បរតរតត កា រសក ចេនឡា

ព ន តយ ឡ ើ ង វញ ន វ ពព តតកា រណសខាន ៗមានឡៅកន ងពរ វ តតសាពសត ខមែ រ

មាតការ ឿង

ចសេកត ច ត ើម ..................................................................... 2

ច ើឋាន ចោធា .............................................................. 5

រពវចេត ននសងគរា ម ចៅឆន ា ១៩៧០ .............. 14

សងគរា ម គមា នបរកាស ............................................... 23

បរតរតតការសក ចេនឡា ..................................... 26

ចព ចេលា នន ត យការ ........................................... 37

ចសេកត សននដឋា ន .......................................................... 51

ឧ ប រៅសងហា

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

2

រសចកត រតើម

ចេអាេ ត នេេណរការៈ ដ សចមតេ សេន ដដ បរង

បានច វ ើឲបសកដមា រ សថ តចៅចបៅសងគរា ម ចៅបសកយន

េានន ១៥ ឆន ា ចដឋយយក កេចបពមចបពៀង របកង សសដណេ

ចៅឆន ា ១៩៥៤ ជាកា ដពង ការពារ អរចតយយភាព នង

ររណភាពរកដជាត។ បរង យក អពាបកតភាព ជា ដមស

នាយកនចោបាយដមារ ច ើឆកអនតរជាត ដត កតតត អនតរ

ជាតចនេះឯង កជាេាណេចៅត នន រានាសមត រវាង សចមតេ

សេន ធាា កពតា ដណង ច ៀសមល នចៅបរកចកានចៅរបកង

ចរេកាាង នង អាណាេថា ចៅ បសកដមា រ។

ពរបកង ចរេកាាង សចមតេ សេន អេះអាងថា ការពត សេ

រដាអាចមរក (ស.រ.អ.) មនដដ ររ សគា អពាបកត

ភាព ររសបសកដមា រ ចេើយ សគក បងបេរ បេ ចដើមប

រញច បសកដមា រ ចៅកន ងបរពនធ O.T.A.S.E. ចេើយ ច វ ើបេរ

ដររោេ ង កាឲ អនតរជាត ររ សគា អពាបកតភាពដមារ

ចៅចព ដដ ដមា រ មនបពមច វ ើតតមមល ន។ ស.រ.អ. គមាបរ

ចដឋយអាបកក នង ច ាើន ឲមានសងគរា ម ជាមយដមារ តតម

បពា ដដន ដមា រ-ចសៀម នង ដមា រ-យន។ ចដឋយមាន ការអស

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

3

សងឃមនងអាេ រត រ នចោបាយដមារបាន, ស.រ.អ. បាន

សគក បង សមាា រ រេា សេន ដដ ជាតាណាង នន អ

ពាបកតពត ចៅេាចពាេះមម មហាអាណាេកមម យនសត ទ ាង

ឡាយ។

រឯ រដឋា បា នាចពញ េ ញញ រនាា រព សេន ធាា កព

អាណាេ កចៅដតរកាចគម ការណ ននអាពាបកតភាព

ដដដ ដតមនរកវាជាតនមាដឋេខានចនាេះច ើយ។ ោេ ង

ណាមញ ន ាចពញ សគត រ នេអាពាបកតភាព ដកាងកាា យ ររស

សេន ដដ នាាបរជាជាត ធាា ក ដររកានដតខាា ាងច ើងចៅ

រក ចលាកអាណាេកមម យនសត ។

ជាការពត, វាគមា នការសងសយអវ ចនាេះច ើយថា សនត ភាព

ចៅបសកដមា រ វាអាេមានបាន ពឆន ា ១៩៥៤-១៩៧០ មន

ដមនមានចដឋយសគរ រាណង ររសអនតរជាតច ើយ េវាជា

នចោបាយផទា ររសសេន។ បរតយកសភាពចនេះ ដដ

ពកអនកសេននយម ចេយកមកច វ ើជា ររមនតដដ ចេ

រចនាញមនឈរ។ ដតមកដ ឆន ា ១៩៧០ អពាបកតភាព

សេន វារ រចៅបសចពេបសព ដដ នាាឲចេដ ងចរឿ

បាន ច ើកឆកអនតរជាត នង ចៅកន ងបសកដមា រ។ ពាកយ

ចសគា កថា ‹សេនេជាការរដចសមចនាេម េ ញជាប ររចរស›

‹សេន េជាសនត ភាព› វាដ ងជា កមាា ាងចកៀងេរង

នងដ ងជាការពតង។ ដមា រជាចបេើនចារច តើម យ អាព

អពាបកតភាព ដកាងកាា យ ររសសេន ចេើយ កានដត

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

4

អាេយ បាន នេការ ត ចោរ ពសាណាក មហា

អាណាេ បរឆាងនងកមម យនសត អាព នចោបាយ សេន

នាាបសកដមា រ ចដើរេ បរងកមម យនសត ។

មកដ ឆន ា ១៩៧០, េ ញរតត នន អពាបកតភាពដមា រ វាជា

េ ញរតត នន បរជាជាតដមារដតមតង ចបពាេះ វា មាន ចកើតមាន

បពតត ការណមយេានន ចៅបសកដមា រ ដដ ជារទករង

ផទា នង េ ញរតត ចនាេះ។ ច ើឋាន (sur le plan) មចនាេមេ ញជាប

ឬ សងាមនយម បពេះពរធសគសនា ររសសេន ដដ ដតង

ដតបរថាន សថ តចៅឆា យព ចសរនយម ននមសច មបរចរស

នង មាេ រសនយម វាដ ងមាន រាេានចោបាយ នង

ចសថ រភាព ដដ អាេឲចេររ យកបាន។ ច ើឋាន រេនា

សមពនធ ចសដាកេច ឬ ដាចណើរ នន ជាតេរនយកមា , រដចសរ

នយម ពឆន ា ១៩៦៤ ត េាណារអារមាណ ថា សេន

នយម កាពង រអ ចៅរក សងាមនយម នង ររារយ

ចសដាកេច។ ច ើឋាន ចោធា នង កេចការរត េជាមា ម នន

េ ញរតត រចញចញឲច ើញថា ចៅកន ងរកដដមា រ មានរពយន

កមម យនសត តតាងចៅជាេរកា ដដ វាមសពចគម ការ

ណ ននសនន សរធ សសដណេ។ ដចេនេះ សចមតេ សេន បរងដតង

ដត ច ាៀតយក ព បរធានររ នន អពាបកតភាព វា

មកដ ការ ញតមយ ដដ បរង អាេនោយបាន ដត បរង

ពាអាេអនេតតវាបាន ចនាេះច ើយ។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

5

រលើឋាន រោធា

ដចេនេះ សនត ភាពដមារ ចៅឆន ា ១៩៧០ មាននយ មនដឋេ

ខាតចនាេះច ើយ។ រនាក នន អសតតសម ចារដេះចេញ

ចេើយវានងអាេ ដេះរា ដឋ ដដ នងនាាឲ បរជាជាត

អាេររបររេះនង ចបគមេះថាន ក។ ចបគមេះថាន កចនាេះ វាកមាន

ចកើតពនដមន ចបកាយពនថារ ១៨ មនា ឆន ា ១៩៧០។ ចបគមេះ

ថាន កចនាេះ ចេដរងដេក កដនាងឈេះច ា ើងខាា ាង ររសវា ៤

កដនាង : កេចរណាត ចរឿងចេត នន យនខាងតប ងចៅ

តតមបពា ដដន, េ នាដមារចសរ, ការរេះចបារចៅកន ងបរចរស

នង ការរកេ នន ពកចយៀកកង។

១. កចចបណតត លរ ឿងរហត ននយនខាងតប ង

េជា ការររ ថាបាក ពសងគរា ម ចៅ បសកយន។ ឧរបតត

ចេត រ១ េចកើតច ើង ចៅ បសក រដកេ ចៅឆន ា ១៩៥៨។

រនាា រមក វាកានដតមាន រនតៗចរៀត គមា នដឋេ។

រនកា វាេជា ការ ក យ តេៗមយេានន, ការ

រចលា បពា ដដន មន ាន ារ ; រនកា ជា ឧរបតត ចេត អ

សគច រយ ដេោេ ង ការរាលាកបគមរដរក ច ើ ម េនា បទ ចៅ

ឆន ា ១៩៦៦, ចៅ ម ដឋកដឋា ចៅឆន ា ១៩៦៩។ ខាង អាចមរ

កាាង នង យនខាងតប ង ចេអេះអាងថា វាេជា ការបេ ា

ដដ មនអាេចរៀសបាន ចកើតពសគថ នភាព ននសមរ ម។

កន ងេាណេចនេះ ចេច ើកច ើងថា មកព កខណៈ នន បពា

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

6

ដដន មនេាសលាស នង ការរតេ នន ពកចយៀកកង

មកកន ងបសកដមា រ ដដ ចេអាេមានសរធ ចដញតតមសបតេ

មកច វ ើជា ការសាអាង។ រនកា ចេសាចទស ចេើយ សង

ជារមាេតត រនកា ចេចចារបរកាន ច ើអពាបកតដកាង

កាា យ ដតមតង។

ខាង សចមតេ សេន ការេ ញភាេ វាមសគមន ។ ឧរបតត ចេត

មតងចេើយមតងចរៀត េជា នចោបាយជាបរពនធ នាាយក

បសកដមា រ រញច ចដឋយបរចោ ចៅកន ងសងគរា ម រយអា

ចមរកាាង តតម ការច វ ើ បរតរតត ការសករម។ បពា ដដន ដដ

បារាាងរកឲដមារ ហាកដេជាបេរបគមន ចបពាេះថា ចារព

ឆន ា ១៩៦៦ បពា ដដន រាររដឋា បា យកមកចបរើជាម

ដឋា ន សារារច វ ើសកមាភាពរតទាងឡាយ។ ជាដារង ស

ចមតេ សេន បរង រដចស នេេតតមាន ពកចយៀកកង

ចៅកន ងរកដមល ន, រនាា រមក ថាជា កេចការសរធសគ

ររសដមា រ ចេើយ រាររដឋា បា ដមារ នង កងរពជាត

ដតងដតបរយរធបរឆាង មនដឋេ ចេើយអេះអាងថា វាមាន

រធ ជាកេាស។ ដតការចដឋេះសគរចនេះ វាមានេ ញសគ

ភាពមានកាណត1។

ការេ ញភាេដដ បានចបរើសចរស អវ កចដឋយ ច ើ ឧរបតត ចេត

ទ ាងឡាយ ដដ មានចកើតច ើង វាមានរេេះពា ច ើដត

បរជារន រសចៅតតមបពា ដដន ដតរេចណាណ េះ ចេើយ ចៅរ

1 Une portée limitée.

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

7

កដនាង ដដ មានមនសសរសចៅតេតេណាស ដត រាររដឋា

បា ដមារ រនកា យកវាមកចោសគនា រាចបាេ ង ជា ល េ

ការ ចដើមប យកេាចណញនចោបាយ។ ដត រធ វានាាឲ

មានភាពេបមងេបមាស ដ មល នឯងចៅេ ញញ សត ព

េតតមាន ពកចយៀកកង កន ងបសកដមា រ ដដ នាាឲមាន ការ

ច ើកច ើង អាព ‹សរធចដញតតមសបតេ› ដដ ជា ការ

កា ដេងមយ ដ អនាេត។ ការកា ដេងចនេះ វាររា ញ អាព

អវ ដដ នងចកើតច ើង ចៅឆន ា ១៩៧០។

ចៅដមសហា ឆន ា ១៩៧៣, សគរពតមាន « le Monde »

ររា ញថា រដាបា ចលាកបរធានារត Nixon បាន

អនញញា តឲរាលាកបគមរដរក ជាបរពនធ មកច ើបសកដមា រ

តតាងពមននថារ១៨ មនា ឆន ា ១៩៧០ មកចមាេះ។ ការណចនេះ

អាេចាតរកជា សត តតងមយថា អនតរេមនអាចមរកាាង

មនអាេរដចសបាន ចៅបសកដមា រ មនដមនចកើតមក

ពការរាតតាតពកចយៀកកង ចបកាយព សចមតេ សេន

ធាា កពតា ដណង ចនាេះចរ។ សចមតេ មល នឯង បរងកបាន

សគរភាពថា បរងបានអនញញា ត ឲ អាចមរកាាង រមាា ក

បគមរដរក ចៅបសកដមា រ កា បរង ចៅកានអាណាេ

ចដឋយសគរពកចយៀកកង វាឈលា នពានរកដដមា រ កានដត

ខាា ាងៗ។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

8

២. ពកខមែ រស

ពកដមា រចសរ ដកនាាចដឋយ ចលាក សន ងេកថាញ មន

រកជាចបគមេះថាន ក ា ច ើឋាន ចោធា ចនាេះចរ។ េ នាចនេះ

ច វ ើសកមាភាព រនតពសមយអាណាមេមនយម បរឆាង

នង បារាាង នង សេន ចៅអា ងឆន ា ១៩៤៧-៥៤ ចេើយ

រនត ច វ ើរដេតតនមយដេដមាក។

ចលាក សន ងេកថាញ ជាអនកជាតនយម ដឋេខាត

បរឆាងនងបារាាង នង រាជានយម។ ចៅសមយបារាាង

កាពងររបររេះ នេការរចរើរររ នចោបាយ ចៅ

ឥណឌ េន, អាជាា រ បារាាង មានការពបាកនងចាតរក

សន ងេកថាញ ជា អនករដេតតន ដររណាពបបាកដ, ជា

រចៅ ចេបគមនដត ចាតរកគមត ជា អនករេេះចបារមាតត

មាន ក ដតរេចណាណ េះ។ ចលាក សង ងេកថាញ មានរានាករានង

រតសន ត ជាមយ ពក ដមា រចយៀកមញ ចបេើនជាង ដមា រចសរ

ដត ចៅចព ចនាេះ ហាករ ចលាក ជា ឥសសររននចោបាយ

មាន កេត ដដ អាេ ធានា នេការរានាករានង រវាង

ននាន ការ នចោបាយ ចសងគមន ៗ នង េងជាសេពនធ នន

បកមពកអនករេេះចបារទាងឡាយបាន។ ចលាក ជា េមរន

រងចបគមេះ នង រារររនយកេច ចដើមប ឯករារយជាត ដកនាា

ចដឋយ សចមតេ សេន។ កសយចនាេះ សេន ចរើកទវ រឲ ពក

កមម យនសត េ រររម កន ងដ បងនចោបាយជាត ររស

បពេះអងា េ អពាបកតភាព។ េា ដណក ចលាក សង ងេកថាញ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

