksperimenta, specificira potreban pribor i eksperimentalne procedure, te pravilno rukuje mjernim instrumentima i priborom.


Matematika

1.2.1. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.2. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema. 2.1.4.a. Formuliše i primjenjuje funkcije u stvarnim situacijama. 2.3.1.a. Primjenjuju logičke operacije. 2.3.1.b. Povezuje pretpostavke i argumente.

Hemija

2.4. Eksperimentalna primjena znanja 1. Prikuplja podatke iz različitih izvora. 2. Povezuje rezultate pokusa s konceptualnim spoznajama. 3. Uočava zakonitosti podataka prikazanih modelima, tabelama i grafikonima. 1.3.2.c. Provodi istraživanje prirodnih pojava uz pomoć kemijskih eksperimenata (nastajanje špiljskih ukrasa, taloženje i otapanje “kamenca,”...). 2.4.3.a. Koristi se informacijskim tehnologijama u prezentiranju rezultata istraživanja. 3.4.3.a. Koristi se informacijskom tehnologijom u prezentiranju rezultata istraživanja o racionalnom korištenju prirodnih resursa i energije. 4.4.3.a. Povezuje rezultate i zaključke istraživanja o međudjelovanjima živih i neživih sustava.

5.2.1.a) Provodi samostalno eksperimentalna istraživanja otvorenog tipa: identifikuje predmet istraživanja, prikuplja relevantne podatke, kreira modele, bira metode istraživanja, te analizira i prezentira rezultate istraživanja. 5.2.1.b) Računa i analizira mjerne pogreške. 5.2.1.c) Evaluira izbor eksperimentalnih metoda polazeći od procjene nedostataka eksperimentalne postavke i poteškoća u mjerenju.

Biologija

1.3.1.b. Potkrepljuje dokazima uticaj čovjeka na globalne efekte zagađenja i raspravlja o mogućnostima održivog razvoja. 1.3.2.a. Raspravlja o globalnim posljedicama prouzrokovanim neskladom žive i nežive prirode pogubnim za život na Zemlji. 1.3.2.b. Potkrepljuje dokazima posljedice globalnih klimatskih promjena u prostoru življenja i predlaže modele za unapređenje. 1.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju služeći se mjernim i optičkim instrumentima, laboratorijskom opremom i IKT. 2.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT za proučavanje anatomije, morfologije, citologije i genetike. 3.4.4.a. Izvodi kompleksne praktične radove u prirodi i laboratoriju o strukturi i promjeni tvari i energije u živoj prirodi služeći se mjernim i optičkim instrumentima i laboratorijskom opremom i IKT.

Geografija

1.1.2. Objašnjava prirodne pojave pomoću eksperimenata. 1.1.3. Snalazi se u prostoru i vremenu koristeći kartografska pomagala i savremena sredstva za orijentaciju. 1.1.4. Objašnjava povezanost fizičkih, hemijskih i bioloških promjena u geografskoj sredini. 3.3.4.a. 1 Provodi različite mjere zaštite i unapređenja životne sredine.

IKT

3.1.1.a. Tumači IKT pojmove 3.4.13.c. Kreira kratki film s kritičkim osvrtom na određenu temu. 5.1.2.a. Osmišljava web - stranicu društvene mreže, prezentaciju, video-zapis ili katalog kojim će putem interneta promovisati vlastiti hobi ili posao. 5.1.2.b. Kritički procjenjuje aktivnosti koje drugi prezentuju putem interneta.










228 229







5.2.1.e) Prikuplja i obrađuje podatke koristeći se modernim tehnologijama (npr. softvere za obradu podataka, digitalna videoanaliza, senzori).




1. Informacione i komunikacione tehnologije . 2. Tehnologija materijala i visokotehnička proizvodnja.

Već sam indikator sadrži objašnjenje kako se on odnosi na pomenute KBE (softvere za obradu podataka, digitalna videoanaliza, senzori). Veoma je važno znati prikupljati i obrađivati razne fizikalne podatke koristeći moderne tehnologije iz ICT oblasti, dakle softver, ali i senzore. U raznim primjenama sektora tehnologije materijala ovo su i jedini načini da se vlada velikim brojem podataka i parametara.

