УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК...

29
ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ИҚТИСОДИЁТ УНИВЕРСИТЕТИ ҲУЗУРИДАГИ “ЎЗБЕКИСТОН ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ ВА МУАММОЛАРИ” ИЛМИЙ-ТАДҚИҚОТ МАРКАЗИ СЕО К Ахборот таҳлилий шарҳ Х Р /8/(Р / - УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК ИНФРАТУЗИЛМАСРШИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ Тошкент 2018

Upload: others

Post on 20-May-2020

31 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

Т О Ш К Е Н Т Д А В Л А Т И Қ Т И С О Д И Ё Т У Н И В Е Р С И Т Е Т И Ҳ У З У Р И Д А Г И

“Ў З Б Е К И С Т О Н И Қ Т И С О Д И Ё Т И Н И Р И В О Ж Л А Н Т И Р И Ш Н И Н Г И Л М И Й А С О С Л А Р И ВА М У А М М О Л А Р И ” И Л М И Й -Т А Д Қ И Қ О Т

М А РК А ЗИ

С Е О К

А хборот таҳлилий ш арҳ

Х Р / 8 / ( Р / -

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК ИНФРАТУЗИЛМАСРШИ РИВОЖЛАНТИРИШ

ЙЎЛЛАРИ

Тош кент 2018

Page 2: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

Ў збекистон Республикасида банк ннфратузнлмасини ривожлантириш йўллари. Ахборот таҳлилнй ш а р ҳ ,-Т .: 2 0 18 . - Б.ЗО

А хборот таҳлилий ш арҳ Тош кент давлат иқтисодиёт университети

ҳузуридаги “Ўзбекистон иқтисодиётини риволслантиришнинг илмий асослари

в а муаммолари” илмий тад1ш қот марказининг О Т -Ф 1 -0 2 2 - рақамли

“И қтисодиётнй барқарор ривожлантиришни таъминловчи ички имкониятларни аниқлаш ва заҳгфаларни сафарбар қилишнинг илмий-методик

асослари” м авзусидаги фундаментал лойиҳадоирасида тайёрланган.

М а съ у л нж рочи:У м ар о ваМ .Б .

М а с ь у л м уқаррир:

и.ф .д., проф. А хм ед о вД .Қ .

® Тошкент давлат иқтасодкёт уишюрснгсш ху’!у!'И,л,1И'Ч чқ̂ гисоди&шниривожлантнришшшг илмий асослариитГу'аммояири'‘ ил̂ (и(!-(ДДгР((у)(’ М(()1(РР(Р, 'ДШНЙ. ^

Page 3: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

М у н д ар гш а

Кириш .................................................................................................................................................. 4

Т У збекистон Республикасида банк инфратузилмасини ривояслантиришдаги ислоҳотлар................. ..................... '..................................... ..........

2 . Банк инфратузилмасини ривожлантиришнинг хорилстажрибаси................................... .................................................. ................................................

3. Узбекистонда банк инфратузилмасини ривояспантиришда инновационхизмат турларини жорийэтиш йўллари.........................................................................

Х ул о са ватавси ялар ..................... 26

Фойдалаиилган манбалар..... ................................................... 29

Page 4: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

КИРИШ

Мамлакатимизда банк-молия тизимини ривожлашпириш, барқарорлигшш мустаҳкамлаш, пул маблағларининг самарали айланиши иқгасодиётнинг очиқлиги ва ракобатбардошдигини таъминлашда зарурий шарт-шароитларидан бири хисобланади.

Бу борада “Ўзбекистон Респ^^бликасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси” тўғрисвдаги Презқцент Ф ^м о н и асосқда 2017-2021 йилларда амалга оширилаётган бешга устувор йўналишларнининг белгилаб олиниши банк-молия тизимини ривожлантиришда м>'ҳим омил ҳисобланади, Ҳаракатлар страпғегияси” нинг 1П-йўналиши “Икциоодиётни ривожлангариш ва либераллаштиришнинг устувор йўналишлари”га бшғшпланган бўлиб, унда “Макроиқгасодий барқарорлшши янада мустаҳкамлаш ва юқори иқтасодий ўсиш суръатларини сақлаб қолиш”га қаратилган, Шу билан бирга, мошя бозорини ривожлашириш асосида банк тизимини ислоҳ вонлиш, башшарда хизматлар кўламини кенгайпгириш ва аҳоли маблш^ларини банк омонатларига жалб қилиш устувор вазифалардан бири этиб бедгиланган.

Ш унингдек Президентимиз Ш авкат Мирзиёев таъкидлаганларидек, “креднг ишлаб чиқаршп ва инфратузилмани ривожлавтиршп, тадбиркорлик фаолиятини қўллаб-кувватлашда зарур манба ҳисобланади. Бўш маблағларни жалб қилиб, уларни 1федиг сифатида тадбиркор ва инвесторларга такдим этадиган тижорат банклари иқгисодий жараёнларда мухим ўрин тутади” [1].

Банк тазимини такомиллаштириш ва “рақамли башс”ни риволшантиршдца, ш>'нингдек, банк инфратузилмасшшнг истиқболларини белгилашда маз^о^р аҳборот-таҳлилий шарҳ Ўзбекистон Республикасида банк инфратузилмасини ривожлантнриш 1гўлдари :адкдца ахборот беради.

Ушбу тахлилий маълумотда Ўзбекистон Республикаси банк тизимининг асосий иқгисодий кўрсаткичлардаги улуши, банкларнинг иқшсодий ҳолати, банк инфратузилмасининг жорий ҳолати, аҳоли жон бопшга тўғри келувчи банк инфратузилма кўрсаткичлари, шуюшгдек ривожланган ва ўтшп иқгасодиётвдага мамлакатларда банк инфратузилмасининг ривожланиш босқичлари ва банк хизмат турлари таҳпил қилинган. Таҳлилларимиз натижасида мамлакатимизда банк инфратузилмасиви ривожлашириш истақболлари, банк тизимидаги мавлу^д муаммолар аниқланган ва уларни бартараф этиш бўйича ?!улоса ва тшсиялар ишлаб чиқилган.

Page 5: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

1. Ў зб ек и сто и Ғ е ш у б л т с а ш д а б аи к ииф рат узилт яеиии р1звож лан 1гириш даги и сл о ҳо тл ар

Маълумки, банк инфратузилмасини ривожлантариш банк хизматлари кўламини кенгайт^фиш, такомиплаптфиш орқали мижозлар сонини ошириш билан боғлиқ самарали механшм кетма-кетлигини таъминловчи омил хисобланади,

Мамлакатимизда банк инфратузилмасини ривожлангириш ва аҳолига хсўрсатиладиган башс хизматлари самарадорлигини ошириш, тўлов тизимини такомиллаштиршд, шунингдек “рақамли банк”ни ривождантириш мақсадида давлатимизда бир қатар Қ ^ор ва ф ^монлар адбул кдлинди.

Еанк хизматлари истеъмблчиларнинг хэ^куқларини хдмоя қилишни таъ\пшлаш механизмларшш янада такомиллаштириш ва инновацион ривожланишнинг тевдешдмларини инобатга олган ҳолда молиявий очиқлик даражасини оширшп мақсадида Узбекистон Респ>^бликаси Презвдвншнинг 2018 йил 23 мартда “Баяк хизматлари оммабоплигини ошириш бўйича қўшимча чора-тадбйрлар тўғрисида” ги ПҚ-3620 сошш қарори қабул қиливди.

Шунингдек, мамлакатда иқгисодиёгнинг “рақамли” секторини ривождантирнш, “блокчейа” технологиялари, ҳамда қршхго-активлзрни иқгисодиётга жорий эташ мзқсадвда 2018 йил 3 мартдаги “Ўзбекистон Республикасида рақамли иқгасодиётни ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида” ги П Қ-3832-сонли қарори қабул қилинди.

2017-2021 йидларда Ўзбекистон Ресюубликасини ривожлангиргапнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясига ъувофиқ, шунингдек га л - кредит сйёсатй, умуман банк тшимининг барқарор фаолият кўрсатиши уствдан самарали назоратни тўлов тизимини янада ривожлантириш, реал вақг режимвда тезкорлик билан ҳисоб рақамларни бошқаршп ва банк операцияларини ўтказиш имкбнини берувчи масофадан банк хизматлари *ўрсатилган ҳолда тижорат банкларининг еамарали ахборот алмашин>'ви тшимини ташкил этиш мақсадидз 2018 йил 9 январдаги “Ўзбекистон Республикаси Марказий баюсининг фаолиятини тубдан такомиллаштирйш тўгрисВДа” ги П ф -5296 срнли Фармони қабул қилинди.

Тўловларни амаяға бширшп узл>'ксшлйгйнй таъмйн.лаш, шшовацион маҳсулотларни жорий қилиш, банк хшматларининг оммабоплигини таъминлаш ҳавд а тўлов хшматлари бозорвда рақобаг куҳитини ривожлангириш, шунингдек, 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлангиришнинг бешга устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясвда белгиланган вазифаларни амалга бшнриш мақсадвда Ўзбекистон Респ>'бликаси Марказйй башсишшг “Ўзбекистон Республгасаси Мгфказий банки Ахборотяашгириш бош маркази” давлат

Page 6: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

унитар корхонаси “Миллий банклараро процессинг марказини ташкил қилиш тўғрисида”га ПҚ-3945 сонли Президент қарори қабул қилинди.

Ушбу қарор ва фармонлгфни қабул килиниши, амалга оширилаетган чора- тадбирлар мамлакатамизда банк тизимнни ривожлантиришнинг асосий омилларидав бири бўдиб, мамлакат банк тизил^ини тубдан ислоҳ қилишга қаратилган.

2018 йил ҳолатига кўра Ўзбекистоица 8826 та кредиг ташкилотлари фаолият юрнгаб, ш>'лардан 28 таси тижорат банкларицир.

Ўзбекистоннинг давлат ушлди мавду^д башшари банк секторининг акгавларнннг 82 фогоинй ташкил этаб, жами акгивлар хажми 166,6 трлн.сўмга етди. Давлатулуш и мавжуд башшарнинг жами депозитлардаги хажми 66 фоиз, кредитлар хажми 88 фого, капиталдги халойи 81 фоизни ташкил зтди,

Тижорат банкларининг умумий капитали 2018 йилнинг 1 январ ҳолатига 1^ а 20,6 трлн.сўмга етиб, бу кўрсатич 2010 йилга 6.8 баробарга ошган [2].