9

ជា េមឥសសររននចោបាយ, សេនហាករដេជា មន

ឲចលាក មាន រធភាព អាេ ចសន ើដ បរជាជាត នេ

រចបមើសនចោបាយចសងមយ មសពបពេះអងា ដដ នាា

ឲគមត ចបរើសយក នេការតស អាេ បរឆាងនងបពេះអងា។

ដតសកមាភាព ចោធា ររសគមត េសថ តចៅដតតតម បពា

ដដន ដមា រ-ចសៀម ចៅកន ង ដារននបព ន ា ដដ ពបាកនង

េ ចៅដ ចេើយ មាន សកមាភាពចោធា តេតេណា

ស។ ចេើយ ចៅចព ចនាេះដដរ បពតត ការណ អនតរជាត ទ ាង

កន ងបរចរស នង ចបៅបរចរស មន ត រនគមត នេសនា ក

ចរៀ សារារដ ង។ ជាសបតេនង សេន មនអវ ៗទ ាងអស,

ដចេនេះ គមតចៅស ដត ការដសវ ងរក នេការគមាបរ ពសបតេ

រម បរឆាងនង សេន ដតរេចណាណ េះ ដេជា យនខាងតប ង

នង ចសៀម តតមរយៈអាចមរកាាង។ គមត ររ បាន នេ

ការឧរតថម ពបរជារន មយេានន កន ងេាចណាម រន

ជាតដមារភាេតេ រសចៅកន ងបរចរសទាងពរចនាេះ។ ដត

ចៅចព ចនាេះ ចៅកន ងបសកដមា រ អវ ដដ ជា សបតេនងសេ

ន ដមា រភាេចបេើន រកជា សបតេនង បរជាជាតដមារ េថា

ជា រនកបតជាត។

ចារពឆន ា ១៩៦៨, ចេមានេាណារអារមាណថា េ នា

ដមារចសរ ចារមានសនេះ ចដឋយសគរមាន ការេេះេ ព

សាណាកដមារកមព ជាចបកាមទាងចៅកមព ជាចបកាម នង កមព

ជាកណាត ចេើយេងគមន ជាកមាា ាងនចោបាយមយ ដដ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

10

អាេនាាមកនេចបគមេះថាន កដ សចមតេសេន។ ចបកាយមក

កមាា ាងចនាេះ វាហាករដេជា សថ តចៅកន ងកណាត រនដ ររស

សបតេ នន សេន ចៅ នាចពញ ដតមតង។ បរង យ ដង អាព

ចបគមេះថាន កចនាេះ ដត បរង ពាអាេច វ ើអវ បរឆាងនងវាបាន

ចនាេះច ើយ ចបពាេះ វារសចៅកន ង េ នាសងាមរាងគសតនយម

ដតមតង។ ចៅឆន ា ១៩៦៩ មានេះ ករណមយ ចៅ នា មាន

េ ដមា រចសរ េាននជាង ១០០ នាក សមេេះេ នង សេ

ន។ ដតមានមតមាេះយ ច ើញថា ការណចនេះ ជា បរតរតត

ការ រញច ពកដមារចសរ មកកន ងបកង ន ាចពញ ចដើមប េ

រមរាលាកសចមតេ សេន ជាមយកមាា ាង ខាងកន ង។

៣. កា ប ះរោ បងករ ើង

បតេច វ ើការដរកដេក រវាង ការរេះចបារ កសករ មានចកើត

ច ើងចៅឆន ា ១៩៦៧ ចេើយ បពាេរនត េមតងៗ តតមរនររ

នង ចារពឆន ា ១៩៦៨ មានការរចរក េះ (secouer) ននរ

ណាត រន រសចៅច ើ ន ា ចៅចមតត តតមបពា ដដន ពាយតយ

(រតនេរ, មណឌ េរ)។

ការរេះចបារ កសករ ចៅឆន ា ១៩៦៧ នាាឲមាន ភាពេបមង

របមាស នង ការេ ញភាពមសៗគមន ។ អនកសចងកតការររចរស

មាេះ រកការរេះចបារចនាេះ ជាររារយ ននបរពនធដកនាា នង

ការរាពាន ននពកនាមន។ តតមចោរ សចមតេ សេន,

បរងយ ច ើញថា ជាសគន នដ ររសពកកមម យនសត , សងករ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

11

ចដឋយររចរស ចេើយបរងរដចស បរករចដឋយការឈ

េតតថា គមា ននរណារាទសនង អាណាេ ររសបរងចនាេះចរ

ចេើយ វានាាឲមានការចបរេះឆ ដ សគមេា ជាត ដដ បរង

ជាតាណាង ចនាេះង។ តតមបរង ការរេះចបារចនាេះ េ ជាការ

បរឆាងនង នចោបាយ រ បរជាន នន រារការ។

ការណចនេះ, ចេមនអាេរាទសបានថា វាគមា នម ដឋា ន

ពត ននបរជាេ នា ចនាេះបានច ើយ។ វាមានពត នេការ

រាពាន ច ើបរជាកសករ ពសាណាក ពកមងគនត រារការដមបត

មយេានន ដដ ជា ពកអនកអរអម បពេះរារេងានេងស

ររ បានដា ដណង ជា ចៅហាវ យដមបត នង មមដា ដណង

ចសងៗចរៀត។ ដចេនេះ វាមានការពបាកនងេត ការររ

មសបតេ ររសសចមតេ សេន។ ដត ការមនសរាយេតត

ររសបរជារន ចនាេះ េភាា មច ើង បតេបាន ពកកមម យ

នសត យកមក បេរបេងបាន នង រញច ចៅកន ង យរធសគ

ងគសត រកស ចដើមបរាទសនង នចោបាយររារយ ននការ

របងររបងមជាត ររសសចមតេ សេន។

រឯ តនារររចរស េ ញញ វាពបាកនងរញញច កឲច ើញេាស

លាស។ ដតមាន អនកសចងកតការររចរសមាេះ ចរឿជាកថា

ពកកមម យនសត េន នង យន ជាអនកចៅពចបកាយ នង

ជាអនកដកនាាផទា ននឧទា មកមាចនាេះ ចបពាេះពកចេ មន

អាេឲឱកាសដការមានចនាេះ េ បរជារេះចបារ នង មាន

កខណៈជាតពត បរឆាងនង រដឋា បា សគត ានយម ររត

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

12

ពនដចេបានចនាេះចរ។ ដតពកចេ បតេច វ ើោងណា កាឲការ

រេះចបារចនាេះរងា េ ជារចមាា េះនង សចមតេ សេន ដដ ចេ

ចាតរកជា អនកអនកដកនាា ជាតនយម នង ចរឿនច ឿន

នយម។ ដចេនេះ ការធាា កពដា ដណង ននសេន វានាាអាេឲ

ពកសគត ានយមបរ មានស េតតនង អាចមរកាាង អាេ

នងច ើងកានអាណាេ។

ចៅកន ង ររ ញររចនេះ វាហាករដេជា ពកកមម យនសត គមា ន

រានងអវ នងច វ ើឲរចមាា េះនងសេន រក ាច ើងចនាេះច ើយ។

ដត េាចពាេះ ពកចនាេះ ការចរើកឲមានអសនត សម មានការ ញត

មាេះ ជាមយ សេន ជា ការរបមងរក កន ងករណ ដដ អាេ

នងមានការរត ររររ។ ដតេាចពាេះ សចមតេ សេន ឧទា ម

កមា ដដ ចកើតមានច ើងចនាេះ បរងរក ជា ការចមើ រយ

ដ បពេះអងាផទា ពសាណាក េន នង យនកមម យនសត

ដដ នាាឲបរង ច ា ើយតរេ ញញ តតម មចាបាយសគហាេ

ចេើយរនកា េសចេត ពសាណាក កងរព នង រេ ស។

មយេ ញញចរៀត ការរេះចបារ នន បរជារន នា កន ងចមតត រតនៈ

េរ ចៅឆន ា ១៩៦៨, សចមតេ សេន បានចចារបរកានថា

ជាសគន នដ ននពកយនចយៀកកង ចបពាេះដារនចនាេះ ជាដារន

យរធសគងគសតសាខាន ររសយនកមម យនសត កន ងបករមណឌ

េមាាងចៅបសកយន។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

13

៤. កា តងទពរយៀកកង រៅរលើទកដខមែ

អាចមរកាាង នង យនខាងតប ង ដតងដតចចារបរកានថា

ពកចយៀកកង ចបរើរកដដមា រ ជាម ដឋា ន ដកថយរព

ង នង វាយ កង មកច ើកងរពមល ន។ ពកចេមាន

សត តតង ជាចបេើនថា ពកចយៀកកង ដតងដតមកសារាក

រព នង ពាបា រមា នង ររស បេរដររោេ ង ចៅកន ង

ចពរយ ដដ ពកវាសងចៅកន ងបសកដមា រ។ ច ើសពចនេះចៅ

ចរៀត ពកចយៀកកង បាន តតាង រារេវ កហាតទហា ន នង

ោា ាង សមាា រៈចោធា។ រតតាងទាងចនាេះ ជា របមកមាាមន

មនអាេនរណា អាេរចលា បានចនាេះច ើយ។ អាចមរកាាង

រេតមានរាចនឿថា រសត ការ នន រដឋា បា រចណាត េះអាសនន

ននសគធារណរដា ចយៀកណាម (G.P.R.V.N.) សថ នចៅកន ង

បសកដមា រ ដតមតង។

ពកកមម យនសត យន ដតងដតរដចសជានេច នេការចចារ

បរកានចនាេះ។ រឯ សចមតេ សេន េ ញញ បរង មានការ

បរយតនណាស កន ងការរកបសគយចរឿងចនាេះ ចបពាេះបពេះអងា

ជាអនកអនញញប ត : ចៅបសកដមា រ ចេរកចរឿងចនាេះ ជា ឧតតម

នចោបាយ ររសសចមតេឱ។ រេតមកដ ឆន ា ១៩៦៩ បពេះ

អងា មនអាេលាកបាាងចរឿងចនាេះបានចរៀតច ើយ េាចពាេះ

អនតរជាត, ដចេនេះ បរង បានេេះាយចៅកន ង សគរពត

មាន ររា ញ ដនរ នន រតតាងរពចយៀកកង ចៅកន ង

រកដដមា រ, ដត បរងបានរញញច កថា ពកអនកដកនាាយន

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

14

កមម យនសត ចេបានសនានងបរងថា ចេនងដករពចនាេះ

ចេញពបសកដមា រភាា ម ចៅចព ឈរមាន សងគរា មចៅ

បសកយន។

បពវ រហត ននសសតងហា ម រៅឆន ១៩៧០

ចតើ សងគរា ម ចៅបរចរសចយៀកណាម ជារពវចេត ននស

ងគរា ម ចៅកមព ជា ?

បរចរស កមព ជា រស ចៅ ដកបរ សងគរា ម ចៅ ចយៀកណាម

អសរយៈចបេើន រសសេតសរ មកចេើយតតាង ពសងគរា ម បារាាង

ជា មយ កងកមាា ាងរពរដេតត កមម យនសត យន ច តើមចកើត

ច ើង កន ង រសសេតសររ ៤០ រេត មកដ សងគរា ម រវាង

ចយៀកណាម ខាងតប ង ដដ មាន ស.រ.អ. ជា សមពនធមតត

េ រម ច វ ើសងគរា ម កន ងរសសេតសររ ៦០ បរឆាងនង រណ

សរយជាត រចដឋេះ ចយៀកណាម ខាងតប ង ចៅ ថា ចយៀកកង

ដដ ជា សគខាចោធា ននសគធារណរដា សងាមនយម ចៅ

ថា ចយៀកណាម ខាងចរើង ដដ មាន ចលាកកមម យនសត

មានជា អាថ សេភាពសចេៀត នង េនបរជាមានត ជា

អនក ត រានយ បេរដររោេ ង។ សងគរា ម ចៅចយៀកណាម

ចនេះ ជា សងគរា ម មយ ចៅកន ង សងគរា មបតជាក រវាង រល ក

ចលាកចសរ នង រល ក ចលាកកមម យនសត ចបកាយ ព សងគរា ម

ចលាក ច ើក រ២។ េាចពាេះចលាកចសរ ចយៀកណាម ជា បេក

េ នន រធកមម យនសត កន ងដារន អាសភាេអចេនយ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

15

មានបរចរស ចសៀម មា លាេ កមព ជា នង ចយៀកណាម។

ចរើ ចយៀកណាម ដ ចដឋយ មយ កមម យនសត េ វា នង នាា

ឲ បរចរស ចៅកន ង ដារន អសភាេអចេនយរ ដ រនត

រនាា រគមន ជា ពាខាន ដេជា «ដ បកដមណ» ចនាេះឯង។ រ

សសនៈ ចនេះ បាន បតេ ស.រ.អ. យក មកច វ ើជាបរសត

នចោបាយ រក រធកមម យនសត ជា អ ចបទេះ (ការេារាម)

ចៅអាស។ ចបកាយព សនន សរធ ចៅរបកង សសដណេ (២១ កកត

ដឋ១៩៥៤) ចៅ នថារ ៨ កញញា ១៩៥៤ ចៅ របកង មាេ ន

នន បរចរស េវ ពន រល ក ចលាក ចសរ បាន រចងក ើត អងា

ការការពាររម មយ មាន ចឈលា េះ ថា «អងាការ នន សនធ

សញញា នន បរចរស អាស ភាេ អចេនយ» (SEATO)។ អងាការ

ចនេះ មាន ចគម ចៅ រររ នង ការវាតរ ននកមាា ាង

កមម យនសត ចៅឥណឌ េន នង ដារន អាសទ ាងម ។

សងគរា ម បតជាក រវាង រល ក ចលាកចសរ នង រល កចលាក

កមម យនសត នាារចងក ើតឲមាន បកមបរចរស មនេ រល ក

ណាមយ កន ងចនាេះ មាន សមារក ជា បរចរស ដដ ចរើរ

ដតបាន ឯករារយ ព អាណានេមនយម ចេើយ មាន ចសដា

កេចរនចមាយ។ អងាការចនេះ ជា រល ក រ៣ ដដ មាន

ចឈលា េះ ថា រល ក តតយចលាក។ បរចរសកមព ជា ចៅ ចបកាម

នចោបាយ សចមតេ សេន បាន ចបរើសចរស មាគម

នចោបាយ ការររចរស ររសមល ន ចដឋយបរកានយក

ចគម រាេរ អពាបកតភាព ចេើយ បាន េ ច វ ើ ជា

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

16

សមារក នន បកមមនេ រល កណាមយ ចដើមប រក ត ា

ភាព នន នចោបាយការររចរស។ ចៅកន ង ឆន ា ១៩៥៧ ស

ចមតេ សេន សចបមេេតត ររ រានយ ចសដាកេច ព

បរចរស េនបរជាមានត រដនថម ច ើ រានយ អាចមរ ញកាាង

ដដ បរចរស កមព ជា បានររ យក តតាងពឆន ា ១៩៥៥

មកចមាេះ។ ររត នចោបាយ ចនេះ នាារចងក ើត ឲ មាន រញញា

សម កសគា ញ ជា ចបេើន ចៅកន ង ការរានាករានង ជាមយ ស.

