65.29

(Қатакстан Рсспубликасьшың білім және гылмм министрлігі

Горайғыров атындагы Павлодар мемлекеттік университсгі

БИЗНЕС - ЖОСПАРЛАУ050507 «Менеджмент», 050511 «Маркетинг»

мамандықтарының студенттеріне төжірибелік сабақтарынаарналған әдістемелік нұсқаулық

Павлодар

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Қаржы-экономика факультеті

Экономика және кәсіпорындағы басқару кафедрасы

БИЗНЕС - ЖОСПАРЛАУ

050507 «Менеджмент», 050511 «Маркетинг»мамандықтарының студенттеріне тәжірибелік сабақтарына

арналған әдістемелік нұсқаулық

ПавлодарКереку

2009

УДК 65.012.2107 ББК 65.290-2я7 Б 52

С. Торайгыров атындагы Павлодар мемлекеттік университет! қаржы-экономика факультетінің экономика және кәсіпорындағы

басқару кафедрасының отырысында басуга ұсынылды

Пікірсарапшыэкономика ғылымдарының кандидаты, доцент А.Б. Утебаева

Құрастырушы А.Т. Султанов

Б 52 Бизнес-жоспарлау: 050507 «Менеджмент», 050511 «Маркетинг»мамандықтарының студенттеріне тәжірибелік сабақтарына арналған өдістемелік нұсқаулық / құраст. : А.Т. Султанов. - Павлодар : Кереку, 2009. - 1 3 6.

Әдістемелік нүсқаулықта «Бизнес-жоспарлау» пөні бойынша тәжірибелік сабақтарға дайындалу үшін тапсырмалар жөне оларды орындау жөніндегі ұсыныстар келтіріледі, сабактарды жүргізу мақсаттары көрсетілген.

Әдістемелік нұсқаулық 050507 «Менеджмент», 050511 «Маркетинг» мамандықтарының жұмысшы оқу жоспарына жөне жұмыс бағдарламасына сөйкес өзірлендг—---- и ................

УДК 65.012.2107 ББК 65.290-2я7

| © Султанов А.Т. 2009© С. Торайғыров атындағы ПМУ, 2009

Материалдық дурыс болуына, грамматикалық және орфографиялық кателергеавторлар мен кұрастырушылар жауапты

Кіріспе

«Бизнес-жоспарлау» пәні 050507 «Менеджмент», 050511 «Маркетинг» мамандықтарының күндізгі оқитын студенттеріне оқытылады.

Нағыз одістемелік нұсқаның максаты - ішкі фирмалық жоспарлау дағдыларының тәжірибелік өнделуі және ғылыми негізделген бизнес-жоспарды ондей білу. Студент тәжірибелік тапсырмаларды жеке дәптерге ресімдейді және оқытушыға әр тапсырманы қоргайды.

Сабақ 1, 2 Бизнес-жоспарлауды ұйымдастыру және методология.

Тапсырма 1 «Жоспарлаудың дәстүрлі және дәстүрлі емесәдістері» тақырыбына семинар.

Тақырып бойынша әдебиетгі оқу жэне кілтік сөздерді, негізгітүсініктерді анықтау. Дэптерге жазбаша ресідеу.

Тапсырма 2 «Нарықтык жағдайларды талдау» тақырыбынажағдаятгық семннар.

Келесі жагдайлармен танысу.«Камея» салоны Павлодар қаласының Лермонтов кошесінде

орналасқан, шаруашылық қызмет-жеке-кәсіпкерлікұймдастырушылык-құқықтық түрі. Салон патент негізінде жұмысістейді. Ескі шаштараз негізінде құрылған болатын, оны казір- кәсіпкер сатып алып, жақсы жендеу жасап, әзінің қаражатына қазіргіқұрал жабдык құрып жарыққа шығарды,

«Камея» салоны қала халқына келесі қызмет түрлерін ұсынады: т т т я т т і қию (әйелдер жэне ерлер), сақал қию шашты жондеу, ұзын шашқа бұйым жасау, бұйралауға жөндеу жасау, химиялық құйымлар, п і я п і бояу және түптерін агарту, коллорирлеу, шапіты емдеу, кептіру. Негізгі қызметген басқа салон мастерлері эксклюзивті орындайды:басқа массаж.