1.3.3e) Koristi informacijske tehnologije radi prikupljanja podataka i opisivanja primjena vještačkih satelita u praksi. 2.1.1b) Koristi simulacije radi opisivanja modela idealnog gasa i vrši njegovo poređenje sa realnim gasom. 3.2.2a) Sastavlja realna i virtualna (simulacije) kola istosmjerne i naizmjenične struje, te analizira princip rada instrumenata za mjerenje jačine i napona istosmjerne i naizmjenične struje. 5.2.3c) Tumači i koristi raznovrsne opšte (riječi, crteži, grafikoni, tabele, matematički izrazi, makete, simulacije, video-snimci) i oblasno-specifične reprezentacije (dijagrami sila, p-V dijagrami, sheme električnih krugova, fazorski dijagrami) fizikalnih sadržaja i procesa.


Matematika

1.2.1. Odabire i kombinuje strategije, metode i operacije za rješavanje problema i daje rješenja u kontekstu problema. 1.2.2. Procjenjuje opravdanost i preciznost izabranih strategija, metoda, operacija i dobijenih rješenja, te diskutuje o krajnjem rješenju u kontekstu problema. 2.1.4.a. Formuliše i primjenjuje funkcije u stvarnim situacijama. 2.3.1.a. Primjenjuju logičke operacije. 2.3.1.b. Povezuje pretpostavke i argumente.

Hemija

1.4.3.b. Koristi se informacijskim tehnologijama u prikazivanju fizikalno-kemijskih promjena tvari. 2.4.3.b. Koristi se informacijskim tehnologijama u prezentiranju rezultata istraživanja. 3.4.3.a. Koristi se informacijskom tehnologijom u prezentiranju rezultata istraživanja o racionalnom korištenju prirodnih resursa i energije. 4.4.3.b. Koristi tabele, grafikone i simulacije za prikazivanje rezultata, te prikupljene podatke prikazuje u obliku izvješća.

Biologija

1.3.5.a. Uspoređuje rezultate istraživanja (eksperimentima, simulacijama ili video i multimedijalnim izvorima) s podatcima iz različitih izvora kako bi dokazima potkrijepio mogućnosti održivog razvoja na Zemlji. 1.4.1.a. Interpretira i vrednuje zaključke o anatomiji, morfologiji i fiziologiji čovjeka na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 2.4.1.a. Interpretira i vrednuje zaključke o anatomiji i morfologiji na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 3.4.2.a. Interpretira i vrednuje zaključke o građi i funkciji ćelija, ćelijskim diobama i diferencijacijama ćelija na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora. 4.4.3.a. Interpretira i vrednuje zaključke o anatomiji, morfologiji i fiziologiji čovjeka na osnovu prikupljenih informacija iz različitih izvora.

5.2.1.e) Prikuplja i obrađuje podatke koristeći se modernim tehnologijama (npr. softvere za obradu podataka, digitalna videoanaliza, senzori).

Geografija

4.1.1.a. Usvaja pojmovno - terminološki sistem regionalne geografije kao naučne discipline. 4.1.1.b. Analizira različite aspekte geografskog položaja Evrope (izdvaja i uspoređuje različite geološke, reljefne i bioklimatske cjeline).3.2.1.a Utvrđuje uzroke nastanka fizičkih i hemijskih promjena kao i promjena u svojstvu tvari u prirodnoj i geografskoj sredini. 3.2.1.b. Povezuje i objašnjava strukturu tvari s njenim fizičkim i hemijskim svojstvima u geoprostoru.; 3.2.1.b.

IKT

3.1.1.a. Tumači IKT pojmove. 3.1.1.b. Povezuje pojmove sa računarskim sistemom (softverom i hardverom). 3.1.2.a. Primjereno koristi različite vrste podataka (za programiranje, baze podataka i sl.). 3.1.2.c. Procjenjuje utjecaj elemenata na komunikacioni proces (Shannonov model). 3.2.6.a.; 3.1.2.b.; 3.3.8.b. 3.3.8.a. Procjenjuje elemente umrežavanja i primjenjuje ih u različitim situacijama.










230 231






Ishod: 2. Primjenjuje raznovrsne matematičke metode u opisu i rješavanju fizikalnih problema.