Банклар томонкдан жалб қилинган депозитларшшг умумий ҳажми 2018 йилнинг 1 январ ҳолатага кўра 58,6 трлн. сўмни тшшил этиб, бу кўрсатикич 2010 йилга нисбатан 6 баробарга ошган. Тижорат банкларшшнг жами активларининг уьО̂ ^мий суммаси 1 январь ҳолатига кўра 166,6 трлн сўмни ташкид этаб, 2010 йилга нисбатан 10,6 баробарга ошган. Тижорат банкларшшнг жами 1федит д-суйилмалари ҳажми 2018 йил январь ҳолатига кўра 110,5 трлн.сўмни ташкил этиб, бу кўрсаткич 2010 йилга ннсбатан 12,9 баробарга ошган. Мазклф кредитларнйнг 80 фошини инвестиция мақсадларига йўналтирилган узоқ м>'ддатли кредитлар ташкил этган (1- расм).

180000160000

140000

120000ЮОООО

80000бОООО

40000

20000

02000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

” ®*-Т11Ж)ра10ягаявр̂ шкагап:1!Ш{»Р1рд.с̂ 1) "»^Тпжорят0анкпаряям1ашш!лрн{ьирд.қ?г1). ™йР"ЦрЕ»рат0анютаржашкрец1дқўЙ1И*мяар1Цмл1}д,сўм)“ *̂™Й1Жора̂ банкяаржяшлшоиплар {шрд.сў!)̂

1-р аш . Республикада фаолият юрита&ггантижорат банкларпвинг асосий кўрсаткичлари [2]

Банк тазимйнинг ривожланишида албатта банк инфрат>'зшшасшшнг рнвожланганлиги муҳим ўрин згаллайди. Бугунги кунда тюкорат банклари

1

Page 7: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

томонидан аҳолига мобиль банкинг, интернет банкинг, онлайн конвертация каби масофадан бошқарилувчи хизмат т>'рлари кўрсатшшб келинмокда. Ушбу хш мат турларвдан фоцдаланувчилар сони ҳам йилдан-йилга ортмоқда (2-расм).

2-расм. Масофадан бошқарилувчи банк хшматларидан фойдаланувчилар сони

12]; 2011 йилда ингернет банкинг хнзматвдан фовдаланувчилар сони 14 минг 241

тани ташкил этган бўлса, 2017 йидца 217 минг 123 тага етди. 8М 8- банкинг ва мобил банкингдан ф ойдал^'вчилар сони2017: йиддаЗ шш, 733 мингдан ортиқ, 2014йилга йисбатан бир неча барорбарга ош гаа

5935,4

3102,2

2012 I 103,9^8-‘®

2011

аЮОмг^нг.тҳолиттўғрикепз^вчнинт^нетва оанкмнжтй ипматццш фоЦцолп̂ д̂ вчнлар сони

@ 100ья-игаҳолнгятУғркке11>'вчийис банкингвавюбнлбаяк1-!нгх1вматцдшфоцдаланувчиларсовн

3-расм. 100 минг аҳолига тўғри келувчи масофадан бошқарилувчи банк хизматлари [2]

2017 йил банк ҳисобварақларини масофадан бошқариш тизимларидан фойдаланувчилар орасида 100 минг аҳолига нисбатан 422 тасига «Мобиль-банкинг» ва «ЗМ5-банкинг» хшматларвдан фовдаланса, 100 минг аҳрлига нисбатан 5935

7

Page 8: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

таси «Интернет-банкинг» ва «Банк-мижоз» дастурий маж муал^и хшматларидан

фоқцаланади (3-расм). ,Республикамизда 2017 йилда банк хисобваракдарини масофадан бошқариш

тизимларидан фойдалзн^’вчилар жами сони б млн. 687 мингта бўлиб^ шундан банк хнсобварақларини масофадан бошқариш -газимларидан фойдаланувчи юрддик шахслар ва якгса тартибдаги тадбиркорлар сони 304 минггани ташкил этган бўлса, банк пластшс карталари ва банк депозит хисобварақлари бўиича банк хисобварақларини масофадан бошқариш тизимларидан фойдаланувчи жисмонии шахслар сони эса 6 млн 383 мингтани ташкил этган.

Таҳлилларга к^^а. 2011-2018 йилларда банк мижозлари сони 41,3% га ошган бўлса^ масофадан банк хизматлариДан фойцалан>'вчилар сони 80 баробардан

ортиқроққа ошган (4-расм).

2000,0 -

1500,0

1000,0

500.0 '

0,02011 2012 2013 2014 2015 2010 2017

нМасофаданбанкхтштла^лшнкўреатувчнквимлардан фойдалан1|'вшша|рга1нгсони й Еанк дшозшюрларпмнллий ахборотлар базасвда руйхатга олинган̂ ЯФКозлар сонн

4-расм. Ўзбекистонда масофавий банк хшматларидан фойдаланувчилар ва банк мижозлари сони динамикаси, минг киши

(1 январь холатига) [2|Масофадан б1анк хизматларвдан фовдаланувчипарнинг тижорат банклари

бўйича тақсимланиши ҳолатига эьтибор қаратилса, 2017 йид 1 октябрь ҳолатига масофадан банк хизматларидан фойдалан^вчнпарнинг энг катта 30 фоиз“Агробанк АТБ’’ ҳиссасига тздри келган, кейинги ўринни "Халқ банки” АТ 17 фоиз ул>т1ш бидан эгаллаган (5-расм).

Page 9: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

"Ш отжа-бшк" АТБ"Қишлоқ АТ1-1Е

2% :

АТ "Ўзбекпстон сяноат-курнлнш

бпнкн" ;■^ т -{

'ПтакЙўлн'' АИТБ 3%

. АТ "Алоқабинк"■ ■ 3<5о

Чет эя кап. ншткгр- "НшЙсбгЬанк" АТЪ

4%"Асака"АТБ

13%

„ "Мгжроқ1)ед1гг6анк"АТБ _''Грастбанк"ХАБ 2% / Кагпгталбйнк!'АТБ

1%Бошқп банклар

3%

"Ап)обинк"АТБ30%

ТИФ М1-ШЛИЙ банкн 16%

АТ Халқ банки 17%

5- расм, Ўзбекиетоцда масофадан банк хизматларншан фойдаланувчиларнинг тижорат банклари бўйича тақснмланмши

(01.10.2017 й. ҳолатига нисбатан) [2]Ресгубликамюда 2017 йил 1 январь ҳолагагз банклар томонидан ўрнатилган

тўлов терминалларининг энг катта қисми, яъни 41261 таси ёки жамига нисбатан 19,8% Тошкент шаҳри ҳиссасига тўғрй келади, 100 мйнг аҳолига тўгри *йлувчи тўлов терминаллари Сирдарёда 17 та, Жиззахда 12 та, Навоийда 11 та, Сурхондарёда 9 тадан тўғри келмоқда. Аммо санаб ўтилгаи вилоятларда Самарқақц, Бухоро, Топпсенг вилоятлари билан солиштиргацда тўлов термиааллари етгарли эмас.

Аҳоли жон бошига тўғри кел> вчи пластик карточкалар у:^ш и ҳйсоблангавда мамлакатимиз барча х>'дудпарида 0,5 тадан пластшс карточкалар тўгри келиб, энг катга улуши Тошкент шаҳри 1,8 тани тзшкил этмоқца. Еу эса х>'дудларда аҳолини пластйк карточка билан таъминланиш қамрови юқори эмаслигини 1^сатм оқца.

Банклар томонидан ўрнатилган банкоматлар сони жами 301 тани таппсил этган бўлса, уларнинг 133 таси ёки 44,2% Тошкент шахрида, 28 таси ёки 9,3% Навоий вилоятқца, 19 таси ёки 6,3% Фаргона вилоятларида жойлашган. Ўрнатилган банкоматлар сони Сирдарё вилоятқца 4 та, Сурхонцарё вилоятвда 5 та, Жиззах вилоятвда 6 та, Қашқадарё вилоятвда 8 тани ташгсил этган.

2017 йил 1 январь ҳолатига республикамизда банклар томонвдан ўрнатншган инфокиосклар сони эса 4653 тага етди. Ушбу инфокиоскларнинг 2476 таси ёки 53,2% Тошкент шаҳрида жойлашган. Банк инфокиосклари сони Фарғона вилоятвда 402 та, С>'рхондарё вилоятвда 264 та, Самарқавд вилоятида 263 та, Наманган вилоятада 241 тани ташкид этди, Сирдзрё вилоятида 43 та, Жиззах вилоятвда 55 та, Навоий Билоятвда 91 та инфокиосклар мавлд^д (6-расм).

Page 10: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

у • Г . У ' -г»' . У .У ^ У ^ ■ с»̂ 8 '̂ +°^

^ҳолпжонб011шгппластккарточкш1ар,дош шЮОмннгаҳолнгатўтрикелув̂ п̂ терьошсШлараБянклар тоьюнндан З̂ рштилган банкоматлар % вБанклартомогаадянўршшлганьшфокноскалар

6-расм.Ўзбекистонда ҳудудлар бўйича терминал, инфокиоск ва банкоматларнинг таксимланиши (Уода 2017 йил 1 5шварь :қолатига) 12]

Банк хизматларини масофадан 1̂ с а т и ш бўйича фойдаланувчилар сонига кўра етакчиликнй кейинга ўринларда 17% билан Хзлқ башш акциядорлик тижорат банки, 16% ух^ш билан Ташки иқгасодий фаолият миллий банки, 13% ул>^ш билан Асака акциядорлик •гажорат. банклари эгаллаганлар, Ресг^бликамизда 28 та тижорат башслари фаодият юритаётган бўлса, масофадан банк хшматларидан фоцдаланувчиларнинг 76 фошда юқорида келтирилган 4 та банк хцссасига тўғри келмоқда. “Ҳамкорбанк”, “Алоқабанк”, “Ипак йўли”, “Ўзбеюлстон саноат-ку'рилиш банки’^ “Ипотека-банк”, “Қшплок қурилиш банк”, “Микрокервдитбанк” тижорат банкларининг жами масрфадан банк хшматларидан фоцдаланувчилар таркибидаға ул>’ши 2-4% ни ташкил этган. “Трастбанк” ва “Капиталбанк” тижорат банклари эса ушбу кўрсатеич бўйича 1%дану;^ш1ларгаэга бўлганлар (7-расм).