Салон барлык адамдарға арналған, бірақ бір жылдың ішіндеөздерінің клиенттері пайда болды. Салонның багалары орта жәнежоғары дәреже тұтынушыга есептелген.

Кадрлық құрам-директор, екі экімшілік, бухгалтер, 4 шаштараз-мастерлер, екі мастер-маникюр-педиюор, күзетші, еден жуушы, кіржуушы. Барлық мастерлер жоғары біліктілінген мамандар, осы ортакызметінде 5 жылдан жогары тәжірибе жұмысымен қызмет етеді.

Эр клиентке қызмет жасау сапасының көтерілуі жиікелетіндерге үлкен назар аударылады.

«Камея» жоғары сапалы шикі зат және материалдардытұгынушылардан пайдаландырады, отандық нарыкта өзін жақсы кепілдендірі л ген. 1,5 жыл ішінде салонның тұтынушыларының пайда болуы ауыспайды. Бірақ сонғы уақытта тұтынушылар жоғары бага бойынша материалдарды өндеуге тырысады. Салонныь әкімшілігі шикі заттың жаңа тұгынушыларын табуды жоспарлайды.

Павлодар қаласында шаштараз салондарынын белгілі торы бар, бірақ олар клиенттерге жоғары сапага сәйкес қызмет жасайды. Жаңадан ашылган жогары сапалы «Монро» салоны қызмет жасайды,

4

Ортвалық қалалыкнарықтың жанында орналасқан, Кутузов көшесі бойындағы Орталық үй ғимаратында автобус аялдамасы жанында орналасқан. «Монро» орналасқан жері клиенттерге үлкен назар аударады. Бірақ «Монро» салоны халыққа аз жарияланған, сондықтан жарнамаға үлкен назар етеді.

«Камея» салоныныь бағасы бәсеке бағаға, қызметтік өздік бағасына негізделген жэне осы имиджға сәйкес келеді. Клиенттер сапалы қызметке қанағатты. Егер клиент әрдайым салонға келіп отьфса, онда оған 10 % женілдік беріледі. Салон шеберлері одан басқа эксклюзивті қызмет орындайды: қас, бет массажы, стильдік шаш қию. 2002 жылы қосымша косметикалық қызметтерді енгізу, бет және дене терісін күту бойынша кеңестік қызмет жоспарлануда.

Әлеуметтік сұраныс халықтың 70 % теледидар, 20 % радио тыңдайды, 10 % газеттер мен журналдар оқитының көрсетеді. Салон жарнаманы теледидардан беру керектігіне шешім қабылдады, бірақ жарнамалы ролик тым қымбат екенін білді., онда ол жарнама жүгірме жолға сыйдырды.Сонымен қатар салонның кіре берісінде жарнама құрылған. Бірақ ең жақсы жарнама бұл салонға келетін өздерініңтуыстарын және достарын келтіретін клиенттердщ жарнамасы. Сондай-ақ «Камея» салоны күніне орташа алғанда 8 клиенттерді қабылдай алады, ол алдын ала жазба бойынша енгізіледі. Салонға бару престижді деп саналады. Салон келушілердің санын 10 адамға дейін кобейтуді жоспарлайды. Персонал үшін қызметтік стимулдану әдісі енгізіледі: еңбек ақы 30 % мөлшерде күніне орташа 19500 тенге құрайтының есептейді. Салон күніне 10 % сағат жұмыс істейді, 24жұмыс күні.