រ.អ. ដដ កាពង ចដើរត ជា ចមដកនាា បរឆាងនង កមម យ

នសត ចៅកន ងព ពចលាក។ ការរក កានដតខាា ាងៗ នន

បរចរស កមព ជា ចៅរក បរចរសេនបរជាមានត តបមេ ឲ

សចមតេ សេន គមាបរ មនចេញមម ដ កមាា ាង តស យន

កមម យនសត ចៅ បរចរស ចយៀកណាម ខាងតប ង។ រាចនារ

ចនេះ នាារចងក ើតឲមានភាពតតនតង ជាមយ សគធារណរដា

ចយៀកណាម ខាងតប ង ដដ កាពងដត ររ ការវាយ

បរហារ ព កមាា ាងកមម យនសត យន។

ចារ ពឆន ា ១៩៦៣ សងគរា ម ចៅចយៀកណាម កានដតមាន

សនេះខាា ាងច ើងៗ រវាង កងរពចយៀកណាមខាងតប ង នង

ចយៀកកង ដដ នាា ឲ មាន ការរា ដឋ ចៅតតមបពា ដដន

ដមា រ-ចយៀកណាមខាងតប ង នាាឲកងកមាា ាងរពចយៀកណា

មខាងតប ង េ មកកន ងរកដដមា រ ចដើមប តតមវាយ

បរហារ ចយៀកកង ដដ រតេ មកពន។ ចៅេាចពាេះមម

រញញា ចនេះ សចមតេសេន បាន សា រានយ ចោធារដនថម ព

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

17

ស.រ.អ. ចដើមប ពបងង នង ដករបមង កងរព ចមមរ ម

នធដមា រ ឲរាចនើរ ដតបពេះអងា កបានចសន ើ ចៅេនបរជាមា

នត សារានយ ដ នកចោធា រដនថម ច ើ ដ នកចសដាកេចដដរ។

ច ើសពចនេះ បពេះអងាបានចសន ើដ ស.រ.អ. ឲ រយ ចរៀរេា ឲ

មាន សនន សរធ អនតរជាតមយ ចដើមប រកការធានា នង ការ

ចគមរព ររណភាព រកដដមា រ ពសាណាកបរចរសរតខាង។

ដតសាចណើរ ចនេះមនមានការគមាបរ ព ស.រ.អ. ចដឋយ សាអាង

ថា វា គមា ន បរសរធភាព ចបេើនជាង ការពបងង រានាក

រានង ជាចរវភាេ រវាង កមព ជា នង ស.រ.អ. ចនាេះចរ។ ដត

ចទេះរោេ ងណា តតម មត ចលាក បរធានារត

Kennedy ចលាក បានរញញច កដ សចមតេសេន នេ ការ

ចគមរព នង ធានា ការពារ ររណភាពរកដដមា រ ពសាណាក

ស.រ.អ.។ ឧរបតត ចេត ចកើត មាន កន ង ឆន ា ១៩៦៣ េ ការ

វាយបរហារ មដមា រមយ ពសាណាក កងកមាា ាងរព ចយៀក

ណាម ខាងតប ង នាា ឲ សចមតេ សេន រញចរ ចៅ ដមសហា

នេរានាករានងតតម ល េរត ជាមយ សគធារណរដា ចយៀក

ណាមខាងតប ង។ ចបកាយពចលាកបរធានារត Kennedy

បតេ បាន ចេ ច វ ើោតចលាក, រានាករានង រវាង ស.រ.អ

នង កមព ជា មាន ការេេះអនថយ កានដតខាា ាងច ើងៗ

រេត ដ សចមតេ សេន ចមើ រយ សពចលាក អតត

បរធានារត ស.រ.អ. ថា ជា «ចៅហាវ យា នន ពកអនក

ឈលា នពាន»។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

18

ឧរបតត ចេត ចៅ ឈងសមបរ តងកង រវាង កងនាវា អា

ចមរ ញក នង ចយៀកណាមខាងចរើង ចៅ កន ង ឆន ា ១៩៦៥ នាា

ពបងក សមរ ម ននសងគរា ម ចៅចយៀកណាម េការ

សចបមេេតត ររស ស.រ.អ. ច វ ើការរមាា កបេរដររ ចៅ

ចយៀកណាមខាងចរើង ដដ ស.រ.អ. ដតងដត រកជា ជា

ចៅហាវ យផទា ននពកចយៀកកង។ ច ើសពចនេះ ស.រ.អ.

បាន រញច ន កងរពចរើងចគមក មកកាន បរចរស ចយៀក

ណាមខាងតប ង ចដើមបរយេាាង កងរពចយៀកណាមចសរ

បរឆាងនង កងរព ចយៀកកង។ ចៅេាចពាេះមម សគថ ន

ភាពថាចនេះ ចៅ ដម ឧសភា សចមតេ សេន បាន រញឈរ

នេការរានាករានងរត ជា ល េការ ជាមយ ស.រ.អ. ចេើយ

អនញញា ត ជា សមាា ត ឲ ពក ចយៀកកង េ មកកន ងរក

ដដមា រ ចដើមបរចងក ើត ម ដឋា នរពចបកាយ សារារគមាបរ សមរ

មមម ចៅ ចយៀកណាមខាងតប ង។ េានន ចោធា ចយៀ

កកង មកតតាងរ ចៅកន ងបសកដមា រ មាន បរមាណ ៦មន

នាក រឯ កងរព ចមមរ មនធដមា រ េ ញញ មាន េានន ដត ៣

មន នាក ដតរេចណាណ េះ។ ចយៀកកងបាន រនត សគង ល េ ា េ

រមញ េ មក កន ង បសកដមា រ សារារ ដករញច ន រានយ

ចោធា ពសាណាក អងាការចោធា ហាវ សេ ចេញ ព កាពង

ដ កាពងចសគម ចឆព េះ ចៅ កាន សមរ ម ចៅ ចយៀកណា

មខាងតប ង។ ឯកសគរមយ ររហារ ថា បរចរស កមព ជា

យក ជា កនបម ១០% ពេានន រានយចនាេះ។ រេដនត ចៅ ចព

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

19

ចនាេះ ចយៀកកង ចេ យក បរចរស កមព ជា ជា ម ដឋា ន

ចសដាកេច សារារ បរបរង រណសរយ ររសចេ។ ឯកសគរសមាា ត

មយដដរ ររ ញហារ ថា េានន ១ ភាេ ៤ នន ត បស

េដមា រ បតេបាន ចយៀកកង រញយក ចៅេញច ម កងរពចេ

ដដ កាពងរាចពញ ចរសកកមាសក ចៅចយៀកណាមខាង

តប ង។ ចដើមប វាយ រាផទា ញ ម ដឋា នចោធាចយៀកកង ចៅ

កមព ជា ចលាក បរធានារតអាចមរ ញក Lyndon Johnson

បានអនញញា ត ឲ កង រព អាចមរ ញកាាង ច វ ើបរតរតត ការ

សក សារត េ មក កន ង រកដដមា រ។ ចៅឆន ា ១៩៦៨,

ច ា ើយ តរ ចៅ នង ចសេកត រាយការណ ននចរសកកមា នន

រដឋា បា ស.រ.អ. មក កមព ជា ដកនាាចដឋយ ចលាក

Chaster A. Bowles សត ព េតតមាន រព ចយៀកកង ចៅ កមព

ជា, សចមតេ សេន បពេះអងា បពម ររ ថា ជាការពត

ចេើយ បពេះអងា បាន អនញញា ត ឲ កង រពអាចមរកាាង ច វ ើ

បរតរតត សក បរងបទយតេ ចៅ តតម ដារន ដឋេ

បសោ កន ងរកដដមា រ ដរារណា សកមាភាព ទាងចនាេះ

មាន ការ ញតតេតេ ដមនដរន។ ចៅ នថា រ ២ ចមសគ ឆន ា

១៩៦៩ កន ងនចោបាយ រកការរានាករានងជាថា រវាង ស.

រ.អ. ជាមយកមព ជា ចលាក បរធានារត Richard M.

Nixon បានបរកាស ជា ឧឡារ បក ររ សគា នេ

អរចតយយភាព ឯករារភាព អពាបកតភាព នង

ររណភាពរកដ នន រាជាណាេបក កមព ជា។ យចៅេ ញញ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

20

កងកមាា ាង កមម យនសត យនបានេ មក កានការ

បរមាណ ១ ភាេ ៣ ននរកដដមា រ។ ចដើមប រររ នន ការ

វាតរ ចនេះ ចលាក Richard M. Nixon បាន អនញញា ត ឲកង

រពអាកាស ស.រ.អ. រមាា ក បគមរដរក ចដឋយ សារត កន ង

បសកដមា រ ចៅកន ង រដារនណា ដដ មាន ម ដឋា ន រព

កមម យនសត យន។ បរតរតត ការសក ចនេះ មាន ចឈលា េះ ថា «

Menu »។ ចៅ ឆន ា១៩៦៩ ចនេះ ដដរ កមព ជា នង ស.រ.អ.

មាន ការរានាករានង តតម ល េរត ច ើងេ ញញ ចេើយ សគថ ន

រត ស.រ.អ. ចារ ច តើម ចរើកទវ រ ចៅ កមព ជា កន ងនថារ ១៦

សហា។ ដត ស.រ.អ. ក ចារ ច តើម អនេតត ដនការ ដករព

មល ន ចេញពចយៀកណាមដដរ ចដឋយសគរ រនជាត អាចមរ

កាាង ដដ ជា អនកបរឆាងនង សងគរា ម ចៅចយៀកណាម

កានដតចកើត េាននចបេើនច ើងៗ ចបពាេះ សងគរា មចនេះ

កានដតររា ញ នេ ររភាពអាសបគមម ាយតតម កញចក

រររសសន ចៅ ស.រ.អ. នង ចៅ រសច មបរចរស ដដ នាាឲ

មត សគធារណរន កន ង ព ពចលាក តនាា ចទស ចេើយជា

ពចសស ចៅ ស.រ.អ. យេរន នាាគមន ច វ ើបាតកមា បរឆាង

នង សងគរា ម ចៅចយៀកណាម។

មកដ រចនេះ ចយើងេរ ច ើក យក ចគម ចៅ ររស យន

កមម យនសត មកសកា ចដឋយសរជា សាណរ ថា ចតើ ពកចេ

េងបានអវ ?

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

21

េមចគម ចៅ ររសយនរកសកមម យនសត េ ឯកភាពចយៀ

កណាម។ យនចេរករយរានេះ ររស ចេ ច ើ កងរព

បារាាង ចៅ កន ង ឆន ា ១៩៥៤ ជា រយរានេះ មនចពញច ញ

ចបពាេះ ចយៀកណាម បតេបាន កាតដេក ជា ពរ េា ដណក :

ខាងតប ង ជា ចយៀកណាមចសរ ខាងចរើង ជា ចយៀកណាម

កមម យនសត ។ ដចេនេះ រកសកមម យនសត យន ចេយ ច ើញថា

ចេ បតេមានករណយកេច រនត សងគរា ម ចដើមប របងរ

របងម ចយៀកណាម ឲមានដតមយ។ ចៅកន ង េមចគម

ចៅ ចនាេះ រកសកមម យនសត យន ចេមាន ចគម រាណង

សាខាន ពរចរៀត ដដ ជាចគម រាណង ររស អនកដងនាា

យន តតាង ព សមយចដើមមក៖ ១. េ េ ញរបមានកមា នន ឯក

រារយ ននបរជាជាតចយៀកណាម រ មមនង បរចរស េន ;

២. េ តតាងព សតេតស រ១៦ មក អនកដកនាាយន ដតងដត

មាន មេេបតតខាប រមជ ន បសរយក បរចរស ដមា រ រញច

ចៅ កន ង បរចរសយន។ ដតចដឋយសគរមានអនតរាេមន ស.

