ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

35
Qwφιertyuiopasdfghjklzxερυ υξnmηqσwωψerβνtyuςiopasdρf ghjklzxcvbnmqwertyuiopasdf ghjklzxcvbnφγιmλιqπςπζαwωe τrtνyuτioρνμpκaλsdfghςjklz xcvλοπbnαmqwertyuiopasdfgh jklzxcvbnmσγqwφertyuioσδφp γρaηsόρωυdfghjργklαz xcvbnβφδγωmζqwertλκο θξyuiύασφdfghjklzxcvbnmqwe rtyuiopaβsdfghjk lzxcεrυtγyεuνiιoαpasdfghjk lzxcηvbnασφδmqwertασδyuiop asdfασδφγθμκxcvυξσφbnmσφγq wθeξτσδφrtyuφγςοιopaασδφsd fghjklzxcvασδφbnγμ,mqwerty ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΕΥΡΩΠΗ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ 2014

Upload: -

Post on 02-Feb-2016

239 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

Qw ertyuiopasdfghjklzx nmφι ερυυξ ηq w er tyu iopasd fghjklzxcvbσ ωψ βν ς ρnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbn mφγι

q w e rt yu io p a sλι πςπζα ω τ ν τ ρνμ κ λdfgh jklzxcv bn mqwertyuiopasς λοπ αdfghjklzxcvbnm qw ertyuio pσγ φ σδφ

a s dfghj kl zγρ η όρωυ ργ α

xcvbn m qwert βφδγω ζ λκοyui dfghjklzxcvbnmqwertyuiθξ ύασφ

opa sdfghjkβ

lzxc r t y u i o pasdfghjklzxc vbε υ γ ε ν ι α ηn mqwert yuiopasdfασφδ ασδ ασδφγ

xcv bnm qw e rtθμκ υξσφ σφγ θ ξτσδφyu opa sdfghjklzxcvφγςοι ασδφ ασδφbn ,mqwertyuiopasdfg bγμ ασργκοϊτnmqwerty uiopas dfghjklzσδφγ σδφγx cvbnmqwertyuio pσδδγσφγ βκσλπasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdγαε

lzxcvbnmqwertyuiopasdfghjkορ αερ

ΚΕΙΜΕΝΑΓΙΑ ΤΟΜΑΘΗΜΑΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

–ΕΥΡΩΠΗ , ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

,ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

2014

Page 2: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Παπούλιας Κάρολος, Η Ευρώπη σήμερα (ομιλία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο)....................................3Θεοδωρόπουλου Τάκη, Ο Δον Kιχώτης στις Bρυξέλλες.......................................................................6Jonathan Jones Ευρώπη, Χτίζοντας μια κοινότητα πολιτισμού................................................................8Κρανιδιώτης Γιάννος, Προκλήσεις και ευκαιρίες.................................................................................10Φραγκουδάκη Άννα, Η ελληνική ταυτότητα και η ευρωπαϊκή της διάσταση........................................12Ζαμπούκας Ανδρέας, Η μάχη της Ευρώπης χάθηκε στα σχολεία της...................................................14Ιωακειμίδης Παύλος , Η πολιτιστική μας ταυτότητα διαβατήριο για την Ευρώπη................................16Γ. Μπαμπινιώτη Για μια ποιοτική βίωση τής Ενωμένης Ευρώπης..............................................19Δημόπουλος Κων/νος, Η Ευρώπη και ο πολιτισμός.............................................................................21Φραγκουδάκη Άννα, Η Ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος.............................................................23Kαραϊσκάκη Τασούλα, Και Δύση και Ανατολή...................................................................................25Μάριο Βάργκας Λιόσα, Γιατί υπερασπίζομαι τη Δύση..........................................................................26

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 2

Page 3: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

, ( ΠαπούλιαςΚάρολος ΗΕυρώπησήμερα ομιλία στο Ευρωπαϊκό).Κοινοβούλιο

Κύριε Πρόεδρε, κύριοι Βουλευτές,Σας ευχαριστώ πολύ για τη δυνατότητα που μου δίνετε να μιλήσω για το μέλλον της

Ευρώπης από αυτό εδώ το βήμα, που εκπροσωπεί τον δημοκρατικότερο θεσμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Ευρωκοινοβούλιο, λόγω της άμεσης εκλογής των μελών του, έχει τη μέγιστη δυνατή νομιμοποίηση από τους Ευρωπαίους πολίτες και την καθαρότερη εντολή να εκφράσει τις αγωνίες και τους προβληματισμούς τους. Πιστεύω ότι ο θεσμικός ρόλος του θα ενισχύεται, όσο θα προχωρά η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Και έχω την πεποίθηση ότι η εξέλιξη αυτή αποτελεί την φυσιολογική πορεία του πολιτικού μας πολιτισμού, ιδίως σε καιρούς, κατά τους οποίους ο Ευρωπαίος πολίτης αισθάνεται ανασφάλεια για το μέλλον του και, πολλές φορές, απόσταση από τα κέντρα των αποφάσεων.

Θα ήθελα να ξεκινήσω με μια προσωπική παρατήρηση: Ανήκοντας στη γενιά που δοκιμάστηκε από το ναζισμό, διατηρώ έντονο το βίωμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό το βίωμα καθόρισε την έναρξη της ευρωπαϊκής πορείας, μίας ιστορικής διαδικασίας που είχε τα χαρακτηριστικά ενός σχεδίου ειρήνης. Μέσα από τα συντρίμμια του πολέμου γεννήθηκε η ελπίδα και το όραμα της συναδέλφωσης των λαών της Ευρώπης. Πρόκειται για μία ιστορική κατάκτηση που αποτελεί παράδειγμα σταθερότητας στο παγκόσμιο σύστημα. Η υλοποίηση του ευρωπαϊκού οράματος, εκκρεμής ακόμη, επηρεάζεται, μοιραία, από τη διεθνή πολιτική και οικονομική πραγματικότητα. Η παγκοσμιοποίηση, ο μονοπολικός κόσμος, η ανάπτυξη των νέων οικονομιών, η μετακίνηση πληθυσμών, η επιρροή εξωθεσμικών κέντρων στη διαμόρφωση των πολιτικών αποφάσεων, η ασύμμετρη απειλή της διεθνούς τρομοκρατίας, τα προβλήματα του περιβάλλοντος συνδυασμένα με ενεργειακή ανασφάλεια, συνθέτουν ένα πολύπλοκο και ταχύτατα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον που δημιουργεί προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Προετοιμάζοντας την ομιλία που εκφωνώ σήμερα, περιηγήθηκα στον ηλεκτρονικό διάλογο των Ευρωπαίων πολιτών που γίνεται στον διαδικτυακό τόπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διάβασα ενδιαφέρουσες απόψεις, νέων κυρίως ανθρώπων, που ζουν σε διαφορετικές χώρες αλλά κατέχονται από τις ίδιες αγωνίες. Το συμπέρασμα που έβγαλα από αυτή την περιήγηση είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται σήμερα να επιστρέψει στις αρχές του ευρωπαϊκού διαφωτισμού που ενέπνευσαν το ξεκίνημά της. Η ελευθερία, η ισότητα και ο ανθρωπισμός είναι τα υψηλά ιδανικά που καθόρισαν το περιεχόμενο της ευρωπαϊκής ιδέας και που σήμερα θα πρέπει να νοηματοδοτηθούν ξανά. Η ελευθερία είναι πλέον μία έννοια που εξετάζεται σε συνάρτηση με εκείνη της ασφάλειας. Ο Ευρωπαίος πολίτης, και όσοι ζουν στον ευρωπαϊκό χώρο, δεν θέλουν να αισθάνονται απειλούμενοι σε έναν κόσμο που δοκιμάζεται από τη διεθνή τρομοκρατία, ταυτόχρονα όμως απορρίπτουν εκπτώσεις στην προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και των προσωπικών ελευθεριών. Υπερασπιζόμαστε το δόγμα <ασφάλεια και ελευθερία> όχι <ασφάλεια αντί ελευθερίας>. Η ισότητα ορίζεται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με το πρίσμα, από το οποίο βλέπει κανείς τον κόσμο. Οι μετανάστες ζητούν ισότιμη μεταχείριση με τους πολίτες των χωρών υποδοχής τους και κάποιες φορές το αίτημά τους προσλαμβάνει δραματικές διαστάσεις. Οι άνεργοι ζητούν ίσες ευκαιρίες στην δυνατότητα μιας ζωής με αξιοπρέπεια. Και οι άνθρωποι που ζουν στη φτώχεια διεκδικούν την ίδια πρόσβαση στην υγεία και στην παιδεία με εκείνους που έχουν υψηλότερα

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 3

Page 4: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

εισοδήματα. Ο ανθρωπισμός, λοιπόν, είναι εκείνη η αρχή του ευρωπαϊκού διαφωτισμού η οποία στις μέρες μας αναδεικνύεται σε μέγα ζητούμενο των ευρωπαϊκών κοινωνιών αλλά και σε μέγα διακύβευμα για τις ευρωπαϊκές ηγεσίες.Πώς όμως νοηματοδοτείται ο ανθρωπισμός; Από την πολύχρονη πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάποια διδάγματα είναι ήδη ιστορικές αλήθειες: Ανάπτυξη χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη είναι κενό γράμμα, ευημερία των αριθμών χωρίς ευημερία των ανθρώπων είναι απλώς μία αντίφαση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διανύει σήμερα περίοδο περισυλλογής. Θα έλεγα ότι αυτή η περίοδος οφείλει να είναι κυρίως μία διαδικασία συλλογικής αυτογνωσίας, ένας δρόμος που, αν τον ακολουθήσουμε με συνέπεια και ειλικρίνεια, θα οδηγηθούμε στον βαθύτερο προορισμό και την ουσία της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γιατί το ερώτημα που πραγματικά πρέπει να μας απασχολήσει δεν είναι τεχνοκρατικό, αλλά φιλοσοφικό: Ποια Ευρώπη θέλουμε; Για ποιον κόσμο αγωνιζόμαστε; Ποιο είναι το όραμα που προσπαθούμε να υλοποιήσουμε; Και το όραμα αυτό είναι ουτοπία ή ρεαλιστική επιδίωξη; Υπάρχουν σοβαροί λόγοι για να είμαστε αισιόδοξοι. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αποδείξει την ιστορική αντοχή της αλλά και προσήλωση στους στόχους της. Συχνά παρατηρούνται καθυστερήσεις, άλλοτε παλινωδίες, κάποιες φορές κόπωση αλλά η πορεία είναι συνεχής, πηγαίνει μπροστά και δεν ανακόπτεται. Και το σημαντικότερο: Οι Ευρωπαίοι πολίτες, παρά τις όποιες απογοητεύσεις, εξακολουθούν να επενδύουν τις προσδοκίες τους για μια καλύτερη ζωή και έναν καλύτερο κόσμο στην ευρωπαϊκή ιδέα. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Κυρίες και κύριοι Βουλευτές, Η πραγματικότητα σήμερα σε μεγάλο μέρος της Ένωσης είναι δύσκολη. Παρά τον αγώνα εναντίον της ανεργίας, οι μικρές επιτυχίες δεν είναι αρκετές για την αντιμετώπιση του μεγάλου αυτού προβλήματος. Αντί να αυξάνονται οι θέσεις εργασίας, ανεβαίνουν σε αρκετές χώρες οι δείκτες της ανεργίας και των υποαπασχολούμενων. Αντί να αποκτούν μεγαλύτερη κοινωνική προστασία οι ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, δημιουργούνται όλο και μεγαλύτερες στρατιές αποκλεισμένων. Αντί να αναβαθμίζεται η ποιότητα ζωής για όλους, βαθαίνουν οι διαχωριστικές γραμμές σε κοινωνίες δύο τρίτων. Οι αγρότες ανησυχούν, οι νέοι άνθρωποι αγωνιούν για μια θέση εργασίας, έπειτα για το ενδεχόμενο απόλυσής τους και αναζήτησης άλλης δουλειάς, στο τέλος για τη σύνταξη και την ασφάλισή τους, οι εργαζόμενοι για μεταφορά των θέσεών τους εκτός Ευρώπης. Το χειρότερο είναι ότι έχει αναπτυχθεί μία βαθιά δυσπιστία των κοινωνιών απέναντι στα κέντρα λήψεως αποφάσεων. Η αιτία είναι προφανής: Υπάρχει σοβαρή κρίση εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών και των θεωρητικών των εργασιακών σχέσεων, υπάρχει έντονη κοινωνική ανασφάλεια. Γεγονός είναι ότι καμία στρατηγική ανάπτυξης δεν πρόκειται να έχει αποτέλεσμα εάν δεν είναι ανθρωποκεντρική, δεν ξεκινά από την αρχή της προστασίας των αδυνάτων και δεν προσλαμβάνει την διεθνή πραγματικότητα σαν χώρο, όπου η λειτουργία της αγοράς δεν θα είναι ο μοναδικός ρυθμιστικός παράγοντας. Εάν δεν επενδύει στην αναβάθμιση της ποιότητας της παιδείας, την έρευνα και τις προκλήσεις των νέων τεχνολογιών. Δεν πρόκειται για πολιτικό ρομαντισμό. Πρόκειται για σεβασμό των αρχών, πάνω στις οποίες χτίστηκε το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, των αρχών της ισότητας και της αλληλεγγύης. Πρόκειται ακόμη για πολιτικό ρεαλισμό γιατί έχει ήδη φανεί, όχι μία φορά αλλά πολλές, ότι, όταν εντείνεται η συλλογική ανασφάλεια, όταν βαθαίνουν οι ανισότητες και οι αποκλεισμοί, εκδηλώνονται με ακραίο