10

Page 11: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

чэки"Натк(и1)аик"АТВ

"Капгаа л6 анк'' АТЕ

"НпакЙўли" АШБ

"К)ишлоқ1̂ 1итншБанҚ"АТВ

"М| 1К1> ок]э еднгбанк' ’ АТБ

” ЦП01жв-банк" АТПБ

"Асака”АТБ

ТПФ 1(£нпл11Й банқн

''Агр66анк":ЛТБ

ЛТХалқбаккн

В 2018ЙНЛ январь-авг>'стойларидявом1адп тўл овтерьажйлларнор қалн ту шган тушз̂ млар (м.лн.сўвда)

В Му омалайшн банк шастнк картпларн сонн

чэки. "НашкогЬапк"..

"Капиталбанк'' АТБ

''ИпакЙўга-!" А1'ГГБ

"Қншлоқ ҚуршпшБанк".,

"Шжр окр едитбан к" АТБ

"Ипотекп-банк"А"гаБ

Р Я 153

"Асака" АТБ "Ц'1ФМгшлий

баниг

'’Агробанк"АТЕ

АТХалқбанкн

® Ўрнапшган тўлов т^ья1наллар11 . ; сони..

аЎрншшганбанкомат ва инфом-юскалар сони

7-расм. Ўзбекистон Ғеспу5ликаси тижорат банкларқда инфратузилманинг жорий қблати тахдили [2]

2018 йишшнг январь-август ойлари даво^гвда тўлов терминаллари орқали жами 39 млн. сўм микдорвда туш ум л^ тушиб, ушбу тушумларнинг энг катга миқдори 4 млн, сўмга ет 1̂ , “Ипотека-банк” АТИБ хиссасига тўтри келади, энг ю иик мивдори 1,5, млн. сўм "‘Капигал банк ” АТБ хиссасига тўтри келмоқда. Муомаладагн башс пластик карталари сони жихдтидан “Ҳалқ банки” АТ етакчи бўлиб, >ками пластик карталар сони 4 млн.ни ташкил этади, кичик қисми эса “Капитал баюс” га тўғри келиб, чиқарилган пластик карточкалар сони эса 496321 тага ташкил этади. “Халқ банки "да ўрнатилган тўлов терминаллари сони 31191 тани ташкил этиб, банкомат ва инфокиоскалари 109 тага етган. Ш унга қарамай тўлов терминаллари орқали ту^^шган ту^шумлар кесими ”Халқ банки” да юқори эмас, Ўрнатилган банкоматлар ва йнфокиоскалар ҳджми жиҳатвдан “Капигзлбанк”, “Агробанк”, “Хамкорбанк” етакчи хисобланади, Еугунги « ■̂ 'нда “Ҳамкорбанк” мижозларга кўрсатиладиган хизматлар, баюс инфра"^зилмасини ривожланиш жиҳатидан ҳам молиявий хизматлар бозорида етакяи банклар сираеига кйради, У ш ^ банқда замонавий банк хизматлари ривожланган бўлиб, у ш ^ хизматлар турккмига интернет/мобиль банкинг, онлайн конвертация, шоЬПрау, тўлов терминаллари, 24/7 тизими остида шпловчи инфокиоскалар, мобил илова хизмат турлари мавл^'д.

11

Page 12: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

2017 йилнинг 1 январь ҳолатига кўра жами 19 млн. донадан ортиқ пластик карточкалар муомалага чиқаршшб, ум>-мий аҳолининг 60,8 фоизи банк пластик карточкалари билан таъминланган, ушбу кўрсапсич 2000 йилда ОД фоизни ташкил

этган (8-расм).

8-расм, 20СЮ-2017 йилларда аҳолининг банк пластик карталари билан таъминланганлиги, фоизда [2]

Аҳолинн банкоматлардан фойдаланиш даралсаси йилдан-йилга ортиб бормоқца. Ресг^бликамнзда 2011-2017 йиллар мобайнцда жами 4954 та банкомат ва инфокиоскалар ўрнатилган. 2009 йилда 100 минг аҳолига 1Д5 та багасомат тт^ри келса, 2017 йилдя 15,42 та банкомат т т ^ и келмокда. 2000 йилда 1 та банкоматдан

Page 13: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

Мамлакатда аҳоли сони йидцан-йилга ўсиб бораётганлигини ҳисобга олган ҳолда аҳолига хш мат курсат^^вчи тўлов терминаллари, бзнкомат ва инфокиоскалар сонини ошириш лозим. Бунца худудларни лгайлзшган банклар ва уларни филиалларвдаҳам инфратузшшани ривожлантиришга эътибор қаратиш, шунингдек, ҳу^дудларда истақомат қш ^вчи аҳоли № тсгларига 24/7 тизими остида ишловчи йнфокиоскалар сонини тд/пайтириш керак.

I I , Б а н к нгаф ратузнлм асинн р и в о ж л а т 'и р и ш ш 1н г ҳорнж таж р и басн

Хорижий мамлакатлар банк тизимининг ривожланиш ҳолатшш нафақат банкларнинг капитал қўрсаткичлари, балки мамлакатнинг асосий иқтасодий қўрсаткичларида башшарнинг улуши, банк депозитлари ва кредитлари ҳажми, аҳолини қамрови жиҳатццан ҳэм баҳолаш мумкйн (1-жадвал).

1-жадвал

2017 йилда хорижий мамлакатларда банкларининг ривожланиш ҳолати,

Кўрсаткичлар Евроҳудуд

Бую кБрнтан

ияА 1 ^ К авада Япония

ХитойХ а л қ

ҒеспубликасиКредит

уюшмаларисони

6863 493 6682 403 596 6 7 5 4

Банклар сони 5593 473 6112 86 172 3895Банкларнинг

кредит ' уюшмаларига нисбати (%)

74 ,55 80,77 75 ,2 4 32,64- 27 ,66 52 ,25

Хорижий сармояга эга баьпохар сони

876 157 34 4 63 61 165

Банкларнинг жами

активлари (трлн. евро)

32 ,86 11,78 16,55 .2 ,94 9,77 30 ,27

Капиталнинг рентабиллиги

_____ .........3,17 3 ,9 4 8 ,32 12,11 6 ,94 13,98

Жами депозйтлар (трлн. евро)

18,01 5,06 9 ,5 4 2,97 4,23 17,95

Жами кредитлар

(трлн. евро)18,34 5,43 7 ,4 4 2,82 5,69 15,09

Ахоли жон 51 ,098 1 60,683 31 ,055 51 ,522 43 ,619 10,22013

Page 14: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

бошига банк депозитлари

(евро)Аҳопи жон бошига банк кредитларй

(евро)52,987 61,011 21,463 .53,898 34,097 12,824-

Банк ишчипари сони (минг) 4,5 0,70 8,74 0,65 2,34 4,66

ЙЕОЙ

Хитой иқгасодиётида банк сектори бошқа секторларга нисбатан юқори ўсиш суръатлари билан риволспанган. 2017 йилда банк активлари ҳажми бўйича Хитой жаҳон миқёсида биринчи ўриннн эгаллаган, ш^тшнгдек банк пснаш нинг бошқа кўрсаткичлари билан ҳам юқори ўри нл^ни эгаллаган.

Бугунги к>'нда фаолият юритаётган банклар борки, уларнинг барчаси мижозлар базасшш ошириш, аҳолини банкларга кенг жалб килшп, банкларда замонавий хизмат зурлари ва инфратузилмани ривожлангиришга асосий эътиборкн қаратдди.

Банк инфратузилмасининг ривожланиш тарихи ривожланган мамлакатларда X X асрнинг 60-70 йилларидан бошлаб шаклланган, Банклар томонқдан илк пластик каргочкалар 1950 йилларга келиб жорий этилган. Пластик қарталар тизими X X асрнинг 60 йилларига келиб ривожлана бошлади. 1958 йилга келиб Калифорнияда эюэйлашган “В ш к об А теп са” ва Нью Йорқдаги “СЬазе МапЬейоп Вапк" универсал кредит карталарини муомалага чикарди [4],

“81ап1Ьп1 Ғейега! Сгей1(; 11шоп” томонидан 1994 йил илк онлайн хи зм атл^ кўрсатилди, 1995 йил “Ргеябепйа! 8а^ш§з Вапк” томонқцан интернет орқали ҳисоб рақамларини очиш хизматлари ташкил этилди. АҚШ аҳолисининг банк интерактив хизм атл^идан кенг фойдаланиши, мобиль банкинг, интернет банкинг, ҳисоб счетларини онлайн тарзида кузатиб бориш ва банқцаги хисоб рақамвдаги ҳисоб счетлари хақвдаги маълумотлардан хабардор бўлиб ту'риши учун са11- марказлар ташкил этилди. Са11-марказлари кўрсаттан хизматларига тўловлар йўқлиги, қулайлиги, суткасига 24 соат операторларга мурожаат этиш имкониятларининг мавжудлиги, мижозлар банк хдсоб счетларвда амалга оширган операцияларини бошқариш ва назорат қилиш имконияти туғилганлиги туфайли, мижозларнинг офисдан ташқари банк хизматларига ишончини сезиларли даражада ошди.