រ.អ. ចៅចយៀកណាមខាងតប ង បរឆាងនង រធកមម យ

នសត តតម ល េនចោបាយ នង មចាបាយចោធា នាាឲ

រកសកមម យនសត យន បរម ត ា ថាមព មល ន ច វ ើ សងគរា ម

ឲ ឈន េះ ស.រ.អ. សន។ ដចេនេះេមាាងបរឆាងនង អាចមរកាា

ង បគមនជា ដាណាក អនតរកា ចដើរ ចឆព េះចៅ ចៅរក មេ

េបតត ពានឆន ា ររស បរជាជាតយន។ ចៅេាចពាេះមម មហា

អាណាេ ព ពចលាក, រកសកមម យនសត យន ចដើរ តមល ន ជា

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

22

អនករងចបគមេះង នង ជា អនកតស មនេេះចាញង ចេើយ

ចបរើបេរ ក បេ នង សមា េ (ក បេលាកមម) ចដើមប

ច វ ើ ឲ ស.រ.អ. អរបយស កាា យជា បរចរសេបកពតតនយម

ឈលា នពានបរចរសរនចមាយ ចដើមប ដឋក ជា បរចរស

អាណានេម ររសមល ន។ កន ង សមា េ ចនេះ រកស កមម យ

នសត យន ររ បាន ចជាេរយ ដេរាណងមល ន េថា

អាេ រញបចាន កងរព អាចមរកាាង ឲចេញ ព បរចរស

ចយៀកណាម បានចដឋយ មនបាេ ឈន េះ សងគរា ម។ រយរានេះ

ចនេះ ជារយរានេះ ចពញច ញ ដដ អាេឲអនកដកនាាចយៀ

កណាម រនត ក បេ ចដើមប ច វ ើ ឲ សចបមេ នេ ចគម

រាណង នន មេេច តត ររស រពវររសមល ន េ បសរយក

បរចរសដមារ នង លាេ រញច កន ង បរចរស ចយៀកណាម

ចដើមប ឲ កាា យ ចៅ ជា មហាចយៀកណាម មាន ឯករារយ

ររ ញររណ ចៅ េាចពាេះមម មហាបរចរសេន។

ចយើងច ើញថា សងគរា ម ចៅចយៀកណាម មនដមនជា រពវ

ចេតសាខាន នន សងគរា ម ចកើតមាន ចៅ បសកដមា រ កន ង ឆន ា

១៩៧០ ចនាេះ ចរ។ រពវចេត ពត េ មេេបតត ររសរកស

កមម យនសត យន ចបរើ បេរ ក បេ ផទត េ កមព ជា ឲចៅឯ

ចកា កន ងយរធសគងគសត ស.រ.អ បរឆាង កមម យនសត ចៅ ឥណឌ

េន។ ភាពឯចកា ចនេះ ច វ ើឲ បសកដមា រ គមា ន មចាបាយ

បេរបគមន ចដើមប ការពារមល នឯង រា ការេារាមកា ដេង

មកច ើមល ន។ បសកដមា រ កាា យជារពា សារារ ចយៀកណាម

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

23

ចារស រយ បស រាត ចៅ ចព ណា ដដ ចេ អាេ

ចារស។ ដចេនេះ អវ ដដ នងអាេចកើតច ើងបាន វាបាន

ចកើតច ើងដមនចៅឆន ា ១៩៧០។

សសតងហា ម គមែ នបបកាស

ចៅនថារ ២៧ មនា ឆន ា ១៩៧០ កងរពចយៀកកង ចរើក

ការវាយបរហារ មកច ើ កងរពជាតដមារ ចដឋយគមា ន

បរកាសជាមន។ ពកចនាេះ ដកាងមល ន ជារពដមា រ សេន

នយម ររាងគសត ដមា រថា េាាងបរឆាងនង កងរពកបត

ជាត ដដ ពកចេចៅថា រន នន ចដើមប យកអាណាេ

មកថាវ យសចមតេឱ េ ញញ2។ ពកចយៀងកង វាយរនាា យដមា រ

ចៅ សន , ចមមត, ដបកក, សគា ង, ចកាេះា, កាពងបតតេ, រ

បកងសា ងដបតង នង បកចេេះ ចេើយ កានការបាន ដមបត

៤ : សា ងដបតង, បកចេេះ, រតនេរ នង មណឌ េរ ដដ ពក

ចេ បានមកចបាេះរព ចៅរចនាេះតតាងពឆន ា ១៩៦២ មក

ចមាេះ។ ចេើយ ចៅកន ងដមបតទាងរនចនាេះ មានទហា នដមា រ

ចៅការពារតេតេណាស ចបពាេះនចោបាយ សចមតេ សេ

ន ចៅចព ចនាេះ េ បរង យកទហា ន មកចបរើកន ងកេច

ការ មនដមន ចោធា ដេោេ ង សង សគព ន, ល េ ។ ។ ដដ

2 សចមតេ សេន ចបកាយពធាា កដា ដណង បរង ោងចៅបសកេនកមម យនសត ចេើយចៅរចនាេះ បរង រចងក ើត រណសរយ របងររបងមជាតដមា រ នង រាររដឋា បា របងររបងមជាតដមារ ចៅនថារ ២៤ មនា ១៩៧០។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

24

នាាឲកងរព បាត នេសមតថកេចម ដឋា ន ររសមល ន។ ចៅ

ដម មថនា ចៅេាចពាេះមម ការវាយបរហារ ច ាកភាា មចនេះ

នង កងវេះ ននមចាបាយការពារ, អេារញញប ការ ជានមពស

នន កងរពជាតដមារ បានសចបមេ ដក កងចោ ម

(garnisons) ទ ាងឡាយ ចេញពដារន ឦសគន ចេើយ បាន

ចរៀរេា ដមសបកវាតការពារ ររ ញចេណ នន ោមកាម មយ

ចដើមប ពបងង កងរពជាត, អងាការនចោបាយ នង

ការពារសេតត ភាព នន បរជាព រដា។ ដមសការពារចនាេះ ចេ

ឲចឈលា េះ ថា រនាា តរររ ររស នន ដដ ជា រនាា ត

ក យរធ។ រនាា តចនេះ ដេកន ាដបសកដមា រ ជា ពរដារន៖

ដារនខាងចរើង នង ខាងតប ង។ ខាងចរើងជា សមរ ម

ចៅត ដដ មាន េតតមាន រពចយៀកកង ឯេា ដណក ខាង

តប ង ជា ដារនកានការ ចដឋយ កងរពជាតដមារ។ រនាា ត

ចនេះ មាន រចណាត យ ព បពាបររ ដមា រ-ចសៀម ចេញព បសក

អសគា េ កន ងចមតត ឧតតមានរយ កាត អងារេតត កន ង ចមតត

ចសៀមរារ រនតចៅបសក ចមមត កន ង ចមតតកពងចាម

ចាករេត ចៅដ រ ដដន ដមា រ-ចយៀកណាមខាងតប ង។

រនាា តចនេះ ចៅ បសរតតម ល េជាត ច ម៦ នង ៧ ដដ

ជា ចរាេណ សាខាន សារារ រេ ញត ចសដាកេចដមា រ។

មកដ ដម មថនា រសសនេ ញសយ នន រយរានេះ រេស ររស

ចយៀកកង កាតដតរចញច ៀសព ការនកសគា ន ររស ពកវា

រេត ចាតរក ថា មនអាេមាន ដតមតង។ កងរពជាត

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

25

ដមា រ រ បតដតមានចសេកត រកេតត ច ើសកាត នភាពររសមល ន។

េាននចោធា កានដតចកើតច ើង ចដឋយសគរ មាន យេរន

រារមននាក សា បេេតតេ ច វ ើទហា ន។ ពេានន ៣មន

នាក ចៅ ២ដសនកនាេះ។ ដចេនេះ តបមេ ឲមាន ការចរៀរេា

េាសលាស នង ការេវ កេវ ន បរករ ចដឋយ េណភាព

ដដ ជា ការធានា នន រេ ញត ចោធា ដតមយេត ចៅកន ង

សមរ ម។ ចដឋយសគរ ពកចយៀកកង យកន ាដដមា រ ជា

សមរ ម នន សងគរា ម ទ ាងអស (la guerre totale), រដឋា

បា ដមារ បតេចាាបាេ រញច ន ចោធាដមារ ចៅេវ កេវ នកប ន

សក ចៅកន ង មរឈមណឌ េវ កេវ ន ចោធា ររស អាចមរ

កាាង ចៅ ចយៀកណាមខាងតប ង នង ចៅ បរចរសចសៀម។

អេារញញប ការដមា រ ចាតការចរៀរចាា កងឯកភាព ចោធា

ជាថា រចងក ើត កងព តេ នង កងព ា ចដើមប រររ

នងកងព ា ររសសបតេបរដឋរ អាេយរធ ណឌ រាចនើរ។

សគថ នភាព ចៅបសកដមា រ ចៅចព ចនាេះ វា ដេ ជា ោា មយ

ររស អនកនពនធ ររចរស មាន ក ចឈលា េះ Alberti សរចសរ ថា៖

‹ចយើង មនទនដងេាស ថា ចតើ រសណាមយ ដដ ចយើង

នងអដណត ត រសគត ចៅចនាេះច ើយ ចៅកណាត មហាសគេរ

រេដនត ហាករ ចយើង មាន អារមាណ ពសមយ រេចេើយ ចៅ

ចព កា ចយើង ចងើរត ព កន ងរក ដដ អាេ ឲចយើង

ដកដចងា ើម បាន›។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

26

ចៅកន ងរសសនៈចនេះឯង ដដ ចលាក ន ន គមត ចរើក

បរតរតត ការសក ចេនឡា ចដើមប ររា ញដ ខាា ាងជាតថា

កងរពដមា រ មនបគមនដតមាន សមតថភាព ចេេះការពារ

មល ន ដតកអាេមាន រធភាព នេ កខាា ាង ចដើមប រចដឋេះរក

ដងដដរ។

បបតបតតកា សក រចនឡា

ការចបរើសចរស ចឈលា េះ នន បរតរតតការសកចនាេះ ជា រសសមា

នាការ (phase) មយ សាខាន ចដើមប រញញច ក នេ េានត នង

មេេបតត នន ចរសកកមាសក។ សព ចលាក ចកង វានសគក

បរដេ ជា អនក ដណនាា ឲ ចលាក ន ន ចបរើសចរស

ចឈលា េះ បរតរតត ការសកចនេះ ចបពាេះ កា ចលាក ចៅ មាន

រេ ញត ចលាក ធាា រដថាងថា ចេនឡា ចនេះ មាននយ ថា ជា

ដាចណើរ ដសវ ងរក ឯកភាព ជាតដមារ ចដឋយ ចបរើ កមាា ាងដមា រ

ដត ចលាក មនបពម រញញច ក ចេើយ ក មនរដចសដដរ ថា

ចលាក ជា អនកចដើមេានត នន ចឈលា េះចនេះ។ បតេដង ថា សព

ចលាក ចកង វានសគក ចលាក មាន ឥរធព ច ើ ចលាក ន

ន ចបេើនណាស ចៅ កន ង េ ញសយ េរបមដមា រ។

១. រគមលរៅ

ចគម ចៅ េ រចដឋេះបសក កាពងថា ដដ ជា ទវ រ ចដើរេ

បកង កាពង ា តតម ល េជាត ច ម៦ ដដ ពក ចយៀកកង

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

27

ពរធ រា េ ញញ តតាង ពច តើម សងគរា ម មកចមាេះ។ ជាពចសស ការ

កានការ ល េជាត ច ម៦ េ អាេ កានការ ដារន មរឈ

ម ដដ ជា របងក បសេ ាមយ ចៅ បសកដមា រ។ ដត ចេនឡា

េាចពាេះ ចលាក ន ន ក មាន ចគម ចៅ នចោបាយ

រដនថម កន ង យរធសគងគសត ចោធា ដដរ េ ររា ញ នេ ស

មថភាព ររសចលាកជា អនកដកនាា ជាតដមា រ កន ង េ ញស

យចោធា នង នចោបាយ។

១. ណវងារោធា (théâtre d’opération militaire)

រណេងាចោធា េ បសក សគ ន, កាពងថា នង ចបរើង។ ចលាក

ឧតតចសនយ បត អ -សេ ជា ចមរញញប ការ នន បរតរតត ការ

សក មាន រញញច ការដឋា ន នង ម ដឋា ន សត ភា ចៅ បកង

សគ ន។ េាននរព មាន ១២ កង េរចសនាតេ, កង រថចបកាេះ

នង កាាច ា ើង ា។ ចលាក អ សេ ធាា រ បាន រចញចញ សគន នដ

ចៅ ច ើ សមរ ម ជា ចបេើន ចារ ព សងគរា ម េះច ើង

ចេើយ មាន ចករ ចឈលា េះ ជា ចមរព អររារយ។ រានាន ស

ចមតេ សេន ចលាក ជា នាយទហា ន ជានមពសដមា រ មយ

ររ ររ ចរសសកមា ពចសស ព បពេះបរមមរដា ផទា ច វ ើ

ការរានាករានង ជា សមាា ត ជាមយ ពក ចយៀកកង តតាង

រព ចៅ កន ង រកដដមា រ។ កន ង េណភាព ទាងឡាយចនេះ

ចេើយ ដដ ចលាក ន ន បរេ ចមរញញច ការសក

ច ើក ដារង រងាស ដ េ ញចសសេ ញសគ មយ េ ការវាយ ក

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

28

ខាា ាង រចដឋេះ រកដ ដមា រ។ ដចេនេះ ការរចដឋេះ រកដ ចដឋយ យក

ចឈលា េះ ចេនឡា ជា ការបបាថាន នន ចជាេរយ មនដមនដេ

ការរ ញេះេន ព សាណាក អនកសគរពតមាន អនតរជាតមាេះ ថា

បរតរនតការសក ចនេះ ច វ ើច ើង សារារ រាចរបរចោរន

នចោបាយ ចបេើនជាង យរធសគងគសត ចោធា ចេើយ យក

ចឈលា េះ បរករ ចដឋយ មេទធ នភាព (ចឈលា េះ នន មហា នេរ

ដមា រ ៥៥០-៨០២) ចដើមប ររា ញ កតានភាព នន សគធារណ

រដាដមា រ ថា ជា ទោរ (héritier) មាា នររ នន មហា នេរ

ដមា រ។

កងរពដមារ ចរើកកប នរព ជា ពរ ររ៖ រររ ចដើរចេញ ព

បសក សគ ន សាចៅចៅបសក កាពងថា បតេ ាងកាត បសករ :