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 4

Page 5: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

τρόπο και απρόβλεπτες συνέπειες οι κοινωνικές εντάσεις. Όπως έχει δείξει η ιστορική πείρα, μπορεί τότε να δημιουργούνται επικίνδυνες δυναμικές εκτός του πολιτικού συστήματος. Οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν περάσει από διάφορες φάσεις κυρίαρχων οικονομικών θεωριών, όποτε όμως δεν ακούστηκε η φωνή του λαού, οι εντάσεις και οι ανατροπές σάρωσαν και θεωρίες και θεωρητικούς. Το ευρωπαϊκό μέλλον θα διαμορφωθεί από τους Ευρωπαίους πολίτες και θα εξαρτηθεί από τη δική τους συμμετοχή στα κοινά. Και αυτό είναι και αναγκαίο και ευκταίο σε μια δημοκρατία. Ο Θουκυδίδης στον ‘Επιτάφιο’ του Περικλή περιγράφει με διαχρονική ακρίβεια τη σημασία του ενεργού πολίτη για τη Δημοκρατία. «Μόνοι γαρ τον τε μηδέν των δε μετέχοντα ουκ απράγμονα αλλ’ αχρείον νομίζομεν». Πέρασαν αιώνες από τότε, όμως ο ενεργός πολίτης παραμένει η αρχή και το τέλος του ορισμού της πορείας μας για μια Ευρώπη με παγκόσμια αποστολή. Για μια Ευρώπη που θα είναι όχι μόνο προπύργιο της Δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και πρότυπο του δικαιώματος στην εργασία, της ανάπτυξης, της κοινωνικής συνοχής. Για μια Ευρωπαϊκή Ένωση που θα είναι υπερδύναμη ανθρωπισμού. Και ο χώρος που βρίσκομαι σήμερα, το Ευρωκοινοβούλιο, έχει την υψηλή ευθύνη να κάνει τη φωνή του πολίτη να ακούγεται όσο δυνατότερα και όσο ψηλότερα γίνεται. Σας ευχαριστώ πολύ.

. « » Ομιλία τουΠροέδρου της Δημοκρατίας κ ΚάρολουΠαπούλια στο ΕυρωπαϊκόΚοινοβούλιο με θέμα για μια ανθρωποκεντρική Ευρώπη

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 5

Page 6: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

, K B Θεοδωρόπουλου Τάκη ΟΔον ιχώτης στις ρυξέλλεςΣε ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Άλεφ, στην «Aναζήτηση του Aβερρόη» ο Xόρχε

Λουίς Mπόρχες εμφανίζει τον Άραβα γιατρό και σχολιαστή του Aριστοτέλη να προσπαθεί να καταλάβει δύο λέξεις οι οποίες δεν έχουν αντίστοιχο ούτε στη γλώσσα του ούτε στον πολιτισμό του. Eίναι οι λέξεις «τραγωδία» και «κωμωδία».

Αξίζει να παρακολουθήσουμε τη συνέχεια. Το ίδιο εκείνο βράδυ, λέει ο Μπόρχες, ο Αβερρόης ήταν καλεσμένος στο σπίτι ενός φίλου του κορανιστή μαζί με κάτι Άραβες εμπόρους, οι οποίοι άρχισαν να αφηγούνται τα διάφορα αξιοθαύμαστα που είχαν συναντήσει στα ταξίδια τους. Στην Κίνα, είπαν, υπάρχουν κάτι σπίτια χτισμένα από βαμμένο ξύλο που μέσα τους κατοικεί ένα πλήθος ανθρώπων χωρισμένο στα δύο. Οι μισοί κάθονται γύρω γύρω σε κάτι κερκίδες και οι άλλοι μισοί στο κέντρο επιδίδονται σε διάφορες περίεργες δραστηριότητες: μονομαχούν με ξύλινα σπαθιά, τους κλείνουν φυλακή, αλλά πουθενά δεν υπάρχουν κελιά, τους βλέπεις να πεθαίνουν κι αμέσως μετά στέκονται ολοζώντανοι μπροστά στα μάτια σου.

«Πρόκειται περί τρελών», σχολιάζει ο κορανιστής. «Όχι», του απαντάει ο έμπορος: «Οι άνθρωποι αυτοί αναπαριστούν μια ιστορία», φράση που φαίνεται πως δεν τον πείθει, αφού ο ίδιος επισημαίνει ότι για να αφηγηθείς μια ιστορία δεν χρειάζονται τόσες πολλές φωνές, μία μόνο φτάνει. Και κάπως έτσι το διήγημα οδηγείται προς το τέλος του και ο Αβερρόης στη λύση του αινίγματος που τον απασχολεί από την παραμονή.

Έχοντας πρώτη φορά στη ζωή του ακούσει για θέατρο και για την επί σκηνής αναπαράσταση της ύπαρξης αισθάνεται ότι μπορεί επιτέλους να καταλάβει τι εννοεί ο Αριστοτέλης με τις δύο αυτές λέξεις που τον ταλαιπωρούσαν από την παραμονή. Και σημειώνει με τη λεπτεπίλεπτη καλλιγραφία του: «τραγωδία» λοιπόν είναι η εξύμνηση των σημαντικών ανθρώπινων πράξεων και «κωμωδία» ο οικτιρμός της ποταπότητάς τους.

H τελευταία όμως λέξη ανήκει στον Μπόρχες και στα δικά του συμπεράσματα: ο Αβερρόης, λέει ο συγγραφέας, εγκλωβισμένος όπως ήταν στον πολιτισμό του Ισλάμ, δεν μπόρεσε να καταλάβει τι εννοούσε ο Αριστοτέλης όταν μιλούσε για την «τραγωδία» και την «κωμωδία». Ας μου συγχωρεθεί η παράφραση, όμως πιστεύω ότι δεν πρόδωσα το νόημα του γοητευτικού αυτού διηγήματος του μεγάλου Αργεντινού, ο οποίος με αυτήν την ιστορία εντοπίζει, σαν να δουλεύει με μικροσκόπιο, αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το «κύτταρο του ευρωπαϊκού πολιτισμού».

Ο Αβερρόης είχε διαβάσει τον Αριστοτέλη, όπως και πριν απ' αυτόν ο Αβικέννας είχε διαβάσει τον Πλάτωνα. Όμως, παρ' όλα αυτά, ο Αβερρόης δεν μπορούσε να κατανοήσει την έννοια του «τραγικού», για τον απλούστατο λόγο ότι στον πολιτισμό του δεν υπήρχε η έννοια της αναπαράστασης, και γι' αυτόν τον λόγο οι Άραβες δεν διάβασαν ούτε είδαν ποτέ τον Ευριπίδη, όπως και ουδέποτε είδαν την τέχνη του Φειδία ή του Πραξιτέλη.

Και ίσως να μην είναι τυχαίο ότι από αυτό το μερίδιο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που δεν κατάλαβαν οι Άραβες και δεν βγήκε ποτέ από τα ευρωπαϊκά σύνορα, από την τέχνη και όχι από τη φιλοσοφία, γεννήθηκε η Αναγέννηση και από εκεί ο σύγχρονος ευρωπαϊκός πολιτισμός. Και σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι αυτό που δεν κατάλαβε ο Αβερρόης το κατάλαβε πάρα πολύ καλά ένας μονόχειρ Ισπανός ονόματι Μιγκέλ ντε Θερβάντες, ο οποίος δημιούργησε το κατ' εξοχήν ευρωπαϊκό λογοτεχνικό είδος, το μυθιστόρημα. Αυτός, σε αντίθεση με τον Αβερρόη, ήταν Ευρωπαίος.

Προς τι η όλη φασαρία θα μου πείτε; Τι νόημα μπορεί να έχει σήμερα η επίκληση ενός Άραβα σοφού, τον οποίον μετατρέπει σε ήρωα μιας μυθοπλασίας ένας συγγραφέας για να επισημάνει τις διαφορές ανάμεσα σε δύο πολιτισμούς; Γιατί να μη γίνουμε ρεαλιστές, λίγο παραπάνω ρεαλιστές ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 6

Page 7: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

απ' όσο ήδη είμαστε και να καταλάβουμε ότι η σημερινή Ευρώπη δεν έχει καμία σχέση ούτε με την Ευρώπη του Θερβάντες ούτε βέβαια με την Ευρώπη του Πραξιτέλη και του Ραφαήλου, ότι ο Πολωνός υδραυλικός και η Τουρκία είναι προβλήματα του παρόντος, τα οποία σίγουρα δεν μπορούμε να τα λύσουμε με φιλολογικές αναγωγές στον Δον Κιχώτη και στην Αναγέννηση;

Μα εκεί ακριβώς είναι το πρόβλημα θα σας απαντήσω. Γιατί αν η Ευρώπη του Θερβάντες μπορεί ακόμη να ενδιαφέρει τους Ευρωπαίους - και όχι μόνον - του 21ου αιώνα είναι γιατί εξακολουθεί να επισημαίνει ότι υπάρχει μια διάσταση της ύπαρξης, η οποία υπερβαίνει το όποιο πρόβλημα θέτει ο Πολωνός υδραυλικός και η ένταξη της Τουρκίας στην Ένωση, όπως υπερβαίνει και την όποια λύση στα προβλήματα αυτά δώσουν οι Ευρωκράτες των Βρυξελλών και των συναντήσεων κορυφής.

Κι αυτή η διάσταση, την οποία μας κληροδότησαν οι Έλληνες και επανενεργοποιούν για λογαριασμό της σύγχρονης εποχής η Αναγέννηση και ο Δον Κιχώτης, είναι που ορίζει και το ευρωπαϊκό πολιτιστικό κύτταρο. Κι είναι αυτή η διάσταση που υπερβαίνει και την όποια πολιτική, ιδεολογική ή ακόμη και θρησκευτική ένταξη του ατόμου που επέτρεψε στην Ευρώπη να φθάσει έως εδώ που έφθασε και της επιτρέπει ακόμη και σήμερα να αποτελεί μια περιοχή ελευθερίας μέσα σ' έναν κόσμο που βυθίζεται στην ανελευθερία της θεοκρατίας, είτε αυτή λέγεται Ισλάμ είτε «παγκόσμια δημοκρατική επανάσταση» α λα Μπους.

Είναι η πίστη στην ποιότητα της ανθρώπινης δημιουργίας. Την ιερότητά της τη διασφαλίζουν τα μουσεία, οι βιβλιοθήκες και μια παιδεία η οποία, παρά τα καίρια χτυπήματα που της έχει επιφέρει η τεχνολογία, εξακολουθεί να κρατάει τις ανθρωπιστικές της αντιστάσεις. Και αν υπάρχει μια ευρωπαϊκή πολιτική, μόνο γύρω από αυτήν τη διάσταση μπορεί να οργανωθεί.

Εν κατακλείδι. Το πρόβλημα δεν είναι αν η Ευρώπη, ύστερα από δεκαπέντε χρόνια θα δεχθεί την Τουρκία ως τριακοστό ή τριακοστό πέμπτο μέλος της. Το πρόβλημα είναι αν αυτή η Ευρώπη θα έχει ακόμη συνείδηση των πολιτιστικών της ορίων Και βέβαια, αυτήν τη συνείδηση δεν μπορούν να την καλλιεργήσουν οι Ευρωκράτες, οι οποίοι σήμερα διαχειρίζονται τις τύχες της. Μάλλον προς τον Δον Κιχώτη πρέπει να στραφούμε. εφ. ΤΑ ΝΕΑ , 08/10/2005

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 7

Page 8: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

Jonathan Jones Ευρώπη, χτίζοντας μια κοινότητα πολιτισμούΤο όνειρο της ευρωπαϊκής πολιτικής ένωσης περνάει τις πιο σκοτεινές μέρες του. Οι

ευρωσκεπτικιστές λένε πως δικαιώθηκαν και είναι ρεαλιστές - τίποτα όμως δεν είναι λιγότερο πραγματικό από την ψευδαίσθηση ότι οποιοδήποτε ευρωπαϊκό έθνος, λιγότερο απ' όλα το βρετανικό, μπορεί να διεκδικήσει μιαν εσωστρεφή, μοναχική ιστορία έξω από τη μεγάλη αφήγηση της ηπείρου. Για πάνω από 1.000 χρόνια, η Ευρώπη χτίζει μια κοινή κουλτούρα.

Η πρώτη ευρωπαϊκή ένωση αποκάλεσε τον εαυτό της «Χριστιανοσύνη» και από τον 11ο αιώνα δημιούργησε ένα κοινό στυλ τέχνης, αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας που ξεπέρασε τα σύνορα των νεογέννητων κρατών. Η γοτθική αρχιτεκτονική εξακτινώθηκε από την πηγή της στη Γαλλία κι έφτασε παντού. Οι στενόκαρδες ιστορίες της εθνικής πολιτικής μας, που οι ευρωσκεπτικιστές βλέπουν σαν την πραγματική εθνική μας ιστορία, είναι πολύ βαρετές σε σύγκριση με τη ζωντανή ακόμα δόξα της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ιστορίας μας.