5.2.2.a) Izvršava operacije nad vektorima (slaganje, razlaganje, skalarni i vektorski proizvod) u kontekstu opisivanja i rješavanja fizikalnih problema. 5.2.2.b) Koristi eksponencijalnu, logaritamsku i trigonometrijsku funkciju u kontekstu rješavanja fizikalnih problema. 5.2.2.c) Rješava aproksimacijske i kontekstualno bogate probleme, te općenito probleme koji zahtijevaju kombinovanje većeg broja relacija. 5.2.2.d) Kritički se odnosi prema postavci i rješenju problema, te razlikuje relevantne od irelevantnih informacija. 5.2.2.e) Izvodi opći (simbolički) izraz za nepoznatu fizičku veličinu. 5.2.2.f ) Predlaže vlastite primjere fizikalnih problema.




U svakom od ovih sektora ekonomije bazirane na znanju vrlo je važno znati izvršiti adekvatne proračune, koristiti adekvatan matematički aparat, predstaviti izvršena mjerenja i proračune i interpretirati ih na adekvatan način.

U svakoj oblasti fizike koristi se jezik matematike, matematičke metode, koriste se modeliranja problema kroz matematički aparat, koristi se prezentacija zaključaka fizikalnih problema tabelarno i grafički i sve to pomaže boljoj interpretaciji zaključaka koji slijede nakon rješavanja fizikalnih problema.


Matematika

Gotovo da nema oblasti iz matematike koja se ne može primijeniti kod rješavanja fizikalnih problema, tj. kod primjene zakona fizike u raznim oblastima ekonomije bazirane na znanju. Tu su i sve računske operacije, jednačine i nejednačine, geometrija, funkcije i elementi vjerovatnoće.

Hemija

Ishodi učenja i indikatori iz fizike na više mjesta se dodiruju sa ishodima i indikatorima iz hemije i putem primijenjenih računskih operacija. To se naročito odnosi na ishode: 1.4.1. Prikuplja podatke iz različitih izvora. 1.4.2. Primjenjuje matematičke vještine. 1.4.3. Uočava zakonitosti podataka prikazanih modelima, tabelama i grafikonima.

Biologija

U biologiji u ovom obrazovnom periodu (13 godišnji obrazovni period) nema indikatora koji bi se kroz primjenu matematičkih metoda mogli povezati sa indikatorima ili ishodima u fizici.

Geografija

U geografiji u ovom obrazovnom periodu ( 13 godišnji obrazovni period) nema indikatora koji bi se kroz primjenu matematičkih metoda mogli povezati sa indikatorima ili ishodima u fizici.

IKT

IKT ishodi se mogu veoma dobro primijeniti kod korištenja matematičkih metoda za rješavanje fizikalnih problema. Tu su posebno dragocjeni indikatori iz komponente 3.4. “Obrada podataka”: 3.4.11. Upotrebljava softver za obradu teksta, tabelarni proračun i prezentacije. 3.4.12. Modeluje, izrađuje i primjenjuje baze podataka. 3.4.13. Upotrebljava softver za crtanje i obradu slika, zvuka i audio-vizuelnih zapisa. te iz komponente 4.1.”Algoritmi i strukture podataka”: 4.1.1. Procjenjuje značaj algoritama u rješavanju problema. 4.1.2. Analizira strukture podataka u algoritamskom pristupu i rješavanju problema.










232 233






Ishod: 3. Diskutuje o fizikalnim sadržajima i istraživanjima koristeći se razvnovrsnim prikazima i izvorima znanja.

5.2.3.a) Objašnjava prirodne pojave, međudjelovanja i procese pozivajući se na osnovne principe fizike i koristeći vokabular fizike. 5.2.3.b) Koristi raznovrsne tehnologije u sakupljanju, obradi i predstavljanju informacija. 5.2.3.c) Tumači i koristi raznovrsne opće (riječi, crteži, grafikoni, tabele, matematički izrazi, makete, simulacije, video-snimci) i oblasno-specifične reprezentacije (dijagrami sila, p-V dijagrami, sheme električnih krugova, fazorski dijagrami) fizikalnih sadržaja i procesa. 5.2.3.d) Izvještava o rezultatima svog rada na način koji je prikladan karakteristikama ciljne publike, pri čemu je komuniciranje ideja potkrijepljeno čvrstim naučnim argumentima.



1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije. 2. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 3. Informacione i komunikacijske tehnologije 4. Medicina.