បបាមម, តតាងចគមក នង បារាា យ។ រររពរ ចដើរចេញ ព

បសកចបរើង សាចៅ ចៅ កាពងថា ាងកាន បសក ពរ : រស

ចខាន នង េាការអណត ង។ កន ងដម កញញា រររ១ វាយខាា ាង

រចដឋេះ បាន បសក តតាចគមក នង បរជាព រដា ជាចបេើន

ដដ រសចៅ កន ងដារន ខាា ាងកានការ។ រឯ រររ២ េ ញញ

បាន ររបររេះ បរយរធ ជាមយ កង ឯកភាព តេៗមាេះ

នន កងព ា ច មរ៩ តតាងរព ចៅ េាការចៅស អ

ណត ង3 ដកបរ ខាង េ នន ល េជាត ច ម៦ ររស ខាា ាង ចៅ

រសចខាន ដត កង ឯកភាព ខាា ាង ដកថយ ចេញព សមរ

3 កងរពដមា រ ឥតបានដងថាចៅ េាការអណត ង ជារតតាងរពា ររសខាា ាងយនចនាេះច ើយ។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

29

ម ចបពាេះ មនេង ឲ យនតចហាេះ សាគម រតតាង រព ររស

មល ន។

ចៅ កន ង ដម េ ញេប កា នង ន ឆន ា ១៩៧០ មយដមចបកាយ ព

ច វ ើការបរកាស រចងក ើត សគធារណរដាដមា រ (៩ តលា ឆន ា

១៩៧០) ពកចយៀកកង ហាករមនសេរេ រររ នង

ការវាយ ក ននបរតរតត ការសក ចេនឡា ចនាេះចរ, ដត

ដររ ជា វាយ រតតាង រពដមា រ ចៅតតម ល េជាត ច ម៧ ចៅ

េចនាា េះ បសក នបពររង នង របកង កាពងចាម កន ងចគម

ចៅ វាយេ កានការ របកង កាពងចាម ដតមតង។

បរតរតត ការសក ររស ពកចយៀកកង ចនេះ េជា េចមា ើយ

តរនង បរតរតត សក ចេនឡា ង នង េ មកតតាងរ

ចៅកន ង ដមស ការពារ ររ ញចេណ សេតថ ភាព ចៅកន ង ដមស

រនាា ត រររ នន ង។ ចៅចព ជាមយគមន ចនាេះ

ដដរ កង ឯកភាព ចយៀកកង មក ព យនខាងតប ង េ

មក កន ង បសកដមា រ ចដើមប ររ ចរសកកមាពចសស វាយ

កាតផទត េ ល េជាត ច ម៤ ( ន ាចពញ-កាពងចសគម)។ ចៅ

កន ងដម មករា ឆន ា ១៩៧១ កន ង រាបត នថារ ២១ នង ២២ កង

កមា េងដ ចយៀកកង មាន េានន ១០០ នាក េ េ បាន

មក វាយ េាណត អាកាសោន យនតចហាេះ ចពាេនតង

នង ម ដឋា ន កងរព អាកាសដមារ កាចរេ យនតចហាេះ ស

េ ប នង ចោធា ចសា ើដតទាងអស។ ចយើងច ើញថា ពរដម

រនាា រ ព បរតរតត ការសក ចេនឡា យនកមម យនសត ច វ ើ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

30

ការវាយសបមក ចៅកន ង រណេងាចោធា ដ ា រលាយ មយ

ចៅកន ងររ ញចេណ ការពារដមា រ ចដើមប សបមញ រពដមា រ មនឲ

អាេនង បរម ត ា កមាា ាង ច វ ើបរតរតត ការសក វាយ ក

បាន នង កាតផទត េ ល េ ដកចសបៀង េ ល េជាត ច ម៤ ព

កាពង ដ កាពងចសគម មក របកង ន ាចពញ។ ចៅេាចពាេះ

មម ការវាយបរហារ ារលាយ ររសយនកមម យនសត ចនាេះ

តបមេឲ អេារញញប ការ ននចោព ចមមរជាត ដក ចបេើន

កងេរចសនាតេ ចេញព សមរ ម ចេនឡា ចដើមប យក

មកការពារ របកង ន ាចពញ។ សគថ នភាពសកេរឲបារមាចនាេះ

រដាសភាជាត បានអចញប ើញ ចលាក ន ន ឲមកពនយ

អាព យរធសគងគសត ននការពារជាត ររសចលាក កន ង ឋានៈ ជា

អេាចមរញញប ការ ននកងរពជាត។ នថាដដ បេងរក នន

រានរចនាេះ េ ៨ កមាៈ ឆន ា ១៩៧១។ ដតចៅកន ងរាបត រ៧

កមាៈ ចលាក ន ន មានរមា មវ នចរើង (paraplégie)

តបមេ ដកចលាកជាបរញារ4 ចៅពាបា ចៅមនា ចពរយ

ចៅរបកង Honolulu កន ងរកដ សេរដាអាចមរក។

បរតរតត ការ ចេនឡា បតេបានផទា កមយរយៈ ចារពចព

ចនាេះមក។

ចៅនថារ ១២ ចមសគ ឆន ា ១៩៧១, ចលាក ន ន បានេ ប

បត រមកបសកដមា រេ ញញ។ ជារឋម ចលាក ចារច តើមចរើក

បរតរតត ការសក ចេនឡា ច ើងេ ញញ ចដឋយឲចឈលា េះថា ចេន

4 នថារ ១៤ កមាៈ ឆន ា ១៩៧១។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

31

ឡារ២។ ចឈលា េះកដននបរតរតត ការ េ ‹ដ នករ នងដ នក,

ច ាញរ នងច ាញ, ឈលមរ នងឈលម›។ ចមរញញប ការ

សក េ ឧតតមចសនយ េ េងសន។

នថារ ២៦ សហា ឆន ា ១៩៧១ កងរពជាតដមារ វាយយកបសក

បារាយណ បាន ចេើយ ចៅនថារ២ កញញា កងព តេ ច ម

៥ (brigade) ចារច តើមវាយយក នាសនក។ ដតរពយន

កមម យនសត ចៅរចនាេះ រររ ោេ ងខាា ាងកាា រាត។ ដត

ចៅនថារ ២០ កញញា ដមា ររចដឋេះបាន បសក តតាងបកសគាង។

ចៅេចពាេះមមការរររ ដខាា ាងកាា ននរពយន ចៅនថារ

៥ តលា រពដមា រ បានរដនថម ៣ កងព តេ កន ងសមរ

ម ន ាសនក ចដើមបវាយរតតាងយន ដតវាយមនដរក។

រេតដ នថារ ២៥ តលា ដមា រ ដររសវាយបរហារ ចដឋយដក

កងព តេ ច ម៨ តតមឧរធមាា េបក វាយសបមកច ាក

ភាា ម តតមរសអាចេនយ ដដ រកជាេាណេការពារចមាយ

ររសខាា ាង។ ការបរយរធគមន ចៅចព ចនាេះ មាន មល នរ

នងមល ន រេតដ ររ បានរយរានេះ រចដឋេះ ន ាសនក

បាន ដដ ជាររនយដឋា ន ររសដមា រ។ ចជាេរយចនេះ រព

ដមា រ បានចរើក ល េជាត ច ម៦ បាន រេតដ បកង

កាពង ា។ ដាណាកកា បរតរតត ការសក ចេនឡា រ២ ក

អាេចាចតើរកថាេរ។ រដឋា បា ដមារ បានច វ ើរណយ

ចជាេរយចនាេះ េាននរនថា។ ឧតតមចសនយ អត សង ចម

រញញា ការកងព តេមយ កន ងេាចណាម កងព តេ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

32

ទាងឡាយ បានមកចរៀររារ ចដឋយរ រាយ អាពសគថ នការ

រព កន ងសមរ ម ឈលនឫរធដមា រ។

ដតចៅយរនថារ៣ ននរណយចជាេរយចនាេះ រពយន នេ

តរបេររតតាងរពដមា រ តតម ល េជាត ច ម៦។ កងព ា

ច ម ៩ នង កង មភាេ ច ម ២០៥ នង ២០៧ ននកង

ររយនខាងចរើង ដដ មានរតតាងរពចៅ េាការអណត ង

បានវាយបរហារ រតតាង ននកងេរចសនាតេដមារ ច ម

៣៧៦ ចៅចបកៀ សថ នចៅ រវាងបសក តតាងចគមក នង រចលា

ង។ ដតមយ បសរក កងរពដមា រ បានរលាយសនយ ចៅស

ដតទហា ន េានន បរមាណ ២០នាក រតរេមកដ បសក

បារាយណ។ ការវាយបរហារច ាកភាា មចនាេះ នាាឲខាា ាង ពនធ

បសករចលាង បានភាា ម។ ចៅរចនាេះ មាន កងេរចសនាតេ

ច ម១៤ សារារការពារ ចសព ៀនដដក នង ររញញច ការ នន

កងព តេ ច ម៤៦ ចេើយមាន ដ នកកាាច ា ើង ១០៥ មម

មយកងតេង។

ចៅរាបត នថារ២៨ តលា រតតាងរពដមា រ ចៅ ដារសគា រ ររ

ការវាយបរហារ ចដឋយបគមរដរកេម (gaz shells) រងខ ាឲ

ដមា រដករពថយ មក មចបេឿ ។ ចៅរចនាេះ ការពារ

ចដឋយ កងេរចសនាតេ ច ម ១១៨ នង កងេរចសនាតេ

ច ម២១១។ ដតរនាត រភាា មមក េចៅចព បព មនថារ

២៩ រតតាងចនាេះ បតេពកយន វាយោេ ងខាា ាង។ ចមរញញប ការ

ដមា រ សចបមេ ដករពថយ មកចៅ បសកតតាងចគមក។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

33

ចៅេាចពាេះមម ការវាយបរហារជារចៅចនេះ, ឧតតមចសនយ

េ េងសន ចមរញញច ការ បរតរតត ការសក ចេនឡារ២

បានចរៀរេាជាថា នេយរធសគងគសត ការពារ។ ចលាក រញញប ឲ

កងព តេ ច ម៦១ នង កងេរចសនាតេ ច ម៤២៤

ននកងព តេ ច ម៦២ តតាងចៅ មេរ ដកមក ម

ចបតៀ ជាបរញារ។ ចេើយ កងេរចសនាតេ ច ម២២២

នង ៣៧៧ តតាងចៅ មនាកចេៀង ដកមក រមការពារ

បសកតតាងចគមក។ ពនថារ ២៨ ដ ៣១ តលា រហា នដមា រ

សគា រចៅកន ងសមរ ម បរមាណ ១០០នាក កន ងមយនថា

ចេើយមាន អនកររស ជាចបេឿនចរៀត។ ចដឋយសគរ មវេះ ឧរធ

មាា េបក ដកអនកររស ាន មកកានមនា ចពរយ នង េន

រា ចោធា មវេះមចាបាយបេរបគមន ចដើមប ពាបា ររស,

ទហា នររសទាងឡាយចនាេះ បានបតេបាតរងរេ ញតចៅ។

ចទេះរមានការវាយបរហារោេ ងខាា ាង ពសាណាកយន ដត

រពដមា រ នេតរេ ញញ ជារនាា ន ចដើមប រចងក ើត ដមសបកវាត

ការពាររេ ញតមយ ឋតចៅរវាង មសគវ យ នង បសករចលាង

ចបពាេះចសា ើបេររតតាងរពដមា រ បតេខាា ាងពរធជារ ឬ រក េ

រាេ ញញ។ សគថ នភាពដររចនាេះ នាាឲរពដមា រពបាកនង នេតរ

ខាា ាង ចេើយ ធាតអាកាសមន ា េថាមានច ាៀងចបេឿន

ច វ ើឲរពអាកាស ពបាកច វ ើ អនតរេមនឲបានសកត សរធ

ដថមចរៀត។ ទហា នដមារ ចៅច ើសមរ មជាចបេើន បតេ

ខាា ាងចឡាមពនធ ជាចបេឿននថា ចារអសកមាា ាងណាស ដត

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

34

រកេតត ចៅមានចសេកត កាា ហានជានេច ចដើមប សត វាយ

ខាា ាង។ ដត កងវេះ ចសបៀងអាហារ នង បគមររចសេ ពបាកនង

រកាបានយរអដងវង នេកមាា ាងរកេតត។ ដោេ ង កងចោ

មដមា រ បរចាា បសករ ង នង ចបតៀ អសបគមររចសេ

ចដើមបរររ ខាា ាង កសបមេេតត ដឋកអាេ។

ចៅចព ដដ ខាា ាងយន វាយរពដមា រ បេររតតាង, មាន ទ

ហា នខាា ាងយន បជាតេ បាន កន ងរររពដមា រ ច វ ើ េ ញរធសសនា

រចងក ើតឲមានពាក ភាព។ ចេើយច ាៀតឱកាស ដកាងរនា ា

សាអនតរេមន ពរពអាកាសដមារ ឲរាលាកបគមរដរក មក

ច ើរតតាងរពដមា រគមន ឯង នាាឲសគា រទហា នជាចបេើន។ ដត

ចបកាយរនត េមក រពដមា រ អាេរចងក ើតដមសរនាា តការពារ

មយបាន ចៅខាងចរើងបសកបារាយណ។ ដតចទេះរ មាន

រានយពរពអាកាស, រពដមា រ គមា ន រធភាពនងវាយយក

រតតាង ដដ ខាា ាង វាយយកបាន ចនាេះច ើយ ជាពចសស

អាេរនថយ កមាា ាងកាាច ា ើង ាខាា ាង បាញចេញ ោេ ងខាា ាង

ព េាការអណត ង។ រេតដ នថារ ១៤ េ ញេប កា រពអាកាសអា

ចមរកាាង បានច វ ើអនតរេមន រយរពដមា រ រាលាក

បគមរដរក (យនតចហាេះ B52) ច ើរតតាងរពយនចៅេាការ

អណត ង។ បតេដងថា ចៅកន ង សមរ ម ចេនឡា រព

អាកាសអាចមរកាាង រយដមារ ដតមតងចនេះចរ។ ដតរានយ

ចនេះ វាមនចព ១៥នថាចៅចេើយ ចបពាេះ ពលានភាពអាេ

(puissance de feu) ននរពដមា រ វាសថ នចៅកន ងសភាព េន

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

35

ភាព ចដឋយចបរៀរចៀរនងពលានភាពអាេយន។ ដត

ពកឧតតមចសនយ អាចមរកាាង មានយរធសគងគសត មយ ចៅ

បសកយន េ ចៅចព ររបររេះអាេ េរកឲពកកមម យ

នសត រចញចញបេរមចាបាយសន ចេើយ មានអារមាណថា

កាពងឈន េះ មននង នេតតម ល េអាកាស (frappe aérienne)