Η επόμενη πολιτιστική επανάσταση της Ευρώπης, η Αναγέννηση, ήταν ακόμα πιο κοσμοπολίτικη. Ευρωπαίοι διανοούμενοι ανακάλυψαν, τον 15ο και τον 16ο αιώνα, την χαμένη κλασική ελληνορωμαϊκή κληρονομιά μας. Η Αναγέννηση απλώθηκε σαν πυρκαγιά σ' όλη την ήπειρο. Στο Αββαείο του Γουεστμίνστερ, ένας Φλωρεντινός γλύπτης, ο Πιέτρο Τοριτζάνο, έβαλε χρυσά παιδάκια στον τάφο του Ερρίκου του 7ου, ενώ, στην άλλη άκρη της Ευρώπης, ο Ούγγρος βασιλιάς Ματίας Κορβίνους δέχτηκε, σαν δώρο από τη Φλωρεντία, μια προτομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ενας ταξιδευτής σαν τον Ερασμο μπορούσε να πάει από τη Ρώμη στη Βασιλεία και στο Λονδίνο, και παντού να βρει φίλους που καταλάβαιναν τα αστεία του. Ο πίνακας που τα συνοψίζει όλα είναι το αριστούργημα του Τισιανού, «Η αρπαγή της Ευρώπης» - ένα όραμα του μύθου που έδωσε στην Ευρώπη το όνομά της, ζωγραφισμένο στη Βενετία για τον βασιλιά της Ισπανίας.

Η Ε.Ε. δεν καταφέρνει να αντλήσει από τη ζωτικότητα της κοινής ευρωπαϊκής μας ιστορίας. Γιατί δεν αξιοποιούμε περισσότερο την πολιτιστική ενότητα της Ευρώπης; Ισως γιατί το ίδιο το κρασί του Βάκχου που μπορεί να μας ενθουσιάσει για την κοινή μας ταυτότητα είναι επικίνδυνο. Μια εκθείαση των ευρωπαϊκών αισθητικών επιτευγμάτων θα έπρεπε, για λόγους ακριβείας, να περιλάβει και τη μουσουλμανική κληρονομιά, που έχει αλληλεπιδράσει με τις χριστιανικές και κλασικές πηγές της ευρωπαϊκής κουλτούρας από τα πρώιμα μεσαιωνικά χρόνια.

Κάτω από τις αιματηρές διχόνοιες του ευρωπαϊκού παρελθόντος, τις συγκρούσεις της Μεταρρύθμισης και την άνοδο του εθνικισμού, η ήπειρος έκτιζε συνεχώς μια μυστική κοινότητα πολιτισμού. Για κάθε διαιρετική πολιτική δύναμη στην ευρωπαϊκή ιστορία υπήρχε μια ενωτική πολιτιστική δύναμη.

Όλα τα ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά κινήματα, που σήμερα τα τιμούμε στα μουσεία μας και στις αίθουσες συναυλιών, είναι αυτό ακριβώς, ευρωπαϊκά. Το μπαρόκ και το ροκοκό, οι νεοκλασικές και ρομαντικές εξεγέρσεις, ο ρεαλισμός του 19ου αιώνα και ο μοντερνισμός την αυγή του 20ού - όλα συνέδεσαν καλλιτέχνες και διανοούμενους απ' όλη την Ευρώπη. Η ιστορία της κοινής ευρωπαϊκής κουλτούρας δεν τελείωσε ούτε με τη μόδα της εθνικής συγκρότησης τον 19ο αιώνα, γιατί και ο εθνικισμός ο ίδιος είναι μια κοινή ευρωπαϊκή ιδέα - η ρομαντική αγάπη για την τοπιογραφική τέχνη και ποίηση απλωνόταν από τη μια πρωτεύουσα στην άλλη με την ίδια ορμή που οι κλασικοί μύθοι μεταφράζονταν σ' όλη την αναγεννησιακή Ευρώπη. Σήμερα, αυτή η κοινή κουλτούρα μπορεί να βρίσκεται στο κατώφλι του μεγαλύτερου επιτεύγματός της από τον καιρό του Κοπέρνικου, αν ο γιγαντιαίος Επιταχυντής Σωματιδίων του Cern οδηγήσει σε μια μεγαλειώδη ανακάλυψη.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 8

Page 9: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

Κάποια στιγμή, οι Ευρωπαίοι που πιστεύουν σε μια κοινή ταυτότητα πρέπει να υψώσουν τη φωνή τους και να υποστηρίξουν τον μοναδικό πλούτο και τους ανοιχτούς ορίζοντες της κουλτούρας μας - την «πολλαπλότητα μέσα στην ενότητα». Στη Βρετανία, το Συμβούλιο Τεχνών κάνει καμπάνια για να συγκεντρωθούν χρήματα ώστε να μπορέσει να μείνει στη χώρα ένας πίνακας του Μπρύγκελ. Γιατί; Γιατί είναι κληρονομιά μας. Γιατί είμαστε Ευρωπαίοι.

Αν ο ευρωσκεπτικισμός ξεκινούσε αφήνοντας να φύγουν όλοι οι Μπρύγκελ και όλοι οι Τισιανοί, καθιστώντας την Εθνική Πινακοθήκη μας μια αίθουσα με αγγλικά πορτρέτα του 18ου αιώνα, η βλακεία του θα φαινόταν ξεκάθαρα. Δεν είναι ιδεαλισμός να πιστεύεις στην Ευρώπη ούτε είναι μια γραφειοκρατική αφαίρεση. Αν βλέπεις την ιστορία με τα ζωντανά της χρώματα, βλέπεις πόσο βαθιά Ευρωπαίοι είμαστε και πόσο βαθιές είναι οι ρίζες της κοινής μας ταυτότητας.*Ο Τζόναθαν Τζόουνς είναι τεχνοκριτικός στον Guardian.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 9

Page 10: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

, Κρανιδιώτης Γιάννος Προκλήσεις και ευκαιρίες

Ζούμε σ' έναν ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο, που χαρακτηρίζεται από τις εντεινόμενες τάσεις της παγκοσμιοποίησης και ολοκλήρωσης οικονομικής, επικοινωνιακής, πολιτιστικής, αλλά και από τάσεις πολιτικού κατακερματισμού σ' ορισμένες περιοχές της υφηλίου. Οι τάσεις αυτές δημιουργούν ένα νέο διεθνές περιβάλλον, με νέους κινδύνους, απειλές, προκλήσεις, ευκαιρίες και δυνατότητες. Η παγκοσμιοποίηση ως δυναμική διαδικασία, εξαφανίζει παραδοσιακά σύνορα, καταργεί αποστάσεις, εξουδετερώνει εθνικούς φραγμούς, περιορίζει δραστικά την ικανότητα των κυβερνήσεων να δρουν από μόνες τους.

Από πολιτική άποψη, στη νέα αυτή πραγματικότητα διαμορφώνονται τουλάχιστον τρεις διακεκριμένες ομάδες κρατών: Πρώτον, τα παραδοσιακά άναρχα κράτη, στα οποία η εσωτερική πολιτική και θεσμική συγκρότηση και νομιμοποίηση, πάσχουν. Πρόκειται για πολλά κράτη της Αφρικής όπου οι εσωτερικές, εθνικές, φυλετικές συγκρούσεις πολλαπλασιάζονται γιατί απουσιάζει η κεντρική νομιμοποιημένη εξουσία. Δεύτερον, τα παραδοσιακά εθνικιστικά κράτη, που έχουν πετύχει κάποια στοιχειώδη εσωτερική συγκρότηση, αλλά έχουν καθυστερημένα ανακαλύψει τη γοητεία των εθνικιστικών συνθημάτων του δέκατου ένατου αιώνα. Κύριο σύνθημά τους και σχεδόν μοναδική τους επίκληση, η αξία του εδάφους ως συστατικού στοιχείου της κρατικής συγκρότησης. Τρίτον, τα σύγχρονα κράτη που έχουν προχωρήσει στην κατανόηση της νέας πραγματικότητας, των τεχνολογικών, επικοινωνιακών, οικονομικών αλληλεξαρτήσεων του παγκοσμιοποιημένου συστήματος.

Στην νέα πραγματικότητα η ισχύς και οι δυνατότητες επιρροής μιας χώρας δεν προσδιορίζονται κυρίως ή μόνο από τους παραδοσιακούς συντελεστές ισχύος, όπως π.χ. μέγεθος ενόπλων δυνάμεων, και δεν οριοθετείται από το έδαφος. Το έδαφος έχασε τη σημασία του. Οριοθετείται από άλλους συντελεστές, όπως: Πρώτον, από την οικονομική επιφάνεια, οικονομική ισχύ μιας χώρας από την ικανότητά της να συμμετέχει στο διεθνές εμπόριο και τις επενδυτικές δραστηριότητες. Δεύτερον, από την τεχνολογική και επικοινωνιακή της ανάπτυξη και την ικανότητά της να μετέχει στα διεθνή δίκτυα επικοινωνίας και επιρροής. Όπως έχει πρόσφατα λεχθεί, αυτός που ελέγχει τη ροή των πληροφοριών, ελέγχει τις δυνατότητες επιρροής. Τρίτον, από το απόθεμα της γνώσης που συλλογικά διαθέτει. Ο αναπτυγμένος κόσμος είναι και γίνεται, ολοένα και περισσότερο, κόσμος και κοινωνία της γνώσης. Τέταρτον, από τη θεσμική συμμετοχή στα διάφορα σχήματα ολοκλήρωσης που συνιστούν τα κέντρα διαμόρφωσης πολιτικής και λήψης αποφάσεων. Συνιστούν ερείσματα και αφετηρίες μεγιστοποίησης της επιρροής και ισχύος.

Οι νέες αυτές πραγματικότητες αναδεικνύουν νέες γεωπολιτικές συντεταγμένες. Η Ελλάδα είτε το θέλουμε είτε όχι, βρίσκεται αντιμέτωπη με τη ραγδαία εξελισσόμενη πραγματικότητα. Αλλά αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, η Ελλάδα ανήκει ανάμεσα στις 25 περισσότερο αναπτυγμένες χώρες από ένα σύνολο 180 χωρών περίπου της υφηλίου. Ανήκει επίσης, ως πλήρες θεσμικό μέλος, σε όλα τα σχήματα περιφερειακής ολοκλήρωσης και κυρίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση που συνιστά το περισσότερο φιλόδοξο εγχείρημα πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης. Ανήκει δηλαδή στην τρίτη κατηγορία κρατών, αλλά που έχει την ιστορική ιδιομορφία να βρίσκεται σε περιοχή και να γειτνιάζει με χώρες που ανήκουν στις δύο άλλες κατηγορίες.

Αυτό σημαίνει ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική είναι υποχρεωμένη να επιχειρεί μια νέα σύνθεση για: Πρώτον, την ισχυροποίηση της χώρας στο νέο διεθνές, παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, με την αξιοποίηση των συντελεστών ισχύος και επιρροής. Δεύτερον, την αντιμετώπιση, ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 10

Page 11: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

διαχείριση και τελικά επίλυση των προβλημάτων που εγείρουν χώρες του περιβάλλοντος, και κυρίως η Τουρκία, αλλά και την αντιμετώπιση των νέων απειλών και κινδύνων (οικολογικών καταστροφών, παράνομης μετανάστευσης, πυρηνικών ατυχημάτων, ναρκωτικών, παράνομη διακίνηση χρήματος κ.λπ.). Τρίτον, τη διεύρυνση της παρουσίας και συμμετοχής της χώρας στο παγκόσμιο σύστημα.

Σύμφωνα με την ανάλυση αυτή είναι σαφές ότι, χωρίς να εγκαταλείπουμε κανέναν από τους στόχους μας, η νέα σύνθεση της εξωτερικής μας πολιτικής, με προοπτική τον εικοστό πρώτο αιώνα και αφετηρία τη νέα πραγματικότητα, θα πρέπει να περικλείει ως θεμελιακούς στόχους: (α) Τη βαθύτερη ενσωμάτωση της χώρας στους οργανισμούς ολοκλήρωσης και ειδικότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τη διασφάλιση των δυνατοτήτων άσκησης επιρροής. Αυτό συνεπάγεται, πρωτίστως, τη συμμετοχή της χώρας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ). Ωστόσο, οφείλω να τονίσω ότι η συμμετοχή στην ΟΝΕ συνιστά μια πτυχή μόνο των ευρύτερων στοχεύσεών μας για την Ευρωπαϊκή Ενοποίηση. Οφείλουμε να φέρουμε την κοινωνία και την πολιτική στο επίκεντρο της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης. (β) Την προώθηση των διαπεριφερειακών μορφών ολοκλήρωσης στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης και, ως μακροχρόνιο στόχο, την ενσωμάτωση της περιοχής αυτής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. (γ) Την εντατικοποίηση της συμμετοχής της χώρας σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς. (δ) Τον εμπλουτισμό της εξωτερικής πολιτικής με εντονότερο οικονομικό, εμπορικό και τεχνολογικό περιεχόμενο. (ε) Τον σχεδιασμό της πολιτικής με προσανατολισμό στο μέλλον με την αποδοχή της πραγματικότητας ότι η Ελλάδα συνιστά αλληλεξάρτητο στοιχείο της παγκοσμιοποίησης του συστήματος οικονομικών και πολιτικών σχέσεων και όχι νησί ξεκομμένο από την πραγματικότητα. Η ελληνική εξωτερική πολιτική θα έχει συνεπώς ως «μέσα» υποστήριξης εκτός από τα παραδοσιακά (ένοπλες δυνάμεις, κ.λπ.): * Τη θεσμική παρουσία της χώρας στους θεσμούς ολοκλήρωσης. * Την ισχυρή οικονομία, τεχνολογία, γνώση. * Τις διαδικασίες διαδικτύωσης και περιφερειακής συνεργασίας.

