1

Γυμνάσιο Λατσιών Μάθημα: Τέχνη

ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Ορισμός Αυτό που ονομάζουμε προοπτική ή καλύτερα γραμμική προοπτική, είναι μια μέθοδος αναπαράστασης του τρισδιάστατου χώρου σε μια επιφάνεια δύο διαστάσεων. Η μέθοδος αυτή βασίζεται στον τρόπο που εμείς οι άνθρωποι αντιλαμβανόμαστε το χώρο και τα αντικείμενα μέσα σε αυτόν. Γραμμική προοπτική Η γραμμική προοπτική είναι μια γεωμετρική τεχνική, η οποία χρησιμοποιεί ευθείες γραμμές που δείχνουν το πώς φαίνονται τα αντικείμενα με βάση την απόστασή τους από το κοντινότερο προς το θεατή πλάνο του πίνακα. Όλες οι ευθείες που είναι κάθετες στο επίπεδο της εικόνας συγκλίνουν σ’ ένα μοναδικό «σημείο φυγής». Αν κοιτάξουμε ένα χώρο, εσωτερικό ή εξωτερικό, από συγκεκριμένη θέση παρατηρούμε ότι: 1. ότι βρίσκεται κοντά μας δείχνει μεγαλύτερο ενώ ότι βρίσκεται μακριά από μας δείχνει μικρότερο. Έτσι βλέπουμε ότι ακόμη και ένα μικρό λουλούδι, που βρίσκεται πολύ κοντά μας, να δείχνει μεγαλύτερο από ένα κτίριο που βρίσκεται μακριά. Η προοπτική σαν επιστήμη σχετίζεται με την οπτική, δηλαδή τη μελέτη των νόμων της όρασης, επιστήμη που άρχισε και άνθισε στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη. Το προοπτικό σύστημα απεικόνισης όμως αναπτύχθηκε και οριστικοποιήθηκε στις αρχές του 15ου αιώνα, με τους πρωτοποριακούς πειραματισμούς του Φιλίππο Μπρουνελέσκι (1377 – 1446) και του Λεόνε Μπατίστα Αλμπέρτι (1406 – 1472). Ο Φιλίππο Μπρουνελέσκι εισήγαγε μια τεχνική για την απεικόνιση αντικειμένων καθώς αυτά «ξεμακραίνουν» προς το σημείο φυγής, και ο Λεόνε Μπατίστα Αλμπέρτι, στο «Ντε Πικτούρα» (1435), διαμόρφωσε μια ακριβή μέθοδο προοπτικής κατασκευής, που γρήγορα υιοθετήθηκε από τους Φλωρεντινούς καλλιτέχνες του 15ου αιώνα. Αργότερα και άλλοι σημαντικοί καλλιτέχνες ασχολήθηκαν με το θέμα και ανάμεσα σ’ αυτούς ο Albrecht Dürer και ο Leonardo da Vinci. Πολλοί ζωγράφοι εκείνης της εποχής, για να σχεδιάσουν κάτι σε κλίμακα και με ακρίβεια έκαναν το εξής: (εικόνα κάτω) τοποθετούσαν ένα τζάμι κάθετα μπροστά τους (1) και βλέποντας από εκεί το θέμα τους (3), το σχεδίαζαν πάνω στο τζάμι. Ο ζωγράφος, έβλεπε το θέμα μέσα από ένα στόχαστρο (2) για να διατηρεί σταθερή τη γωνία θέασης (οπτική γωνία).

2

Χαρακτικό, Durer Το τζάμι του καλλιτέχνη Η μέθοδός τους δείχνει σχετικά απλή και έχει να κάνει με την προβολή των αντικειμένων σε ένα φανταστικό επίπεδο, κάθετο στο χώρο*. Η εικόνα που προβάλλεται στο επίπεδο (ή στο τζάμι που είδαμε πριν) είναι η προοπτική εικόνα* του αντικειμένου και είναι μικρότερη από το αντικείμενο, δηλ. σε κλίμακα.

Από σχέδιο του Brunelleschi Στην πραγματικότητα, με την προοπτική, δίνουμε στα μάτια μας (και κατ΄ επέκταση στον εγκέφαλό μας) αυτά τα στοιχεία που αναγνωρίζουν και που έχουν συνηθίσει να βλέπουν καθημερινά. Δηλαδή, μεγέθη που μικραίνουν όσο απομακρύνονται από μας, γραμμές που δείχνουν να συγκλίνουν κάπου, θολά περιγράμματα και ακαθόριστα χρώματα κλπ. Ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται το οπτικό σήμα σε συνδυασμό με πλήθος άλλων πληροφοριών και καταλήγει στην αντίληψη η οποία πολλές φορές δεν ταυτίζεται με την πραγματικότητα. Ακόμη, πολλές φορές συμβαίνει, αν και γνωρίζουμε ότι πρόκειται για μια οπτική απάτη, να δυσκολευόμαστε να την αποδεχθούμε.