Қосымша ақпаратАқпарат «Камея» фирма жұмыскерлерінің әңгімесі

қорытындысында алынған.Кейсті пайдалану әдісі.1. Мақсат: 8Ж )Т - талдауын өткізу; ұйымның сапалы және

сандық максаттарын анықтау, толасыз графикті құру.2. Негізгі түсінігі: пайда, өздік құны, толасыз қызмет, әлді және

әлсіз жактары.3. Аудиторияда кейспен жұмыстың техникасы (жұмыс уақыты 1

сағ. 20 мин.).4. Кейсті ұсыну - 10 мин.5. Студентгердің жеке жұмысы - 10 мин.Студенггерге келесі сұраққа азбаша жауап беру ұсынылады: Салонның қандай жақсы тәжірибе жұмысын белгілуге болады?

5

I

26646,2 28310

6. Шағын топтарда жұмыс - 15 мин.

Кесте 1.1 «Камея» салонының шығыны және табысы бойыншадеректер

Кәрсетікштер атауӨндірістен табыс, мың. теңге Басқарушылық персоналдын еңбек ақысы, айына/мың. теңге.Материалдар қуны, мың тенгеЖарнамаға шығын, мың теңгеНегізгі өндірістік қордың орташа жылдық құны,мың теңге

Амортизация мәлшері, %Коммуналдық шыгындар, теңге/ай Телефон байланыстары төлеу, теңге

Агымды жәндеу, мың тенгеПатентке төлеу (бір шеберге), теңге/айБасқа қалыпты шыгындар, мың, тенгеБасқа үзілісті шыгындар, мың.теңге

Топ тапсырма негізінде қалыптасады қиылган суреттерді жинау әр топта 3 адамнан қалыптасады. Аудиторияны 6 топқа бөлеміз. Әртоп тапсырма алады:

1 -ші топ - 8 Ж )Т талдау жн>ргізу,2-ші топ - агаш мақсатын кұру,3-ші топ — толасыз графигін кздру.Оқытушы әр екі топқа бірдей тапсырмалар береді оны

аудиторияларга жариялайды.Әр топта қызметтің басталуына дейін спикер сайланады.7. Презентация - 25 мин.

7.1 Аудиторияда тәртіпті бұзган топтар, өздерініңқорытындыларын ұсыну керек. Жалпы тапсырманы орындайтын эр екі спикерлер өздерінің қорытындыларын жалпылайды, бір шешімге келеді.

7.2 Спикерлердің біріккен жұмысы уақыттарының кезінде окытушы аудиториямен сұрақтарды әңгімелейді:

Сендердін кеңіл күйлерін қалай?Бір қалыпты және ауыспалы шыгындар неге эсер етеді?

6

7.3 Келісім шарт бойынша әр топтың ішінен бір спикер, жалпы тапсырманы орыдайтын, жалпы жоба ұсынады, басқа спикер жауап қосады.

7.4 Топтар спикер жауабына міндет коңіл бөлу керек жэне олардың қатысуларын коса керек.

Дискуссия - 10 мин.Мүмкіншілік сурактар:- жазылған жағдайда басты проблемаларға не жатады?- фирманың толасыз талдауы үшін қандай ақпарат керек?- компанияның ең басты мақсаты қалай?- «Камея» салонына жаңа қызмет түрлерін көрсету үшін

қандай ресурстар керек?8. Қорытындының кіріспесі - 10 мин. Оқытушы қатысқан

барлык командалардың корытындыларын жалпылайды жэне талдайды. Ойынның корытынды бағасы бес баллдық. Жеңімпаз команда таңдалады.

Сабақ 3, 4, 5 Бизнес-жоспарлау бизнес жоспарлаудың тәжірибелік кұрал-жабдығы ретінде

Тапсырма 1 Бизнес жоспар бөлігін және олардың мазмұнын оқыпі білу. Дәптерге бөлімнің жазбасын енгізу. Келесі сұрақтарға жауап беру:

1. Бизнес-жоспарды өндеуінің мақсаты. Бизнес-жоспарғаталаптар.