Osim matematičkih metoda koje su neophodne za prezentiranje fizikalnih problema i zaključaka, postoje i druge dodatne aktivnosti koje će te rezultate učiniti kvalitetnijim i jasnijim. O tim aktivnostima i metodama se govori u ovim indikatorima (riječi, crteži, grafikoni, tabele, matematički izrazi, makete, simulacije,video-snimci, multimedijalne prezentacije) i sigurno je da će oni upotrebu fizikalnih znanja u ovim KBE sektorima učiniti kvalitetnijim.

Ovi indikatori se mogu primijeniti na sve ishode iz oblasti dinamike, hidromehanike, elektromagnetizma,optike i moderne fizike, atomske i nuklearne.


Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










234 235







5.3.1.a) Evaluira prednosti, ali i potencijalne opasnosti koje za društvo ima razvoj tehnologija.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT

5.2.5.a. Kritički prosuđuje promjene u društvu koje nastaju pod utjecajem IKT-a.










236 237







5.3.1.b) Tumači činjenicu da period između određenog fizikalnog otkrića i njegove primjene u tehnici vremenom postaje sve kraći.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










238 239







5.3.1.c) Analizira uticaj koji fizika ima na razvijanje slike svijeta i civilizacijske vrijednosti općenito.




Matematika

Hemija

Biologija

Geografija

IKT










240 241







5.3.2.a) Koristi znanja iz fizike radi rješavanja kvalitativnih i kvantitativnih problema smještenih u kontekste svakodnevice, sporta, medicine i tehnologije. 5.3.2.b) Evaluira opravdanost određenih tehničkih rješenja i društvenih odluka, koristeći se znanjem fizike. 5.3.2.c) Evaluira neke od najvećih izazova s kojim se suočava moderno čovječanstvo (npr. efekat staklene bašte i globalno zagrijavanje, potreba za alternativnim izvorima energije).



Svi sektori ekonomije bazirane na znanju, a posebno: 1. Proizvodnja, efikasnost i prenos energije, uključujući obnovljive vidove energije. 2. Tehnologije materijala i visokotehnološka proizvodnja. 3. Informacione i komunikacijske tehnologije. 4. Medicina.

Svaka prosperitetna grana ekonomije mora znati povezati istraživanja i tehnologije. Nema novih tehnologija bez novih naučnih dostignuća i novih znanja, a zatim dalje, nema uspješne ekonomije ako ona nije bazirana na znanju.

Da bi se uspješno mogli koristiti ovi indikatori takođe je neophodno poznavati sve oblasi, a to su:1. Mehanika; 2. Molekularna fizika i termodinamika; 3. Elektromagnetizam i 4. Oscilacije, talasi i moderna fizika.


Matematika

Da bi se razumjela veza nauke (fizike) i tehnologije, neophodno je znati primijeniti zakone fizike na neka praktična rješenja pri čemu je neophodno znati sve računske operacije 1.2.1.; 1.2.2.; sve o jednačinama i nejednačinama: 2.2.1.; 2.2.2.; 2.2.3.; elemente logike: 2.3.1.; 2.3.2.; geometriju i mjerenja: 3.1.3.; 3.2.1.

Hemija

Biologija

1.3.2. Argumentuje važnost očuvanja prirode radi održivosti biodiverziteta. 1.3.3. Analizira antropogeni uticaj na geobiosferu. 1.3.4. Predlaže mjere zaštite i unapređenja životne sredine. 1.3.5. Utvrđuje važnost obnovljivih izvora energije za održivi razvoj. 3.3.1. Analizira racionalno korištenje prirodnih energetskih resursa u skladu sa očuvanjem prirodne i životne sredine. 3.3.2. Objašnjava pretvaranje energije sa aspekta biotehnologije. 3.3.3. Analizira obnovljive i izvore energije na Zemlji.

Geografija

3.1.1. Razlikuje fizičke i hemijske promjene tvari u prirodnoj sredini. 3.1.2. Analizira obnovljive i neobnovljive izvore energije na Zemlji. 3.1.3. Objašnjava značaj energije i analizira racionalno korištenje energetskih resursa u skladu sa očuvanjem prirode. 3.3.3. Dovodi u vezu tehnološki napredak i brojnost populacije s transformacijom prirodne sredine.

IKT

5.2.5.a. Kritički prosuđuje promjene u društvu koje nastaju pod utjecajem IKT-a.









enablebih.orgenablebih.org/doc_ppdm_stem/stem/bos/onpp bos/bos-onpp-fiz.pdfenablebih.org

Documents