14

Page 15: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

СЕРЯ

Герлюния Х1ИЭДНСТ0Н Игшихя Японня Қорея

8.84

1[ 13 о | :;

Т)-ркия БуюкБрнтання

я 100 мннг аҳояигатуғри келу В'Ш банк фшшаляари

а ЮО̂ яшг аҳолигатуғ1)нкелув'шбанкоматлар сонн

10-расм. 2017 йидда айрим хорижий мамлзкатларда аҳолини имфратузилма билан таъминлавиш ҳолати [5]

Хорижий мамлакатларда банк инфратузилмаси ривржланишига фақатгина техник ва технологик ривожланиипина змас балки^ аҳолининг молиявий саводхокпигининг ошиши, ўзи учун қулай бўлган банк хшматларидан самарали фойдапана олиши ҳзм туртки бўлган. 2016 йидца “РешКезеагсЬСепйе” томонидан ўтказшц-ан тадқиқотга кўра АҚШ аҳолисининг банк операцияларини амалга оШирййДа 51 фоизи мобил банкингдан, 50 фоизи электрон банкингдан фоқдаланса, Хитой ва Кореа аҳолисининг 50 фоизиушбу хзизмат турларидан фойдаланадилар.

Бу эса аҳолининг банк ингерактив хшматларига бўлган талабини юқорилигини билдиради. Жаҳон банки маълумотларига кўра 2011-2014 йилларда банк хшматларицан фойдаланувчилар ва банкларда ўз ҳисоб рақамларига эга жа.ҳон аҳолиси сони 700 млн,ни ташкил этди. Банк мижозлари 51фоиздан 62 фошгача 01ЦДИ, бунга банк хшматлари, технологидлар ва банк инфратузилмасининг ривожланиши сабаб бўлди. 100 минг аҳолига тўғри келувчи банк филиаллари сони Кореяда 272 та, Японидда 127,8 тани ташкил этади. Япония банкомаглари сони вз хшматлари жиҳатқдан етгакчи ҳисобланиб, 2012 йилдан бошлаб биометрик маълумотлар асосида ишловчи банкоматлар тизими ишга туширидци, 100 минг аҳолига тўгри келувчи банк филиаллари сони Японидда 34,10 та, Буюк Британвда 25,8 та, Ҳиндистонда 14,7 та тўғри келади. Хицдистоннинг “1С1СШапк” мижозлар сони 25 млнга етди. Ҳиқцисгонинг йирик банклари “Вапк о^ Вагайа”, “Вапк оГ 1п(Ьа” шгаг 3100 та фшгаали, “АпйЬга Вапк”нинг 22 та шаҳарда 1500 та филиали бор, банкоматлар сони эса 50 мингтани ташкил этади. Юқорқда келгарилган банклар 90 МЛН.ДЗН ортиқ мижозларга хш мат кўрсатади.

Бугунги 1̂ қ д а Буюк Брнгания, Италия, Германия, АҚШ, Корея, Япония каби мамлакатлар аҳолиси масофавий банк ҳшматларвдан фойдаланиш даражаси 55

15

Page 16: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

сЕрафоиздан 98 фоизгачани ташкил этишн натижасида^ Италиянинг “ишсгесН1;‘’ гурут^ино^ 2018 йилга келиб 800 та бўлими қисқарди. 2012 йилда “Вапк оГ А теп са ”нинг филийплари сони 800 тага хдисқарди, "‘Р Могдап” таҳлштчилари бу борада олиб борган тадқиҚотларвда инвесторлар ?шражатларни қисқарггарган ҳодца капитални рақамли иқшсбдиётга йўналтиришни афзаллиги асослақци. Шунингдек, Ғерманиянинг "Веи1зсЬе Вапк” 1 млрд.еврони 2018-2020 йшшарда рақамли банкинг 72 хйл турдаги хизматларини рйвожлантиришга йўналтириш режалаштирган. Бунга сабаб, агар банклар рақамли башрпша инвестицня ажратмас экан,, упар асосий даромадини 30-35 фоиз йўқотиши мумкин деган таҳминлар илгари сўрилган [6],

Ўтшй иқгисодиётидаги ма.млакатларда бапк инфратузилмаси 1990 йилларда Россия, Хитой, Белорус каби мамлакатпар банк тизимига кириб келгав. Ўзбекистон, Қозоғистонда эса 2005 йилдан бошлаб замонавий банк хизмат турлари, технологик рнвожпаншзш шу билан бирга банкоматлар, пластик карточкалар билан хисоб китобларни амалга ошириш оммалашган.

168,7

&,б1 1

ЛЛ :

1М1заКптгаёШ[ап1100мпнгпхолдгп тўгр|(кс̂ ч̂ибпнкмупсгл1ашлр11

КймшИ Кптга ёдздлгн 100 ашнга^сппигатўғрпкёт^пибпнкомлтлпр

“*йр=> РнЕожя.л нл &1Г ан Т|гамшкягллрда яҳотаюи Йпнк плястпк кя рточкя лзри ){шган такпяш нгянтатгСя^ганжон в ошнгя)

П-расм. 2Ш 7 ййлда ўтйш икгисодиётидаги мамлакатларда бамк инфратузилмаси ривожланиш холати [7]

2017 йил маъл>'мотларига кўра катта ёшдаги 100 минг аҳолига Рсссияда 168,7 та, Украинада 88,5 та, Хнтойда 81,4 та, Қозоғистонда 74 та, Ўзбекистоқда 21,6 та банкомат тунри келмоқца. Катга ёшдаги 100 минг аҳолига т ^ и келувчи банк му'ассасалари сони Ўзбекистонда 36,1 та, Россш да 30,2 та, Хитойда 7,7 та банк хизмат қилади. А ^п и га жон бошига тўғри келувчи банк пласгак карточкапари Россия ва Белору'Сияда 2 тадан ттдри келса, Хитой ва Ўзбекистоқца 1.7 тадан тўғри келмокда (11-расм) [8].

Марказий Банк маълумотларига кўра Россия Федерацияси ху'дудида 249 млн.дан ортиқ пластик карточкалардан фойдалашшади, 131640 та нақц пул банкоматлари, 206852 та кўрсатнлган товар ва хизматларга тўловларни амалга

16

Page 17: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

оширувчи банкоматлар, 130 395 та накд пу'л 1уловларини қабул қилувчи банкомат ва тўлоБ терминаллари мавжуд (9]. Банкяарнинг интернет-банкингдан 1ушадиган даромади 5 фоиздан 15 фоизгача етади.

Қозоғнстонда ивновацион ва рақамли технологаялар ёрдамида банк инфрату'зилмасининг ривбжданшшиа алоҳида эътибор қаратилиб келинмокда, 2017 йилда интернет-банкинг ва мобиль банкингдан пластик карталар ёрдамцда амалга оширилган операциялар сони 58,9 млнга етиб, 715,7 млрд. тенғени ташкил этган. Интернетдан фойдаланувчиларншпг хар 2-3 таси мобиль баюсингдан фойдала^шчилар ҳиссасига тўғри келиб, бир пластнк картадан иккинчи пластик картага пул ўтказувчилар 3 5 фоизни ташкил этмоқда [10].

Хитой банклари бугунга кунда активлари ва капигаллацуви даражаси билан дунёда етакчи банклардан бири ҳисобланади. 1991 йилда Хитой Халқ баюш ўзининг "СМпа Ш1оп Рау” миллий тўлов тазимини У1за ва МазМг Сагб билан ҳамкорликда ишга туширди, Жами карталар сони 5 млрдга етаб, Хитовда аҳоли жон бошига 3 тадан банк пластик карталари тўғри келмоқца. “СМпа 11шоп Рау” тўлов тшими карталарддан дунёнинг 160 та мамлакатида фойдаланиб, АҚШ тўлов тшик(и “У1за” ва "МаяЕег Сагб”нинг асосий рақобатчиларвдан бври ҳисобланади. Бвропада тижорат ташкилотларининг 70 фоизи Хитой миллцй тўлов ■ тазими карталқрвда тўловларни қабул ғшлмоқда [11 ].

Ю қорвда таҳлил қшшнган ' мамлакатларда банк инфратузилмасининг ривожланипш гоқори даражада технологаялар билак таъминланганлиги, турди хил кўринишдаги хизмат турларига эгадиги ва инновацион хизмат турларини қамраб олганлига билан аяфабил туради.

АКД1, Хитой ва Япония мамлакатларвда банк инфратузшгмасининг ривожпанишига таъсир яўрсатувчи бирннчи омил шюовацион технологаял^ни банк тизимига жорйй этилгани бўлса, шашнчи омил аҳолн молиявий саводхонлигининг юқорилиги саналади. Ушбу давлатлар илк бора банк газимига “рақамли банк”ш1 жорий этди ва у ш ^ тизимдан фойдалакувчилар сони 55 фошдан 90 фошгачани таипшд этмоқца.

АҚШ аҳолисининг асосий қисми масофадан бош қари^^чи хш мат турларвдан фойдаланинш натижасида банкларга ташриф буюрувчилар сони 60 фошга пасайган, Аҳолининг асосий қисмн мобиль йловаяар ва [эақамлн банк “П(§11а1 Ехр1отег”, банк хиз^(ат турлари “ Оп1ше Ьапкш§”дан 48 фош тўловлар қ а ^ 'л квдинса, ”Арр1е Рау”, "'БГҒ8”, “ОЕ.” кодлар ёрдамвда 34 фош, мобиль хамён орқади 17 фош аҳоли тўловларни амалга оширади. 2017 йилда мббиль банкингдан амалга опшрилган тўловлар ҳажми 50,8 млн. АҚШ долл^ини ташкил зтган [12].

Хитойда нафақат банкдар орқали тўловни, балки мобиль тўлов тазими ҳам юқори даражада ривожланган, Хитойда “А11 рау”, “\Уе сЬа1 рау “Ошоп Рау Оигок Разв” тўлов тшими бозорда етакчи бўлиб, “АН рау”дан фойдаланган ҳолда амалга оширилган тўловлар 90 фоизни ташкил этади. Пластик карточкалар орқали саздо

17

Page 18: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

таркибида ~ кредит карталар орқали тўл о вл ^ ҳажми 60 фоизга, дебиг карталар орқдли тўловлар 40 фоизга етган [13].

Россия банклари томонқцан 20 дан зиёд хизмат турлари кўрсатшшб, ЕМ ЕА В1|^1а1 ВапМп^ МаШг11у 2018 топ 5 рейтингига киритилди, Масофадан бошқарилувли банк хизматларидан фойдаланувчилар сони 30 фоизни ташкил этди, Аҳолиниг аксарият қисми мобиь банкинг ва ингернет банкингдан, шунингдек рақамли банк тизимқдан фоқдаланади. Биргана “Сбербанк онлайн”дан фойдаланувчилар сони 35 млн.кишини ташкил этмокда (2-жадвал).