Η νέα σύνθεση της εξωτερικής μας πολιτικής αποβλέπει στο να ισχυροποιήσει την Ελλάδα, να την εφοδιάσει με νέα μέσα, δυνατότητες και δεξιότητες για την επίτευξη των στόχων μας. Ήδη, στα τελευταία χρόνια, η θέση μας στη διεθνή κλίμακα ισχύος και επιρροής έχει ενισχυθεί εντυπωσιακά. Αρκεί να μνημονεύσω μόνο τη διασφάλιση της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την αποδοχή των θέσεών μας στο τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λουξεμβούργου. Δεν θέλω να αναφερθώ εδώ σήμερα εκτεταμένα στο πρόβλημα «Τουρκία». Απλώς θέλω μόνο να τονίσω ότι βλέπουμε την Τουρκία ως χώρα που θα θέλαμε να ενσωματωθεί στην ευρύτερη ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική και στο σύστημα περιφερειακής συνεργασίας και σταθερότητας. Αλλά η Τουρκία θα πρέπει να κατακτήσει τον ευρωπαϊκό και περιφερειακό της ρόλο. Και για κάτι τέτοιο, θα πρέπει να αποδεχθεί τα κριτήρια και τις αρχές που διέπουν και οριοθετούν το ευρωπαϊκό πολιτικό και πολιτιστικό σύστημα.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 11

Page 12: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

, ΦραγκουδάκηΆννα Η ελληνική ταυτότητακαι η ευρωπαϊκή της διάσταση

Μια έρευνα που έγινε το 1996 σε αντιπροσωπευτικό εθνικό δείγμα εκπαιδευτικών του α/θμιου σχολείου έδειξε πως οι δάσκαλοι/ες έχουν δυσκολία να προσδιορίσουν την ευρωπαϊκή διάσταση της ταυτότητάς τους. Έτσι στην ερώτηση εάν το επίθετο «Ευρωπαίοι» ταιριάζει στους Έλληνες «πολύ, λίγο ή καθόλου», 28% των δασκάλων απαντούν ότι ταιριάζει «πολύ», 67% «λίγο» και 5% «καθόλου». Τα δύο τρίτα των Ελλήνων δασκάλων θεωρούν τους Έλληνες «λίγο» Ευρωπαίους.

Μαζί με πολλά άλλα δεδομένα σε αυτή την έρευνα, οι παραπάνω απαντήσεις δείχνουν ότι οι δάσκαλοι ταυτίζουν την έννοια Ευρώπη με τη δυτική βιομηχανική ζώνη αυτής της ηπείρου και δεν περιλαμβάνει στο μυαλό τους αυτή η «Ευρώπη» ούτε τους λεγόμενους νότιους λαούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, π.χ. τους Πορτογάλους ή τους Ιρλανδούς, ούτε τους βόρειους αλλά ανατολικούς λαούς της, π.χ. τους Σλοβάκους ή τους Πολωνούς. Με άλλα λόγια στις απαντήσεις κρύβεται το στερεότυπο για τη δήθεν ανωτερότητα του δυτικού βιομηχανικού πολιτισμού σε σχέση με την Ανατολή και τον Νότο.

Από την άλλη μεριά αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία για μια πολύ σημαντική επαγγελματική κατηγορία Ελλήνων πολιτών, καθώς ασκεί μακρόχρονη και έντονη επίδραση στις νέες γενιές, είναι η δυσκολία των μελών της να αυτοπροσδιορισθούν εθνικά σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε να περιέχει τη θέση που ανήκει σ' αυτούς και τους μαθητές τους σε αυτήν.

Μέρος της δυσκολίας αυτοπροσδιορισμού οφείλεται στην εθνική ταυτότητα που καλλιεργεί το σχολείο και τα βιβλία του, αναπαράγοντας την εθνικιστική ρητορεία του 19ου αιώνα για το «θαύμα» της αρχαίας ελληνικής κουλτούρας που χάρισε τον πολιτισμό στον «κόσμο», την ορθοδοξία που αποτελεί το σημαντικότερο μέρος της εθνικής ταυτότητας, την Ελλάδα σαν να μην εξελίσσεται στην ιστορία και το ελληνικό έθνος σαν αιώνια οντότητα.

Η αναπαραγωγή από τα σχολικά βιβλία της εθνικιστικής ιδεολογίας του 19ου αιώνα θεωρείται ότι ακολουθεί την παράδοση. Η παράδοση όμως δεν είναι μία στην ιστορία του ελληνικού κράτους.

Τη στραμμένη προς το αρχαίο παρελθόν και καταδικαστική του πολιτισμικού παρόντος ιδεολογία, που προσπάθησε να αποδείξει την κατευθείαν σχέση συγγένειας του ελληνικού έθνους με την αρχαιότητα σβήνοντας όλα τα σημάδια της ιστορίας από τα τοπωνύμια, τα κτίσματα και τα οικογενειακά ονόματα, τη λαϊκή κουλτούρα, την καταδίκασαν ο ελληνικός διαφωτισμός και το κίνημα του δημοτικισμού, που ανέδειξαν τη μεγάλη παιδαγωγική αξία της αρχαιότητας ως πολιτισμικής πηγής για να οδηγήσει στη θετική αξιολόγηση του παρόντος και να ανοίξει δρόμους δημιουργίας για το μέλλον. Υπερασπίστηκαν την ομιλούμενη γλώσσα και καταδίκασαν τη θαυμαστική ενατένιση του παρελθόντος και κάθε τάση μίμησής του ως πολιτισμικά στείρα και πολιτικά αντιδραστική.

Γιατί σήμερα να ακολουθούν τα σχολικά βιβλία τη μία παράδοση της θαυμαστικής ενατένισης του παρελθόντος; Γιατί να μαθαίνουν στα παιδιά μας ότι εμείς οι Έλληνες έχουμε πολιτισμικές ιδιότητες ίδιες και αναλλοίωτες από την πιο μακρινή αρχαιότητα και μας χαρακτηρίζει έντονη «αντοχή» στις πολιτισμικές επιδράσεις, άρα δεν έχουμε υποστεί επιδράσεις από την αρχαία εποχή;

Γιατί να μη λένε στα παιδιά τα βιβλία σύμφωνα με την άλλη παράδοση ότι ο πολιτισμός μας σήμερα ένας υψηλής αξίας πολιτισμός, γιατί ανήκει στη μεγάλη ιστορική διάρκεια. Έχει ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 12

Page 13: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

αλληλεπιδράσεις με τους αρχαιότερους πολιτισμούς της Μεσογείου και τον εβραϊκό πολιτισμό, έχει βαθιά πολιτισμική σχέση με την παγκόσμιου κύρους κλασική αρχαιότητα, αλληλεπιδράσεις και στοιχεία του ρωμαϊκού πολιτισμού, στοιχεία από τον λαμπρό αραβικό πολιτισμό, που ανέπτυξε τα μαθηματικά και διέσωσε τον Αριστοτέλη, στοιχεία από τον βυζαντινό πολιτισμό, πολλά στοιχεία από την περίοδο άνθησης του πολιτισμού της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, κι ακόμα στοιχεία ιταλικά, σλαβικά, αρμενικά και επίδραση από τις μεγάλες ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης.

Αν παρουσιάζαμε στα παιδιά μας τον ελληνικό πολιτισμό ως προϊόν της ιστορίας και των κοινωνικών εξελίξεων, θα τους προσφέραμε πολλά. Θα τα οπλίζαμε με μια εθνική ταυτότητα πολύτιμη. Θα ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να είναι συγχρόνως ανεκτική και ανοιχτή στο μέλλον. Θα χωρούσε με ευκολία την ευρωπαϊκή ταυτότητα δίπλα στην εθνική, και μάλιστα με τρόπο κριτικό ώστε να γίνουν οι νέες γενιές συνδιαμορφώτριες μιας καλύτερης ευρωπαϊκής ταυτότητας του μέλλοντος.

Αν παρουσίαζαν τα σχολικά βιβλία τον σημερινό ελληνικό πολιτισμό όπως ιστορικά είναι, θα του αναγνώριζαν πολλά στοιχεία για να εμπλουτίσουν την ευρωπαϊκή ταυτότητα βελτιώνοντάς την. Την πολιτισμική μεσογειακή αξία της λιτότητας που συμβολίζουν αιώνες σκληρής εργασίας σε συνθήκες άγονες και άνυδρες. Την όσο ποτέ άλλοτε αναγκαία αξία της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης, που έχει εκθρέψει η μακριά πολιτική παράδοση της άρνησης υποταγής σε κάθε δεσποτισμό. Τη μεγάλη αξία της γέφυρας ανάμεσα σε πολιτισμούς και της επιλογής από τις παραδόσεις, που αποτελεί η προσχώρηση στον ορθολογισμό, με ένα μικρό ανατολικό παράθυρο πάντοτε ανοιχτό στο άγνωστο και στη φαντασία.

Αντί γι' αυτά μεταδίδουμε στις νέες γενιές τη βεβαιότητα ότι η εθνική τους ταυτότητα είναι κατώτερη των άλλων ευρωπαϊκών λαών, παρουσιάζοντάς την «καθαρή» από επιδράσεις και μοναδικής σπουδαιότητας επειδή είναι η χωρίς διακοπές κατευθείαν συνέχεια της κλασικής αρχαιότητας. Καθώς ο μύθος αναιρείται από την καθημερινή πραγματικότητα, όπου οι Έλληνες π.χ. χορεύουμε ζεϊμπέκικο και όχι πυρρίχιο και συμβαίνουν άλλα πολλά πασίγνωστα, αυτό που διδάσκουν τα βιβλία είναι να κρύβουμε από την Ευρώπη το κομμάτι του κατώτερου ανατολικού εθνικού εαυτού μας, παρουσιάζοντας τον πολιτισμό μας ελληνικό επειδή είναι ορθόδοξος, και σε αντίφαση με αυτό σαν να είναι αιώνια σταματημένος σε κάποια όχθη αρχαίου ποταμού που δεν υπάρχει πια. Η Άννα Φραγκουδάκη είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 13

Page 14: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

, .Ζαμπούκας Ανδρέας Ημάχη της Ευρώπης χάθηκε στα σχολεία τηςΌλες οι μεγάλες μάχες κερδίζονται και χάνονται στα σχολεία. Από κει ξεκινούν όλα, και τα

καλά και τα άσχημα. Πάντα φέρνω στο μυαλό μου τη φράση του Ουέλινγκτον ότι «στα τερέν του Ήτον κερδήθηκε η μάχη του Βατερλό» και γίνομαι ακόμα πιο βέβαιος για τους μεγάλους νικητές αυτού του κόσμου.

Η διαδικασία του εξανθρωπισμού του «φυσικού» ανθρώπου, για μένα είναι ξεκάθαρη. Με την αγωγή, την οποιαδήποτε αγωγή, μπαίνει στην καλλιέργεια, πλάθοντας τη συνείδησή του. Αυτή είναι που ρυθμίζει την ευθύνη του ατόμου απέναντι στον εαυτό του και στους άλλους. Αυτή τον κάνει τελικά πολίτη και επαγγελματία και μαθητή και καταναλωτή και οτιδήποτε άλλο χρειάζεται για να σταθεί στον χώρο δυνατός και αξιοπρεπής. Διαφορετικά, περιφέρεται χαμένος στην ανωριμότητα και δέσμιος των αναγκών του.

Έτσι κι ο Ευρωπαίος έμεινε στα χαρτιά και στις ιδέες μας. Από τα πρώτα χρόνια της ΕΟΚ ως σήμερα, που η κατάσταση έγινε πολύπλοκη, στήθηκαν μηχανισμοί, θεσμοί, κοινό νόμισμα αλλά το σημαντικότερο δεν προχώρησε: η ευρωπαϊκή συνείδηση. Όλα αυτά που σκέφτηκαν οι διανοούμενοι της Ευρώπης στο ξεκίνημά της, οι τεχνοκράτες τα πέταξαν στα σκουπίδια, προτάσσοντας την αντίληψή τους για περισσότερη οικονομία και τεχνολογία.

Φτάσαμε λοιπόν τώρα, στα όρια των αντοχών μας, αποθεώνοντας την καχυποψία και την έλλειψη επικοινωνίας. Πώς να δεχτεί ο Σουηδός ότι ο Κύπριος είναι «συμπολίτης» του, όταν δεν είναι βέβαιος ότι η Κύπρος ανήκει στην Ευρώπη ή στη Μέση Ανατολή; Πώς να αισθανθεί ο Ολλανδός ότι έχει κοινά στοιχεία με τον Ιταλό της Σαρδηνίας;

Αλλά το ωραίο είναι πως ολόκληρο το θεσμικό και οικονομικό πλαίσιο της Ευρωπαικής Ένωσης επικαλείται συνεχώς αξίες, όπως αλληλεγγύη, σεβασμός δικαιωμάτων και υπερεθνικές συνεννοήσεις. Αναρωτιέμαι πού μπορεί να στηριχθεί η οποιαδήποτε ανθρωπιστική αρχή, όταν δεν τίθενται οι γερές βάσεις της καλλιέργειας των συνειδήσεων. Πού λειτούργησαν μηχανισμοί αξιών, χωρίς ανθρώπους με κοινή παιδεία και μελλοντικούς πολιτιστικούς προσανατολισμούς;

Είναι σαφές πια ότι η Ευρώπη δεν έχει πολύ δρόμο μπροστά της, αν δεν προχωρήσει σε μια πολιτιστική και εκπαιδευτική επανάσταση. Σίγουρα δεν είναι εύκολο αλλά, από την άλλη, πόσο εφικτό ήταν στο 19ο αιώνα να ενώσεις τις χιλιάδες φυλές και τα μικρά κρατίδια, για να σου προκύψει το έθνος-κράτος; Για όσους δεν το έχουν καταλάβει, οι περισσότερες χώρες ενώθηκαν σε κρατικές οντότητες με οδηγό κάποια κυρίαρχη εθνική ιδεολογία και με συστηματική εθνική εκπαίδευση, για δεκαετίες.