រតតាងខាា ាង ចដើមបការេឲបានចបេើនជាដឋេខាត ចបពាេះថា

ចរើនេភាា ម េនាាចអាយពកកមម យនសត វាដកមល នចេញភាា ម

ពសមរ ម។

រពយនខាងចរើង វាយផទត េេងចបកាយ មកច ើរពដមា រ

ចៅបសកបបាកង សថ នចៅរវាង បសកសគ ន នង តតាងចគមក។

ជាសមរ មចៅត ណាស ចបពាេះរពដមា រ វាយរររ ដខាា ាង

កាា េ ញញ ដតររញច រ បតេររ ររារយ ចបពាេះរតតាង បបាកង

បតេបានខាា ាង េ កានការបាន ចៅនថារ៣ ន ។ យនចបរើ

កាាច ា ើង ារាចនើរៗ ដេោេ ង កាាច ា ើងាមយម ឥតធាក

ថយចបកាយ ( canons sans recul de 57 et 75mm) នង

កាាច ា ើងបាញ រដកត (les lance-roquettes RPG-2) ដមាន

បរសរធភាព សារារបាញរថចបកាេះដមា រ។

ចៅនថារ ១៤ េ ញេបកា ចលាក ន ន នង ឧតតមចសនយ េ

េងសន បររាគមន ចដើមបពនតយ សគថ នភាព ច ើសមរ ម ចេ

នឡា ដតអនកទាងពរ គមា នរត រដនការ ននបរតរតត ការ អវ

ចនាេះច ើយ។ ហាករដេជា បរធានររ ចេនឡា គមា នសគរៈ

សាខាន ចរៀតចរ េាចពាេះ ន ន ។ សមរ ម ចៅត ដដ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

36

ចលាក ន ន មានេាណារអារមាណ ចៅចព ចនាេះ េ

ការពារ ល េជាត ច ម៤ ឯចណាេះចៅេ ញញ។ ចេសរថា ចតើ

ឧតតមចសនយ េ េងសន គមត លាក ការពត េាចពាេះ

ចលាក ន ន ឬ គមត មល នឯង មនដង ការពត ដត

មតង ?

ចេនឡា ចារពដមេ ញេបកាចៅ េ ចេេេនៈនងនយថា ‹រក

ល េរសសារារមល នឯង›។ ឧតតមចសនយ េ េងសន គមា ន

រធភាពអវ ចបៅពរកចអាយ ចមរញញប ការ ននកងឯកភាព

នមយៗ រកមចាបាយ រតចេញព សាណាញខាា ាង ចដឋយ

មល នឯង។ ដតបតេដងថា ខាា ាងចដញតតម ោេ ងសា ត បេរ

បេក ាក ចេើយបាញសមាា រទហា នដមារ ឥតបតតបរណយ។

អនកដដ រតរេ េ សថ តចៅកន ង សភាព ចេេេត នង

ធាា ករកេតតជាររាត។ មននងយន វាយដរក រតតាង

សកដមារចៅបសកបបាកង ចលាក ន ន នង ឧតតមចស

នយមយេានន ននអេាចសនាការ ននកងរពជាត បាន

មកសមរ ម ច ើញេាស នេរសសនយភាព បសងត

បសរត ននទហា នដមារ ដដ បានរតរេព ការចឡាមពនធ

ខាា ាង ដត ពកអនកចាាដតររា រចលាក ន ន ចេមសរ

ថា ពកចេសចងកតច ើញ រកមម ចលាកចៅចសា ើ មនចេញ

វាចាអវ ច ើយ រេតចលាក ច ើង ឧរធមាា េបក បត រចៅ

ន ាចពញេ ញញ។ អនកសចងកតការមាេះ យ ច ើញថា ចលាក ន

ន គមតហាករដេជា មនចរឿចសគេះ នេររារយដមារ ចៅ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

37

េាចពាេះខាា ាងយន ចនាេះច ើយ។ ដតេាចពាេះ មតជាតមយ

េានន ចេយ ច ើញថា ររារយជាកដសតងចនេះ វាអាេ

ចចារជារញញា ដ អាយរេ ញត ននរររសគធារណរដាដមា រ ដត

មតង កន ងអនាេតដមា មយ។

រពលរវលា នន តលយកា

ររារយ ននបរតរតត ការសក ចេនឡារ២ វានាាឲមានការ

បាតរង ននេានន ១០ កងេរចសនាតេ ដច ន ើម នង ១/៣

ននសមាា រៈចោធា ររសកងរពជាត។ ទហា នដមារ សគា រ

នង បាតមល ន ចៅកន ង សមរ ម មានេានន បរមាណ

១២.០០០ នាក5។ បរជារន សគា រជាចបេើនណាសដដរ ដតចេ

ពាបានដង េាននពតចនាេះចរ។ ចេដឋា រេនាសមពនធ ដេ

ោេ ង សគព ន នង ល េថន តតម ល េជាត ច ម៦ បតេបាន

បាកដរក នង មេខាតោេ ងចបេើន។ ដត ចេនឡា បាន

រចដឋេះ បរជារនដមារ ដដ រសចៅកន ងដារនយនកានការ

រារមននាក។ ររារយចនាេះ ចចារជាសានរថា ចតើកងរព

ជាតដមារ អាេមាន សមតថភាព បរឈរមមរ នង កង

រពយនកមម យនសត ដដ ចេរកជា កងរព មានការ

ពចសគ កន ងការច វ ើសងគរា ម អសរយៈចព យរមកចេើយ ?

ចេើយ ចតើនរណា ជាអនកររ មសបតេ ននររារយចនាេះ ?

5 េាននចនេះ កងរពដមា រ មនដដ ររា ញជា ល េការចនាេះច ើយ។ វាអាេជាការចោសនា ររសខាា ាងងដដរ។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

38

១. កា ត ចរតើមគនត

ពកអនកសចងកតការអនត រជាត យ ច ើញថា បរតរតត ការ

ចេនឡា ជាកាេសមយ ររសចលាក ន ន ចបពាេះគមត

ជាអនក ត េច តើមេានត ចដើមប រាចរបរចោរននចោបាយ

ចបេើនជាង បរចោរនចោធា។ អនកមាេះចរៀតយ ច ើញថា

ចលាក ន ន គមតេងររា ញអាចមរកាាងថា រពដមា រ

អាេមាន ចដើមេានត នង ចសេកត កាា ហាន នេ ក យន

កមម យនសត ចដើមប រចដឋេះ រកដ នង បរជារនដមារ បាន។

ចោរ ទ ាងឡាយចនេះ វានាាឲមាន ភាពេបមងេបមាស

ចៅកន ងបរចរស កដេចៅចបៅបរចរស។ េាចពាេះ ចលាក

ន ន , ចេនឡា ជា ការច ា ើយតរនង ចសេកត ចបសើរ

េតត ននយេរនដមារ ដដ ចរតជាា េតត បរឆាងនង ការ

ឈលា នពានយនកមម យនសត ។ កន ងេាណេចនេះ ចេអាេចាត

រកជា បរចោរននចោបាយ សារារ ពបងក ការតស ដមា រ។

ដត ចៅចព ចនាេះ ចតើ សមតថភាពចោធាដមារ វាមានកាពស

ចសា ើនង ចសេកត ចរតជាា េតត ចនាេះដដរឬចរ ?

សព ចលាក អន តតា ជា នយរន6 (le politique) ដមា រ មាន ក

ចៅចព ចនាេះ ចៅចព ដដ គមតបតេដតងតតាង ជាចម

6 ពាកយចនេះ មាធាា រច ើញចលាក ចអៀេ ចកើស ចលាកយកមកចបរើកន ងនយ អនកនចោបាយ។ ដតចបកាយមក ពាកយ អនកនចោបាយ បតេបានដមារចយើងយកមកចបរើជារចៅ ចេើយមនចបរើជាដឋេខាត នេពាកយ នយរន។ េាចពាេះមា យកពាកយចនេះ មកចបរើកន ងនយបារាាងថា « le politique » េជាអនកនចោបាយ កានអាណាេរដា ឬ មានការររ មសបតេ កន ងេ ញសយណាមយ ដេោេ ង ជា រដាមងគនត ជាឧទេរណ។ (note de bas de page - suite)

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

39

រញញប ការសក មភាេរ១7 បានច ា ើយសានរ នន អនកការ

ដសតររចរសអាព ចគម េាណងេតតគមត ថា : ‹ការនេតរ

នង ការឈលា នពាន ជាកដសតង ននយនកមម យនសត វាមន

ដមនសថ តចៅច ើ ចសេកត កាា ហាន ឬ មនកាា ហាន ររសដមា រ

មាន កៗចនាេះច ើយ េវា ជា សភាេេត ររសដមា រដតមតង›

(sic)។ សាដចនេះ ជាការលាតបតដឋង នេរកេតតដមា រ ចៅ

ចព ចនាេះ។ យេរនដមារ សា បេេ ច វ ើទហា ន រារមននាក

ចេើយចៅ សមរ ម ចដឋយគមា ន េតតរញរារនត េច ើយ

ដដ នាាឲ ពកអនកកាដសតររចរស ដឋកចឈលា េះថា ‹ទហា ន

២៤ ចមាេ ង›។ កងឯកភាពនមយៗ មានលាយ ទហា ន

ចាសពាកកណាត ទហា នថាពាកកណាត ចេើយអនកចាស

ច វ ើបេអនកថា ចៅច ើសមរ ម។ ចោេតតមសាដ ចលាក អន

តតា, ដមា រ ទ ាង រនសេ ញ នង ទហា ន អាេរក ចេនឡា

ជា ចសេកត ចថកើងេតត ររសមល ន េាចពាេះមមខាា ាងសរពរ។

ចគម រាេរ អាចមរកាាង ចៅចព ចនាេះ វាចៅមនទន

េាសលាសចៅច ើយថា បតេរយដមារ ដ ការ ញតណាមយ។

បរតរតត ការសករម អាចមរកាាង នង យនខាងតប ង េ

កន ងរកដដមា រ េមាា យ ៣០ េ.ម. នង ការ ញតចព ចេលា ២

ដម គមា នចគម ចៅរយដមារចនាេះចរ េចេច វ ើច ើង សារារ

បរចោរនចេសរធសគ ចបពាេះចេ ឥតបានបបារដមារ ជា

7 ចលាក អន តតា ជា នាយទហា នរបមងរានានរ៤។ ចព បសកដមា រ ចកើតសងគរា ម ចៅឆន ា ១៩៧០ ចលាក េ រាចរកន ងបករមណឌ ចោធា កន ង ឋាននតសកក ជា ឧតតមចសនយបត។ ចលាក កជា អតតសសស សគលារដាបា ដមារដដរ។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

40

មនចនាេះច ើយ។ បរតរតត ការសកចនាេះ នាាឲពកយន

កមម យនសត រ េ មកកន ងរកដដមា រ កានដតចបៅច ើង

ចដើមបចេេ ការវាយបរហារ អាចមរកាាង-យនខាងតប ង។

ចព ចនាេះ ចលាក អន តតា គមតរចញចញចោរ ផទា មល ន

ថា : អាចមរកាាង មនសគា ដមា រេាសចរ ដដ នាា យន

ខាងតប ង េ មកកន ងបសកដមា រ ចបពាេះនាាចអាយដមារ ដ ង

យ តបត ច ើញទហា នដមា រ កាពងេាាងចដញ យនខាង

ចរើង ចេញពបសក ដតដររជាច ើញ យនខាងតប ង ចដើរេ

មកកន ងបសក េ ញញ8។ ចបពាេះ េ ញសយមតដមា រជារចៅ េ យន

មានេតតដតមយ េ េារាមជានេច។ សាដចនេះ ដដ នាា ឲ

មងគនត រតអាចមរកាាងមាេះ មានមត េាចពាេះចលាក អន តតា

ថា ចលាក ជា នយរន វាងនេណាស កន ង េ ញសយនចោបាយ

នង ជា សេរ ញតរនដមារមយររ ដតចលាក មវេះ នេការយ

ដងអាពការពត នននចោបាយរត។ សរថា ចតើមតចលាក

អន តតា អាេចាតរកបានថាជា ការមស ាង ររសសេ

រដាអាចមរកចៅបសកដមា រ ?