2-жадвал

Лйрим1 хорижий м ам лакатларда банк хйзмат турлари [14]

Хизямят турлари ва

тулов тш и м и

М оҳияти

А К Шиз ВапкМоЬйе мобиль телефон орқали накд ш̂ псиз шаклда ўз ҳисоб рақамшш

бошқариш ва назорат қилшпМоЬПеСЬескВерозй

депозкг чеклари ва депозитдаги маблагдарни онлайн тарзда бошқариб бориш

С̂ бЬапк Оп1ше интернет ёрдамида масофадан бошқарилувчи банк хизматларидан фойдаланиш

Арр1е Рау “1оз” ва ‘"тасоз”, ‘ЧрЬопе”, “арр1е \̂ а1сЬ’‘, “'тас” ёрдамида хизматларга тўловни амалга ошириш

01М электрон халзёнмғз код орқаяи мобиль илова ёрдамида тўловларни амалга бширишои рақамли технологиялар ёрдамида штрих кодни тасдиқпаб туловни

амалгаошириш ,Р2Р кредит интернет алоқаси ёрдамида кредит олиш ва кредит тўловларини

амалга ошнриш8атзип§ Рау п1з ёрдамида мобиль алоқа аппарати ёрдамида тўловларни амалга

ошириш тизими7*24 инфокиоскаяар узлуксиз 24 соат ва хафтада 7 кунқшлайди

Хитой Х а л қ РеспубликасиН5ВССЬ1па МоЬИе Вапкшц

мобиль телефон орқали нақд пушсиз шаклда ўз ҳисоб рақамини бошқариш ва назорат қилиш

7*24 шфбкиоскалар узлуксйз;24 сбат ва хафтада 7 кун ишлайдиМУЬалк Банк хизматларидан банк биносисиз мобиль алоқа ёрдамида :

фойдаланишАЬ рау мобидь тўдов тизимиТезеп! сЬа( Рау

мобиль тўлоЕ тизими

Ншоп Рау ^и1ск Разз

мобиль тўдов ТИЗИМИ '

Теп Рау мобиль тўлоЕ ТИЗИМИГОРау мобиль тулов тизимиАрр1е Рау “1оз” ва “шасоз", “1рЬопе”, “1рас1”, “арр1е игаШЬ”, “тас” ёрдамида

хтзматларга туловни амалга охпириш18

Page 19: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

Р2Р интернет алоқаси ёрдамида кредит олиш ва кредит тўловларнни амалгаопшриш

дц рақамли технологиялар ёрдамида штрих кодни тасдиқлаб тўловни амалгаошириш

КҒ8 код орқали мобил илова ердамида тўловларни амалга оширишРоссия Федерацияси

Интернетбишшнг

исталган вакгда реал вақг тартибида ш(:еП1е1 орқали мижозларнинг ўъ-ўзига банк хизматларини кўрсатиш тизими

мобиль банкинг мобиль телефон орқали нақд пулсиз шаклда ўз ҳисоб рақаьшни бошкариш ва назорат қилгпп

втз банкинг смс хабарлар алмашиш ёрдамида мижозга ахборот банк хизмаги кўрсатилади

Сбербанк Вос Вос

шифокорларга онлайн тарэда мурожаат килиш ва маслаҳат ояиш

24/7 инфокиоскалар узлўксиз 24 сЬат ва хафтада 7 кунйшлаидиМобиль хамЁн электрон хамён ёрдамцда товар ва хизматларга тўловларни амалга

ошириш, бошқа фойдоланувчиларга пул мабпш̂ ларини ўтказиш.опНпе Ъапк онлайн тарзида масофадан банк хизматларидан фойдаланшпВТБ-Онлайн 12000 дан зиёд хизмат туряарига исталган вақтда тўловларни аь̂ алга

ошириш0Ш1 эпектрон хамёнКҒ8 код орқали мобил илова ёрдамида тўловларни амалга огаиришОК рақамли технолохшшар ёрдамида шгрих кодни тасдикдаб тўловни

амалгаоширишР2Р кредиг интернет алоқаси ёрдамқца кредит олиш ва дфедит тўловларини

амалга оширишСбер кхбн фарзандларга пуп ўтказиш ва хисоб счетларини назорат қгшиб боришЗатзипё Рау 1ЙЗ ёрдамиДа мобшгь алоқа аппарати ёрдамқца тўловларни амалга

ошириш тйзимиАрр1е Рау ‘Чоз” ва “тасоз”, ‘чрЬопе”, ‘ЬраФ”, “арр1е \\’а1:о11”, “тас” ёрдамида

хизматларга тўловни амалга опшришБелорусь Республикаси

Инхернетбанкинг

истаппш вакдда реал вақг тартибқда интернет орқали мижозларнинг ўз-ўзйога банк хизматларини курсатиш тизими .

мобиль банкинг мобиль телефон орқали нақд пулсиз шаклда ўз ҳисоб рақамини бошқариш ва назораг Қипиш

зтз банкинг смс хабарлар алмашиш ёрдамида мижозга ахборот банк хшматй: кўрсатилади

Ш8УКС.ВУ рақамли банк ёрдамқца ҳисобларни очиш, ўтказмаларни амалга ошириш валгогани алмаштириш ва картадан картага п\'л маблағларини ўтклзиш.

24/7 йнфокиоскалар узЛуксиЗ 24 соат ва хафтада 7 хсун идшайдиМобиль хамён мобил алоқа аппарати ёрдамида тўловларни амалга оширишПгая&Пгор мобиль платформаМ-банкинг мобкль злоқа аппарати ёрдамцда картадан картага пул ўтказиш,

хпзматларга тўловпар, омонат счётларнни тўлдириш хизматиОзарбайжон Республикаси

Интернетбанкинг

исгалган вақгда реап вақг тартибида интернет орқали мижозларнинг ўз-ўзига банк хизьашларини кўрсагиш тизими

мобиль банкинг Мобиль телефон орқали накд п\шсиз шаклда ўз ҳисоб рақамин1Г

19

Page 20: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

бошқариш ва назорат қилишзтз банкинг смс хабарлар алмашиш ёрдамида мижозга ахборот банк хизмати

кўрсатиладиСазЬ (о сагд бу накд '̂'лни банкомат орқали пластик карталарга ўтказишсағс11;о сағй картадан картага пул ўтказмалариСазЬЬу Соде бу юборилган пул маблағларинж накд кўринишида банкоматлардан

олишсазЬ-ш бу- банкомат ёрдамида хорижий ва миллий валютада балансни

тўлдиришзтз1п±о хисоб счётидаги маълумотларни кузатиб боришзтз банкинг ахеғсеИ, ЬаксеИ ва паг мобиль алоқа компанияпари капитал банк

билан хамкорликда мажм\̂ авиЙ хизмат турларини тақдим этшдМобидь хамён мобил алоқа аппарати ёрдамида тўловларни амалгаоширшп

Коэогистон РеспублнкасиИнтернегбанкинг

исталган вақгда реал вақг тартибида интернет орқали мижозпарнянг ўз-ўзига банк хизматларини кўрсатиш тизими .

мобиль банкинг мобиль телефон орқали нақц п>шсиз шакпда ўз хдсоб рақамшш бошқариш ва назорат қилиш

смс банкинг смс хабарлар алмапшш ёрдамида мижозга ахборот банк хизмати кўрсатшгади

24/7/365 инфокиоокалар узлуксиз 24 соат ва хафтада 7 к\'Н гшшайдиМобиль хамён элекгрон хамён ёрдамида товар ва хизматларга тўловларни амалга

ошириш, бошқа фойдаланувчияарга пул маблағларини ўтказиш.электрон хамён ёрдамида товар ва хизматларга тўловларни амалга ошириш, бошқа фойдаланувчиларга пул маблағларини ўтказиш .рақамли технологиялар ёрдамида штрих кодни тасдиқпаб тўловни амалгаошириш

и ғ з код орқали мобия илова ёрдамида тўловларниамалга оширишР2Р кредит интернет алоқаси ёрдамида кредит олиш ва кредит тўловларини

амалгаоширишСазЬ Ьу Со(±е юборилган пул маблағларини нақд кўринишида банкоматлардак

олишсазЬ-1п банкомат ёрдамида хорижий' ва миллий валютада бвлансни

тўлдиришЎзбекистоя Ғеспублнкасн

Банк мижоз мижозларгй ўз молиявий пул окимларини тезкор тарзда бошқариш имконини берувчи электорн хисоб-китоблар тизими

интернетбанкинғ

исталган вақгда реал вақт тартибида 1П±ете1: орқали мижозларнинг ўз-ўзига банк хизматларини қўрсатиш тизими

мобиль банкинг мобиль телефон орқали нақц п\'лсиз шакдца ўз хисоб рақамини бошқариш ва назорат кдлиш

смс банкинг смс хабарлар алмапшш ёрдамида мижозга ахборот башс хизмати кўрсатилади

Р2Р тўлоЕ банк картаси эгаси томонидан банк карталари реквизитларидан фойдаланган ҳолда, пул маблағларини ўтказишда бўйича хизмат.