2. Ақшаны іздеуде жоспар рөлі.

Тапсырма 2 «Фирма капиталын тиімді пайдаланукөрсеткіштері» тақырыбына семинар.

Фирма капиталын тиімді пайдалану юьрсеткіштерін қарастыружэне дәптерге жазбаша ресімдеу.

Тапсырма 3 Кейсті бөлу.Қалыпты фирма мысалында (шынайы жағдай бойынша) резюме

қүру және фирманың негізгі мақсатын анықтау.

Тапсырма 4 «Инвестицияда талаптарды жоспарлау».Қаржыны жоспарлау кезінде жаңа өндірісті ашу үшін

инвестицияларда кәсіпорынның талаптарын анықтау (негізгі және айналым капиталда талаптар, каниталда суммарлык талаптар).

Бастапқы деректер:

7

Фурнитурлар өндірісі бойынша кәсіпорын, маркетингшік зерттеулерге негізделе отырып, жаңа өндіріс ашайын деп жатыр. Сонымен қатар баскарушылык келесі деректерді есептейді:

1. Құнды гиматратты сатып алу 165 мың ДЕ2. Құрал-жабдықты шығару 120 мың ДЕ3. Офистік жиьаздарды шығару 50 мың ДЕ4. Материалдарға шығын кұніне 500 ДЕ (материалдар 30 күн

жиналады, дайын өнім 20 күн, дайындауға 8 күн талап етіледі)5. Еңбек ақьгаы толеуге шығын 1600 ДЕ6. Басқа шығындар 400 ДЕ7. Дайындыққа және өндіріске шығын 4000ДЕ8. Материалдарды коюды төлеу мерзімі 10 күн.9. Тұтынушылармен дайын өнімді төлеу мерзімі 6 күн.

Сабақ 6 ,7 Бизнес-жоспарда маркетннгілік жоспарлар

Тапсырма 1 «Фирманың бэсеке қабілеттілігі, шарты»такырыбына ағдаяттық семинар.

Жағдай мысалында (2 тапсырма) баганың бәсеке қабілеттілігі щартын және баға критерилерін аныктау.

Тапсырма 2 «Сұранысты болжамдау және зерттеу өнімінұсыну» тапсырмасын шешу.

Кэ есебі, бага бойынша сұраныс және сұранысты анықтау.Бастапқы деректер:1. Басына сұраныс, мың дана - 30 (40)2. Соңына сұраныс, мың дана - 45 (40)3. Басына бага, тг. - 50-45 (40)4. Соңына баға - 30 (24)Жақшада екінші нұсқаның сандары берілген.

Тапсырма 3 «Сапаны басқару жүйесі» тақырыбына семинар. Тапсырма бойынша әдебиетті оқу жэне мини реферат дайындау

(2-3 бет): • - ' £§|' : |Рефераттардың тақырыбы:1. Сапамен басқару жүйесі.2. ИСО - 9000 халықаралык стандарттар. Сапа. Стандарттау.3. ҚР мемлекеттік стандарттау жүйесі.4. Өнімнің сертификациясы, сертификация мақсаттары.

8

5. Сапамен басқарудың жапондық және американдық ерекшеліктері. Бақылау сұрағы: Сапамен басқарудың кандай әдістері пайдаланылады? (дәптерге жазбаша жауап беру)

Сабақ 8 ,9 Бизнес-жоспарда маркетинг стратегиясы.

Тапсырма 1 Шартты фирма маретингінің тактикасы және стратегиясына жағдаяттық талдау.

Жағдаятты пайдалана (2 сабақ) жарнамалық стратегияны өндеу.

Тапсырма 2 Тапсырманы шешу «Бизнес-жоспарында баға белгілеуді бейнелеу».