Φυσικά, δεν θα πρότεινα ποτέ ένα τέτοιο ευρωπαϊκό «κατασκεύασμα» όπως το παραπάνω παράδειγμα, αλλά κάτι καλύτερο. Άλλωστε, εδώ έχουμε να κάνουμε με τελείως διαφορετικές συνθήκες σε επίπεδα μόρφωσης, επικοινωνίας, οικονομίας και πολιτικής. Για πρώτη φορά δίνονται απεριόριστες δυνατότητες σε θεσμούς και μηχανισμούς εκδημοκρατισμού, στην περίπτωση που τολμήσουμε να ενώσουμε την Ευρώπη.

Η σημαντικότερη κίνηση όμως, είναι η ίδρυση του ευρωπαϊκού σχολείου. Η κοινή ευρωπαϊκή ιστορία, η λογοτεχνία, οι ευρωπαϊκές τέχνες, η καθημερινή διαδικτυακή επικοινωνία των σχολείων, οι πυκνές ανταλλαγές μορφωτικών προγραμμάτων και επισκέψεων, τα προγράμματα Comenius και Erasmus, η λειτουργία ευρωπαϊκών δικτύων επικοινωνίας για νέους, η ίδρυση κέντρου ευρωπαϊκού κινηματογράφου και ένα φιλόδοξο σχέδιο γλωσσομάθειας, είναι προτάσεις που θα έχτιζαν την ευρωπαϊκή συνείδηση της νέας γενιάς και θα έκαναν πιο εύκολο τον διάλογο για τους μεγαλύτερους.ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 14

Page 15: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

Όλα τα παραπάνω είναι πια αναγκαιότητες κι όποιος ονειρεύεται «εθνική κυριαρχία» και κλειστές κοινότητες, ας μάθει ξεκάθαρα πέντε βασικές αλήθειες: 1. Ευρώπη χωρίς Ευρωπαίους δεν γίνεται. Η μεθοδική ευρωπαϊκή παιδεία θα φτιάξει τον μελλοντικό Ευρωπαίο, που αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει 2. Οι πολιτιστικές ταυτότητες δεν χάνονται από τις μεγάλες ενώσεις αλλά από τη διάβρωση των συνειδήσεων 3. Σε μερικές δεκαετίες, το να είσαι μοναχικός Έλληνας σε έναν κόσμο συνασπισμών θα μοιάζει ανέκδοτο. 4. Αν είσαι στ΄ αλήθεια περήφανος για τον πολιτισμό σου, συνέχισέ τον, μέσα σε μια μεγάλη Ευρώπη, ξεκινώντας από την ελληνική παιδεία του ευρωπαϊκού σου σχολείου. 5. Ο μόχθος της ζωής μας βρίσκεται στην πολιτεία μας περισσότερο και όχι σ΄αυτό που κάποιοι μας έπεισαν ότι είναι πατρίδα μας. Η ευρωπαϊκή εκπαίδευση θα μας δώσει τη δημοκρατική κοινότητα για να ζήσουμε καλύτερα.

Αργήσαμε πολύ όμως, κι εδώ που φτάσαμε δεν είμαι σίγουρος αν υπάρχουν περιθώρια. Μαζί με το ευρώ έπρεπε να ξεκινήσει κι ο μηχανισμός της ευρωπαϊκής συνείδησης. Χάθηκε ήδη μια μεγάλη μάχη! Ίσως όμως και να μην κερδήθηκε ακόμα ο πόλεμος...

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 15

Page 16: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

, ΙωακειμίδηςΠαύλος Ηπολιτιστική μας ταυτότητα διαβατήριο για τηνΕυρώπη

Η Ευρωπαϊκή Ένωση όχι μόνο δεν συνιστά απειλή, αλλά ακριβώς το αντίθετο: αντιπροσωπεύει τη μοναδική ευκαιρία, την ευκαιρία που ουδέποτε είχε η χώρα για την εμπέδωση, ανάδειξη και προβολή της πολιτιστικής της ταυτότητας, των αξιών και αρχών δηλαδή που συνθέτουν το πολιτιστικό μας μόρφωμα. Όσοι ισχυρίζονται το αντίθετο, όσοι δηλαδή διατείνονται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και η συμμετοχή μας σ' αυτήν αντιπροσωπεύει «απειλή», ή δεν γνωρίζουν καθόλου την Ένωση και τις πολιτικές, φιλοσοφία και εσωτερική διαλεκτική της ή κινούνται από αλλότρια κίνητρα και σκοπιμότητες. Είτε έτσι είτε αλλιώς, είτε δηλαδή οφείλονται σε πλήρη άγνοια είτε σε σκοπιμότητα, οι ισχυρισμοί αυτοί είναι επιεικώς απαράδεκτοι. Καλλιεργούν φοβίες, ανασφάλειες και τελικά ένα αντι-ευρωπαϊκό αίσθημα σε μερίδα του πληθυσμού, τη στιγμή ακριβώς που η Ελλάδα επιτυγχάνει τους βασικούς στόχους της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με πρωταρχικό την είσοδό της, ως πλήρες και ισότιμο μέλος, στην ομάδα των πλέον ισχυρών κρατών-μελών, στην ομάδα δηλαδή των χωρών-μελών του ενιαίου νομίσματος ευρώ.

Θα είχε κολοσσιαίο ενδιαφέρον και γι' αυτό προσκαλούμε και προκαλούμε οποιονδήποτε να αναφέρει συγκεκριμένα ποια ρύθμιση, πράξη ή παράλειψη, δήλωση ή εκδήλωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνιστά απειλή στην πολιτιστική μας ταυτότητα. Να αναφέρει ποια πτυχή της πολιτιστικής μας ταυτότητας αλλοιώθηκε ή υπέφερε ως αποτέλεσμα της συμμετοχής μας στην ενοποιητική διαδικασία. Να αναφέρει συγκεκριμένες περιπτώσεις, όχι ρητορικές αυθαιρεσίες και «λόγια, λόγια, λόγια...». Γιατί η πραγματικότητα είναι σαφώς διαφορετική. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρει μία μοναδική ευκαιρία για την ανάδειξη και προβολή της πολιτιστικής μας ταυτότητας. Μία ευκαιρία που ουδέποτε στο παρελθόν είχε η Ελλάδα. Ας δούμε κάπως συνοπτικά πώς διαμορφώνεται η ενωσιακή πραγματικότητα.

Σύμφωνα με τις Συνθήκες, η Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστά νέα φάση στη «διαδικασία της ολοένα στενότερης ένωσης των λαών της Ευρώπης» (άρθ. 1 Συνθήκης Ευρωπαϊκής Ένωσης - ΣΕΕ). Η Ένωση βασίζεται όμως σε συγκεκριμένες αρχές, μία από τις οποίες που ρητά διατυπώνεται στη Συνθήκη είναι ότι «η Ένωση σέβεται την εθνική ταυτότητα των κρατών-μελών της» (άρθ. 6 ΣΕΕ). Η Ένωση όμως βασίζεται και σε ορισμένες άλλες αρχές και ειδικότερα της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών και του κράτους δικαίου, αρχές που (θεωρείται ότι) είναι κοινές σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. (άρθ. 6 ΣΕΕ).

Σε γενικότερο επίπεδο, η Ένωση στηρίζεται στην έννοια της «κοινότητας», έννοια που έχει πνευματικό περιεχόμενο και πηγαίνει πέρα από την απλή ματεριαλιστική αντίληψη της ζωής. Το κανονιστικό όμως πλαίσιο της Ε.Ε. συμπληρώνεται με τις ειδικότερες ρυθμίσεις της Συνθήκης (άρθ. 151 ΣΕΕ) για τον πολιτισμό, που δεν αφήνουν κανένα απολύτως περιθώριο για παρεξηγήσεις και καλλιέργεια ψυχολογικών συνδρόμων φοβίας, ανασφάλειας και απειλών. Ειδικότερα, οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις προβλέπουν: (i) ότι η Ένωση συμβάλλει στην ανάπτυξη του πολιτισμού των κρατών-μελών της. Στόχος δηλαδή της πολιτιστικής πολιτικής της Ε.Ε. δεν είναι να προβάλλει κάποιο μονολιθικό, αφημένο, μυθικό «Ευρωπαϊκό πολιτιστικό μόρφωμα», αλλά τους επιμέρους πολιτισμούς των κρατών-μελών που συγκροτούν την Ένωση και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Στους πολιτισμούς αυτούς συγκαταλέγεται βέβαια και ο ελληνικός πολιτισμός, μέρος του οποίου αποτελεί η Ορθοδοξία. ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 16

Page 17: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

(ii) στη διαδικασία διαμόρφωσης και υλοποίησης της πολιτιστικής της πολιτικής, η Συνθήκη ρητά προβλέπει ότι η Ένωση σέβεται «την εθνική και περιφερειακή πολυμορφία» των πολιτισμών της (άρθ. 151, 1 ΣΕΕ). (iii) αλλά και όταν η Ένωση αναλαμβάνει δράσεις στα πλαίσια άλλων κοινών πολιτικών ή διατάξεων (εκτός απ' αυτές για τον πολιτισμό) και πάλι είναι υποχρεωμένη «να σέβεται και να προωθεί την πολυμορφία των πολιτισμών της» (άρθρ. 151, 4 ΣΕΕ). Το κανονιστικό πλαίσιο της Ένωσης είναι συνεπώς σαφές. Η Ενωση δεν στηρίζεται στην αντίληψη ότι υπάρχει ένα μονολιθικό, ενιαίο, ομοιόμορφο ευρωπαϊκό πολιτιστικό μόρφωμα. Στηρίζεται στη θέση ότι υπάρχουν διαφορετικά εθνικά και περιφερειακά πολιτιστικά συστήματα, τα οποία οφείλει να σέβεται και, ακόμη περισσότερο, να αναδεικνύει και να προβάλλει. Γι' αυτό και στον πολιτιστικό τομέα η δράση της Ένωσης αποσκοπεί στη ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών και στην υποστήριξη και συμπλήρωση της δράσης του κράτους σε συγκεκριμένους τομείς (διάδοσης του πολιτισμού και της ιστορίας των ευρωπαϊκών λαών, κ.λπ.).

Εκτός από τις ρυθμίσεις και αρχές αυτές, μια πρόσθετη αρχή που διέπει τις «σχέσεις της Ένωσης με τα κράτη-μέλη» είναι αυτή της επικουρικότητας (subsidiarity) αρχή που έχει θρησκευτική προέλευση. Η αρχή αυτή ουσιαστικά προβλέπει ότι «οι αποφάσεις της Ένωσης θα λαμβάνονται όσο το δυνατόν εγγύτερα στους πολίτες της Ένωσης» (άρθ. 5 ΣΕΕ και σχετικό πρωτόκολλο στη ΣΕΕ) και με σεβασμό των επιμέρους ιδιαιτεροτήτων.

Είναι ξεκάθαρο λοιπόν ότι το κανονιστικό νομικό και συνταγματικό πλαίσιο της Ε.Ε. όχι μόνο δεν συνιστά απειλή, αλλά παρέχει συγκεκριμένες ευκαιρίες για την προβολή του πολιτισμού και αξιών μας. Ένα παράδειγμα είναι εξόχως ενδεικτικό: η ελληνική γλώσσα είναι μία από τις έντεκα επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό σημαίνει ότι σε όλες τις υπουργικές και άλλες συναντήσεις ομιλούνται τα Ελληνικά, όλα τα έγγραφα της Ένωσης μεταφράζονται και κυκλοφορούν στην ελληνική γλώσσα, χιλιάδες ενδιαφερόμενοι για την ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι υποχρεωμένοι να μάθουν την ελληνική γλώσσα. Επιπλέον, η Ένωση μέσω της ιδιαίτερα γνωστής ιστοσελίδας της (www. Εuropa) στο Διαδίκτυο (Ιnternet) προβάλλει (και) την ελληνική γλώσσα σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου. Αλήθεια, πότε άλλοτε είχε η ελληνική γλώσσα τέτοιες ευκαιρίες; Σε ποιον άλλο οργανισμό η ελληνική γλώσσα έχει τέτοια προνομιακή θέση προβολής ως επίσημη γλώσσα; Σε κανέναν άλλο. Εάν επομένως αυτή είναι η πραγματικότητα όπως είναι τότε ίσως τεθεί το ερώτημα: ποιο είναι το περιεχόμενο της «Ευρωπαϊκής Ταυτότητας» (Εuropean Ιdentity). Το ερώτημα είναι περίπλοκο με πολλές πτυχές και διαστάσεις. Ωστόσο, σε μια κάπως σχηματική παρουσίαση, οι προσπάθειες που έγιναν τουλάχιστον από το 1973, όταν υιοθετήθηκε η «Δήλωση για την Ευρωπαϊκή Ταυτότητα» στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης, εκκινούν από τη θεμελιακή θέση «της διαφύλαξης της πλούσιας ποικιλομορφίας των εθνικών πολιτιστικών ταυτοτήτων» και τη δυνατότητα των πολιτών της Ε.Ε. να ενσαρκώνουν πολλαπλές ταυτότητες. Στη θέση αυτή άλλωστε στηρίζεται η έννοια της ευρωπαϊκής ιθαγένειας, που ως νομική κατηγορία υπάρχει στη Συνθήκη.