24/7 инфокиоекалар у злуксиз 24 соат ва хафтада 1 кун ишлайдиТгазГрау “трастбанк” банкй томонидан жисмоний шахслар учун масофадан

банк хизматларики кўрсатиш учун тақдим этилаётган мобил банк хизмати

Натког тоЬЬе жисмоний шахслар уч\ш масофадан башс хизматларини кўрсатиш

I

20

Page 21: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

уя\'Н такдим этилаётган мобил банк хизматикарйа! тоЪИе жисмоний шахслар учун масофадан банк хизматларини кўрсатиш

учун тақдим эталаётган мобил банкхизмати1п±о зег̂ к̂е ! 1ВК масофадан хисобварагни назорат қилпш тшими -тШ1у тоЪДе жисмоний шахслар учун масофадан банк хизматпарини кўрсатиш

учун тақцим этилаётган мобил банк хизмати

Ривожланган ва ўтиш иқтисодиётадаги мамлакатлар тажрибаси шуни кўрсатдики, банк ннфратузилмасининг ривожпанишида асоснй эътибор хизм атл^ни ва технодогаяни ривожлантиришга қаратилган, Банк инфратузилмасининг ривожланишига йўналгирилган инвестициялгф банкларга янга технологияларни жалб қшшш орқали^ янги хнзмат турларини кенгайиши ва мижозлар б т с ш ш ошишига олиб келган. Европа ва АҚШ башшари инвесторлари ўз маблш^ларининг 91 фойзини банк фаолияти самарадорлигини оширишда инфратузипмага инвестицня хсиритишга сарфламокда [12]. Буп^нги кунда доимий тарзда фойдаланиб келинаётган хизмат турларишшг ўрнини рақамлн банкинг хизмат турлари эгапламоқца, Чунки, банклар хизмат ту-рларини такомиллаштирмас экан, уларни даромадн ва мижозлар сони кескин қисқариб боришшш хориж тажрибаси қўрсатиб берди,

Ш . Ў зб ек и сто н д а б а н к и еф ратузгш м аси нм ри йож лантйрйш да ш ш овяц нон хн зм а т тур л ар и ни ж орий этиш йўллари

Милюзларлар томонидан муайян банкни танлашда асосий мезонлар сифатида банкнинг нуфузи (одатда давлат банкларига ишонн юқори бўлади), қулай жовда жойлашгани ва банкнинг замонавий хизматяарга эга эканлига деб келтнрилади, Банк хизматлари самарадорлигини оширшвда мижоз ва кредит ташкилотлар ўртасидаги учта асосий ту'рдага алоқаларни ажратиб олиш лозим (3-жадвал).

3-жадвал

Банк хшматлари самарадорлигшшнг асосий омиллари [16]

Мижоз назарида Кредиг таш килоти назаридаХизмат кўрсатиш сифата

• банк ходимларини муомал^и; • банк хизматларини иқгасодий• хизмат кўрсатиш тезлиги; самарадорлига;• банкларга бўлган ишонч; • мижозлар базасини ўсиши;• кўрсатилган банк хшматларини • бир мижозга максимал даражадашаф)фофлиги; хизматларни сотиш;• бавк бўлимларини қулай • тезкор хизмат кўрсатиш;жойлашгани; • мшгазлардан келиб тушадиган• якка тартибда хизмат кўрсатиш; шикоягдарнш1г камайшли;• банк хизматларидан фойдалана • хизмат кўрсатиш чотвдаОЛИШ^ англашилмовчиликлар сонининг

камайипш;21

Page 22: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

Баик хизматлари нархи• имтиёзли нархларда 1̂ зонроқ хгоматларга эға бўлиш;* давлат ёки банк тшими томонвдан кафолатланиш;* юридик шахслар ва фуқароларга кўрсатипадйган хгоматларни бўғимлаш;• банк томонидан гсўрсатиладиган хгомат н^хларининг барқарорлиги.

• рискларни суп^рталашда, банк хшматлари нархининг ошириш;• бино ва ходимларга сарфланадиган харажатларни камайтиршп;• меҳнат қайгими самарадорлигини ошириш;• банк тшзматяари баҳосини ўсшпи, бозор бўйича ўртача суфатда;• бозорда рақобат мухитини қисқартириш;

Банк хшмат зкўрсатиш тгаимини технологик таъминланганлиги• , қисқа х^дцат ичвдз банкларда хизмат кўрсатшп;• тўлов операцияларининг ҳавфсизлиги;• ҳисбблар бўйича тезкор маълумотларни олиш имкониятлари;• кредит ташкилотшшнг ахборотлапггирилган хужжат а.1 машуш,'ви:

• банк технологияларининг иқгисодий самарадорлиги;• кредит ташкилотининг ички х^'жжат алмашуг^Би тшимини такомиллапғгириш;• банкларда олиб бориладиган операцияларни ҳавфсголиги;• хизмат кўрсатишни кенгайгириш;

Мияшзлар назарвда банк хизматлари м иж озл^га фовда келгирадиган, улар учуп қулай ва фовдали бўлиши лозим деб туп^ниладн. 3-жадвалда келтирилган асосий йўшшишладдан фойдаланган ҳолда банк хизматларининг самарадорлигини овгафиш бўйила муайян усулларни ишлаб чиқиш мумкин, яъни банк хизматлари самарадорлигининг асосий вўрсаткичлари к^'йидагилар ҳисобланади:

1) Банк хизматларининг самарадорлигини мониторинг қилиш в^рсаткичи. Буни ташкил этишдан мақсад банк хизматларидан фойдалану^вчи аҳоли томонвдан хизматларни самарадорлигини баҳолаш билан боғлиқ. Бувда аҳолига кўрсатиладиган хизмат турларшшнг са^^арадорлиги ва фовдалилигн, мижозларни қайюи бир хизмат турвдан кенг фойдаланиши инобатга олинади.

2) Инсон омшшнинг сезиларли даражада таъсир ьўрсатиши, Кредит ташкилотлари томонвдан аҳолига хизмат кўрсатиш (ходимлар, раҳбарият, мижозлар, шериклар, рақобатчилар)га қаратилган, бунга ижгнмоий-маданий ва психологик омшшар ҳдм таъсир кўрсатади, Хизмат кўрсатиш бўйича технологик самарадорликнинг ошиши, шубҳасиз, инсон омили бияан бевосита боғликдир. Бувда банк ходимларшшнг муомала маданияли, хизмат кўрсатиш тезлиги алоҳида аҳамилг касбэтади.

3) Технолотяларнинг таъсири. Ҳозирги в^нда банк хизмат қўрсатиш самарадорлигини оширишга қаратилган чора-тадбнрларни амалга ошвдиш банкларда инфратузшшани ривожланганлиги билан чамбарчас боғликдир, Юқори

22 ..................

Page 23: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

технологаялар билан таьминланган банкларда хизмат кўрсатиш тезлига ва кушайлигй, терминалларнинг хилма-хиллиш, банкоматларда турли хилдага хизматлардан фойдалана олишига боғлиқ.

4) Хизмат турлари, Миядазлар назарида банк хш мат тури имтиёзли нархларда арзонроқ хизматларга эга бўлипш ва банк томонқдан кўрсатиладиган хизматлар нарҳини мўтадиллига, зурли шакддаги хизмат тл'рларига эга эканлига билан баҳоланади. Бунда кўрсатиладиган хизмат тури давлат ёки банк тизими томонвдан кафолатланиши м}'хим аҳамият касб этади. Мижозлар назарида банк дшзматлари арзон, қуллай, улар учун банк бўлинмалари қушлай жоцда жойлашганлигини инобатга олса, банк ходимлари назарида банк хизматларини иқгасодий самарадорлиги; мижозлар базасини ўсиши, бир мижозга максимал даралсада хизматларни кўрсатшп, мшкозлардан келиб тушадаган шикоятл^знннг камайиши банклар учун муҳим омип ҳисобланади,

5) Узлуксиз мотивация ва назорат қилишга эҳтиёж. Инсон омипшш ҳисобга олган ҳолда банк хшматларини м>'ваффақиятли ва сифатли амалга ошириш уч>н бошқаришнинг асосий вазифаларини бажариш лозим: режалапггариш, тапкдал этиш, мотивация ва назорат қнпиш. Бунда банк мотивация банк мижозлари ва банк ходимларига тенг тақсимланиши лозим. Банк доилшй мижозларига мотнвация кўрсаш б туриши, яъни (чегарирмалар, креднг фошларнни камайгириш,иўшимча кредит каналларини тақдим э-гаю) каби хизматларни такдим этшпи мижозлар базасини ошишига олиб келади.

6) Корпоратив мижозлар, Хизмат кўрсатиш тезлиги, ахборотнинг аниқлига, ҳақиқийлиги, банк комиссиясининг микдори — ғфедргг ташкияотини танпаб олишда корпоратив мижозлар учун ҳал қнпувчи кўрсахкичлар ҳисобланади. Мазкур мияюзлар тоифалари учун мазкзр мезонларнинг аҳамиятйга қунлик битимяар ту'зиш, муайян м)дцатда мажб>риятларни қоплаш ва фирманинг молиявий- иқтисодий фаогашти жараёнининг барча иштиротсчиларининг ўзаро боғлиқлиги таъсир кўрсатади. Бу эса, ўз навбатида, банк хизматлари бозорининг иштирокчиларшш банкнинг хизматлари самарадорлигини ошцришга кўлсаклашади,

7) Ходимлар малакасини ошириш. Банкларда банк технологаяларининг иқгасодий самарадорлигини оширишда, кредит ташкидотшшнг ички ҳ/ж ж ат алмашинуви тизимини такомиллапггаршпда, банкларда олиб борнладшган операцияларни хавфсизлигини таъминдашда ва хизмат кўрсатипши кенгайтиришда замонавий технологияларни ўрни м>’ҳим аҳамиятта эга, Буцда башслардан ходимларнинг ўқ>'в ва 1қалакасини ояшриш талаб эгалади,

Банк хизмат турларини ривоншаниши ва банк инфрат>'зилмасини ривоншанипш банкларда мияюзлар базасини ошкшига, кўрсатилган хизматлардан келиб туш>'вчи даромадлқрни кенгайишига асос бўлади. Чунки ҳар бир мижоз банк хизматларидан максимал даражэда фойдаланипюи истаиди.