Тапсырма ч ■'* ^Толык өздік құнды, кэсіпорын дайындаудың есептік бағасын

анықтау. Бастапқы деректер1. Өнім бірлігінің өндірісіне шығын, мың теңге;2. Шикізат және негізгі материалдар - 2503. Көмекші материалдар - 204. Ылуға шығындар - 355. Негізгі өндірістік жұмыскерлердін еңбек акылары - 2006. Қойма шығындар-180.Рентабелді көрсеткіш - 31% құрайды.

Сабақ 10,11 Бизнсс-жоспарлауда тәуекел бағасы

Тапсырма 1 Тәуекелділіктің жарлығы бойынша бага әдістемесін карастыру. Асы әдісте қойылган жобада мақсаттың қатер екені түсіндіріледі, ол біртіндеп немесе толық жете алмауы мүмкін.

Тәуекел бағасы дайьгадык және қызметтеу жарлықтарыбойынша өткізеді.

Тапсырма 2 «Тәуекелдің төмендеу әдістері» тақьфыбына семинар. Такырып бойынша әдебиет оқу, мини реферат дайындау.

Реферат тақырыптары:10.1. Тәуекел түсінігі, тәуекел түрлері.11.2. Тэуекел жүйесі, тәуекел дәрежесі багасынын әдісі.12.3. Тәуекел қызметтері - менеджмент, ұйымнын кезені.13.4. Қаржылы тәуекелге басқару әдістері.

Бакылау сұрагы: Тәуекелдің қандай төмендеу әдісі тиімді?(ауызша дәптерге жауап беру).

9

Сабақ 12, 13 Бизнес-жоспардыц бөлігінқамтамасыздандыратын: өндірістік жоспар, ұйымдастырушылыкжоспар

Тапсырма 1 Шартты фирманың өндірістік бағдарламасын құру

Тапсырма 2 «Операциялық бюджеттеу» тапсырмасын шешу.

Сабақ 14,15 Бизнес жоспардың қаржылык аспектілері

Тапсырма 1 Толасыз графикті кұру, шартты фирманың сатып алу мерзімі.

Тапсырма 2 «Бизнес-жоспарда қаржылық болімнің рөлі және орны» Такырып бойынша әдебиеттерді оку, мини рефераттар дайындау (2-3 бет):

Реферат такырыптары:14.Қаржылық жоспардың негізгі құжаттары.Іб.Ликвидтік қалдықтың рөлі.

10

Әдебиеттері

Негізп1. Бизнес - план: практические рекомендации. - Алматы:

БИКО, Библиотека бухгалтера и предпринимателя № 2(127), февраль2001.

2. Буров В. И., Ломакин А. Л, Морошкин В. А. Бизнес-план фирмы: Теория и практика. - М.: Ассоциация авторов и издателей«ЭКМОС», 2000.- 176с.

3. Владимирова Л.П. Прогнозирование и планирование в условиях рынка: учебное пособие-перераб. и доп. - М.: изд. Дом«Дашков и Ко», 2001, с.308

4. Грибалев Н.П., Н.Г. Игнтьева. Бизнес-план. Практическое руководство по составлению. Санг-Петербург: АО «Белл», 1994.

5. Деловое плонирование (методы, организация, современная практика): учебное пособие / Под. ред. В.М. Попова- М.: «Финансы исгагистика», 1997- 368 с.

6. Джей К. Шим, Дясоэл Г. Сигел. Основы коммерческогобюджетирования. Пер. с англ.- СПб: Азбука, 2001.

7. Девид Г. Бэнгз. Руководство по составлению бизнес-плана. Пер. с англ. Под ред. Макаревича Л.М.- М: «Финпресс», 1998.-256 с.

8. Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетности,- М.: Финансы и статистика,1995.

9. Крейнина М. Н. Финансовый менеджмент. Учебноепособие.-М.: «Дело и сервис», 1998.

10. Ю.Кураков Л.П., Ляпунов С.И., Мингазев Х.Х., Попов В.М.Бизнес-план. Зарубежный и отечественный опыт. Современная практика и документация.- Москва: Финансы и статистика 1996.