Η οικοδόμηση επομένως της ευρωπαϊκής ταυτότητας ως η θεμελιακή βάση για την ουσιαστική νομιμοποίηση της ενοποιητικής διαδικασίας δεν συνεπάγεται την αλλοίωση και πολύ περισσότερο την εξαφάνιση των επιμέρους πολιτιστικών ταυτοτήτων. Όπως επισημαίνει η Μ. Ρantel, η στρατηγική που κατευθύνει τη διάπλαση της ευρωπαϊκής ταυτότητας στηρίζεται στην αρχή της «ενότητας στην ποικιλομορφία». Η αρχή σημαίνει αφενός τον απόλυτο σεβασμό των ιδιαίτερων πολιτισμών και αφετέρου την αποδοχή μιας δέσμης κοινών αρχών ως πλαίσιο ορισμού της ευρωπαϊκής ταυτότητας και νομιμοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι αρχές αυτές δεν είναι

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 17

Page 18: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

προϊόν κάποιας εξαναγκαστικής διαδικασίας. Είναι απλά η συνισταμένη όλων εκείνων των ιδανικών και κανόνων που συνθέτουν τον ευρωπαϊκό πολιτικό πολιτισμό της δημοκρατίας και του ορθολογισμού. Οι αρχές αυτές καταγράφονται, όπως αναφέραμε, στη Συνθήκη της Ένωσης. Έχουν ως αξονικές παραμέτρους τη δημοκρατία, τον σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων, τη μη διάκριση (non-descrimination), την ανοχή, την αλληλεγγύη και την ισότητα.

Ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, μιας διαδικασίας που σε γενικές γραμμές είναι θετική για την ανθρωπότητα (π.χ. η αποκωδικοποίηση του γενετικού χάρτη του ανθρώπου θα γίνει κτήμα όλων μας, χάρη στην παγκοσμιοποίηση). Έχει όμως και σοβαρές αρνητικές πτυχές για μικρότερες χώρες, όπως η Ελλάδα. Οι αρνητικές αυτές πτυχές μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με τη συμμετοχή σε υπερεθνικά σχήματα ολοκλήρωσης, όπως αυτό της Ε.Ε. Ευτυχώς, η σημερινή Ελλάδα είναι ισχυρό μέλος της Ε.Ε. και έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει τις εξελίξεις.

Ο Π.Κ.Ιωακειμίδης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 18

Page 19: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

. Γ Μπαμπινιώτη Για μια ποιοτική βίωση τής Ενωμένης ΕυρώπηςH ιδέα τής Ευρωπαϊκής Ενωσης (με διάφορες μορφές και περιεχόμενο) ξεκίνησε πολύ νωρίς,

ήδη στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, προχώρησε δειλά και αποσπασματικά, πέρασε από διάφορα στάδια και υπό διαφορετικές ιστορικές συνθήκες, αμφισβητήθηκε, αναθεωρήθηκε, αλλά μπόρεσε και ωρίμασε βαθμηδόν στις συνειδήσεις των λαών και των ηγετών των χωρών τής Ευρώπης. Ετσι έφτασε τελικά να αποτελεί σήμερα την αδιαμφισβήτητη και δυναμική πραγματικότητα που είναι γνωστή ως «Ευρωπαϊκή Ενωση». Αυτή η ιστορική διάσταση, αυτή η διαδικασία συνειδησιακής ωρίμασης (που πόρρω απέχει από μια συμβατική, ευκαιριακή και συμπτωματική συμπόρευση), πρέπει να αποτελεί σταθερό σημείο επιστημονικής και ιδεολογικής αναφοράς για την ιδέα τής Ενωμένης Ευρώπης και την πορεία τής ολοκλήρωσης αυτής τής ιδέας.

Εκπλήσσουν πραγματικά οι ομοιότητες (χωρίς να λείπουν βεβαίως και οι έντονες διαφορές) στα κίνητρα, στους σκοπούς και στις μορφές συμφωνίας που παρατηρούνται ανάμεσα στις συμπολιτειακές ενώσεις τής ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας αφενός και στη σύμπηξη τής Ευρωπαϊκής Ενωσης αφετέρου. Είναι επίσης εκπληκτικό πόσο συνεκτικά λειτούργησε μια θρησκεία, ο Χριστιανισμός, με τις δικές του αξίες, στη συνένωση των νέων λαών που συνδιαμόρφωσαν στους μεσαιωνικούς χρόνους τις τύχες τής Ευρώπης, αλλά και πόσες συγκρούσεις και θρησκευτικούς πολέμους προκάλεσε ο θρησκευτικός φανατισμός. Κι ωστόσο, η χριστιανική διδασκαλία από κοινού με τον ορθό λόγο και τους παραδοσιακούς θεσμούς τής ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας έφεραν κοντά τους λαούς τής Ευρώπης μέσα από τη βαθμιαία συνειδητοποίηση κοινών αρχών και αξιών.

Βεβαίως, όλους αυτούς τους αιώνες (από την αρχαιότητα μέχρι και όλον τον μεσαίωνα), οι φιλοδοξίες διαφόρων ηγετών και ηγεμόνων δυναστικών οίκων να επεκτείνουν την κυριαρχία τους σε ευρύτερες μάζες πληθυσμού και σε μεγαλύτερες γεωγραφικές εκτάσεις προκάλεσαν σφοδρές συγκρούσεις που τραυμάτισαν την ενότητα και κλόνισαν την ειρήνη στην Ευρώπη. Ουδέν, όμως, κακόν αμιγές καλού. Οι απώλειες σε ζωές, οι καταστροφές, οι ερημώσεις, οι ενοχές, η ανάγκη αποτροπής των συγκρούσεων οδήγησαν βαθμηδόν σε επιμέρους συμμαχίες και ενώσεις. Μετά δε από τα δεινά που επισώρευσαν στην Ευρώπη οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, η ανάγκη για μια κοινή βάση αρχών, κανόνων και μορφών πολιτικής συμπεριφοράς που θα επέτρεπαν την υπέρβαση των αντιθέσεων και μια ουσιαστική συνένωση των Ευρωπαϊκών λαών οδήγησε σταδιακώς στο «πολιτικό θαύμα» τής Ενωμένης Ευρώπης που βιώνουμε σήμερα. Μεγάλες πολιτικές μορφές τής Ευρώπης συνέλαβαν και πραγματοποίησαν το όραμα τής Ευρωπαϊκής Ενωσης: ο Robert Schuman, o Jean Monet, o Paul Henri Spaak, αλλά και ο Charles de Gaulle, o Winston Churchill, o Konrad Adenauer και πολλοί άλλοι. Για την Ελλάδα, η πολιτική φυσιογνωμία που συνέλαβε και αγωνίστηκε σκληρά για την ένταξη τής Ελλάδος στην Ενωμένη Ευρώπη υπήρξε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Την πολιτική του συνέχισε ο Ανδρέας Παπανδρέου και, με ιδιαίτερη επιτυχία, ο σημερινός πρωθυπουργός .

Εχει λεχθεί ότι η Ευρώπη είναι «η ήπειρος των αντιφάσεων». Ωστόσο, η Ευρώπη των αντιφάσεων - των συνενώσεων δηλαδή αλλά και των συγκρούσεων, τής χριστιανικής αγάπης αλλά και των θρησκευτικών πολέμων, τής δημοκρατίας αλλά και των ολιγαρχικών έως και φασιστικών καθεστώτων, τής ειρήνης αλλά και των άγριων πολέμων, τού πιο σημαντικού πολιτισμού στις τέχνες και στα γράμματα αλλά και ενός φάσματος ασύλληπτης βαρβαρότητας - αυτή η Ευρώπη των αντιφάσεων είναι και αυτή που κατόρθωσε, περνώντας από πολλά στάδια εξέλιξης, να φθάσει στην Ενωμένη Ευρώπη των αρχών τού 21ου αιώνα, στην Ευρώπη των 25 με μια σταθερή πορεία προς την ολοκλήρωση.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 19

Page 20: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

H ιστορικότητα τής ιδέας τής Ευρώπης από κοινού με τη γνώση των σφαλμάτων, των αδυναμιών και των αποτυχιών τού παρελθόντος μπορούν να βοηθήσουν σε ακόμη μεγαλύτερη συνειδητοποίηση τής ουσίας τής Ευρωπαϊκής Ενωσης, η οποία θα πρέπει κάποτε να διδαχθεί και στα σχολεία της Ευρώπης για να εδραιωθεί στις ψυχές των νέων ανθρώπων. Εχουμε πολύ δρόμο ακόμη για μια ποιοτική ένωση των ευρωπαϊκών χωρών, η οποία θα σέβεται τις ιδιαιτερότητες των κρατών-μελών, τη γλώσσα, την παράδοση, την ιδιοπροσωπία κάθε ευρωπαϊκού λαού, την πολιτισμική πολυμορφία της Ευρώπης, ενώ παράλληλα θα καλλιεργεί, θα βαθαίνει και θα αναδεικνύει ό,τι ενώνει τους Ευρωπαίους και ό,τι τους διακρίνει ιστορικά από άλλους σύγχρονους πολιτισμούς.

Ο καίριος χώρος για τη συνειδητοποίηση τής ουσίας τής Ενωμένης Ευρώπης και για μια ποιοτική βίωση αυτής τής ουσίας είναι - μη το ξεχνάμε - ο χώρος τής Παιδείας. Οι ιδέες, οι αρχές και οι αξίες περνούν μέσα από την Εκπαίδευση, τη σχολική και την ανώτατη. Εκεί φύονται, καλλιεργούνται, συνειδητοποιούνται, αποκτούν βάθος, ουσία και συνέχεια. H ευρωπαϊκή διάσταση τής Παιδείας πρέπει να αρχίσει από τα Πανεπιστήμια, στην κατάρτιση των αυριανών εκπαιδευτικών τής Γενικής Εκπαίδευσης, για να περάσει σωστά, ουσιαστικά και διαθεματικά στη μόρφωση και διαμόρφωση των αυριανών πολιτών τής Ενωμένης Ευρώπης. Θεωρώ, μάλιστα, ιδιαίτερα σημαντικό ότι τα Πανεπιστήμια τής Ευρώπης έχουν πεισθεί και ενθαρρύνουν συστηματικά τη διακινητικότητα (mobility) των φοιτητών, τη μετάβαση και φοίτησή τους (για μερικά εξάμηνα και με αναγνώριση αυτής τής φοίτησης) σε άλλα πανεπιστήμια τής Ευρώπης. Κι αυτό σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Οπως είναι σημαντική και η δυνατότητα - που αρχίζει να διαφαίνεται - απόκτησης κοινών πανεπιστημιακών πτυχίων ή και μεταπτυχιακών τίτλων. H συμφοίτηση και συνεργασία των νέων σ' ένα κατ' εξοχήν πνευματικό πεδίο που είναι η κατάκτηση τής επιστήμης δημιουργεί τους καλύτερους όρους για μια ποιοτική βίωση τής Ενωσης. Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας, πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το ΒΗΜΑ, 01/02/2004 ;

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 20

Page 21: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

 

/ , Δημόπουλος Κων νος ΗΕυρώπηκαι ο πολιτισμόςΚαθημερινά βιώνουμε τις προσπάθειες της χώρας μας να κατακτήσει μια ισότιμη θέση

μεταξύ των εταίρων μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο στόχος αυτός, όπως όλοι σχεδόν αναγνωρίζουν, αποτελεί μονόδρομο.

Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να είμαστε ανταγωνιστικοί. Από το να πετύχουμε, δηλαδή, να οικοδομήσουμε μια υγιή οικονομία, από το να παρακολουθούμε τις τεχνολογικές εξελίξεις, από το να εξυγιάνουμε τον δημόσιο τομέα, από το να δημιουργήσουμε ένα κράτος ευέλικτο, χωρίς ωστόσο να υστερεί στους τομείς της κοινωνικής πρόνοιας και της φροντίδας προς τις ενδεείς οικονομικά και κοινωνικά κατηγορίες πολιτών. Μόνον έτσι θα πάψουμε να είμαστε και να χαρακτηριζόμαστε «ουραγοί της Ευρώπης» και «υπηρέτες των Ευρωπαίων». Η επίτευξη των στόχων σύγκλισης της ελληνικής οικονομίας με τα ευρωπαϊκά οικονομικά μεγέθη δεν είναι θέμα μόνο αριθμών. Είναι και θέμα ουσίας. Διότι η βελτίωση των οικονομικών μεγεθών μακροπρόθεσμα, αλλά σε ορισμένους τομείς και μεσοπρόθεσμα, οδηγεί στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, των υπηρεσιών, του κράτους πρόνοιας και γενικότερα στη βελτίωση της ποιότητας ζωής για όλους μας.