Маълумки, банкаримиз оадвдаги асосий вазифалардан бири мижозлар базасини оширишда банк хизмат ту^рлари сонини кўпайтириш, кўрсатидадиган

23

Page 24: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

хвдмат турлари нархини оптималланггиршп, юқори малакали ходршлар ва замонавий технологиялар билан таъминлаш ҳисобланади,

Мамлагштимш тижорат банклари томонқцан 12 т>фдан зиёд масофадан бошқарилувчй хизмат турлари рўрсагалиб келинмоқца, Юқорида олиб борилган тақлил натилсаларига кўра буг>'нги ку'нда масофадан бошқарш^вчи банк хизматларини асосий фойдаланувчилари Тошкент шаҳри аҳолиси хдсобланади, Пластик карточкалар, банкоматлар сони жиҳатидан ҳам Тошкент шаҳри етгакчи бўлмоқца. Бу эса мамлакатимш худуддарига инфратузилма етгарли даражада етиб бормаётташвдан далолат беради,

Ўзбекистон банк тшими М ДҲ мамлакатлари билан солиштирганда Россич, Қозоғистон, Озарбайжоццан кейинги ўринда туради. Жумладан М ДҲ мамлактларидан Россия банклари томонидан 20 дан зиёд хизмат турлари кўрсатйлйб, ЕМ ЕА 01^1а1 В ап ктд М айт1у 2018 топ 5 рейгангига киритидци. Хоршкий мамлакатлар тажрибаси шуни кўрсатдики ривожланган мамлакатд^ аҳолисининг 60-95 фоиз, ўгаш иқгасодиётццаги мамлакатларинг 25-30 фош масофцдан бошқаршишчи банк хизматл^идан кенг фоццаланади. Мамлакатлар кесимида кўрадиган бўдсак, Туркия 91 фойз, Дания 89 фош, Норвегия 87 фош, Швеция 86 фош, Хигой 50 фош, Россия 30 фбш, Ўзбекистонда 9,58 фош аҳоли масофадан бошқарилувчи хизмат турларқцан фойдаланади, бу эса бошқа мамлакатларга нисбатан юқори эмас. Бу эса Ўзбекистон банк тшимида инфратузилма ва банк хш мат турларини ривожлангиришниталаб этади.

Сўнгти йшшарда мамлакатямюда банк тшими ва “рақамли банк’'ни ривожлаширшп, инновацняларга асосланган хш мат т^фларини кенгайтириш ва мавжуд банк хшматларшш такомиллаштиришга катта эътибор қаратаб келшшоқца. Шулардан бйри ‘^ ақ ш л и банк” бўлиб, ушбу хю м ат т>'ри сўнгги йшшарда ривожланган ва ўтиш иқтисодиётидаги давлатлар банк тшимцца кенг кўлланиб кслинмоқца. Рақамли банк - инновацион банк технологияларидан фойцаланган ҳолда (касса хшматини қўрсатмасдан) банк хшматларини масофавий кўрсатувчи банк ёки унинг тзркибий бўлинмаси. Рақамди банклар томонидан банк хшматларини масофавий кўрсатиш банкнинг ички тартаб қоидаларига асосан хужясатлари талабларини инобатга олган холда амалга оширади,

Рақамли банк хш мат турларини афзалликлари ш^^ндаки, ушбу хш мат туридан фойдала^вчияар ўзлЕфига қулай ва хамён боп бўлған хш мат турини танлаш имкониятига эга бўладилар.

АҚШ, Япония, Буюк Британил, Корея, Германийда ушбу хш м ат туфи аньанавий тарздаги банк хшматига айланиб бўлган бўлса, Туркия, Россш , Хигой, Ҳйндистон, Белорусинда “рақамли банк’"дан фойдалан>'вчштар сони башқа хш мат турларига нисбатан юқори. Бу эса банкларға бориб мурожаат қилиш, хужжатларни тўлдириш ва ортиқча вақгни сарфлагавдан кўра исталган ердан керакли банк хш м атл^идан арзон, кулай ва сифатли тарзда фойдаланшшш афзал эканлигини кўрсатмоқца.

I

24;1

Page 25: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

Аҳолининг хш мат турларига бўлган талабинн ошиши ва мамлакатда “рақамли банк”ни ривояслантцриш янги хизмат турларшш банк тизимига жорий этишни талаб қилмоқда.

Юқоридаги таҳдиллардан п^ни кўршп мумкинки, мамлакатимизда банк инфратулилмасини ривожпантириш, “рақамли банк”ни ташкил этшдца биришидан норматив-ҳуқ>'қии ҳужжатларни қ а ^ л қилшл, иккинчидан тизими остидаишловчи курилмалар билан таъминлаш лозим.

Бунинг афзал томони шундаки банкларимш анъанавий хнзмат турларига таяниб қолмай, инновацион хш мат турларини жорий этешгаи бошлайди. Мамлакат ҳудудларцца истшфмат қилувчи аҳоли ҳам ўзи истаган банк хш матвдан фойдаланиш имкониятига эга бўлади,

Шунингдек, аҳолини башс хш мат турларццан ва инфокиоскалардан фойдаланишцца инфокиоскалар соннни ошириш керак. Мамлакатимиздаги банкоматларни аксарият қисмини хшматларга тўловларни амалга ошир>’вчи инфокиоскалар ташкил этади, “СазЬ Ъу Сойе”,” СазЬ 1о сагй”, “сагй го сагд”, “сазЬ- 1п” каби инфокиоскалар сони етарли эмас, маълум бир банклар ва савдо шаҳобчаларида жойлашган.

“СазЬ Ьу Сойе” тшимида ишловчи банкоматлар сонини кўпайгариш лозим. Ушбу банкомат, нақд пул бериш ва қабул қшшш фушеднясига эга бўлиб, бир вақгаи ўзцца пластикга нақц пул маблағларини жўнатшп ва қабул қшшш хус>хиятига эга.

“СазЬ-ш” тизимцца шплрвчи банкоматл^ сошши қўпайтирилиши, мижозга керашш бўлган хорнжий валюта ёки миллий валютани нақд кўринишцца одиш имкониятини беради. Ушбу баюсомат мамлакатга ташриф буюрухчи сшёҳдар учун қ>'лпайлик яратади, бу эса мамлакатда туризмни ривожлантиришга туртки беради.

Ривожланган мамлакатлар тажрибаси банклар инфратузидмасига еттарлича маблағ аяфатмас экан, улар ўз мижозлар базасини йўқотиш эхтимоли юқори бўлшлини хориж тажрибаси кўрсатиб берди. Мамлакатимюда банк внфрат>'зилмасини ривожлантиришда авваламбор норматив-хуқуқий асосларни қ а ^ л қилиниши, ҳодимлар малакасини оширшп, замонавий технологаялар билан таъминлаш банк инфратузилмасшю ривожланишида асос бўлиб хш мат қилади.

25

Page 26: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

ХУЛОСА ВА ТАВСМЯЛАР

Республикамш банк тшимвда банк инфратузидмасини ривожлантиршпга доир олиб борган тахдилларимш натижасида куйцдаги асосий муаммо ва камлиликлар аниқлақди.

1. Республикада фаолият горитаётган хусусий банкларда банк инфратузилмасининг ривожланипш давлат улуиюга эга бўлган тижорат банклари бнлан солиштирилганда нисбатан яхши ривожланган. Ушбу банклар ўз хш мат турларшш мобиль иловалзр ёрдамида, онлайн конвертация карталарини жорий этган холда, 24/7 тшимида иншовчи инфокиоска ва банкоматлар орқали 1̂ с а т и б келмокда. Давлат банкларининг аксарият қисми аньанавий хш мат турларига таяниб

қолмоқда.2. Интернет тармогидаги тезликнинг ш стлига ва сифатвдаги носозликлар

оқибатвда ақолининг м ^оф адан бошқарш^вчи банк хш м атл^и , тўлов терминаллари, мобиль банкинғ, смс банкинг хшматларидан фойдаланшп

имконияти чекданмоқда;3. Мамлака-гамш банк тшимида давлат улушиникг юқори даражада сақланиб

қолинаётгандиги ва эркин рақобат л^гхдтишшг мавжуд эмаслига банкларда инфратузипмани ривожлашириш ва банк хшматларй оммабоплигини оширшпга

тўсиқ бўлмоқда;4,Чет эл капитали иштирокидаги банкла]рнинг асосий иқшсодий ўлчам

кўрсаткичларига ниебзтан у^^пшнинг тастлиги ва банк хшматларининг диверсифйкацияланмаганлиги;

5, Банкомат, пластик карталар, инфокиоскалар, банк филиалларидан фойдаланувчиларининг асосий қисмй Тошюент ш а ^ и хйссасига тўғри келиб, худудларда банк хшматларидан фойдаланувчилар соншшнг юқори эмаслиги, банк инфратузилмасини ривожлантиршпда узоқ ва чекка т^дудларнинг орқада қолаётганлиги;

6, Аксарият банклар асосий хш мат турларига креднг бериш, ингернет баюсннг, мобиль банкинг, смс байкинг, БДУХҒТтўлов хш мати каби ўзаро ўхшаш бир г^рдаги хш мат турлари, пхунингдек, банклараро ўтказмалар билан чеклшшб қолмокда. Жаҳонда мавлуд кенг кўламли замонавий банк хшматларини кўрсатишда

орқада қолинмокда;7, Банк мижозлари ва ахрлининг банкларга бўлган ишончининг гоқори

эмаслиги, банклар томонидан мижозларнинг г^ л ўтказмаларини амалга оширшпда ҳдмон баъзн кзмчилшсдар сақланиб қолмоқца;

8, Банк тшимида гоқори малакали кадрларнинг, жумладан замонавий молиячи дастурчиларнинг етарли эмаслиги.

9, Масофадан бошқарилувчи банк хшматларидан фойдалапувчил^ Туркияда 91 фош, Дяштяла 89 фош, Норвегияда 87 фош, Швеция 86 фоиз, Хиндистон 45

26

■1

1

Page 27: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

- СЕОПфоиз, Россия 30 фоиз , Узбскистовда 9,58 фош аҳолини ташкил этвди. Бу 1^ с а т к и ч юқорида келтириб ўтилган давлатларникига нисбатан юқори эмас;

Тобора швддатли иқтисодий ўзгаршплар шарошвда банк тизими молиявий оқимни кўпайишини таъминлаши лозим, Бувда, аввало, аҳолшшнг 'шжорат банкларига бўлган ишончшш янада ошириш ва бўш молиявий маблштш башшарга йўналтириш лозим, Мижозларни жалб қилишда банкларимш инновацион бошқариш усулларидан фаол тарзда фоцдаланишлари зарур.