8 រព យនខាងតប ង េានន ១២. ០០០ នាក ដកនាា ចដឋយ ឧតតមចសនយ យន ចឈលា េះ Do Cao Try េ មកកន ងដារនេាពេះទ កន ងចមតត សគវ យចរៀង។ (note de bas de page - suite)

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

41

ចៅកន ង កាណតការេងចាា9 ររសឧតតមចសនយឯក សដសត

ន ដេវ រណងចដស10, អតត អេាចមរញញច ការ នង អេានាយ

ចសនាការ ននកងចោព ចមមរជាត (១៩៧២-១៩៧៥),

ចលាក បានចរៀររារ អាពបរតរតត ការ ចេនឡា រ១-រ២

មានដេខាងចបកាមចនេះ (រកដបរចបៅ ល េការ) :

ឧតតមចសនយ ន ន ចៅកន ងអា ងដម តលា ឆន ា

១៩៧០ ចលាក បានចរៀរេា បរតរតត ការសក វាយ ក ា

មយ បរឆាងនង កងរព ពកកមម យនសត ដដ ចលាក

ឲចឈលា េះ ចដឋយ គមា ន ាឱនេតតចសគេះច ើយ េ ‹រយរានេះ

ទ ាងបសង›។ បរតរតត ការសកចនាេះ មានចឈលា េះថា ចេនឡា

រ១ ចារច តើម ពចដើមដមកញញា ឆន ា ១៩៧០។ ចៅដម កញញា

ឆន ា ១៩៧១ មានបរតរតត ការសកមយចរៀត ចឈលា េះ ចេន

ឡារ២។ បរតរតត ការសកទាងពរចនាេះ េ ឧតតមចសនយ

ន ន ចលាក ជាអនកចរៀរេាផទា ចដឋយមានរានយព

ឧតតមចសនយ សគក សតសគមន។ ចេនឡា ររ នេ

ររារយ ទាងបសង នង ឮមារខាា រ ចពញបសកដមា រ ចៅដម

េ ញេបការ ឆន ា ១៩៧១។ ចគម ការេមបង នន ចេនឡារ១ នង

9 Mémoires d’une guerre oubliée par le Lieutenant Général Sosthène Fernandez, ancien Commandant en Chef et Chef d’Etat-Major Général de l’Armée nationale khmère - Edition AsieInfo. 10 ឧតតមចសនយឯក ស. ដេវ រណងចដស លាដ ងពដា ដណងចៅ នថារ ១២ មនា ឆន ា ១៩៧៥ ចដឋយមានការរងមា ព ចលាក ន ន ចបពាេះមានរានាសច ើឋាន យរធសគងគសត នចោបាយ-ចោធា សត ព ការេរចាជាមយពកដមា របកេម។ ឧតតមចសនយឯក សគក សតសគមន បតេបានដតងតតាងកន ងតា ដណងរានសចលាក។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

42

រ២ េ រចដឋេះ តារន ពាយតយ ននរដាធាន នង ចរើក ល េជាត

ពបសកសា ន ចៅ របកងកាពង ា ដដ ជា បកងកសកមាា

មយ ររសបសកដមា រ ចេើយជា ដាណាកការ ចៅកានរបកង

ចសៀមរារ (អងារ)។ ខាា ាងបានកានការ ល េចនាេះ មាន

តតាងររព ចៅ នាសនក នង ចៅេាការចៅស អណត ង។

បរតរតត ការសកចេនឡា េ រចដឋេះតារន ង នង រកា

មនឲដឋេ នេការ ាត ាងពសត ភារ ឬ ការ ត ចសបៀង ព

ន ាចពញ ចៅ កាពង ាង។

ឧតតមចសនយ ន ន បរេ ចរសកកមាចនាេះ ដ កង

ព តេ ដច ន ើម ពរកង េ កងច ម១ នង ច ម២, គមាបរ

ចដឋយ រឋចបកាេះ នង កាាច ា ើង ា។ េាននចោធាទាងអស

មាន ៥.០០០ នាក ចដើរតៗគមន តតម ល េជាតច ៦ ដដ ចៅ

ដកបរ ល េ មាន នាតេ ាឡាាងឡាយ ដដ វាមនបរចសើរចសគេះ

ចោងតតមក បេសក។ កាេសដា ររសចេនឡារ២

េ វាមានចៅកន ងកប នសករេចបសេ សារារខាា ាង េ រកឲ

រពដមា រ ចដើរេ ចបៅ កន ងដារនការពារររសមល ន ចេើយ

វាយ កាតផទត េរពដមា រជាកាណាតៗ រេចេើយ វាយោេ ង

ខាា ាងកាា ចៅច ើ កាណាតនមយៗ ចដឋយមនឲរពដមា រ អាេ

មាន រធភាព ចរៀរេា នេការនេតរេ ញញបាន ជាដឋេខាត។

ការវាយដររចនេះ េ មនបគមនដតអាេ សមាា ររពាយ ទ

ហា នដមារ េវាជា ចសេកត េ ញនាសដ ា នន សមាា រៈចោធា

ដថមចរៀត។ ចេដងថា ខាា ាងបានបរម យកពរពដមា រ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

43

បាន នេបគមររចសេ ដដ អាេចបរើ សារារេាាង ោេ ងតេ

ណាស េានន៣ដម។ បេរឋានទាងអស េមាន ត យការ

អេ ញរបមាន នង េរឲ យខាា េ។ រធេតថ ទាងឡាយ

(choses acquises) ដដ កងរពជាតដមារ មាបរងយកវា

បានច ើសមរ ម តតាងពរមាា ក សចមតេ សេន មក បតេ

ដមា រ ចសើចរវា េ ញញបាន។ ដត ចេនឡា កររា ញថា ចៅច ើស

មរ ម េមានសរធដត ទហា នយនកមម យនសត ដដ វាយ

ព ការចោសនា ររសសចមតេ សេន ថា រពដមា រ រចដឋេះ ជា

អនកវាយ កងរពសគធារណរដាដមា រ ចៅចព ចនាេះ។

២. កា ទទលមសបតវ

ររារយ ចេនឡារ២ បតេពកអនកនចោបាយ ច ើកចចារ

ជាសានរថា ចតើនរណាជាអនកររ មសបតេ ? ចលាក ន ន

, សគក សតសគមន ឬ ពកចមរញញា ការរព ចៅច ើសមរ

ម ?

ចៅកន ង កាណតការេងចាា11 ររស ឧតតមចសនយឯក

សគក សតសគមន ចលាក មនបាន ច ើកមកនោយ អាព

េាណេណាមយ ដដ រកជាកាេស ក បេ នង យរធសគ

ងគសត ដេចលាក សដសត ន ដេវ រណងចដស ចនាេះចរ។ ចលាក

បគមនដតចរៀររារអាព ដាចណើរ ននបរតរតត ការ ចៅច ើសមរ

11 The khmer Republic at War and the Final Collapse - U.S. ARMY OF MILITARY HISTORY.

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

44

ម ដតរេចណាណ េះ។ ដត េាចពាេះអនកនចោបាយដមាររចៅ ចេ

យ ច ើញថា អនកររ មសបតេ េ ចលាក ន ន ចបពាេះ

ចលាក ចៅចព ចនាេះជា អនកចរៀរេា ដនការសក កន ងឋា

នៈចលាកជា អេានាយចសនាការ ននកងចោព ចមមរ

ជាត។ ដតគមា ននរណាមយ អាេរចនាា សចលាកបានច ើយ

ចបពាេះចៅចព ចនាេះ ចលាក ជា ចមដកនាាខាា ាងមាន ក នន

រររថា។ ដត បរង សរ ញមតៈ, ចលាក ចេង ចេង នង អន តតា

ដដ ដេករដ កេានតចនាេះ កនាាគមន សចបមេេតត ច ើក

រញញា នចនាេះ មកចដឋេះបសគយ ចដឋយ ចសន ើសាឲ ចលាក Emory

Swank ភារធារ អាចមរកាាង ចៅបសកដមា ររានានចនាេះ ចអា

យចសន ើសាដ ចលាក ន ន ឲដតងតតាង អនកររ មស

បតេេាសលាស កន ងេ ញសយ យរធសគងគសត នង ក បេ

ចោធា កន ងឋានៈជា អេាចមរញញា ការ នង អេានាយ

ចសនាការ ននកងចោព ចមមរជាត ចបៅពររ ចលាក

ន ន ដដ ជា នាយករដាមងគនត ។ ចបកាយពបានេត

ពចារណាយររនត េមក ចលាក ន ន សរធេតតច វ ើតតម

សាចណើរចនាេះ។ ដត ចលាក ចសន ើចឈលា េះ ឧតតមចសនយ ឋាភានា

ងន ដតចព ជាមយគមន ចនាេះដដរ ចលាក ភារធារ កបានចសន ើ

ឲបរង សរ ញមតៈ ចសន ើចឈលា េះឧតតមចសនយ មាន កចរៀតដដរ

ចដើមប យកមក ររគមន ។ បរង បានចសន ើ ចឈលា េះ ឧតតមចសនយ

សដសត ន ដេវ រណងចដស។ ចលាក Emory Swank កយក

ចឈលា េះទ ាងពរចនាេះ ចៅរបមារចលាក ន ន ចេើយចសន ើ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

45

ដ ចលាកថា េរច វ ើការសកា ចៅច ើ េណសមបតត នង

េណេ ញរតត ឲបានមេតេត តតមដររចបរើសចរសរាចនើរ

មននងដតងតតាង អនកណាមយ។ ចបកាយពបាន ពេយ

មក អាចមរកាាង បានចសន ើចឈលា េះចលាក ស. ដេវ រណងចដស

ដដ ចេរកថាចលាក មាន េណសមបតត ជា អនកយរធសគងគសត

ជា អនករចេចកចរស ចោធា នង ជា អនក មានសមតថភាព

ដកនាានេនធានមនសស រាចបេើនជាង ឧតតមចសនយ ឋា

ភានា ងន។

៣. សមតថភាព

ររារយ ចេនឡារ២ កមានចចារជាសានរថា ចតើចលាក

ន ន ចលាក មានសមតថភាពចោធា បេរបគមន សារារ

ដកនាាសងគរា ម ដដរឬចរ ? ចតើ កងរពដមា រ អាេនង

បរកតេាាងនង កងរពយនកមម នសត បានដដរឬចរ ?

ចតើ រររសគធារណរដាដមា រ អាេមាន រធភាព បរម

កមាា ាងជាតដមារ សារារតស បរឆាងនង កមាា ាងកមម យ

នសត បានដដរឬចរ ?

អព សមតថភាពរោធា បសរលាក លន នល : មននង

នោយអាព សមតថភាពចោធា េររឭកថា ចៅដមកមាៈ

ឆន ា ១៩៧១ ចលាកមានរមា មវ នចរើង ចដឋយសគរ រលាកមរ

កា ។ រនាត រពបាន ពាបា រមារេមក កាយររស

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

46

ចលាក បាតរង នេេ នភាព ជាង ៥០%។ ចេអាេសគា ន

បានដដរថា បបាជាា ររសចលាក កអនថយខាា ាងណាសដដរ។

ដចេនេះ រមា ររសចលាកចនេះ វាអាេនងដរ អតតររសចលាក

ដតមតង ដដ នាា អនកនចោបាយដមារ ទ ាងឡាយ មាន

មនា ចៅច ើ សមតថភាពសតរញញា ររសចលាក កន ងការ

ដកនាាជាត នង សងគរា ម។

ចលាក ន ន ចលាក មនដមនជា ចោធាអារព ចនាេះ

ចរ។ មមេ ញជាប ររសចលាកពចដើម េជា ចៅបកម ដតចៅ

ចព ដដ សចមតេ សេន បរង ច វ ើររនយកេច ទមទរ

ឯករារយ ពបារាាង ចលាក បានសា បេេតត េ ច វ ើទហា ន

កន ងឋាននតរសកត ជា េរចសនយបត បរដេ។ ចបកាយពដមា រ

ររ បានឯករារយជាតររ ញររណមក កងរពជាត បាន

អនញញា តឲពកនាយទហា នបរដេ អាេេ បករមណឌ

ចោធាបាន។ ចៅចព ចនាេះ ចលាក ន ន ចលាក ក

សចបមេេតតេ បករមណឌ ចោធាចៅ។ ដត ចលាក មន

បានេ ច វ ើការសកាអារព ននមមេ ញជាច ចោធាមតងណា

ច ើយ។ ចលាក បគមនដតចរៀនចៅកដនាងច វ ើការ តតមបេរ

មមររ ដដ ចលាក បតេបានដតងតតាង ជាមយនងនាយ

ទហា នអារព ដដ ចៅចបកាមររា រចលាក ជាពចសស

ជាមយ ចលាក ស. ដេវ រណងចដស ដដ ចលាកដតងដតយក

មកច វ ើការជាមយចលាក តតាងពចលាក ជា ចមតារន ចមតត

បាតដារង រេតមកដ ចលាក មកកានមមដា ដណងជា

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

47

អេានាយចសនាការ ននកងចោព ចមមរ មនា , ចៅ

ចព ចនាេះចលាកបាន ដតងតតាង ចលាក ស. ដេវ រណងចដស

ជា អេានាយចសនាការរង។ ដតេាណេចនេះ ចតើចេអាេ

ចាតរកថាជា េាណេចមាយររសចលាក ន ន បាន

ដដរឬចរ ? បាន កថាបាន, ចរ កថាបាន ចបពាេះថា មាន

អនកដដ មនដមនជា ចោធាអារព ដតចេ អាេមាន

សមតថភាព ដកនាាសងគរា មបាន ដេោេ ង ឧតតមចសនយ

យនកមម យនសត ចឈលា េះ េ ចងវៀង ោេ រ។ តនារ ររសចលាក

ន ន មនសថ នចៅកន ង េ ញសយចោធា ររ ញសរធចនាេះ

ច ើយ, តនារ ររសចលាក េជា នយរន ដកនាា នេ

រដេតតន ររសបរជាជាតដមា រដតមតង។ កន ងេាណេចនេះឯង

ដដ អាេចចារជាសានរថា ចតើចលាក ន ន គមតមាន

កាពស សតរញញា នង ចគម េាណងបេរបគមន ដដរឬចរ

ចៅេាចពាេះមម រញញា បរឈមមម (défi) ចនេះចរ ?