Ο Alberti και ο da Vinci αναφέρουν στα κείµενά τους ότι µπορεί κανείς «να ζωγραφίζει µια εικόνα υπό κλίµακα, σχεδιάζοντας το αντικείµενο σε τζάµι». Στην ξυλογραφία του Dürer το τζάµι βρίσκεται σε κορνίζα σε ειδικό τραπέζι, όπου είναι τοποθετηµένο ένα µετακινούµενο στόχαστρο. Είναι ο πιο απλός τρόπος κατασκευής ενός προοπτικού

3

Η δημιουργία ψευδαίσθησης με τη βοήθεια της προοπτικής ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες αρχιτέκτονες, ζωγράφους και γλύπτες.

Leonardo da Vinci, The Last Supper, 1495- 1498, tempera on gesso, pitch and mastic, 460 cm Χ 880 cm Santa Maria delle Grazie, Italy Ο Παρθενώνας Ο Παρθενώνας είναι ναός, χτισμένος προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, προστάτιδας της πόλης της Αθήνας. Υπήρξε το αποτέλεσμα της συνεργασίας σημαντικών αρχιτεκτόνων και γλυπτών στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η ονομασία του Παρθενώνα, σημαίνει «ναός της παρθένου θεάς» και αναφέρεται στη λατρεία της Αθηνάς Παρθένου που συνδεόταν με το ναό. Ο Παρθενώνας αποτελεί το λαμπρότερο μνημείο της Αθηναϊκής πολιτείας και έχει δωρικό ρυθμό. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 448/7 π.Χ. και τα εγκαίνια έγιναν το 438 π.Χ. στα Μεγάλα Παναθήναια, ενώ ο γλυπτός διάκοσμος περατώθηκε το 433/2 π.Χ. Σύμφωνα με τις πηγές, οι αρχιτέκτονες που εργάστηκαν ήταν ο Ικτίνος, ο Καλλικράτης και πιθανόν ο Φειδίας, που είχε και την ευθύνη του γλυπτού διάκοσμου. Στους αρχιτέκτονες του Παρθενώνα ήταν γνωστές οι οπτικές απάτες γι’ αυτό και προχώρησαν στην κατασκευή του χρησιμοποιώντας καμπύλες γραμμές αντί ευθειών δημιουργώντας «οπτικές εντάσεις και εκλεπτύνσεις». Συγκεκριμένα, οι κατασκευαστές του Παρθενώνα προέβησαν σε τρεις βασικές οπτικές βελτιώσεις: διόγκωσαν ελαφρώς τους κάθετους κίονες στο μέσο τους, εξόγκωσαν αμυδρά τις οριζόντιες δοκούς προς τα πάνω και κύρτωσαν τις οριζόντιες κολώνες της οροφής. Οι 46 κολόνες του ναού παρουσιάζουν μια ελαφρά καμπυλότητα στο κέντρο τους και μια αμυδρή κλίση προς τα μέσα. Αυτή η οπτική βελτίωση της διόγκωσης κατονομάζεται ένταση

4

(entasis) και θεωρείται ότι δίνει παλμό ζωής στις κολόνες. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ένταση είναι τόσο ανεπαίσθητη που δεν μπορεί να αναπαρασταθεί με κανέναν παραδοσιακό τρόπο, όπως χειρόγραφο σχέδιο ή μακέτα, παρά μόνο με ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Προοπτική, οπτικές απάτες και φωτογραφία Χρησιμοποιώντας ιδιαίτερες τεχνικές λήψης και οπτικές γωνίες στη φωτογραφία, μπορούμε να παρουσιάσουμε ένα αντικείμενο να δείχνει πολύ μικρότερο ή πολύ μεγαλύτερο σε σχέση με κάποιο άλλο όμοιό του, είτε πιο κοντά ή πολύ πιο μακριά σε μας από ότι είναι στην πραγματικότητα. Η τεχνικές αυτές δημιουργούν εικόνες όπου η οπτική εμπειρία του θεατή, η αντίληψη του χώρου και η κλίμακα των αντικειμένων συμπλέκονται σε μια ψεύτικη προοπτική αντίληψη της πραγματικότητας. Βασίζονται στις ιδιαιτερότητες της αντίληψης του ανθρώπου και στον υποκειμενικό τρόπο που ερμηνεύει τις πληροφορίες που καταγράφουν οι αισθήσεις του και οδηγούν σε ιδιαίτερες, δημιουργικές αλλά και αστείες, οπτικές απάτες.

5

6

7

8

Πρότζεκτ (Ημερομηνία Παράδοσης και Παρουσίασης:……………………….)

Παρουσιάζω ένα γλυπτό ή κτήριο

(Η παρουσίαση μπορεί να είναι σε μορφή power-point, κατασκευής, βίντεο, αφίσα κ.α.)

Η παρουσίαση να περιλαμβάνει:

• Το όνομα του έργου, το όνομα του δημιουργού

• Ημερομηνία δημιουργίας, υλικά, μέγεθος, μουσείο που βρίσκεται

• Περιγραφή, προσωπικές εντυπώσεις, συναισθήματα

• Τυχόν άλλες σημαντικές πληροφορίες

• Λίγα Λόγια για το δημιουργό

• Πηγές