Ўзбекистон Ресшбликаси Президентанинг 2017 йил 7-февралдаги П Ф-4947 сонли "Ўзбекистон Рес1^'бликасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисвда”ги , Фармонининг “Иқгисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йўналшплари^^да келтариб ўш лган ва амалга овширшшши керак бўлган чрра-тадбирлар р еж асш п ^ 122 бандида “Нақцсш ҳисоб китоблар ҳажми ва қамровини огшфиш, жумладан, иқтисодиёт еоҳаларвда тўловларнинг замонавий электрон шаклларинн жорий этшп ва тадбиркорлик субъектларини рш^батлантириш, шунингдек, банкдан ташқари айланишини қисқартиршп” белгилаб қўйилган. Ш у боис мамлакатда нақд пулсш ҳисоб китоблар ҳажмини кенгайхиршп, банк инфратузилмасини ривожлантиршпда куйвдагиларни амалга ошириш мақсадга мувофикдир:

банк инфратузшшасшш ривржлаширшпда норматив-ҳуқукий базани такомиллаштиршп лозим. Бунда ҳрзирда тайёрлана&гган ‘ТГўловлар ва тўлов тизимлари т ^ и с в д а г и ” қонун лойнҳасига “банк инфратузипмаси” тушушчасига оцд бандларни қўшиш лозим, Буқда банк инфратузшшаси- норматив ҳужжатлар, банк ходимлари, банк хизм атл^и, кредитлар, депозитлар, аҳолига кўрсатнладган молиявий хизматлари, инноваднон технологиялф кабиларни қамраб олишшш назарда тутиш лозим.

-инновацион хизмат кўрсатшпни , такомиллаппириш, яъни, мижоз ўз маблш-ларшш мж:офавий тарзда назорат қилиш имкониятага эга бўлишшш таьмиялаш;

-давлат банкларининг устав капиталида хухусий секторнинг улушини оширшпда миллий банк тизимвда ислом банклари инструментларвдан кенг фовдаланиш;

- банкдарда рақамли банкинг хизматларюш жорий этиш, Р 1 М тизими ОҚ, П Ғ8 к о д л ^й орқали тўловларни амалга оширишни оммалаштирипзда ушбу хизмат турларини амалга оширувчи Р08-терминаллар соншш кўпайтириш, шунингдек “сазЬчп” ва “сазН-опҒ’ банкоматлари сонини ошириш ва “сазЬ-1п” банкоматлари ёрдамада ҳисоб рақамларига ва банк пластик карточқаларнга маблағларни ўтказишни такомиллаштириш лозим;

- ахолига кўрсатвдадиган молиявий хизматлар сифати ва сонини ошвдиш, бувда асосий эъшбор аҳолига масофавий банк хюматларини кўрсаташни йўлга қунишга қарателиши, буида. овердрафт кредитларни тақдим этшюш кенгаштфиш ва фоиз ставкасини оқилона белгилаш лозим;

27

Page 28: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

СЕОЙ- бугунги 1^ в д а мамлакатимш банклари “У 18а”, “Маз^ег сагб”, “СШпа ишом

Рау”, “Мир” билан ҳамкорликда фаолият юритиб, ҳалқаро ҳисоб китоблг^ жараёнини амалга ошириб келмоқда. Лекин вд^^нга қарамай, “У1за’', “Маз{:ег сагй” дан фовдаланувчилар барча жойларда кўрсатилган хшматлар, харвдлар, миллий валютада туловларни амалга ошириш лозим бўлган жойларда мазкур карталарда тўловларни амалга ошириш имкониятига эга эмаслар, У 1за”, “Маэ^ег сагй” каби тўлов карталари орқали тўловларни амалга оширишда вулудга келадиган муаммоли вазиятдарни одцини олишда, шунингдек, мамлакатда туршмни ривожлантиришга ва аҳолига г^лаилшшар яратшп мақсадвда, Ўзбекистон Республикаси банк тизими ўзининг тўловлар тизимини ҳалқаро тўлов твдимларига интеграциялаши лозим. Бу й жараён ТИФ “Милий банки’ ̂ бвдан ҳзмкорликда олиб борилиши лозим. Бу мамлакатга кириб келаётган сайёҳлар ў ч у н ҳам, мамлакат ташқарисига чиқаётган аҳолиучун ҳам туловларни амалга оширишда кулайлик яратзди.

- Ўўаудлардаги аҳолининг аксарият қисми икгернетдан кенг фовдаланиш имкониятига эга эмас, аммо авдровд хшимвдаги телефонлардан кенг фойдаланади.Ш у сабабли, интернет талаб қилмавдиган офлайнтшимда ишловчи мобиль иловани жорий этиши мақсадга мувофикдвд. Ушбу шювадан чекка ху^д5'дларда истиқомат қштевчиаҳоли кенг фойдаланаолади;

- аҳолининг замонавий банк теҳнологияларидан фовдаланшди кўламшш кенгайтирйшда улар1нинг мблиявий саводхонлигини опшриш долзарб ҳисобланади. Ушбу мақсадга зришшпда Ўзбекистон Миллий телерадио компанияси, вилоят телерадио тармоқлари ва бошқа оммавий ахборот восигадари орқали молиявий саводхонлшсни оишришга қаратилган кўрсатувлар сонини кегайтириш, хш мат турлари ва кулайликпар ҳақвдаги ахборот таъминотини ку'чайтириш керак. Аҳолининг молйявий саводхонлигини оширишни макгаб, коллеж, лицей, олий таълим муассасаларвдан бошлаш лозим, бунда башс вакиллари билан биргалиқца дарс соатларшш ташкил этшп керак.

-банк ходимларшшнг самарали фаолият юрнггшпвда уларнинг малакасини ошириб, замонавий молиявий дастурлаш тшими кадрларини кенг жалб квдиш, ушбу ]^налишда кадрлар тайёрлаш тшимини ислоҳ қилиб бориш лозим. Ходимлар меҳнат фаолинти самарадорлигини оширишда баҳолаш тюимини жорий этжп керак.Унга кўра рейтинг тшими жорий этилиб, ходимнинг меҳнат фаолияти рейтинг тюими орқали баҳоланиб, юқори баҳога эга бўлга ходимни рағбатлангириб туршп лозим. Ш уада ўзаро рақобат ривожланиб ходимлар ўз уствда ишлашни бошлавди. |

Баюшар мижозларнинг эҳгиёжларини ўрганшпи улар билан самарали ва натижавий ҳамкорлик қилют, шунингдек, баюс ва мшшзларнинг ўзаро алоқаси бўйича долзарб моделларини шакллангариши, уларга кўрсатилаётган хш мат сифатини заиф томонларини атрофлича ўрганиб, мижозяар учун кулай баюс снёсатИнй амалга бпгаршпи лозим.

28

Page 29: УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БАНК …el.tfi.uz/images/OzR_bank_infrotuzilmasini_rivojlantirish.pdf · "Капгаа л6 анк'' АТЕ "НпакЙўли"

ФОМДАДАНИЛГАН МАНБАЛАР

1. Ўзбекнстон Республикаси Президенга Ш авкат Мирзиёев раислигида 22 ноябрь вуни банк тизнмини ислоҳ килиш ва башшарнинг молиявий барқарорлигини м}'стаҳкамлаш, ҳудудлар ва тадбиркорликни ривожлантиришда тижорат банклари ролини опюриш масалаларига бшшпланган видеоселектор йигилшгга. Ь1:й)://ш:а.и72. Ўзбекистон Респу^бликаси Марказий банки маьлумотлари тууу.сЬи-цг3. Жахон банки маълумотлари.Ьсср://ба1а.'№огШ Ьапк.ог§/ Сор1с/йпапс1а1-8есСог ., ^Сапбагб & Роог^^з — ЬССр://лулу\\'.5{ап(1аг(1ап(1роогз.ш.4. Григорьев Л. Мировой опьгг развития безналичшях платежнь1х систем: ориентнрн для России // Пробпемн прогаозировгиил. — 2005. — ЬГзб. -- С. 146-161.5. Халқаро валюта фонди мълумотлари асосида муаллиф ишланмаси.Ьйр.7/ба1а.т1Г, ог£

6. 188ш§ О.Пе\¥ ТесЬпо1о§1е8 ш РаутепЬз А СЬа11еп§е 1о МопеСагу РоИсу. иК Ь: Ьйрз: //тлту.есЬ. еигора,еи/рге53 Аеу/с1а1е/2000/Ьйп1/5р000б28.еп.Ь1т7. ЬСф: //йаСа.1тГ, ог§/ маълумотл^и асосвда муаллиф томонвдан тузилган.

Ьйр://с1а<:а.1тГ,огЁ маълумотлари.Центраяьннй Башс Российской Федерации Ььр: //\у\у\у.сЬг.ш .

кариа1.кг/:Гтапсе/бб200/Ьапк1-регеЬо(1уа1-па-сИ8Ш1С1ош1уе-капа1у-гаЬо1у.Ь1ш1 ТЬе СЗо1(1тап ЗасЬз Сгоир, 1пс. Ғи1цге оГ Ғгпапсе: ТЬе ЕЗзе оГ СЬхпа ҒЗпТесЬ.

Аи§и817,2017.12, Оош§ 01оЬа1: Раушеп! 1п81§Ь18 СоАсЬхел̂ е ОголсГЬ а! Бса1е\у\у\у.та5(:егсагб. сот/соп{:епШат/тссот/аа1е\\'а\'/с1псптеп15/МС ^УМюРаоег 01оЬа1Р

8.9,10. 11.

аутеп1зР1ауЬоок 201801 уЗ Кейисеб.рс1Г13, ТЬе ОоШтап ЗасЬз Огоир, 1пс. Ғифге оГҒтап се: ТЬе Шзе оГ СЬша ҒшТесЬ. Аи§из17,2017

14, Ь1ф;/Л\тум'.Ьо^.ог.]р/еп, Ьйр://сШЬапк.сот, \у\у\у,ейаепсе.сот. \та'\у,у(:Ь.п1,ЬИр5://ЬаткогЬапк.и2, Ьир://ааЬ.иг, \\т\\г.кар11а1Ъапк.иг, Ьйр://\\'т^.шГшЬапк.сот, Ьир://\™\у.(гиз*;Ьапк.и2, ЬИр://\¥\у\\\(1а\тЬапк,и2 Ьар8://\\'\\\\.8Ье1Ьапк,ги банкларимаья\'мотй асосвда муаллиф ишланмаси.15, Илмий адабиётлардан фойда.танган ҳолда лўаллиф ишланмаси

29