អព សមតថភាព ននកងទពជាតខមែ

ដមា រ ដតងរកមល នជាពរអនកេមាាង។ េានតចនេះ វាជាការ

ចាាបាេ ចៅចព បសកមានសងគរា ម ដតវាមនបេរបគមន

ចនាេះច ើយ ចបពាេះសងគរា ម ជាកេចការអារព ដេោេ ង បតេ

មាន ការអររេតត, េវ កេវ ន នេកមាា ាងកាយ, េវ កេវ ន នេ

រចេចកចរសចោធា ចៅតតមថាន ក ននតនារ, សកា នេ

ក បេ នង យរធសគងគសតសក ចៅតតមថាន ក ននការររ

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

48

មសបតេ ។ ។ កងរពជាតដមារ េបារាាង ជាអនករយ

រចងក ើត ចៅដម េ ញេបកា ឆន ា ១៩៤៥ មានចឈលា េះថា កងចោ

ព ចមមរ មនា ដមា រ ចេើយរយ កន ងេ ញសយ េវ កេវ ន នាយ

ទហា នរង រេតដ ថាន ក នាយជាទហា នជានមពស នង

ត ជារានយ សមាា រៈចោធា បេរដររោេ ង។ ដតរនាា រ

មក បារាាង ជារនដេាាងខាា ាងនងយនកមម យនសត ចៅ

បសកយន កចេមនសេមានចព ចេលាង នង មានសមាា

រៈង រយដមា រ។ ចបកាយព សនន សរធ ចៅរបកង សសដណេ

កងរពដមា រ បានររ រានយ ជាសមាា រៈចោធា ពសេរដា

អាចមរក ដតឋានៈរានយចនាេះ វាមនបេរបគមនចនាេះច ើយ

សារារ ចរៀរេាកងរព ចអាយមានភាពរាចនើរ ដេកងរព

ចសៀម នង យន។ មកដ ឆន ា ១៩៦៣ សចមតេ សេន បរង

បរកាសឈរ ររ រានយអាចមរកាាង ទ ាងេ ញសយ ចសដា

កេច នង ចោធា។ ដតបរង មានរន ថា បរង ររ

រានយចោធា សគធារណរដាេនបរជាមានត រានស រានយ

អាចមរកាាង ចបពាេះេន ចេធានាថានង ច វ ើឲកងរពដមា រ

កាា យជា កងរពរាចនើរ នង សកតសរធ។ ចៅសមយ សងាម

រាងគសត នយម សចមតេ សេន បរង យកកងរពជាត មក

ចបរើចៅកន ង េ ញសយចសដាកេច ដដ នាាឲ ឋានៈអារព នន

កងរព ធាា កការ ញតោេ ងងខាា ាង ចបពាេះគមា នចព ចេលា បេរ

បគមន សារារេវ កេវ ន ននការរនតការសកាង នង កងវេះ

ថេ ញកា សារារច វ ើអ េឌឍង។ វាហាកជា សចមតេ សេន

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

49

បរង គមា នការយកេតតរកដឋក ដ កងរពជាត សារារ

ការពារជាត ចសគេះច ើយ ដដ ចៅចព ចនាេះ បសកដមា រ រស

ចៅដកបរ ច ា ើងសងគរា ម ខាា ាងកាា មយ។ បរដេ ជាបរង យ

ច ើញថា នចោបាយ ននអពាបកតភាព ច ាៀងចៅ ច វង

ចដឋយយក េនបរជាមានត ជារដងាកររសបរង វាជា

ដម មាាមន សារារការពារបរជាជាតបាន ចៅេាចពាេះមម

យនកមម យនសត ។

ដេបានរារារខាងច ើរេមកចេើយថា ចៅនថារ២៧ មនា

ឆន ា ១៩៧០ កងរពយនកមម យនសត បាននេកងរពដមា រ,

ចៅចព ចនាេះកងរពដមារ មាននធានមនសស នង ស

មាា រៈចោធា តេតេណាស សារារនេតរខាា ាងេ ញញ។ ពកចម

រពចយៀកកង មានរាចនឿជាកេាសថា ចេនងវាយឈន េះ

កងរពដមា រ ដតមយសបាត េរេចណាណ េះ។ ពនថារ ២៧ ដ នថារ

១៤ ចមសគ កងរពដមារ រររ ចយៀកកង ចៅបេរសមរ

ម មានឈន េះ មានចាញ ដតមនរ ាចនាេះច ើយ ដតកងរព

ដមារ ចារច តើម មវេះបគមររចសេ នង សមាា រៈចោធា បេរ

បគមន សារាររនតរររ ។ ដចេនេះ ចៅនថារ ១៤ ចមសគ

ចលាក ន ន បានសចបមេេតត សារានយ អាចមរកាាង

ដតគមា នេចមា ើយចសគេះ រេតដ នថារ ២២ ចមសគ ជានថាដដ

ដមារ ចសន ើសាជាថា។ ចរើរមកដ នថារ២៧ ចមសគ ចរើរ អាចម

រកាាង សចបមេ ត រានយដ កងរពដមា រ ចេើយដករញច

ន សមាា រៈចោធាចារបាេ មកដ បសកដមា រ។ ព នថារ ១៤

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

50

ចមសគ មកដ នថារ ២៧ ចមសគ ជារយៈចព មយ ដដ

កងរពដមារ ច វ ើេមាាងនងរកេតតសរធសគ ចបពាេះមវេះស

មាា រៈ បេរោេ ង ចៅេាចពាេះកងរពចយៀកកង បរដឋរ

អាេរាចនើរ នង មានការពចសគ។ ចលាក Nicolas Lang

អនកនពនធបារាាងដសសមាន ក បានសរចសរថា : យេរនដមា រ

រ េ វាយខាា ាង បរករចដឋយ ចសេកត កាា ហាន នង

សរាយរករាយ ជាកដសតង។

េាណារអារមាណចនេះឯង វាជារកេតត ននកងរពដមា រ ចៅ

ចព ចនាេះ។ ដត ចសេកត កាា ហាន ចនាេះ វាមនបេរបគមន

ច ើយ ចៅច ើសមរ ម។ ដេោេ ង ចៅច ើ សមរ ម ចេន

ឡារ២ ទ ាង ចលាក ន ន , ចមរញញា ការកងឯកភាពន

មយៗ នង ទហា នដមារ ទ ាងឡាយ មវេះ នេការពចសគ នង

សមតថភាពរចេចកចរសសក បេរបគមន ដដ នាាឲធាា ក

ចៅកន ង ក បេខាា ាង ដដ ជាក បេរយបស រាត

សារារវាយយកឈន េះសបតេ។

ឧតតមចសនយ យនខាងតប ង Do Cao Try នោយបបារ

េន គមន (collègue) អាចមរកាាង គមតថា កងរពដមារ មន

អាេស នង ការវាយបរហារ ររសពកចយៀកកង បានជា

ដឋេខាត។ សាដចនេះ វាយពការពត ច ើសមរ ម

ទ ាងឡាយ េការនេតរដមា រ មានចាញពត ដតកមានឈន េះ

ចនាេះដដរ ដេោេ ងចៅសមរ ម បសកសគា ង, របកងកាពត,

ន ាបាសត, បកងកាពងចាម, ការការពារបកង ន ាចពញ ។ ។

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

51

ដដ អាេឲ កងរពដមា រ បរឈរមមរ នង រពកមម យ

នសត យន រេតដ ចៅ ៥ ឆន ា, រឯ រពដមា របកេម េ ញញ ដដ

អតចកាងកាា ងថាខាា ាងពដក ដតររជាមយយន បានដត

មយសបាត េ រេចណាណ េះ។ បតេដងថា រពជាតដមា រ ដឋកអាេ

ចដឋយសគរចមរញញប ការ បបារឲដឋកអេ បរេ ឲពកដមារ

បកេម ចៅកន ង េានត របងររបងមជាត នង សនត ភាព

ដត េណរកសកមម យនសត ដមា រ យករយរានេះចនេះ សារារ

សមាា ររណាត រនដមារ ដដ នាាឲ បរជាជាតដមារ បាតនេ

កមាា ាងជាត សារាររររ នងការវាយបរហារ កងរព

យន ចៅឆន ា ១៩៧៨។ ចរើដមា រមាេះ យ ច ើញថា រររ

សគធារណរដាដមា រ ជាអនកចាញ ពកដមារបកេម េេរយ

ច ើញដដរថា រណាត រនដមា រមយនេរ ជាអនករងចបគមេះនង

នចោបាយយនកមម យនសត ចៅចបកាមការដកនាា ររស

រររកមព ជាបរជារចតយយ។ រយៈចព រ ឆន ា កន ងសនត

ភាពដមារបកេម ច វ ើឲបរជារនដមា រ សគា រ ចបេើនជាង រយៈ

ចព បបាាឆន ា កន ងសងគរា មតស ររស សគធារណរដាដមា រ

បរឆាងនង យនឈលា នពាន ចៅចរៀត។

រសចកត សនន ដឋា ន

ចេនឡារ២ ជាររារយ ជាកដសត ង ននសមរកមាមយ ដត

មនដមនជា ការចាញសងគរា ម ររសកងរពជាតដមារ

បរឆាងនងយនកមម យនសត ចនាេះចរ។ ដត ចេនឡារ២

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

52

បានររា ញ នេដដនកាណត ននសមតថភាព ននរររ

សគធារណរដាដមា រ ជាអនកដកនាា ននសងគរា មតស ង នង

រដេតតន ចដើមប រត រ រររនចោបាយផទត េការ នង សងាម

សកត មង។ ចដើមប មានចជាេរយ កន ងចរសកកមាចនេះ

អនកដកនាា បតេមានរាចនឿ ថាចតើងកងរពដមា រ េាាង

ចដើមបអវ ? េាាងបរចោរនអវ ? ទ ដតអនកតស មាន

រាចនឿសន ចរើរអនកទាងចនាេះ ច ើកកាាច ា ើង បាញសបតេ

មានបរសរធភាព, ចរើរកងរពជាត កាា យជាកងរព

រដេតត មនដមន កងរពសារារសឈន េាាងចរ។ កន ង

នយចនេះចេើយ ដដ សងគរា ម ចបរើកមាា ាងអាេ បតេពង

ពាកោេ ងរតសន រ ចៅច ើនចោបាយ ចបពាេះថា សងគរា ម

ចបរើកមាា ាងអាេ មានចគម រាណងនង វាយដចណត ើមយក

មកេ ញញ នេរកដដដ ខាា ាង វាយយកចៅកានការចៅ

ចេើយ ចេើយរាផទា ញឲសនយ នេកមាា ាងបរយរធររសសបតេ រ

ឯ នចោបាយ េ ញញ បតេច វ ើសងគរា មនចោបាយ មានចគម

រាណងនង ទកទញរកេតតបរជាព រដា ឲមានការគមា

បរពសាណាកបរជាព រដា ចេើយនងច វ ើសបតេ ឲកាា យជាស

បតេ ររស បរជាព រដាដតមតង នង ឲបរជាព រដា េ រម

ទ ាងបសង ចៅកន ងដាចណើរ ននរដេតតន រត ររររនចោបាយ

នង ច វ ើកា ដណរារងសងាមជាត។

រររសគធារណរដាដមា រ ចៅចព ចនាេះ េាាង បរឆាងនង

សបតេ យនកមម យនសត ជាអនកឈលា នពានរកដដមា រង

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

53

នង បរឆាងនង រធកមម យនសត ង។ ចៅចព ចនាេះ ស

ងគរា ម ចៅបសកយន ពកយនខាងចរើង កាពងដតឈន េះស

ងគរា ម នចោបាយ ចបពាេះ សេរដាអាចមរក កាពងេរចា

ដកមល នថយពចយៀកណាម ដតមនទនឈន េះ សងគរា ម

ចោធា ចៅច ើយ ចបពាេះចេមនទន វាយយកយនខាង

តប ងបាន។ តតមការពចសគ ររសកងរពេន នតវាា ន

ចៅចព ច វ ើសងគរា ម ជាមយកងរពកមម នសត េន ចេ

ពនយ រកជាចមចរៀន ដ អនកច វ ើសងគរា មបរឆាងនងពក

កមម យនសតថា : កន ងសងគរា ម ពកកមម យនសត ចបរើនដ ច វង

ង នង នដសគត ាងង សារារនេខាា ាង។ នដច វង េសងគរា ម

នចោបាយ រឯនដសគត ាង េ ញញ េសងគរា មកមាា ាងអាេ។ កង

រពេននតវាា នចាញសងគរា មកងរពេនកមម យនសត ចបពាេះ

មល ន មនសេយកេតតរកដឋកនង សងគរា មនចោបាយ

ចដឋយសគរ អាងថាមល ន មានកមាា ាងអាេចបេើន ច ើពក

កមម យនសត ដដ រកឲពកកមម យនសត ដតមាន កឯង ច វ ើស

ងគរា មនចោបាយ ទកទញេតតបរជាព រដា នង មត

អនតរជាត ឲគមាបរការតស ររសចេ។ ជាឧទេរណ ចៅ

បសកយន ចៅចព ណា អាចមរកាាង វាយបរហារខាា ាង តតម

បេរមចាបាយ យនកមម យនសត ដតងដតចសន ើ ជារនាា ន

ឲមាន សនន សរធ រកដាចណាេះបសគយរញញា តតម សនត េ ញ ។ ការ

ចសន ើចនេះ វាបគមនដតជា ក បេ ចដើមបរកេាចណញចព វាលា

ទព បបវតត សាសតសត សាហកាល សរចសរ ចដឋយ ឧរ ចៅ សរា

១៤ មនា ២០១៨

54

នង ចដើមប ររា ញដ មតអនតរជាតថា មល នជាអនកសនត

ភាពនយម ដតរេចណាណ េះ។

ចៅបសកដមា រ ចបកាយព ររារយ ចេនឡារ២ ពក កមម យ

នសត ច វ ើការចោសនា បេរដររោេ ង ចដើមបរងខ េដ

កតានភាព នេកងរពជាតដមា រ ថាជា កងរពគមា ន

សមតថភាព នង កាសគករាត ចៅច ើសមរ ម។ ចគម

រាណង ររសពកកមម យនសត វាមានរយរានេះ េថា ចបកាយ

ពចេនឡារ២ មក មានចកើតរចមាា េះ រវាង ពកអនកដកនាា

កងរព នង ពកអនកនចោបាយ ដ ងមានចសេកត

រកេតតគមន ចៅេ ញញចៅមក។ មាខ ង ចចារបរកាន ដ មាខ ង

ចរៀត ចេើយចៅេ ញញចៅមក មនចេេះេរចសគេះ។ ដមា រភាេ

ចបេើន ដ ងមាន ការរកេតត ច ើកងរព នង អនកនចោ

បាយ។ កនទហា ន ដ ងរកេតត ច ើចមររសមល ន, ចម

រញញប ការសកចៅច ើសមរ ម ដ ងរកេតត ច ើអេាចម

រញញប ការកងរព, កងឯកភាពនមយៗ ដ ងរកេតតគមន

ចៅចព ច វ ើបរតរតត ការសករម។ ចៅររញចរ េ

កតានភាព ររសចលាក ន ន ផទា ធាា កេេះដ កា

រ ញតទររាត ដដ នាាឲរេេះពា ដ តនមា ននរររ

សគធារណរដាដមា រ ដតមតង។ ដចេនេះ នដច វង នង នដសគត ា វាមន

បានរមគមន នេខាា ាងយនកមម យនសត ចនាេះចរ ដថមទាង វានេ

គមន ចៅេ ញញចៅមក ដថមចរៀត៕