Το όραμα, όμως, της Ενωμένης Ευρώπης δεν εξαντλείται στον οικονομικό τομέα. Δεν είναι μόνο σύγκλιση οικονομιών και αριθμών, είναι όραμα σύγκλισης σε όλα τα επίπεδα: θεσμών, αξιών, πολιτισμών. Είναι το όραμα της οικοδόμησης μιας ενιαίας Ευρώπης, όπου η παρουσία των συνόρων θα είναι ελάχιστα αισθητή. Οι λαοί, πέρα από τη δική τους ξεχωριστή εθνική συνείδηση, θα νιώθουν ότι έχουν μια κοινή πατρίδα, είναι πολίτες της Ευρώπης. Θα νιώθουν ότι είναι φορείς ενός ενιαίου πολιτισμού, κοινού για όλους, του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αυτού του πολύχρωμου, πλούσιου και λαμπερού ψηφιδωτού, όπου ο κάθε λαός τοποθετεί τη δική του ψηφίδα. Θα βιώνουν την Ευρώπη ως ενιαίο χώρο, ως σύνθετη ολότητα, ως χώρο συνάντησης και αλληλεπίδρασης πολιτισμών, που όλοι μαζί απαρτίζουν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Πιστεύω πως η βάση και η αφετηρία για την επίτευξη αυτών των στόχων είναι η Παιδεία. Γι' αυτό και ο κύριος προσανατολισμός ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους πρέπει να κατατείνει στη θωράκιση του ανθρώπινου δυναμικού με την κατάλληλη εκπαίδευση, που θα του επιτρέψει να αποκτήσει ευρωπαϊκή συνείδηση και ευρύ τρόπο σκέψης. Θα μπορεί να προσαρμόζεται στις ταχύτατες εξελίξεις των επιστημονικών και τεχνολογικών δεδομένων, να είναι παραγωγικό και να προάγει τη γνώση και την έρευνα.

Αυτοί είναι και οι κύριοι στόχοι της εκπαιδευτικής πολιτικής των σύγχρονων ευρωπαϊκών κρατών: αφ' ενός να παρέχεται στους νέους μας γενική παιδεία υψηλού επιπέδου και αφ' ετέρου να τους δίνεται η δυνατότητα αποτελεσματικής επιστημονικής εξειδίκευσης, με επαρκή ευελιξία, ούτως ώστε να μπορούν να παρακολουθούν τις ραγδαίες αλλαγές στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας που σημειώνονται διεθνώς.

Στο σημείο αυτό ο ρόλος του Πανεπιστημίου είναι καθοριστικός. Ενα σύγχρονο πανεπιστήμιο θα πρέπει να υπηρετεί και τους δύο αυτούς στόχους: να θωρακίζει δηλαδή τους φοιτητές με ένα ευρύ πλέγμα γνώσεων γύρω από το εκάστοτε γνωστικό αντικείμενο, αλλά παράλληλα μέσω των μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών να παρέχει εξειδικευμένη γνώση υψηλού επιπέδου, έτσι ώστε ο αυριανός επιστήμονας να μπορεί να ανταγωνιστεί αποτελεσματικά τους συναδέλφους του σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Στο πλαίσιο όμως της Ενωμένης Ευρώπης θεωρώ ότι η χώρα μας έχει μία ακόμη ιδιαίτερη αποστολή. Η Ελλάδα, με την υπερχιλιετή πολιτισμική της παράδοση, είναι εκ των πραγμάτων κιβωτός πνεύματος και πολιτισμού. Ο πολιτισμός είναι ό,τι πολυτιμότερο ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 21

Page 22: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

μπορούμε να «εξάγουμε» χρησιμοποιώντας κατά παράφραση τον οικονομικό αυτό όρο , γιατί είναι ο τομέας στον οποίο έχουμε διακριθεί, τον γνωρίζουμε και μπορούμε να τον αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Άλλωστε έχει αποδειχθεί και ιστορικά πως όταν η πολιτισμική επίδραση προηγείται, οδηγεί νομοτελειακά και σε οικονομική επίδραση.

Για την ευόδωση αυτού του στόχου πιστεύω πως είναι καθοριστική η συνεισφορά των ανθρώπων της επιστήμης και των γραμμάτων, της πνευματικής ηγεσίας του τόπου. Οι άνθρωποι του πνεύματος μιλούν την ίδια γλώσσα, δεν υπολογίζουν το πολιτικό κόστος και γι' αυτό μπορούν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο να ασκήσουν επιρροή στους πολιτικούς ηγέτες και να εργαστούν από κοινού για το ευρωπαϊκό όραμα.

Για να γίνει όμως αυτό το όραμα πραγματικότητα, είναι απαραίτητη η συσστράτευση όλων μας. Ο κάθε πολίτης, ο κάθε εργαζόμενος, με τον τρόπο που σκέπτεται και δρα, βάζει καθημερινά από έναν μικρό λίθο για την ανύψωση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Ο κ. Κ. Α. Δημόπουλος είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου ΑθηνώνΕφ. Το ΒΗΜΑ 23/08/1998

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 22

Page 23: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

, .Φραγκουδάκη Άννα ΗΕυρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος

Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής ταυτότητας δίπλα στις εθνικές ταυτότητες των πολιτών σε όλες τις χώρες-μέλη. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι τα έθνη, κράτη-μέλη της Ένωσης, δεν είναι ίσα ούτε πληθυσμιακά ούτε σε έκταση γεωγραφική ούτε ακόμα περισσότερο οικονομικά και στρατηγικά. Την Ένωση, άρα, παραμονεύει ο κίνδυνος να μετατραπεί σε ολιγαρχία των ισχυρότερων χωρών της, μολονότι είναι συγχρόνως σπουδαία πρόκληση το όνειρο της Ευρώπης των λαών.

Ο μακρύς και δύσκολος δρόμος της ισότητας και της δημοκρατίας για την πραγματοποίηση του ονείρου μιας Ευρώπης των λαών απαιτεί (όπως όλα περίπου τα ζητήματα) πάλη στο ευρωπαϊκό πεδίο των ιδεών και συμμαχίες για την επίτευξή του. Ανάμεσα σε πολλά άλλα ζητήματα, μια μεγάλη μάχη ιδεών, που πρέπει να δοθεί, αφορά τα πολιτισμικά πρότυπα, την αξιολόγηση των πολιτισμών και τον προσδιορισμό της ευρωπαϊκής ταυτότητας που θέλουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί να καλλιεργήσουν δίπλα στις εθνικές ταυτότητες των νέων γενεών.

Τα πολιτισμικά πρότυπα, η αξιολόγηση των πολιτισμών και ο προσδιορισμός της ευρωπαϊκής ταυτότητας αντιμετωπίζονται από τους θεσμούς της Ένωσης σαν δεδομένες πραγματικότητες, που, άρα, πρέπει μόνο να γίνουν αντικείμενα υπεράσπισης και διάδοσης για να τις οικειοποιηθούν οι νέες γενιές. Δεν είναι καθόλου δεδομένη η ευρωπαϊκή (δηλαδή διεθνική) συναίνεση στο τι σημαίνει ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος ούτε ποια είναι η ευρωπαϊκή κουλτούρα που πρέπει να καλλιεργήσουμε δίπλα στην εθνική ταυτότητα και κουλτούρα των νέων γενεών.

Πρώτα πρώτα, η ευρωπαϊκή κουλτούρα έχει παράδοση και ιστορία που μέρος της πρέπει να διαφυλάξουν οι χώρες-μέλη και μέρος της πρέπει να κρίνουν και να ξεπεράσουν, με στόχο τη δημοκρατία και την ενότητα μέσα στην ισότητα. Η ευρωπαϊκή κουλτούρα δεν περιέχει μόνο την αποδοχή της κλασικής αρχαιότητας, τη διαφωτιστική κληρονομιά και τις δημοκρατικές αξίες της γαλλικής επανάστασης. Έχει ακόμα διαμορφώσει, μέσα από την ιστορία της, ιδεολογίες ανταγωνιστικές και ρατσιστικές, που δικαιώνουν τον έλεγχο εδαφών και την κυριαρχία πάνω σε άλλους λαούς, την ταξινόμηση λαών και πολιτισμών, την κυριαρχία των ολίγων.

Αυτές οι αυταρχικές ιδεολογίες, προϊόν του παρελθόντος των επεκτατισμών και της αποικιοκρατίας, στηρίζουν τον ισχυρότατο στην Ευρώπη ιδεολογικό μύθο για τη δήθεν ανωτερότητα των δυτικών και βόρειων Ευρωπαίων και την παράλληλη πολιτισμική «κατωτερότητα» όσων ανήκουν τόσο στην «Ανατολή» (με τη γεωγραφική, αλλά και πολιτική σημασία του όρου), όσο και στον Νότο (με την οικονομική, εκτός από γεωγραφική του, σημασία). Η βαθιά συντηρητική ιδεολογία, που αποδίδει αξία στον Βορρά και υποτιμάει τον Νότο, που βλέπει ανωτερότητα στη Δύση και κατωτερότητα στην Ανατολή, έχει γεννηθεί και διαδοθεί από τον επεκτατισμό και την οικονομική λεηλασία άλλων λαών, είναι ιδεολογία του αιώνα της αποικιοκρατίας.

Δεν είναι δυνατό να υπάρξει ευρωπαϊκή ταυτότητα, που να οικειοποιηθούν οι μελλοντικές γενιές δίπλα στην εθνική τους, αν δεν καταπολεμηθούν αυτά τα βαθιά συντηρητικά στερεότυπα του παρελθόντος και αν δεν αντικατασταθούν από ένα νέο πολιτισμικό και αξιακό μείγμα. Το περιεχόμενο της νέας ταυτότητας των Ευρωπαίων πολιτών θα πρέπει όχι μόνο να αφήσει πίσω, ως προϊόν της ιστορίας μιας άλλης εποχής, το κεντροευρωπαϊκό στερεότυπο που κληρονόμησαν οι αιώνες της αποικιοκρατίας, αλλά επίσης να διαμορφώσει μια νέα πολιτισμική ταυτότητα που θα περιέχει ως συστατικό της αξίας της το νότιο και ανατολικό πολιτισμικό πρότυπο, το διαμορφωμένο από τη «μεγάλη διάρκεια» της Ιστορίας, το μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο. ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 23

Page 24: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

Αυτό το πρότυπο ανήκει στη «μεγάλη διάρκεια», καθώς είναι μωσαϊκό στοιχείων από τους

αρχαιότερους πολιτισμούς της Ευρώπης, τον αρχαιότατο εβραϊκό πολιτισμό, τη διαχρονική λάμψη της ελληνικής αρχαιότητας, τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, την άνθηση του αραβικού πολιτισμού, που ανέπτυξε τα μαθηματικά και διέσωσε τον Αριστοτέλη, την ευρύτατη πολιτισμική επίδραση του Βυζαντίου, τη βαθιά επίδραση της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Το μεσογειακό πρότυπο πολιτισμού έχει αξίες πολύτιμες να προσφέρει στην ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος, καθώς είναι θεμελιωμένο οικονομικά στη λιτότητα, κοινωνικά στη συλλογικότητα, πολιτικά στη μάχη ενάντια στον δεσποτισμό, και φιλοσοφικά στον ορθολογισμό, που όμως αφήνει ανοιχτά παράθυρα στο άγνωστο και στο ακατανόητο.

Αυτή τη μεσογειακή κουλτούρα της μακριάς διάρκειας συμβολίζει η παράδοση της σκληρής εργασίας σε συνθήκες άγονες και άνυδρες και ο σεβασμός που καλλιέργησε στις πηγές φυσικού πλούτου. Την συμβολίζει η ηθική του καρβελιού, που μοιράζεται με δικαιοσύνη, που θεμελίωσε τη βεβαιότητα ότι εγκυμονεί οπωσδήποτε καταστροφές το χάσμα της οικονομικής ανισότητας. Τέλος, την συμβολίζει η πολιτική παράδοση της άρνησης υποταγής σε κάθε δεσποτισμό, η πεισματική μάχη αιώνων για την ανισότητα και τον αυτοπροσδιορισμό, πολύτιμη μαγιά για την Ευρώπη των λαών.

Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος δεν μπορεί να είναι οικειοποίηση του ευρωκεντρικού προτύπου. Πρέπει να εφευρεθεί και να δημιουργηθεί από την αρχή μια νέα ταυτότητα, που θα προσθέσει στα θετικά στοιχεία του ευρωκεντρικού προτύπου τα θετικά στοιχεία του μεσογειακού, δηλαδή θα συμπληρώσει τον ορθολογισμό με τη φαντασία, την οικονομική ανάπτυξη με την προστασία του περιβάλλοντος, τις μεγάλες ανισότητες με την κοινωνική ευαισθησία του κινδύνου που εγκυμονούν, τη γραφειοκρατία και τον αυταρχισμό με τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη, το κέρδος με την ποιότητα της ζωής και το δικαίωμα στην ευτυχία.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 24

Page 25: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

K , αραϊσκάκη Τασούλα Και Δύση και Ανατολή

  « Η Ελλάδα είναι μια χώρα της Ανατολής και κακώς τη δεχθήκαμε στην Ευρώπη», είπε ο

άλλοτε φίλος της χώρας μας, Ζισκάρ ντ’ Εστέν, σε κοινή συνέντευξη με τον πρώην καγκελάριο Χέλμουτ Σμιτ στο περιοδικό Der Spiegel. «Θυμάμαι, Χέλμουτ, πως είχες επιφυλάξεις για την αποδοχή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1981. Ησουν προφανώς σοφότερος από εμένα» (τότε είχε υπερασπιστεί τη χώρα μας λέγοντας: «Δεν κλείνουμε την πόρτα στον Πλάτωνα! Δεν νοείται Ευρώπη χωρίς Ελλάδα!». Σήμερα λέει «αφήστε την Ελλάδα να χρεοκοπήσει»). Ναι, η Ελλάδα είναι με το ένα πόδι στην Ανατολή και το άλλο στη Δύση. Ανάμεσα στην «οπισθοδρόμηση» και την «πρόοδο». Ή καλύτερα, η Ελλάδα διατηρεί πολλά από την Ανατολή, την καθυστερημένη Ανατολή (λόγω της αγέραστης διαφθοράς και της διαρκούς εθελοδουλείας της εξουσίας, των πολλών παλιών ξένων επεμβάσεων και της νέας εγχώριας αβελτηρίας), αλλά και την ιλαρή, αισθαντική, ανθρώπινη Ανατολή, με τους παλμούς της, το ραχάτι και τις μυρωδιές της, το φως, την κίνηση, τα χρώματα, με εκείνη τη χαλαρωτική αίσθηση άλλοτε του ανόθευτου κι άλλοτε του πονηρού, παιγνιώδους, με την αποχαυνωτική γαλήνη αλλά και την αιφνίδια χλαπαταγή, με τη ζωηρή εντύπωση της ανεμπόδιστης ευρυχωρίας... Όμως πόσο πιο διαφορετική από τους διαφορετικούς μεταξύ τους λαούς της Ευρώπης είναι η Ελλάδα; Όλη η Ευρώπη, μνημείο της διαφορετικότητας των λαών της, είναι ένα ανομοιόμορφο μωσαϊκό. Όσο πιο κοντά πλησιάζεις, τόσο γιγαντώνονται οι βάναυσες καμιά φορά αντιθέσεις ανάμεσα στις ψηφίδες του, στην αγγλοσαξωνική, τη σκανδιναβική, τη λατινική, τη φλαμανδική, τη σλαβική, την ελληνική, την ορθόδοξη, την προτεσταντική, την καθολική, εκείνη των παγετώνων και την άλλη της ελιάς, εκείνη της μηχανοτρονικής και την άλλη του μπαγλαμά. Όσο ζυγώνεις, τόσο το κάθε κομμάτι αντιτάσσει στο όμορό του, χοντρά, απλοϊκά, ενάντια στην ομοιομορφία που επιβάλλουν οι δυνάμεις της αγοράς, τις ιδιαιτερότητές του, όχι μόνο τη διαφορετική γλώσσα, τον ξεχωριστό αέρα, την άλλη ουσία της γης, αλλά και το δικό του πνεύμα, τη δική του νοοτροπία και ιδιοπροσωπία, τη διαφορετική ταχύτητα στην εξέλιξη, τον βόρειο, κεντρικό, δυτικό ή ανατολικό προσανατολισμό του. Όσο έρχεσαι κοντά, τόσο λείπει η αίσθηση του συνόλου, που ανακτάται πάλι σε μια εύθραυστη ισορροπία όσο απομακρύνεσαι. Η Ευρώπη με την έννοια του αδιάσπαστου (δυτικού) συνόλου είναι μια κατασκευασμένη ιδέα, μια σύλληψη μάλλον εγκεφαλική. Όμως τα μέλη της, με τους απροκάλυπτους ή κεκαλυμμένους ιστορικούς και τρέχοντες ανταγωνισμούς, με τις θρυλικές συγκρούσεις και την πατροπαράδοτη εμμονή στον διαχωρισμό και τη διαίρεση, ευχήθηκαν, υποσχέθηκαν, αποφάσισαν να μοιραστούν το πνεύμα ενός κοινού ονόματος και το πεπρωμένο ενός κοινού οράματος. Η αποτυχία της Ελλάδας να διαχειριστεί τα δημοσιονομικά της -και λόγω προδιαγεγραμμένης (επισφαλούς) θέσης στο περιθώριο της Ευρωζώνης- ήρκεσε για να μετατραπεί από μήτρα του πολιτισμού τής κατά τα άλλα αυτόφωτης και ρωμαιογενούς Δύσης, σε μακρινή Ανατολή... Όπως έλεγε και ο Εγγονόπουλος «ποτές δεν κατάφερα να καταλάβω αυτά τα όντα που δεν βλέπουνε το τερατώδες κοινό γνώρισμα του ανθρώπου -το εφήμερο της παράλογης ζωής του- κι ανακαλύπτουνε διαφορές». Με κυρίαρχη εκείνη των σημείων των πλατιών οριζόντων.Εφ. Καθημερινή 16/09/2012

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 25

Page 26: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

, Μάριο Βάργκας Λιόσα Γιατί υπερασπίζομαι τη Δύση

 Ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, ο περουβιανός συγγραφέας που τιμήθηκε φέτος με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αρθρογραφεί τακτικά στην ισπανική εφημερίδα «El Pais». Το ακόλουθο κείμενό του, που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2004 (λίγο μετά τις βομβιστικές επιθέσεις της 11ης Μαρτίου 2004 στη Μαδρίτη), είναι ένα αντιπροσωπευτικό «δείγμα γραφής»: Μάριο Βάργκας Λιόσα: «Η πιο σημαντική αρετή του δυτικού πολιτισμού υπήρξε η ικανότητά του να κάνει αυτοκριτική» Κάθε υπεράσπιση του δυτικού πολιτισμού θα έπρεπε να ξεκινάει (όπως το έκανε ο Ρεϊμόν Αρόν με το έργο του «Plaidoyer pour l'Europe decadente») από την αναγνώριση της ευθύνης της Ευρώπης για ένα μεγάλο μέρος του τρόμου και των αδικιών της νεότερης Ιστορίας. Η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία κατέστρεψε τον μισό πλανήτη, κατέστρεψε πολιτισμούς και κουλτούρες στην Αφρική, την Αμερική και την Ασία, αφήνοντας σε αυτές τις τρεις ηπείρους παράλογες εθνικές διαιρέσεις, οι οποίες σε πολλούς τόπους συνεχίζουν να γεννούν συγκρούσεις για τα σύνορα και ατέλειωτους σπαραγμούς. Στην Ευρώπη γεννήθηκαν οι ολοκληρωτικές ιδεολογίες, οι οποίες προκάλεσαν τις μεγαλύτερες ωμότητες στην ιστορία της ανθρωπότητας: ο ναζισμός, ο φασισμός και ο κομμουνισμός. Τα έξι εκατομμύρια Εβραίων που εξοντώθηκαν από τους ναζί είναι και συνέπεια μιας νοσηρής εκτροπής, η οποία δεν ριζώνει και δεν ανθεί με την ίδια δύναμη σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου όσο στην Ευρώπη: του αντισημιτισμού. Και ο εθνικισμός, που στις μέρες μας έχει γίνει, μαζί με τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, η πιο σημαντική γενεσιουργός αιτία της πολιτικής βίας και η μεγαλύτερη πρόκληση για τη δημοκρατική κουλτούρα, είναι δυστυχώς και αυτός ένα ευρωπαϊκό δημιούργημα. Αυτά τα λάθη όμως δεν αρκούν για να καταδικάσουμε τη Δύση, επειδή, εκτός του ότι τα έχει νιώσει στο πετσί της με τρομερή σκληρότητα, ο δυτικός πολιτισμός έχει και μιαν άλλη όψη, την οποία μπορεί να επιδεικνύει χωρίς καμιά ντροπή, υποστηρίζοντας ότι, χάρη σε αυτήν, η ανθρωπότητα προόδευσε σαφώς στο πεδίο της συμβίωσης, των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της επιστημονικής και τεχνικής προόδου, της δημοκρατίας. Η πιο σημαντική του αρετή, εκείνη που ίσως αποτελεί κάτι «μοναδικό» στο ευρύ φάσμα των πολιτισμών του κόσμου και που του επέτρεψε πολλές φορές να αναγεννηθεί μέσα από τα ερείπιά του, όταν φαινόταν καταδικασμένος σε βέβαιο θάνατο, υπήρξε η ικανότητά του να κάνει αυτοκριτική. Κανένας άλλος πολιτισμός δεν έχει αυτοεξεταστεί από μόνος του με τη σκληρότητα της Δύσης και γι' αυτόν το λόγο κανένας άλλος πολιτισμός δεν υπήρξε ικανός να ανανεωθεί τόσες φορές και τόσο ριζικά, σε πολλές περιπτώσεις για το καλό και σε ορισμένες για το κακό. Σήμερα η αποικιοκρατία και η κατάκτηση αδύναμων χωρών από ισχυρές χώρες είναι μια αδικία που όλος ο κόσμος καταδικάζει. Πόσες όμως είναι στην ιστορία οι συμπεριφορές που μπορούν να συγκριθούν με εκείνη ενός Μπαρτολομέο ντε Λας Κάζας και με τα αυστηρά κατηγορητήριά του, στην εποχή της αποικιοποίησης, εναντίον των καταχρήσεων και των εγκλημάτων που διαπράττονταν σε βάρος των Ινδιάνων και των αυτόχθονων αμερικανικών πολιτισμών; Στον καιρό του πολέμου της Αλγερίας ζούσα στη Γαλλία και έζησα από κοντά το πώς ένα μεγάλο τμήμα της γαλλικής κοινωνίας στήριξε με τις κριτικές του και τη στράτευσή του την πάλη του FLN για την αλγερινή ανεξαρτησία, ενώ ο τύπος και οι πολιτικές και διανοητικές πρωτοπορίες κατήγγειλλαν τα βασανιστήρια και τις καταχρήσεις που διαπράχθηκαν από τον γαλλικό στρατό εναντίον των εξεγερμένων. Πιθανότατα, ωστόσο, η εμβληματική περίπτωση σε αυτό το πεδίο είναι η κινητοποίηση που έγινε στον δυτικό κόσμο, ξεκινώντας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ. Ο Λευκός Οίκος θα μπορούσε να είχε νικήσει σε αυτή τη σύγκρουση, αν δεν είχε διστάσει να ρίξει πάνω σε αυτή τη μικρή χώρα, που αντιστεκόταν με νύχια και με δόντια στην ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 26

Page 27: ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ ( κείμενα).doc

ξένη επέμβαση, το πελώριο οπλοστάσιό του, το οποίο συμπεριελάμβανε τις ατομικές βόμβες, που είχαν ήδη εξαπολυθεί στη Χιροσίμα προκαλώντας γενοκτονία. Δεν μπόρεσε να το κάνει και εξαιτίας της διαδεδομένης άρνησης που προκλήθηκε από αυτόν τον πόλεμο στον ίδιο τον αμερικανικό λαό, ο οποίος χρησιμοποίησε όλους τους μηχανισμούς που επέτρεπε το σύστημα, για να διαδηλώνει και να απαιτεί το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεων. Στη σύγκρουση αυτή νίκησαν τελικά οι Βορειοβιετναμέζοι, αλλά η νίκη τους θα ήταν πολύ πιο δύσκολη, ίσως και αδύνατη, χωρίς την αποφασιστική στήριξη του τύπου και της κοινής γνώμης ολόκληρου του δυτικού κόσμου. Η δημοκρατία είναι ένα γεγονός που συνήθως προκαλεί χασμουρητά στις χώρες στις οποίες υπάρχει ένα κράτος δικαίου και οι πολίτες απολαμβάνουν ελευθερίες κίνησης και έκφρασης. Είναι αλήθεια ότι μερικές φορές ξεχωρίζουν τα ελαττώματα και οι ελλείψεις της: η διαφθορά, οι μεγάλες ανισότητες, η μετριότητα, οι σπατάλες και εκείνη η «γραφειοκρατικοποίηση», η οποία εξαπλώνεται σαν καρκίνος οδηγώντας στην ασφυξία τις επιχειρήσεις και τους ανυπεράσπιστους πολίτες. Αναμφίβολα, ένα γεγονός είναι βέβαιο: αν ιδωθεί από την οπτική γωνία μιας οποιασδήποτε ισλαμικής δικτατορίας ή τριτοκοσμικής σατραπείας, η παρακμάζουσα δυτική δημοκρατία είναι κάτι λιγότερο από ένας παράδεισος. Σε αυτήν, παρά τις πελώριες εισοδηματικές διαφορές, οι άνθρωποι έχουν το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο του πλανήτη, τις μεγαλύτερες δυνατότητες να προσανατολίσουν τη ζωή τους με βάση τις κλίσεις τους, οι γυναίκες υποφέρουν από λιγότερες διακρίσεις, οι σεξουαλικές μειονότητες σιγά σιγά κατακτούν τα δικαιώματά τους. Η Δύση έχει ευημερήσει και έχει αναπτυχθεί περισσότερο από άλλους πολιτισμούς, επειδή η ελευθερία αναπτύχθηκε όσο ποτέ πριν στην ιστορία και διαμόρφωσε το άτομο ως ένα κυρίαρχο ον προικισμένο με δικαιώματα (...).  Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Ένθετο Επτά, Στήλη «Σημειωματάριο Ιδεών» του Θανάση Γιαλκέτση, 17-10-2010

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - 27