11. Методические рекомендации по оценке эффективности инвестиционных проектов. - М.: Экономика, 2000.

12. Томпсон А.А., А.Дж. Сибренклед. Стратегический менеджмент. - М.: «Банки и биржи», «ЮНИТИ», 1998.-577с.

13. Уткин Э.А. Бизнес-план. Организация и планированиёпредпринимательекой деятельности. - М.: АКАЛИС, 1997

14. Учет затрат на производство калькулированиесебестоимости продукции, работ и услуг.- Алматы: БИКО, Библиотека бухгалтера и предпринемателя, №2-3,1998.

15. Холт Роберт Н., Барнес Сет Б. Планирование инвестиций:Пер. с англ.- М.: «ДелоЛТД», 1994.120с.

11

Қосымша1. АкуличИ.Л., Демченко С.В. Основы маркетинга.Учеб.

пособие-М.: Мн.: Высш.Шк.,1998.2. Гражданский Кодекс РК (общая часть). - Алматы: Дауыр,

1995. :3. Закон РК «О налогах и других обязательных гшатежах в

бюджет».- Алматы БИКО, ББ №3-4,2001.

12

Мазмұны

Кіріспе......................................................................................................31 Сабақ 1, 2 Бизнес-жоспарлауды ұйымдастыру және

методология............................................................................................42 Сабақ 3, 4, 5 Бизнес-жоспарлау бизнес жоспарлаудың

тәжірибелік құрал-жабдығы ретінде................................................... 73 Сабақ 6, 7 Бизнес-жоспарда маркетингілік жоспарлар....................84 Сабақ 8, 9 Бизнес-жоспарда маркетинг стратегиясы....................... 95 Сабақ 10, 11 Бизнсс-жоспарлауда тәуекел багасы............................96 Сабақ 12, 13 Бизнес-жоспардыц бөлігін

қамтамасыздандыратын: өн дірістік жоспар, ұйымдастырушылык жоспар.............................................................. 10

7 Сабақ 14, 15 Бизнес жоспардын қаржылық аспектілері................ 10Әдебиеттер............................................................................................. 11

А.Т. Султанов

БИЗНЕС - ЖОСПАРЛАУ

050507 «Менеджмент», 050511 «Маркетинг»мамандықтарының студенттеріне тәжірибелік сабакгарына

арналған эдістемелік нұсқаулық

Техникалық редактор Г.Н. Сейтахметова Жауапты хатшы А.Т. Сулейменова

Басуға 25.12.2009 ж.Әріп тұрі Тітез.

Пішім 29,7 х 42 1А. Офсеттік қагаз.Шартты баспа табағы 0,38 Таралымы 50 дана

Тапсырыс № 1108

«КЕРЕКУ» баспасыС.Торайғьфов атындағы

Павлодар мемлекеттік университеті 140008, Павлодар қ., Ломов к., 64

БЕКІТЕМІН

С. Торайғыров атындағы

Құрастырушы: ассистент А.Т.

Экономика және кәсіпорындағы басқару кафедрасы

Бизнес-жоспарлау 050507 «Менеджмент», 050511 «Маркетинг»

мамандықтарының студенттеріне тәжірибелік сабақтарына арналғанәдістемелік нұсқаулық

Кафедра мәжілісінде бекітілді 2009 ж. « /5~ » № и£ хаттама

Кафедра меңгерушісі С.К. Кунязова

Саулет және кұрылыс факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінде мақүлданған2009 ж. « Л 4 » № хаттама

ОӘК төрайымы Л.А. Сидорова

КЕЛІСІЛДІҚаржы-экономика деканы2009 ж. « Л5 » {Л

СМ бөлімінің н/б 2009 ж. «

Т.Я. Эрназаров

Г.С. Баяхметова

МАҚҮЛДАНДЫ |ОҮЖ ж ӘҚБ бастығы _______А.А. Варакута2009 ж. «оМ » /І7 7